೨. ಅನುಪದವಗ್ಗೋ
೧. ಅನುಪದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅನುಪದಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೪) ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣಕಥಂ ಅವೋಚ। ಕಸ್ಮಾ? ಅವಸೇಸತ್ಥೇರೇಸು ಹಿ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಮಾತಿ ಗುಣೋ ಪಾಕಟೋ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಧುತವಾದೋತಿ, ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋತಿ, ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿನಯಧರೋತಿ, ರೇವತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಝಾಯೀ ಝಾನಾಭಿರತೋತಿ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ। ಏವಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ತೇ ತೇ ಗುಣಾ ಪಾಕಟಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಅಪಾಕಟಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಪಞ್ಞವತೋ ಹಿ ಗುಣಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಕಥಿತಾ ಜಾನಿತುಂ। ಇತಿ ಭಗವಾ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಗುಣೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಭಾಗಪರಿಸಾಯ ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಆಗಮೇಸಿ। ವಿಸಭಾಗಪುಗ್ಗಲಾನಞ್ಹಿ ಸನ್ತಿಕೇ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತೇ ವಣ್ಣೇ ಕಥಿಯಮಾನೇ ಅವಣ್ಣಮೇವ ಕಥೇನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಥೇರಸ್ಸ ಸಭಾಗಪರಿಸಾ ಸನ್ನಿಪತಿ, ತಸ್ಸಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ।
ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಧಾತುಕುಸಲತಾ ಆಯತನಕುಸಲತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲತಾ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೋ। ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿಆದೀಸು ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ
ತತ್ರಿದಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀನಂ ನಾನತ್ತಂ – ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ? ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಮಹನ್ತೇ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ, ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ, ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಮಹನ್ತಾನಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾನಿ, ಮಹನ್ತಾ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ
ಕತಮಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ, ಪುಥು ನಾನಾಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ। ಪುಥು ನಾನಾಧಾತೂಸು, ಪುಥು ನಾನಾಆಯತನೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅತ್ಥೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅತ್ಥೇಸು, ಧಮ್ಮೇಸು, ನಿರುತ್ತೀಸು, ಪಟಿಭಾನೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸಮಾಧಿ-ಪಞ್ಞಾ-ವಿಮುತ್ತಿ-ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಠಾನಾಟ್ಠಾನೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತೀಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು, ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು, ಬಲೇಸು, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು, ಪುಥು ನಾನಾಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು, ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು, ಅಭಿಞ್ಞಾಸು, ಪುಥು ನಾನಾಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರಮತ್ಥೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ।
ಕತಮಾ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಹಾಸಬಹುಲೋ ವೇದಬಹುಲೋ ತುಟ್ಠಿಬಹುಲೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಂ, ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಂ, ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ, ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ, ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ, ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಂ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ಹಾಸಬಹುಲೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ, ಇದ್ಧಿಪಾದೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಬಲಾನಿ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ವೇದತುಟ್ಠಿಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ।
ಕತಮಾ ಜವನಪಞ್ಞಾ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ॰… ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ದುಕ್ಖತೋ ಖಿಪ್ಪಂ… ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ…ಪೇ॰… ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ಚಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ
ಕತಮಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ, ಖಿಪ್ಪಂ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ, ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರಾಗಂ, ದೋಸಂ, ಮೋಹಂ, ಕೋಧಂ, ಉಪನಾಹಂ, ಮಕ್ಖಂ, ಪಳಾಸಂ, ಇಸ್ಸಂ, ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಮಾಯಂ, ಸಾಠೇಯ್ಯಂ, ಥಮ್ಭಂ, ಸಾರಮ್ಭಂ, ಮಾನಂ, ಅತಿಮಾನಂ, ಮದಂ, ಪಮಾದಂ, ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸೇ, ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತೇ, ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ ಪಜಹತಿ ವಿನೋದೇತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತಿ ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ, ಛ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಅಧಿಗತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ ಪಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ।
ಕತಮಾ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋ ಹೋತಿ ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ ಅರತಿಬಹುಲೋ
ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವಾ ಝಾನಙ್ಗವಸೇನ ವಾ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಂ ವಿಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅದ್ಧಮಾಸೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ। ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ ಪನ
ಏವಂ ಪನ ಅದ್ಧಮಾಸಂ ವಾಯಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಸೂಕರಖತಲೇಣದ್ವಾರೇ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೀಘನಖಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಹಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ದಸಬಲಂ ಬೀಜಯಮಾನೋ ಠಿತೋ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪನ್ನರಸಮೇ ದಿವಸೇ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಸಟ್ಠಿ ಞಾಣಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಪಞ್ಞಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ।
ತತ್ರಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಯಾ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಂ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ ವುತ್ತಾ, ತತ್ರ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಇದಂ ಹೋತಿ। ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।
೯೪. ಪಠಮೇ ಝಾನೇತಿ ಯೇ ಪಠಮೇ ಝಾನೇ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಧಮ್ಮಾ। ತ್ಯಾಸ್ಸಾತಿ ತೇ ಅಸ್ಸ। ಅನುಪದವವತ್ಥಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವವತ್ಥಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಞಾತಾ ವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ? ಥೇರೋ ಹಿ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ ವತ್ತತೀತಿ ಜಾನಾತಿ। ತಥಾ ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ವಿಚಾರೋ, ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ ಪೀತಿ, ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ ಸುಖಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಾ
ವಿದಿತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ವಿದಿತಾ ಪಾಕಟಾವ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ವಿದಿತಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ತಿಟ್ಠಮಾನಾಪಿ ವಿದಿತಾ ಪಾಕಟಾವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ವಿದಿತಾ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾಪಿ ವಿದಿತಾ ಪಾಕಟಾವ ಹುತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ತಂಞಾಣತಾ ಚೇವ ಞಾಣಬಹುತಾ ಚ ಮೋಚೇತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಹಿ ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನ ತಂ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಫುಸಿತುಂ, ಏವಮೇವ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ವಾ ಠಿತಿ ವಾ ಭಙ್ಗೋ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ। ಏವಂ ತಾವ ತಂಞಾಣತಾ ಮೋಚೇತಬ್ಬಾ। ಯದಿ ಪನ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ಏಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಏಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ವಾ ಠಿತಿ ವಾ ಭಙ್ಗೋ ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಜಾನಿತುಂ। ದ್ವೇ ಪನ ಫಸ್ಸಾ ವಾ ವೇದನಾ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ವಾ ಚೇತನಾ ವಾ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಾ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಏಕೇಕಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಞಾಣಬಹುತಾ ಮೋಚೇತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಥಂ? ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಸೋಳಸ ಧಮ್ಮಾ ವಿದಿತಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾಯ। ಥೇರೇನ ಹಿ ವತ್ಥು ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇನಸ್ಸ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಂ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ಠಾನಂ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಭೇದಂ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವೇನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಯಂ ಪಸ್ಸತಿ।
ಅನುಪಾಯೋತಿ ರಾಗವಸೇನ ಅನುಪಗಮನೋ ಹುತ್ವಾ। ಅನಪಾಯೋತಿ ಪಟಿಘವಸೇನ ಅನಪಗತೋ। ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೇಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ। ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೋತಿ ಛನ್ದರಾಗೇನ ಅಬದ್ಧೋ। ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಕಾಮರಾಗತೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ। ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಾ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ। ವಿಮರಿಯಾದೀಕತೇನಾತಿ ನಿಮ್ಮರಿಯಾದೀಕತೇನ। ಚೇತಸಾತಿ ಏವಂವಿಧೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಹರತಿ।
ತತ್ಥ
ಅಪರಾಪಿ ದ್ವೇ ಮರಿಯಾದಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮರಿಯಾದಾ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಿಯಾದಾ ಚ। ತಾಸು ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಿಯಾದಾ ಉಪರಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮರಿಯಾದಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಪಚ್ಚನೀಕತ್ತಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಮರಿಯಾದಿಕತೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರತಿ।
ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಇತೋ ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತೇಸು ‘‘ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಅನನ್ತರೋ ವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಬ್ಬಹುಲೀಕಾರಾತಿ ತಸ್ಸ ಪಜಾನನಸ್ಸ ಬಹುಲೀಕರಣೇನ। ಅತ್ಥಿತ್ವೇವಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿಯೇವ ದಳ್ಹತರಂ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ದುತಿಯವಾರೇ ಪನ ಸಮ್ಪಸಾದನಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಪಸಾದೋ। ಸಭಾವತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ।
ಚತುತ್ಥವಾರೇ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಸುಖಟ್ಠಾನೇ ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾವ। ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಚೇತಸೋ ಅನಾಭೋಗೋತಿ ಯೋ ಸೋ ‘‘ಯದೇವ ತತ್ಥ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಚೇತಸೋ ಆಭೋಗೋ, ಏತೇನೇತಂ ಓಳಾರಿಕಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಚೇತಸೋ ಅನಾಭೋಗೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಸತಿಯೇವ। ಉಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೇಕ್ಖಾ।
೯೫. ಸತೋ ವುಟ್ಠಹತೀತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹುತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ। ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ ಹೋತಿ, ನ ಸಾವಕಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಕಲಾಪವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ।
ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಆಹರಿತ್ವಾ
ತತ್ಥಸ್ಸ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ವಾರೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಗೂಳ್ಹಾ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಾರೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಗೂಳ್ಹಾ ಹೋತಿ। ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸಿನೋ ಥೇರಾ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ। ತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತೇ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಧಮ್ಮೇ, ಹೇಟ್ಠಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತಧಮ್ಮೇ ವಾ। ತೇಪಿ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ವಿಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಾವ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ವಾ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೯೭. ವಸಿಪ್ಪತೋತಿ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಂ ಪತ್ತೋ। ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪತ್ತೋ। ಓರಸೋತಿಆದೀಸು ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಉರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಜಾತೋತಿ ಓರಸೋ, ಮುಖೇನ ಪಭಾವಿತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಜಾತೋತಿ ಮುಖತೋ ಜಾತೋ, ಧಮ್ಮೇನ ಪನ ಜಾತತ್ತಾ ನಿಮ್ಮಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಜೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ, ಧಮ್ಮದಾಯಸ್ಸ ಆದಿಯನತೋ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೋ, ಆಮಿಸದಾಯಸ್ಸ ಅನಾದಿಯನತೋ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಅನುಪದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಛಬ್ಬಿಸೋಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯೮. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಛಬ್ಬಿಸೋಧನಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಸು ಏಕೇನಾಪಿ ಪದೇನ ಅಞ್ಞಾ ಬ್ಯಾಕತಾವ ಹೋತಿ, ದ್ವೀಹಿಪಿ। ಇಧ ಪನ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಞ್ಞಬ್ಯಾಕರಣಂ ಆಗತಂ। ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠವಾದಿತಾತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ಅಯಮನುಧಮ್ಮೋತಿ ಅಯಂ ಸಭಾವೋ। ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಉತ್ತರಿಂ ಪಞ್ಹೋತಿ ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಹೋಥ, ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ತೀಸು ವಾರೇಸು ಅಯಮೇವ ನಯೋ।
೯೯. ಅಬಲನ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಂ। ವಿರಾಗುನನ್ತಿ ವಿಗಚ್ಛನಸಭಾವಂ। ಅನಸ್ಸಾಸಿಕನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಸವಿರಹಿತಂ। ಉಪಾಯೂಪಾದಾನಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇ ಉಪೇನ್ತೀತಿ ಉಪಾಯಾ, ಉಪಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾನಾ। ಚೇತಸೋ ಅದಿಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸಾನುಸಯಾತಿಪಿ ತಾಸಂಯೇವ ನಾಮಂ। ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ ಅಧಿತಿಟ್ಠತೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಚೇತಸೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾ, ತಾಹಿ ತಂ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಾ, ತಾಹಿಯೇವ ತಂ ಅನುಸೇತೀತಿ ಅನುಸಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಖಯಾ ವಿರಾಗಾತಿಆದೀಸು ಖಯೇನ ವಿರಾಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಚೇತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನೇವ।
೧೦೦. ಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಧಾತು। ಆಪೋಧಾತೂತಿ ಆಬನ್ಧನಧಾತು। ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಪರಿಪಾಚನಧಾತು। ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಧಾತು। ಆಕಾಸಧಾತೂತಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಧಾತು। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ವಿಜಾನನಧಾತು। ನ ಅನತ್ತತೋ ಉಪಗಚ್ಛಿನ್ತಿ ಅಹಂ ಅತ್ತಾತಿ ಅತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ನ ಉಪಗಮಿಂ। ನ ಚ ಪಥವೀಧಾತುನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಪಥವೀಧಾತುನಿಸ್ಸಿತಾ ಸೇಸಧಾತುಯೋ ಚ ಉಪಾದಾರೂಪಞ್ಚ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಚ। ತೇಪಿ ಹಿ ನಿಸ್ಸಿತವತ್ಥುರೂಪಾನಂ ಪಥವೀಧಾತುನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಥವೀಧಾತುನಿಸ್ಸಿತಾವ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ನ ಚ ಪಥವೀಧಾತುನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಸೇಸರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಪಿ ಅತ್ತತೋ ನ ಉಪಗಚ್ಛಿನ್ತಿ ವದತಿ। ಆಕಾಸಧಾತುನಿಸ್ಸಿತಪದೇ ಪನ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗವಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಭೂತುಪಾದಾರೂಪಂ ಆಕಾಸಧಾತುನಿಸ್ಸಿತಂ ನಾಮ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ।
೧೦೧. ರೂಪೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಅತೀತೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ, ಯಞ್ಚ ಅನಾಗತೇ ಆಪಾಥಂ ಛನ್ದೋತಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದೋ। ರಾಗೋತಿ ಸ್ವೇವ ರಜ್ಜನವಸೇನ ರಾಗೋ। ನನ್ದೀತಿ ಸ್ವೇವ ಅಭಿನನ್ದನವಸೇನ ನನ್ದೀ। ತಣ್ಹಾತಿ ಸ್ವೇವ ತಣ್ಹಾಯನವಸೇನ ತಣ್ಹಾ। ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೧೦೨. ಅಹಙ್ಕಾರಮಮಙ್ಕಾರಮಾನಾನುಸಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಹಙ್ಕಾರೋ ಮಾನೋ, ಮಮಙ್ಕಾರೋ ತಣ್ಹಾ, ಸ್ವೇವ ಮಾನಾನುಸಯೋ। ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾತಿ ಇದಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ಭಿಕ್ಖೂ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂಯೇವ ಕಥೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಏಕವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತಂ ನಾಮೇತಂ, ಛಬ್ಬಿಸೋಧನನ್ತಿಪಿಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ವೋಹಾರಾ ಪಞ್ಚ ಖನ್ಧಾ ಛ ಧಾತುಯೋ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಕಾಯೋ ಪರೇಸಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಕಾಯೋತಿ ಇಮೇ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಿಸುದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಛಬ್ಬಿಸೋಧನಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಸಮುದ್ದವಾಸಿತ್ಥೇರಾ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಕಕಾಯಂ ಏಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ಚತೂಹಿ
ಇಮೇ ಪನ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕಿನ್ತಿ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕದಾ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕತ್ಥ
ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಿಂ ತೇ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಅಧಿಗಮಪುಚ್ಛಾ, ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಾದೀಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದೀಸು ವಾ ಕಿಂ ತಯಾ ಅಧಿಗತಂ। ಕಿನ್ತಿ ತೇ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಉಪಾಯಪುಚ್ಛಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಕಿಂ ತಯಾ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ, ದುಕ್ಖಾನತ್ತಲಕ್ಖಣೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ, ಕಿಂ ವಾ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಕದಾ ತೇ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಕಾಲಪುಚ್ಛಾ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾದೀಸು ಕತರಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಕತ್ಥ ತೇ ಅಧಿಗತನ್ತಿ ಓಕಾಸಪುಚ್ಛಾ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ, ಕಿಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಮಣ್ಡಪೇ ಕತರಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಹಾರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕತಮೇ ತೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾತಿ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪುಚ್ಛತಿ, ಕತರಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ತವ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಕತಮೇಸಂ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಾಭೀತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಧಮ್ಮಪುಚ್ಛಾ, ಪಠಮಮಗ್ಗಾದೀಸು ಕತಮೇಸಂ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಾಭೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ತಸ್ಮಾ ಇದಾನಿ ಚೇಪಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಧಿಗಮಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ನ ಸೋ ಏತ್ತಾವತಾವ ಸಕ್ಕಾತಬ್ಬೋ। ಇಮೇಸು ಪನ ಛಸು ಠಾನೇಸು ಸೋಧನತ್ಥಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕಿಂ ಝಾನಂ ಉದಾಹು ವಿಮೋಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ? ಯೋ ಹಿ ಯೇನ ಅಧಿಗತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಮೇ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ತತೋ ‘‘ಕಿನ್ತಿ ತೇ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದೀಸು ಕಿಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ, ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇಸು
ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಮೇ ಅಭಿನಿವೇಸೋ, ಏವಂ ಮಯಾ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ತತೋ ‘‘ಕದಾ ತೇ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ‘‘ಕಿಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ, ಉದಾಹು ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ’’ತಿ
ಸಚೇ
ಯದಿ ಪನಸ್ಸ ಆಗಮನಪಟಿಪದಾ ಸುಜ್ಝತಿ, ‘‘ದೀಘರತ್ತಂ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಜಾಗರಿಯಮನುಯುತ್ತೋ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಲಗ್ಗೋ ಆಕಾಸೇ ಪಾಣಿಸಮೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಪಟಿಪದಾಯ
ಅಪಿಚ ಖೋ ಏತ್ತಕೇನಾಪಿ ಸಕ್ಕಾರೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾಪಿ ಸತೋ ಖೀಣಾಸವಪಟಿಪತ್ತಿಸದಿಸಾ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಉತ್ತಾಸೇತಬ್ಬೋ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನಾಮ ಅಸನಿಯಾಪಿ ಮತ್ಥಕೇ ಪತಮಾನಾಯ ಭಯಂ ವಾ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ವಾ ಲೋಮಹಂಸೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನಾಪಿ ಹೋತಿ।
ತತ್ರಿಮಾನಿ
ಏಕಚ್ಚೋ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಅತಿಸೂರೋ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಭಯೋ। ಸೋ ರಞ್ಜನೀಯೇನ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬೋ। ವಸಭರಾಜಾಪಿ ಹಿ ಏಕಂ ಥೇರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಮಾನೋ ಘರೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಛಬ್ಬಿಸೋಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮಂ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಪಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮಂ। ಏವಂ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಯಥಾ ನಾಮ ಮಗ್ಗಕುಸಲೋ ಪುರಿಸೋ ವಾಮಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಠಮಂ ಮುಞ್ಚಿತಬ್ಬಂ ಕಥೇತಿ, ಏವಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಠಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಾಕುಲಾತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾ ವಾ। ಏತದೇವ ಹಿ ಕುಲದ್ವಯಂ ‘‘ಉಚ್ಚಾಕುಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ತತ್ಥ ಪುಜ್ಜೋತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಪೂಜಾರಹೋ। ಅನ್ತರಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕತ್ವಾ।
ಮಹಾಕುಲಾತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾ ವಾ ವೇಸ್ಸಕುಲಾ ಮಹಾಭೋಗಕುಲಾತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಉಳಾರಭೋಗಕುಲಾತಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಪಣೀತೇಹಿ ಭೋಗೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಕುಲಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಕುಲಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕುಲೇ ಜಾತೋ ಹಿ ಪುಞ್ಞಬಲೇಹಿ ಮಹಾಭೋಗೋಪಿ ಉಳಾರಭೋಗೋಪಿ ಹೋತಿಯೇವ।
೧೦೬. ಯಸಸ್ಸೀತಿ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಅಪ್ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಸರಾ ವಿಯ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಾದೀಸು ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾತಿ ಅಪ್ಪಪರಿವಾರಾ।
೧೦೭. ಆರಞ್ಞಿಕೋತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಆರಞ್ಞಿಕಧುತಙ್ಗೋ। ಸೇಸಧುತಙ್ಗೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸುತ್ತೇ ಪಾಳಿಯಂ ನವೇವ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಆಗತಾನಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪನೇತಾನಿ ತೇರಸ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಮೇವ।
೧೦೮. ಅತಮ್ಮಯತಾತಿ ತಮ್ಮಯತಾ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ, ನಿತ್ತಣ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತಮ್ಮಯತಞ್ಞೇವ ಅನ್ತರಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹತಂಯೇವ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ವಾ ಕತ್ವಾ, ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನಿರೋಧವಾರೇ ನ ಕಞ್ಚಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಕಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ। ನ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಓಕಾಸೇ ನ ಮಞ್ಞತಿ। ನ ಕೇನಚಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಕೇನಚಿ ವತ್ಥುನಾಪಿ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಾಯಸಮಾಚಾರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ ವದಾಮಿ, ಸೇವಿತಬ್ಬಮೇವ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಸೇವಿತಬ್ಬನ್ತಿ, ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಸೇವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ನ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಚೀಸಮಾಚಾರಾದೀಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇತಿ
೧೧೩. ಮನೋಸಮಾಚಾರೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠಿಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ವಿಸುಂ ಅಙ್ಗಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾತಿ ನ ಗಹಿತಾ।
೧೧೪. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಅಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೧೧೫. ಸಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭವಾರೇ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿಆದೀನಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದೀನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ।
೧೧೭. ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝನ್ತಿ ಸದುಕ್ಖಂ। ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭಾವಾಯಾತಿ ಭವಾನಂ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭಾವಾಯ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝತ್ತಭಾವಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ। ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಹಿ ಯೋ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಭವಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಚ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಸದುಕ್ಖಮೇವ
ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝನ್ತಿ
೧೧೯. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ರೂಪೇ ರಾಗಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ
ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ಆಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇ ಭಗವತೋ ಇಮಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಆಜಾನನ್ತಿ, ಕೇ ನ ಆಜಾನನ್ತೀತಿ? ಯೇ ತಾವ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತಕ್ಕರಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ನ ಆಜಾನನ್ತಿ ನಾಮ। ಯೇ ಪನ ತಕ್ಕರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ಆಜಾನನ್ತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ತಾವ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತು, ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ಕಥಂ ಹೋತೀತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಅನುಪಾದಾನಾ ವಿಯ ಜಾತವೇದಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಅಚ್ಚಯೇನ ತೇಸಂ ಪುನ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಇತಿ ಏಕಂಸೇನ ತೇಸಂಯೇವ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಭಯಾನೀತಿಆದೀಸು ಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ। ಉಪದ್ದವೋತಿ ಅನೇಕಗ್ಗತಾಕಾರೋ। ಉಪಸಗ್ಗೋತಿ ಉಪಸಟ್ಠಾಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗನಾಕಾರೋ। ತೇಸಂ ಏವಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಪಬ್ಬತಾದಿವಿಸಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಚೋರಾ ಜನಪದವಾಸೀನಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ ‘‘ಮಯಂ ಅಸುಕದಿವಸೇ ನಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮಂ ಪಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತಕಾಲತೋ
ನಳಾಗಾರಾತಿ ನಳೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛನ್ನಾ ಅಗಾರಾ, ಸೇಸಸಮ್ಭಾರಾ ಪನೇತ್ಥ ರುಕ್ಖಮಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಿಣಾಗಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಬಾಲತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಬಾಲಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಬಾಲೋ ಹಿ ಅಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೋ ರಜ್ಜಂ ವಾ ಉಪರಜ್ಜಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ಮಹನ್ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ಕತಿಪಯೇ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸೇ ವಿಧವಾಪುತ್ತೇ ಮಹಾಧುತ್ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಥ ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇ ಇಸ್ಸರೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬತಗಹನಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನ್ತನ್ತೇ ಗಾಮೇ ಪಹರನ್ತೋ ದಾಮರಿಕಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿಗಮೇಪಿ ಜನಪದೇಪಿ ಪಹರತಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಗೇಹಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ, ತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಹಾಯ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ। ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖಾಪಿ ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ
ಏತದವೋಚಾತಿ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಮತ್ಥಕಂ ಅಪಾಪೇತ್ವಾವ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ। ಯಂನೂನಾಹಂ ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನೇವಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ
೧೨೫. ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಧಾತೂಸು ಅಡ್ಢೇಕಾದಸಧಾತುಯೋ ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಅಡ್ಢಟ್ಠಮಕಧಾತುಯೋ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ರೂಪಾರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋವ ಕಥಿತೋ। ಸಬ್ಬಾಪಿ ಖನ್ಧವಸೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ಇತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಾ ಧಾತುಯೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಾವ। ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋ।
ಪಥವೀಧಾತುಆದಯೋ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಕಾಯಂ ಸುಞ್ಞತೋ ನಿಸ್ಸತ್ತತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಾ। ತಾಪಿ ಪುರಿಮಾಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ। ಪೂರೇನ್ತೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಹೇಸಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾಯ ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥು ಚಕ್ಖುಧಾತು, ಆರಮ್ಮಣಂ ರೂಪಧಾತೂತಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾವ
ಸುಖಧಾತೂತಿಆದೀಸು ಸುಖಞ್ಚ ತಂ ನಿಸ್ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಟ್ಠೇನ ಧಾತು ಚಾತಿ ಸುಖಧಾತು। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಗಹಿತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಸರಿಕ್ಖಕವಸೇನ। ಅವಿಭೂತಭಾವೇನ ಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಧಾತು ಅವಿಜ್ಜಾಧಾತುಯಾ ಸರಿಕ್ಖಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖಧಾತೂಸು
ಕಾಮಧಾತುಆದೀನಂ ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೬) ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಕಾಮಧಾತು, ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೧೮೨) ನಯೇನೇವ ಏತಾಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಆಗತೋಯೇವ। ಇಮಾಪಿ ಛ ಧಾತುಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿಯೇವ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ। ಪೂರೇನ್ತೇನ ಕಾಮಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ। ಇತಿ ಇಮಾಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಧಾತೂಸು ಅಡ್ಢೇಕಾದಸಧಾತುಯೋ ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಇದಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ।
ಕಾಮಧಾತುಆದೀಸು ಪಞ್ಚ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧಾ
ಸಙ್ಖತಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಕತಾ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ನ ಸಙ್ಖತಾ ಅಸಙ್ಖತಾ। ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಇಮಾಪಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿಯೇವ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ। ಪೂರೇನ್ತೇನ ಸಙ್ಖತಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ। ಇತಿ ಇಮಾಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಧಾತೂಸು ಅಡ್ಢೇಕಾದಸಧಾತುಯೋ ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಇದಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ।
೧೨೬. ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಚ ಬಾಹಿರಾನಿ ಚ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಚಕ್ಖುಆದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಛ, ರೂಪಾದೀನಿ ಬಾಹಿರಾನಿ ಛ। ಇಧಾಪಿ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದನ್ತಿಆದಿ ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ।
೧೨೭. ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅನವಕಾಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಉಭಯೇನಾಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಠಾನನ್ತಿ ಚ ಅವಕಾಸೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ। ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಏಕಸಙ್ಖಾರಮ್ಪಿ। ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ನಿಚ್ಚೋತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ। ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಹಿ ಸೋ ತೇಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಚ್ಚತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುತ್ಥಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ ಪನ ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ ದಿವಸಂ ಸನ್ತತ್ತೋ ಅಯೋಗುಳೋ ವಿಯ ಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸುಖತೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧, ೨೨) ಏವಂ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸುಖತೋ ಗಾಹಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಿಳಾಹಾಭಿಭೂತೋ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮತ್ಥಂ ಮತ್ತಹತ್ಥಿಂ ಪರಿತ್ತಾಸಿತೋ ವಿಯ, ಚೋಕ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಚ ಗೂಥಂ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಅತ್ತವಾರೇ ಕಸಿಣಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧಾಪಿ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಚತುಭೂಮಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕವಸೇನ। ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸಾಪಿ ತೇಭೂಮಕವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವಟ್ಟತಿ। ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ
೧೨೮. ಮಾತರನ್ತಿಆದೀಸು ಜನಿಕಾವ ಮಾತಾ, ಜನಕೋ ಪಿತಾ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋವ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನಂ। ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಭವನ್ತರಗತಂ ಅರಿಯಸಾವಕಂ
ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ವಧಕಚಿತ್ತೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ। ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ। ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಂ ಸಮಾನಸೀಮಾಯ ಠಿತಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಪಞ್ಚಹುಪಾಲಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಕಮ್ಮೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ ವೋಹರನ್ತೋ ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೫೮)।
ತತ್ಥ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಪಲೋಕನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ಕಮ್ಮೇನ। ಉದ್ದೇಸೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ। ವೋಹರನ್ತೋತಿ ಕಥಯನ್ತೋ, ತಾಹಿ ತಾಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತೀಹಿ ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿಆದೀನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಭೇದಕರವತ್ಥೂನಿ ದೀಪೇನ್ತೋ। ಅನುಸ್ಸಾವನೇನಾತಿ ನನು ತುಮ್ಹೇ ಜಾನಾಥ ಮಯ್ಹಂ ಉಚ್ಚಾಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಞ್ಚ, ಮಾದಿಸೋ ನಾಮ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಗಾಹೇಯ್ಯಾತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಯುತ್ತಂ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಅವೀಚಿ ನೀಲುಪ್ಪಲವನಂ ವಿಯ ಸೀತಲೋ, ಕಿಂ ಅಹಂ ಅಪಾಯತೋ ನ ಭಾಯಾಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ। ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾತಿ ಏವಂ ಅನುಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಅನಿವತ್ತಿಧಮ್ಮೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ಇಮಂ ಸಲಾಕ’’ನ್ತಿ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನ।
ಏತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮಮೇವ ಉದ್ದೇಸೋ ವಾ ಪಮಾಣಂ, ವೋಹಾರಾನುಸ್ಸಾವನಸಲಾಕಗ್ಗಾಹಾ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾ। ಅಟ್ಠಾರಸವತ್ಥುದೀಪನವಸೇನ ಹಿ ವೋಹರನ್ತೇನ ತತ್ಥ ರುಚಿಜನನತ್ಥಂ ಅನುಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಸಲಾಕಾಯ ಗಾಹಿತಾಯಪಿ ಅಭಿನ್ನೋವ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘೋ। ಯದಾ ಪನ ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಅತಿರೇಕಾ ವಾ ಸಲಾಕಂ ಗಾಹೇತ್ವಾ ಆವೇಣಿಕಂ
ಕಮ್ಮತೋ
ಪಾಕಸಾಧಾರಣಾದೀಹಿ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ॥
ತತ್ಥ ಕಮ್ಮತೋ ತಾವ – ಏತ್ಥ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಭೂತಸ್ಸೇವ ಮನುಸ್ಸಭೂತಂ ಮಾತರಂ ವಾ ಪಿತರಂ ವಾ ಅಪಿ ಪರಿವತ್ತಲಿಙ್ಗಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಆನನ್ತರಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ಮಹಾಚೇತಿಯಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ
ತತ್ಥ ಏಳಕಚತುಕ್ಕಂ ಸಙ್ಗಾಮಚತುಕ್ಕಂ ಚೋರಚತುಕ್ಕಞ್ಚ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಏಳಕಂ ಮಾರೇಮೀತಿ ಅಭಿಸನ್ಧಿನಾಪಿ ಹಿ ಏಳಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಂ ಮನುಸ್ಸೋ ಮನುಸ್ಸಭೂತಂ ಮಾತರಂ ವಾ ಪಿತರಂ ವಾ ಮಾರೇನ್ತೋ ಆನನ್ತರಿಯಂ ಫುಸತಿ। ಏಳಕಾಭಿಸನ್ಧಿನಾ ಪನ ಮಾತಾಪಿತಾಅಭಿಸನ್ಧಿನಾ ವಾ ಏಳಕಂ ಮಾರೇನ್ತೋ ಆನನ್ತರಿಯಂ ನ ಫುಸತಿ। ಮಾತಾಪಿತಾಅಭಿಸನ್ಧಿನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಮಾರೇನ್ತೋ ಫುಸತೇವ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚತುಕ್ಕದ್ವಯೇ। ಯಥಾ ಚ ಮಾತಾಪಿತೂಸು, ಏವಂ ಅರಹನ್ತೇಪಿ ಏತಾನಿ ಚತುಕ್ಕಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
ಮನುಸ್ಸಅರಹನ್ತಮೇವ ಮಾರೇತ್ವಾ ಆನನ್ತರಿಯಂ ಫುಸತಿ, ನ ಯಕ್ಖಭೂತಂ। ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಭಾರಿಯಂ, ಆನನ್ತರಿಯಸದಿಸಮೇವ। ಮನುಸ್ಸಅರಹನ್ತಸ್ಸ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇಯೇವ ಸತ್ಥಪ್ಪಹಾರೇ ವಾ ವಿಸೇ ವಾ ದಿನ್ನೇಪಿ ಯದಿ ಸೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತೇನೇವ ಮರತಿ, ಅರಹನ್ತಘಾತೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಯಂ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಸೇಸಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇ
ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅಭೇಜ್ಜಕಾಯತಾಯ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇನ ಚಮ್ಮಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಹಿತಪಗ್ಘರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸರೀರಸ್ಸ ಪನ ಅನ್ತೋಯೇವ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಲೋಹಿತಂ ಸಮೋಸರತಿ। ದೇವದತ್ತೇನ ಪವಿದ್ಧಸಿಲತೋ
ಅಥ ಯೇ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಥಾಗತೇ ಚೇತಿಯಂ ಭಿನ್ದನ್ತಿ, ಬೋಧಿಂ ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಧಾತುಮ್ಹಿ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ? ಭಾರಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ ಆನನ್ತರಿಯಸದಿಸಂ। ಸಧಾತುಕಂ ಪನ ಥೂಪಂ ವಾ ಪಟಿಮಂ ವಾ ಬಾಧಮಾನಂ ಬೋಧಿಸಾಖಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇಪಿ ತತ್ಥ ನಿಲೀನಾ ಸಕುಣಾ ಚೇತಿಯೇ ವಚ್ಚಂ ಪಾತೇನ್ತಿ, ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯತೋ ಹಿ ಸರೀರಚೇತಿಯಂ ಮಹನ್ತತರಂ। ಚೇತಿಯವತ್ಥುಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಬೋಧಿಮೂಲಮ್ಪಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಯಾ ಪನ ಬೋಧಿಸಾಖಾ ಬೋಧಿಘರಂ ಬಾಧತಿ, ತಂ ಗೇಹರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಬೋಧಿಅತ್ಥಞ್ಹಿ ಗೇಹಂ, ನ ಗೇಹತ್ಥಾಯ ಬೋಧಿ। ಆಸನಘರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಆಸನಘರೇ ಧಾತು ನಿಹಿತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ರಕ್ಖಣತ್ಥಾಯ ಬೋಧಿಸಾಖಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಬೋಧಿಜಗ್ಗನತ್ಥಂ ಓಜೋಹರಣಸಾಖಂ ವಾ ಪೂತಿಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ, ಭಗವತೋ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನೇ ವಿಯ ಪುಞ್ಞಮ್ಪಿ ಹೋತಿ।
ಸಙ್ಘಭೇದೇ ಸೀಮಟ್ಠಕಸಙ್ಘೇ ಅಸನ್ನಿಪತಿತೇ ವಿಸುಂ ಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತವೋಹಾರಾನುಸ್ಸಾವನ-ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಉದ್ದೇಸಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸನ್ತಸ್ಸ ಭೇದೋ ಚ ಹೋತಿ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಞ್ಚ। ಸಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ ಪನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಭೇದೋವ ಹೋತಿ, ನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ, ತಥಾ ನವತೋ ಊನಪರಿಸಾಯಂ। ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ
ತತ್ಥ ನವನ್ನಮೇವ ಸಙ್ಘಭೇದೇ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕತೋ ಉಪಾಲಿ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕತೋ ಚತ್ತಾರೋ, ನವಮೋ ಅನುಸ್ಸಾವೇತಿ, ಸಲಾಕಂ ಗಾಹೇತಿ ‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಅಯಂ ವಿನಯೋ ಇದಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ, ಇದಂ ಗಣ್ಹಥ, ಇಮಂ ರೋಚೇಥಾ’ತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಉಪಾಲಿ, ಸಙ್ಘರಾಜಿ ಚೇವ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘಭೇದೋ ಚ। ನವನ್ನಂ ವಾ, ಉಪಾಲಿ, ಅತಿರೇಕನವನ್ನಂ ವಾ ಸಙ್ಘರಾಜಿ ಚೇವ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘಭೇದೋ ಚಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೩೫೧)। ಏತೇಸು ಪನ ಪಞ್ಚಸು
ದ್ವಾರತೋತಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಚೇತಾನಿ ಕಾಯದ್ವಾರತೋಪಿ ವಚೀದ್ವಾರತೋಪಿ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಪುರಿಮಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ ಆಣತ್ತಿಕವಿಜ್ಜಾಮಯಪಯೋಗವಸೇನ ವಚೀದ್ವಾರತೋ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾಪಿ ಕಾಯದ್ವಾರಮೇವ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಭೇದೋ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಭೇದಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯದ್ವಾರತೋ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾಪಿ ವಚೀದ್ವಾರಮೇವ ಪೂರೇತೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ದ್ವಾರತೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಯತೋತಿ ಸಙ್ಘಭೇದೋಯೇವ ಚೇತ್ಥ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಯೋ। ಸಣ್ಠಹನ್ತೇ ಹಿ ಕಪ್ಪೇ ಕಪ್ಪವೇಮಜ್ಝೇ ವಾ ಸಙ್ಘಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವ ಮುಚ್ಚತಿ। ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಸ್ವೇವ ಕಪ್ಪೋ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಜ್ಜ ಸಙ್ಘಭೇದಂ ಕರೋತಿ, ಸ್ವೇವ ಮುಚ್ಚತಿ, ಏಕದಿವಸಮೇವ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಕರಣಂ ಪನ ನತ್ಥಿ। ಸೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಯಾನೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಯತೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
ಪಾಕತೋತಿ
ಸಾಧಾರಣಾದೀಹೀತಿ ಪುರಿಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾನಿ। ಸಙ್ಘಭೇದೋ ಪನ ‘‘ನ ಖೋ, ಉಪಾಲಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ, ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತಿ, ನ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾ, ನ ಸಾಮಣೇರೋ, ನ ಸಾಮಣೇರೀ, ನ ಉಪಾಸಕೋ, ನ ಉಪಾಸಿಕಾ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತಿ, ಭಿಕ್ಖು ಖೋ, ಉಪಾಲಿ, ಪಕತತ್ತೋ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತೋ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೩೫೧) ವಚನತೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋವ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಾಧಾರಣೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ದುಕ್ಖವೇದನಾಸಹಗತಾ
ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರಂ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೨೯. ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ। ತೀಣಿ ಖೇತ್ತಾನಿ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ ಆಣಾಖೇತ್ತಂ ವಿಸಯಖೇತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು। ಸಾ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನಕಾಲೇ ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಸಮ್ಬೋಧಿಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಕಮ್ಪತಿ। ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ಪನ ಆಣಾಖೇತ್ತಂ ನಾಮ। ಆಟಾನಾಟಿಯಮೋರಪರಿತ್ತಧಜಗ್ಗಪರಿತ್ತರತನಪರಿತ್ತಾದೀನಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಆಣಾ ವತ್ತತಿ। ವಿಸಯಖೇತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ‘‘ಯಾವತಕಂ ಞಾಣಂ ತಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ, ಯಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ ತಾವತಕಂ ಞಾಣಂ, ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ನೇಯ್ಯಂ ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ವಚನತೋ ಅವಿಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।
ಇಮೇಸು ಪನ ತೀಸು ಖೇತ್ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪನ ಅತ್ಥಿ। ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಯಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಙ್ಗೀತೀತಿ। ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಇಮಂ
ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮನ್ತಿ ಅಪುರೇ ಅಪಚ್ಛಾ। ಏಕತೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪುರೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಬೋಧಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ನ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲತೋ
ತೀಣಿ ಹಿ ಅನ್ತರಧಾನಾನಿ ನಾಮ ಪರಿಯತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ, ಪಟಿವೇಧಅನ್ತರಧಾನಂ, ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ। ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೋ। ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಪಟಿಪದಾ। ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧೋ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿಪಿ ನ ಹೋತಿಪಿ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕಾಲೇ ಪಟಿವೇಧಧರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಬಹೂ ಹೋನ್ತಿ, ಏಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ದೀಪೇ ಏಕವಾರೇ ಪುಥುಜ್ಜನಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ। ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಿಕಾಪಿ ಕದಾಚಿ ಬಹೂ ಹೋನ್ತಿ ಕದಾಚಿ ಅಪ್ಪಾ। ಇತಿ ಪಟಿವೇಧೋ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿಪಿ ನ ಹೋತಿಪಿ, ಸಾಸನಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪನ ಪರಿಯತ್ತಿ ಪಮಾಣಂ।
ಪಣ್ಡಿತೋ ಹಿ ತೇಪಿಟಕಂ ಸುತ್ವಾ ದ್ವೇಪಿ ಪೂರೇತಿ। ಯಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಆಳಾರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ ಸತ್ತ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಸೋ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಆಹ। ತತೋ ಉದಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಸೋ ಆಚಿಕ್ಖಿ, ತಸ್ಸ ವಚನಸಮನನ್ತರಮೇವ ಮಹಾಸತ್ತೋ ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇಸಿ, ಏವಮೇವ ಪಞ್ಞವಾ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ದ್ವೇಪಿ ಪೂರೇತಿ। ತಸ್ಮಾ
ಯದಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ನಸ್ಸತಿ। ತತ್ಥ ಪಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಠಿತೇಸು ಸಾಸನಂ ಠಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ಅನ್ತರಧಾಯಮಾನೇ ಪಠಮಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ ಏಕಾದಸಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಏಕಕಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತದನನ್ತರಂ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ ಚಕ್ಕಪೇಯ್ಯಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಓಘತರಣಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತದನನ್ತರಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತದನನ್ತರಂ ದೀಘನಿಕಾಯೋ ದಸುತ್ತರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗಾಥಾನಂ ಪುಚ್ಛಾ ಅದ್ಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಾಸನಂ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಭಿಯಪುಚ್ಛಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ಸಭಿಯಸುತ್ತಂ) ವಿಯ ಆಳವಕಪುಚ್ಛಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ಆಳವಕಸುತ್ತಂ; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬)
ದ್ವೀಸು ಪನ ಪಿಟಕೇಸು ಅನ್ತರಹಿತೇಸುಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಠಿತೇ ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಪರಿವಾರಖನ್ಧಕೇಸು ಅನ್ತರಹಿತೇಸು ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ಠಿತೇ ಠಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಮಾತಿಕಾಯ ಠಿತಾಯಪಿ ಠಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ಮಾತಿಕಾಯ ಅನ್ತರಹಿತಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಪಬ್ಬಜ್ಜಉಪಸಮ್ಪದಾಸು ಠಿತಾಸು ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಲಿಙ್ಗಮದ್ಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೇತವತ್ಥಸಮಣವಂಸೋ ಪನ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಸನಂ ಧಾರೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸ ಪನ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತೋ ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸ ಸೀಲಭೇದತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಾಸನಂ ಓಸಕ್ಕಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನ ವಾರಿತಾತಿ।
ತೀಣಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ನಾಮ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅಹೋಸಿ, ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ, ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನಾಗತೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸಾಸನಸ್ಸ ಕಿರ ಓಸಕ್ಕನಕಾಲೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಧಾತುಯೋ
ತತೋ
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ। ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ, ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧-೧೭೪)।
ಯದಿ ಚ ದ್ವೇ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಅಟ್ಠ ವಾ ಸೋಳಸ ವಾ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಿಹಾರೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚೇತಿಯಾನಮ್ಪಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಳಾರೋ ನ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಬಹುತಾಯ ನ ಅಚ್ಛರಿಯಾ
ದೇಸನಾಯ ಚ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮಂ ಏಕೋ ದೇಸೇತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಸೋವ ದೇಸೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ತತೋ ನ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಸಿಯಾ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ದೇಸನಾಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಹೋತಿ।
ವಿವಾದಾಭಾವತೋ ಚ। ಬಹೂಸು ಚ ಬುದ್ಧೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಸು ಬಹೂನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ವಿಯ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ ಮಧುರಸ್ಸರೋ ಲಾಭೀ ಪುಞ್ಞವಾ’’ತಿ ವಿವದೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಏವಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಪಿಚೇತಂ ಕಾರಣಂ ಮಿಲಿನ್ದರಞ್ಞಾ ಪುಟ್ಠೇನ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೧.೧) –
‘‘ತತ್ಥ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ
ಅಯಂ ಮಹಾರಾಜ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ, ಏಕಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಧಾರೇತಿ, ಯದಿ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನಾಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಧಾರೇಯ್ಯ, ಚಲೇಯ್ಯ ಕಮ್ಪೇಯ್ಯ ನಮೇಯ್ಯ ಓನಮೇಯ್ಯ ವಿನಮೇಯ್ಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ ವಿಧಮೇಯ್ಯ ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯ, ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ।
ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾವಾ ಏಕಪುರಿಸಸನ್ಧಾರಣೀ ಭವೇಯ್ಯ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸೇ ಅಭಿರೂಳ್ಹೇ ಸಾ ನಾವಾ ಸಮುಪಾದಿಕಾ ಭವೇಯ್ಯ। ಅಥ ದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ತಾದಿಸೋ ಆಯುನಾ ವಣ್ಣೇನ ವಯೇನ ಪಮಾಣೇನ ಕಿಸಥೂಲೇನ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ, ಸೋ ತಂ ನಾವಂ ಅಭಿರೂಹೇಯ್ಯ। ಅಪಿನು ಸಾ ಮಹಾರಾಜ, ನಾವಾ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಧಾರೇಯ್ಯಾತಿ? ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಚಲೇಯ್ಯ ಕಮ್ಪೇಯ್ಯ ನಮೇಯ್ಯ ಓನಮೇಯ್ಯ ವಿನಮೇಯ್ಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ ವಿಧಮೇಯ್ಯ ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯ, ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಓಸೀದೇಯ್ಯ ಉದಕೇತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ, ಏಕಸ್ಸೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಧಾರೇತಿ, ಯದಿ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ನಾಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಧಾರೇಯ್ಯ, ಚಲೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ।
ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಮಹಾರಾಜ ಪುರಿಸೋ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ಛಾದೇನ್ತಂ ಯಾವಕಣ್ಠಮಭಿಪೂರಯಿತ್ವಾ, ಸೋ ಧಾತೋ ಪೀಣಿತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ನಿರನ್ತರೋ ತನ್ದಿಕತೋ ಅನೋನಮಿತದಣ್ಡಜಾತೋ ಪುನದೇವ ತತ್ತಕಂ ಭೋಜನಂ
ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಧಮ್ಮಭಾರೇನ ಪಥವೀ ಚಲತೀತಿ? ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಕಟಾ ರತನಪರಿಪೂರಿತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ ಯಾವ ಮುಖಸಮಾ। ಏಕಸ್ಮಾ ಸಕಟತೋ ರತನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಕಟೇ ಆಕಿರೇಯ್ಯುಂ, ಅಪಿನು ಖೋ ತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಟಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಕಟಾನಂ ರತನಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾತಿ? ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ನಾಭಿಪಿ ತಸ್ಸ ಫಲೇಯ್ಯ, ಅರಾಪಿ ತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನೇಮಿಪಿ ತಸ್ಸ ಓಪತೇಯ್ಯ, ಅಕ್ಖೋಪಿ
ಅಪಿಚ ಮಹಾರಾಜ ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ಬುದ್ಧಬಲಪರಿದೀಪನಾಯ ಓಸಾರಿತಂ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅಭಿರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಉಭತೋಪಕ್ಖಜಾತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಲವಾಮಚ್ಚಾನಂ ಪರಿಸಾಯ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಮಚ್ಚೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಮಚ್ಚೋ’ತಿ ಉಭತೋಪಕ್ಖಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಿ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ವಿವಾದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಉಭತೋಪಕ್ಖಜಾತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಇದಂ ತಾವ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।
ಅಪರಮ್ಪಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉತ್ತರಿಂ ಕಾರಣಂ ಸುಣೋಹಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ಅಗ್ಗೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವೇಯ್ಯ। ಜೇಟ್ಠೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಯಂ ವಚನಂ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಭವೇಯ್ಯ। ಸೇಟ್ಠೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಉತ್ತಮೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಪವರೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಅಸಮೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಅಸಮಸಮೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಸಮೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಬುದ್ಧೋತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಯಂ ವಚನಂ
ಅಪಿಚ ಖೋ ಮಹಾರಾಜ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಸಭಾವಪಕತಿ ಏಸಾ, ಯಂ ಏಕೋಯೇವ ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಮಹನ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ। ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಮಹಾರಾಜ ಯಂ ಲೋಕೇ ಮಹನ್ತಂ, ತಂ ಏಕಂಯೇವ ಹೋತಿ। ಪಥವೀ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹನ್ತೀ, ಸಾ ಏಕಾಯೇವ। ಸಾಗರೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ। ಸಿನೇರು ಗಿರಿರಾಜಾ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ। ಆಕಾಸೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ। ಸಕ್ಕೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ। ಮಾರೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ। ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮಹನ್ತೋ, ಸೋ ಏಕೋಯೇವ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಯತ್ಥ ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಸ್ಸ
ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ। ಹೇಟ್ಠಾ ಇಮಿನಾವ ಪದೇನ ದಸಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ ತಾನಿಪಿ, ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಪನ ವಾರಿತೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವಾರಿತಮೇವ ಹೋತಿ।
ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕರತನಪಾತುಭಾವತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪುಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅನ್ತರಧಾನತೋ ಪಚ್ಛಾ ಚರಿಮಂ। ತತ್ಥ ದ್ವಿಧಾ ಚಕ್ಕರತನಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾನಂ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಕಾಲಂಕಿರಿಯತೋ ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಾ। ಅನ್ತರಧಾಯಮಾನಞ್ಚ ಪನ ತಂ ಕಾಲಂಕಿರಿಯತೋ ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಪಾತುಭಾವೋ ಅವಾರಿತೋ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ದ್ವೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ
೧೩೦. ಯಂ ಇತ್ಥೀ ಅಸ್ಸ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತಾರಣಸಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧಭಾವೋ, ಪಣಿಧಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ।
ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ।
ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ।
ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಾ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೯) –
ಇಮಾನಿ
ಯಂ ಇತ್ಥೀ ರಾಜಾ ಅಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಇತ್ಥಿಯಾ
ನನು ಚ ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಏವಂ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನತ್ಥಿ? ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ಪುರಿಸೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ನೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ। ಬ್ರಹ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಇತ್ಥೀ ಚ ಇಧ ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ನ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ಪುರಿಸೋ ಪನ ತತ್ಥ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸಮಾನೇಪಿ ಚೇತ್ಥ ಉಭಯಲಿಙ್ಗಾಭಾವೇ ಪುರಿಸಸಣ್ಠಾನಾವ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ, ನ ಇತ್ಥಿಸಣ್ಠಾನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಮೇವೇತಂ।
೧೩೧. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು
‘‘ಯಾದಿಸಂ ವಪತೇ ಬೀಜಂ, ತಾದಿಸಂ ಹರತೇ ಫಲಂ।
ಕಲ್ಯಾಣಕಾರೀ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಪಾಪಕಾರೀ ಚ ಪಾಪಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೬)।
ತಸ್ಮಾ
ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸಮಙ್ಗೀತಿಆದೀಸು ಸಮಙ್ಗೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಸಮಙ್ಗಿತಾ ಆಯೂಹನಸಮಙ್ಗಿತಾ ಚೇತನಾಸಮಙ್ಗಿತಾ ಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿತಾ ವಿಪಾಕಸಮಙ್ಗಿತಾ, ಉಪಟ್ಠಾನಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಆಯೂಹನಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ಚೇತನಾಸಮಙ್ಗಿತಾ। ಯಾವ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಚಿತಂ ವಿಪಾಕಾರಹಂ ಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏಸಾ ಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿತಾ। ವಿಪಾಕಸಮಙ್ಗಿತಾ ವಿಪಾಕಕ್ಖಣೇಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಾವ ಪನ ಸತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ನೇಸಂ ತತೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ನಿರಯೇ ತಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಲೋಹಕುಮ್ಭಿಆದೀಹಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರೇಹಿ ನಿರಯೋ, ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ, ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖವಿಮಾನಾದೀಹಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರೇಹಿ ದೇವಲೋಕೋತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಇತಿ ನೇಸಂ ಇಮಿನಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಉಪಟ್ಠಾನೇನ ಅಪರಿಮುತ್ತತಾ ಉಪಟ್ಠಾನಸಮಙ್ಗಿತಾ ನಾಮ। ಸಾ ಚಲತಿ ಸೇಸಾ ನಿಚ್ಚಲಾ। ನಿರಯೇ ಹಿ ಉಪಟ್ಠಿತೇಪಿ ದೇವಲೋಕೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ದೇವಲೋಕೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇಪಿ ನಿರಯೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಾ ಚ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯಪಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿಯೇವ।
ತತ್ರಿದಂ
೧೩೨. ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋತಿ ‘‘ಏವಂ ಭಗವತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಸುತ್ತಂ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಏವಂ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತಸುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ಭಗವತಾ ನಾಮಂ ನ ಗಹಿತಂ। ಹನ್ದಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ।
ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತ್ವನ್ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ –
ಆನನ್ದ, ಯಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸ ಖೋ ಇಮಾ, ಆನನ್ದ, ಧಾತುಯೋ, ಛ ಇಮಾ, ಆನನ್ದ, ಧಾತುಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಬಹುಧಾತುಯೋ ವಿಭತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತ್ವಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಬಹುಧಾತುಕೋತಿಪಿ ನಂ ಧಾರೇಹಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಧಾತುಆಯತನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಟ್ಠಾನಾಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪರಿವಟ್ಟಾ ಕಥಿತಾ ಚತುಪರಿವಟ್ಟೋತಿಪಿ ನಂ ಧಾರೇಹಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಆದಾಸಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಏತೇ ಧಾತುಆದಯೋ ಅತ್ಥಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾದಾಸೋತಿಪಿ ನಂ ಧಾರೇಹಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಯಥಾ ನಾಮ ಪರಸೇನಮದ್ದನಾ ಯೋಧಾ ಸಙ್ಗಾಮತೂರಿಯಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸೇನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಪತ್ತೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಜಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಕಿಲೇಸಸೇನಮದ್ದನಾ ಯೋಗಿನೋ ಇಧ ವುತ್ತವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅರಹತ್ತಜಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಮತದುನ್ದುಭೀತಿಪಿ ನಂ ಧಾರೇಹಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಯಥಾ ಸಙ್ಗಾಮಯೋಧಾ ಅನುತ್ತರೋ ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯೋತಿಪಿ ನಂ ಧಾರೇಹೀತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಇಸಿಗಿಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಇಸಿಗಿಲಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಇಸಿಗಿಲಿಸ್ಸ ಇಸಿಗಿಲೀತಿ ಸಮಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ವೇಭಾರೋ ನ ವೇಭಾರೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ಅಞ್ಞಾಯೇವಸ್ಸ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ। ಅಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ತತ್ಥ ನ ಭಗವತೋ ಪಬ್ಬತೇಹಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಇತಿ ಇಮೇಸು ಪನ ಪಬ್ಬತೇಸು ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕಥಿಯಮಾನೇಸು ಇಸಿಗಿಲಿಸ್ಸ ಇಸಿಗಿಲಿಭಾವೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿಯಮಾನೇ ಪದುಮವತಿಯಾ ಪುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಮಾನಿ ಚೇವ ಪದುಮವತಿಯಾ ಚ ಪತ್ಥನಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತಪಟಿಪಾಟಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ।
ಪವಿಸನ್ತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪವಿಟ್ಠಾ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಯಥಾಫಾಸುಕಟ್ಠಾನೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚೇತಿಯಗಬ್ಭೇ ಯಮಕಮಹಾದ್ವಾರಂ ವಿವರನ್ತಾ ವಿಯ ತಂ ಪಬ್ಬತಂ ದ್ವೇಧಾ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಇಮೇ ಇಸೀತಿ ಇಮೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಇಸೀ।
ಕದಾ ಪನ ತೇ ತತ್ಥ ವಸಿಂಸು? ಅತೀತೇ ಕಿರ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ತಥಾಗತೇ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕೇ ಏಕಾ ಕುಲಧೀತಾ ಖೇತ್ತಂ ರಕ್ಖಮಾನಾ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಚಹಿ ಲಾಜಾಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಂ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ದತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತಸತಾನಿ ಪತ್ಥೇಸಿ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ಖಣೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಮಿಗಲುದ್ದಕಾ ಮಧುರಮಂಸಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಏತಿಸ್ಸಾ ಪುತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಪತ್ಥಯಿಂಸು। ಸಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತತೋ ಚುತಾ ಜಾತಸ್ಸರೇ ಪದುಮಗಬ್ಭೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಮೇಕೋ ತಾಪಸೋ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿ, ತಸ್ಸಾ ವಿಚರನ್ತಿಯಾವ ಪಾದುದ್ಧಾರೇ ಪಾದುದ್ಧಾರೇ ಭೂಮಿತೋ ಪದುಮಾನಿ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಏಕೋ ವನಚರಕೋ ದಿಸ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ। ರಾಜಾ ನಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಂ
‘‘ಸರೋರುಹಂ ಪದುಮಪಲಾಸಪತ್ತಜಂ, ಸುಪುಪ್ಫಿತಂ ಭಮರಗಣಾನುಚಿಣ್ಣಂ।
ಅನಿಚ್ಚತಾಯುಪಗತಂ ವಿದಿತ್ವಾ, ಏಕೋ ಚರೇ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ’’ತಿ॥
ತಸ್ಮಿಂ
೧೩೫. ಯೇ ಸತ್ತಸಾರಾತಿ ಅರಿಟ್ಠೋ ಉಪರಿಟ್ಠೋ ತಗರಸಿಖೀ ಯಸಸ್ಸೀ ಸುದಸ್ಸನೋ ಪಿಯದಸ್ಸೀ ಗನ್ಧಾರೋ ಪಿಣ್ಡೋಲೋ ಉಪಾಸಭೋ ನೀತೋ ತಥೋ ಸುತವಾ ಭಾವಿತತ್ತೋತಿ ತೇರಸನ್ನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಮಾನಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇನ ನಾಮಾನಿ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಯೇ ಸತ್ತಸಾರಾತಿಆದಿಮಾಹ ಸತ್ತಸಾರಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾರಭೂತಾ। ಅನೀಘಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಾ। ನಿರಾಸಾತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಾ।
ದ್ವೇ ಜಾಲಿನೋತಿ ಚೂಳಜಾಲಿ ಮಹಾಜಾಲೀತಿ ದ್ವೇ ಜಾಲಿನಾಮಕಾ। ಸನ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಸ ನಾಮಮೇವ। ಪಸ್ಸಿ ಜಹಿ ಉಪಧಿದುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಸ್ಸಿ ನಾಮ ಸೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ಮೂಲಂ ಉಪಧಿಂ ಜಹೀತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಥುತಿ। ಅಪರಾಜಿತೋತಿಪಿ ಏಕಸ್ಸ ನಾಮಮೇವ।
ಸತ್ಥಾ ಪವತ್ತಾ ಸರಭಙ್ಗೋ ಲೋಮಹಂಸೋ ಉಚ್ಚಙ್ಗಮಾಯೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಜನಾ। ಅಸಿತೋ ಅನಾಸವೋ ಮನೋಮಯೋತಿ ಇಮೇಪಿ ತಯೋ ಜನಾ। ಮಾನಚ್ಛಿದೋ ಚ ಬನ್ಧುಮಾತಿ ಬನ್ಧುಮಾ ನಾಮ ಏಕೋ, ಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಮಾನಚ್ಛಿದೋತಿ ವುತ್ತೋ। ತದಾಧಿಮುತ್ತೋತಿಪಿ ನಾಮಮೇವ।
ಕೇತುಮ್ಭರಾಗೋ ಚ ಮಾತಙ್ಗೋ ಅರಿಯೋತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಜನಾ। ಅಥಚ್ಚುತೋತಿ ಅಥ ಅಚ್ಚುತೋ। ಅಚ್ಚುತಗಾಮಬ್ಯಾಮಙ್ಕೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಜನಾ। ಖೇಮಾಭಿರತೋ ಚ ಸೋರತೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇಯೇವ।
ಸಯ್ಹೋ ಅನೋಮನಿಕ್ಕಮೋತಿ ಸಯ್ಹೋ ನಾಮ ಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ಅನೋಮವೀರಿಯತ್ತಾ ಪನ ಅನೋಮನಿಕ್ಕಮೋತಿ ಆನನ್ದೋ ನನ್ದೋ ಉಪನನ್ದೋ ದ್ವಾದಸಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆನನ್ದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ನನ್ದಾ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪನನ್ದಾತಿ ಏವಂ ದ್ವಾದಸ। ಭಾರದ್ವಾಜೋ ಅನ್ತಿಮದೇಹಧಾರೀತಿ ಭಾರದ್ವಾಜೋ ನಾಮ ಸೋ ಬುದ್ಧೋ। ಅನ್ತಿಮದೇಹಧಾರೀತಿ ಥುತಿ।
ತಣ್ಹಚ್ಛಿದೋತಿ ಸಿಖರಿಸ್ಸಾಯಂ ಥುತಿ। ವೀತರಾಗೋತಿ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ ಥುತಿ। ಉಸಭಚ್ಛಿದಾ ಜಾಲಿನಿಂ ದುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ಉಸಭೋ ನಾಮ ಸೋ ಬುದ್ಧೋ ದುಕ್ಖಮೂಲಭೂತಂ ಜಾಲಿನಿಂ ಅಚ್ಛಿದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಜ್ಝಗಮೋಪನೀತೋತಿ ಉಪನೀತೋ ನಾಮ ಸೋ ಬುದ್ಧೋ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಜ್ಝಗಮಾ। ವೀತರಾಗೋತಿಪಿ ಏಕಸ್ಸ ನಾಮಮೇವ। ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅಯಂ ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಥುತಿ।
ಏತೇ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚಾತಿ ಏತೇ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಏತೇಸಂ ಏಕನಾಮಕಾಯೇವ। ಇಮೇಸು ಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸತೇಸು ದ್ವೇಪಿ ತಯೋಪಿ ದಸಪಿ ದ್ವಾದಸಪಿ ಆನನ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ಏಕನಾಮಕಾ ಅಹೇಸುಂ। ಇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಾಮೇಹೇವ ಸಬ್ಬೇಸಂ ನಾಮಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಇಸಿಗಿಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಮಹಾಚತ್ತಾರೀಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಚತ್ತಾರೀಸಕಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅರಿಯನ್ತಿ ನಿದ್ದೋಸಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ನಿದ್ದೋಸಞ್ಹಿ ‘‘ಅರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಂ। ಸಉಪನಿಸನ್ತಿ ಸಪಚ್ಚಯಂ। ಸಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ಸಪರಿವಾರಂ।
ಪರಿಕ್ಖತಾತಿ ಪರಿವಾರಿತಾ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಹೋತೀತಿ ದ್ವಿಧಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಹೋತಿ ಪುರೇಚಾರಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪರಿವೀಮಂಸತಿ; ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಪರಿವೀಮಂಸನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ವಟ್ಟಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟಯಮಾನಾ ವೂಪಸಮಯಮಾನಾ ಸೀತುದಕಘಟಸಹಸ್ಸಂ ಮತ್ಥಕೇ ಆಸಿಞ್ಚಮಾನಾ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಖೇತ್ತಂ ಕುರುಮಾನೋ ಕಸ್ಸಕೋ ಪಠಮಂ ಅರಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖೇ ಛಿನ್ದತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಅಗ್ಗಿಂ ದೇತಿ, ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ಪಠಮಂ ಛಿನ್ನೇ ರುಕ್ಖೇ ಅನವಸೇಸೇ ಝಾಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪಠಮಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ವೀಮಂಸತಿ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತಾಯ ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪುನ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಾ ದುವಿಧಾಪಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಜಾನಾತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಜಾನಾತಿ। ಸಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಾ ಏವಂ ಪಜಾನನಾ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ದ್ವಾಯಂ ವದಾಮೀತಿ ದ್ವಯಂ ವದಾಮಿ, ದುವಿಧಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಞ್ಞಭಾಗಿಯಾತಿ ಪುಞ್ಞಕೋಟ್ಠಾಸಭೂತಾ। ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಾತಿ ಉಪಧಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ದಾಯಿಕಾ।
ಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅಮತದ್ವಾರಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಇನ್ದತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನ ಪಞ್ಞಾಬಲಂ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಮಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸಟ್ಠಾ ಸೋಭನಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ। ಸೋತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು। ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಪಜಹನತ್ಥಾಯ। ಉಪಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ। ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಕುಸಲವಾಯಾಮೋ। ಸತೋತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ। ಅನುಪರಿಧಾವನ್ತಿ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಹಜಾತಾ ಚ ಪುರೇಜಾತಾ ಚ ಹುತ್ವಾ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಹಜಾತಾ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ ರಾಜಾನಂ ವಿಯ ಏಕರಥೇ ಠಿತಾ ಅಸಿಗ್ಗಾಹಛತ್ತಗ್ಗಾಹಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಪುರೇಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಪರಿವಾರೇತಿ ರಥಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪತ್ತಿಕಾದಯೋ ವಿಯ। ದುತಿಯಪಬ್ಬತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ತಯೋಪಿ ಸಹಜಾತಪರಿವಾರಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೧೩೭. ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಜಾನಾತಿ। ಇತೋ ಅಪರೇಸು ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀಸುಪಿ ಏವಮೇವ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೬) ವುತ್ತಾಯೇವ।
ತಕ್ಕೋತಿಆದೀಸು ತಕ್ಕನವಸೇನ ತಕ್ಕೋ। ಸ್ವೇವ ಚ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಸ್ವೇವ ಸಙ್ಕಪ್ಪನವಸೇನ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಏಕಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ಅಪ್ಪನಾ ಬ್ಯಪ್ಪನಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಚೇತಸೋ ಅಭಿನಿರೋಪನಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಾ। ವಿತಕ್ಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿರೋಪೇತಿ ವಿತಕ್ಕೇ ಪನ ಅಸತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಧಮ್ಮತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿರುಹತಿ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಭಿಞ್ಞಾತಪುರಿಸೋ ವಿಯ ರಾಜಗೇಹಂ। ಅನಭಿಞ್ಞಾತಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿಹಾರೇನ ವಾ ದೋವಾರಿಕೇನ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾತಂ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬೇ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋವ ಧಮ್ಮತಾಯ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಚೇವ ಪವಿಸತಿ ಚ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಲೋಕಿಯವಿತಕ್ಕೋ ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋತಿ, ನ ಲೋಕುತ್ತರೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಸಙ್ಖರೋತಿ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋತ್ವೇವ ಚ ಪನಸ್ಸ ನಾಮಂ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಅನುಪರಿಧಾವನ್ತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಪರಿವಾರೇನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ತಯೋಪಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ
೧೩೮. ಮುಸಾವಾದಾ ವೇರಮಣೀತಿಆದೀಸು ವಿರತಿಪಿ ಚೇತನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಆರತೀತಿಆದೀಸು ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಆರಕಾ ರಮತೀತಿ ಆರತಿ। ವಿನಾ ತೇಹಿ ರಮತೀತಿ ವಿರತಿ। ತತೋ ತತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಾವ ಹುತ್ವಾ ತೇಹಿ ವಿನಾ ರಮತೀತಿ ಪಟಿವಿರತಿ। ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಾ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ, ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಓರಮನಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಧಿವಚನಂ। ವೇರಂ ಮಣತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ವೇರಮಣಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಓರಮನಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ।
೧೩೯. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಚೇತನಾ ವಿರತೀತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ।
೧೪೦. ಕುಹನಾತಿಆದೀಸು ಕುಹನಾ। ಲಾಭಸಕ್ಕಾರತ್ಥಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಏತಾಯ ಲಪನ್ತೀತಿ ಲಪನಾ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಮೇತೇಸನ್ತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ ನೇಮಿತ್ತಿಕತಾ। ನಿಪ್ಪೇಸೋ ಸೀಲಮೇತೇಸನ್ತಿ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕತಾ। ಲಾಭೇನ ಲಾಭಂ ನಿಜಿಗೀಸನ್ತಿ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸನ್ತೀತಿ ಲಾಭೇನ ಲಾಭಂ ನಿಜಿಗೀಸನಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಾಭೇನ ಲಾಭಂ ನಿಜಿಗೀಸನತಾ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪನೇತಾ ಕುಹನಾದಿಕಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸೀಲನಿದ್ದೇಸೇಯೇವ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸಿತಾ। ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ನ ಕೇವಲಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೋವ ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವೋ, ಆಜೀವಹೇತು ಪನ ಪವತ್ತಿತಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ಸತ್ತಕಮ್ಮಪಥಚೇತನಾಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವೋವ। ತಾಸಂಯೇವ ಸತ್ತನ್ನಂ ಚೇತನಾನಂ ಪದಪಚ್ಛೇದಂ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಕುರುಮಾನಂ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ನಾಮ।
೧೪೧. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತಿ, ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಪಿ ಫಲಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮ್ಮಾಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಠಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಸಮ್ಮಾಞಾಣಂ ಪಹೋತಿ, ಫಲಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಠಿತಸ್ಸ ಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಸಮ್ಮಾಞಾಣಂ ಪಹೋತಿ। ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಮ್ಮಾಞಾಣೇ ಚ ಠಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿ ಪಹೋತಿ, ಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಮ್ಮಾಞಾಣೇ
೧೪೨. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಅವಸೇಸನಿಕಾಯಭಾಣಕಾ ಫಲಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ದಸನ್ನಂ ನಿಜ್ಜರವತ್ಥೂನಂ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋತಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಮಾಞಾಣಂ, ತದಧಿಮುತ್ತಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿ।
ವೀಸತಿ ಕುಸಲಪಕ್ಖಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ದಸ, ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಾ ಚ ಅನೇಕೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ದಸಾತಿ ಏವಂ ವೀಸತಿ ಕುಸಲಪಕ್ಖಾ ಹೋನ್ತಿ। ವೀಸತಿ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಾತಿ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ದಸ, ‘‘ಯೇ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಾ ಅನೇಕೇ ಪಾಪಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ ದಸ ಚಾತಿ ಏವಂ ವೀಸತಿ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಮಹಾಚತ್ತಾರೀಸಕೋತಿ ಮಹಾವಿಪಾಕದಾನೇನ ಮಹನ್ತಾನಂ ಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಾನಞ್ಚೇವ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಾನಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೀಸಾಯ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಮಹಾಚತ್ತಾರೀಸಕೋತಿ।
ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಕಥಿತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ। ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ದ್ವೇಪಿ ಕಥಿತಾ। ‘‘ಸಮ್ಮಾಞಾಣಂ ಪಹೋತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೧೪೩. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಚೇ ಭವಂ ಗರಹತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮಾಯಂ ಸೋಭನಾತಿ ವದನ್ತೋಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮಾಯಂ ನ ಸೋಭನಾತಿ ವದನ್ತೋಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಗರಹತಿ ನಾಮ। ಓಕ್ಕಲಾತಿ ಓಕ್ಕಲಜನಪದವಾಸಿನೋ। ವಸ್ಸಭಞ್ಞಾತಿ ವಸ್ಸೋ ಚ ಭಞ್ಞೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಜನಾ। ಅಹೇತುವಾದಾತಿ ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಏವಮಾದಿವಾದಿನೋ। ಅಕಿರಿಯವಾದಾತಿ ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪನ್ತಿ ಏವಂ ಕಿರಿಯಪಟಿಕ್ಖೇಪವಾದಿನೋ। ನತ್ಥಿಕವಾದಾತಿ ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿವಾದಿನೋ। ತೇ ಇಮೇಸು ತೀಸುಪಿ ದಸ್ಸನೇಸು ಓಕ್ಕನ್ತನಿಯಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ। ಕಥಂ ಪನೇತೇಸು ನಿಯಾಮೋ ಹೋತೀತಿ। ಯೋ ಹಿ ಏವರೂಪಂ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಜ್ಝಾಯತಿ ವೀಮಂಸತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು
ತತ್ಥ ಕೋಚಿ ಏಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಕೋಚಿ ದ್ವೇ, ಕೋಚಿ ತೀಣಿಪಿ, ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋವ ಹೋತಿ, ಪತ್ತೋ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚೇವ ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಾವರಣಞ್ಚ। ಅಭಬ್ಬೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಮ್ಪಿ ಗನ್ತುಂ, ಪಗೇವ ಮೋಕ್ಖಂ, ವಟ್ಟಖಾಣು ನಾಮೇಸ ಸತ್ತೋ ಪಥವೀಗೋಪಕೋ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನಿನ್ದಾಬ್ಯಾರೋಸಉಪಾರಮ್ಭಭಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿನ್ದಾಭಯೇನ ಘಟ್ಟನಭಯೇನ ಉಪವಾದಭಯೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಹಾಚತ್ತಾರೀಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೇ ದಸ ಥೇರೇ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾತೇಹಿ ಬಹೂಹಿ
ಓವದನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನ್ತೀತಿ ಆಮಿಸಸಙ್ಗಹೇನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಸಙ್ಗಹೇಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೋವಾದಾನುಸಾಸನೀಹಿ ಓವದನ್ತಿ ಚ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ ಚ। ತೇ ಚಾತಿ ಚಕಾರೋ ಆಗಮಸನ್ಧಿಮತ್ತಂ। ಉಳಾರಂ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಸೀಲಪರಿಪೂರಣಾದಿತೋ ಪುಬ್ಬವಿಸೇಸತೋ ಉಳಾರತರಂ ಅಪರಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದಿವಿಸೇಸಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೪೫. ಆರದ್ಧೋತಿ ತುಟ್ಠೋ। ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪಾಪುಣನತ್ಥಂ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಮುದಿಂ ಚಾತುಮಾಸಿನಿನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಚಾತುಮಾಸಪುಣ್ಣಮಂ। ಸಾ ಹಿ ಕುಮುದಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಕೋಮುದೀ, ಚತುನ್ನಂ ವಸ್ಸಿಕಾನಂ ಮಾಸಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ ಚಾತುಮಾಸಿನೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆಗಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉದಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಜ್ಜ ಅಪವಾರೇತ್ವಾ ಯಾವ ಸಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಕತ್ಥಚಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಇಧೇವ ವಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪವಾರಣಸಙ್ಗಹಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ಏವಮಾಹ।
ಪವಾರಣಸಙ್ಗಹೋ ನಾಮ ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಿಯ್ಯತಿ ಕಸ್ಸ
ಸಾವತ್ಥಿಂ ಓಸರನ್ತೀತಿ ಭಗವತಾ ಪವಾರಣಸಙ್ಗಹೋ ದಿನ್ನೋತಿ ಸುತಸುತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಯಥಾಸಭಾವೇನ ಏಕಂ ಮಾಸಂ ವಸಿತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಯ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಓಸರನ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಪುಬ್ಬೇನಾಪರನ್ತಿ ಇಧ ತರುಣಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಕಮ್ಮಂ
೧೪೬. ಅಲನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ। ಯೋಜನಗಣನಾನೀತಿ ಏಕಂ ಯೋಜನಂ ಯೋಜನಮೇವ, ದಸಪಿ ಯೋಜನಾನಿ ಯೋಜನಾನೇವ, ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಯೋಜನಗಣನಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇಧ ಪನ ಯೋಜನಸತಮ್ಪಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಪುಟೋಸೇನಾಪೀತಿ ಪುಟೋಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ. ತಂ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಯುತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪುಟಂಸೇನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪುಟೋ ಅಂಸೇ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುಟಂಸೋ, ತೇನ ಪುಟಂಸೇನ, ಅಂಸೇ ಪಾಥೇಯ್ಯಪುಟಂ ವಹನ್ತೇನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೧೪೭. ಇದಾನಿ ಏವರೂಪೇಹಿ ಚರಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಏತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಕಥಿತಾ। ತತ್ರ ಹಿ ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಲೋಕಿಯಾ। ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಭಾವನಾನುಯೋಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ಇದಂ ಪನ ಆನಾಪಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವಸ್ಸ ಪಾಳಿತ್ಥೋ ಚ ಭಾವನಾನಯೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೧೪೯. ಕಾಯಞ್ಞತರನ್ತಿ ತಸ್ಮಾತಿಹಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಸು ಕಾಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ವಾಯೋಕಾಯಂ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಾ ರೂಪಕಾಯೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಆನಾಪಾನಂ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವೇದನಾಞ್ಞತರನ್ತಿ ತೀಸು ವೇದನಾಸು ಅಞ್ಞತರಂ, ಸುಖವೇದನಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿಕಾರನ್ತಿ ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದಿತಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸುನ್ದರಮನಸಿಕಾರಂ। ಕಿಂ ಪನ ಮನಸಿಕಾರೋ ಸುಖವೇದನಾ ಹೋತೀತಿ। ನ ಹೋತಿ, ದೇಸನಾಸೀಸಂ ಪನೇತಂ। ಯಥೇವ ಹಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಞ್ಞಾನಾಮೇನ ಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಮನಸಿಕಾರನಾಮೇನ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಪಠಮಪದೇ ಪೀತಿಸೀಸೇನ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ದುತಿಯಪದೇ ಸುಖನ್ತಿ ಸರೂಪೇನೇವ ವುತ್ತಾ। ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪದದ್ವಯೇ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೭೪) ವಚನತೋ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರನಾಮೇನ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಮನಸಿಕಾರನಾಮೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಧ ‘‘ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿಕಾರ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಏಸಾ ವೇದನಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ನೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ತಂತಂಸುಖಾದೀನಂ
‘‘ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ
ಇತಿ ಯಥೇವ ಝಾನಪಟಿಲಾಭೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪೀತಿಸುಖಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ವೇದನಾಸಙ್ಖಾತಮನಸಿಕಾರಪಟಿಲಾಭೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವೇದನಾ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ ಹೋತಿ ‘‘ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹರತೀ’’ತಿ।
ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸತಿಞ್ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವ ನಾಮೇಸ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಸೋ ಯಂ ತಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಪಹಾನಂ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಧುಕಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ, ದೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾದನೀವರಣಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀತಿ ಏವಂ ಪಹಾನಕರಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾತಿ ತಂ ಅನಿಚ್ಚವಿರಾಗನಿರೋಧಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ಪಹಾನಞಾಣಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಯಞ್ಚ ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಯಞ್ಚ ಏಕತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೀತಿ ದ್ವಿಧಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸಪಿ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ, ಇಧ ಆರಮ್ಮಣಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತಸ್ಮಾತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತೋ ನ ಕೇವಲಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮೇ, ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಸೀಸೇನ ಪನ ವುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಞಾಣಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೧೫೦. ಪವಿಚಿನತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪವಿಚಿನತಿ। ಇತರಂ ಪದದ್ವಯಂ ಏತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ನಿರಾಮಿಸಾತಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದರಥಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿಯತಿ, ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಸಹಜಾತಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಾಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತಿ।
ಏವಂ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಸತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಸತಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪೀತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಇಮೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಅನೋಸಕ್ಕನಅನತಿವತ್ತನಸಙ್ಖಾತೋ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಅಸ್ಸೇಸು ಸಾರಥಿನೋ ‘‘ಅಯಂ ಓಲೀಯತೀ’’ತಿ ತುದನಂ ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಅತಿಧಾವತೀ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢನಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ಏವಂ ಪಸ್ಸಮಾನಸ್ಸ ಠಿತಾಕಾರೋವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಇಮೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಅನೋಸಕ್ಕನಅನತಿವತ್ತನಸಙ್ಖಾತೋ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ? ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾ ನಾನಾರಸಲಕ್ಖಣಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನಾಮ ಕಥಿತಾ।
೧೫೨. ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿಆದೀನಿ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೩-೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಗೇಹಸಿತಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಾ। ಸರಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಧಾವನಸಙ್ಕಪ್ಪಾ। ಸರನ್ತೀತಿ ಹಿ ಸರಾ, ಧಾವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವಾತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ। ಕಾಯಗತಾಸತಿನ್ತಿ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಮ್ಪಿ ಕಾಯಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸತಿಂ। ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಮಥೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ, ಕಾಯಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ಉಭಯೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।
ಪುನ ಚಪರಂ…ಪೇ॰… ಏವಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯಗತಾಸತಿಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ।
೧೫೬. ಅನ್ತೋಗಧಾವಾಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಾವನಾಯ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ವಿಜ್ಜಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಚೇತಸಾ ಫುಟೋತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧಂ ಫರಣಂ ಆಪೋಫರಣಞ್ಚ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಫರಣಞ್ಚ, ತತ್ಥ ಆಪೋಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಪೇನ ಫರಣಂ ಆಪೋಫರಣಂ ನಾಮ। ಏವಂ ಫುಟೇಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಸಬ್ಬಾ ಸಮುದ್ದಙ್ಗಮಾ ಕುನ್ನದಿಯೋ ಅನ್ತೋಗಧಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಆಲೋಕಂ ಪನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಸಕಲಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಫರಣಂ ನಾಮ। ಏವಂ ಫರಣೇಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಸಬ್ಬಾ ಸಮುದ್ದಙ್ಗಮಾ ಕುನ್ನದಿಯೋ ಅನ್ತೋಗಧಾವ ಹೋನ್ತಿ।
ಓತಾರನ್ತಿ ವಿವರಂ ಛಿದ್ದಂ। ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಂ। ಲಭೇಥ ಓತಾರನ್ತಿ ಲಭೇಯ್ಯ ಪವೇಸನಂ, ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಕ್ಖೇಪನನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಿಪನಟ್ಠಾನಂ।
೧೫೭. ಏವಂ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಳಫಲಕನ್ತಿ ಕವಾಟಂ।
೧೫೮. ಕಾಕಪೇಯ್ಯೋತಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಾಕೇನ ಗೀವಂ ಅನಾಮೇತ್ವಾವ ಪಾತಬ್ಬೋ। ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ। ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಸತಿ ಸತಿ ಆಯತನೇತಿ ಸತಿಸತಿ ಕಾರಣೇ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣನ್ತಿ? ಅಭಿಞ್ಞಾವ ಕಾರಣಂ। ಆಳಿಬನ್ಧಾತಿ ಮರಿಯಾದಬದ್ಧಾ।
ಯಾನೀಕತಾಯಾತಿ ಯುತ್ತಯಾನಂ ವಿಯ ಕತಾಯ। ವತ್ಥುಕತಾಯಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಕತಾಯ। ಅನುಟ್ಠಿತಾಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪವತ್ತಿತಾಯ। ಪರಿಚಿತಾಯಾತಿ ಪರಿಚಯಕತಾಯ। ಸುಸಮಾರದ್ಧಾಯಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾಯ ಸುಸಮ್ಪಗ್ಗಹಿತಾಯ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಸಙ್ಖಾರುಪಪತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೦. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರುಪಪತ್ತಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರುಪಪತ್ತಿನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂಯೇವ ಉಪಪತ್ತಿಂ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸ, ನ ಪೋಸಸ್ಸ, ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ವಾ ಭವೂಪಗಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ।
೧೬೧. ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಿಕಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ದಹತೀತಿ ಠಪೇತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ವಿಹಾರಾ ಚಾತಿ ಸಹ ಪತ್ಥನಾಯ ಸದ್ಧಾದಯೋವ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ। ತತ್ರುಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ। ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾತಿ ಸಹ ಪತ್ಥನಾಯ ಪಞ್ಚ
೧೬೫. ಆಮಣ್ಡನ್ತಿ ಆಮಲಕಂ। ಯಥಾ ತಂ ಪರಿಸುದ್ಧಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತೇಹಿ ಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ।
೧೬೭. ಸುಭೋತಿ ಸುನ್ದರೋ। ಜಾತಿಮಾತಿ ಆಕರಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತೋತಿ ಧೋವನಾದೀಹಿ ಸುಟ್ಠುಕತಪರಿಕಮ್ಮೋ। ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲೇ ಠಪಿತೋ।
೧೬೮. ಸತಸಹಸ್ಸೋತಿ ಲೋಕಧಾತುಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ ಆಲೋಕಫರಣಬ್ರಹ್ಮಾ। ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ನಿಕ್ಖೇನ ಕತಂ ಪಿಳನ್ಧನಂ, ನಿಕ್ಖಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಸುವಣ್ಣಂ, ಊನಕನಿಕ್ಖೇನ ಕತಂ ಪಸಾಧನಞ್ಹಿ ಘಟ್ಟನಮಜ್ಜನಕ್ಖಮಂ ನ ಹೋತಿ, ಅತಿರೇಕೇನ ಕತಂ ಘಟ್ಟನಮಜ್ಜನಂ ಖಮತಿ, ವಣ್ಣವನ್ತಂ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ಫರುಸಧಾತುಕಂ ಖಾಯತಿ। ನಿಕ್ಖೇನ ಕತಂ ಘಟ್ಟನಮಜ್ಜನಞ್ಚೇವ ಖಮತಿ, ವಣ್ಣವನ್ತಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಜಮ್ಬೋನದನ್ತಿ ಜಮ್ಬುನದಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ। ಮಹಾಜಮ್ಬುರುಕ್ಖಸ್ಸ ಹಿ ಏಕೇಕಾ ಸಾಖಾ ಪಣ್ಣಾಸ ಪಣ್ಣಾಸ ಯೋಜನಾನಿ ದಕ್ಖಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಉಕ್ಕಾಮುಖಸುಕುಸಲಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ದಕ್ಖೇನ ಸುಕುಸಲೇನ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತೇನ ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಪಚಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಟ್ಠಂ। ಉಕ್ಕಾಮುಖೇತಿ ಉದ್ಧನೇ। ಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ಧೋತಘಟ್ಟಿತಮಜ್ಜಿತಂ। ವತ್ಥೋಪಮೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೫-೭೬) ಚ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೭-೩೬೦) ಚ ಪಿಣ್ಡಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಕತಭಣ್ಡಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ।
ಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಫರಿತ್ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಫರಣಂ ಚೇತೋಫರಣಂ ಕಸಿಣಫರಣಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಫರಣಂ ಆಲೋಕಫರಣಂ ಸರೀರಫರಣನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಚೇತೋಫರಣಂ ನಾಮ ಲೋಕಧಾತುಸಹಸ್ಸೇ ಸತ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಜಾನನಂ। ಕಸಿಣಫರಣಂ ನಾಮ ಲೋಕಧಾತುಸಹಸ್ಸೇ ಕಸಿಣಪತ್ಥರಣಂ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಫರಣಂ ನಾಮ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಸಹಸ್ಸಲೋಕಧಾತುದಸ್ಸನಂ। ಆಲೋಕಫರಣಮ್ಪಿ ಏತದೇವ। ಸರೀರಫರಣಂ ನಾಮ ಲೋಕಧಾತುಸಹಸ್ಸೇ ಸರೀರಪಭಾಯ ಪತ್ಥರಣಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಫರಣಾನಿ ಅವಿನಾಸೇನ್ತೇನ ಕಥೇತಬ್ಬನ್ತಿ।
ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಮಣಿಓಪಮ್ಮೇ ಕಸಿಣಫರಣಂ ವಿಯ ನಿಕ್ಖೋಪಮ್ಮೇ ಸರೀರಫರಣಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ವಾದಂ ವಿಯ ಅಟ್ಠಕಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸರೀರಫರಣಂ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಂ, ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಪದಂ ಫರಣಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಅಥ ವಾ ಫರತೀತಿ ಪತ್ಥರತಿ। ಅಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಜಾನಾತಿ।
೧೬೯. ಆಭಾತಿಆದೀಸು ಆಭಾದಯೋ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾ ದೇವಾ ನತ್ಥಿ, ತಯೋ ಪರಿತ್ತಾಭಾದಯೋ ದೇವಾ ಆಭಾ ನಾಮ, ಪರಿತ್ತಾಸುಭಾದಯೋ ಚ। ಸುಭಕಿಣ್ಹಾದಯೋ ಚ ಸುಭಾ ನಾಮ। ವೇಹಪ್ಫಲಾದಿವಾರಾ ಪಾಕಟಾಯೇವ।
ಇಮೇ ತಾವ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತತು। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪನ ಆಸವಕ್ಖಯಞ್ಚ ಕಥಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ? ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಸೀಲಂ, ಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಾ ತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಭಾವೇತ್ವಾ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸಙ್ಖಾರುಪಪತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।