॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ
ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಟೀಕಾ
೧. ಗಹಪತಿವಗ್ಗೋ
೧. ಕನ್ದರಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧. ಆರಾಮಪೋಕ್ಖರಣೀಆದೀಸೂತಿ ಉಸ್ಸನ್ನಾತಿ ಬಹುಲಾ। ಅಸೋಕಕಣಿಕಾರಕೋವಿಳಾರಕುಮ್ಭೀರಾಜರುಕ್ಖೇಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ತಂ ಚಮ್ಪಕವನಂ ನೀಲಾದಿಪಞ್ಚವಣ್ಣಕುಸುಮಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಚಮ್ಪಕರುಕ್ಖಾನಂಯೇವ ನೀಲಾದಿಪಞ್ಚವಣ್ಣಕುಸುಮತಾಯಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಭಗವಾ ಕುಸುಮಗನ್ಧಸುಗನ್ಧೇ ಚಮ್ಪಕವನೇ ವಿಹರತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಮಾಪನಕಾಲೇ ಏವ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಚಮ್ಪಕರುಕ್ಖಾ ಉಸ್ಸನ್ನಾ, ಅಥ ಖೋ ಅಪರಭಾಗೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತೇಹಿ ಅಡ್ಢತೇಳಸೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅದಸ್ಸಿತಪರಿಚ್ಛೇದೇನ। ಹತ್ಥಿನೋ ಚಾರೇತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತೀತಿ ಹತ್ಥಾಚರಿಯೋ ಹತ್ಥೀನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಕೋ, ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹತ್ಥಾಚರಿಯಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ। ತದಾ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಪಸಾದಜನನತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಅನಿಗುಹಿತ್ವಾವ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಛಬ್ಬಣ್ಣಾನಂ ಘನಬುದ್ಧರಸ್ಮೀನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಭಗವತೋ ಚೇವ ಗಾರವೇನಾತಿ ಭಗವತೋ ಗರುಭಾವೇನ, ಭಗವತಿ ಗಾರವೇನಾತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
ನಿಚ್ಚಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿದೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಣ್ಹನಿಚ್ಚತಾ ಹಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಕೂಟಟ್ಠನಿಚ್ಚತಾ। ಲೋಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಮ್ಹಯಾವಹಂ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥವಿಕಾರಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಂ ವಾ ಫೋಟಯನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭೂತನ್ತಿ ಅಯಂ ನಿರುತ್ತಿನಯೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉಪಾದಾಯ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯೇಪಿ ತೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಹೇಸುಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕರಿಯಮಾನಂ ದುಕ್ಕರಭಾವೇನ ವಿಮ್ಹಯಾವಹಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಪುರಿಮಂ ಗರಹಚ್ಛರಿಯಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಸಂಸಚ್ಛರಿಯಂ, ತದುಭಯಂ ಸುತ್ತಪದಸೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಾದಿತೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಾಯಂ ಠಪಿತೋ। ಏಸಾ ಪಟಿಪದಾ ಪರಮಾತಿ ಏತಪರಮಂ, ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋಯಂ ಯಥಾ ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೦)। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಪಟಿಪದಾಯ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪಟಿಪಾದಿತೋ, ಅತೀತೇಪಿ ಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾ ಏತಪರಮಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಾದೇಸುಂ, ಅನಾಗತೇಪಿ ಕಾಲೇ ಏತಪರಮಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಾದೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ದಿಟ್ಠೇನ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅನುಮಿನನ್ತೋ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನೇ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಸಮಸಮಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚ ತೇಸಂ ಸುಧಮ್ಮತಞ್ಚ ತಥಾ ದಸ್ಸೇತಿ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾ ಪನ ನೇಸಂ ಸರೂಪೇನೇವ ದಸ್ಸಿತಾತಿ। ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ಏತಪರಮಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸೀಲಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ, ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಸೀಲೇಪಿ ಚ ಅಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಸ್ಸ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕವತ್ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ।
೨. ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಆದೀಸು ಅನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ‘‘ಪಾಟಿಏಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಸನ್ತಕಾರಣನ್ತಿ ಉಪಸನ್ತಭಾವಕಾರಣಂ। ತಞ್ಹಿ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ವಿಸಯೋ, ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಏವ ಅನವಸೇಸತೋ ವಿಸಯೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಹಿ ತ್ವನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ ಕಾಕಜಾತಕಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ ತಂತಂಪಾರಮಿಪೂರಣವಸೇನ, ಬುದ್ಧತ್ಥಚರಿಯಾ ಮಹಾಬೋಧಿಜಾತಕಾದಿವಸೇನ। ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಭೋ ಗೋತಮಾತಿಆದಿನಾ ಕನ್ದರಕೇನ ಕತಂ ಪಸಾದಪವೇದನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಯೇಪಿ ತೇತಿಆದಿನಾ ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಚ್ಚನುಭಾಸನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಚರಿತತ್ತಾ ಆಹ – ‘‘ಸನ್ತಿ ಹಿ ಕನ್ದರಕಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ‘‘ಸನ್ತಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವತೋ ಕಿರ ಏತದಹೋಸೀ’’ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಸನ್ತಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಧಾಯ। ಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಸನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಹಕಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಟಿಪದಂ ಪೂರಯಮಾನಾತಿ ಕಾಮಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸೇಕ್ಖಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗವಸೇನ ‘‘ಪೂರಯಮಾನಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪಸನ್ತಾ’’ತಿ। ಇತೋ ಮುತ್ತಾತಿ ಮಗ್ಗೇನಾಗತೂಪಸಮತೋ ಮುತ್ತಾ। ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಹಿ ಉಪಸನ್ತಾ’’ತಿ।
ಸತತಸೀಲಾತಿ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸೀಲಾ। ಸಾತಿಸಯೋ ಹಿ ಏತೇಸಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೋ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲತಾವಸೇನ ಸನ್ತತಾ ವುತ್ತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸನ್ತತವುತ್ತಿನೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಸೀಲವುತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ಸನ್ತತವುತ್ತಿನೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಜೀವಿತವುತ್ತಿವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸನ್ತತಜೀವಿಕಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾಸನಸ್ಸ ಜೀವಿತವುತ್ತಿ ಸೀಲಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ನಿಪಯತಿ ವಿಸೋಸೇತಿ ರಾಗಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಂ, ತತೋ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಪಾತೀತಿ ನಿಪಕೋ, ಪಞ್ಞವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞವನ್ತೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಠತ್ವಾ ಜೀವಿಕಾಕಪ್ಪನಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ಪಹಾಯ ಸಮ್ಮಾಜೀವೇನ ಜೀವನನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೧೪) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರಥವಿನೀತಪಟಿಪದಾದಯೋ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೬ ಆದಯೋ) ಲೋಕುತ್ತರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಕಥಿತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಇಧ ಪನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇಪಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩-೩೭೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬ ಆದಯೋ) ವೋಮಿಸ್ಸಕಾವ ಕಥಿತಾತಿ। ಏತ್ತಕೇನಾತಿ ಏತ್ತಕಾಯ ದೇಸನಾಯ।
೩. ಕಾರಕಭಾವನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ಉಕ್ಖಿಪತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿಆದಿ। ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ ಘನಜಟಿತಸಙ್ಖಾತಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿ ಕಿಲೇಸಗಹನೇನ ಗಹನತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ತೋ ಜಟಾ ಬಹಿ ಜಟಾ, ಜಟಾಯ ಜಟಿತಾ ಪಜಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೧೯೨)। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಗಹಣೇನ ಸಾಠೇಯ್ಯಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಸಟಸಾಠೇಯ್ಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀಸು ಕಚವರಭಾವೋ, ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಕಸಟತಾ’’ತಿ। ಅತ್ತನಿ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಂ ಕೇರಾಟಿಯಟ್ಠೋ। ಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಇದಂ ಅಹಿತಂ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ಹಿತಂ ಸೇವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಿಚಾರೇತಿ ದೇಸೇತಿ। ವಿಚಾರಣತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಹೋತಿ ಜಾನಾತಿ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಾಪಿ…ಪೇ॰… ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ‘‘ಪಸುಪಾಲಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಇಧ ಅನ್ತರ-ಸದ್ದೋ ‘‘ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೯) ವಿಯ ಖಣತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕೇನ ಖಣೇನಾ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಹತ್ಥಿನಾ। ತಾನೀತಿ ಸಾಠೇಯ್ಯಾದೀನಿ।
ಅತ್ಥತೋ ಕಾಯಚಿತ್ತುಜುಕತಾಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾವ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಾತಿ ತಾನಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಾಣಭೂತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಹತ್ಥಿನೋ ವಾ। ಠಸ್ಸಾಮೀತಿ ತತ್ಥೇವ ಸಪ್ಪಟಿಭಯೇ ಠಾನೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಠಸ್ಸಾಮೀತಿ ನ ಹೋತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಸಾಠೇಯ್ಯತಾಯ ಪಾಕಟಕರಣಂ ವಞ್ಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ‘‘ವಞ್ಚೇತ್ವಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನಿಗುಹನ್ತೋ ಪನ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಪಟಿಮಗ್ಗಂ ಆರೋಹಿತುಕಾಮಸ್ಸಾತಿ ಆಗತಮಗ್ಗಮೇವ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಕಾಮಸ್ಸ। ಲೇಣ್ಡವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾದೀಸು ಕಾಲನ್ತರಾಪೇಕ್ಖಾಭಾವಂ ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಸಂಹರತಿ।
ಅನ್ತೋಜಾತಕಾತಿ ಅತ್ತನೋ ದಾಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಜಾತಾ। ಧನಕ್ಕೀತಾತಿ ಧನಂ ದತ್ವಾ ದಾಸಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ। ಕರಮರಾನೀತಾತಿ ದಾಸಭಾವೇನ ಕರಮರಗ್ಗಾಹಗಹಿತಾ। ದಾಸಬ್ಯನ್ತಿ ದಾಸಭಾವಂ। ಪೇಸ್ಸಾತಿ ಅದಾಸಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಾ। ಇಮಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಇಮಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಇಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾತಿ ಇಮಂ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾ। ಸಮ್ಮುಖತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಪರಮ್ಮುಖಕಾಲೇ ಕಾಯವಾಚಾಸಮುದಾಚಾರದಸ್ಸನೇನೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಠಿತಭಾವೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೪. ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನನ್ತರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಚತುತ್ಥೋ ಹಿತಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಪುಗ್ಗಲಸೀಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಪಟಿಪತ್ತಿ ಹಿ ಇಧ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ನ ಪುಗ್ಗಲಾ। ಯಥಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾದಿಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಭಾವನಾ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ಏವಂ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾ ವಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಪುರಿಮೇ ತಯೋ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ। ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂಯೇವ ಪಟಿಪಾದೇಮಿ ಪವತ್ತೇಮೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ಸನ್ತಾತಿ ಸಮಂ ವಿನಾಸಂ ನಿರೋಧಂ ಪತ್ತಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರುದ್ಧಾ ಸನ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ। ಪುನ ಸನ್ತಾತಿ ಭಾವನಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹವಿಗಮತೋ ಸನ್ತಾತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬುತಾ’’ತಿ। ಸನ್ತಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ। ಸನ್ತೋ ಹವೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಭಾವಕರೇನ ಸಾಧುಭಾವಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅರಿಯಾ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ…ಪೇ॰… ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ।
ಆಹಿತೋ ಅಹಂಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೪.೧೯೮) ಅತ್ತಭಾವೋ, ಇಧ ಪನ ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ, ತಂ ಅತ್ತಾನಂ। ಪರನ್ತಿ ಅತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ। ಛಾತಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ ಜಿಘಚ್ಛಾಹೇತುತಾಯ। ಅನ್ತೋ ತಾಪನಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಅತ್ತಪರಿಳಾಹಜನನಸನ್ತಪ್ಪನಕಿಲೇಸಾನಂ। ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತಿ, ಸಮ್ಪಹಂಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಥಾಭೂತೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿಆದಿ।
೫. ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ ಜೇಗುಚ್ಛಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಕ್ಕೂಲೋ ತಂ ದುಕ್ಖಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ। ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬತಾ ಹಿ ಕಾಮಚಾರಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಬಾಹಿರತ್ಥಸಮಾಸಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಕೂಲ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಯೇನ ಹಿ ಭಾಗೇನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ, ತೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುರಿಸೋಪೀತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಚ್ಚನೀಕಸಣ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ।
೬. ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಧಾತುಕುಸಲತಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಯೋಗಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಪರೇಸಂ ಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ, ತತ್ಥ ನಿರನ್ತರಂ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ತೇಸಂ ಅನ್ತರಾಯೋ ನ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಪನ ಬುದ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ। ಕಿರಿಯಪರಿಹಾನಿಯಾ ದೇಸಕಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಜ್ಜಪಯೋಗಾಭಾವತೋ। ‘‘ದೇಸಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸಾವಕಾನಂ ವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮಹತಾ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಆನಿಸಂಸಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಆನಿಸಂಸೇಹೀ’’ತಿ। ಪಸಾದಂ ಪಟಿಲಭತಿ ‘‘ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸುತತ್ತಾ। ಅಭಿನವೋ ನಯೋ ಉದಪಾದಿ ಸನ್ತತಸೀಲತಾದಿವಸೇನ ಅನತ್ತನ್ತಪತಾದಿವಸೇನ, ಸೋಪಿ ತಂ ಸುತ್ವಾ ದಾಸಾದೀಸು ಸವಿಸೇಸಂ ಲಜ್ಜೀ ದಯಾಪನ್ನೋ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ ಹುತ್ವಾ ಸೇಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ಸೀಲಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮಹತಾ ಅತ್ಥೇನ ಸಂಯುತ್ತೋ’’ತಿ।
೮. ಪರೇಸಂ ಹನನಘಾತನಾದಿನಾ ರೋದಾಪನತೋ ಲುದ್ದೋ, ತಥಾ ವಿಘಾತಕಭಾವೇನ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ವಿದಾರಣತೋ ದಾರುಣೋ, ವಿರುದ್ಧವಾದತಾಯ ಕಕ್ಖಳೋ, ಬನ್ಧನಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಬನ್ಧನಾಗಾರಿಕೋ।
೯. ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನಾತಿ ಸನ್ಥಾಗಾರನ್ತಿ ಸನ್ಥಾರವಸೇನ ಕತಂ ಅಗಾರಂ ಯಞ್ಞಾವಾಟಂ। ಸಪ್ಪಿತೇಲೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಿಮಯೇನ ತೇಲೇನ, ಯಮಕಸ್ನೇಹೇನ ಹಿ ತದಾ ಕಾಯಂ ಅಬ್ಭಞ್ಜತಿ। ವಚ್ಛಭಾವಂ ತರಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ವಚ್ಛತರೋ। ಪರಿಕ್ಖೇಪಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ವನಮಾಲಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಬ್ಭೇಹಿ ವೇದಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥಾಯ। ಯಞ್ಞಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಅವಸೇಸಯಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಕನ್ದರಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೨. ಅಟ್ಠಕನಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭. ಅವಿದೂರೇತಿ ಸಾರಪ್ಪತ್ತಕುಲಗಣನಾಯಾತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೧.೧೬) ಮಹಾಸಾರಮಹಪ್ಪತ್ತಕುಲಗಣನಾಯ। ದಸಮೇ ಠಾನೇತಿ ಅಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞೇತಿ ದಸಗಣನಟ್ಠಾನೇ। ಅಟ್ಠಕನಗರೇ ಜಾತೋ ಭವೋ ಅಟ್ಠಕನಾಗರೋ। ಕುಕ್ಕುಟಾರಾಮೋತಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ಕುಕ್ಕುಟಾರಾಮೋ, ನ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ।
೧೮. ಪಕತತ್ಥನಿದ್ದೇಸೋ ತ-ಸದ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಯೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವೇನ ಭಗವಾ ಪಕತೋ ಅಧಿಗತೋ ಸುಪಾಕಟೋ ಚ, ತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾಯ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಸೋ…ಪೇ॰… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿಪಿ ಞಾಣದಸ್ಸನ-ಸದ್ದಾನಂ ಇಧ ಪಞ್ಞಾವೇವಚನಭಾವೇ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ತೇಸಂ ವಿಸಯವಿಸೇಸೇ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣವಿಸೇಸವಸೇನ ವಿಜ್ಜಾತ್ತಯವಸೇನ ವಿಜ್ಜಾಅಭಿಞ್ಞಾನಾವರಣಞಾಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಮಂಸಚಕ್ಖುವಸೇನ ಪಟಿವೇಧದೇಸನಾಞಾಣವಸೇನ ಚ ತದತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆಸಯಾನುಸಯಂ ಜಾನತಾ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣೇಹಿ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹೀತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇಹಿ। ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ। ದೇಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಾತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಂ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾನಞ್ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿತಾಧಿಮುತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸತಾ। ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಮಾರಾನಂ ವಾ, ಸಾಸನಸ್ಸ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ತೇಸಂ ಪನ ಹನನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಭವನಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನತಾಕರಣಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಮೇವ ವಾ, ಕೇಸಿವಿನಯಸುತ್ತಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ।
ತಥಾ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾದಿವಿಭಾಗಂ ಜಾನತಾ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಾ, ಸವಾಸನಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಖೀಣತ್ತಾ ಅರಹತಾ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿತೋ ಅವಿಪರೀತಾವಬೋಧತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ। ಅಥ ವಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾಯ ಜಾನತಾ, ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ತಿಣ್ಣಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿತೋ ನಿಸಮ್ಮಕಾರಿತಾಯ ಪಸ್ಸತಾ, ದವಾದೀನಂ ಅಭಾವಸಾಧಿಕಾಯ ಅರಹತಾ, ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಹಾನಿಹೇತುಭೂತಾಯ ಅಕ್ಖಯಪಟಿಭಾನಸಾಧಿಕಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾತಿ ಏವಂ ದಸಬಲಅಟ್ಠಾರಸಆವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
೧೯. ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಿತ’’ನ್ತಿ। ತೇ ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಚೇತನಾಪಧಾನಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಚೇತಯಿತಂ ಪಕಪ್ಪಿತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯಿತನ್ತಿ ಚ ಝಾನಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವದಸ್ಸನಮುಖೇನ ವಿದ್ಧಂಸನಭಾವಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತಿ ಯಞ್ಹಿ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವೇತಿ। ತೇನಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘ಅಭಿಸಙ್ಖತ’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋತಿ ಸಮಥಧಮ್ಮೇ ಠಿತತ್ತಾ ಸಮಾಹಿತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಯೋ ಪಜಹನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತಂ ಅನುಲೋಮಞಾಣಂ ಪಾಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ, ನನ್ದನಟ್ಠೇನ ನನ್ದೀತಿ। ತತ್ಥ ಸುಖುಮಾ ಅಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ, ಯಾ ‘‘ನಿಕನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಯಥಾರುತವಸೇನ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಸತಿ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತದತ್ಥಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗೋ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸು ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಛನ್ದರಾಗಮತ್ತೇನ ಅನಾಗಾಮಿನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಸ್ಸ ಅಲದ್ಧಾನಾಗಾಮಿಫಲೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬತ್ತಾ ತಥಾ ಸತಿ ತೇನ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಮ್ಪಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಮೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಸಭಾವತೋ ರಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅವಿಪರೀತೋ ಅತ್ಥೋ ಏವ ಅತ್ಥರಸೋ। ಅಞ್ಞಾಪಿ ಕಾಚಿ ಸುಗತಿಯೋತಿ ವಿನಿಪಾತಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಅಞ್ಞಾಪಿ ಕಾಚಿ ದುಗ್ಗತಿಯೋತಿ ಅಸುರಕಾಯಮಾಹ।
ಸಮಥಧುರಮೇವ ಧುರಂ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ದೇಸನಾಯ ಆಗತತ್ತಾ। ಮಹಾಮಾಲುಕ್ಯೋವಾದೇ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ಯದೇವ ತತ್ಥ ಹೋತಿ ರೂಪಗತಂ ವೇದನಾಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ‘‘ಮಹಾಮಾಲುಕ್ಯೋವಾದೇ ವಿಪಸ್ಸನಾವ ಧುರ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬ ಆದಯೋ) ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ತಿಕ್ಖತರಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನುತ್ತರಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ। ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫೩-೧೫೪) ಆನಾಪಾನಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಸವಿಸೇಸಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಥುತ್ತರಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ।
ಅಪ್ಪಂ ಯಾಚಿತೇನ ಬಹುಂ ದೇನ್ತೇನ ಉಳಾರಪುರಿಸೇನ ವಿಯ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಏಕಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಕಥಿತತ್ತಾ ಏಕಾದಸಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಏಕಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಜಾತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಾಕ್ಯಪರಿಸಮಾಪನಞಾಯೇನ। ಏಕವೀಸತಿ ಪಬ್ಬಾನಿ ತೇಹಿ ಬೋಧಿಯಮಾನಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಏಕರೂಪತ್ತಾ ಪಟಿಪದಾವಸೇನ ಏಕಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಜಾತೋತಿ। ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಟ್ಠಕನಾಗರಸುತ್ತೇ। ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತತಾಯ ತತ್ಥ ಸಾವಕಾನಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ನ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪವಸೇನೇತ್ಥ ದೇಸನಾ ಆಗತಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾನಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಆರುಪ್ಪಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಏಕಾದಸ। ಪುಚ್ಛಾವಸೇನಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ತೇನ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಏಕಧಮ್ಮೋ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮) ಏವಂ ಪವತ್ತಪುಚ್ಛಾವಸೇನ। ಅಮತುಪ್ಪತ್ತಿಯತ್ಥೇನಾತಿ ಅಮತಭಾವಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ, ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಏಕರಸಮ್ಪಿ ಅಮತಾಧಿಗಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಮೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಫಲಭೂಮಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಭೂಮೀತಿ ದ್ವೇವ ಭೂಮಿಯೋ ಸರೂಪತೋ ಆಗತಾ, ನಾನನ್ತರಿಯತಾಯ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಾಪಿ ದ್ವೇ ಭೂಮಿಯೋ ಅತ್ಥತೋ ಆಗತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
೨೧. ಪಞ್ಚ ಸತಾನಿ ಅಗ್ಘೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಸತಂ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಅಟ್ಠಕನಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೩. ಸೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨. ಸನ್ಥಾಗಾರನ್ತಿ ‘‘ಉಯ್ಯೋಗಕಾಲಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಙ್ಗಲಮಹಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸನ್ಥಮ್ಭನ್ತೀತಿ ವಿಸ್ಸಮನ್ತಿ, ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಹಾತಿ ಸನ್ನಿವೇಸವಸೇನ ಸಹ ಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಂ ಅಗಾರನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ನ್ಥ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ಥಾಗಾರನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸನ್ಥರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮನ್ತನವಸೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ।
ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಆಗತಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಆಗಮನಸೀಸೇನ ಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಆಗಮನಂ ವುತ್ತಮೇವ, ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಳಞ್ಜನಂ ಹೋತೀತಿ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇನ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚೇ? ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ಆಗಮನಂ ಹೋತಿಯೇವ।
ಅಲ್ಲಗೋಮಯೇನಾತಿ ಅಚ್ಛೇನ ಅಲ್ಲಗೋಮಯರಸೇನ। ಓಪುಞ್ಛಾಪೇತ್ವಾತಿ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ। ಚತುಜ್ಜಾತಿಯಗನ್ಧೇಹೀತಿ ತಗರಕುಙ್ಕುಮಯವನಪುಪ್ಫತಮಾಲಪತ್ತಾನಿ ಪಿಸಿತ್ವಾ ಕತಗನ್ಧೇಹಿ ನಾನಾವಣ್ಣೇತಿ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ನಾನಾವಣ್ಣೇ, ನ ಭಿತ್ತಿವಿಸೇಸವಸೇನ। ಭಿತ್ತಿವಿಸೇಸವಸೇನ ಪನ ನಾನಾಸಣ್ಠಾನರೂಪಮೇವ। ಮಹಾಪಿಟ್ಠಿಕಕೋಜವಕೇತಿ ಹತ್ಥಿಪಿಟ್ಠೀಸು ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬತಾಯ ಮಹಾಪಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞೇ ಕೋಜವೇತಿ ವದನ್ತಿ। ಕುತ್ತಕೇ ಪನ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ಹತ್ಥತ್ಥರಣಾ ಹತ್ಥಿರೂಪವಿಚಿತ್ತಾ। ಅಸ್ಸತ್ಥರಕಸೀಹತ್ಥರಕಾದಯೋಪಿ ಅಸ್ಸಸೀಹರೂಪಾದಿವಿಚಿತ್ತಾ ಏವ ಅತ್ಥರಕಾ, ಚಿತ್ತತ್ಥರಕಂ ನಾನಾರೂಪೇಹಿ ಚೇವ ನಾನಾವಿಧಮಾಲಾಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಚ ವಿಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥರಕಂ।
ಉಪಧಾನನ್ತಿ ಅಪಸ್ಸಯನಂ ಉಪದಹಿತ್ವಾತಿ ಅಪಸ್ಸಯಯೋಗ್ಗಭಾವೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧೇಹಿ ಕತಮಾಲಾ ಗನ್ಧದಾಮಂ, ತಮಾಲಪತ್ತಾದೀಹಿ ಕತಂ ಪತ್ತದಾಮಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹಿಙ್ಗುಲತಕ್ಕೋಲಜಾತಿಫಲಜಾತಿಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಕತದಾಮಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಲ್ಲಙ್ಕಾಕಾರೇನ ಕತಪೀಠಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಪೀಠಂ, ತೀಸು ಪಸ್ಸೇಸು, ಏಕಪಸ್ಸೇ ಏವ ವಾ ಸಉಪಸ್ಸಯಂ ಅಪಸ್ಸಯಪೀಠಂ, ಅನಪಸ್ಸಯಂ ಮುಣ್ಡಪೀಠಂ ಯೋಜನಾವಟ್ಟೇತಿ ಯೋಜನಪರಿಕ್ಖೇಪೇ।
ಸಂವಿಧಾಯಾತಿ ಅನ್ತರವಾಸಕಸ್ಸ ಕೋಣಪದೇಸಞ್ಚ ಇತರಪದೇಸಞ್ಚ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ವಿಧಾಯ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕತ್ತರಿಯಾ ಪದುಮಂ ಕನ್ತನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ತಿಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ರೂಪಸಮ್ಪದಾ ವಿಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪದಾಪಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ತದಾ ಭಗವಾ ಏವಂ ಸೋಭತೀತಿ ‘‘ಸುವಣ್ಣಪಾಮಙ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತತ್ಥ ಅಸಮೇನ ಬುದ್ಧವೇಸೇನಾತಿಆದಿನಾ ‘‘ಅಸೀತಿಹತ್ಥಟ್ಠಾನಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಪಭಸ್ಸರಾನಂ ವಸೇನ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ।
ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲೋತಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ ಫುಲ್ಲೋ ವಿಕಸಿತೋ। ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಪಿತಾನನ್ತಿಆದಿ ಪರಿಕಪ್ಪೂಪಮಾ। ಯಥಾ ತಂ…ಪೇ॰… ಅಲಙ್ಕತಂ ಅಞ್ಞೋ ವಿರೋಚತಿ, ಏವಂ ವಿರೋಚಿತ್ಥ, ಸಮತಿಂಸಾಯ ಪಾರಮಿತಾಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಏವಂ ವಿರೋಚಿತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ನದೀನನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾದೀನಂ ಚನ್ದಭಾಗಾಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಮಹಾನದೀನಂ। ಸಮ್ಭಿಜ್ಜಾತಿ ಸಮ್ಭೇದಂ ಮಿಸ್ಸೀಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಮುಖದ್ವಾರೇತಿ ಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ।
ದೇವಮನುಸ್ಸನಾಗಸುಪಣ್ಣಗನ್ಧಬ್ಬಯಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಕ್ಖೀನೀತಿ ಚೇತಂ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಹಸ್ಸೇನಾತಿ ಪದಸಹಸ್ಸೇನ, ಭಾಣವಾರಪ್ಪಮಾಣೇನ ಗನ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕಮ್ಪಯನ್ತೋ ವಸುನ್ಧರನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಪಥವೀಕಮ್ಪಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ, ಏವಂಭೂತೋಪಿ ಅಹೇಠಯನ್ತೋ ಪಾಣಾನಿ। ಸಬ್ಬದಕ್ಖಿಣತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಪಠಮಂ ಪಾದಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ। ಸಮಂ ಸಮ್ಫುಸತೇ ಭೂಮಿಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಯ। ಯದಿಪಿ ಭೂಮಿಂ ಸಮಂ ಫುಸತಿ, ರಜಸಾನುಪಲಿಪ್ಪತಿ ಸುಖುಮತ್ತಾ ಛವಿಯಾ। ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಉನ್ನಮತೀತಿಆದಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ। ನಾತಿದೂರೇ ಉದ್ಧರತೀತಿ ಅತಿದೂರೇ ಠಪೇತುಂ ನ ಉದ್ಧರತಿ। ನಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಚ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಚ ಠಾನೇ ಅನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ। ಹಾಸಯನ್ತೋ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ತೋಸಯನ್ತೋ। ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಚರತೀತಿ ಚತುಚಾರೀ।
ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಸ್ಸ ಪಕಾಸನವಸೇನ ಗತತ್ತಾ ವಣ್ಣಕಾಲೋ ನಾಮ ಕಿರೇಸ। ಸರೀರವಣ್ಣೇ ವಾ ಗುಣವಣ್ಣೇ ವಾ ಕಥಿಯಮಾನೇ ದುಕ್ಕಥಿತನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಪರಿಮಾಣವಣ್ಣಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ, ಬುದ್ಧಗುಣಸಂವಣ್ಣನಾ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಂಯೇವ ಅನುಪವಿಸತೀತಿ।
ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇನಾತಿ ನಾಗವಿಕ್ಕನ್ತಚರಣೋತಿ ಹತ್ಥಿನಾಗಸದಿಸಪದನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅನೇಕಸತಪುಞ್ಞನಿಮ್ಮಿತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೋ ಮಣಿವೇರೋಚನೋ ಯಥಾತಿ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚಮಾನೋ ಮಣಿ ವಿಯ ವೇರೋಚನೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಮಣಿವಿಸೇಸೋತಿ ಕೇಚಿ ಮಹಾಸಾಲೋವಾತಿ ಪದುಮೋ ಕೋಕನದೋ ಯಥಾತಿ ಕೋಕನದಸಙ್ಖಾತಂ ಮಹಾಪದುಮಂ ವಿಯ, ವಿಕಸಮಾನಪದುಮಂ ವಿಯ ವಾ।
ಆಕಾಸಗಙ್ಗಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ ವಿಯಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸಾ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನಞ್ಚೇವ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಾವಹಭಾವದಸ್ಸನಞ್ಚ ಪಥವೀಜಂ ಆಕಡ್ಢೇನ್ತೋ ವಿಯಾತಿ ನಾಳಿಯನ್ತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ಪಪ್ಪಟಕೋಜಂ ಉದ್ಧಂಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢೇನ್ತೋ ವಿಯ ಯೋಜನಿಕನ್ತಿ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಮಧುಭಣ್ಡನ್ತಿ ಮಧುಪಟಲಂ।
ಮಹನ್ತನ್ತಿ ಉಳಾರಂ। ಸಬ್ಬದಾನಂ ದಿನ್ನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಮೇವ ಪಚ್ಚಯಜಾತಂ ಆವಾಸದಾಯಕೇನ ದಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ। ತಥಾಹಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ಆಗತಸ್ಸಪಿ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನಂ ಆರಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಟಿಸ್ಸಯೇ ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಬಲಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯೇ ವಣ್ಣಧಾತು ವಾತಾತಪೇಹಿ ಕಿಲಮತಿ, ಪಟಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ವಣ್ಣಧಾತು ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಚ ಪಾದೇ ಕಣ್ಟಕೋ ವಿಜ್ಝತಿ, ಖಾಣು ಪಹರತಿ, ಸರೀಸಪಾದಿಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚೇವ ಚೋರಭಯಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ಪರಿಸ್ಸಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಅಜ್ಝಯನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪೀತಿಸುಖಂ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಉಪಸಮಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ, ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯೇ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಕ್ಖೀನಿ ಫನ್ದನ್ತಿ, ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸನಕ್ಖಣೇ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಅಕ್ಖಿಪಸಾದೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ದ್ವಾರವಾತಪಾನಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಏತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚ ಆವಾಸೇ ವಸನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆವಾಸದಾನಸ್ಮಿಂ ದಿನ್ನೇ ಸಬ್ಬಂ ದಾನಂ ದಿನ್ನಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಭೂಮಟ್ಠಕ…ಪೇ॰… ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಮಹಾಸುದಸ್ಸನವತ್ಥುನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೧ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।
ಸೀತನ್ತಿ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ದವದಾಹಾದೀಸು ಸಮ್ಭವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಟಿಹನ್ತೀತಿ ಪಟಿಬಾಹತಿ। ಯಥಾ ತದುಭಯವಸೇನ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಬಾಧನಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರೋತಿ। ಸೀತುಣ್ಹಬ್ಭಾಹತೇ ಹಿ ಸರೀರೇ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯೋನಿಸೋ ಪದಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ವಾಳಮಿಗಾನೀತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿವಾಳಮಿಗೇ। ಗುತ್ತಸೇನಾಸನಞ್ಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತೇ ಪರಿಸ್ಸಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಸರೀಸಪೇತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಸರನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದೀಘಜಾತಿಕೇ। ಮಕಸೇತಿ ನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ, ಡಂಸಾದೀನಂ ಏತೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಿಸಿರೇತಿ ಸೀತಕಾಲವಸೇನ ಸತ್ತಾಹವದ್ದಲಿಕಾದಿವಸೇನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸಿಸಿರಸಮ್ಫಸ್ಸೇ। ವುಟ್ಠಿಯೋತಿ ಯದಾ ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿಯೋ ಪಟಿಹನತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ವಾತಾತಪೋ ಘೋರೋತಿ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದೀನಂ ಉಮ್ಮೂಲಭಞ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಘೋರೋ ಸರಜಅರಜಾದಿಭೇದೋ ವಾತೋ ಚೇವ ಗಿಮ್ಹಪರಿಳಾಹಸಮಯೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಘೋರೋ ಸೂರಿಯಾತಪೋ ಚ। ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಪಟಿಬಾಹೀಯತಿ। ಲೇಣತ್ಥನ್ತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣತೋ ಚಿತ್ತಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾರಾಮತ್ಥಂ। ಸುಖತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಂ। ಝಾಯಿತುನ್ತಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯಿತುಂ। ವಿಪಸ್ಸಿತುನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತುಂ।
ವಿಹಾರೇತಿ ಪಟಿಸ್ಸಯೇ। ಕಾರಯೇತಿ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯ। ರಮ್ಮೇತಿ ಮನೋರಮೇ ನಿವಾಸಸುಖೇ। ವಾಸಯೇತ್ಥ ಬಹುಸ್ಸುತೇತಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪನ ಏತ್ಥ ವಿಹಾರೇಸು ಬಹುಸ್ಸುತೇ ಸೀಲವನ್ತೇ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೇ ನಿವಾಸೇಯ್ಯ। ತೇ ನಿವಾಸೇನ್ತೋ ಪನ ತೇಸಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕಿಲಮಥೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅನ್ನಞ್ಚ ಪಾನಞ್ಚ ವತ್ಥಸೇನಾಸನಾನಿ ಚ ದದೇಯ್ಯ ಉಜುಭೂತೇಸು ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪನ್ನೇಸು ಕಮ್ಮಫಲಾನಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಾನಞ್ಚ ಸದ್ದಹನೇನ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ।
ಇದಾನಿ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ತೇತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ। ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೀತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಪನುದನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಯಂ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಇಧಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅನಾಸವೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ।
ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರವಸೇನೇವ ‘‘ಅತಿರೇಕತರಂ ದಿಯಡ್ಢಯಾಮ’’ನ್ತಿ। ಸನ್ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಆವಾಸದಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಇತಿಪಿ ಸೀಲಂ, ಇತಿಪಿ ಸಮಾಧಿ, ಇತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇ ತೇಸಂ ಸಮ್ಮಾ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಕಾಸೇಸಿ। ಸಮಾದಪೇಸೀತಿ ‘‘ಏವಂ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಂ, ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಏವಂ ಸಮಾಧಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಯಥಾ ತೇ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇ ಆದಿಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ। ಸಮುತ್ತೇಜೇಸೀತಿ ಯಥಾ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಸೀಲಂ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಭಾವಿಯಮಾನಾ ಯಥಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಸೋಧಿತಾ ಉಪರಿವಿಸೇಸಾವಹಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮುತ್ತೇಜೇಸಿ ನಿಸಾಮನವಸೇನ ವೋದಾಪೇಸಿ। ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸೀತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಠಿತಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸಮ್ಪತಿ ಲದ್ಧಗುಣಾನಿಸಂಸೇಹಿ
ಸಮುದಾಯವಚನೋಪಿ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರ-ಸದ್ದೋ ತದೇಕದೇಸೇಪಿ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸೂ’’ತಿ। ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ಹಿ ಅನ್ತೋಗಧೋ ಏವಾತಿ। ಸಾಕಿಯಮಣ್ಡಲೇತಿ ಸಾಕಿಯರಾಜಸಮೂಹೇ।
ಪಟಿಪದಾಯ ನಿಯುತ್ತತ್ತಾ ಪಾಟಿಪದೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಟಿಪನ್ನಕೋ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿನಾ ಸೇಖೋ, ಓಧಿಸೋ ಸಮಿತಪಾಪತಾಯ ಸಮಣೋ। ಸೇಖೋ ಪಾಟಿಪದೋ ಪಟಿಪಜ್ಜನಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಪಟಿಪದಾದೇಸನಂ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ಪಟಿಪದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿಯಮೇತಿ ನಾಮಾತಿ ‘‘ಪಟಿಪದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಸೇಖಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸಾಸನೇ ಮಙ್ಗಲಪಟಿಪದಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಸೇವಿತಬ್ಬಸಮಾದಾನೇನ ಉಕ್ಕಂಸವತ್ಥೂಸು ಚ ಭಾವತೋ ಅಸೇಖಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಆವಹತ್ತಾ ಚ ವಡ್ಢಮಾನಕಪಟಿಪದಾ। ಅಕಿಲಮನ್ತಾವ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇದಂ ತದಾ ತೇಸಂ ಅಸೇಖಭೂಮಿಅಧಿಗಮಾಯ ಅಯೋಗ್ಯತಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಕಿಲಮನ್ತಾವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನಧಿಗತಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಪನಾ ಭಾರಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಓಸಟಾತಿ ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಾ। ಸಕಲಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಕಥಿತಮೇವ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಕಥಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೀಹಿ ಪಿಟಕೇಹೀತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ। ತೇನ ತಂತಂಪಿಟಕಾನಂ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಾಧಕತಮಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಪಿಟ್ಠಿವಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಸ್ಸ ತಥಾರೂಪತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ದುಕ್ಖಾನುಬನ್ಧತ್ತಾ। ಅಕಾರಣಂ ವಾ ಏತನ್ತಿ ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ, ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಪಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚತೂಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ ಸಕ್ಯರಾಜೂನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸತ್ಥಾಪಿ ತದೇವ ಸನ್ಧಾಯ ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜೀತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪಿಟ್ಠಿ ಮೇ ಆಗಿಲಾಯತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಞ್ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ।
೨೩. ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಸಮನ್ನಾಗತತ್ಥೋ ಸಮ್ಪನ್ನ-ಸದ್ದೋ, ಇಧ ಪನ ಪಾರಿಪೂರಿಅತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಪನ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋಯೇವ, ಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲೋ। ಪರಿಸುದ್ಧಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಸಬಲಂ ಕಮ್ಮಾಸಂ ವಾ। ಸುನ್ದರಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸೋಭನಧಮ್ಮೇಹಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ತಸ್ಸ ಸೋಭನಭಾವತೋ। ತೇಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಭಾವಸಾಧನತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೇಹಿ।
೨೪. ಇಮಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ ಠಾನೇನಾತಿ ‘‘ಇಧ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಯಾವ ‘‘ಅಕಸಿರಲಾಭೀ’’ತಿ ಪದಂ ಇಮಿನಾ ಏತ್ತಕೇನ ಉದ್ದೇಸಪದೇನ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಉದ್ದೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಕಥಞ್ಚ, ಮಹಾನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇನ ದಸ್ಸಿತಾಕಾರೇನ ಆಹ।
೨೫. ಹಿರೀಯತೀತಿ ಲಜ್ಜೀಯತಿ ಪೀಳೀಯತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಹಿರೀ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಉತ್ತಪ್ಪತಿ। ಪಾಪುತ್ರಾಸಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ। ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯೋತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪನ್ನವೀರಿಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೋಸಕ್ಕಿತಮಾನಸೋ’’ತಿ। ಪಹಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಾಯ। ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಅಧಿಗಮೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನಾತಿ ಸತಿಯಾ ನೇಪಕ್ಕೇನ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸೂರಭಾವೇನ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ನೇಪಕ್ಕಂ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸತಿಯಾ ಚ ನಿಪಕಭಾವೇನ ಚಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಞ್ಞೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸತಿಮಾತಿ ಚ ಇಮಿನಾವ ವಿಸೇಸಾ ಸತಿ ಗಹಿತಾ, ಪರತೋ ‘‘ಚಿರಕತಮ್ಪಿ ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನಾತಿ ಸತಿಯಾ ನೇಪಕ್ಕಭಾವೇನಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಸೇನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಸತಿಯಾ ಬಲವಭಾವೋ। ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನಪಿ ಅಜ್ಝಯನಸಮ್ಮಸನಾನಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ।
ಚೇತಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಸೀತಿಮಹಾವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಸೀತಿವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ ಮಹಾವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣನ್ತಿ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ (ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೪೦೬) ನಾಮ ವತ್ತಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೩೫೬ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾನಿ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ ಆವಾಸಿಕಂ ಗಮಿಕಂ ಅನುಮೋದನಂ ಭತ್ತಗ್ಗಂ ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಂ ಆರಞ್ಞಿಕಂ ಸೇನಾಸನಂ ಜನ್ತಾಘರಂ ವಚ್ಚಕುಟಿ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಆಚರಿಯಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವತ್ತನ್ತಿ ಚುದ್ದಸ। ತತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಪನ ಕದಾಚಿ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಕತಾದಿಕಾಲೇ ಪಾರಿವಾಸಿಕಾದಿಕಾಲೇ ಚ ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ ಅಸೀತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ನ ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾವತ್ತೇಸು, ಅಗ್ಗಹಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಪಾರಿವಾಸಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ…ಪೇ॰… ನ ಛಮಾಯಂ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೮೧) ವುತ್ತಾನಿ ಪಕಭತ್ತೇ ಚರಿತಬ್ಬವತ್ತಾವಸಾನಾನಿ ಛಸಟ್ಠಿ, ತತೋ ಪರಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾರಿವಾಸಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮೂಲಾಯಪಟಿಕಸ್ಸನಾರಹೇನ ಮಾನತ್ತಾರಹೇನ ಮಾನತ್ತಚಾರಿಕೇನ ಅಬ್ಭಾನಾರಹೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚ್ಛನ್ನೇ ಆವಾಸೇ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ಚೂಳವ॰ ೮೨) ಪಕತತ್ತೇ ಚರಿತಬ್ಬೇಹಿ ಅನಞ್ಞತ್ತಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರಾದೀಸು ಪುಗ್ಗಲನ್ತರೇಸು
ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉದ್ದಿಸನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉದ್ದಿಸಾಪನನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಉದ್ದಿಸನಂ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ಧಮ್ಮೋಸಾರಣಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಚ್ಚಾರಣಂ। ಧಮ್ಮದೇಸನಾ –
‘‘ಆದಿಮ್ಹಿ ಸೀಲಂ ದೇಸೇಯ್ಯ, ಮಜ್ಝೇ ಝಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ।
ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏಸಾ ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೯೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೪.೨೪೬) –
ಏವಂ ಕಥಿತಲಕ್ಖಣಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ। ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಾ ಧಮ್ಮೀ ಕಥಾ ಉಪನಿಸಿನ್ನಕಥಾ। ಭತ್ತಾನುಮೋದನಕಥಾ ಅನುಮೋದನಿಯಾ। ಸರಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ನ ಕೇವಲಂ ಚಿರಕತಚಿರಭಾಸಿತಾನಂ ಸರಣಮನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ತಥಾಪವತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಮುಖೇನ ಪವತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೇ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇನ ಚಿರಕತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಕಿಮ್ಪಿ ಸರಣೇನಾತಿ ಏಕವಾರಂ ಸರಣೇನ। ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸರಣೇನಾತಿ ಅನು ಅನು ಸರಣೇನ। ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮ್ಪಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿರೋಧನಿಸ್ಸಿತಂ ವೋಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸರನ್ತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜವನವಾರೇ ಸರಣಜವನವಾರೇ ಪರಿತ್ತಜವನವಸೇನ ಅನುಸ್ಸರಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಗತಿಅತ್ಥಾ ಧಾತುಸದ್ದಾ ಬುದ್ಧಿಅತ್ಥಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಉದಯಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಮಿಸ್ಸಕನಯೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ ಆಗತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪರಿಯಾಯತೋ। ಸಾ ಚ ಖೋ ಪದೇಸಿಕಾತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನತೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಭಾವೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಮ್ಮಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ। ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾಯ ‘‘ಹೇತುನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿ।
೨೬. ಅಧಿಕಂ ಚೇತೋ ಅಭಿಚೇತೋ, ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಕತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಚಿತ್ತಂ ಸೇಟ್ಠಚಿತ್ತಂ ಸಿತಾನ’’ನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಫಾಸುವಿಹಾರಭೂತಾನಂ। ತೇಹಿ ‘‘ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ಸುಖಪಟಿಲಾಭಹೇತೂನ’’ನ್ತಿ। ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಾತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸು ಝಾನೇಸು ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀಭಾವಮಾಹ, ‘‘ನಿಕಾಮಲಾಭೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಆವಜ್ಜನಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸಿಯೋ ಚ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಿದುಕ್ಖಲಾಭೀತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಸುಖಪಟಿಪದಾಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ವಿಪುಲಲಾಭೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಗುಣತಂ ತಪ್ಪಮಾಣದಸ್ಸಿತಭಾವದೀಪನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಗುಣಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀಭಾವತಾಯ ಸಾಧಿತತ್ತಾ। ಸಮಾಧಿಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಧಮ್ಮೇತಿ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ। ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾ ಪಗೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಝಾನಾಧಿಗಮೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ। ಅಕಿಲಮನ್ತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ ವಿಸೋಧೇತಿ, ಕಾಮಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಮಾಧಿಪಾರಿಪನ್ಥಿಕಾನಂ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಣಂ ಇಧ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ವಿಸೋಧನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೨೭. ವಿಪಸ್ಸನಾಹಿತಾಯ ಉಪರೂಪರಿವಿಸೇಸಾವಹತ್ತಾ ವಡ್ಢಮಾನಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸೀಲಾದಿಪಟಿಪದಾಯ। ಸಾ ಏವ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಯಥಾಭಾವಿತತಾಯ ಅವಸ್ಸಂ ಭಾವಿನಂ ವಿಸೇಸಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಣ್ಡಂ ವಿಯಾತಿ ಅಣ್ಡಂ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅದೂಸಿತತಾಯ ಅಪೂತಿ ಅಣ್ಡಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪುಚ್ಚಣ್ಡೋ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಪುಚ್ಚಣ್ಡತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾದಿಞಾಣಪ್ಪಭೇದಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಾದಿಞಾಣಪಭೇದಾಯ। ತತ್ಥಾತಿ ಚೇತೋಖಿಲಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೫) ‘‘ಸ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಂ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹಿಪನ್ನರಸಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಬ್ಬೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬಿದಾಯಾ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹಿಪನ್ನರಸೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಭಾವೋತಿ ಏವಂ ಯಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಆಗತಂ, ತಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸೇಖಸುತ್ತೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೨೮. ಮಹಗ್ಗತಾದಿಭಾವೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ಝಾನಾನಂ ಅನುರೂಪಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸೇನ ತೇ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾನ ಠಿತನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಂ, ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಠಮಾದಿಜ್ಝಾನೇಹಿ ಅಸದಿಸಂ ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ। ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಪಠಮಂ ಜಾಯತೀ’’ತಿ, ಸೇಸಞಾಣದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೨೯. ಚರಣಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚರಣಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ ಅಗತಪುಬ್ಬದಿಸಾಗಮನೇ ತೇಸಂ ಸಾಧಕತಮಭಾವತೋ।
ಅಟ್ಠ ಞಾಣಾನೀತಿ ಇಧ ಆಗತಾನಿ ಚ ಅನಾಗತಾನಿ ಚ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೪ ಆದಯೋ) ಆಗತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ। ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಚ್ಛಾದಕಾದಿಕಿಲೇಸತಮಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಾಲೇತ್ವಾ।
೩೦. ಸನಙ್ಕುಮಾರೇನಾತಿ ಸನನ್ತನಕುಮಾರೇನ। ತದೇವ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸನನ್ತನಕುಮಾರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ಯೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ, ಸೋ ಕುಮಾರತ್ತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋಪಿ ತಾದಿಸೇನ ಕುಮಾರತ್ತಭಾವೇನ ಚರತಿ।
ಜನಿತಸ್ಮಿಂ-ಸದ್ದೋ ಏವ ಇ-ಕಾರಸ್ಸ ಏ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಜನೇತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಜನಿತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚ ಜನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಜನಿತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಗ್ಗಹಣೇಪಿ ಯತ್ಥ ಚತುವಣ್ಣಸಮಞ್ಞಾ, ತತ್ಥೇವ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ। ಖತ್ತಿಯೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಯೇವ, ನ ದೇವಕಾಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯೇ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ಗೋತ್ತಪಟಿಸಾರಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಸರನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಗೋತಮೋ, ಅಹಂ ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಪತಿ ಪತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೋತ್ತಂ ಅನುಸರನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಆನನ್ದಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಸಾಧುಕಾರದಾನೇನ। ಜಿನಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತನ್ತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಥೇರಭಾಸಿತಂ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಮೇವ ನಾಮ ಜಾತಂ। ‘‘ಕಿಮ್ಪನಿದಂ ಸುತ್ತಂ ಸತ್ಥುದೇಸನಾನುವಿಧಾನತೋ ಜಿನಭಾಸಿತಂ, ಉದಾಹು ಸಾಧುಕಾರದಾನಮತ್ತೇನಾ’’ತಿ ಏವರೂಪಾ ಚೋದನಾ ಇಧ ಅನೋಕಾಸಾ ಥೇರಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾನುವಿಧಾನಹೇತುಕತ್ತಾ ಸಾಧುಕಾರದಾನಸ್ಸಾತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಸೇಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೪. ಪೋತಲಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಅಙ್ಗಾ ‘‘ಅಙ್ಗಾಯೇವ ಸೋ ಜನಪದೋ’’ತಿ। ಮಹಿಯಾ ಪನಸ್ಸ ಉತ್ತರೇನ ಯಾ ಆಪೋತಿ ಮಹಿಯಾ ನದಿಯಾ ಯಾ ಆಪೋ ತಸ್ಸ ಜನಪದಸ್ಸ ಉತ್ತರೇನ ಹೋನ್ತಿ। ತಾಸಂ ಅವಿದೂರತ್ತಾ ಸೋ ಜನಪದೋ ಉತ್ತರಾಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಪನ ಮಹೀ ಕತ್ಥಚಿ ಕತ್ಥಚಿ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕತರಮಹಿಯಾ ಉತ್ತರೇನ ಯಾ ಆಪೋ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಮಹಿಯಾ ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಯಂ ಆವಿಭಾವಕಥಾ। ಯಸ್ಮಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೮.೧೯) ಲೋಕಿಯಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಹಿಮವಾ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಮುದ್ದದಹಪಬ್ಬತನದಿಯೋತಿ ಏತೇಸು ಯಂ ಯಂ ನ ಮನುಸ್ಸಗೋಚರಂ, ತತ್ಥ ಸಯಂ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಮ್ಮೋಹಯನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹವಿಧಮನತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಂ ಕಿರ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ’’ತಿಆದಿಮಾರದ್ಧಂ। ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪರಿಮಾಣೋ ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಉದಕೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ತದುಪಭೋಗಿಸತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖಯೇನ।
ಸುನ್ದರದಸ್ಸನಂ ಕೂಟನ್ತಿ ಸುದಸ್ಸನಕೂಟಂ, ಯಂ ಲೋಕೇ ‘‘ಹೇಮಕೂಟ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮೂಲಗನ್ಧೋ ಕಾಳಾನುಸಾರಿಯಾದಿ। ಸಾರಗನ್ಧೋ ಚನ್ದನಾದಿ। ಫೇಗ್ಗುಗನ್ಧೋ ಸಲಲಾದಿ। ತಚಗನ್ಧೋ ಲವಙ್ಗಾದಿ। ಪಪಟಿಕಗನ್ಧೋ ಕಬಿತ್ಥಾದಿ। ರಸಗನ್ಧೋ ಸಜ್ಜಾದಿ, ಪತ್ತಗನ್ಧೋ ತಮಾಲಹಿರಿವೇರಾದಿ। ಪುಪ್ಫಗನ್ಧೋ ನಾಗಕುಙ್ಕುಮಾದಿ। ಫಲಗನ್ಧೋ ಜಾತಿಫಲಾದಿ। ಗನ್ಧಗನ್ಧೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗನ್ಧಾನಂ ಗನ್ಧೋ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಮೂಲಾದೀನಂ ಗನ್ಧೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಇಧ ಗನ್ಧೋ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ಗನ್ಧಸ್ಸ ಗನ್ಧೋ ಗನ್ಧಗನ್ಧೋ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಪುಥುಲತೋ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಾನಿ, ಆಯಾಮತೋ ಪನ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ವಿಯ ದ್ವಿಯೋಜನಸತಾನೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ।
ಮನೋಹರಸಿಲಾತಲಾನೀತಿ ಓತರಣತ್ಥಾಯ ಮನುಞ್ಞಸೋಪಾನಸಿಲಾತಲಾನಿ। ಸುಪಟಿಯತ್ತಾನೀತಿ ತದುಪಭೋಗಿಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಕಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿಯತ್ತಾನಿ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಾದಯೋ ಉದಕಂ ಮಲಿನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತದಭಾವತೋ ಫಲಿಕಸದಿಸನಿಮ್ಮಲುದಕಾನಿ। ತಿರಿಯತೋ ದೀಘಂ ಉಗ್ಗತಕೂಟನ್ತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಪಬ್ಬತ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
ಆಪಣಾನಿ ‘‘ಆಪಣಮುಖಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ। ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ ವಸನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಫಾಸುಕಂ ವಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಆಸತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಸನಂ, ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿ।
ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಛಾದನತೋ ಛನ್ನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ತದೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತಿರೂಪೇತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಪತಿರೂಪಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಪ್ಪತಿರೂಪ’’ನ್ತಿ। ಕಾರಣವೇವಚನಾನೀತಿ ಞಾಪಕಕಾರಣವೇವಚನಾನಿ। ಞಾಪಕಞ್ಹಿ ಕಾರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅತ್ಥಂ ಆಕರೋತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಆಕಾರೋ, ತಮೇವ ಲೀನಂ ಗುಳ್ಹಂ ಅತ್ಥಂ ಗಮೇತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಂ, ಸೋ ತೇನ ನಿಮೀಯತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ದೀಘದಸವತ್ಥ…ಪೇ॰… ನಿಮಿತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇತಿ ಆಕಾರಾದಯೋ। ತಥಾ ಹಿ ಪನ ಮೇತಿಆದಿನಾ ಪೋತಲಿಯೋ ಗಹಪತಿ ‘‘ಪರಿಬ್ಬಾಜಕನಿಯಾಮೇನ ಅಹಂ ಜೀವಾಮಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಹಪತಿ ನ ಹೋಮೀತಿ ವದತಿ। ಓವದನ್ತೋತಿ ಅನುಸಾಸನ್ತೋ। ಉಪವದನ್ತೋತಿ ಪರಿಭಾಸನ್ತೋ।
೩೨. ಗೇಧಭೂತೋ ಲೋಭೋತಿ ಗಿಜ್ಝನಸಭಾವೋ ಲೋಭೋ। ಅಗಿಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ ನ ಲೋಭೋ, ಅನಿನ್ದಾಭೂತಂ ಅಘಟ್ಟನನ್ತಿ ನಿನ್ದಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಪರೇಸಂ ಅಘಟ್ಟನಂ। ನಿನ್ದಾಘಟ್ಟನಾತಿ ನಿನ್ದಾವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಘಟ್ಟನಾ ಅಕ್ಕೋಸನಾ। ಬ್ಯವಹಾರವೋಹಾರೋಪೀತಿ ಕಯವಿಕ್ಕಯಲಕ್ಖಣೋ ಸಬ್ಯೋಹಾರೋಪಿ ದಾನಗ್ಗಹಣಂ ವೋಹಾರೋ। ‘‘ದತ್ತೋ ತಿಸ್ಸೋ’’ ತಿಆದಿನಾ ವೋಹರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ। ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವೋಹರಣಂ ಕಥನಂ ಬೋಧನನ್ತಿ ವಚನಂ ವೋಹಾರೋ। ಯಾಥಾವತೋ ಅಯಾಥಾವತೋ ಚ ವೋಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವೋಹಾರೋ, ಚೇತನಾ। ಅಯಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಅಯಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣೋ ವೋಹಾರೋ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಾವಜ್ಜೋವ ಸಮುಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಇಧ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಿಹೀತಿ ಚೇತನಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಹಂ ಗಿಹೀತಿ ಚೇತನಾಪವತ್ತಿ ನತ್ಥಿ। ಗಿಹೀತಿ ವಚನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಗಿಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ವಚನಪ್ಪವತ್ತಿ ನತ್ಥಿ। ಗಿಹೀತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಗಿಹೀತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ನತ್ಥಿ। ಗಿಹೀತಿ ಬ್ಯವಹಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಸಮುದಾಚಾರೋ ನತ್ಥಿ।
೩೩. ಪಾಣಾತಿಪಾತೋವ ಸಂಯೋಜನಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಬನ್ಧನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ನಿಸ್ಸರಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನತೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ಸೋ ಅಪದಿಸ್ಸತೀತಿ। ಬಹುತಾಯಾತಿ ಅಚಕ್ಖುಕಾದಿಭೇದೇನ ಬಹುಭಾವತೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಪಾಣಾತಿಪಾತೋ। ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಯದ್ವಾರಿಕೋ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಿಕಸೀಲಸಂವರೇನಾ’’ತಿ। ಅತ್ತಾಪಿ ಮಂ ಉಪವದೇಯ್ಯಾತಿಆದಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ। ಆದೀನವದಸ್ಸಿನೋ ಹಿ ತತೋ ಓರಮಣಂ। ದೇಸನಾವಸೇನಾತಿ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿಪಿ ನೀವರಣನ್ತಿಪಿ ಇಧ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ತದತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ವಟ್ಟಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಹಿತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಟ್ಠೇನ ಚಾ’’ತಿ, ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಹಿ ಅಪಾಣಾತಿಪಾತಪಚ್ಚಯಂ ಹಿತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೋವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಏಕೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋತಿ ಇದಂ ಸಹಜಾತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪನ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಆಸವಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಅತ್ಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಮೇ ಪತ್ಥೇತಿ। ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಭವವಿಸೇಸಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಹನತಿ ಬಾಧತೀತಿ ವಿಘಾತೋ, ದುಕ್ಖಂ, ಪರಿಳಾಹನಂ ಅನತ್ಥುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಉಪತಾಪನಂ ಪರಿಳಾಹೋ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ವಾರೇಸು। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನಾತಿ ಅತಿದೇಸೇನ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ।
೩೪-೪೦. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇತಿ ಏತೇನ ಸತ್ತಸುಪಿ ವಾರೇಸು ತಥಾ ಆಗತಂ ಪದಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಹಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿ। ರೋಸನಂ ಕಾಯಿಕಂ ವಾಚಸಿಕಞ್ಚಾತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅರೋಸೋಪಿ ತಥಾ ದುವಿಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸಂವರೇನಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಲೋಭೋ, ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಅಲೋಭೋ, ಏವಂ ಅಕೋಧೂಪಾಯಾಸೋ ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಸಂವರೇ ಸುಖನ್ತಿ ಸಂವರೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅನತಿಲೋಭೋ ಪನ ಸತಿಸಂವರೇ, ಅನತಿಮಾನೋ ಞಾಣಸಂವರೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇಮೇಸು ಪನ ಪದೇಸು ಏವಂ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಏವಂ ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಏಕಜ್ಝಂ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಪುನ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ। ಪುರಿಮೇಸು ತಾವ ಚತೂಸು ವಾರೇಸು ವಿರಮಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅತ್ತಾಪಿ ಮಂ ಉಪವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ, ‘‘ಅನುವಿಜ್ಜಾಪಿ ಮಂ ವಿಞ್ಞೂ ಗರಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪಚ್ಛಿಮೇಸುಪಿ ಚತೂಸು ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತಿಮಾನೇ ಭವಾಸವಅವಿಜ್ಜಾಸವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಮಾನೇನ ಸಹ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಅತಿಮಾನೋ ಪನ ಕಾಮರಾಗೇನಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವಾತಿ ‘‘ಅತಿಮಾನೇ ಕಾಮಾಸವಅವಿಜ್ಜಾಸವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಸ್ವಾಯಂ ನಯೋ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ ಆದಿತೋ ಚತೂಹಿ ಛಟ್ಠೇನ ವಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವಾರೇಹಿ, ಸೇಸೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಪಹಾನಂ, ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸ ಗಿಹಿವೋಹಾರಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಕಥಿತೋ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವತ್ತಂ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಮಯ್ಹಂ ಕಾತುಂ ನಪ್ಪತಿರೂಪ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನವಸೇನ ಅಕರಣಂ ಪಜಹನಞ್ಚ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಪಹಾನಂ।
ಕಾಮಾದೀನವಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೨. ಉಪಸುಮ್ಭೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪ-ಸದ್ದೋ ಸಮೀಪತ್ಥೋ, ಸುಮ್ಭನಂ ವಿಕ್ಖೇಪನಂ। ತೇನೇವ ತಮೇನನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ತಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಂ ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಮ್ಮಂಸತ್ತಾ ಕಙ್ಕಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಗತಮಂಸಾಯ ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಿಕಾಯ ಉರಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ ವಾ ಸೀಸಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ಕಙ್ಕಲ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುನಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ನಿಲ್ಲಿಖಿತಂ ಕತ್ವಾವ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸಂ ಲಿಖಿತಂ।
ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಏಕತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಏಕಸಭಾವಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಲೋಕಾಮಿಸಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುನಾ ಲೋಕೇನ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ, ಲೋಕೇ ವಾ ಆಮಿಸೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾಯ ವಸೇನ ಕಾಮಗುಣಾನಂ ಕಾಮಭಾವೋ ಚ ಆಮಿಸಭಾವೋ ಚ, ಸೋ ಏವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಆಮಿಸನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ಕಾಮಗುಣಾಮಿಸಾತಿ ಕಾಮಗುಣೇ ಛನ್ದರಾಗಾ। ಗಹಣಟ್ಠೇನ ಭುಸಂ ಆದಾನಟ್ಠೇನ।
೪೩. ಡಯನಂ ಆಕಾಸೇನ ಗಮನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಗಿಜ್ಝಾದೀನಂ ವಾಸಿಫರಸು ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಡಸನ್ತಾ ತಚ್ಛೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ’’ನ್ತಿ ಆಕಡ್ಢನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ, ಆಕಡ್ಢನಞ್ಚ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಾತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಂಸಪೇಸಿಂ ನಖೇಹಿ ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪಾತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ।
೪೭. ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪೋರಿಸೇಯ್ಯಂ।
೪೮. ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸುನ್ದರಂ ಫಲಮಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಫಲಂ। ಫಲೂಪಪನ್ನನ್ತಿ ಫಲೇಹಿ ಉಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹುಫಲ’’ನ್ತಿ।
೫೦. ಸುವಿದೂರವಿದೂರೇತಿ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ವೋಹಾರಸಮುಚ್ಛೇದತೋ ಸುಟ್ಠು ವಿದೂರಭೂತೇ ಏವ ವಿದೂರೇ ಅಹಂ ಠಿತೋ। ಕಸ್ಸಚಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಅಜಾನನತೋ ನ ಆಜಾನನ್ತೀತಿ ಅನಾಜಾನೀಯಾತಿ ಕತ್ತುಸಾಧನಮಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಜಾನನಕೇತಿ ಅಜಾನನ್ತಭೋಜನಸೀಸೇನ ತೇಸಂ ದಾತಬ್ಬಪಚ್ಚಯೇ ವದತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಪೋತಲಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೫. ಜೀವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೧. ಕುಮಾರೇನ ಕೋಮಾರಭಚ್ಚೋ ಯಥಾ ‘‘ಭಿಸಕ್ಕಮೇವ ಭೇಸಜ್ಜ’’ನ್ತಿ।
ಆರಭನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆರಭ-ಸದ್ದೋ ಕಾಮಂ ಕಾಮಾಯೂಹನಯಞ್ಞುಟ್ಠಾಪನಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನವಿಞ್ಞಾಪನಾದೀಸುಪಿ ಆಗತೋ, ಇಧ ಪನ ಹಿಂಸನೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಆರಭನ್ತೀತಿ ಘಾತೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಕತನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೮.೧೨; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೨೯೪) ಅತ್ತಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಮಾರಣವಸೇನ ಕತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ। ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ಅತೀತಕಾಲಿಕೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕತ’’ನ್ತಿ। ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೧.೪.೭೫) ವಿಯ। ನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಕಮ್ಮಸ್ಸ, ನ ಕರಣಕಾರಾಪನವಸೇನ। ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಂಸಂ ಪಟಿಚ್ಚಕಮ್ಮಂ ಯಥಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ। ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ತಂಲದ್ಧಿಕಾ ಅತ್ಥೇವ।
ಕಾರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಸಾ ಏವ ಚ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಕಾರಣಂ ನಾಮ ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಮಚ್ಛಮಂಸಪರಿಭೋಗೋ’’ತಿ। ಅನುಕಾರಣಂ ನಾಮ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ತಥಾ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಯುತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಭಾವತೋ ಮಂಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ತಥೇವ ಕಥನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ತನ್ತಿ ‘‘ಜಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತಂ ಮಂಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ನೇವ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ ತಥಾ ಬ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ‘‘ಜಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತಂ ಮಂಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಕಥನಂ ಯುತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನುರೂಪಭಾವತೋ ನ ಅನುಕಾರಣಂ ಹೋತಿ। ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಕಾರಣೇನ ಸಕಾರಣೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಪರೇ ತಿತ್ಥಿಯಾ ‘ಜಾನ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸಕಾರಣೋ ಹುತ್ವಾ। ತೇಹಿ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾದೋ ವಾ ಅನುವಾದೋ ವಾ ‘‘ಮಂಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಥಾ ವಾ ಪರತೋ ಪರೇಹಿ ತಥಾ ಪವತ್ತಿತಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಕಥಾ ವಾ। ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಕಾರಣನ್ತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾ ತಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತು, ತತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಕಾರಣಂ। ಕೋಚಿ ನ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಗರಹಿತಬ್ಬತಂ ನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ಅಭಿಭೂತೇನ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೫೨. ಕಾರಣೇಹೀತಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತದುಭಯವಿಮುತ್ತಪರಿಸಙ್ಕಿತನ್ತಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಉಭಯಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಧಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದಿತ’’ನ್ತಿ ಕೇವಲಮೇವ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಕೋ।
ಮಙ್ಗಲಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಹುನಪಾಹುನಾದಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಾಭಾವಮಾಹ। ಇತರೇಸನ್ತಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ವಟ್ಟತಿ, ಜಾನತೋ ಏವೇತ್ಥ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ। ತೇಯೇವಾತಿ ಯೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಂ, ತೇಯೇವ।
ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತಮಂಸಪರಿಭೋಗತೋ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಚಿತ್ತಕಾ ಆಪತ್ತಿ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ಅಚಿತ್ತಕಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಭುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ। ಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೫೩. ತಾದಿಸಸ್ಸಾತಿ ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಮಚ್ಛಮಂಸಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೇ। ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿನೋಪೀತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿನೋಪಿ। ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿನೋ ಪರಿಭೋಗೇ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧ, ಜೀವಕ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ – ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಹಾವಚ್ಛಗೋತ್ತಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯೪) ಅತ್ತಾ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ – ‘‘ತಿಟ್ಠತು ಭವಂ ಗೋತಮೋ, ಅತ್ಥಿ ಪನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ಸಾವಕೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ॰… ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಆಹ, ‘‘ಇಧ, ಭಾರದ್ವಾಜ, ಭಿಕ್ಖು ಅಞ್ಞತರಂ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩೦) ಅತ್ತಾ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಪರತೋ – ‘‘ಯಂ ಖೋ ಪನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಗಮ್ಭೀರೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ದುದ್ದಸೋ ದುರನುಬೋಧೋ ಸನ್ತೋ ಪಣೀತೋ ಅತಕ್ಕಾವಚರೋ ನಿಪುಣೋ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋ, ನ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಸುದೇಸನೀಯೋ ಲುದ್ದೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವತಾ ಹಿ ಮಹಾವಚ್ಛಗೋತ್ತಸುತ್ತೇ, ಚಙ್ಕೀಸುತ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇತಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ತಾನಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ದೇಸನಾ ಕತಾ’’ತಿ। ಮಂಸೂಪಸೇಚನೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಮಚ್ಛಮಂಸಸಹಿತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗಭಾವತೋ ಮಚ್ಛಮಂಸಸ್ಸ ಚ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।
ಅಗಥಿತೋ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛನಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾಯನವಸೇನ ಮುಚ್ಛಾಪತ್ತಿಯಾ। ಅನಜ್ಝೋಪನ್ನೋ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ, ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನ ಸಣ್ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಆಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಧ ಆದೀನವೋ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪಟಿಕೂಲಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಮತ್ಥೋ ಆಹಾರಪರಿಭೋಗೋತಿ ಅತ್ಥಸಂಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದಿಕಾ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ೨.೨೪; ೩.೭೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೦) ಪವತ್ತಾ ಆಹಾರಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗನಿಸ್ಸರಣಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞೋ। ಇದಮತ್ಥನ್ತಿ ಏತಮತ್ಥಾಯ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಚ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿನೋ ಸಮಞ್ಞಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ತತ್ಥ ಸಾವಸೇಸಂ ಪಹಾಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಅನವಸೇಸಂ ಪಹಾಸಿ ಭಗವಾತಿ ಸಚೇ ತೇ ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಾಸಿತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತವ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತವಚನಂ ಅನುಜಾನಾಮಿ, ನ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿತಾಸಾಮಞ್ಞಮತ್ತತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೫೫. ‘‘ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಅನುಸನ್ಧಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದ್ವಾರಂ ಥಕೇತೀತಿ ಮಚ್ಛಮಂಸಪರಿಭೋಗಾನುಞ್ಞಾಯ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಚನದ್ವಾರಂ ಪಿದಹತಿ, ಚೋದನಾಪಥಂ ನಿರುನ್ಧತಿ। ಕಥಂ ಸತ್ತಾನುದ್ದಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಸತ್ತಾನುದ್ದಯಮುಖೇನ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ಮಚ್ಛಮಂಸಪರಿಭೋಗಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ತಯಿದಂ ಮಿಚ್ಛಾ, ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸೇವ ಮಚ್ಛಮಂಸಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ – ‘ತೀಹಿ ಖೋ ಅಹಂ, ಜೀವಕ, ಠಾನೇಹಿ ಮಂಸಂ ಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ವದಾಮೀ’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೫೨)। ವಿನಯೇಪಿ (ಪಾರಾ॰ ೪೦೯; ಚೂಳವ॰ ೩೪೩) ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಂ, ದೇವದತ್ತ, ಮಚ್ಛಮಂಸಂ ಮಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ। ತಿಕೋಟಿಪರಿಸುದ್ಧಞ್ಚ ಭುಞ್ಜನ್ತಾನಂ ಸತ್ತೇಸು ಅನುದ್ದಯಾ ನಿಚ್ಚಲಾ। ‘‘ಸತ್ತಾನುದ್ದಯಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಪಠಮೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ದೇಸನಾವಸೇನಪಿ ಪಯೋಗವಸೇನಪಿ ಪಠಮೇನ ಪರೂಪಘಾತಹೇತುನಾ। ಕಡ್ಢಿತೋ ಸೋ ಪಾಣೋ। ಗಲೇನ ಪವೇಧೇನ್ತೇನಾತಿ ಯೋತ್ತಗಲೇನ ಕರಣೇನ ಅಸಯ್ಹಮಾನೇನ। ಬಹುಪುಞ್ಞಮೇವ ಹೋತಿ ಆಸಾದನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತ್ತಾ ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏಸಾಹಂ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ಸರಣಗಮನವಸೇನೇವ ಗಹಿತಸರಣೋತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಓಗಾಹನ್ತೋತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸುತ್ತಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಅತ್ಥಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಜೀವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೬. ಉಪಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೬. ಪಾವಾರಂ ‘‘ದುಸ್ಸಪಾವಾರಿಕಸೇಟ್ಠಿನೋ’’ತಿ। ದೀಘತ್ತಾ ದೀಘತಮತ್ತಾ। ಸೋ ಕಿರ ಪಮಾಣತೋ ಉಪವಚ್ಛಯತೋ ದಿಯಡ್ಢರತನಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಿತೋ। ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋತಿ ‘‘ದೀಘತಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞೋ। ಬಾಹಿರಾಯತನೇತಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಮಯೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋತಿ ವೋಹಾರೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಸನವೋಹಾರೇನ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಠಪೇತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ। ಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಕರಣೇನ। ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಪವತ್ತನೇನ। ದಣ್ಡಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ ಆದಿತೋವ ತಥಾ ನ ಪುಚ್ಛಿತನ್ತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಸಾಸನೇ ಲೋಕೇ ಸಮಯನ್ತರೇಸು ಚ ತಾದಿಸೋ ಸಮುದಾಚಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸಾಯಂ ಕೋಟ್ಠಾಲಕಸದಿಸೋ ಸಮುದಾಚಾರೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಮ್ಮಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವಾಹ। ಅಚಿತ್ತಕನ್ತಿ ಚಿತ್ತರಹಿತಂ, ಚಿತ್ತೇನ ಅಸಮುಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ ಪನ ತದುಭಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ತತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಮಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಟಿವಿಭತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಭಿನ್ನಾನಂ। ಪಟಿವಿಸಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಿಸೇಸನಪದವಸೇನ ಸದ್ದತೋಪಿ ಭಿನ್ನಾನಂ। ವಚನಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತುಕಾಮೋತಿ ದೀಘತಪಸ್ಸಿನೋ ಯಥಾವುತ್ತವಚನಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತುಕಾಮೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೇ ತೇನಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಆಗತೋ, ಉಪಾಲಿ ಗಹಪತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಧಮ್ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸೀದಿಸ್ಸತಿ।
ಕಥಾ ಏವ ಉಪರಿ ವಾದಾರೋಪನಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ಕಥಾವತ್ಥು। ಕಥಾಯಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ಕಥಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ತದತ್ಥೇ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ। ಯಥಾ ತಂ ವಾದಾರೋಪನಭಯೇನ ನ ಅವಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಂ ಕಥಾಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ಥೇ ದೀಘತಪಸ್ಸಿಂ ಯಾವತತಿಯಂ ವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸಿ। ವಾದನ್ತಿ ದೋಸಂ।
೫೭. ಇದಾನಿ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾತಿಆದಿ ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಅಟ್ಠಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾತಿಆದಿ ಸಾವಜ್ಜಂ ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಚೇತನಾ ನ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಕಮ್ಮಂ ಧುರ’’ನ್ತಿ। ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭೇದಂ ಕಮ್ಮಮೇವ ಧುರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ನ ಚೇತನಾಮತ್ತಮೇವ। ಏವಮಾಗತೇಪೀತಿ ಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಏವಂ ನಾಮೇನ ಆಗತೇಪಿ ಚೇತನಾ ಧುರಂ, ತತ್ಥ ಚೇತನಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಥಂ ಪನ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಾ ಕಮ್ಮಾನೀತಿ ವಾ ಆಗತೇ ತೇಸಂ ಚೇತನಾಯ ಧುರಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ…ಪೇ॰… ಲಭತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ದ್ವಾರೇ। ಸಾ ವುತ್ತಾವಾತಿ ಸಾ ಚೇತನಾ ವುತ್ತಾವ, ಯಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ (ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾಯದ್ವಾರಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಪನಚೇತನಾ) ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ
ಮಹನ್ತನ್ತಿ ಕಟುಕಫಲಂ। ನ ಕಿಲಮತಿ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯತ್ತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ। ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಅಕುಸಲಂ ಪತ್ವಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಮಹನ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ನ ಕಿಲಮತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಇಧ ಅಕುಸಲಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ’’ತಿಆದಿ। ಯಾವತತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಮತ್ತೇನ ಗತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋಪೀ’’ತಿ।
೫೮. ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಬಾಲಕೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಬಾಲಕಿನೀ। ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಾತತಾಯ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಮಹಾತಿ ಸಮ್ಭಾವಿತತ್ತಾ ಮಹಾನಿಗಣ್ಠೋ।
೬೦. ಆವಟ್ಟೇತಿ ಪುರಿಮಾಕಾರತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಆವಟ್ಟನೀ, ಮಾಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಗಹಣಮಾಯ’’ನ್ತಿ। ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಾನಂ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನೇ ಚಿತ್ತಮೇವ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾ। ಸಚೇ ಪನ ಸೋ ತಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸತ್ತಧಾ ಮುದ್ಧಾ ಫಲೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ಮಾ ಅಯಂ ಬಾಲೋ ವಿನಸ್ಸೀ’’ತಿಆದಿತೋವ ಯಥಾ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ನ ಲಭತಿ, ತಥಾ ಕರೋತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತಸಮಾಗಮೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ದಸ್ಸನಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಯಾಮಮಾಹ ‘‘ತಥಾಗತಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಆಗಮಾ ನು ಖೋ ಇಧ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ।
೬೧. ವಚೀಸಚ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಠತ್ವಾ।
೬೨. ಸೀತೋದಕೇ ಅಮತಾ ಪಾಣಾ ಪಾನಕಾಲೇ ಪನ ಮರನ್ತಿ, ತೇಪಿ ತೇನ ಸೀತೋದಕಪರಿಭೋಗೇನ ಮಾರಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಪಸ್ಸಿನಾ ನಾಮ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸೀತೋದಕಂ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಸಂ ಲದ್ಧಿ। ಪಾಕತಿಕಂ ವಾ ಉದಕಂ ಸತ್ತೋತಿ ಪುರಾತನಾನಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಲದ್ಧಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಸೀತೋದಕಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇಸಂ ತಂ ಅಧುನಾತನನಿಗಣ್ಠಾನಂ ವಾದೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ತೇ ಹಿ ಪಥವೀಆದಿನವಪದತ್ಥತೋ ‘‘ತೇನಸ್ಸ ಮನೋದಣ್ಡೋ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಸೀತೋದಕಂ ಪಾತುಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಞ್ಚ ಇಚ್ಛನೇನ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ತಥಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನೇ ಏವ। ಭಿಜ್ಜತಿ ಸಂವರಸ್ಸ ವಿಕೋಪಿತತ್ತಾ। ತಥಾಭೂತೋ ಸೋ ನಿಗಣ್ಠೋ ಸೀತೋದಕಂ ‘‘ಸೀತೋದಕಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸೀತೋದಕಂ ಪಿವಾಯ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮರಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನೋದಣ್ಡೋ ಪನ ಭಿನ್ನೋಪಿ ಚುತಿಮ್ಪಿ ಆಕಡ್ಢತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಥಾಭೂತಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಮನೋಸತ್ತೇಸು ನಾಮ ದೇವೇಸು ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನೋದಣ್ಡೋ ಪನ ಭಿನ್ನೋಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಮ್ಪಿ ಆಕಡ್ಢತೀ’’ತಿ। ಇತೀತಿ ಏವಂ ‘‘ಇಧಾಸ್ಸ ನಿಗಣ್ಠೋ’’ತಿಆದಿಆಕಾರೇನ। ನನ್ತಿ ಉಪಾಲಿಂ ಗಹಪತಿಂ। ಮಹನ್ತೋತಿ ವದಾಪೇಸಿ ‘‘ಮನೋಪಟಿಬದ್ಧೋ ಕಾಲಙ್ಕರೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಉಪಾಸಕಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾಲಿಸ್ಸ ಗಹಪತಿಸ್ಸ। ಮುಚ್ಛಾವಸೇನಾತಿಆದಿನಾ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಮನೋದಣ್ಡಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಚಿತ್ತಸನ್ತತಿಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ವಿನಾ ಕಾಯದಣ್ಡೇನ ವಚೀದಣ್ಡೇನ ಚ ಕೇವಲಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತತಿಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತೇನ। ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ। ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ ಅಪ್ಪಾಟಿಹೀರಾ, ಅಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ವಿಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ। ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನೀತಿ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪಟಿಭಾನಾನಿ।
‘‘ಮನೋಪಟಿಬದ್ಧೋ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅತ್ಥತೋ ಮನೋದಣ್ಡಸ್ಸ ತದುತ್ತರಭಾವೋ ಪಟಿಞ್ಞಾತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಾನಿ ಮನೋದಣ್ಡೋ ಮಹನ್ತೋತಿ ಇದಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಚೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಮನೋದಣ್ಡೋವ ಬಲವಾ ಮಹನ್ತೋತಿ ವದಾಪೇಸೀ’’ತಿ।
೬೩. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿತೋ ಯಮನಂ ಯಾಮೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಯಾಮೋ ಚತುಯಾಮೋ, ಚತುಯಾಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ ಚಾತುಯಾಮಸಂವರಸಂವುತೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಯಾಮ-ಸದ್ದೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯಾಯೋತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚತುಕೋಟ್ಠಾಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಿಯಜಾತಿಕಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ರಾಗವಸೇನ ಬಾಲೇಹಿ ಭಾವನೀಯತ್ತಾ ‘‘ಭಾವಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾವಿತನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ।
ಯೋ ಸಬ್ಬಂ ಪಾಪಂ ಆಸವಞ್ಚ ವಾರೇತೀತಿ ಸಬ್ಬವಾರೀ, ತಸ್ಸ ನವಸು ಪದತ್ಥೇಸು ಸತ್ತಮೋ ಪದತ್ಥೋ, ತೇನ ಸಬ್ಬವಾರಿನಾ ಪಾಪಂ ವಾರಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಸಬ್ಬವಾರಿವಾರಿತೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ವಾರಿತಪಾಪೋ’’ತಿ। ಸಬ್ಬವಾರಿಧುತೋ। ವಾರಿತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿವಾರಣವಸೇನ ಸಬ್ಬವಾರಿನೋ ಫುಟೋ ಫುಸಿತೋತಿ ಸಬ್ಬವಾರಿಫುಟೋ। ಸಙ್ಘಾತನ್ತಿ ಸಹಸಾ ಹನನಂ, ಅಸಞ್ಚೇತನಿಕವಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತರಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇತಿ ತೀಸು ದಣ್ಡಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಕತರಕೋಟ್ಠಾಸೇ।
೬೪. ಖಲಿಯತಿ ಸಮಾದಿಯತೀತಿ ಖಲಂ, ರಾಸೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಏಕಂ ಮಂಸಖಲನ್ತಿ ಏಕಂ ಮಂಸರಾಸಿ’’ನ್ತಿ। ವಿಜ್ಜಾಧರಇದ್ಧಿಯಾ ಇದ್ಧಿಮಾ। ಸಾ ಪನ ಇದ್ಧಿ ಯಸ್ಮಾ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ। ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ। ವಿಜ್ಜಾನುಭಾವವಸೇನೇವ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಚಿತ್ತೇ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತೋ ಆನುಭಾವಾಯ ಏವ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಗುಣಭಾವಾಪಾದನೇನ। ಏತೇನ ವಸೀಭಾವಂ ಲೋಕಿಯಸಮಞ್ಞಾವಸೇನ ಭಗವಾ ಉಪಾಲಿಂ ಗಹಪತಿಂ ಪಞ್ಞಪೇತುಕಾಮೋ ಏವಮಾಹ। ಲೋಕಿಕಾ ಹಿ ‘‘ಭಾವನಾಮಯಇದ್ಧಿಯಾ ಇದ್ಧಿಮಾ ಚೇತೋವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತೋ ಪರೂಪಘಾತಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಇಸಯೋ ಪರೇಸಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತಿ, ಇಸೀನಂ ಆನುಭಾವಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ।
೬೫. ಅರಞ್ಞಮೇವ ಹುತ್ವಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಹುತ್ವಾ। ಅರಞ್ಞಭಾವೇನ ಅರಞ್ಞಂ ಜಾತಂ, ನ ನಾಮಮತ್ತೇನ। ಇಸೀನಂ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಇಸೀನಂ ಆಸಾದನತ್ಥಾಯ।
ಗೋಧಾವರೀತೀರತೋ ನಾತಿದೂರೇ। ಉಸೂಯಮಾನೋತಿ ‘‘ನ ಮಂ ಏಸ ಜನೋ ಪರಿವಾರೇತೀ’’ತಿ ಉಸೂಯಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ವತಾತಿ ಪಙ್ಕದನ್ತರಜಸಿರತಾದೀಹಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಸರೀರೋ। ಅನಞ್ಜಿತಮಣ್ಡಿತೋತಿ ಅನಞ್ಜಿತಕ್ಖಿಕೋ ಸಬ್ಬೇನ, ಸಬ್ಬಂ ಅಮಣ್ಡಿತೋ ಚ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ‘‘ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಅಕ್ಖೀನಂ ಅಞ್ಜನಂ ಮಙ್ಗಲ’’ನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಞ್ಜನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಂ।
ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ವೇದೇಸು ಈದಿಸಂ ಆಗತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ಪುರೋಹಿತಸ್ಸ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ಉಸುಮಜಾತಹದಯೋತಿ ಉತ್ತತ್ತಹದಯೋ। ನಾಸಿಕಾನಂ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಮುಖೇನ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ।
ವಿಜಿತಜಯೇಹಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಯುತ್ತಂ ಆಗಮೇನ್ತೇಹಿ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಜಯಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಂ। ಉದಕವುಟ್ಠಿಪಾತನಾದಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪಕಮ್ಮೇ ಅಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾನಮ್ಪಿ ಸಮನುಞ್ಞತಾಯ ಕತಭಣ್ಡವುಟ್ಠೀತಿ ಆಭರಣವಸ್ಸಂ। ಮಹಾಜನೋ ಸಮನುಞ್ಞೋ ಜಾತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಮಾತುಪೋಸಕರಾಮೋತಿ ಮಾತರಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ರಾಮೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ। ಅಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾನನ್ತಿ ಅಸಮನುಞ್ಞಾನಂ।
ಅವಕಿರಿಯಾತಿ ಫುಲಿಙ್ಗಾನೀತಿ ಅಗ್ಗಿಕಣಾನಿ। ಪತನ್ತಿ ಕಾಯೇತಿ ಕಾಯೇ ಇತೋ ಚಿತೋ ನಿಪತನ್ತಿ। ಏತೇ ಕಿರ ನಿರಯಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ।
ಯಥಾಫಾಸುಕಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಮಯಂ ಕಞ್ಚಿಪಿ ದೇಸಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನ ಗಚ್ಛಾಮ, ಯತ್ಥ ಪನ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತಂ ಯಥಾಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಙ್ಘಾತಿ ಸಂಹತಾ। ಗಣಾತಿ ತಂತಂಸೇಣಿಭಾವೇನ ಗಣಿತಬ್ಬತಾಯ ಗಣಾ। ಗಣೀಭೂತಾತಿ ಏಕಜ್ಝಾಸಯಾ ಹುತ್ವಾ ರಾಸಿಭೂತಾ। ಅದಿನ್ನಾದಾನನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾವಸೇಸೇನಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಭಾವನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ। ನೇಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಿಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ? ಆಘಾತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅನತ್ಥಕರಣೂಪಾಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಕಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ’’ತಿಆದಿ। ನಾಗಬಲಪಿಚ್ಛಿಲ್ಲಾದೀನನ್ತಿ ನಾಗಬಲಸಾಸಪಅಙ್ಕೋಲತೇಲಕಣಿಕಾರನಿಯ್ಯಾಸಾದೀನಂ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಾನಂ। ವಿಹೇಠಯಿಂಸು ನಿರಯಾದಿಕಥಾಹಿ ಘಟ್ಟೇನ್ತಾ। ಛದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ದ್ವಾರಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ರೂಪಾದಿವಿಸಯೇ।
ನವ ವುಟ್ಠಿಯೋತಿ ಉದಕವುಟ್ಠಿ ಸುಮನಪುಪ್ಫವುಟ್ಠಿ ಮಾಸಕವುಟ್ಠಿ ಕಹಾಪಣವುಟ್ಠಿ ಆಭರಣವುಟ್ಠಿ ಆವುಧವುಟ್ಠಿ ಅಙ್ಗಾರವುಟ್ಠಿ ಪಾಸಾಣವುಟ್ಠಿ ವಾಲಿಕಾವುಟ್ಠೀತಿ ಇಮಾ ನವ ವುಟ್ಠಿಯೋ। ಅವಞ್ಚಯೀತಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಅಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನತ್ಥಚರಣೇನ ವಞ್ಚಯಿ। ಅದೂಸಕೇತಿ ಅನಪರಾಧೇ।
‘‘ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಞ್ಞಾ’’ತಿ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪.೧೫.ಮಾತಙ್ಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ) ಆಗತಂ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾ’’ತಿ। ವಾರೇಯ್ಯತ್ಥಾಯಾತಿ ಆವಾಹತ್ಥಾಯ, ಅಸ್ಸಾತಿ ಪೇಸಿತಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ತಾದಿಸೇನ ನೀಚಕುಲಸಂವತ್ತನಿಯೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಲದ್ಧೋಕಾಸೇನ ಚಣ್ಡಾಲಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ।
ಚಮ್ಮಗೇಹೇತಿ ಮಾತಙ್ಗೋತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ ಜಾತಿಸಮುದಾಗತಂ। ತನ್ತಿ ಘಣ್ಟಂ। ವಾದೇನ್ತೋ ತಾಲನೇನ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಮಹಾಪಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯ ಗೇಹದ್ವಾರಸಮೀಪೇನ।
ತಸ್ಸಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಾ ಚೇವ ಉಪಟ್ಠಾಕಮನುಸ್ಸಾ ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚ ಸುರಾಸೋಣ್ಡಾದಯೋ ಜಾಣುಕಪ್ಪರಾದೀಹಿ ಸುಕೋಟ್ಟಿತಂ ಕೋಟ್ಟಿತಭಾವೇನ ಮುಚ್ಛಂ ಆಪನ್ನತ್ತಾ ಮತೋತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಛಡ್ಡೇಸುಂ।
ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಗೇಹಙ್ಗಣೇತಿ ಗೇಹಸ್ಸ ಮಹಾದ್ವಾರತೋ ಬಹಿ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ। ಪತಿತೋತಿ ಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಅನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪವೇಸೇನ ನಿಪನ್ನೋ। ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಿಕಾಕಾರಣೇನ।
ಯಸನ್ತಿ ವಿಭವಂ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಞ್ಚ। ಚನ್ದನ್ತಿ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ, ಚನ್ದವಿಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಗೇಹೇತಿ ಪರೇಹಿ ಪರಿಭುತ್ತಗೇಹೇ। ಮಣ್ಡಪೇತಿ ನಗರಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಮಣ್ಡಪೇ।
ಖೀರಮಣಿಮೂಲನ್ತಿ ಖೀರಮೂಲಂ, ಪಾದೇಸು ಬದ್ಧಮಣಿಮೂಲಞ್ಚ। ಯಾವತಾ ವಾಚುಗ್ಗತಾ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ಯತ್ತಕೋ ಮನುಸ್ಸವಚೀದ್ವಾರತೋ ಉಗ್ಗತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪವತ್ತೋ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವಚೀಮಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಕಾಸಙ್ಗಣೇತಿ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ।
ದುಮ್ಮವಾಸೀತಿ ಧೂಮೋ ಧೂಸರೋ, ಅನಞ್ಜಿತಾಮಣ್ಡಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಓತಲ್ಲಕೋತಿ ನಿಹೀನಜ್ಝಾಸಯೋ, ಅಪ್ಪಾನುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಮುಞ್ಚ ಕಣ್ಠೇತಿ ಯಾವ ಗಲವಾಟಕಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ। ಕೋ ರೇ ತುವನ್ತಿ ಅರೇ ಕೋ ನಾಮ ತ್ವಂ।
ಪಕತನ್ತಿ ಪಟಿಯತ್ತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ। ಉತ್ತಿಟ್ಠಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಅನ್ತರಘರಂ ಉಪಗಮ್ಮ ಠತ್ವಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಪಿಣ್ಡಂ, ಭಿಕ್ಖಾಹಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಭತನ್ತಿ ಲಚ್ಛತು। ಸಪಾಕೋತಿ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಜಾತಿವಸೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಆವಿಕರೋತಿ।
ಅತ್ಥತ್ಥಿತಂ ಸದ್ದಹತೋತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ। ಅಪೇಹೀತಿ ಅಪಗಚ್ಛ। ಏತ್ತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಠಾನಾ। ಜಮ್ಮಾತಿ ಲಾಮಕ।
ಅನೂಪಖೇತ್ತೇತಿ ಏತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ದದಾಹಿ ದಾನನ್ತಿ ನಿನ್ನಂ ಥಲಞ್ಚ ಪೂರೇನ್ತೋ ಮೇಘೋ ವಿಯ ಗುಣವನ್ತೇ ನಿಗ್ಗುಣೇ ಚ ದಾನಂ ದೇಹಿ, ಏವಂ ದೇನ್ತೋ ಚ ಅಪ್ಪೇವ ಆರಾಧಯೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇತಿ। ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇ।
ತಾನೀತಿ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ। ವೇಣುಪದರೇನಾತಿ ವೇಳುವಿಲೀವೇನ।
ಗಿರಿಂ ನಖೇನ ಖಣಸೀತಿ ಪಬ್ಬತಂ ಅತ್ತನೋ ನಖೇನ ಖಣನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಅಯೋತಿ ಕಾಲಲೋಹಂ। ಪದಹಸೀತಿ ಅಭಿಭವಸಿ, ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇನ ಅಭಿಭವನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ।
ಆವೇಧಿತನ್ತಿ ಚಲಿತಂ ವಿಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಠಿತಂ। ಪಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಪಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸೇನ। ಬಾಹುಂ ಪಸಾರೇತಿ ಅಕಮ್ಮನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಕಮ್ಮಕ್ಖಮಂ ಬಾಹುದ್ವಯಂ ಥದ್ಧಂ ಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕಂ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ಪಸಾರೇತಿ, ನ ಸಮಿಞ್ಜೇತಿ, ಸೇತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪರಿವತ್ತನೇನ ಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಅದಿಸ್ಸನತೋ।
ಜೀವಿತನ್ತಿ ಜೀವನಂ।
ವೇಹಾಯಸನ್ತಿ ಆಕಾಸೇ। ಪಥದ್ಧುನೋತಿ ಪಥಭೂತದ್ಧುನೋ ವಿಯ।
ಸಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಇಮೇ ಕುಲಪ್ಪಸುತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ। ದನ್ತಕಟ್ಠಕುಚ್ಛಿಟ್ಠಕನ್ತಿ ಖಾದಿತದನ್ತಕಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಏತಸ್ಸೇವ ಉಪರಿ ಪತಿಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಪದೋಸಭಾವತೋ, ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ತದಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತಖೇತ್ತಭಾವತೋ। ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋ ನಾಮ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉಗ್ಗನ್ತುಂ ನಾದಾಸೀತಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಅರುಣುಗ್ಗಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅರುಣಪಭಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅನ್ಧಕಾರೋ ಏವ ಹೋತಿ।
ಯಕ್ಖಾವಟ್ಟೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಕಾಲವಿಪರಿಯಾಯೋ। ಮಹಾಪಞ್ಞನ್ತಿ ಮಹನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ಜನಪದಸ್ಸ ಮುಖಂ ಪಸ್ಸಥಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಜನಪದವಾಸಿನೋ ಜನಸ್ಸ ಉಪದ್ದವೇನ ಮಙ್ಕುಭೂತಂ ಮುಖಂ ಪಸ್ಸಥ।
ಏತಸ್ಸ ಕಥಾ ಏತಸ್ಸೇವ ಉಪರಿ ಪತಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಾಹಿ ತೇನ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವನಸಮಿದ್ಧಾಹಿ ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಪರಿಪೂರಿತಾಹಿ ಸೀಲದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾಹಿ ಸುಸಙ್ಖತಸನ್ತಾನೇ ಮಹಾಕರುಣಾಧಿವಾಸೇ ಮಹಾಸತ್ತೇ ಅರಿಯೂಪವಾದಕಮ್ಮಅಭಿಸಪಸಙ್ಖಾತಾ ಫರುಸವಾಚಾ ಪವತ್ತಿತಾ, ಸಾ ಅಭಿಸಪಿ ತಸ್ಸ ಖೇತ್ತವಿಸೇಸಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಚ ಅಜ್ಝಾಸಯಫರುಸತಾಯ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನಿಯಕಮ್ಮಂ ಹುತ್ವಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕೇ (ಚರಿಯಾ॰ ೨.೬೪) –
‘‘ಯಂ ಸೋ
ತಸ್ಸೇವ ಮತ್ಥಕೇ ನಿಪತಿ, ಯೋಗೇನ ತಂ ಪಮೋಚಯಿ’’ನ್ತಿ॥
ಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನನಿವಾರಣಂ ಕತಂ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಯೋಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಯೋಗೇನ ಹಿ ಉಬ್ಬಳ್ಹಾ ಸರಾಜಿಕಾ ಪರಿಸಾ ನಗರವಾಸಿನೋ ನೇಗಮಾ ಚೇವ ಜಾನಪದಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ತಾಪಸಂ ಆನೇತ್ವಾ ಖಮಾಪೇಸುಂ। ಸೋ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಗುಣೇ ಜಾನಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿ। ಯಂ ಪನಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಠಪನಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಸತ್ತಧಾ ಫಾಲನಂ ಕತಂ, ತಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಮಾನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ಮಹಾಸತ್ತಮ್ಪಿ ತೇನ ಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ತದಸ್ಸ ತೇಸಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ।
ಲೋಹಕೂಟವಸ್ಸನ್ತಿ ಅಯಗುಳವಸ್ಸಂ। ತದಾ ಹಿ ರತನಮತ್ತಾನಿ ದಿಯಡ್ಢರತನಮತ್ತಾನಿಪಿ ತಿಖಿಣಂಸಾನಿ ಅಯಗುಳಮಣ್ಡಲಾನಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ನಿಪತನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸರೀರಾನಿ ಖಣ್ಡಖಣ್ಡಕಾನಿ ಅಕಂಸು। ಕಲಲವಸ್ಸನ್ತಿ ತನುಕಕದ್ದಮಪಟಲಕದ್ದಮಂ। ಉಪಹಚ್ಚಾತಿ ಆಘಾಟೇತ್ವಾ। ತದೇವ ಮಜ್ಝಾರಞ್ಞಂ।
೬೭. ಅನುವಿಚ್ಚಕಾರನ್ತಿ ಅನುವಿಚ್ಚಕರಣಂ। ಕಾರಣೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಠಿತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕತ್ತಂ ಉಪಗತೇ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
೬೯. ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೭೫-೭೬; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೮.೧೨) ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಕಥೇತಬ್ಬಕಥಂ, ಕಾ ಪನ ಸಾ? ದಾನಾದಿಕಥಾ। ದಾನಕಥಾ ತಾವ ಪಚುರಜನೇಸುಪಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಸುಕರತ್ತಾ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಚ ಆದಿತೋವ ಕಥಿತಾ ಸೀಲಕಥಾ ಕಥಿತಾ। ತಞ್ಚ ಸೀಲಂ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಯಂ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿ ತಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಇಮೇಹಿ ಚ ದಾನಸೀಲಮಯೇಹಿ ಪಣೀತಚರಿಯಭೇದಭಿನ್ನೇಹಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಹಿ ಏತಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಪಣೀತತರಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಾ ಭೋಗಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಕಥಾ। ಸ್ವಾಯಂ ಸಗ್ಗೋ ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬದಾ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಮಗ್ಗೋ, ಮಗ್ಗಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೇನ ಆದೀನವೋ। ಹೀನಾ ಗಮ್ಮಾ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾ ಅನರಿಯಾ ಅನತ್ಥಸಞ್ಹಿತಾತಿ ತೇಸಂ ಓಕಾರೋ ಲಾಮಕಭಾವೋ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವತ್ಥುಭೂತಾತಿ ತತ್ಥ ಸಂಕಿಲೇಸೋ। ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸೋ ಚ ಕಥೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಮಗ್ಗನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಸುಖಾನಂ ನಿದಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಸಞ್ಹಿತಾನಞ್ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸುಖಾನಂ ಕಾರಣಂ। ಯಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಭೋಗಸುಖಂ ನಾಮ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದಾನನಿದಾನನ್ತಿ ಪಾಕಟೋ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಯಂ ಪನ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ತಸ್ಸಪಿ ದಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಯಾ ಇಮಾ ಲೋಕೇ ಪದೇಸರಜ್ಜಸಿರಿಸ್ಸರಿಯಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಏವಂಪಭೇದಾ ಮಾನುಸಿಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ಯಾ ಚ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಾದಿಗತಾ ದಿಬ್ಬಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ಯಾ ವಾ ಪನಞ್ಞಾಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಸಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಇದಂ ಮೂಲಕಾರಣಂ। ಭೋಗಾನನ್ತಿ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ಭೋಗೋ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ಮನಾಪಿಯರೂಪಾದೀನಂ, ತನ್ನಿಸ್ಸಯಾನಂ ವಾ ಉಪಭೋಗಸುಖಾನಂ, ಪತಿಟ್ಠಾ ನಿಚ್ಚಲಾಧಿಟ್ಠಾನತಾಯ। ವಿಸಮಗತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಸನಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ। ತಾಣನ್ತಿ ರಕ್ಖಾ ತತೋ ಪರಿಪಾಲನತೋ। ಲೇಣನ್ತಿ ಬ್ಯಸನೇಹಿ ಪರಿಪಾತಿಯಮಾನಸ್ಸ ಓಲೀಯನಪದೇಸೋ। ಗತೀತಿ ಗನ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಪಟಿಸರಣಂ। ಅವಸ್ಸಯೋತಿ ವಿನಿಪತಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ನಿಸ್ಸಯೋ। ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಓಲುಬ್ಭಾರಮ್ಮಣಂ।
ರತನಮಯಸೀಹಾಸನಸದಿಸನ್ತಿ ಮಹಾಪಥವಿಸದಿಸಂ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಮ್ಭವತೋ। ಯಥಾ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬನರಜ್ಜು ಉತ್ತಿಟ್ಠತೋ ತಿಟ್ಠತೋ ಚ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೋ, ಏವಂ ದಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿಯಾ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಲಮ್ಬನಟ್ಠೇನ ಆಲಮ್ಬನರಜ್ಜುಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ದುಗ್ಗತಿದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನ। ಸಮಸ್ಸಾಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಲೋಭಮಚ್ಛರಿಯಾದಿಪಟಿಸತ್ತುಪದ್ದವತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಸ್ಸಾಸನಟ್ಠೇನ। ಭಯಪರಿತ್ತಾಣಟ್ಠೇನಾತಿ ದಾಲಿದ್ದಿಯಭಯತೋ ಪರಿಪಾಲನಟ್ಠೇನ। ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀಹೀತಿ ಮಚ್ಛೇರಲೋಭದೋಸಇಸ್ಸಾಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿ ಚಿತ್ತಮಲೇಹಿ। ಅನುಪಲಿತ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ। ತೇಸನ್ತಿ ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀನಂ। ಏತೇಸಂ ಏವ ದುರಾಸದಟ್ಠೇನ। ಅಸನ್ತಾಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸನ್ತಾಸಹೇತುಭಾವೇನ। ಯೋ ಹಿ ದಾಯಕೋ ದಾನಪತಿ, ಸೋ ಸಮ್ಪತಿಪಿ ನ ಕುತೋಚಿ ಸನ್ತಸತಿ, ಪಗೇವ ಆಯತಿಂ। ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಹಾಬಲವತಾಯ। ದಾಯಕೋ ಹಿ ದಾನಪತಿ ಸಮ್ಪತಿ ಪಕ್ಖಬಲೇನ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ಆಯತಿಂ ಪನ ಕಾಯಬಲಾದೀಹಿ। ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ವುಡ್ಢಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಸಮ್ಮತಭಾವೇನ। ವಿಪತ್ತಿತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಯನಂ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಸಮ್ಪಾಪನಂ।
ಇದಾನಿ ದಾನಂ ನಾಮೇತನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾದೇನ್ತೇನಾತಿ ಏತೇನ ದಾನಫಲಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಮಹಾಪುರಿಸಾ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕೋ ನಾಮ ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕೋ ಬಾಹಿರೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಸಙ್ಗಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಓವಾದಂ ದೇತಿ। ಇದಾನಿ ಯಾ ಲೋಕಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ತಾ ಸಬ್ಬಾ ದಾನತೋಯೇವ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಏವ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪನ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಚ ಪರಹಿತಾಯ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಾ ತಾಸಂ ಪರತೋ ವುತ್ತಾ। ಏತಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಇಮಾ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಾಸುಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠುಕ್ಕಟ್ಠತರುಕ್ಕಟ್ಠತಮಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಮೇನ ಞಾಣತ್ತಯಂ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಂ ಪನ ದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಏತೇನೇವ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ದಾನಞ್ಚ ನಾಮ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ, ಪೂಜಾವಸೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ದಾಯಕೋ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಹರಿಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರಸದಿಸೋ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ನತ್ಥಿ ಸೋಭಾವಿಸೇಸಾವಹತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ। ಸೀಲಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಪುಪ್ಫಂ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೀಲಗನ್ಧಸದಿಸೋ ಗನ್ಧೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚನ್ದನಂ ತಗರಂ ವಾಪೀ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೫; ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೧.೧) ಗಾಥಾ – ‘‘ಗನ್ಧೋ ಇಸೀನಂ ಚಿರದಿಕ್ಖಿತಾನಂ, ಕಾಯಾ ಚುತೋ ಗಚ್ಛತಿ ಮಾಲುತೇನಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೫೫) ಜಾತಕಗಾಥಾಯೋ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಭರಣಞ್ಚೇವ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಚ ಗನ್ಧವಿಲೇಪನಞ್ಚ ದಸ್ಸನೀಯಭಾವಾವಹಞ್ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಇದಂ ಮಜ್ಝಿಮೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಸಮಾದಾನಸೀಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತೇನಾಹ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ –
‘‘ಹೀನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಖತ್ತಿಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ।
ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಚ ದೇವತ್ತಂ, ಉತ್ತಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೮.೭೫; ೨.೨೨.೪೨೯; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೭೫-೭೬)।
ಇಟ್ಠೋತಿ ಸುಖೋ। ಕನ್ತೋತಿ ಕಮನೀಯೋ। ಮನಾಪೋತಿ ಮನವಡ್ಢನಕೋ। ತಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಚ್ಚಮೇತ್ಥ ಕೀಳಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ದೋಸೋತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿನಾ ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾದಿನಾ ಚ ದೂಸಿತಭಾವೋ, ಯತೋ ತೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾರಾಧೇನ್ತಿ ಆದೀನವೋ, ಪರಮಕಪಣತಾ। ತಥಾ ಚ ಕಾಮಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಲಾಮಕಭಾವೋತಿ ಅಸೇಟ್ಠೇಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ಸೇಟ್ಠೇಹಿ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ ನಿಹೀನಭಾವೋ। ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಬಾಧಕತಾ ಉಪತಾಪತಾ ಚ।
ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯತ್ತಕಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ತತ್ತಕಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಾ। ಅಪಿಚ – ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ನಾಮೇತಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮೇಹಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೇಹಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೇಹಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಬ್ಯಾಪಾದಸಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೨೬; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೭೫-೭೬) ನಯೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸೇ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಝಾನಾದೀಸು ಚ ಗುಣೇ ವಿಭಾವೇಸಿ ವಣ್ಣೇಸಿ। ಕಲ್ಲಚಿತ್ತನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಾಯ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀನಂ ಚಿತ್ತದೋಸಾನಂ ವಿಗತತ್ತಾ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಮಚಿತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಯೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ರೋಗಭೂತಾ ‘‘ಅರೋಗಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾದಿಕಿಲೇಸವಿಗಮೇನ ಮುದುಚಿತ್ತಂ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿವಿಗಮೇನ ವಿನೀವರಣಚಿತ್ತಂ। ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಉಳಾರಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಯೋಗೇನ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಂ। ಯದಾ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಥ ವಾ ಕಲ್ಲಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದವಿಗಮೇನ ಅರೋಗಚಿತ್ತಂ। ಮುದುಚಿತ್ತನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಗಮೇನ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಅಕಥಿನಚಿತ್ತಂ। ವಿನೀವರಣಚಿತ್ತನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿಗಮೇನ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ವಿಗತತ್ತಾ ತೇನ ಅಪಿಹಿತಚಿತ್ತಂ। ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿಗಮೇನ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹಿತವಸೇನ ಅಲೀನಚಿತ್ತಂ। ಪಸನ್ನಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಿಗಮೇನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಧಿಮುತ್ತಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸೇಸಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿನಾ ಉಪಮಾವಸೇನ ಉಪಾಲಿಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗನಿಪ್ಫಾದನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪಗತಕಾಳಕನ್ತಿ ವಿಗತಕಾಳಕಂ। ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಏವ। ರಜನನ್ತಿ ನೀಲಪೀತಾದಿರಙ್ಗಜಾತಂ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ ಪಭಸ್ಸರಂ ಭವೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಏವ ನಿಸಜ್ಜಾಯಂ। ಏತೇನಸ್ಸ ಲಹುವಿಪಸ್ಸಕತಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞತಾ ಸುಖಪಟಿಪದಾಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞತಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ವಿರಜನ್ತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯರಾಗರಜಾದೀನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿರಜಂ। ಅನವಸೇಸದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮಲಾಪಗಮೇನ ವೀತಮಲಂ। ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ। ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ನನು ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚವಸೇನಾ’’ತಿ।
ತತ್ರಿದಂ
ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ವತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಞಾಣದಸ್ಸನತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪತ್ತಿ ಚ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಾಪಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ವಿದಿತಧಮ್ಮತಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಏಕದೇಸನಾಪಿ ಹೋತೀತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ವಿದಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ। ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಂ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸಮನ್ತತೋ ಓಗಾಹನ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ದಿಟ್ಠೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ತಿಣ್ಣಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಕನ್ತಾರಸದಿಸಾ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ಚ ತಿಣ್ಣಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ತಿಣ್ಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ವಿಗತಕಥಂಕಥೋತಿ ಪವತ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿಕಾ ವಿಗತಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಕಥಂಕಥಾ। ಸಾರಜ್ಜಕರಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇಸು ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ವೇಸಾರಜ್ಜಂ ವಿಸಾರದಭಾವಂ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಪತ್ತೋ। ಅತ್ತನಾ ಏವ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ನ ತಸ್ಸ ಪರೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೋ।
೭೧. ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪಞ್ಞವಾ।
೭೨. ತೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾತಿ ದೋವಾರಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪತಿಯೇವ, ‘‘ಏತ್ಥೇವಾ’’ತಿ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಪರಿದೇವತಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಲವಸೋಕೇನ ಅಭಿಭೂತೋ’’ತಿ।
೭೩. ತೇನೇವಾತಿ ಯೇನ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗೇನ ಆಸನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜತಿ, ತೇನೇವ ಉದರೇ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಮಾಹಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಮಮ ಸರೀರೇನ ಫುಸಿ’’ನ್ತಿ ಅನ್ತರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗೇನ ತಂ ಉದರೇ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ‘‘ದತ್ತಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧) ವಿಯ ದತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಏತ್ಥ ಬಾಲಪರಿಯಾಯೋತಿ ‘‘ಜಳೋಸಿ ಜಾತೋ’’ತಿ। ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಅನುಪಟ್ಠಾಕಭಾವೇನ।
೭೫. ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಂ ದಾರುಸಾಖಾದಿಮಯಂ। ಬಹಲಬಹಲಂ ಪೀತಾವಲೇಪನಂ ರಙ್ಗಜಾತನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಬಹಲಂ ಪೀತವಣ್ಣಮಞ್ಜಿಟ್ಠಆದಿಅವಲೇಪನರಜನಂ। ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಚ್ಛವಿಂ, ಯಾ ರಙ್ಗಂ ಪಿವತಿ। ನಿಲ್ಲೋಮತನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅನುಲಿಮ್ಪನೇನ। ಖಣ್ಡಖಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಖಣ್ಡಖಣ್ಡಿತಭಾವಂ। ರಙ್ಗಕ್ಖಮೋ ರಜನಿಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಗಮತ್ತಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ। ಅನುಯೋಗನ್ತಿ ಚೋದನಂ। ವೀಮಂಸನ್ತಿ ವಿಚಾರಣಂ। ಥುಸೇ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ತಣ್ಡುಲಪರಿಯೇಸನಂ ವಿಯ ಕದಲಿಯಂ ಸಾರಪರಿಯೇಸನಂ ವಿಯ ಚ ನಿಗಣ್ಠವಾದೇ ಸಾರವೀಮಂಸನಂ। ತತೋ ಏವ ಚ ತಂ ವೀಮಂಸನ್ತೋ
೭೬. ವಿಸಯಪರಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಹತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಸೋಧೇತೀತಿ ಧೀರೋ, ಸ್ವಾಯಮಸ್ಸ ಧೀರಭಾವೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನತಾಯಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಯಾ ಪಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪಭಿನ್ನಖೀಲಸ್ಸಾತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಸಬ್ಬಚೇತೋಖೀಲಸ್ಸ, ಕಿಲೇಸಮಚ್ಚುಮಾರವಿಜಯೇನೇವ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಖನ್ಧಮಾರಾ ಜಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಇಧ ಅಗ್ಗಹಣಂ। ಈಘ-ಸದ್ದೋ ದುಕ್ಖಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿದ್ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸೇನ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾ, ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖೇನ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾ। ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಾದಿವಸೇನ ವಿವಿಧಂ ಈಸನತೋ ವೀಸಂ, ವೀಸಮೇವ ವೇಸಂ, ರಾಗಾದೀತಿ ಆಹ – ‘‘ವೇಸನ್ತರಸ್ಸಾತಿ ರಾಗಾದಿವೀಸಂ ತರಿತ್ವಾ ವಿತರಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ।
ತುಸಿತಸ್ಸಾತಿ ಕರುಣಾಯನವಸೇನ ತುಸಿಯಾ ಇತಸ್ಸ ಸಂವತ್ತಸ್ಸ। ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಮುದಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪುನರುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಮನುಜಸ್ಸಾತಿ ಪಠಮಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಭಗವಾ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಂ ವಕ್ಖಮಾನಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಸದೇವಕಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಭಗವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಸಂಸಾರತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಂ ನರತಿ ನೇತಿ ಪಾಪೇತೀತಿ ನರೋ, ನಾಯಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಸ ನರಸ್ಸ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪುನರುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಮನುಜಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪುನರುತ್ತಂ ಪದಂ। ಅತ್ಥವಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಏಕೇಕಗಾಥಾಯ ದಸಗುಣಾ ನಪ್ಪಹೋನ್ತಿ, ನ ಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವಿನೇತೀತಿ ವಿನಯೋ, ವಿನಯೋ ಏವ ವೇನೇಯಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿನಾಯಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ವಿಞ್ಞೂನಂ ರುಚಿಂ ರಾತಿ, ಈರೇತೀತಿ ವಾ ರುಚಿರೋ, ಸ್ವಾಯಮಸ್ಸ ರುಚಿರಭಾವೋ ‘‘ಸುಚಿಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪಭಾಸಕಸ್ಸಾತಿ ಞಾಣಾಲೋಕೇನ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಸ್ಸ। ನಿಸ್ಸಙ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಅಟ್ಠಸುಪಿ ಪರಿಸಾಸು, ಸದೇವೇ ವಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಣ್ಹಾಪನಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ನಿಸ್ಸಟಸ್ಸ। ಗಮ್ಭೀರಗುಣಸ್ಸಾತಿ ಪರೇಸಂ ಞಾಣೇನ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಭಾವಾ ಗಮ್ಭೀರಗುಣಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮)। ಅರಿಯಾಯ ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಮೋನಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ। ಧಮ್ಮೇ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಕಾಯೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ। ಸಂವುತತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅರಕ್ಖಿಯಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿತಾಯ ಸಂವುತಸಭಾವಸ್ಸ।
ಆಗುಂ ನ ಕರೋತೀತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ, ಪನ್ತಸೇನಾಸನಸ್ಸಾತಿ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸ್ಸ। ಪಟಿಮನ್ತನಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಾನಂ ವಿಪರಾವತ್ತಮನ್ತನಪಞ್ಞಾಯ। ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಧುನನತೋ।
ಇಸಿಸತ್ತಮಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಇಸೀಸು ಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸಾಧುತಮಸ್ಸ। ಸೇಟ್ಠಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ತಸ್ಸ। ಅಕ್ಖರಾದೀನೀತಿ ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರ-ನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸ-ಸಂಕಾಸನಪಕಾಸನ-ವಿವರಣ-ವಿಭಜನುತ್ತಾನೀಕರಣಾನೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಪದಾನಿ। ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಪಕಾಸನತೋ ಕಥನತೋ ಪದಕಸ್ಸ। ಪುರಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಪುರಿನ್ದದಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಧಮ್ಮದಾನದಾಯಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಭಗವಾ ಅಸಯ್ಹಂ ಸಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತಥಾಗತಂ ಬುದ್ಧಮಸಯ್ಹಸಾಹಿನ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು॰ ೩೮)। ತೇ ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ತೇ ಗುಣೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಪತ್ತಸ್ಸ। ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಧಮ್ಮಂ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಬ್ಯಾಕರಣೋ, ಬ್ಯಾಕರಣೋ ಏವ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ। ತನ್ತಿಪದನ್ತಿ ತನ್ತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಪದಂ।
ತಣ್ಹಾಬನ್ಧನೇನ ಸಬ್ಬೇನ ವಾ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನ ಅಬದ್ಧಸ್ಸ। ಮಹಾಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಹಾನುಭಾವಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ, ಮಹಾವಿಸಯಾಯ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ। ಸಬ್ಬಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾ ಮಹಾನುಭಾವಾ, ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯೇ ಮಹಾವಿಸಯಾ ಚ ಏಕಾದಿವಸೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಮಹಾವಿಸಯಾ ನಾಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾವ। ಆನುಭಾವದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಯಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಲೋಕೇನ ಪೂಜನೀಯಸ್ಸ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಆಗತಾ’’ತಿ। ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಸಯಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ।
೭೭. ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾತಿ ಸನ್ನಿಚಿತಾ, ಗನ್ಥಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮೇ ಸತ್ತಾತಿ ಯಂ ಯದೇವ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಾ ಸತ್ತಾ। ಅತ್ತನೋವ ಚಿನ್ತಯನ್ತೀತಿ ಅವೀತತಣ್ಹತಾಯ ಸಕಂಯೇವ ಪಯೋಜನಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಮತೇ ಞಾತಕೇ ಅನುಸೋಚನ್ತಾಪಿ ತೇಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಯೋಜನಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಅನುಸೋಚನ್ತಿ। ಉಣ್ಹಂ ಅಹೋಸೀತಿ ಬಲವತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾಪೇನ ಸನ್ತತ್ತಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಹದಯಟ್ಠಾನಂ ಖದಿರಙ್ಗಾರಸನ್ತಾಪಿತಂ ವಿಯ ಉಣ್ಹಂ ಅಹೋಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಹಿತಂ ವಿಲೀಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ। ಪತ್ತಮತ್ತನ್ತಿ ಏಕಪತ್ತಪೂರಮತ್ತಂ। ಅಭಿಸಮಯಸಾಧಿಕಾಯ ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಆಹ – ‘ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ।
ಉಪಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೭. ಕುಕ್ಕುರವತಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೮. ಕೋಲಿಯೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇತಿ ಅತ್ಥವಚನಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ನ ನಿಯಮಿತೋತಿ ‘‘ಅಸುಕಮ್ಹಿ ನಾಮ ವಿಹಾರೇ’’ತಿ ನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಸೇನಾಸನೇಯೇವಾತಿ ಆವಾಸೇಯೇವ, ನ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿಕೇ। ವೇಸಕಿರಿಯಾ ಘಾಸಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಗೋವತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಯುತ್ತೋ ಗೋವತಿಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾದಿನ್ನಗೋವತೋ’’ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹು ವೇದವೇದಿನೋ – ‘‘ಗಚ್ಛಂ ಭಕ್ಖೇತಿ, ತಿಟ್ಠಂ ಮುತ್ತೇತಿ, ಉಪಾಹಾ ಉದಕಂ ಧೂಪೇತಿ, ತಿಣಾನಿ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ಅಚೇಲೋತಿ ಅಚೇಲಕಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಸೇನ ಅಚೇಲೋ, ಪುರಿಮೋ ಪನ ಗೋವತಿಕೋ ಕುಕ್ಕುರವತಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಪಲಿಕುಣ್ಠಿತ್ವಾತಿ ಉಭೋ ಹತ್ಥೇ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಚ ಸಮಿಞ್ಜಿತ್ವಾ। ‘‘ಉಕ್ಕುಟಿಕೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಗಮನಂ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಂ ಗತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಕಾ ಗತೀತಿ ಕಾ ನಿಪ್ಫತ್ತೀ’’ತಿ। ನಿಪ್ಫತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನಾ ಹಿ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿ। ಕತೂಪಚಿತಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಭಿಸಮ್ಪರೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೋ, ಪರಲೋಕೋ। ತತ್ಥಸ್ಸ ಚ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಮ್ಹಿ ಕತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ। ಕುಕ್ಕುರವತಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುರಭಾವಸಮಾದಾನಂ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಹಂ ಕುಕ್ಕುರೋ’’ತಿ ಕುಕ್ಕುರಭಾವಾಧಿಟ್ಠಾನಂ।
೭೯. ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಯತ್ತಕಾ ಕುಕ್ಕುರವಿಕಾರಾ, ತೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೂನ’’ನ್ತಿ। ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ತೇಹಿ ಅವೋಮಿಸ್ಸಂ। ಕುಕ್ಕುರಾಚಾರನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುರಾನಂ ಗಮನಾಕಾರೋತಿಆದಿಆಚಾರೇನ ಕುಕ್ಕುರಭಾವಾಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಮಾಹ। ತಥಾ ತಥಾ ಆಕಪ್ಪೇತಬ್ಬತೋ ಆಕಪ್ಪೋ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ। ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಗಮನಾದಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಕ್ಕುರಾನಂ ಗಮನಾಕಾರೋ’’ತಿಆದಿ। ಆಚಾರೇನಾತಿ ಕುಕ್ಕುರಸೀಲಾಚಾರೇನ। ವತಸಮಾದಾನೇನಾತಿ ಕುಕ್ಕುರವತಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ। ಕುಕ್ಕುರಚರಿಯಾದಿಯೇವ ದುಕ್ಕರತಪಚರಣಂ। ತೇನ ಗತಿವಿಪರಿಯೇಸಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಲದ್ಧಿ। ಅಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುರವತಿಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾ ಗತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಇತರಗತಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಇತರಾಸಂ ಪನ ಸಮ್ಭವೋ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ। ನಿಪಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ವತಸೀಲಾದೀನಂ ಸಂಗೋಪನವಸೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನಂ। ಯಥಾ ಸಕಮ್ಮಕಧಾತುಸದ್ದಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸವಸೇನ ಅಕಮ್ಮಕಾ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ವಿಬುದ್ಧೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಬುದ್ಧೋ ಕಮಲಸಣ್ಡೋ’’ತಿ, ಏವಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸವಸೇನ ಅಕಮ್ಮಕಾಪಿ ಸಕಮ್ಮಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಪರಿದೇವಾಮಿ ನ ಅನುತ್ಥುನಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅನುತ್ಥುನಸದ್ದೋ ಚ ಸಕಮ್ಮಕವಸೇನ ಪಯುಜ್ಜತಿ ‘‘ಪುರಾಣಾನಿ ಅನುತ್ಥುನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು। ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಯೋಗೋತಿ ಇಮಿನಾ ಗಾಥಾಯಞ್ಚ ಅನುತ್ಥುನನರೋದನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
೮೦. ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಗೋವತನ್ತಿ ಗೋವತಸಮಾದಾನಂ। ಗೋಸೀಲನ್ತಿ ಗವಾಚಾರಂ। ಗೋಚಿತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೋಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಗ್ವಾಕಪ್ಪೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ‘‘ಕುಕ್ಕುರಾಕಪ್ಪೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಅತಿದಿಟ್ಠಂ, ವಿಸಿಟ್ಠಞ್ಚ ಯಥಾ ಪನ ತತ್ಥಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕುಕ್ಕುರವತಾದೀಸು ವುತ್ತನಯಮೇವ।
೮೧. ಏಕಚ್ಚಕಮ್ಮಕಿರಿಯಾವಸೇನಾತಿ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ। ಇಮೇಸನ್ತಿ ಗೋವತಿಕಕುಕ್ಕುರವತಿಕಾನಂ। ಕಿರಿಯಾತಿ ಗೋವತಭಾವನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾ। ಪಾಕಟಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕೇ ಇದಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ಭಜತೀ’’ತಿ ಪಾಕಟಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
ಕಾಳಕನ್ತಿ ‘‘ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥ’’ನ್ತಿ। ಕಣ್ಹನ್ತಿ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ವಾ ಕಣ್ಹಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಣ್ಹವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ। ಅಪಾಯೂಪಪತ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೋಭಗ್ಗಿಯಂ ಕಣ್ಹವಿಪಾಕೋ, ಯಥಾ ತಮಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಏಕತ್ತನಿದ್ದೇಸೇನ ಪನ ‘‘ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಕ್ಕನ್ತಿ ಓದಾತಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ವಾ ಸುಕ್ಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ। ಸಗ್ಗೂಪಪತ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಸೋಭಗ್ಗಿಯಞ್ಚ ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕೋ, ಯಥಾ ಚ ಜೋತಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಏಕತ್ತನಿದ್ದೇಸೇನ ಪನ ‘‘ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ವೋಮಿಸ್ಸಕಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಾಲೇನ ಕಣ್ಹಂ, ಕಾಲೇನ ಸುಕ್ಕನ್ತಿ ಏವಂ ಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ। ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಕಮ್ಮಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಮಞ್ಞಾ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತಾಯಾತಿ, ಅಪಚ್ಚಯಗಾಮಿತಾಯ ತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಕಮ್ಮಸ್ಸ ಇಧ ಸುಕ್ಕಪರಿಯಾಯೋಪಿ ನ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಉಭಯ…ಪೇ॰… ಅಸುಕ್ಕನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಉಭಯವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾಧಿಗತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಹಿ ವಿಪಾಕೋ ಇಧ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಸುದ್ಧೋ।
ಸದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಸದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಸಂವತ್ತನಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಚೇತನಾ ಧುರಂ, ಉಪಾಲಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೫೬) ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಇಧ ಸಾಧಯತಿ ವಿಜಾನನತ್ಥಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ಆಯೂಹಿತ್ವಾ। ತಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯಸಿದ್ಧಿತೋ ಸಂಕಡ್ಢನಂ ಪಿಣ್ಡನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ, ಪಿಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, ಸದುಕ್ಖಂ ಲೋಕನ್ತಿ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾತಿ ಫಸ್ಸಸೀಸೇನ ತತ್ಥ ವಿಪಾಕಪವತ್ತಮಾಹ। ಭೂತಕಮ್ಮತೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಮ್ಮತೋ ಅತ್ತನಾ ಕತೂಪಚಿತಕಮ್ಮತೋ। ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಯಾದಿಸಂ। ಕಮ್ಮಸಭಾಗವಸೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕವಸೇನ। ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಪದಾದಿಭೇದಾ ಉಪಪತ್ತಿ। ಕಮ್ಮೇನ ವಿಯ ವುತ್ತಾತಿ ಯಂ ಕರೋತಿ, ತೇನ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಏಕಕಮ್ಮೇನೇವ ಜಾಯಮಾನಾ ವಿಯ ವುತ್ತಾ ಅಪದಾದಿಭೇದಾ। ಉಪಪತ್ತಿ ಚ ನಾಮ ವಿಪಾಕೇನ ಹೋತಿ ವಿಪಾಕೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೇ ಏಕಂಸೇನ ತೇ ಉಪಪತ್ತಿವಿಸೇಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ತೇನ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಕಮ್ಮಹೇತುಕಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ತಂಕಮ್ಮವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಭೂತಾ ಫಸ್ಸಾ। ಕಮ್ಮೇನ ದಾತಬ್ಬಂ ದಾಯಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಂ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮದಾಯಾದಾ, ಫಸ್ಸಾ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಯಜ್ಜತಾ ಕಮ್ಮಫಲಸ್ಸ ದಾಯಜ್ಜಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಮ್ಮದಾಯಜ್ಜಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಮೇವ ನೇಸಂ ದಾಯಜ್ಜಂ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ।
ತಿಸ್ಸೋ ಚ ಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನಚೇತನಾತಿ ಇದಂ ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝವೇದನಂ ವೇದಿಯನಏಕನ್ತಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭಾವಸಾಧನಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಝಾನಚೇತನಾ ತಾವ ಹೋತು ಏಕನ್ತಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ। ಕಾಮಾವಚರಾ ಕಿನ್ತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಾ ಪನ ಕುಸಲಚೇತನಾ ತಂಸಭಾವಾಭಾವತೋ ಕಿನ್ತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಮನೋಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ ಜಾತೋತಿ ಚೋದೇತಿ, ಇತರೋ ಪನ ನ ಸಬ್ಬಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ ತಥಾ ಗಹಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಏಕಚ್ಚಾ ಝಾನಚೇತನಾನುಕೂಲಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಸಿಣಸಜ್ಜನಕಾಲೇ ಕಸಿಣಾಸೇವನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಕಸಿಣಾಸೇವನಚೇತನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಸಾಧಿಕಾ। ತೇನ ಕಾಮಾವಚರಚೇತನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಚೇತನಾಯ ಘಟಿತಾತಿ ಕಸಿಣಸಜ್ಜನಚೇತನಾಪಿ ಕದಾಚಿ ತಾದಿಸಾ ಹೋತೀತಿ ಗಹಿತಾ। ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಾ ಭಾವನಾಮಯಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಆಸನ್ನತಾಯ ವುತ್ತಾ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚೇತನಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನಚೇತನಾಯ ಘಟಿತಾತಿ ಇದಂ ಏಕತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀಸತ್ತಾವಾಸವತಾಯ ತಂಸರಿಕ್ಖಕಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಸುಖಸರಿಕ್ಖತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತಸಭಾವತಾ ಞಾಣಸಹಿತತಾ ಚ। ಕೇಚಿ ಪನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚೇತನಾನುಗುಣಾತಿ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತಾ ಕಸಿಣಸಜ್ಜನಕಾಲೇ ಕಸಿಣಜ್ಝಾನಕಾಲೇ ಕಸಿಣಾಸೇವನಕಾಲೇ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಚೇತನಾಯ ಆಸನ್ನಘಟಿತತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತಾಸಂ ಘಟಿತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಭಯಮಿಸ್ಸಕವಸೇನಾತಿ ಉಭಯೇಸಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಮಿಸ್ಸಕಭಾವವಸೇನ। ವೇಮಾನಿಕಪೇತಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಬಾಹುಲ್ಲತೋ ವುತ್ತಂ, ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ವಿನಿಪಾತಿಕಾನಂ ಕಾಲೇನ ದುಕ್ಖಂ ಹೋತಿಯೇವ।
ತಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಾಯ। ಯಾ ಚೇತನಾತಿ ಯಾ ಅಪಚಯಗಾಮಿನಿಚೇತನಾ। ಕಮ್ಮಂ ಪತ್ವಾತಿ ಸುಖಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಮಗ್ಗಚೇತನಾಯ ಅಞ್ಞೋ ಪಣ್ಡರತರೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಅಕಣ್ಹಾ ಅಸುಕ್ಕಾತಿ ಆಗತಾತಿ ಏತ್ಥ ಸುಕ್ಕಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಂ ಪತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ।
೮೨. ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಪಕ್ಖೇತಿ ಅಚೇಳಕಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಕುಕ್ಕುರವತೇ ಚ। ಯೋಗೇತಿ ಞಾಯಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋನೇನಾತಿ ಯೋ ತಿತ್ಥಿಯಪರಿವಾಸೋ ತೇನ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಯಂ ತಿತ್ಥಿಯಪರಿವಾಸಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ। ಘಂಸಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ನಿಘಂಸೋಪ್ಪಲೇ। ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ವಿಯ ಕುಲಾಲಭಾಜನಂ।
ವೂಪಕಟ್ಠೋತಿ ವಿವಿತ್ತೋ ಏಕೀಭೂತೋ। ಪೇಸಿತತ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿ ಪೇಸಿತತ್ತೋ। ಕಾಮಂ ತದನುತ್ತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನಂ…ಪೇ॰… ವಿಹಾಸೀತಿ ಇಮಿನಾವ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ ಹೋತಿ, ಆಯಸ್ಮತೋ ಪನ ಸೇನಿಯಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಪರಮೇತಂ ಉಜುಕಂ ಆಪನ್ನಅರಹತ್ತಭಾವದೀಪನಂ, ಯದಿದಂ ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವಾ’’ತಿ। ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮೋಯೇವ ತಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಬ್ಭನ್ತರತಾ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಕುಕ್ಕುರವತಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೮. ಅಭಯರಾಜಕುಮಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೩. ಜಾತಿಯಾ ‘‘ವಾದಂ ಆರೋಪೇಹೀತಿ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಹೀ’’ತಿ। ನಿಬ್ಬತ್ತವಸೇನ ನಿರಯಂ ಅರಹತಿ, ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಯೇನ ವಾ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಯುತ್ತೋ ನೇರಯಿಕೋ। ಆಪಾಯಿಕೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಆಯುಕಪ್ಪಸಞ್ಞಿತಂ ಅನ್ತರಕಪ್ಪಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠೋ। ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಪರಿಹರಣವಸೇನ ತಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋತಿ ತೇಕಿಚ್ಛೋ, ನ ತೇಕಿಚ್ಛೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ। ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ಮೋಚೇತ್ವಾತಿ ಫರುಸಂ ವಾ ಅಪ್ಪಿಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ‘‘ಉಗ್ಗಿಲಿತುಂ ಬಹಿ ನೀಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿತೀ’’ತಿ। ಏವಮೇವಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಅಯಮೇತ್ಥ ದೋಸೋತಿ ತಂ ಅಪುಚ್ಛಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಪನಯನ್ತೋ ಓಗಿಲತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಪನ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ನ ಓಗಿಲತಿ ನಾಮ, ಭಗವಾ ಪನ ತಮತ್ಥಂ ಓಕಾಸಮ್ಪಿ ಅಕರೋನ್ತೋ ಉಭಯಥಾಪಿ ಅಸಕ್ಖೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಥಂ? ಭಗವಾ ಹಿ ‘‘ನ ಖ್ವೇತ್ಥ ರಾಜಕುಮಾರ ಏಕಂಸೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತೇತಿ, ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ಏವಂ ತಾವ ಉಗ್ಗಿಲಿತುಂ ಅಸಕ್ಖಿ। ‘‘ನ ತತ್ರ ರಾಜಕುಮಾರ ಏಕಂಸೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಏವ ಚ ‘‘ನಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾ ಏವಂ ಅವಿಭಾಗೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ದೋಸಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ತಂ ಹಾರೇನ್ತೋ ಓಗಿಲಿತುಮ್ಪಿ ಸಕ್ಖತೀತಿ।
ಉಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾ ಪವತ್ತಿಯಾ। ಅಭಯೋ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ ಕತಪರಿಚಯೋ ಛೇಕೋ ನಿಪುಣೋ ವಾದಸೀಲೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸೋ ವಾದಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’ತಿ ಆಹಾ’’ತಿ।
೮೫. ಏವರೂಪನ್ತಿ ಯಾ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ ದುರುತ್ತವಾಚಾ, ಏವರೂಪಾ ವಾಚಾ, ನ ಪನ ಫರುಸವಾಚಾ। ಫರುಸವಾಚಾಯ ಹಿ ಸೇತುಘಾತೋ ತಥಾಗತಾನಂ। ಚೇತನಾಫರುಸತಾಯ ಹಿ ಫರುಸವಾಚಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ನ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯತಾಮತ್ತೇನ। ನಟ್ಠಾ ನಿಗಣ್ಠಾ ಓಗಿಲಿಕಾದಿಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಏಕವಚನೇನ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾ।
೮೬. ದಾರಕಸ್ಸ ಅಙ್ಕೇ ನಿಸೀದನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಲೇಸವಾದಿನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಲೇಸವಾದಿನೋತಿ ಓಸಟಸಙ್ಗಾಮೋತಿ ಅನೇಕವಾರಂ ಪರವಾದಮದ್ದನವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣವಾದಸಙ್ಗಾಮೋ। ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ನಖೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಇಮಮೇವಾತಿ ಯ್ವಾಯಂ ದಾರಕೋ ಅತ್ತನೋ ವಾದಭಙ್ಗಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಇಮಿನಾ ಅಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಾಪಿತೋ, ಇಮಮೇವ ಅಸ್ಸ ದಾರಕಂ ಉಪಮಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ವಾದಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ। ‘‘ಅಸ್ಸ ವಾದಂ ಅಪ್ಪಟಿತತಾಯ ಉಪಮಾಯ ಭಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ।
ಅಪನೇಯ್ಯಂ ಅಸ್ಸ ಅಹನ್ತಿ ಅಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಮುಖತೋ ಅಹಂ ತಂ ಅಪನೇಯ್ಯಂ। ಅಭೂತತ್ಥೋವ ಅಭೂತಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭೂತನ್ತಿ ಅಭೂತತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ನ ತಚ್ಛ’’ನ್ತಿ। ಅಭೂತನ್ತಿ ವಾ ಅಸನ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ। ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ಅತಥಾಕಾರಂ। ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇನ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇನ ವಾ ಅನತ್ಥೇನ ಸಂಹಿತಂ, ಅನತ್ಥೇ ವಾ ಸಂಹಿತಂ, ನ ಅತ್ಥೋತಿ ವಾ ಅನತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸಭಾವೋ, ತೇನ ಸಂಹಿತನ್ತಿ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಪಿಸುಣವಾಚಂ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಗಹಿತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
ದುಪ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ। ನ ತಂ ತಥಾಗತೋ ಭಾಸತಿ ಅಭೂತತಾದಿದೋಸದುಟ್ಠತ್ತಾ। ತಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ನ ಭಾಸತಿ ಭೂತತ್ಥೇಪಿ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತತಾದಿದೋಸದುಟ್ಠತ್ತಾ।
ಠಾನಂ ಕಾರಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಠಾನಿಯಾ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ನ ಠಾನಿಯಾತಿ ಅಟ್ಠಾನಿಯಾ, ನಿಕ್ಕಾರಣಾ ಅಯುತ್ತಿಯುತ್ತಾ, ಸಾ ಏವ ಕಥಾತಿ ಅಟ್ಠಾನಿಯಕಥಾ। ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಕಥಂ ಕಥೇಮಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಏವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಂ ಛಲಕಥಂ ಕಥೇಮ।
ಗಾಮಿಕಮಹಲ್ಲಕೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಂ ವಞ್ಚೇತುಕಾಮಾ, ಅಹಮೇವ ದಾನಿ ಇಮೇ ವಞ್ಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ನ ಮಯಂ ದಾಸಾ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು ಪುಬ್ಬೇ ತಥಾಕತಿಕಾಯ ಕತತ್ತಾ।
ತತಿಯಂ ತತಿಯಮೇವಾತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಕ್ಖೇಸು ತತಿಯಂ ತತಿಯಮೇವ ವಾಚಂ। ಭಾಸಿತಬ್ಬಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಸ ಯದಾ ಯಥಾ ಭಾಸಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ತದಾ ತಥೇವ ಚ ಭಾಸನತೋ ಭಾಸಿತಬ್ಬಂ ಕಾರಣಂ ಭಾಸಿತಬ್ಬಕಾಲಞ್ಚ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾವ ಭಾಸತಿ।
೮೭. ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಞಾಣೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ। ಧಮ್ಮೇ ಸಭಾವಧಮ್ಮೇ ಅನವಸೇಸೇ ವಾ ಯಾಥಾವತೋ ಉಪಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಧಾತು, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ, ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥಗತಂ ಭಗವತೋ’’ತಿ। ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಕಥಾಪರಿವಿಭಾಗೇನ ಅಯಮೇವ
ಅಭಯರಾಜಕುಮಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೯. ಬಹುವೇದನಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೮. ಪಞ್ಚಕಙ್ಗೋತಿ ಥಪತಿ। ಪಣ್ಡಿತಉದಾಯಿತ್ಥೇರೋ, ನ ಕಾಳುದಾಯೀ ಥೇರೋ।
೮೯. ಪರಿಯಾಯತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಕಾರಣಂ। ವೇದನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಚ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಭಾವೋ ಕಾರಣಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವಸೇನ ದ್ವೇ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಸಾದಕಾಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಕಾಯಿಕಾ, ಚೇತೋಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಚೇತಸಿಕಾ। ಸುಖಾದಿವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖನದುಕ್ಖನುಪೇಕ್ಖನಾನಿ ಸುಖಾದಿವೇದನಾಯ ಕಾರಣಂ। ತಾನಿ ಹಿ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸುಖಾದಿಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಾರಣಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಉಪವಿಚಾರವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪೇಚ್ಚ ಸವಿಸೇಸಪವತ್ತಿವಸೇನ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ ಪವತ್ತತಿ, ಆರಮ್ಮಣತಾಯ ತಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಇತರವೇದನಾಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸವಿಸೇಸಂ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯಂ ರೂಪಂ ಉಪವಿಚರತೀ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸವೇದನಾಸು ಗೇಹಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಾನಿ।
೯೦. ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ‘‘ಇದಮೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತೇ – ‘‘ದ್ವೇಪಾನನ್ದ, ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ದ್ವೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಏಕಾಪಿ ಪನ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತುನ್ತಿ ಏಕಾಪಿ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ ಮಯಾ ಪರಿಯಾಯೇನ, ಏವಂ ಸತಿ ದ್ವೇಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ವಾದಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತುಂ। ಕಥಂ ಪನ ಏಕಾ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಯಿತಂ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಇದಮೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಇತಿವುತ್ತಕವಣ್ಣನಾಯಂ (ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೨ ಆದಯೋ) ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಕಥಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಸನ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ವೂಪಸನ್ತಭಾವೇನ। ಪಣೀತಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಾವನಾವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಅತಪ್ಪಕಭಾವೇನೇವ ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ ಚ, ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತನ್ತಿಪಿ ಪಣೀತಂ। ವೇದಯಿತಸುಖಂ ನಾಮ ವೇದನಾಭೂತಂ ಸುಖನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಅವೇದಯಿತಸುಖಂ ನಾಮ ಯಾವತಾ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾ, ತಾವತಾ ಸುಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ।ಅಥ ವಾ ನಿರೋಧೋ ಸುಟ್ಠು ಖಾದತಿ ಖನತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾಬಾಧನ್ತಿ ‘‘ನಿದ್ದುಕ್ಖಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಸುಖಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ।
೯೧. ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಭವೇ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ, ಅವತ್ಥಾಯ ವಾ ನಿದ್ದುಕ್ಖಭಾವೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ಅನುಪಲಬ್ಭನೇನ ದುಕ್ಖವಿವಿತ್ತಂ, ತಂ ಸುಖಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಬಹುವೇದನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
೧೦. ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೩. ನಾನಾವಿಧಾತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತೇನ ಸಮಣಾ, ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ। ದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿ। ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಗಹಿತಂ। ಇತಿ ತೇ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸನಂ ಗಹೇತುಕಾಮಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ। ವಿನಾ ದಸ್ಸನೇನ ಲೋಕೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖಭಾವನಾಯ ಏಕೇನ ದಸ್ಸನೇನ ವಿನಾ ಲೋಕೋ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ನ ನಿಗಚ್ಛತಿ। ಏಕದಿಟ್ಠಿಯಮ್ಪಿ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು ಸದ್ಧಾಕಾರಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು। ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತೇ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧಾ ‘‘ಆಕಾರವತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಲೋಕೇ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಅಯಮೇವೇಸಾತಿ ಪವತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸಾಧನಗತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಕಾರಣಭಾವತೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಸದ್ಧಾ, ಸಾ ಆಕಾರವತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಅಯುತ್ತಕಾರಣತಾಯ ನ ಆಕಾರವತೀ। ಆಕಾರವತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತೀ-ಸದ್ದೋ ನ ಕೇವಲಂ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತದೀಪಕೋ, ಅಥ ಖೋ ಅತಿಸಯತ್ಥದೀಪಕೋ ಪಾಸಂಸತ್ಥದೀಪಕೋ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ಆಕಾರವತೀತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುವಸೇನ ಅತಿಸಯಕಾರಣವತೀತಿ ವಾ ಪಾಸಂಸಕಾರಣವತೀತಿ ವಾ ಅಪಣ್ಣಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತುಂ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ವಿರದ್ಧೋ, ತತ್ಥ ಅಕಾರಕೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ಪುನಪಿ ಆರಭಿತಬ್ಬತಾಯ। ಅವಿರದ್ಧೋ ಪನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತೋ ಅಪಣ್ಣಕೋ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ ಏಕಂಸತೋ ‘‘ಅಪಣ್ಣಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿರದ್ಧೋ ಅದ್ವೇಜ್ಝಗಾಮೀ ಏಕಂಸಗಾಹಿಕೋ’’ತಿ।
೯೪. ತಬ್ಬಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾ।
೯೫. ನೇಸನ್ತಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ। ಅಕುಸಲತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಭಾವೇತಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೇ। ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಸುದ್ಧವಿಪಾಕತಾ। ವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖೋತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವೋ ಪರಿಯೋದಾತತಾ। ಅಭೂತಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಭಾವಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಪನಾ ಆಚಿಕ್ಖನಾ ಅಭೂತಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾಪನಾ। ಸಾವಜ್ಜೇಸು ಪರಮವಜ್ಜೇ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇ ಪಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಕುತೋ ಸುಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವ ಸುಸೀಲ್ಯಂ ಪಹೀನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪರಲೋಕಾಭಾವಚಿನ್ತಾ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ ಪರಲೋಕಾಭಾವವಾದಭೂತೋ ಮುಸಾವಾದೋ, ಅರಿಯಾನಂ ಪಚ್ಚನೀಕತಾದಯೋ। ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ। ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಞ್ಞಾಪನಾದಿಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಅಕುಸಲಖನ್ಧಾ।
ಕಲಿಗ್ಗಹೋತಿ ‘‘ಪರಾಜಯಗ್ಗಾಹೋ’’ತಿ। ದುಸ್ಸಮತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ದು-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಮಾದಿನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುಪ್ಪರಾಮಟ್ಠೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ದುಪ್ಪರಾಮಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸಮಾದಿನ್ನೋ ದುಸ್ಸಮತ್ತೋ ದುಸಮಾದಿನ್ನೋ ವುತ್ತೋ। ಸಕವಾದಮೇವ ಫರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ನತ್ಥಿಕವಾದಮೇವ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೭; ೩.೨೭-೨೮) ಅವಧಾರೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಓಕಾಸಅದಾನವಸೇನ ಫರಿತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ರಿಞ್ಚತೀತಿ ವಿವೇಚೇತಿ ಅಪನೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ।
೯೬. ಕಟಗ್ಗಹೋತಿ ಕತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಿದ್ಧಿಮೇವ ಕತ್ವಾ ಗಹಣಂ। ಸೋ ಪನ ಜಯಲಾಭೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜಯಗ್ಗಾಹೋ’’ತಿ। ಸುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠುಕರಣವಸೇನ ಗಹಿತೋ। ಸುಪರಾಮಟ್ಠೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಪರಾಪರಂ ಆಸೇವನವಸೇನ ಆಮಟ್ಠೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವಾವಹತ್ತಞ್ಚ ಸಗ್ಗುಪಪತ್ತಿಸಂವತ್ತನತೋ ಪಾಪಸಭಾವಪಹಾನತೋ ಚ।
೯೭. ಸಹತ್ಥಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೬೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೨೧೧) ಸಹತ್ಥೇನೇವ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಥಾವರಾದಯೋಪಿ ಇಧ ಸಹತ್ಥಕರಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಪಚನಂ ದಹನಂ ವಿಬಾಧನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಣ್ಡೇನ ಪೀಳೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸೋಕಂ ಸಯಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಸೋಕಕಾರಣಂ ಸಯಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಸೋಕಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ। ಪರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಚನಕರೇಹಿ। ಸಯಮ್ಪಿ ಫನ್ದತೋತಿ ಪರಸ್ಸ ವಿಬಾಧನಪಯೋಗೇನ ಸಯಮ್ಪಿ ಫನ್ದತೋ। ಅತಿಪಾತಯತೋತಿ ಪದಂ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಹೇತುಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಚ ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹನನ್ತಸ್ಸಪಿ ಹನಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ।
ಘರಸ್ಸ ಭಿತ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಸನ್ಧಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾ ಘರಸನ್ಧಿ। ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ನಿರವಸೇಸಮೇವ ಲೋಪೋತಿ ನಿಲ್ಲೋಪೋ। ಏಕಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ವಿಲೋಪೋ ಏಕಾಗಾರಿಕೋ। ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪನ್ಥೇ ಹನನಂ ಪರಿಪನ್ಥೋ। ಪಾಪಂ ನ ಕರೀಯತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸತೋ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸತ್ತಾ ಪಾಪಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸತ್ತಾ ಪನ ಕರೋಮಾತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿಂಸಾದಿಕಿರಿಯಾ ನ ಅತ್ತಾನಂ ಫುಸತಿ ತಸ್ಸ ನಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತ್ತಾ, ಸರೀರಂ ಪನ ಅಚೇತನಂ ಕಟ್ಠಕಲಿಙ್ಗರೂಪಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಕೋಪಿತೇಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ। ಖುರನೇಮಿನಾತಿ ನಿಸಿತಖುರಮಯನೇಮಿನಾ। ಗಙ್ಗಾಯ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೋ, ಉತ್ತರದಿಸಾ ಪತಿರೂಪದೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಞ್ಚೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ದಕ್ಖಿಣತೀರೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಕಕ್ಖಳಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಮಹಾಯಾಗನ್ತಿ ಸೀಲಸಂಯಮೇನಾತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸಂವರೇನ। ಸಚ್ಚವಚನೇನಾತಿ ಸಚ್ಚವಾಚಾಯ। ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಚನಂ ಲೋಕೇ ಗರುತರಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಸು ಮುಸಾವಾದೋ ಗರು, ಏವಂ ಪುಞ್ಞಧಮ್ಮೇಸು ಸಚ್ಚವಾಚಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಏಕಂ ಧಮ್ಮಮತೀತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೭೬)। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯೇನ। ತತ್ಥ ಹಿ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ ಆಗತಂ, ಇಧ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ ಆಗತಂ, ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾತಿ
೧೦೦. ಉಭಯೇನಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇಧವಚನೇನ। ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನೇನ ಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸ ಮಲಿನಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸದ್ದತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಬಲನ್ತಿಆದೀಸು ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾವಹಂ ವೋದಾನಾವಹಞ್ಚ ಉಸ್ಸಾಹಸಙ್ಖಾತಂ ಬಲಂ ವಾ, ಸೂರವೀರಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ವೀರಿಯಂ ವಾ, ಪುರಿಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ಪುರಿಸಥಾಮೋ ವಾ, ಸೋ ಏವ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪುರಿಸಪರಕ್ಕಮೋ ವಾ ನತ್ಥಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ।
ಸತ್ವಯೋಗತೋ, ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ ಚ ಸತ್ತಾ। ಪಾಣನತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಾಣಾ। ತೇ ಪನ ಸೋ ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯೋ’’ತಿಆದಿ। ಅಣ್ಡಕೋಸಾದೀಸು ಭವನತೋ ಭೂತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಣ್ಡಕೋಸ…ಪೇ॰… ವದನ್ತೀ’’ತಿ। ಜೀವನತೋ ಪಾಣಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ವಡ್ಢನತೋ ಜೀವಾತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಪಾಣಭೂತಜೀವೇಸು ಸದ್ದತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧೀಸು ವಸೋತಿ ಅವಸಾ। ನತ್ಥಿ ನೇಸಂ ಬಲಂ ವೀರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾ। ನಿಯತತಾತಿ ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಾಭೇಜ್ಜಮಣಿ ವಿಯ ನಿಯತಪವತ್ತನತಾಯ ಗತಿಜಾತಿಬನ್ಧಪಜಹವಸೇನ ನಿಯಾಮೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಮನನ್ತಿ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಜಾತೀನಂ ತಾಸು ತಾಸು ಗತೀಸು ಉಪಗಮನಂ ಸಮವಾಯೇನ ಸಮಾಗಮೋ। ಸಭಾವೋಯೇವಾತಿ ಯಥಾ ಕಣ್ಟಕಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತಾ, ಕಬಿಟ್ಠಫಲಾನಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾ, ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಂ ವಿಚಿತ್ತಾಕಾರತಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿಣಾಮೋ, ಅಯಂ ಸಭಾವೋಯೇವ ಅಕಿತ್ತಿಮೋಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ಸಕುಣೇ ಹನತೀತಿ ಸಾಕುಣಿಕೋ, ತಥಾ ಸೂಕರಿಕೋ। ಲುದ್ದೋತಿ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಮಾಗವಿಕೋ ನೇಸಾದೋ। ಪಾಪಕಮ್ಮಪಸುತತಾಯ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿ ನಾಮ। ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸಾಕಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಮಚ್ಛಮಂಸಖಾದನತೋ ನೀಲಾಭಿಜಾತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಞಾಯಲದ್ಧೇಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಆಜೀವಕಸಮಯಸ್ಸ ವಿಲೋಮಗಾಹಿತಾಯ ‘‘ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಠತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನದಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪಾದಿವತಸಮಾಯೋಗೇನ ಪಣ್ಡರತರಾ। ಅಚೇಲಕಸಾವಕಾತಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇ ವದತಿ। ತೇ ಕಿರ ಆಜೀವಕಲದ್ಧಿಯಾ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿಪಿ ಪಣ್ಡರತರಾ। ನನ್ದಾದಯೋ ಹಿ ತಥಾರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪತ್ತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ನನ್ದಾದಯೋ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇಹಿ ಚ ಪಣ್ಡರತರಾತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತೀ’’ತಿ।
ಅಯಮೇತೇಸಂ ಲದ್ಧೀತಿ ಸಾಕುಣಿಕಾದಿಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಆದೀಸು ದುಕ್ಖಂ ಸುಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಆಜೀವಕಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಪರಮಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಸಂಸಾರತೋ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ತೇಸಂ ನಿಯತಿ ಆಜೀವಕಾನಂ ಲದ್ಧಿ।
‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ನತ್ಥಿಕೋ ದಾನಸ್ಸ ಫಲಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಚೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ ‘‘ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿ ಹಿ ನತ್ಥಿತಮಾಹಾ’’ತಿ। ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿ ಉಭಯನ್ತಿ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಞ್ಚ ಉಭಯಂ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಹೇತೂ ಅಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಪಾಕಸ್ಸಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧೀನಂ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವವಚನತೋ ತದುಭಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ನಾಮ। ವಿಪಾಕೋ ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ಕಮ್ಮೇ ವಿಪಾಕಾಭಾವತೋ। ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತಂ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ವಿಪಾಕೇ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ। ಅತ್ಥತೋತಿ ಸರೂಪೇನ। ಉಭಯಪಟಿಬಾಹಕಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ತಂತಂದಿಟ್ಠಿತಾ ವುತ್ತಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ನತ್ಥಿಕಾದಯೋ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಆದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿವಿಧದಿಟ್ಠಿಕಾ ಏವ ಉಭಯಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ। ‘‘ಉಭಯಪಟಿಬಾಹಕಾ’’ತಿ ಹಿ ಹೇತುವಚನಂ। ಅಹೇತುಕವಾದಾ ಚಾತಿಆದಿ ಪಟಿಞ್ಞಾವಚನಂ। ಯೋ ಹಿ ವಿಪಾಕಪಟಿಬಾಹನೇನ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಕಮ್ಮಪಟಿಬಾಹನೇನ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಉಭಯಪಟಿಬಾಹನೇನ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿಕೋ ಚ ಹೋತಿ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಂ ಗನ್ಥಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠನ್ತಿ। ವೀಮಂಸನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ। ತೇಸನ್ತಿಆದಿ ವೀಮಂಸನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಕಮ್ಮಫಲಾಭಾವದೀಪಕೇ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಲದ್ಧಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಟ್ಠಿತತಾಯ ಅನೇಕಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಲದ್ಧಭಾವನಾಬಲೇಹಿ ಕದಾಚಿ ಸಮಾಧಾನಪತಿರೂಪಕಿಚ್ಚಕರೋ ಹೋತಿಯೇವ ವಾಲವಿಜ್ಝನಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತೀತಿ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇನಾಕಾರೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೇಸು ಜವನವಾರೇಸು ಪವತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೇ ಜವನವಾರೇ ಸತ್ತ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ। ಪಠಮಜವನೇ ಪನ ಸತೇಕಿಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ದುತಿಯಾದೀಸೂತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವದಸ್ಸನಮೇತಂ, ನ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ತೇಸಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಭಾವಾಪಾದನಂ ಕೇನಚಿ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ।
ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇಸು। ಕೋಚಿ ಏಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಆಸೇವನಾ ಚ ಪವತ್ತಾ, ಸೋ ಏಕಂಯೇವ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ದ್ವೀಸು, ತೀಸುಪಿ ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ಸೋ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಓಕ್ಕಮತಿ। ಏತೇನ ಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಭಯಪಟಿಬಾಹನತಾಮುಖೇನ ವುತ್ತಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಾ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಕತಾ, ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾ। ಯಾ ಪನ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿ ಭೂತಾ, ಸಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗಮಸಿದ್ಧಿತೋ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಿಯ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕ್ಕನ್ತೇಪೀತಿಆದಿನಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮಾನಬಲತಂ ಸಮಾನಫಲತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾ ಏಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ ಏವ, ಏಕಾಯ ವಿಪಾಕೇ ದಿನ್ನೇ ಇತರಾ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ವಟ್ಟಖಾಣು ನಾಮಾತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ, ನ ನೀತತ್ಥನ್ತಿ ತಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಿಂ ಪನೇಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಅಕುಸಲಂ ನಾಮೇತಂ ಅಬಲಂ ದುಬ್ಬಲಂ, ನ ಕುಸಲಂ ವಿಯ ಮಹಾಬಲನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಯತೋ’’ತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋ ವಿಯ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮೋಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕೋ ಸಿಯಾ। ಯದಿ ಏವಂ ವಟ್ಟಖಾಣುಕಜೋತನಾ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸೇವನವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಸಕಿಂ ನಿಮುಗ್ಗೋ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿ।
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಂಸಾರಖಾಣುಭಾವಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಕಲ್ಯಾಣಜನೋ, ತಸ್ಮಾ। ಭೂತಿಕಾಮೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ವಡ್ಢಿಕಾಮೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯಥಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾಯ ಪರಿಪಾಕೂಪಗಮಲದ್ಧಬಲತ್ತಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕುಸಲಾ ಅಕುಸಲೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ಏವಂ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ತತೋಪಿ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾಸಮ್ಭವತೋ ಲದ್ಧಬಲಾ ಹುತ್ವಾ ಕದಾಚಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಪಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ದಳ್ಹಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ವಟ್ಟಖಾಣುಕಭಾವಜೋತನಾಪಿ
೧೦೩. ಝಾನಚಿತ್ತಮಯಾತಿ ಸಞ್ಞಾಮಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅರೂಪಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ। ಅಯನ್ತಿ ರೂಪಿತಾಭಾವಪಟಿಪಜ್ಜನಕಪುಗ್ಗಲೋ। ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನೋತಿ ಅನಧಿಗತರೂಪಜ್ಝಾನೋ। ತಸ್ಸಪೀತಿ ತಕ್ಕಿನೋಪಿ। ರೂಪಜ್ಝಾನೇ ಕಙ್ಖಾ ನತ್ಥಿ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ಲದ್ಧವಿನಿಚ್ಛಯತ್ತಾ।
೧೦೪. ಸಾರಾಗಾಯಾತಿ ಸರಾಗಭಾವಾಯ। ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಸಮೀಪೇ, ನ ಥಾಮಗತಾ ದಿಟ್ಠಿನಾತಿದೂರತ್ತಾ ಸರಾಗಾ, ನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ। ಸಾ ಹಿ ನ ಥಾಮಗತಾ ವಟ್ಟಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ರಜ್ಜತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ರಾಗವಸೇನ ವಟ್ಟೇ ರಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಂಯೋಜನಾ ತಣ್ಹಾವಸೇನೇವ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಸಂಯೋಜನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಆರುಪ್ಪೇ ಪನಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ಲದ್ಧನಿಚ್ಛಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಂ ದುಗ್ಗತಿದುಕ್ಖಾನಂ ಏಕನ್ತಸಂವತ್ತನೇನ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಅಪಣ್ಣಕತಾ ಪಾಕಟಾ ಏವ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಅನವಜ್ಜಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕನ್ತಸಾಧಕಂ ಅಪಣ್ಣಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಚೋದನಾ, ಸಾವಜ್ಜಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನೇ ಏಕಂಸಿಕಭಾವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಹಾರೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗಹಣವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇನ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಅಪಣ್ಣಕಙ್ಗಾನಿ ಜಾತಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
೧೦೫. ಹೇಟ್ಠಾ ತಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನ್ತಪೋ ಪರನ್ತಪೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಹೇಟ್ಠಾ ತಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾವ, ತತೋ ಅತ್ಥಿಕವಾದಾದಯೋ ಪಞ್ಚಪುಗ್ಗಲಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನತಾಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಏಕೋ ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲೋವ ಹೋತಿ। ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಇಧ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಚಕದ್ವಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಏವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿಭಾಗೇನ ದುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭೀತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಗಹಪತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।