॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ
ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
೧. ದೇವದಹವಗ್ಗೋ
೧. ದೇವದಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ದೇವದಹಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ದೇವದಹಂ ನಾಮಾತಿ ದೇವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ರಾಜಾನೋ, ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಯರಾಜೂನಂ ಮಙ್ಗಲಪೋಕ್ಖರಣೀ ಅಹೋಸಿ ಪಾಸಾದಿಕಾ ಆರಕ್ಖಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸಾ ದೇವಾನಂ ದಹತ್ತಾ ‘‘ದೇವದಹ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ತದುಪಾದಾಯ ಸೋಪಿ ನಿಗಮೋ ದೇವದಹನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ। ಭಗವಾ ತಂ ನಿಗಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲುಮ್ಬಿನಿವನೇ ವಿಹರತಿ। ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ। ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮವೇದನಞ್ಚ ಕಿರಿಯವೇದನಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಂ ವಿಪಾಕವೇದನಮೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ವಾದಿನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಗಣ್ಠಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಅಹುವಮ್ಹೇವ ಮಯನ್ತಿ ಇದಂ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅಜಾನನಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋವ ಕೇವಲಂ ಕಲಿಸಾಸನಂ ಆರೋಪೇತುಕಾಮೋ
೨. ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಚೂಳದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೯-೧೮೦) ಮಹಾನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ವಚನೇ ಸಚ್ಚೇ ಸನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಧ ಪನ ಏತ್ತಕಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಜಾನನಭಾವೇ ಸನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಕಲ್ಲನ್ತಿ ನ ಯುತ್ತಂ।
೩. ಗಾಳ್ಹೂಪಲೇಪನೇನಾತಿ ಏಸನಿಯಾತಿ ಏಸನಿಸಲಾಕಾಯ ಅನ್ತಮಸೋ ನನ್ತಕವಟ್ಟಿಯಾಪಿ। ಏಸೇಯ್ಯಾತಿ ಗಮ್ಭೀರಂ ವಾ ಉತ್ತಾನಂ ವಾತಿ ವೀಮಂಸೇಯ್ಯ। ಅಗದಙ್ಗಾರನ್ತಿ ಝಾಮಹರೀತಕಸ್ಸ ವಾ ಆಮಲಕಸ್ಸ ವಾ ಚುಣ್ಣಂ। ಓದಹೇಯ್ಯಾತಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ। ಅರೋಗೋತಿಆದಿ ಮಾಗಣ್ಡಿಯಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೩) ವುತ್ತಮೇವ।
ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ, ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ವಿದ್ಧಕಾಲೇ ವೇದನಾಯ ಪಾಕಟಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮೇಸಂ ‘‘ಮಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಹುವಮ್ಹಾ ವಾ ನೋ ವಾ, ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಕರಮ್ಹಾ
೪. ಇಮೇ ಪನ ತತೋ ಏಕಮ್ಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತೇ ಸಲ್ಲೇ ಅವಿದ್ಧೋವ ‘‘ವಿದ್ಧೋಸಿ ಮಯಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಸ್ಸ ವಚನಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ‘‘ವಿದ್ಧೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ಮಹಾನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ವಚನಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸದ್ದಹನ್ತಾ ಏವಂ ಸಲ್ಲೋಪಮಾಯ ಭಗವತಾ ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಪಚ್ಚಾಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಯಥಾ ನಾಮ ದುಬ್ಬಲೋ ಸುನಖೋ ಮಿಗಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಂ ಕರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಓಸಕ್ಕತಿ, ಏವಂ ಮಹಾನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ವಾದಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಾ ನಿಗಣ್ಠೋ, ಆವುಸೋತಿಆದೀಮಾಹಂಸು।
೫. ಅಥ ನೇ ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಯಸ್ಮನ್ತಾನನ್ತಿ ಕಾ ಅತೀತಂಸೇ ಸತ್ಥರಿ ಸದ್ಧಾತಿ ಅತೀತಂಸವಾದಿಮ್ಹಿ ಸತ್ಥರಿ ಕಾ ಸದ್ಧಾ। ಯಾ ಅತೀತವಾದಂ ಸದ್ದಹನ್ತಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ, ಸಾ ಕತಮಾ? ಕಿಂ ಸಹಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಸಹೇತುಕಂ ಸಕಾರಣಂ। ವಾದಪಟಿಹಾರನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾಗಮನಕವಾದಂ। ಏತ್ತಾವತಾ ತೇಸಂ ‘‘ಅಪನೇಥ ಸದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಾ ಏಸಾ’’ತಿ ಸದ್ಧಾಛೇದಕವಾದಂ ನಾಮ ದಸ್ಸೇತಿ।
೬. ಅವಿಜ್ಜಾ ಅಞ್ಞಾಣಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣೇನ। ಸಮ್ಮೋಹಾತಿ ಸಮ್ಮೋಹೇನ। ವಿಪಚ್ಚೇಥಾತಿ ವಿಪರೀತತೋ ಸದ್ದಹಥ, ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹಂ ವಾ ಗಣ್ಹಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೭. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕದಾಯಕಂ। ಉಪಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪಯೋಗೇನ। ಪಧಾನೇನಾತಿ ವೀರಿಯೇನ। ಸಮ್ಪರಾಯವೇದನೀಯನ್ತಿ ದುತಿಯೇ ವಾ ತತಿಯೇ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕದಾಯಕಂ। ಸುಖವೇದನೀಯನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವಿಪಾಕದಾಯಕಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ। ವಿಪರೀತಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ। ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ನಿಪ್ಫನ್ನೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೇದನೀಯಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ
ತತ್ರಿಮಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ – ಪುಣ್ಣೋ ನಾಮ ಕಿರ ದುಗ್ಗತಮನುಸ್ಸೋ ರಾಜಗಹೇ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸತಿ। ತಮೇನಂ ಏಕದಿವಸಂ ನಗರಮ್ಹಿ ನಕ್ಖತ್ತೇ ಸಙ್ಘುಟ್ಠೇ ಸೇಟ್ಠಿ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ ಅಜ್ಜ ಕಸಿಸ್ಸಸಿ, ದ್ವೇ ಚ ಗೋಣೇ ನಙ್ಗಲಞ್ಚ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ। ಕಿಂ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಸಿ, ಕಸಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ। ಕಿಂ ಮೇ ನಕ್ಖತ್ತೇನ, ಕಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ? ತೇನ ಹಿ ಯೇ ಗೋಣೇ ಇಚ್ಛಸಿ, ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಸಾಹೀತಿ। ಸೋ ಕಸಿತುಂ ಗತೋ। ತಂ ದಿವಸಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಕಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ? ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಪುಣ್ಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ತಸ್ಸ ಕಸನಟ್ಠಾನಂ ಗತೋ। ಪುಣ್ಣೋ ಕಸಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ದತ್ವಾ ಮುಖೋದಕಂ
ಸಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಆಹಟಭತ್ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಿವಾ ಅಗಮಾಸಿ। ಪುಣ್ಣೋ ಏಕವಾರಂ ಕಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ಸಾಪಿ ಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ ಆಹ – ‘‘ಸಾಮಿ ಪಾತೋವ ತೇ ಭತ್ತಂ ಆಹರಿಯಿತ್ಥ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪನ ಪುಣ್ಣಸೇಟ್ಠಿ ನಾಮ ಜಾತೋ।
ಅಪರಮ್ಪಿ ವತ್ಥು – ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ರಾಜಗಹೇ ಕಾಳವೇಳಿಯೋ ನಾಮ ದುಗ್ಗತೋ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಪಣ್ಣಮ್ಬಿಲಯಾಗುಂ ಪಚಿ। ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಕಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅದಾಸಿ, ಥೇರೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಉಪನಾಮೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ, ಸೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಹೋಸಿ। ಕಾಳವಳಿಯೋಪಿ ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ ಚೂಳಕಂ ಲಭಿ। ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಕಾಳವಳಿಯಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಇತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸೇಟ್ಠಿಚ್ಛತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಕಾಳವಳಿಯೋ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಭರಿಯಾಯ ಆರೋಚೇಸಿ।
ತದಾ ಚ ರಾಜಾ ನಗರಂ ಅನುಸಞ್ಚರನ್ತೋ ಬಹಿನಗರೇ ಜೀವಸೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದೀಘತಾಲೋ ನಾಮ ಯಕ್ಖೋ ತಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತಿಟ್ಠ ತಿಟ್ಠ ಭಕ್ಖೋಸಿ ಮೇ’’ತಿ ಆಹ। ನಾಹಂ ತವ ಭಕ್ಖೋ, ರಾಜದೂತೋ ಅಹನ್ತಿ। ಕತ್ಥ ಗಚ್ಛಸೀತಿ। ಜೀವಸೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕನ್ತಿ। ಮಮಪಿ ಏಕಂ ಸಾಸನಂ ಹರಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ। ಆಮ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ‘‘ದೀಘತಾಲಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಸುಮನದೇವರಾಜಧೀತಾ ಕಾಳೀ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾತಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಾಲಮೂಲೇ ಸತ್ತ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಾ ತ್ವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಸೀತಿ। ಸಾ ‘‘ದೀಘತಾಲಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಸುಮನದೇವರಾಜಧೀತಾ ಕಾಳೀ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾತಾ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತೀ ಅಗಮಾಸಿ।
ಸುಮನದೇವೋ ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏಕೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿಯಪವತ್ತಿಂ ಆಹರತಿ, ಪಕ್ಕೋಸಥ ನ’’ನ್ತಿ ಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಚ್ಛಾಯಾಯ ಫರಣಟ್ಠಾನೇ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯೋ ತುಯ್ಹಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಜೀವಸೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಪುರಿಸೋ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖಪುಞ್ಛನಕಾಲೇ ಇತ್ಥಿಫಸ್ಸೋತಿ ಞತ್ವಾ ಚೂಳಾಯ ಡಂಸಿ, ಸಾ ಅಸಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಚೂಳಂ ಮಲ್ಲಿಕಾಯಪಿ ದೇವಿಯಾ ವತ್ಥು ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಇಮಾನಿ ತಾವ ಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ವತ್ಥೂನಿ।
ನನ್ದಮಾಣವಕೋ ಪನ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾಯ ಥೇರಿಯಾ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿ, ತಸ್ಸ ಮಞ್ಚತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಮಹಾಪಥವೀ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಓಕಾಸಮದಾಸಿ, ತತ್ಥೇವ ಮಹಾನರಕಂ ಪವಿಟ್ಠೋ। ನನ್ದೋಪಿ ಗೋಘಾತಕೋ ಪಣ್ಣಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಗೋಘಾತಕಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಭೋಜನಕಾಲೇ ಮಂಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಏಕಸ್ಸ ಜೀವಮಾನಕಗೋಣಸ್ಸ ಜಿವ್ಹಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರೇಸು ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ಖಾದಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ। ಅಥಸ್ಸ ಜಿವ್ಹಾ ಮೂಲೇ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭತ್ತಪಾತಿಯಂಯೇವ ಪತಿತಾ, ಸೋ ವಿರವನ್ತೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ನನ್ದೋಪಿ ಯಕ್ಖೋ ಅಞ್ಞೇನ ಯಕ್ಖೇನ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ವತ್ಥೂನಿ।
ಯಂ ಸಮ್ಪರಾಯವೇದನೀಯಂ ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಮಗ್ಗಚೇತನಾಯೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬಲಹುಂ ಫಲದಾಯಿಕಾ ಅನನ್ತರಫಲತ್ತಾತಿ।
೮. ಬಹುವೇದನೀಯನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಭವೂಪಗಂ। ಅಪ್ಪವೇದನೀಯನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞಾಭವೂಪಗಂ। ಸವೇದನೀಯನ್ತಿ ಸವಿಪಾಕಂ ಕಮ್ಮಂ। ಅವೇದನೀಯನ್ತಿ ಅವಿಪಾಕಂ ಕಮ್ಮಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಇಮೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದೀನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಪರಾಯವೇದನೀಯಾದಿ ಭಾವಕಾರಣಸ್ಸ ಅಲಾಭೇ ಸತಿ। ಅಫಲೋತಿ ನಿಪ್ಫಲೋ ನಿರತ್ಥಕೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನೇ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಫಲತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಧಾನಚ್ಛೇದಕವಾದೋ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ ವಾದಾನುವಾದಾತಿ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಕಾರಣೇನ ಸಕಾರಣಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ವಾದಾ ಚ ಅನುವಾದಾ ಚ। ಗಾರಯ್ಹಂ ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ಕಾರಣಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ವಾದಾನುಪ್ಪತ್ತಾ ಗಾರಯ್ಹಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪರೇಹಿ ವುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಕಾರಣಾ
೯. ಸಙ್ಗತಿಭಾವಹೇತೂತಿ ನಿಯತಿಭಾವಕಾರಣಾ। ಪಾಪಸಙ್ಗತಿಕಾತಿ ಪಾಪನಿಯತಿನೋ। ಅಭಿಜಾತಿಹೇತೂತಿ ಛಳಭಿಜಾತಿಹೇತು।
೧೦. ಏವಂ ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನದ್ಧಭೂತನ್ತಿ ಅನಧಿಭೂತಂ। ದುಕ್ಖೇನ ಅನಧಿಭೂತೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಂ ಅದ್ಧಭಾವೇತಿ ನಾಭಿಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಮ್ಪಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾಯ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪಯೋಜೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಅದ್ಧಭಾವೇತಿ ನಾಮ। ಯೇ ಪನ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಾದಯೋ ವಾ, ತೇ ದುಕ್ಖೇನ ನ ಅದ್ಧಭಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವೀರಿಯಂ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಥೇರೋ
ಧಮ್ಮಿಕಂ ಸುಖಂ ನಾಮ ಸಙ್ಘತೋ ವಾ ಗಣತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚತುಪಚ್ಚಯಸುಖಂ। ಅನಧಿಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾಮುಚ್ಛನಾಯ ಅಮುಚ್ಛಿತೋ। ಧಮ್ಮಿಕಞ್ಹಿ ಸುಖಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮೀತಿ ನ ತತ್ಥ ಗೇಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಘತೋ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ವಾ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ವಾ ‘‘ಇದಮತ್ಥಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಪತ್ತನ್ತರೇ ಪದುಮಂ ವಿಯ ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ವಡ್ಢತಿ। ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಮೂಲಭೂತಸ್ಸ। ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ। ಸಾ ಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿದಾನಂ। ಸಙ್ಖಾರಂ ಪದಹತೋತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗವೀರಿಯಂ ವಿರಾಗೋ ಹೋತೀತಿ ಮಗ್ಗೇನ ವಿರಾಗೋ ಹೋತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಧಾನೇನ ಮೇ ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ವಿರಾಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ ಕಥಿತಾ। ದುತಿಯವಾರೇನ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯೋಗವೀರಿಯಸ್ಸ ಮಜ್ಝತ್ತತಾಕಾರೋ ಕಥಿತೋ। ಸೋ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖ್ವಾಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಪಧಾನೇನ ವಿರಾಗೋ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಖಾರಂ ತತ್ಥ ಪದಹತಿ, ಮಗ್ಗಪಧಾನೇನ ಪದಹತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೋ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ವಿರಾಗೋ ಹೋತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಂ ತತ್ಥ ಭಾವೇತಿ, ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಭಾವೇತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ।
೧೧. ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಛನ್ದರಾಗೇನ ಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ। ತಿಬ್ಬಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಬಹಲಚ್ಛನ್ದೋ। ತಿಬ್ಬಾಪೇಕ್ಖೋತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತಿನ್ತಿ ಏಕತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಂ। ಸಞ್ಜಗ್ಘನ್ತಿನ್ತಿ ಮಹಾಹಸಿತಂ ಹಸಮಾನಂ। ಸಂಹಸನ್ತಿನ್ತಿ ಸಿತಂ ಕುರುಮಾನಂ।
ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮವಿಭಾವನಂ – ಏಕೋ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸಾರತ್ತೋ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಘರೇ ವಾಸೇತಿ। ಸಾ ತಂ ಅತಿಚರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಸೇವತಿ। ಸೋ ‘‘ನೂನ ಅಹಂ ಅಸ್ಸಾ ಅನುರೂಪಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ನ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ವಡ್ಢೇಸಿ। ಸಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಅತಿಚರತಿಯೇವ। ಸೋ – ‘‘ಅಯಂ ಸಕ್ಕರಿಯಮಾನಾಪಿ ಅತಿಚರತೇವ, ಘರೇ ಮೇ ವಸಮಾನಾ ಅನತ್ಥಮ್ಪಿ ಕರೇಯ್ಯ, ನೀಹರಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಲಂವಚನೀಯಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಾ ಪುನ ಗೇಹಂ ಪಾವಿಸೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಸಾ ಕೇನಚಿ
ತತ್ಥ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸಾರತ್ತಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅತ್ತಭಾವೇ ಆಲಯೋ। ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದೀನಿ ದತ್ವಾ ಘರೇ ವಸಾಪನಕಾಲೋ ವಿಯ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಜಗ್ಗನಕಾಲೋ। ತಸ್ಸಾ ಅತಿಚರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ಜಗ್ಗಿಯಮಾನಸ್ಸೇವ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಿತ್ತಪಕೋಪಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಾಬಾಧತಾ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಅಲಭನ್ತೀ ಅತಿಚರತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರವಡ್ಢನಂ ವಿಯ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ
೧೨. ಯಥಾ ಸುಖಂ ಖೋ ಮೇ ವಿಹರತೋತಿ ಯೇನ ಸುಖೇನ ವಿಹರಿತುಂ ಇಚ್ಛಾಮಿ ತೇನ, ಮೇ ವಿಹರತೋ। ಪದಹತೋತಿ ಪೇಸೇನ್ತಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಸ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಅಸಪ್ಪಾಯಾ, ಸುಖುಮಚೀವರಾನಿ ಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಸಾದಿಕೇ ಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಸಪ್ಪಾಯಾ, ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಾನಿ ಥೂಲಚೀವರಾನಿ ಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಸುಸಾನರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ವಸನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।
ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ, ಉಸುಕಾರೋ ವಿಯ ಹಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಭೀತೋ ಯೋಗೀ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ವಙ್ಕಕುಟಿಲಜಿಮ್ಹತೇಜನಂ ವಿಯ ವಙ್ಕಕುಟಿಲಜಿಮ್ಹಚಿತ್ತಂ, ದ್ವೇ ಅಲಾತಾ ವಿಯ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ, ತೇಜನಂ ಉಜುಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಞ್ಜಿಕತೇಲಂ ವಿಯ ಸದ್ಧಾ, ನಮನದಣ್ಡಕೋ ವಿಯ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ, ಉಸ್ಸುಕಾರಸ್ಸ ವಙ್ಕಕುಟಿಲಜಿಮ್ಹತೇಜನಂ ಕಞ್ಜಿಕತೇಲೇನ ಸಿನೇಹೇತ್ವಾ ಅಲಾತೇಸು ತಾಪೇತ್ವಾ ನಮನದಣ್ಡಕೇನ ಉಜುಕರಣಂ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಙ್ಕಕುಟಿಲಜಿಮ್ಹಚಿತ್ತಂ ಸದ್ಧಾಯ ಸಿನೇಹೇತ್ವಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೇನ ತಾಪೇತ್ವಾ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ದೇವದಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಪಞ್ಚತ್ತಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಪಞ್ಚತ್ತಯಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏಕೇತಿ ಏಕಚ್ಚೇ। ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಪರಿಬ್ಬಜುಪಗತಭಾವೇನ ಸಮಣಾ ಜಾತಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಲೋಕೇನ ವಾ ಸಮಣಾತಿ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಚ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ। ಅಪರನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ। ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿಪಿ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ। ಏತ್ಥ ಅನ್ತೋತಿ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಏಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೬೧) ವಿಯ ಇಧ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಪ್ಪೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಕಪ್ಪೋತಿ ಉದ್ದಾನತೋ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾ ತಣ್ಹಾಕಪ್ಪೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೋ ಚಾ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅನಾಗತಂ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾತಿ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇಸಂ ಏವಂ ಅಪರನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅಪರನ್ತಮೇವ ಅನುಗತಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿನೋ। ತೇ ಏವಂದಿಟ್ಠಿನೋ ತಂ ಅಪರನ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಆಗಮ್ಮ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಜನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಂ ಕರೋನ್ತಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಾನೀತಿ ಅನೇಕವಿಧಾನಿ। ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನೀತಿ ಅಧಿವಚನಪದಾನಿ। ಅಥ ವಾ ಭೂತಮತ್ಥಂ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತನತೋ ಅಧಿವುತ್ತಿಯೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಅಧಿವುತ್ತೀನಂ ಪದಾನಿ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಿ, ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಾನಿ ವಚನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಞ್ಞೀತಿ ಸಞ್ಞಾಸಮಙ್ಗೀ। ಅರೋಗೋತಿ ನಿಚ್ಚೋ। ಇತ್ಥೇಕೇತಿ ಇತ್ಥಂ ಏಕೇ, ಏವಮೇಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಸೋಳಸ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಕಥಿತಾ, ಅಸಞ್ಞೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಸತೋ ವಾ ಪನ ಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ। ತತ್ಥ ಸತೋತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ। ಉಚ್ಛೇದನ್ತಿ ಉಪಚ್ಛೇದಂ। ವಿನಾಸನ್ತಿ ಅದಸ್ಸನಂ। ವಿಭವನ್ತಿ ಭವವಿಗಮಂ। ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನೇವ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾ ಕಥಿತಾ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧಅತ್ತಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ದುಕ್ಖವೂಪಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ತಂ ವಾತಿ ಸಞ್ಞೀತಿಆದಿವಸೇನ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸನ್ತಂ। ತೀಣಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾತಿಆದೀನಿ ಸನ್ತಅತ್ತವಸೇನ ಏಕಂ, ಇತರಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಏವಂ ತೀಣಿ।
೨೨. ರೂಪಿಂ ವಾತಿ ಕರಜರೂಪೇನ ವಾ ಕಸಿಣರೂಪೇನ ವಾ ರೂಪಿಂ। ತತ್ಥ ಲಾಭೀ ಕಸಿಣರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಕ್ಕೀ ಉಭೋಪಿ ರೂಪಾನಿ ಗಣ್ಹಾತಿಯೇವ। ಅರೂಪಿನ್ತಿ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ, ಠಪೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ ಸೇಸಅರೂಪಧಮ್ಮೇ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾ ಲಾಭಿನೋಪಿ ತಕ್ಕಿಕಾಪಿ ಏವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ತತಿಯದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಮಿಸ್ಸಕಗಾಹವಸೇನ ಪವತ್ತಾ, ಚತುತ್ಥಾ ತಕ್ಕಗಾಹೇನೇವ। ದುತಿಯಚತುಕ್ಕೇ ಪಠಮದಿಟ್ಠಿ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನ ಕಥಿತಾ, ದುತಿಯದಿಟ್ಠಿ ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನ, ತತಿಯದಿಟ್ಠಿ ಸುಪ್ಪಮತ್ತೇನ ವಾ ಸರಾವಮತ್ತೇನ ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ, ಚತುತ್ಥದಿಟ್ಠಿ ವಿಪುಲಕಸಿಣವಸೇನ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಏತಂ ವಾ ಪನೇಕೇಸಂ ಉಪಾತಿವತ್ತತನ್ತಿ ಸಞ್ಞೀತಿಪದೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಂ ಸಞ್ಞಾಸತ್ತಕಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪರೇ ಅಟ್ಠಕನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತದುಭಯಂ ಪರತೋ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಕೇಚಿ ಹಿ ಏತಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಕಸಿಣಮೇಕೇತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರತೋ ‘‘ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಮೇಕೇ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ತಯಿದನ್ತಿ ತಂ ಇದಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ। ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ। ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ಇದಂ ನಾಮ ದಸ್ಸನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಾತಿ।
ಇದಾನಿ ತದೇವ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಯೇ ಖೋ ತೇ ಭೋನ್ತೋತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಾ ವಾ ಪನ ಏತಾಸಂ ಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಯಾ ವಾ ಪನ ಏತಾಸಂ ‘‘ಯದಿ ರೂಪಸಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ। ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ। ಪರಮಾತಿ ಉತ್ತಮಾ। ಅಗ್ಗಾತಿ ಸೇಟ್ಠಾ। ಅನುತ್ತರಿಯಾ ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಅಸದಿಸಾ ಕಥೀಯತಿ। ಯದಿ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚತಸ್ಸೋ ರೂಪಾವಚರಸಞ್ಞಾ ಕಥಿತಾ। ಯದಿ ಅರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾ। ಇತರೇಹಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೋ ಚ ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೋ ಚ ಕಥಿತೋತಿ ಏವಮೇತಾ ತಯಿದಂ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ತಂ ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಞ್ಞಾಗತಂ ಸದ್ಧಿಂ ದಿಟ್ಠಿಗತೇನ ಸಙ್ಖತಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಕತಂ। ಓಳಾರಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ಖೋ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧೋತಿ ಏತೇಸಂ ಪನ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಅತ್ಥೇತನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ತಂ ಖೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಏತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ। ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸೀ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸೀ। ತಥಾಗತೋ ತದುಪಾತಿವತ್ತೋತಿ ತಂ ಸಙ್ಖತಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೩. ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಅಸಞ್ಞೀವಾದೇಸು। ರೂಪಿಂ ವಾತಿಆದೀನಿ ಸಞ್ಞೀವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಯಞ್ಚ ಯಸ್ಮಾ ಅಸಞ್ಞೀವಾದೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ದುತಿಯಚತುಕ್ಕಂ ನ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಕ್ಕೋಸನ್ತೀತಿ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತಿ। ಸಞ್ಞಾ ರೋಗೋತಿಆದೀಸು ಆಬಾಧಟ್ಠೇನ ರೋಗೋ, ಸದೋಸಟ್ಠೇನ ಗಣ್ಡೋ, ಅನುಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಸಲ್ಲಂ। ಆಗತಿಂ ವಾ ಗತಿಂ ವಾತಿಆದೀಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗತಿಂ, ಚುತಿವಸೇನ ಗತಿಂ, ಚವನವಸೇನ ಚುತಿಂ, ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಉಪಪತ್ತಿಂ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ವಡ್ಢನವಸೇನ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ। ಕಾಮಞ್ಚ
೨೪. ತತ್ರಾತಿ ಅಟ್ಠಸು ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದೇಸು ಭುಮ್ಮಂ। ಇಧಾಪಿ ರೂಪಿಂ ವಾತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಸಞ್ಞಾ ಸಮ್ಮೋಹೋತಿ ನಿಸ್ಸಞ್ಞಭಾವೋ ನಾಮೇಸ ಸಮ್ಮೋಹಟ್ಠಾನಂ। ಯೋ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ಅಸಞ್ಞೀ ಏಸೋತಿ ವದನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಮತ್ತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಮತ್ತೇನ ಸುತವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಮತ್ತೇನ ಮುತವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಮತ್ತೇನ। ಏತ್ಥ ಚ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ, ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಮತ್ತೇನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸಞ್ಞಾಪವತ್ತಿಮತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಖಾರಮತ್ತೇನಾತಿ ಓಳಾರಿಕಸಙ್ಖಾರಪವತ್ತಿಮತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತಸ್ಸ ಆಯತನಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಪಟಿಲಾಭಂ। ಬ್ಯಸನಂ ಹೇತನ್ತಿ ವಿನಾಸೋ ಹೇಸ, ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೇತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸಞ್ಞಾಪವತ್ತಞ್ಹಿ ಓಳಾರಿಕಸಙ್ಖಾರಪವತ್ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಪವತ್ತೇನ ತತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಙ್ಖಾರಸಮಾಪತ್ತಿಪತ್ತಬ್ಬಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಓಳಾರಿಕಸಙ್ಖಾರಪವತ್ತಿಯಾ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಅಕ್ಖಾಯತಿ। ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸಮಾಪತ್ತಿಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂಯೇವ ಅವಸೇಸಾ ಭಾವನಾವಸೇನ ಸಬ್ಬಸುಖುಮಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಏತಂ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವರೂಪೇಸು ಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪವತ್ತೇಸು ಏತಂ ತಯಿದನ್ತಿ ತಂ ಇದಂ ಏತಂ ಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಸಙ್ಖತಂ ಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಚ ಓಳಾರಿಕಂ।
೨೫. ತತ್ರಾತಿ ಸತ್ತಸು ಉಚ್ಛೇದವಾದೇಸು ಭುಮ್ಮಂ। ಉದ್ಧಂ ಸರನ್ತಿ ಉದ್ಧಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅನಾಗತಸಂಸಾರವಾದೋ, ಅನಾಗತಂ ಸಂಸಾರವಾದಂ ಸರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಸತ್ತಿಂಯೇವ ಅಭಿವದನ್ತಿ ಲಗ್ಗನಕಂಯೇವ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಆಸತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಣ್ಹಂಯೇವ ವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಂ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮ। ಖತ್ತಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ವಾಣಿಜೂಪಮಾ ಮಞ್ಞೇತಿ ವಾಣಿಜೂಪಮಾ ವಿಯ ವಾಣಿಜಪಟಿಭಾಗಾ ವಾಣಿಜಸದಿಸಾ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಸಕ್ಕಾಯಭಯಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಭಯಾ। ತೇ ಹಿ ಯಥೇವ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಭಯಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತಿ। ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಗಣ್ಡುಪ್ಪಾದೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಯಾ ಪಥವಿಂ ನ ಖಾದತಿ ‘ಮಾ ಪಥವೀ ಖಿಯೀ’ತಿ, ಕೋನ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಪಾದೇನ ತಿಟ್ಠತಿ ‘ಮಾ ಪಥವೀ ಓಸೀದೀ’ತಿ, ಕಿಕೀ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತಾನಾ ಸೇತಿ ‘ಮಾ ಅಮ್ಭಾ ಉನ್ದ್ರಿಯೀ’ತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಕೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನ ಚರತಿ ‘ಮಾ ಲೋಕೋ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜೀ’ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅಭಯಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಭಾಯನ್ತಿ’’। ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಜೇಗುಚ್ಛಾತಿ ತಮೇವ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾತಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ ಪರಿಜಿಗುಚ್ಛಮಾನಾ। ಸಾ ಗದ್ದುಲಬದ್ಧೋತಿ ದಣ್ಡಕೇ ರಜ್ಜುಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಬದ್ಧಸುನಖೋ। ಏವಮೇವಿಮೇತಿ ಏತ್ಥ ದಳ್ಹತ್ಥಮ್ಭೋ ವಿಯ ಖೀಲೋ ವಿಯ ಚ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಸಾ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ, ದಣ್ಡಕೋ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿ, ರಜ್ಜು ವಿಯ ತಣ್ಹಾ, ಗದ್ದುಲೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಥಮ್ಭೇ ವಾ ಖೀಲೇ ವಾ ಉಪನಿಬದ್ಧಸುನಖಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪರಿಧಾವನಂ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿದಣ್ಡಕೇ ಪವೇಸಿತಾಯ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾಯೇ ಉಪನಿಬದ್ಧಸ್ಸ ಅನುಪರಿಧಾವನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೨೬. ಇಮಾನೇವ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನೀತಿ ಇಮಾನೇವ ಪಞ್ಚ ಕಾರಣಾನಿ। ಇತಿ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇನ್ತೇನಪಿ ಪಞ್ಚೇವ
೨೭. ಏವಞ್ಚ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸಸಙ್ಖಾತಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ। ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅತ್ತಾತಿ ಚ ಲೋಕೋತಿ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಸ್ಸತೋ ಅಮರೋ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋತಿ ಅಭಿವದನ್ತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ ಚೇವ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ಅಸಸ್ಸತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮವಾದೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ ವುತ್ತಾ, ದುತಿಯವಾದೇನ ಸತ್ತ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ।
ನನು ಚೇತೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತಾ, ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ಗಹಿತಾತಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆಗತಾ। ಇಧ ಪನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಲಾಭೀ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಅತೀತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಅನಾಗತಂ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ಆಗತೋ ಅತ್ತಾ ಇಧೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಇತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗಹಿತಾ। ತತಿಯವಾದೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾ ವುತ್ತಾ, ಚತುತ್ಥವಾದೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ ವುತ್ತಾ। ಅನ್ತವಾತಿ ಸಪರಿಯನ್ತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಪರಿವಟುಮೋ। ಅವಡ್ಢಿತಕಸಿಣಸ್ಸ
ಏಕನ್ತಸುಖೀತಿ ನಿರನ್ತರಸುಖೀ। ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಲಾಭೀಜಾತಿಸ್ಸರತಕ್ಕೀನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಲಾಭಿನೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇನ ಖತ್ತಿಯಾದಿಕುಲೇ ಏಕನ್ತಸುಖಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಥಾ ಜಾತಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಸುಖಮನುಭವತೋ ಅತೀತಾಸು ಸತ್ತಸು ಜಾತೀಸು ತಾದಿಸಮೇವ ಅತ್ತಭಾವಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ। ತಕ್ಕಿಸ್ಸ ಪನ ಇಧ ಸುಖಸಮಙ್ಗಿನೋ ‘‘ಅತೀತೇಪಾಹಂ ಏವಮೇವ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ತಕ್ಕೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
ಏಕನ್ತದುಕ್ಖೀತಿ
೨೮. ಇದಾನಿ ದಿಟ್ಠುದ್ಧಾರಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಞಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಞಾಣಂ। ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ। ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಪಭಸ್ಸರಂ। ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂಯೇವ ಕಥಿತಂ। ಸದ್ಧಾದಯೋ ಹಿ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಬಾಹಿರಸಮಯಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಸಾಸನಸ್ಮಿಂಯೇವ। ತತ್ಥ ಞಾಣಭಾಗಮತ್ತಮೇವ ಪರಿಯೋದಪೇನ್ತೀತಿ ಮಯಮಿದಂ ಜಾನಾಮಾತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ ಞಾಣಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಓತಾರೇನ್ತಿಯೇವ। ಉಪಾದಾನಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ನ ತಂ ಞಾಣಂ, ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ನಾಮೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದಪಿ ತೇಸಂ ಭವನ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥಾಪಿ ತಂ ಜಾನನಮತ್ತಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಞಾಣಭಾಗಮತ್ತಮೇವ, ತಥಾಪಿ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅನುಪಾತಿವತ್ತನತೋ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯತೋ ಚ ಉಪಾದಾನಮೇವ। ತದುಪಾತಿವತ್ತೋತಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ, ದ್ವೇ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ, ಸೋಳಸ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಅಟ್ಠ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಅಟ್ಠ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಸತ್ತ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಪಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಆಗತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಪನ ಕಥಿತೇ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಅಕಥಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ತತೋ ಅತಿರೇಕಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆಗತತ್ತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಥಿತೇ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ ಕಥಿತಮೇವ ಹೋತಿ।
೩೦. ಇದಾನಿ ಇಮಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪಮುಖೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ। ಕಾಮಸಂಯೋಜನಾನಂ ಅನಧಿಟ್ಠಾನಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣತಣ್ಹಾನಂ ನಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ। ಪವಿವೇಕಂ ಪೀತಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕಜ್ಝಾನದ್ವಯಪೀತಿಂ। ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಝಾನನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಪನ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯಥೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಹೀನಜ್ಝಾನಪರಿಯಾದಾನಕದೋಮನಸ್ಸಂ। ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮನೀಯಭಾವೋ ಕಥಿತೋ।
ಪವಿವೇಕಾ ಪೀತೀತಿ ಸಾ ಏವ ಝಾನದ್ವಯಪೀತಿ। ಯಂ ಛಾಯಾ ಜಹತೀತಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಛಾಯಾ ಜಹತಿ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಛಾಯಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಆತಪೋ ನತ್ಥಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಆತಪೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಛಾಯಾ ನತ್ಥೀತಿ।
೩೧. ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖನ್ತಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ।
೩೨. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವೇದನಂ।
೩೩. ಅನುಪಾದಾನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ನಿಗ್ಗಹಣೋ ಅಹಮಸ್ಮಿ। ನಿಬ್ಬಾನಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಉಪಕಾರಭೂತಂ ಅಭಿವದತೀತಿ ಅಭಿಮಾನೇನ ಉಪವದತಿ। ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ। ಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಚತುಚತ್ತಾರೀಸವಿಧಮ್ಪಿ ಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ। ಉಪಾದಾನಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಗಹಣಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಅಕ್ಖಾಯತಿ।
ಸನ್ತಿವರಪದನ್ತಿ ವೂಪಸನ್ತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಸನ್ತಂ ಉತ್ತಮಪದಂ। ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನನ್ತಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಯತ್ಥ
‘‘ಯತ್ಥ ಆಪೋ ಚ ಪಥವೀ, ತೇಜೋ ವಾಯೋ ನ ಗಾಧತಿ।
ಅತೋ ಸರಾ ನಿವತ್ತನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ವಟ್ಟಂ ನ ವತ್ತತಿ।
ಏತ್ಥ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ, ಅಸೇಸಂ ಉಪರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭) –
ಏತ್ಥ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ।
‘‘ಕತ್ಥ
ಕತ್ಥ ದೀಘಞ್ಚ ರಸ್ಸಞ್ಚ, ಅಣುಂ ಥೂಲಂ ಸುಭಾಸುಭಂ।
ಕತ್ಥ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ, ಅಸೇಸಂ ಉಪರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯೮)।
ತತ್ರ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಭವತಿ –
‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿದಸ್ಸನಂ, ಅನನ್ತಂ ಸಬ್ಬತೋ ಪಭ’’ನ್ತಿ –
ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಛಆಯತನಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ದಸ್ಸಿತಂ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ಅನುಪಾದಾವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ಇಧ ಪನ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಪಞ್ಚತ್ತಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಕಿನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕಿನ್ತಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಿಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಮಣ್ಡಲಪದೇಸೇ। ಬಲಿಹರಣೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ಭೂತಾನಂ ಬಲಿಂ ಆಹರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಬಲಿಹರಣನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ಚೀವರಹೇತೂತಿ ಚೀವರಕಾರಣಾ, ಚೀವರಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿಭವಾಭವಹೇತೂತಿ ಏವಂ ಇಮಂ ದೇಸನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಸುಖಂ ವೇದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೫. ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿಆದಯೋ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾವ ಕಥಿತಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಸಿಯಂಸೂತಿ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇತಿ ವಿಸಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ, ಇಮೇಸು ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ರ ಚೇತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸ್ವೇವ ಭುಮ್ಮಂ। ಅತ್ಥತೋ ಚೇವ ನಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಾಯೋವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥತೋ ನಾನಂ ಹೋತಿ ತದಮಿನಾಪೀತಿ ತಂ ತುಮ್ಹೇ ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ಜಾನಾಥಾತಿ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಸಮಾನೇತ್ವಾ ಅಥಸ್ಸ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಹಿತಭಾವೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಚ ಮಿಚ್ಛಾ ರೋಪಿತಭಾವೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ। ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಯೋ ವಿನಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಪನಕಾರಣಮೇವ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ।
೩೭. ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಖೋ ಸಮೇತೀತಿ ಸತಿಯೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಗಹಿತಾ। ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ನಾನನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೋತಿ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾ ರೋಪೇಥ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪರಿತ್ತಮತ್ತಂ ಧನಿತಂ ಕತ್ವಾ ರೋಪಿತೇಪಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ಪತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ।
ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ವಿಜಯಾರಾಮವಿಹಾರವಾಸೀ ಕಿರೇಕೋ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ – ‘‘ಸಮುದ್ಧೋ ಸಮುದ್ಧೋತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಧನಿತಂ ಕತ್ವಾ ಆಹ। ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಸಮುದ್ಧೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ
ವಿನಯಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ನೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ। ಸಾಮಣೇರಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಿ ಹಿ ಉಭತೋಸುದ್ಧಿತೋ ವಟ್ಟತಿ, ಉಪಸಮ್ಪದಾದಿಕಮ್ಮಾನಿಪಿ ಸಿಥಿಲಾದೀನಂ ಧನಿತಾದಿಕರಣಮತ್ತೇನೇವ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ। ಇಧ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।
೩೮. ಅಥ ಚತುತ್ಥವಾರೇ ವಿವಾದೋ ಕಸ್ಮಾ? ಸಞ್ಞಾಯ ವಿವಾದೋ। ‘‘ಅಹಂ ಸತಿಮೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವದಾಮಿ, ಅಯಂ ‘ಕಾಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’ನ್ತಿ ವದತೀ’’ತಿ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಞ್ಞಾ ಹೋತಿ। ಬ್ಯಞ್ಜನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೯. ನ ಚೋದನಾಯ ತರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಚೋದನತ್ಥಾಯ ವೇಗಾಯಿತಬ್ಬಂ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ನಲಾಟೇ ತೇ ಸಾಸಪಮತ್ತಾ ಪಿಳಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ನಲಾಟೇ ಸಾಸಪಮತ್ತಂ ಪಿಳಕಂ ಪಸ್ಸಸಿ, ಅತ್ತನೋ ನಲಾಟೇ ತಾಲಪಕ್ಕಮತ್ತಂ ಮಹಾಗಣ್ಡಂ ನ ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವದತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ। ಅದಳ್ಹದಿಟ್ಠೀತಿ ಅನಾದಾನದಿಟ್ಠೀ ಸುಂಸುಮಾರಂ ಹದಯೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ದಳ್ಹಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಉಪಘಾತೋತಿ ಚಣ್ಡಭಾವೇನ ವಣಘಟ್ಟಿತಸ್ಸ ವಿಯ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿ। ಸುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀತಿ ವಿಹೇಸಾತಿ ಬಹುಂ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಕಾರಣಞ್ಚ ಆಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತಕಿಲಮಥೋ। ಸಕ್ಕೋಮೀತಿ ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನತ್ಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕದಾ ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕದಿವಸೇ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಸರಾಮಿ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ವದತಿ, ತತೋ ‘‘ಸಣಿಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಸರಥಾ’’ತಿ
ಉಪೇಕ್ಖಾ ನಾತಿಮಞ್ಞಿತಬ್ಬಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ, ಕತ್ತಬ್ಬಾ ಜನೇತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಹಿ ಏವರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಠಿತಕಂಯೇವ ಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ‘‘ನನು, ಆವುಸೋ, ನಿಸೀದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಸೋ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಅತಿಮಞ್ಞತಿ ನಾಮ।
೪೦. ವಚೀಸಂಹಾರೋತಿ ವಚನಸಞ್ಚಾರೋ। ಇಮೇಹಿ ಕಥಿತಂ ಅಮೂಸಂ ಅನ್ತರಂ ಪವೇಸೇಯ್ಯ, ತುಮ್ಹೇ ಇಮೇಹಿ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಅಮೂಹಿ ಕಥಿತಂ ಇಮೇಸಂ ಅನ್ತರಂ ಪವೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಪಳಾಸೋತಿಆದೀಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಾರಾಧನಿಯಭಾವೋ ಕಥಿತೋ। ತಂ ಜಾನಮಾನೋ ಸಮಾನೋ ಗರಹೇಯ್ಯಾತಿ ತಂ ಸತ್ಥಾ ಜಾನಮಾನೋ ಸಮಾನೋ ನಿನ್ದೇಯ್ಯ ಅಮ್ಹೇತಿ। ಏತಂ ಪನಾವುಸೋ, ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತಂ ಕಲಹಭಣ್ಡನಧಮ್ಮಂ।
ತಞ್ಚೇತಿ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಮಯಾ ಏತೇ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಾತಿ ಅವತ್ವಾ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಞ್ಞತ್ತಿ ಕತಾ, ತದೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ। ತಾಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ನ ಚೇವ ಅತ್ತಾನನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪ್ಪಮಾಣೋ ಹೇಸ ಅಗ್ಗಿ ಉಟ್ಠಾಸಿ, ಕೋ ಏತಮಞ್ಞತ್ರ ಮಯಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಹಿ ವದನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತಿ ನಾಮ। ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಜನಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ಓಕಾಸೋ ಲದ್ಧುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏಕೋಪಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದಮಾನೋ ಪರಂ ವಮ್ಭೇತಿ ನಾಮ। ತದುಭಯಮ್ಪೇಸ ನ ಕರೋತಿ। ಧಮ್ಮೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರಣಂ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಞ್ಞತ್ತಿಕರಣಂ ಅನುಧಮ್ಮೋ, ತದೇವ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ ನಾಮ। ನ ಚ ಕೋಚಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ಅಞ್ಞೋ ಚಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಸಹೇತುಕೋ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತೋ ವಾದೋ ವಾ ಅನುವಾದೋ ವಾ ಗರಹಿತಬ್ಬಭಾವಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಕಿನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಸಾಮಗಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾಮಗಾಮಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾಮಗಾಮೇತಿ ಸಾಮಾಕಾನಂ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೇ ಗಾಮೇ। ಅಧುನಾ ಕಾಲಙ್ಕತೋತಿ ಸಮ್ಪತಿ ಕಾಲಂ ಕತೋ। ದ್ವೇಧಿಕಜಾತಾತಿ ಭಣ್ಡನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕಲಹೋ, ತಂ ದಣ್ಡಾದಾನಾದಿವಸೇನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಚ ವದ್ಧಿತಂ ಕಲಹೋ, ‘‘ನ ತ್ವಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಆಜಾನಾಸೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಿರುದ್ಧವಚನಂ ವಿವಾದೋ। ವಿತುದನ್ತಾತಿ ವಿತುಜ್ಜನ್ತಾ। ಸಹಿತಂ ಮೇತಿ ಮಮ ವಚನಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ। ಅಧಿಚಿಣ್ಣಂ ತೇ ವಿಪರಾವತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ತವ ಅಧಿಚಿಣ್ಣಂ ಚಿರಕಾಲಸೇವನವಸೇನ ಪಗುಣಂ, ತಂ ಮಮ ವಾದಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿವತ್ತಂ। ಆರೋಪಿತೋ ತೇ ವಾದೋತಿ ತುಯ್ಹಂ ಉಪರಿ ಮಯಾ ದೋಸೋ ಆರೋಪಿತೋ। ಚರ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾಯಾತಿ ಭತ್ತಪುಟಂ ಆದಾಯ ತಂ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಉತ್ತರಿ ನಿಬ್ಬೇಠೇಹಿ ವಾತಿ ಅಥ ಮಯಾ ಆರೋಪಿತವಾದತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇಹಿ। ಸಚೇ ಪಹೋಸೀತಿ ಸಚೇ ಸಕ್ಕೋಸಿ। ವಧೋಯೇವಾತಿ ಮರಣಮೇವ।
ನಾಟಪುತ್ತಿಯೇಸೂತಿ ನಾಟಪುತ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು। ನಿಬ್ಬಿನ್ನರೂಪಾತಿ ವಿರತ್ತರೂಪಾತಿ ವಿಗತಪೇಮಾ। ಪಟಿವಾನರೂಪಾತಿ ತೇಸಂ ನಿಪಚ್ಚಕಿರಿಯತೋ ನಿವತ್ತಸಭಾವಾ। ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಯಥಾ ಚ ದುರಕ್ಖಾತಾದಿಸಭಾವೇ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ನವಿರತ್ತಪಟಿವಾನರೂಪೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಥೇವ ಜಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುರಕ್ಖಾತೇತಿ ದುಕ್ಕಥಿತೇ। ದುಪ್ಪವೇದಿತೇತಿ ದುವಿಞ್ಞಾಪಿತೇ। ಅನುಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕೇತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಉಪಸಮಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ। ಭಿನ್ನಥೂಪೇತಿ ಭಿನ್ನಪತಿಟ್ಠೇ। ಏತ್ಥ ಹಿ ನಾಟಪುತ್ತೋವ ನೇಸಂ ಪತಿಟ್ಠೇನ ಥೂಪೋ, ಸೋ ಪನ ಭಿನ್ನೋ ಮತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಿನ್ನಥೂಪೇ’’ತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಸರಣೇತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅಭಾವೇನ ಪಟಿಸರಣವಿರಹಿತೇ।
ನನು ಚಾಯಂ ನಾಟಪುತ್ತೋ ನಾಳನ್ದವಾಸಿಕೋ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ಪಾವಾಯಂ ಕಾಲಂಕತೋತಿ। ಸೋ ಕಿರ ಉಪಾಲಿನಾ ಗಹಪತಿನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚೇನ ದಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭಾಸಿತೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಸುತ್ವಾ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಛಡ್ಡೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ಅಫಾಸುಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾವಂ ಅಗಮಂಸು, ಸೋ ತತ್ಥ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಕಾಲಂ ಕುರುಮಾನೋ ಚ ‘‘ಮಮ ಲದ್ಧಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಸಾರರಹಿತಾ, ಮಯಂ ತಾವ ನಟ್ಠಾ, ಅವಸೇಸಜನೋ ಮಾ ಅಪಾಯಪೂರಕೋ ಅಹೋಸಿ
ಅಥ ನಂ ಏಕೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ
ಭಗವತೋ ಪನ ಧರಮಾನಕಾಲೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ವಿವಾದೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಸತ್ಥಾ ಹಿ ತೇಸಂ ವಿವಾದಕಾರಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇಯೇವ ಸಯಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಖನ್ತಿ ಮೇತ್ತಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೇಸು ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ವಿವಾದಂ ವೂಪಸಮೇತಿ। ಏವಂ ಧರಮಾನೋಪಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾವ ಅಹೋಸಿ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಮಾನೋಪಿ ಅವಿವಾದಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ। ಭಗವತಾ ಹಿ ಸುತ್ತೇ ದೇಸಿತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೮೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೭) ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಚ ಅವಸ್ಸಯೋ ಚ। ತಥಾ ಖನ್ಧಕೇ ದೇಸಿತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೫) ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೨) ಚ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯೋ ವೋ ಮಯಾ, ಆನನ್ದ, ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೬)।
೪೨. ಅಥ ಖೋ ಚುನ್ದೋ ಸಮಣುದ್ದೇಸೋತಿ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕೋ। ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಚುನ್ದೋ ಸಮಣುದ್ದೇಸೋತಿ ಸಮುದಾಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಕಾಲೇಪಿ ತಥೇವ ಸಮುದಾಚರಿಂಸು। ತೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ? ನಾಟಪುತ್ತೇ ಕಿರ ಕಾಲಂಕತೇ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಮನುಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಥಂ ಪವತ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಟಪುತ್ತೋ ಏಕೋ ಸತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ತಸ್ಸ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಸಾವಕಾನಂ ಏವರೂಪೋ ವಿವಾದೋ ಜಾತೋ, ಸಮಣೋ ಪನ ಗೋತಮೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಪಾಕಟೋಯೇವ, ಕೀದಿಸೋ ನು ಖೋ ಸಮಣೇ ಗೋತಮೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸಾವಕಾನಂ ವಿವಾದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಥೇರೋ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಕಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸತ್ಥಾ ಚ ಏತಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ದೇಸನಂ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯೇನ ಸಾಮಗಾಮೋ, ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ। ಉಜುಮೇವ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಯೇನಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮೇ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಸೋ ಇಮಂ ಸಾಸನಂ ಕಥಾಪಾಭತನ್ತಿ ಕಥಾಮೂಲಂ, ಮೂಲಞ್ಹಿ ಪಾಭತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ –
‘‘ಅಪ್ಪಕೇನಪಿ ಮೇಧಾವೀ, ಪಾಭತೇನ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।
ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಅಣುಂ ಅಗ್ಗಿಂವ ಸನ್ಧಮ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೧.೪)।
ದಸ್ಸನಾಯಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ। ಕಿಂ ಪನಿಮಿನಾ ಭಗವಾ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋತಿ? ನೋ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ಅಯಞ್ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ದಿವಾ ನವ ವಾರೇ ರತ್ತಿಂ ನವ ವಾರೇತಿ ಏಕಾಹಂ
ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿವಾದೋ ಕಥಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ? ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೪೫೧) ವಿಯ ಹಿ ದ್ವೀಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಿವಾದಂ ಆಪನ್ನೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ವಿವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಓವಾದಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ವಿವದತಿ, ತತೋ ತೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ವಿವದನ್ತಿ, ಅಥ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಧಮ್ಮವಾದಿನಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಅಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ತತೋ ತಾಸಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾನಂ ಮಿತ್ತಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಏವಂ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ
೪೩. ಅಭಿಞ್ಞಾ ದೇಸಿತಾತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಪವೇದಿತಾ। ಪತಿಸ್ಸಯಮಾನರೂಪಾ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತಿ। ಭಗವತೋ ಅಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಏತರಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಗಾರವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಉಗ್ಗತೇಜತಾಯ ದುರಾಸದತಾಯ ವಿವಾದಂ ಜನೇತುಂ ನ ಅಜ್ಝಾಜೀವೇ ವಾ ಅಧಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ವಾತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಜೀವೇತಿ ಆಜೀವಹೇತು ಆಜೀವಕಾರಣಾ – ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಉಲ್ಲಪತಿ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ॰ ೨೮೭) ನಯೇನ ಪರಿವಾರೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಛ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ತಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಅಧಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಸೋ ಆನನ್ದಾತಿ ಅಜ್ಝಾಜೀವಂ ಅಧಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿವಾದೋ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಪರಸ್ಸ ಕಥಾಯಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಜಹೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಅನುಲ್ಲಪನ್ತೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲದ್ಧು’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಜೀವಹೇತು ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ವಾ ಉಲ್ಲಪತಿ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಅಗಿಲಾನೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಪಣೀತಭೋಜನಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತಿ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ವಾ ಪನ ತಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಟಿದೇಸನೀಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಯೋ ಕೋಚಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಕಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಮೇವ ವಾ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ತಮೇನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ – ‘‘ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ಲಾಭೇನ ಲದ್ಧೇನ, ಯೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಪಣ್ಣತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಲಾಭೇನ, ಯ್ವಾಹಂ ಏವಂ
ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಪದಾಯ ವಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ವಿವಾದೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸೋ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ನತ್ಥಿ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗಾನಂ ವಿವಾದೋ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಮನುಸ್ಸಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಿ। ಸೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಿಂ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ। ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ, ಭನ್ತೇತಿ। ನಿಸೀದಥ, ಖಣೇನೇವ
ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ। ಸಮನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗಾಮೇಹಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ ‘‘ಕೇನಚಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ। ಉಪಾಸಕಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಥೇರೇನ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ। ತೇ ಪುಪ್ಫಮಣ್ಡಪಂ ಪುಪ್ಫಕೂಟಾಗಾರಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣೇನ ಅಕ್ಖಿಪಿಧಾನಮುಖಪಿಧಾನಾದಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಾಧುಕೀಳಿಕಂ
ಅಪರೋಪಿ ತಾದಿಸೋವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಏವಂ ಕಥೇತಿ – ಚಿತ್ತೇನೇವ ತೀಸು ಉದ್ಧನೇಸು ತೀಣಿ ಕಪಲ್ಲಾನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಕಪಲ್ಲೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇನೇವ ದಣ್ಡಕೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಭಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಯಾ ಝಾಯಮಾನೇ ಛಾರಿಕಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ಮುಖವಾತೇನ ಪಲಾಸೇತಬ್ಬಾ। ಏತ್ತಕೇನ ಧೂತಪಾಪೋ ನಾಮೇಸ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಅಪರೋ
೪೪. ಇದಾನಿ ಯೋ ಏವಂ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಛಯಿಮಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಗಾರವೋತಿ ಗಾರವವಿರಹಿತೋ। ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋತಿ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸಯೋ ಅನೀಚವುತ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥರಿ ಧರಮಾನೇ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನ ಯಾತಿ, ಸತ್ಥರಿ ಅನುಪಾಹನೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಸಉಪಾಹನೋ ಚಙ್ಕಮತಿ, ನೀಚೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಉಚ್ಚೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ವಸನ್ತೇ ಉಪರಿ ವಸತಿ, ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನಟ್ಠಾನೇ ಉಭೋ ಅಂಸೇ ಪಾರುಪತಿ, ಛತ್ತಂ ಧಾರೇತಿ, ಉಪಾಹನಂ ಧಾರೇತಿ, ನ್ಹಾನತಿತ್ಥೇ ಉಚ್ಚಾರಂ ವಾ ಪಸ್ಸಾವಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ವಾ ಪನ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತುಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯನಟ್ಠಾನೇ ಸತ್ಥುದಸ್ಸನಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಕರೋಸಿ, ನ ಇದಂ ವಟ್ಟತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಬುದ್ಧಸ್ಸ ನಾಮ ಲಜ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತೂಣ್ಹೀ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಸೀ’’ತಿ ಭಣತಿ, ಅಯಂ ಸತ್ಥರಿ ಅಗಾರವೋ ನಾಮ।
ಯೋ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಸಙ್ಘುಟ್ಠೇ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ನ ಸುಣಾತಿ, ನಿದ್ದಾಯತಿ ವಾ ಸಲ್ಲಪೇನ್ತೋ ವಾ ನಿಸೀದತಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ‘‘ಕಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಗಾರವಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಗಾರವೋ ನಾಮ।
ಯೋ ಪನ ಥೇರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ನಿಸೀದತಿ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇತಿ, ವುಡ್ಢೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಟ್ಠತಿ ನಿಸೀದತಿ, ದುಸ್ಸಪಲ್ಲತ್ಥಿಕಂ ವಾ ಹತ್ಥಪಲ್ಲತ್ಥಿಕಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಉಭೋ ಅಂಸೇ ಪಾರುಪತಿ, ಛತ್ತುಪಾಹನಂ ಧಾರೇತಿ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಲಜ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ತುಣ್ಹೀ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಸಙ್ಘೋತಿ ವದಸಿ, ಕಿಂ ಸಙ್ಘೋ, ಮಿಗಸಙ್ಘೋ ಅಜಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದೀನಿ ವದತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಘೇ ಅಗಾರವೋ ನಾಮ। ಏಕಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಗಾರವೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ನಾಮ।
ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ಅತ್ತನಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ವಾ। ಬಾಹಿದ್ಧಾತಿ ಪರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪರಸ್ಸ ಪರಿಸಾಯ ವಾ।
೪೬. ಇದಾನಿ ಅಯಂ ಛ ಠಾನಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನವಿವಾದೋ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಯಾನಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಚತ್ತಾರಿಮಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವೂಪಸಮನತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಮಾನೇಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಅಧಿಕಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ। ವಿವಾದೋವ ಅಧಿಕರಣಂ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ। ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಇದಾನಿ ಇಮಾನಿಪಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಪತ್ವಾ ಉಪರಿ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಸೋ ವಿವಾದೋ ಯೇಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ತೇಸಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸತ್ತ ಖೋ ಪನಿಮೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಸಮೇನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇನ್ತೀತಿ ಅಧಿಕರಣಸಮಥಾ। ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ। ಅಧಿಕರಣಾನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ। ಸಮಥಾಯ ವೂಪಸಮಾಯಾತಿ ಸಮನತ್ಥಞ್ಚೇವ ವೂಪಸಮನತ್ಥಞ್ಚ। ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ದಾತಬ್ಬೋ…ಪೇ॰… ತಿಣವತ್ಥಾರಕೋತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಸಮಥಾ ದಾತಬ್ಬಾ।
ತತ್ರಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ – ಅಧಿಕರಣೇಸು ತಾವ ಧಮ್ಮೋತಿ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ। ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಆಚಾರದಿಟ್ಠಿಆಜೀವವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅನುವದನ್ತಾನಂ ಯೋ ಅನುವಾದೋ ಉಪವದನಾ ಚೇವ ಚೋದನಾ ಚ, ಇದಂ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ। ಮಾತಿಕಾಯಂ ಆಗತಾ ಪಞ್ಚ ವಿಭಙ್ಗೇ ದ್ವೇತಿ ಸತ್ತ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ। ಯಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅಪಲೋಕನಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕರಣಂ, ಇದಂ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣಂ ನಾಮ।
ತತ್ಥ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾಯ ಚ। ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಸಮ್ಮಮಾನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ವಾ, ಯತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತಿತಂ, ತತ್ಥ ಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಗಣೇನ ವಾ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ತತ್ಥೇವ ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯ ಸಮ್ಮತಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಿತಂ ಸಮ್ಮತಿ। ಏವಂ ಸಮ್ಮಮಾನೇ ಪನ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ನಾಮ।
ತತ್ಥ ಚ ಕಾರಕಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಾಮಗ್ಗಿವಸೇನ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ। ಸಮೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಭೂತತಾ ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತಾ। ಯಥಾ ತಂ ಸಮೇತಬ್ಬಂ, ತಥೇವ ಸಮನಂ ವಿನಯಸಮ್ಮುಖತಾ। ಯೋ ಚ ವಿವದತಿ, ಯೇನ ಚ ವಿವದತಿ, ತೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತಾ। ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾಯ ವೂಪಸಮೇ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ ಪರಿಹಾಯತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಸಮ್ಮತಿ।
ಸಚೇ ಪನೇವಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಮತಿ, ಅಥ ನಂ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾ ನಾಮ। ಏವಂ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ।
ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಚತೂಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಸತಿವಿನಯೇನ ಚ ಅಮೂಳ್ಹವಿನಯೇನ ಚ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಾಯ ಚ। ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಸಮ್ಮಮಾನಂ ಯೋ ಚ ಅನುವದತಿ, ಯಞ್ಚ
ಯದಾ ಪನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಮೂಲಿಕಾಯ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುದ್ಧಂಸಿತಸ್ಸ ಸತಿವಿನಯಂ ಯಾಚಮಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸತಿವಿನಯಂ ದೇತಿ, ತದಾ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಸತಿವಿನಯೇನ ಚ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತಿ। ದಿನ್ನೇ ಪನ ಸತಿವಿನಯೇ ಪುನ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುವಾದೋ ನ ರುಹತಿ।
ಯದಾ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಮ್ಮಾದವಸೇನ ಕತೇ ಅಸ್ಸಾಮಣಕೇ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ ‘‘ಸರತಾಯಸ್ಮಾ ಏವರೂಪಿಂ ಆಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ – ‘‘ಉಮ್ಮತ್ತಕೇನ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಏತಂ ಕತಂ, ನಾಹಂ
ಯದಾ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಸಾಮನ್ತೇನ ವಾ ಚೋದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನಾಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತೋ ಪಾಪುಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಪಾಪಿಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ – ‘‘ಸಚಾಯಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಸಾರಣಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಛಿನ್ನಮೂಲೋ, ಅಯಮೇವಸ್ಸ ನಾಸನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸಙ್ಘೋ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಂ ಕರೋತಿ, ತದಾ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ತಸ್ಸ ಪಾಪಿಯಸಿಕಾಯ ಚ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಚತೂಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ।
ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ತೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣೇನ ಚ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೇನ ಚ। ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ವೂಪಸಮೋ ನತ್ಥಿ। ಯದಾ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಙ್ಘಗಣಮಜ್ಝೇಸು ವಾ ಭಿಕ್ಖು ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ದೇಸೇತಿ, ತದಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣೇನ ಚ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ತಾವ ಯೋ ಚ ದೇಸೇತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ದೇಸೇತಿ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಮುಖತಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಗಣಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಾಕಾಲೇ
ದ್ವೇಪಕ್ಖಜಾತಾ ಪನ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಬಹುಂ ಅಸ್ಸಾಮಣಕಂ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ ಚರಿತ್ವಾ ಪುನ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ‘‘ಸಚೇ ಮಯಂ ಇಮಾಹಿ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮ, ಸಿಯಾಪಿ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಕಕ್ಖಳತ್ತಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಾಪನೇ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಯದಾ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತದಾ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೇನ ಚ ಸಮ್ಮತಿ। ತತ್ರ ಹಿ ಯತ್ತಕಾ ಹತ್ಥಪಾಸುಪಗತಾ ‘‘ನ ಮೇ ತಂ ಖಮತೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾವಿಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ದುಕ್ಕಟಂ ಕಮ್ಮಂ ಪುನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ನ ಉಕ್ಕೋಟೇನ್ತಿ, ನಿದ್ದಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣಂ ಏಕೇನ ಸಮಥೇನ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ।
ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಧಿಕರಣಾನಂ ಸಮಥಾಯ ವೂಪಸಮಾಯ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ದಾತಬ್ಬೋ…ಪೇ॰… ತಿಣವತ್ಥಾರಕೋ’’ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಸಮಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೧೮೫) ಆಗತೋಯೇವ। ವಿನಿಚ್ಛಯೋಪಿಸ್ಸ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವುತ್ತೋ।
೪೭. ಯೋ ಪನಾಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂ ವಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕೋ ವಿತ್ಥಾರೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಏತೇನ ನಯೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋವ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿಆದೀಸು ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ತಾವ ಧಮ್ಮೋ, ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಅಧಮ್ಮೋ। ತಥಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತಾ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ, ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ತಯೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ತಯೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಛ ಬಲಾನಿ ಅಟ್ಠ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನವಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಚಾತಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಾದಾನಾ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನೀತಿಆದಯೋ ಸಙ್ಕಲಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಅಧಮ್ಮೋ।
ತತ್ಥ
ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇತ್ವಾ ಸಾರೇತ್ವಾ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಕಾತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ಅಭೂತೇನ ಪನ ವತ್ಥುನಾ ಅಚೋದೇತ್ವಾ ಅಸಾರೇತ್ವಾ ಅಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಕತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ। ತೇಸುಪಿ ಅಧಮ್ಮಂ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ ಧಮ್ಮೋತಿ ವಿವದನ್ತಿ, ‘‘ಅಧಮ್ಮೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ ಅಧಮ್ಮೋತಿ ವಿವದನ್ತಿ।
ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ರಾಗವಿನಯೋ ದೋಸವಿನಯೋ ಮೋಹವಿನಯೋ ಸಂವರೋ ಪಹಾನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ರಾಗಾದೀನಂ ಅವಿನಯೋ ಅಸಂವರೋ ಅವಿನಯೋ ನಾಮ। ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ವತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸೀಮಸಮ್ಪತಿ ಪರಿಸಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ವತ್ಥುವಿಪತ್ತಿ…ಪೇ॰… ಪರಿಸವಿಪತ್ತೀತಿ ಅವಿನಯೋ ನಾಮ। ತೇಸುಪಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅವಿನಯಂ ‘‘ವಿನಯೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ ವಿನಯೋತಿ ವಿವದನ್ತಿ, ವಿನಯಂ ಅವಿನಯೋತಿ ಕಥೇನ್ತಾ ಅವಿನಯೋತಿ ವಿವದನ್ತಿ।
ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ ಸಮನುಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಧಮ್ಮರಜ್ಜು ಅನುಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಞಾಣೇನ ಘಂಸಿತಬ್ಬಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ ‘‘ಇತಿ ಖೋ ವಚ್ಛ ಇಮೇ ದಸ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ದಸ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಾವಚ್ಛಗೋತ್ತಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯೪) ಆಗತಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾ ಏವ ವಾ ಹೋತು, ಯೋ ವಾ ಇಧ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ವುತ್ತೋ। ಯಥಾ ತತ್ಥ ಸಮೇತೀತಿ ಯಥಾ ತಾಯ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಯಾ ಸಮೇತಿ, ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮೋವ ಹೋತಿ, ಅಧಮ್ಮೋ ಅಧಮ್ಮೋವ, ವಿನಯೋ ವಿನಯೋವ ಹೋತಿ, ಅವಿನಯೋ ಅವಿನಯೋವ’’। ತಥಾ ತನ್ತಿ ಏವಂ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವೂಪಸಮೇತಬ್ಬಂ। ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಅಧಿಕರಣಾನನ್ತಿ ಇಧ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೋ ಪನ ನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಅಧಿಕರಣೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ।
೪೮. ತಂ ಪನೇತಂ ಯಸ್ಮಾ ದ್ವೀಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಸಮ್ಮತಿ ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾಯ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಞ್ಚಾನನ್ದ, ಯೇಭುಯ್ಯಸಿಕಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಬಹುತರಾತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದ್ವೀಹಿ ತೀಹಿಪಿ ಅತಿರೇಕತರಾ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೯. ಇದಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಸತಿವಿನಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾವಸೇಸಸಮಥೇ ಕಥಞ್ಚಾನನ್ದ, ಸತಿವಿನಯೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಾರಾಜಿಕಸಾಮನ್ತೇನ ವಾತಿ ದ್ವೇ ಸಾಮನ್ತಾನಿ ಖನ್ಧಸಾಮನ್ತಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಸಾಮನ್ತಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ-ಪಾಚಿತ್ತಿಯ-ಪಾಟಿದೇಸನೀಯ-ದುಕ್ಕಟ-ದುಬ್ಭಾಸಿತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏವಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಖನ್ಧಂ ಖನ್ಧಸಾಮನ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸೇಸಾನಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಇದಂ ಆಪತ್ತಿಸಾಮನ್ತಂ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಸರತಾಯಸ್ಮಾತಿ ಸರತು ಆಯಸ್ಮಾ। ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಅಧಿಕರಣಾನನ್ತಿ ಇಧ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ।
೫೦. ಭಾಸಿತಪರಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ವಾಚಾಯ ಭಾಸಿತಂ ಕಾಯೇನ ಚ ಪರಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಪರಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಇಧಾಪಿ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಪಟಿಞ್ಞಾತಕರಣೇ ‘‘ಏಕಚ್ಚಾನ’’ನ್ತಿ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ।
೫೨. ದವಾತಿ ಸಹಸಾ। ರವಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಭಣಿತುಕಾಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಾ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಾಪುಸ್ಸನ್ನತಾ ಪಾಪಿಯಸಿಕಾ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸಿತಂ। ಏವರೂಪಸ್ಸ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತ್ತಬ್ಬಂ। ಕಮ್ಮೇನ ಹಿ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸ ವೂಪಸಮೋ ಹೋತಿ, ನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಾಪುಸ್ಸನ್ನತಾಯ। ಇಧಾಪಿ ಚ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಮೇವ ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೫೩. ಕಥಞ್ಚಾನನ್ದ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಸದಿಸತ್ತಾ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಗೂಥಂ ವಾ ಮುತ್ತಂ ವಾ ಘಟ್ಟಿಯಮಾನಂ ದುಗ್ಗನ್ಧತಾಯ ಬಾಧತಿ, ತಿಣೇಹಿ ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಸೋ ಗನ್ಧೋ ನ ಬಾಧತಿ, ಏವಮೇವ ಯಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಮೂಲಾನುಮೂಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವೂಪಸಮಿಯಮಾನಂ ಕಕ್ಖಳತ್ತಾಯ ವಾಳತ್ತಾಯ ಭೇದಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಂ ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ವೂಪಸನ್ತಂ ಗೂಥಂ ವಿಯ ತಿಣವತ್ಥಾರಕೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವೂಪಸನ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಣ್ಡನಜಾತಾನನ್ತಿಆದಿವಚನೇನ ಆಕಾರಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತಾಯೇವ ಪನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಪಮಾಣಂ। ಠಪೇತ್ವಾ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಿಹಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜನ್ತಿ ಥೂಲ್ಲವಜ್ಜಂ ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚೇವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಞ್ಚ। ಗಿಹಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ಗಿಹೀನಂ ಹೀನೇನ ಖುಂಸನವಮ್ಭನಧಮ್ಮಿಕಪಟಿಸ್ಸವೇಸು ಆಪನ್ನಾ ಆಪತ್ತಿ। ಅಧಿಕರಣಾನನ್ತಿ ಇಧ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣಸ್ಸ ಪನ ವಸೇನ ಇಧ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯೇನೇವ ಪನಸ್ಸ ವೂಪಸಮೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೫೪. ಛಯಿಮೇ ಆನನ್ದ, ಧಮ್ಮಾ ಸಾರಣೀಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಲಹವಸೇನ ಸುತ್ತಂ ಆರದ್ಧಂ, ಉಪರಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಾ ಆಗತಾ। ಇತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಾ ಗತಾ ಹೋತಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯೮-೫೦೦) ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಣುನ್ತಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ। ಥೂಲನ್ತಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸಾಮಗಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಸುನಕ್ಖತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸುನಕ್ಖತ್ತಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾತಿ ಅರಹತ್ತಂ। ಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಕಥಿತಾ। ಅಧಿಮಾನೇನಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ, ಅನಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ ಅಮ್ಹೇಹೀತಿ ಮಾನೇನ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು।
೫೬. ಏವಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುನಕ್ಖತ್ತ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಸುನಕ್ಖತ್ತ ಏತ್ಥ ಏತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೇ – ‘‘ಇದಂ ಠಾನಂ ಏತೇಸಂ ಅವಿಭೂತಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ, ತೇನಿಮೇ ಅನಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಸಞ್ಞಿನೋ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿ, ಏವಞ್ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹೋತಿ। ಅಥ ಚ ಪನಿಧೇಕಚ್ಚೇ…ಪೇ॰… ತಸ್ಸಪಿ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಭಗವಾ ಪಟಿಪನ್ನಕಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಇಚ್ಛಾಚಾರೇ ಠಿತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ರ ಭಗವಾ ಪಸ್ಸತಿ – ‘‘ಇಮೇ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜಾನಿತ್ವಾವ ಜಾನನ್ತಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮಾದೀಸು ವಿಸೇವಮಾನಾ ವಿಚರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ನೇಸಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಸ್ಸಾಯಂ ಇಚ್ಛಾಚಾರೇ
೫೮. ಲೋಕಾಮಿಸಾಧಿಮುತ್ತೋತಿ ವಟ್ಟಾಮಿಸ-ಕಾಮಾಮಿಸ-ಲೋಕಾಮಿಸಭೂತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಅಧಿಮುತ್ತೋ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಗ್ಗರುಕೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋ। ತಪ್ಪತಿರೂಪೀತಿ ಆನೇಞ್ಜಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯಾತಿ ಆನೇಞ್ಜಸಮಾಪತ್ತಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ। ಸಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಕಥೇಯ್ಯ। ಆನೇಞ್ಜಸಂಯೋಜನೇನ ಹಿ ಖೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಆನೇಞ್ಜಸಮಾಪತ್ತಿಸಂಯೋಜನೇನ ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ। ಲೋಕಾಮಿಸಾಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಲೂಖಚೀವರಧರೋ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಂ ಆದಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸದಿಸೇಹಿ ಕತಿಪಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚನ್ತಜನಪದಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಪಂಸುಕುಲಿಕಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ಭತ್ತಕಿಚ್ಚೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಅನುಮೋದನಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಸ್ವೇಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಧೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಲಂ ಉಪಾಸಕಾ, ಅಜ್ಜಾಪಿ ವೋ ಬಹೂನಂ ದಿನ್ನನ್ತಿ। ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಇಧ ವಸೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಮಗ್ಗಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ
೫೯. ಇದಾನಿ ಆನೇಞ್ಜಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿಂ ಅಧಿಮಾನಿಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆನೇಞ್ಜಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸಸಿಞ್ಚನವಿರಹಿತಾಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಾಸು ಛಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ತನ್ನಿನ್ನಸ್ಸ ತಗ್ಗರುನೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರಸ್ಸ। ಸೇ ಪವುತ್ತೇತಿ ತಂ ಪವುತ್ತಂ। ಛ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಹಿ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಮಿಸಬನ್ಧನಾ ಪತಿತಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ।
೬೦. ಇದಾನಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿ ಲಾಭಿನೋ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ನಿಘಂಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದ್ವೇಧಾ ಭಿನ್ನಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಾ। ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾತಿ ಖುದ್ದಕಾ ಮುಟ್ಠಿಪಾಸಾಣಮತ್ತಾ ಜತುನಾ ವಾ ಸಿಲೇಸೇನ ವಾ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ। ಮಹನ್ತಂ ಪನ ಕುಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಸೇ ಭಿನ್ನೇತಿ ತಂ ಭಿನ್ನಂ। ಉಪರಿ
೬೧. ಇದಾನಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಲಾಭಿನೋ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ಚ ನಿಘಂಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೇ ವನ್ತೇತಿ ತಂ ವನ್ತಂ। ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ
೬೨. ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಿಘಂಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಠಾನಂ ಖೋ ಪನಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೇ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೇತಿ ಸೋ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೋ। ಉಪರಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾಸಮಾಪತ್ತಿ ಮೂಲಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ।
೬೩. ಠಾನಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಪಿ ನಿಘಂಸೋ ಕಥಿತೋ, ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಪಿ ನ ಕಥಿತೋ। ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಘಂಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ತಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಹಿ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ನಿಘಂಸೇ ಕಥಿತೇ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸಪಿ ಅಧಿಮಾನಿಕಸ್ಸ ಕಥಿತೋವ ಹೋತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಚ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಥಿತೇ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಥಿತೋವ ಹೋತಿ। ಏತೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಂ ಕಥೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತಾವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತು, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಥಂ ಅಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ। ಯದಗ್ಗೇನ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಮೇವ। ವಿಸಂ ನಾಮ ಜಾನಿತ್ವಾ ಖಾದಿತಮ್ಪಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಖಾದಿತಮ್ಪಿ ವಿಸಮೇವ। ನ ಹಿ ಖೀಣಾಸವೇನಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ಅಸಂವುತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಖೀಣಾಸವೇನಪಿ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತೇನೇವ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
೬೪. ತತ್ಥ ಸಮಣೇನಾತಿ ಬುದ್ಧಸಮಣೇನ। ಛನ್ದರಾಗಬ್ಯಾಪಾದೇನಾತಿ ಸೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಸದೋಸೋ ಛನ್ದರಾಗೇನ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಚ ರುಪ್ಪತಿ ಕುಪ್ಪತಿ। ಅಸಪ್ಪಾಯಾನೀತಿ ಅವಡ್ಢಿಕರಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ। ಅನುದ್ಧಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋಸೇಯ್ಯ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನ್ತಿ ಸಗಹಣಸೇಸಂ, ಉಪಾದಿತಬ್ಬಂ ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಂ ಇಧ ಉಪಾದೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನಲಞ್ಚ ತೇ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾತಿ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ ತೇ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ। ರಜೋಸೂಕನ್ತಿ ರಜೋ ಚ ವೀಹಿಸುಕಾದಿ ಚ ಸೂಕಂ। ಅಸು ಚ ವಿಸದೋಸೋತಿ ಸೋ ಚ ವಿಸದೋಸೋ। ತದುಭಯೇನಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಅಸಪ್ಪಾಯಕಿರಿಯಾ ಚ ಯೋ ವಿಸದೋಸೋ ಚ, ತೇನ ಉಭಯೇನ। ಪುಥುತ್ತನ್ತಿ ಮಹನ್ತಭಾವಂ।
ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಉಪಾದಾನಸಲ್ಲುದ್ಧಾರೋ ವಿಯ ಅಪ್ಪಹೀನೋ ಅವಿಜ್ಜಾವಿಸದೋಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅಸಪ್ಪಾಯಕಿರಿಯಾಯ ಠಿತಭಾವೋ ವಿಯ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಸಂವುತಕಾಲೋ, ತದುಭಯೇನ ವಣೇ ಪುಥುತ್ತಂ ಗತೇ ಮರಣಂ ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತನಂ, ಮರಣಮತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಗರುಕಾಯ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಆಪಜ್ಜನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೬೫. ಸತಿಯಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತಿ ಪಞ್ಞಾಗತಿಕಾ। ಲೋಕಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಲೋಕಿಕಾ ಹೋತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಅರಿಯಾಯೇತಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ।
ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೋ ವತಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಂವುತಕಾರೀತಿ ಪಿಹಿತಕಾರೀ। ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ನಿರುಪಧೀತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸುಪಧಿಪಹಾನಾ ನಿರುಪಧಿ ಹೋತಿ, ನಿರುಪಾದಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಪಧೀನಂ ಸಙ್ಖಯಭೂತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ। ಉಪಧಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಾಮುಪಧಿಸ್ಮಿಂ। ಕಾಯಂ ಉಪಸಂಹರಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಾಯಂ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇಸ್ಸತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತಣ್ಹಕ್ಖಯೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಸೇವಿತುಂ, ಕಾಯಂ ವಾ ಉಪಸಂಹರಿಸ್ಸತಿ ಚಿತ್ತಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುನಕ್ಖತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ। ಕಾಮಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಾಪಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾಪಿ। ತುಚ್ಛಾತಿ ನಿಚ್ಚಸಾರಧುವಸಾರಅತ್ತಸಾರವಿರಹಿತತ್ತಾ ರಿತ್ತಾ, ನ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ತುಚ್ಛಮುಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತೇ ಮುಟ್ಠಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ತುಚ್ಛೋ। ಮುಸಾತಿ ನಾಸನಕಾ। ಮೋಸಧಮ್ಮಾತಿ ನಸ್ಸನಸಭಾವಾ, ಖೇತ್ತಂ ವಿಯ ವತ್ಥು ವಿಯ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಮಾಯಾಕತಮೇತನ್ತಿ ಯಥಾ ಮಾಯಾಯ ಉದಕಂ ಮಣೀತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ, ಬದರಿಪಣ್ಣಂ ಕಹಾಪಣೋತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ಏವರೂಪಂ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಉಪಚಾರಾತಿಕ್ಕಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾಕತಿಕಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಏವಂ ಕಾಮಾಪಿ ಇತ್ತರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ‘‘ಮಾಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾ ಚ ಮಾಯಾಕಾರೋ ಉದಕಾದೀನಿ ಮಣಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಞ್ಚೇತಿ, ಏವಂ ಕಾಮಾಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಿ ನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ವಞ್ಚೇನ್ತೀತಿ ವಞ್ಚನಕಟ್ಠೇನಪಿ ‘‘ಮಾಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬಾಲಲಾಪನನ್ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ, ಮಯ್ಹಂ ಧೀತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಹಿರಞ್ಞಂ ಮಯ್ಹಂ ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಏವಂ ಬಾಲಾನಂ ಲಾಪನತೋ ಬಾಲಲಾಪನಂ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ಕಾಮಾತಿ ಮಾನುಸಕಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ। ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾತಿ ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ। ಕಾಮಸಞ್ಞಾತಿ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ। ಉಭಯಮೇತಂ ಮಾರಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತೇ ಕಾಮಾ ಚ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ ಚ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಮಾರಧೇಯ್ಯಂ। ಯೇಹಿ ಉಭಯಮೇತಂ ಗಹಿತಂ, ತೇಸಞ್ಹಿ ಉಪರಿ ಮಾರೋ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಭಯಮೇತಂ ಮಾರಧೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಮಾರಸ್ಸೇಸ ವಿಸಯೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಯಥಾ ಚೋಳಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ಚೋಳವಿಸಯೋ, ಪಣ್ಡಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ಪಣ್ಡವಿಸಯೋ, ಸಂವರಾನಂ ವಿಸಯೋ ಸಂವರವಿಸಯೋತಿ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ ವಿಸಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಯೇಹಿ ಏತೇ ಕಾಮಾ ಗಹಿತಾ, ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಮಾರೋ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಾರಸ್ಸೇಸ ವಿಸಯೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚ ಪನ ಕಾಮಗುಣೇ ನಿವಾಪಬೀಜಂ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಕಿರನ್ತೋ ಮಾರಸ್ಸೇಸ ನಿವಾಪೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚ ಯತ್ಥ ಹತ್ಥಿಆದಯೋ ಮಾರಸ್ಸೇಸ ಗೋಚರೋತಿ ವುತ್ತಂ।
ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಕಾಮೇಸು। ಮಾನಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸಮ್ಭೂತಾ। ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ದುವಿಧೇ ತಾವ ಕಾಮೇ ಆರಬ್ಭ ಅಭಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಾ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಕರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತು, ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಥಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ಮಮಾಯಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನೇಪಿ ಸೋಚನ್ತಿ, ಅಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೇಪಿ ಸೋಚನ್ತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ನಸಙ್ಕಿನೋಪಿ ಸೋಚನ್ತಿ, ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಘಾತೋತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇವ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸಾತಿ ತೇ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ। ವಕಾರೋ ಆಗಮಸನ್ಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಧ ಮನುಸಿಕ್ಖತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ತೇ ತಯೋಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಅನ್ತರಾಯಕರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಲೋಕನ್ತಿ ಕಾಮಲೋಕಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ। ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಮನಸಾತಿ ಝಾನಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಅಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ ಪರಿತ್ತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಮಹಗ್ಗತಂ ಅಪರಿತ್ತಂ ನಾಮ। ಪಮಾಣನ್ತಿಪಿ ಕಾಮಾವಚರಮೇವ, ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ಸುಭಾವಿತನ್ತಿ ಪನ ಏತಂ ಕಾಮಾವಚರಾದೀನಂ ನಾಮಂ ನ
ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ಕಾಮಪಟಿಬಾಹನೇನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಆಯತನೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತೀತಿ ಕಾರಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ? ಅರಹತ್ತಂ ವಾ, ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವಾ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ವಾ। ಸಮ್ಪಸಾದೇ ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧೋ ಸಮ್ಪಸಾದೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪಸಾದೋ ಚ ಪಟಿಲಾಭಸಮ್ಪಸಾದೋ ಚ। ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಹರತೋ ಮಹಾಭೂತಾದೀಸು ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇಸು ಯೇನಿಮೇ ನೀಹಾರೇನ ಮಹಾಭೂತಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಉಪಾದಾರೂಪಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಅಜ್ಜೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧೇಯೇವ ಆಸಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ವಾ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತ್ಥಾಯ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾದೀನಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತೋ ಯೇನಿಮೇ ನೀಹಾರೇನ ನೀವರಣಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸಾ ಸನ್ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ವಾ ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಹುತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಸ್ಸ ಪರಲೋಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪಸಾದೋ ಪಟಿಲಾಭಸಮ್ಪಸಾದೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಉಪಚಾರಂ ಆನೇಞ್ಜಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ।
ಏತರಹಿ ವಾ ಆನೇಞ್ಜಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏತರಹಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚತಿ, ಆನೇಞ್ಜಂ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಪದಪರಿವತ್ತನಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಞ್ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪಸಾದೇ ಸತಿ ಏತರಹಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚತಿ, ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತೋ ಆನೇಞ್ಜಂ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಥ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ತಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತೋ ಆನೇಞ್ಜಂ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಏತರಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ತಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತೋ ಆನೇಞ್ಜಂ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ।
ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ತಸ್ಸ ನೀವರಣಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಿ, ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ, ಉಪಚಾರೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ। ಸೋ ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗಣ್ಹಾತಿ, ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಉಪಚಾರೇನ ಮೇ ಝಾನಂ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತಿಟ್ಠತು ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತಾ, ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ಏತ್ತಕೇನಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪನ ತತೋ ಓಸಕ್ಕಿತಮಾನಸೋ ಅನ್ತರಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿಯೇವ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಪುರಿಸೋ ‘‘ವನಮಹಿಂಸಂ ಘಾತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ
ತತ್ಥ
ಇದಾನಿ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತಂ ಸಂವತ್ತನಿಕಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಸ್ಸ ಆನೇಞ್ಜೂಪಗಂ, ತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ತಂಸಂವತ್ತನಿಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಂವತ್ತನಿಕಂ। ಯೇನ ವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಂವತ್ತತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಆನೇಞ್ಜೂಪಗನ್ತಿ ಕುಸಲಾನೇಞ್ಜಸಭಾವೂಪಗತಂ ಅಸ್ಸ, ತಾದಿಸಮೇವ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯಾತಿ ಆನೇಞ್ಜಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಾ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸಾ ಆನೇಞ್ಜಸ್ಸೇವ, ಉಪರಿ ಅರಹತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಾವ ಉಪಕಾರಭೂತಾಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಕಆನೇಞ್ಜೇ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ।
೬೭. ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಞ್ಞವನ್ತತರೋ ತಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅತ್ತನೋ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸತಿ। ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ರೂಪಪಟಿಬಾಹನೇನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಆನೇಞ್ಜಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ
ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ದ್ವೀಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಞ್ಞವನ್ತತರೋ ತೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಾತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಉಭಯಮೇತಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಏಕೇಕಕೋಟ್ಠಾಸಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕವಸೇನ ಪನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಭಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಾಲಂ ಅಭಿನನ್ದಿತುನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದಿತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ಕಾಮಪಟಿಬಾಹನೇನ ಚ ರೂಪಪಟಿಬಾಹನೇನ ಚ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಆನೇಞ್ಜಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಾನೇಞ್ಜಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಆನೇಞ್ಜೇ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ।
೬೮. ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಞ್ಞವನ್ತತರೋ ತೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಯತ್ಥೇತಾ ಅಪರಿಸೇಸಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಯಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಪತ್ವಾ ಏತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಏತಂ ಸನ್ತಂ ಏತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಏತಂ ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಚ ಸನ್ತಂ, ಅತಪ್ಪಕಟ್ಠೇನ ಪಣೀತಂ। ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ತಾಸಂ ಸಞ್ಞಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನೇನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಾಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನೇ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ।
ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಮೇವ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಅತ್ತೇನ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾತಿ ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೇನ ಸುಞ್ಞಂ ತುಚ್ಛಂ ರಿತ್ತಂ। ಏವಮೇತ್ಥ ದ್ವಿಕೋಟಿಕಾ ಸುಞ್ಞತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪಟಿಪದಞ್ಚ ಇಮಞ್ಚ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಪದಂ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುತಿಯಾಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನೇ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ।
೭೦. ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಮೇವ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಞ್ಞವನ್ತತರೋ ತೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಾತಿ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸತಿ। ನಾಹಂ ಕ್ವಚನಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿಂ, ನ ಚ ಮಮ ಕ್ವಚನಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಚತುಕೋಟಿಕಾ ಸುಞ್ಞತಾ ಕಥಿತಾ। ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ನಾಹಂ ಕ್ವಚನೀತಿ ಕ್ವಚಿ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ಭಾತಿಟ್ಠಾನೇ ಭಾತರಂ ಸಹಾಯಟ್ಠಾನೇ ಸಹಾಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಚ ಮಮ ಕ್ವಚನೀತಿ ಏತ್ಥ ಮಮ – ಸದ್ದಂ ತಾವ ಠಪೇತ್ವಾ ನ ಚ ಕ್ವಚನಿ ಪರಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಕ್ವಚಿ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ಮಮ – ಸದ್ದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಮಮ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸೋ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಮಮ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇ ಅತ್ಥೀತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ಅತ್ತನೋ ಭಾತಿಟ್ಠಾನೇ ಭಾತರಂ ಸಹಾಯಟ್ಠಾನೇ ಸಹಾಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಠಾನೇ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಇಮಿನಾ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮಯಂ ಯಸ್ಮಾ ನೇವ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇ ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಟಿಪದಂ ಇಮಂ ಚತುಕೋಟಿಸುಞ್ಞತಞ್ಚ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಾಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನೇಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನೇವ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ।
ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಛಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಞ್ಞವನ್ತತರೋ ತೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಯತ್ಥೇತಾ ಅಪರಿಸೇಸಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಏತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋತಿ ತಾಸಂ ಸಞ್ಞಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನೇನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಬಹುಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ।
೭೧. ನೋ ಚಸ್ಸ ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾತಿ ಸಚೇ ಮಯ್ಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ನ ಆಯೂಹಿತಂ ಅಸ್ಸ, ಯಂ ಮೇ ಇದಂ ಏತರಹಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಂ ಏತಂ ಮೇ ನ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಚೇ ಏತರಹಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ಆಯೂಹಿತಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಅನಾಗತೇ ಮೇ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಯದತ್ಥಿ ಯಂ ಭೂತಂ ತಂ ಪಜಹಾಮೀತಿ ಯಂ ಅತ್ಥಿ ಯಂ ಭೂತಂ ಏತರಹಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ತಂ ಪಜಹಾಮಿ।
ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೇಯ್ಯ ನು ಖೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖು ನ ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ಓಸಕ್ಕನಾಪಿ ಪಟಿಪದಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ಕಥಿತಾ, ತಥಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಪಾದಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥಿತಂ, ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಪೇತ್ಥಾತಿ ಅಪಿ ಏತ್ಥ। ಸೋ ತಂ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಸೋ ತಂ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಅಭಿನನ್ದನಾಹಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತದುಪಾದಾನನ್ತಿ ಯಂ ನಿಕನ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಂ ನಾಮ ಗಹಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸಉಪಾದಾನೋತಿ ಸಗಹಣೋ। ನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಾಲಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಮಮ ಸಾಸನೇ ನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ। ಯೋ ಪನ ವಿಹಾರಪರಿವೇಣಉಪಟ್ಠಾಕಾದೀಸು ಸಾಲಯೋ, ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಹಂ ಪನಾತಿ? ಕತ್ಥ ಪನ? ಉಪಾದಿಯಮಾನೋ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಮಾನೋ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಉಪಾದಾನಸೇಟ್ಠಂ ಕಿರ ಸೋ, ಭನ್ತೇತಿ, ಭನ್ತೇ, ಸೋ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಗಹೇತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ಭವಂ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಸೇಟ್ಠಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಕಥಿತಾ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಂ ಕಥೇತುಂ ಇಧಾನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ।
೭೩. ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ। ಓಘಸ್ಸ ನಿತ್ಥರಣಾ ಅಕ್ಖಾತಾತಿ ಓಘತರಣಂ ಕಥಿತಂ, ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಭಿಕ್ಖುನೋ ಓಘನಿತ್ಥರಣಾ ಕಥಿತಾ…ಪೇ॰… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಭಿಕ್ಖುನೋ ಓಘನಿತ್ಥರಣಾ ಕಥಿತಾತಿ ವದತಿ।
ಕತಮೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಅರಿಯೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ತಾವ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ನಾವಂ ವಾ ಉಳುಮ್ಪಾದೀನಿ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹೋಘಂ ತರಿತ್ವಾ ಪಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಞ್ಞವನ್ತತರೋ ತೇಸಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏಸ ಸಕ್ಕಾಯೋ ಯಾವತಾ ಸಕ್ಕಾಯೋತಿ ಯತ್ತಕೋ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೋ ಏಸ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ಸಕ್ಕಾಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ।
ಏತಂ ಅಮತಂ ಯದಿದಂ ಅನುಪಾದಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಯೋ ಪನೇಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪಾದಾವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ, ಏತಂ ಅಮತಂ ಏತಂ ಸನ್ತಂ ಏತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನುಪಾದಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತಂ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಕೇವಲಂ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ, ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ನವಸು ಠಾನೇಸು ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ? ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ತಾವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಕಥಿತಾ, ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತಂ, ತಥಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ತಥಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಪನ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಕಥಿತಾ, ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತಂ। ತಥಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಪನ ಓಸಕ್ಕನಾ ನತ್ಥಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಪನ ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ಕಥಿತಂ। ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ। ಏವಂ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಓಸಕ್ಕನಾ ಕಥಿತಾ, ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ನವಸು ಠಾನೇಸು ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮಞ್ಚ ಪನ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಓಸಕ್ಕನಂ ಅಟ್ಠಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ನವಸು ಅರಹತ್ತಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತೇನ ಇಮಂ ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯಸುತ್ತಂ ಸುಕಥಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಆನೇಞ್ಜಸಪ್ಪಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಗಣಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಗಣಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಾವ ಪಚ್ಛಿಮಸೋಪಾನಕಳೇವರಾತಿ ಯಾವ ಪಠಮಸೋಪಾನಫಲಕಾ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಸತ್ತಭೂಮಿಕೋ ಪಾಸಾದೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ವತ್ಥುಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಥಮ್ಭುಸ್ಸಾಪನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಯಾವ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕರಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿದಂ ಅಜ್ಝೇನೇತಿ ತಯೋಪಿ ವೇದಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ಅಧೀಯಿತುಂ, ಏತೇಸಂ ಅಜ್ಝೇನೇಪಿ ಪನ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾವ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಸ್ಸತ್ಥೇತಿ ಆವುಧವಿಜ್ಜಾಯಪಿ ಏಕದಿವಸೇನೇವ ವಾಲವೇಧಿ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ಠಾನಸಮ್ಪಾದನಮುಟ್ಠಿಕರಣಾದೀಹಿ ಪನ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಙ್ಖಾನೇತಿ ಗಣನಾಯ। ತತ್ಥ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಂ ಅತ್ತನಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಂ ಗಣಾಪೇಮಾತಿಆದಿಮಾಹ।
೭೫. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಇಧ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ಬಾಹಿರಸಮಯೇ ಯಥಾ ಯಥಾ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಕೇರಾಟಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನಂ ಬಾಹಿರಸಮಯೇನ ಅನುಪಮೇತ್ವಾ ಭದ್ರಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೇನ ಉಪಮೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಭದ್ರೋ ಹಿ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ ದಮಿತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ। ಏವಮೇವ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸೀಲವೇಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ। ಮುಖಾಧಾನೇತಿ ಮುಖಟ್ಠಪನೇ।
೭೬. ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾಯ ಚಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವತ್ಥಾಯ ಸತತವಿಹಾರೀ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನೋ ಸತತವಿಹಾರೀ ಪನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಪಿ ಕಿಚ್ಚೇ ಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೋ ಹುತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ।
ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರೋ ಖೀಣಾಸವಸಾಮಣೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ಗತೋ, ತತ್ಥ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಂ ಪತ್ತಂ, ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಥೇರೋ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಸಾಮಣೇರೋ ಪನ ತೇಮಾಸಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿರತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ‘‘ಸಪ್ಪಾಯೋ
೭೮. ಯೇಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮಾತಿ ತಥಾಗತೇ ಕಿರ ಕಥಯನ್ತೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ‘‘ಇಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ನ ಆರಾಧೇನ್ತಿ, ಇಮೇ ಆರಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ನಯೋ ಉದಪಾದಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಂ ವತ್ತುಮಾರದ್ಧೋ।
ಪರಮಜ್ಜಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅಜ್ಜಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಛಸತ್ಥಾರಧಮ್ಮಾ, ತೇಸು ಗೋತಮವಾದೋವ, ಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಗಣಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತೀತಿ ಭಗವತಿ ಅಚಿರಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ, ಧಾತುಭಾಜನೀಯಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕಾತುಂ ರಾಜಗಹಂ ಆಗತಕಾಲೇ ರಞ್ಞೋ ಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಆಸಙ್ಕಮಾನೋತಿ ಚಣ್ಡಪಜ್ಜೋತೋ ನಾಮೇಸ ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಸಹಾಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಜೀವಕಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಕಾರಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ದಳ್ಹಮಿತ್ತೋವ ಜಾತೋ, ಸೋ ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿತಾ ಘಾತಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಪಿಯಮಿತ್ತಂ ಘಾತೇತ್ವಾ ಏಸ ರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಸಹಾಯಾನಂ ಅತ್ಥಿಕಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಸತಿ ವಾಚಂ ಅಭಾಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಆಸಙ್ಕಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಞ್ಞೋ ಪಜ್ಜೋತಸ್ಸ ಆಸಙ್ಕಮಾನೋ’’ತಿ। ಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಬಹಿನಗರೇ ನಗರಪಟಿಸಙ್ಖಾರಾಪನತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮನ್ತಟ್ಠಾನಂ।
ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಮಯಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ವಿಚರಾಮ, ಅಯಞ್ಚ ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ರಾಜವಲ್ಲಭೋ ಸಙ್ಗಹೇ ಕತೇ ವೇಳುವನಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ತೇಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮೇಹಿ। ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಅನುಸಞ್ಞಾಯಮಾನೋತಿ ಅನುಸಞ್ಜಾಯಮಾನೋ, ಕತಾಕತಂ ಜನನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನುವಿಚರಮಾನೋ ವಾ।
೮೦. ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಪುಚ್ಛಮೇವ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಸರಣೇತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸರಣೇ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ। ಕೋ ಹೇತು ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಕೋ ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ। ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸರಣಾತಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಟಿಸರಣಂ, ಧಮ್ಮೋ ಅವಸ್ಸಯೋತಿ ದೀಪೇತಿ।
೮೧. ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಗುಣಂ ಹುತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಆಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಉಭಯಮೇತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಣಾತಿಕ್ಕಮನಮೇವ। ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಕಾರೇಮಾತಿ ಯಥಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ಚ ಠಿತಾ, ಏವಂ ಕಾರೇಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನ ಕಿರ ನೋ ಭವನ್ತೋ ಕಾರೇನ್ತಿ ಧಮ್ಮೋ ನೋ ಕಾರೇತೀತಿ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ನೋ ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನ ಕಿರ ಭವನ್ತೋ ಕಾರೇನ್ತಿ, ಧಮ್ಮೋವ ಕಾರೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।
೮೩. ತಗ್ಘಾತಿ ಕಹಂ ಪನ ಭವಂ ಆನನ್ದೋತಿ ಕಿಂ ಥೇರಸ್ಸ ವೇಳುವನೇ ವಸನಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ? ಜಾನಾತಿ। ವೇಳುವನಸ್ಸ ಪನ ತಗ್ಘಾತಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಏಕಂಸವಚನೇಯೇವ ನಿಪಾತೋ। ತಗ್ಘ, ಭೋ ಆನನ್ದಾತಿ ಏವಂ ಥೇರೇನ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅತ್ತನೋ ಉಕ್ಕಂಸಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅಹಮ್ಪಿ ಥೇರಂ ಉಕ್ಕಂಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಮಾಹ।
೮೪. ನ ಚ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವಣ್ಣಿತಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅವಣ್ಣಿತಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಬ್ಬಮೇವ ವಣ್ಣೇತೀತಿ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸಂವಾದೇತಿ, ನ ಖೋ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಸ್ಸ ಮುಖಂ ಉಲ್ಲೋಕೇತುಂ ನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ರಕ್ಖಿತುಂ, ಪಞ್ಹಂ ಉಜುಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನ್ತರಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕರಿತ್ವಾ। ಏವರೂಪಂ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಸೋ ಭಗವಾ ಝಾನಂ ವಣ್ಣೇಸೀತಿ ಇಧ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ ಕಥಿತಂ।
ಯಂ ನೋ ಮಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಸ್ಸಕಾರಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಉಸೂಯತಿ, ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅಕಥನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನೋ ಕಥಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ವಸ್ಸಕಾರೇನ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ, ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ಪನ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಯಾ ಉಪ್ಪೀಳೇನ್ತೋ ವಿಯ ಏಕದೇಸಮೇವ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತದಹೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹು, ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ। ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಸೀಲೇನ ವಾ ಅನಸನೇನ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ – ‘‘ಆಯಾಮ, ಆವುಸೋ, ಕಪ್ಪಿನ, ಉಪೋಸಥಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಉಪೋಸಥೋ। ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ ವಿಸಾಖೇ ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವುತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೩) ಸೀಲಂ। ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫಗ್ಗು, ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೯) ಉಪವಾಸೋ। ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೬) ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಸಭಿಕ್ಖುಕಾ ಆವಾಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೧೮೧) ಉಪವಸಿತಬ್ಬದಿವಸೋ। ಇಧಾಪಿ ಸೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಪನ್ನರಸೇತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ। ಮಾಸಪುಣ್ಣತಾಯ ಪುಣ್ಣಾ ಸಂಪುಣ್ಣಾತಿ ಪುಣ್ಣಾ। ಮಾ-ಇತಿ ಚನ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏತ್ಥ ಪುಣ್ಣೋತಿ ಪುಣ್ಣಮಾ। ಏವಂ ಪುಣ್ಣಾಯ ಪುಣ್ಣಮಾಯಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ದೇಸನ್ತಿ ಕಾರಣಂ। ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಕೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಅಕಥೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇಸೀತಿ। ಅಯಂ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖು ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನಂ ಪಧಾನಿಯಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸತಿ, ತೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತಿ ವಾಯಮನ್ತಿ। ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ, ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಅಥ ನೇ ಆಚರಿಯುಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಥೇರೋ ಮಹಾಭೂತಪರಿಗ್ಗಹಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತೇ ಸಬ್ಬಂ ಕಥೇನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಪನ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಅಥ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಏತೇಸಂ ಓವಾದಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ಚ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾ ವಿಹರನ್ತಿ। ಕುಕ್ಕುಟಸ್ಸ ಪಾನೀಯಪಿವನಕಾಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಪಮಾದಕಿರಿಯಾ ನತ್ಥಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಅಹಂ ಇಮೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯಾ ಏತೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ
ಸತ್ಥಾಪಿ
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇತಿ, ಚನ್ದೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಮಜ್ಝಟ್ಠಾನೇ ಚ ಭಗವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ। ಚನ್ದಸ್ಸ ಪಭಾ ನತ್ಥಿ, ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಪಭಾ ನತ್ಥಿ, ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಪಭಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ಯಮಕಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಾ ಪುಞ್ಜಾ ಪುಞ್ಜಾ ಹುತ್ವಾ ದಿಸಾವಿದಿಸಾಸು ಧಾವನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ವಣ್ಣಭೂಮಿ ನಾಮೇಸಾ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಥಾಮೋ ಪಮಾಣಂ, ಯತ್ತಕಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತ್ತಕಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ದುಕ್ಕಥಿತನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಥೇರೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇಸಿ। ತತೋ ಭಗವಾ – ‘‘ಸಚೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಿತಕೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೇ ‘ಆಚರಿಯೋ ನೋ ಉಟ್ಠಿತೋ’ತಿ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೇ ಅಗಾರವೋ ಕತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅಥ ನಿಸಿನ್ನಾವ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಆಚರಿಯೇ ಅಗಾರವೋ ಕತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏಕಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಆಚರಿಯೇ ಪನ ನಿಸಿನ್ನೇ ತೇಪಿ ನಿಸೀದಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತತೋ ಏಕಗ್ಗಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಅಕಥೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತೀತಿ।
ಇಮೇ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇತಿ ವಿಮತಿಪುಚ್ಛಾ ವಿಯ ಕಥಿತಾ। ಥೇರೋ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ
ಛನ್ದಮೂಲಕಾತಿ ಏವಂರೂಪೋ ಸಿಯನ್ತಿ ಸಚೇ ಓದಾತೋ ಹೋತುಕಾಮೋ, ಹರಿತಾಲವಣ್ಣೋ ವಾ ಮನೋಸಿಲಾವಣ್ಣೋ ವಾ ಸಿಯನ್ತಿ ಪತ್ಥೇತಿ ಏವಂವೇದನೋತಿ ಕುಸಲವೇದನೋ ವಾ ಸುಖವೇದನೋ ವಾ ಸಿಯನ್ತಿ ಪತ್ಥೇತಿ। ಸಞ್ಞಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅತೀತೇ ಪತ್ಥನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪತ್ಥೇನ್ತೇನಾಪಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ತಂ ಲದ್ಧುಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ನ ಹೋತಿ, ನ ಹಿ ಓದಾತೋ ಕಾಳಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಾಳೋ ಹೋತಿ, ನ ಕಾಳೋ ವಾ ಓದಾತೋ, ದೀಘೋ ವಾ ರಸ್ಸೋ, ರಸ್ಸೋ ವಾ ದೀಘೋ, ದಾನಂ ಪನ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ವಾ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಖತ್ತಿಯೋ ವಾ ಹೋಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ’’ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅನಾಗತಮೇವ ಗಹಿತಂ।
ಖನ್ಧಾಧಿವಚನನ್ತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಣ್ಣತ್ತಿ ಕಿತ್ತಕೇನ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ।
ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತೂತಿ ‘‘ತಯೋ ಕುಸಲಹೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೪೪೧) ಹಿ ಹೇತುಹೇತು ವುತ್ತೋ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಸಾಧಾರಣಹೇತು। ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕದಾನೇ ಉತ್ತಮಹೇತು। ಇಧ ಪಚ್ಚಯಹೇತು ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತತ್ಥ ಪಥವೀಧಾತು ಮಹಾಭೂತಂ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾರೂಪಸ್ಸ ಚ
ಫಸ್ಸೋತಿ ‘‘ಫುಟ್ಠೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇದೇತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಚೇತೇತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೯೩) ವಚನತೋ ಫಸ್ಸೋ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯ ಹೇತು ಚೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ। ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇನ ತಾವ ಸದ್ಧಿಂ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಮತಿಂಸ ರೂಪಾನಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯ ಹೇತು ಚೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋ ಚೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ರೂಪಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ನಾಮಂ। ತಂ ನಾಮರೂಪಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯ ಹೇತು ಚೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸವಿಞ್ಞಾಣೇಸು।
೮೭. ಕಥಂ ಪನ, ಭನ್ತೇತಿ ಇದಂ ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋತಿ ವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ವಿವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಮಾಹ।
೮೮. ಅಯಂ ರೂಪೇ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ ಚೇವ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಞ್ಚ ಕಥಿತಂ। ಅಯಂ ರೂಪೇ ಆದೀನವೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೋ ಚೇವ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಞ್ಚ। ಇದಂ ರೂಪೇ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೋ ಚೇವ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಞ್ಚ। ಯೇ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ಅಯಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೮೯. ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇ ಕಾಯೇ। ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತೇಸೂತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಸವಿಞ್ಞಾಣಕೇ ಕಾಯೇ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಕಾಯೋ ಗಹಿತೋವ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಂ ಗಣ್ಹಾತಿ।
೯೦. ಅನತ್ತಕತಾನೀತಿ ಕಮತ್ತಾನಂ ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಕತರಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತನಿ ಠತ್ವಾ ವಿಪಾಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀತಿ ಸಸ್ಸತದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಜೇಟ್ಠಕೇನ। ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾನನ್ತಿ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ನವಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಹಾಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಚೂಳಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತುಣ್ಹೀಭೂತಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತನ್ತಿ ಯಂ ಯಂ ದಿಸಂ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತುಣ್ಹೀಭೂತಮೇವ। ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚಪಸಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾನಮ್ಪಿ ಅಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸೋತಿ ಪಾಪಪುರಿಸೋ। ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ಧೋ ಅನ್ಧಂ ವಿಯ ಸೋ ತಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹಂಸು। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸ್ಸದ್ಧಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭತ್ತೀತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಸೇವನೋ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸಚಿನ್ತೀತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಮನ್ತೀತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಮನ್ತನಂ ಮನ್ತೇತಾ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸವಾಚೋತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಕಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ತಾ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸದಾನನ್ತಿ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ದಾತಬ್ಬಂ ದಾನಂ। ತ್ಯಾಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾತಿ ತೇ ಅಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾ। ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಪಿ ಚೇತೇತೀತಿ ಪಾಣಂ ಹನಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮಿಚ್ಛಾ ಚರಿಸ್ಸಾಮಿ, ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಚಿನ್ತೇತಿ। ಪರಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಅಸುಕೋ ಅಸುಕಂ ಪಾಣಂ ಹನ್ತಿ, ಅಸುಕಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತಿ, ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ, ಏವಂ ನಂ ಆಣಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಪರಸ್ಸ ದುಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಚಿನ್ತೇತಿ। ಉಭಯಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಾತಿ ಅಹಂ ಅಸುಕಞ್ಚ ಅಸುಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಉಭಯದುಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಚಿನ್ತೇತೀತಿ।
ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯಪಿ ಮನ್ತೇತೀತಿಆದೀಸು ಅಹಂ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮನ್ತೇನ್ತೋ ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಮನ್ತೇತಿ ನಾಮ। ಅಸುಕಂ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮನ್ತೇನ್ತೋ ಪರಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಮನ್ತೇತಿ ನಾಮ। ಅಞ್ಞೇನ ಸದ್ಧಿಂ – ‘‘ಮಯಂ ಉಭೋಪಿ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮನ್ತೇನ್ತೋ ಉಭಯಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಮನ್ತೇತಿ ನಾಮ।
ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದಾನಂ ದೇತೀತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ಅಸಹತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇನ, ನ ದೇತಿ, ದಾಸಕಮ್ಮಕಾರಾದೀಹಿ ದಾಪೇತಿ। ಅಚಿತ್ತಿಕತ್ವಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇಪಿ ನ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ದೇತಿ। ಅಪವಿದ್ಧನ್ತಿ ಛಡ್ಡೇತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ವಮ್ಮಿಕೇ ಉರಗಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ದೇತಿ। ಅನಾಗಮನದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ನೋ ಫಲಪಾಟಿಕಙ್ಖೀ ಹುತ್ವಾ ದೇತಿ।
ತತ್ಥ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಯಂ ಪನ ತೇನ ಪಾಪಲದ್ಧಿಕಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಗಹಿತಂ, ತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿರಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದೇವಮಹತ್ತತಾತಿ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಾ। ಮನುಸ್ಸಮಹತ್ತತಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಲಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಇದಂ ಪನ ಸುತ್ತಂ ಸುದ್ಧವಟ್ಟವಸೇನೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಚೂಳಪುಣ್ಣಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।