೪. ವಿಭಙ್ಗವಗ್ಗೋ
೧. ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಭದ್ದಕಸ್ಸ ಏಕರತ್ತಸ್ಸ। ಉದ್ದೇಸನ್ತಿ ಮಾತಿಕಂ। ವಿಭಙ್ಗನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರಭಾಜನೀಯಂ।
ಅತೀತನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ। ನಾನ್ವಾಗಮೇಯ್ಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ನಾನುಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ನಪ್ಪಟಿಕಙ್ಖೇತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ನ ಪತ್ಥೇಯ್ಯ। ಯದತೀತನ್ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಕಾರಣವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ಅತೀತಂ, ತಂ ಪಹೀನಂ ನಿರುದ್ಧಂ ಅತ್ಥಙ್ಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪುನ ನಾನುಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಯಂ ಅನಾಗತಂ, ತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಅಜಾತಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ನ ಪತ್ಥೇಯ್ಯ।
ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಚ ನಂ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಯೋ ವಿಪಸ್ಸತಿ ಅರಞ್ಞಾದೀಸು ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ವಿಪಸ್ಸತಿ। ಅಸಂಹೀರಂ ಅಸಂಕುಪ್ಪನ್ತಿ ಇದಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿವಿಪಸ್ಸನಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ನ ಸಂಹೀರತಿ ನ ಸಂಕುಪ್ಪತೀತಿ ಅಸಂಹೀರಂ ಅಸಂಕುಪ್ಪಂ, ತಂ ಅನುಬ್ರೂಹಯೇ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ, ಪಟಿವಿಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರಾಗಾದೀಹಿ ನ ಸಂಹೀರತಿ ನ ಸಂಕುಪ್ಪತೀತಿ ಅಸಂಹೀರಂ ಅಸಂಕುಪ್ಪಂ। ತಂ ವಿದ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ಅನುಬ್ರೂಹಯೇ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ತಂ ತಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇನ್ತೋ ವಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತಸ್ಸ ಪನ ಅನುಬ್ರೂಹನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ – ಅಜ್ಜೇವ ಕಿಚ್ಚಮಾತಪ್ಪನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆತಾಪನಪರಿತಾಪನೇನ ಆತಪ್ಪನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ವೀರಿಯಂ ಅಜ್ಜೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಕೋ ಜಞ್ಞಾ ಮರಣಂ ಸುವೇತಿ ಮಹಾಸೇನೇನಾತಿ ಅಗ್ಗಿವಿಸಸತ್ಥಾದೀನಿ ಅನೇಕಾನಿ ಮರಣಕಾರಣಾನಿ ತಸ್ಸ ಸೇನಾ, ತಾಯ ಮಹತಿಯಾ ಸೇನಾಯ ವಸೇನ ಮಹಾಸೇನೇನ ಏವರೂಪೇನ ಮಚ್ಚುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಕತಿಪಾಹಂ ತಾವ ಆಗಮೇಹಿ ಯಾವಾಹಂ ಬುದ್ಧಪೂಜಾದಿಂ ಅತ್ತನೋ ಅವಸ್ಸಯಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಸಙ್ಗರೋತಿ ಹಿ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಾಕಾರಲಞ್ಜಾನುಪ್ಪದಾನಬಲರಾಸೀನಂ
ಅತನ್ದಿತನ್ತಿ ಅನಲಸಂ ಉಟ್ಠಾಹಕಂ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಭದ್ದೋ ಏಕರತ್ತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಭದ್ದೇಕರತ್ತೋ। ಇತಿ ತಂ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಪುಗ್ಗಲಂ ‘‘ಭದ್ದೇಕರತ್ತೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ। ರಾಗಾದೀನಂ ಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತೋ ಬುದ್ಧಮುನಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ।
೨೭೩. ಏವಂರೂಪೋತಿಆದೀಸು ಕಾಳೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿವಣ್ಣೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಏವಂ ಮನುಞ್ಞರೂಪವಸೇನೇವ ಏವಂರೂಪೋ ಅಹೋಸಿಂ। ಕುಸಲಸುಖಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾವಸೇನೇವ ಏವಂವೇದನೋ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂಯೇವ ಸಞ್ಞಾದೀನಂ ವಸೇನ ಏವಂಸಞ್ಞೋ ಏವಂಸಙ್ಖಾರೋ ಏವಂವಿಞ್ಞಾಣೋ ಅಹೋಸಿಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನನ್ತಿ।
ತತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ವಾನೇತೀತಿ ತೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ತಣ್ಹಂ ಸಮನ್ವಾನೇತಿ ಅನುಪವತ್ತೇತಿ। ಹೀನರೂಪಾದಿವಸೇನ ಪನ ಏವಂರೂಪೋ ಅಹೋಸಿಂ…ಪೇ॰… ಏವಂವಿಞ್ಞಾಣೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ।
ನನ್ದಿಂ ನ ಸಮನ್ವಾನೇತೀತಿ ತಣ್ಹಂ ವಾ ತಣ್ಹಾಸಮ್ಪಯುತ್ತದಿಟ್ಠಿಂ ವಾ ನಾನುಪವತ್ತಯತಿ।
೨೭೪. ಏವಂರೂಪೋ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ತಂಮನುಞ್ಞರೂಪಾದಿವಸೇನೇವ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪವತ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ನನ್ದಿಸಮನ್ವಾನಯನಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೨೭೫. ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಂಹೀರತೀತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಯೋ ಧಮ್ಮಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸತಿ। ಅಸಂಹೀರಂ ಅಸಂಕುಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಂಹೀರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಾವತೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ನ ಸಂಹೀರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭಾವೇನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ನಾಕಡ್ಢಿಯತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಆನನ್ದಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಆನನ್ದಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ। ಕೋ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಜಾನನ್ತೋವ ಕಥಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ।
೨೭೮. ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಮದಾಸಿ। ಸಾಧು ಖೋ ತ್ವನ್ತಿ ಪರಿಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧೇಹಿ ಕಥಿತತ್ತಾ ದೇಸನಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಆಹ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಆನನ್ದಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಮಹಾಕಚ್ಚಾನಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಪೋದಾರಾಮೇತಿ ತತ್ತೋದಕಸ್ಸ ರಹದಸ್ಸ ವಸೇನ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೇ ಆರಾಮೇ। ವೇಭಾರಪಬ್ಬತಸ್ಸ ತಪೋದಾರಾಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
೨೮೦. ಸಮಿದ್ಧೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ಸಮಿದ್ಧೋ ಅಭಿರೂಪೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಿದ್ಧಿತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ। ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕೋತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಭೂತೋ। ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸುಗತೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾತಿ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೯ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
೨೮೨. ಇತಿ ಮೇ ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸುತ್ತೇ ಭಗವಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನವಸೇನೇವ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇಸಿ। ಥೇರೋಪಿ ‘‘ಭಗವತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಚಕ್ಖೂತಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋ। ರೂಪಾತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಾಯತನಾನಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ನಿಕನ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತದಭಿನನ್ದತೀತಿ ತಂ ಚಕ್ಖುಞ್ಚೇವ ರೂಪಞ್ಚ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ಅನ್ವಾಗಮೇತೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನುಗಚ್ಛತಿ।
ಇತಿ ಮೇ ಮನೋ ಅಹೋಸಿ ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ಇತಿ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮನೋತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಾತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ।
೨೮೩. ಪಣಿದಹತೀತಿ ಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಠಪೇಸಿ। ಪಣಿಧಾನಪಚ್ಚಯಾತಿ ಪತ್ಥನಾಟ್ಠಪನಕಾರಣಾ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಹಾಕಚ್ಚಾನಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೮೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯೋತಿ ಅಙ್ಗಥೇರೋ ಕಿರ ನಾಮೇಸ, ಕಾಯಸ್ಸ ಪನ ಈಸಕಲೋಮಸಾಕಾರತಾಯ ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯೋತಿ ಪಾಕಟೋ ಜಾತೋ। ಚನ್ದನೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಕಿರೇಸ ಚನ್ದನೋ ನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಅಡ್ಢೋ ಮಹದ್ಧನೋ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಪುರಿಮನಾಮೇನ ಚನ್ದನೋ ದೇವಪುತ್ತೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ। ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯನ್ತಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ। ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಸ್ಸೇವ ಜಯಸುಮನಪುಪ್ಫರಾಸಿ ವಿಯ ವಣ್ಣೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ಕದಾ ಪನ ತತ್ಥ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸೀತಿ? ಬೋಧಿಪತ್ತಿತೋ ಸತ್ತಮೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಆಸಾಳ್ಹೀಮಾಸಪುಣ್ಣಮಾಯ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಓರುಯ್ಹ ಕಣ್ಡಮ್ಬಮೂಲೇ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಮಹಾಜನಂ ಮಹಾವಿದುಗ್ಗತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಪಥೇ ನ ವಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಸ್ಸಮಾನಸ್ಸೇವ ತಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಪದವೀಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಮೂಲೇ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವಿಹಾಸಿ।
ತತ್ರ ಭಗವಾತಿ ತತ್ರ ವಿಹರನ್ತೋ ಭಗವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದಸಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಪರಿವುತೋ ಮಾತರಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಗಮ್ಭೀರಂ ನಿಪುಣಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ರೂಪಾರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ರಾಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಭಙ್ಗೇನ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ, ದೇವತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪಮಾದಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ನಿಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸುತ್ತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠೋ ಗಾಥಾಮತ್ತಮೇವ ಧಾರೇಸಿ। ತೇನಾಹ
ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಹಿ ತ್ವನ್ತಿಆದೀಸು ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸುಣನ್ತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮ, ವಾಚಾಯ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ನಾಮ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ಧಾರೇತಿ ನಾಮ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಲೋಮಸಕಙ್ಗಿಯಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೮೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸುಭೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಅಹೋಸಿ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ತೇನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸುಭತಾಯ ಸುಭೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಮಾಣವೋತಿ ಪನ ತಂ ತರುಣಕಾಲೇ ವೋಹರಿಂಸು, ಸೋ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇಪಿ ತೇನೇವ ವೋಹಾರೇನ ವೋಹರಿಯತಿ। ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತೋತಿ ತೋದೇಯ್ಯಸ್ಸ ನಾಮ ಪಸೇನದಿರಞ್ಞೋ ಪುರೋಹಿತಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ। ಸೋ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ತುದಿಗಾಮೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿತ್ತಾ ತೋದೇಯ್ಯೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ। ಮಹಾಧನೋ ಪನ ಹೋತಿ ಸತ್ತಾಸೀತಿಕೋಟಿವಿಭವೋ ಪರಮಮಚ್ಛರೀ, ‘‘ದದತೋ ಭೋಗಾನಂ ಅಪರಿಕ್ಖಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ದೇತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಅಞ್ಜನಾನಂ ಖಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ವಮ್ಮಿಕಾನಞ್ಚ ಸಞ್ಚಯಂ।
ಮಧೂನಞ್ಚ ಸಮಾಹಾರಂ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಘರಮಾವಸೇ’’ತಿ॥
ಏವಂ ಅದಾನಮೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸಿ। ಧುರವಿಹಾರೇ ವಸತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಯಾಗುಉಳುಙ್ಗಮತ್ತಂ ವಾ ಭತ್ತಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ವಾ ಅದತ್ವಾ ಧನಲೋಭೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಘರೇ ಸುನಖೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ಸುಭೋ ತಂ ಸುನಖಂ ಅತಿವಿಯ ಪಿಯಾಯತಿ
ಸುನಖೋ
ಭಗವಾಪಿ ತಸ್ಸ ತಥೇವ ವತ್ವಾ ಅವಿಸಂವಾದನತ್ಥಂ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ಮಾಣವ ಪಿತರಾ ಅನಕ್ಖಾತಂ ಧನ’’ನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ಸಕಂ ಅತ್ತನೋ ಭಣ್ಡಕನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಯಾದಾತಿ ಕಮ್ಮದಾಯಾದಾ, ಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ದಾಯಜ್ಜಂ ಭಣ್ಡಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ಯೋನಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮಯೋನೀ। ಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ಬನ್ಧೂತಿ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೂ, ಕಮ್ಮಞಾತಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಕಮ್ಮಪಟಿಸರಣಾ। ಯದಿದಂ ಹೀನಪ್ಪಣೀತತಾಯಾತಿ ಯಂ ಇದಂ ‘‘ತ್ವಂ ಹೀನೋ ಭವ, ತ್ವಂ ಪಣೀತೋ, ತ್ವಂ ಅಪ್ಪಾಯುಕೋ, ತ್ವಂ ದೀಘಾಯುಕೋ…ಪೇ॰… ತ್ವಂ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಭವ, ತ್ವಂ ಪಞ್ಞವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಹೀನಪ್ಪಣೀತತಾಯ ವಿಭಜನಂ, ತಂ ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಕರೋತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ಏವಂ ಸತ್ತೇ ವಿಭಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಮಾಣವೋ ಕಥಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಸಞ್ಜಾನಾಸಿ, ಘನದುಸ್ಸಪಟ್ಟೇನಸ್ಸ ಮುಖಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮಧುರಂ ಪುರತೋ ಠಪಿತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಮಾನನಿಸ್ಸಿತೋ ಕಿರೇಸ ಪಣ್ಡಿತಮಾನೀ, ಅತ್ತನಾ ಸಮಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಥಸ್ಸ ‘‘ಕಿಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಕಥೇತಿ, ಯಮಹಂ ಜಾನಾಮಿ, ತದೇವ ಕಥೇತೀತಿ ಅಯಂ ಮಾನೋ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ‘‘ಆದಿತೋವ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ‘ನಾಹಂ ಭೋ ಗೋತಮ ಜಾನಾಮಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಮೇ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಥಾ’ತಿ ಮಂ ಯಾಚಿಸ್ಸತಿ, ಅಥಸ್ಸಾಹಂ ಯಾಚಿತಕಾಲೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಞ್ಚಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ।
ಇದಾನಿ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ನ ಖೋ ಅಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
೨೯೦. ಸಮತ್ತೇನಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೇನ। ಸಮಾದಿನ್ನೇನಾತಿ ಗಹಿತೇನ ಪರಾಮಟ್ಠೇನ। ಅಪ್ಪಾಯುಕಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಏಸಾ, ಮಾಣವ, ಪಟಿಪದಾ ಯದಿದಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀತಿ ಯಂ ಇದಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಂ, ಏಸಾ ಅಪ್ಪಾಯುಕಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಪಟಿಪದಾತಿ।
ಕಥಂ ಪನೇಸಾ ಅಪ್ಪಾಯುಕತಂ ಕರೋತಿ? ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಉಪಪೀಳಕಂ ಉಪಚ್ಛೇದಕಂ ಜನಕಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕನ್ತಿ। ಬಲವಕಮ್ಮೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪವತ್ತೇ ಉಪಪೀಳಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ
ತತ್ಥ ದಾರಕಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತು ಅಸ್ಸಾದೋ ವಾ ಸುಖಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪೀಳಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಉಪನೇತಿ। ದಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೇಹೇ ಭೋಗಾ ಉದಕಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಣಂ ವಿಯ ರಾಜಾದೀನಂ ವಸೇನ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ಕುಮ್ಭದೋಹನಧೇನುಯೋ ಖೀರಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಸೂರತಾ ಗೋಣಾ ಚಣ್ಡಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಖುಜ್ಜಾ ಉಪಪೀಳಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ।
ದೀಘಾಯುಕಕಮ್ಮೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಯುಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಅಟ್ಠುಸಭಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಸರಂ ಖಿಪೇಯ್ಯ ತಮಞ್ಞೋ ಧನುತೋ ವಿಮುತ್ತಮತ್ತಂ ಮುಗ್ಗರೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಏವಂ ದೀಘಾಯುಕಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ಆಯುಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಚೋರಾನಂ ಅಟವಿಂ ಪವೇಸೇತಿ, ವಾಳಮಚ್ಛೋದಕಂ ಓತಾರೇತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ಸಪರಿಸ್ಸಯಟ್ಠಾನಂ ಉಪನೇತಿ, ಇದಂ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ, ‘‘ಉಪಘಾತಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ।
ಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಜನಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಅಪ್ಪಭೋಗಕುಲಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾದಿಕರಣೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ
ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಅಕುಸಲಾನೇವ, ಜನಕಂ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಕುಸಲಮೇವ। ತತ್ಥ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಂ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮೇನ ಅಪ್ಪಾಯುಕಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಹೋತಿ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಿನಾ ವಾ ಕತಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ
ದೀಘಾಯುಕಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಏಸಾ ಮಾಣವ ಪಟಿಪದಾತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮೇನಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪವತ್ತೇ ಏತಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರತಿಕಮ್ಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಪಠಮತರಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ನ ತೇ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ದೇವಲೋಕೇಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇಯ್ಯಂ। ಹೋತು, ತ್ವಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅಹಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಥಮ್ಭಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಕರೋತಿ। ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಪರಿಸ್ಸಯಂ ನಾಸೇತಿ, ಭೋಗೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ।
ತತ್ಥ
ಅಪಾಣಾತಿಪಾತಿನಾ ವಾ ಕತಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ಉಳಾರಂ ಹೋತಿ, ದೀಘಾಯುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದೀಘಾಯುಕಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಹೋತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಮೇವ ವಾ ನಿಯಾಮೇತ್ವಾ ದೀಘಾಯುಕಂ ಕರೋತಿ। ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಚೇತನಾಯ ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಪುಬ್ಬಾಪರಚೇತನಾಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ದೀಘಾಯುಕೋ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ವಿಹೇಠನಕಮ್ಮಾದೀನಿಪಿ
೨೯೩. ಏತ್ಥ ಪನ ಇಸ್ಸಾಮನಕೋತಿ ಇಸ್ಸಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೋ। ಉಪದುಸ್ಸತೀತಿ ಇಸ್ಸಾವಸೇನೇವ ಉಪಕ್ಕೋಸನ್ತೋ ದುಸ್ಸತಿ। ಇಸ್ಸಂ ಬನ್ಧತೀತಿ ಯವಕಲಾಪಂ ಬನ್ಧನ್ತೋ ವಿಯ ಯಥಾ ನ ನಸ್ಸತಿ ಏವಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಯ ಠಪೇತಿ। ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖೋತಿ ಅಪ್ಪಪರಿವಾರೋ, ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತೋ ವಿಯ ಸರೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಹತ್ಥೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉದಕದಾಯಕಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ।
೨೯೪. ನ ದಾತಾ ಹೋತೀತಿ ಮಚ್ಛರಿಯವಸೇನ ನ ದಾತಾ ಹೋತಿ। ತೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ತೇನ ಮಚ್ಛರಿಯಕಮ್ಮೇನ।
೨೯೫. ಅಭಿವಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾತಬ್ಬಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಉಪಪೀಳಕಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಾನಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ನ ಹಿ ಪವತ್ತೇ ನೀಚಕುಲಿನಂ ವಾ ಉಚ್ಚಾಕುಲಿನಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಮೇವ ಪನ ನಿಯಾಮೇತ್ವಾ ನೀಚಕುಲಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ನೀಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಚ್ಚಾಕುಲೇ।
೨೯೬. ನ ಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಪರಿಪುಚ್ಛನೇನ ನಿರಯೇ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಅಪರಿಪುಚ್ಛಕೋ ಪನ ‘‘ಇದಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಜಾನನ್ತೋ ಕಾತಬ್ಬಂ ನ ಕರೋತಿ, ಅಕಾತಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ। ತೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಇತರೋ ಸಗ್ಗೇ। ಇತಿ ಖೋ, ಮಾಣವ…ಪೇ॰… ಯದಿದಂ ಹೀನಪ್ಪಣೀತತಾಯಾತಿ ಸತ್ಥಾ ದೇಸನಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಪಾಪೇಸಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸುಭಸುತ್ತನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ।
೬. ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೯೮. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಮೋಘನ್ತಿ ತುಚ್ಛಂ ಅಫಲಂ। ಸಚ್ಚನ್ತಿ ತಥಂ ಭೂತಂ। ಇದಞ್ಚ ಏತೇನ ನ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಂ, ಉಪಾಲಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೫೬) ಪನ – ‘‘ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತರಂ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಯ ಪಾಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಚ ಸಾ ಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ಇದಂ – ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ, ಭೋ, ಅಭಿಸಞ್ಞಾನಿರೋಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪೋಟ್ಠಪಾದಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೬ ಆದಯೋ) ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಭಿಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಕಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಿಯತೀತಿ ಏಕವೇದನಮ್ಪಿ ನ ವೇದಿಯತಿ। ಅತ್ಥಿ ಚ ಖೋತಿ ಥೇರೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅನುಜಾನಾತಿ। ಪರಿರಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಗರಹತೋ ಮೋಚನೇನ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಸಞ್ಚೇತನಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ, ಸಾಭಿಸನ್ಧಿಕಂ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖಂ ಸೋತಿ ಥೇರೋ ‘‘ಅಕುಸಲಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಏವಂ ವದತಿ।
ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹನ್ತಿ ಭಗವಾ ಚತುರಙ್ಗೇಪಿ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಟ್ಠಾನೇ ತಿಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾವ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ನ ದೂರೇ ಗಾವುತಮತ್ತಬ್ಭನ್ತರೇ ವಸತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಸಮಾಗಮದಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ।
೨೯೯. ಉದಾಯೀತಿ ಲಾಲುದಾಯೀ। ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ದುಕ್ಖಮೇವ। ಇತಿ ಇಮಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಚೇ ಭಾಸಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ।
೩೦೦. ಉಮ್ಮಙ್ಗನ್ತಿ ಪಞ್ಹಾಉಮ್ಮಙ್ಗಂ। ಉಮ್ಮುಜ್ಜಮಾನೋತಿ ಸೀಸಂ ನೀಹರಮಾನೋ। ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅನುಪಾಯೇನ ಸೀಸಂ ನೀಹರಿಸ್ಸತಿ। ಇದಞ್ಚ ಪನ ಭಗವಾ ಜಾನನ್ತೋ ನೇವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ನ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನ ಜಾನಿ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಆದಿಂ ಯೇವಾತಿಆದಿಮ್ಹಿಯೇವ। ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಸೋ ವೇದಿಯತೀ’’ತಿ? ಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾವ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಪುಚ್ಛಿತಾ। ಸುಖವೇದನಿಯನ್ತಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚೇತನಾ, ಹೇಟ್ಠಾ ತಿಕಜ್ಝಾನಚೇತನಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೇಸು ಸುಖವೇದನಾಯ ಜನನತೋ ಸುಖವೇದನಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಕಾಮಾವಚರಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂಯೇವ ಏಕನ್ತೇನ ಸುಖಂ ಜನೇತಿ, ಪವತ್ತೇ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಮ್ಪಿ।
ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೇಸು ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಜನನತೋ ದುಕ್ಖವೇದನಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತೇಯೇವ ಚೇತಂ ಏಕನ್ತೇನ ದುಕ್ಖಂ ಜನೇತಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಮ್ಪಿ, ಸಾ ಪನ ವೇದನಾ ಅನಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇಸುಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ದುಕ್ಖಾತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ।
ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಪನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚೇತನಾ, ರೂಪಾವಚರಕುಸಲತೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚೇತನಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೇಸು ತತಿಯವೇದನಾಯ ಜನನತೋ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮಾವಚರಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂಯೇವ ಏಕನ್ತೇನ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ಜನೇತಿ, ಪವತ್ತೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಸುಖಮ್ಪಿ। ಅಪಿಚ ಸುಖವೇದನಿಯಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತಿವಸೇನ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಿಯಂ,
ಏತಸ್ಸ ಭಗವಾತಿ ಥೇರೋ ತಥಾಗತೇನ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಕಥನತ್ಥಂ ಆಲಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾಗತಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಞಾಣಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಕುಸಲತಾಯ ಏವಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗನ್ತಿ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಜನಂ। ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ…ಪೇ॰… ಇಧಾನನ್ದ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ॰… ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ನ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಞಾಣಭಾಜನಂ, ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಞಾಣಭಾಜನತ್ಥಾಯ ಪನ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಪನಂ।
೩೦೧. ಇಧಾನನ್ದ ಏಕಚ್ಚೋ ಸಮಣೋ ವಾತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ। ಇದಞ್ಹಿ ಭಗವಾ – ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಇದಂ ದಸ್ಸನಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಆರಭಿ। ತತ್ಥ ಆತಪ್ಪನ್ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚಪಿ ವೀರಿಯಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ। ಚೇತೋಸಮಾಧಿನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸಮಾಧಿಂ। ಪಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಸೋ ಸತ್ತೋ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿ। ಯೇ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಯೇ ‘‘ದಸನ್ನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಪೂರಿತತ್ತಾ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾ ತೇಸಂ ಞಾಣನ್ತಿ ವದತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿದಿತನ್ತಿ ಪಾಕಟಂ। ಥಾಮಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಥಾಮೇನ। ಪರಾಮಾಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ। ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರತೀತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ವೋಹರತಿ।
೩೦೨. ತತ್ರಾನನ್ದಾತಿ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಚತೂಸು ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು। ಇದಮಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಅಸ್ಸ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವಾದೇ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ತೀಸು ಅನನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನುಞ್ಞಾ ನಾನುಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೩೦೩. ಏವಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ವಚನೇ ಅನುಞ್ಞಾ ಚ ಅನನುಞ್ಞಾ ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಞಾಣಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ತತ್ರಾನನ್ದ, ಯ್ವಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದಿಮಾಹ।
ಪುಬ್ಬೇ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ಇಮಿನಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ। ಪುಬ್ಬೇ ಕತೇನಪಿ ಹಿ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಕತೇನಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಮರಣಕಾಲೇ ವಾ ಪನ – ‘‘ಖನ್ದೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಸಿವೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಪಿತಾಮಹೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಇಸ್ಸರಾದೀಹಿ ವಾ ಲೋಕೋ ವಿಸಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇನಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇವ। ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಯಂ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ, ಯಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ, ತಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಯಂ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಂ, ತಸ್ಸ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಯೇ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ।
ಇತಿ
ಅಭಬ್ಬನ್ತಿ ಭೂತವಿರಹಿತಂ ಅಕುಸಲಂ। ಅಭಬ್ಬಾಭಾಸನ್ತಿ ಅಭಬ್ಬಂ ಆಭಾಸತಿ ಅಭಿಭವತಿ ಪಟಿಬಾಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಹುಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇ ಬಲವಕಮ್ಮಂ ದುಬ್ಬಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ ಇದಂ ಅಭಬ್ಬಞ್ಚೇವ ಅಭಬ್ಬಾಭಾಸಞ್ಚ। ಕುಸಲಂ ಪನ ಆಯೂಹಿತ್ವಾ ಆಸನ್ನೇ ಅಕುಸಲಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ, ಇದಂ ಅಭಬ್ಬಂ ಭಬ್ಬಾಭಾಸಂ। ಬಹುಮ್ಹಿ ಕುಸಲೇ ಆಯೂಹಿತೇಪಿ ಬಲವಕಮ್ಮಂ ದುಬ್ಬಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ, ಇದಂ ಭಬ್ಬಞ್ಚೇವ ಭಬ್ಬಾಭಾಸಞ್ಚ। ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಆಯೂಹಿತ್ವಾ ಆಸನ್ನೇ ಕುಸಲಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ, ಇದಂ ಭಬ್ಬಂ ಅಭಬ್ಬಾಭಾಸಂ।
ಅಪಿಚ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಞ್ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಭಬ್ಬತೋ ಆಭಾಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅಭಬ್ಬಾಭಾಸಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಯ್ವಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಧ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಪಠಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಅಭಬ್ಬಂ ಅಭಬ್ಬಾಭಾಸಂ, ತಞ್ಹಿ ಅಕುಸಲತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ಚ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಭೂತಂ ಅಕುಸಲಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ದುತಿಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಅಭಬ್ಬಂ ಭಬ್ಬಾಭಾಸಂ, ತಞ್ಹಿ ಅಕುಸಲತ್ತಾ ಅಭಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೦೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ। ಮನೋಪವಿಚಾರಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ। ವಿತಕ್ಕುಪ್ಪಾದಕಞ್ಹಿ ಮನೋ ಇಧ ಮನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಮನಸ್ಸ ಉಪವಿಚಾರಾತಿ ಮನೋಪವಿಚಾರಾ। ಸತ್ತಪದಾತಿ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪದಾ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಟ್ಟಪದಾ ನಾಮ, ಅಟ್ಠಾರಸ ವಿವಟ್ಟಪದಾ ನಾಮ, ತೇಪಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನೇನ ಮಗ್ಗೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೋಗ್ಗಾಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಯೋಗ್ಗಾದಿಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪಕಾನಂ, ದಮೇತಬ್ಬದಮಕಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಮುದ್ದೇಸೋತಿ ಇದಂ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಪನಂ।
೩೦೫. ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕತೋ ದ್ವೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ। ಸೇಸಪಸಾದವಿಞ್ಞಾಣೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮಾನಿ ಪನ ದಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಇಧ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ।
ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಸೋಮನಸ್ಸಟ್ಠಾನಿಯನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ। ಉಪವಿಚರತೀತಿ ತತ್ಥ ವಿಚಾರಪವತ್ತನೇನ ಉಪವಿಚರತಿ, ವಿತಕ್ಕೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸಙ್ಖಾತಾ ಮನೋಪವಿಚಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಛ ಸೋಮನಸ್ಸೂಪವಿಚಾರಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪವಿಚರನ್ತೀತಿ ಸೋಮನಸ್ಸೂಪವಿಚಾರಾ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೦೬. ಗೇಹಸಿತಾನೀತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾನೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸಿತಾನಿ। ಇಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸಿತಾನಂ। ಕನ್ತಾನನ್ತಿ ಕಾಮಿತಾನಂ। ಮನೋರಮಾನನ್ತಿ ಮನೋ ಏತೇಸು ರಮತೀತಿ ಮನೋರಮಾನಿ, ತೇಸಂ ಮನೋರಮಾನಂ। ಲೋಕಾಮಿಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ। ಅತೀತನ್ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಂ
ಅನಿಚ್ಚತನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಂ। ವಿಪರಿಣಾಮವಿರಾಗನಿರೋಧನ್ತಿ ಪಕತಿವಿಜಹನೇನ ವಿಪರಿಣಾಮಂ, ವಿಗಚ್ಛನೇನ ವಿರಾಗಂ, ನಿರುಜ್ಝನೇನ ನಿರೋಧಂ। ಸಮ್ಮಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಂ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಇದಂ ರಞ್ಞೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಭೇದಂ ಪಸ್ಸತೋ ಸಙ್ಖಾರಗತಮ್ಹಿ
‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
ಅಮಾನುಸೀ ರತೀ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ॥
ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।
ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತನ್ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೩-೩೭೪)।
ಇಮಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾನಿ।
೩೦೭. ಅತೀತನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ತಾವ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತು, ಅತೀತೇ ಕಥಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಅತೀತೇಪಿ ‘‘ಯಥಾಹಂ ಏತರಹಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ನ ಲಭಾಮಿ, ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ನ ಲಭಿ’’ನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸೂತಿ ಅನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಂ, ಅರಹತ್ತೇ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಯತನನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಾಯತನಂ। ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ। ತಂ ಪನೇತಂ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾನಿ ದೋಮನಸ್ಸಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ಏವಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪಿಹಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೬೧) ವಿತ್ಥಾರಿತಂ, ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
೩೦೮. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಖಾ। ಅನೋಧಿಜಿನಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸೋಧಿಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಓಧಿಜಿನೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಅಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಪಾಕಜಿನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಆಯತಿಂ ವಿಪಾಕಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವೋವ ವಿಪಾಕಜಿನೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಅಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋತಿಆದೀನವತೋ ಉಪದ್ದವತೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ। ಇಮಾ ಛ ಗೇಹಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಇಮಾ ಏವಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಗುಳಪಿಣ್ಡಕೇ ನಿಲೀನಮಕ್ಖಿಕಾ ವಿಯ ರೂಪಾದೀನಿ ಅನತಿವತ್ತಮಾನಾ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಛ ಗೇಹಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ರೂಪಂ ಸಾ ಅತಿವತ್ತತೀತಿ ರೂಪಂ ಸಾ ಅನತಿಕ್ಕಮತಿ, ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ನ ತಿಟ್ಠತಿ। ಇಮಾ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಇಮಾ ಏವಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಇಟ್ಠೇ ಅರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಅದುಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ, ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಸ್ಸ, ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪಸ್ಸನಾ-ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೩೦೯. ತತ್ರ ಇದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇದಂ ಪಜಹಥಾತಿ ತೇಸು ಛತ್ತಿಂಸಸತ್ತಪದೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಜಹಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪವತ್ತನವಸೇನ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚೇವ ಆಗಮ್ಮ ಚ। ಏವಮೇತೇಸಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾನಂ ಪವತ್ತನೇನ ಗೇಹಸಿತಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ।
ಏವಂ ಸರಿಕ್ಖಕೇನೇವ ಸರಿಕ್ಖಕಂ ಜಹಾಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಬಲವತಾ ದುಬ್ಬಲಂ ಜಹಾಪೇನ್ತೋ – ‘‘ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾನಿ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತದೋಮನಸ್ಸಾನಿ
ಏತ್ಥ ಪನ ಠತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಕಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಟ್ಠಸು ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಪಠಮಾದೀನಿ ಚ ತೀಣಿ ಝಾನಾನಿ, ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರೇ ಚ ಪಾದಕೇ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರದ್ಧಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ ವಾ ಹೋತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ವಾ, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾವ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಪಾದಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರದ್ಧಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಪುರಿಮಸದಿಸಾವ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಪನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ಹೋತಿ। ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಯಾ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ತಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಾ ಆಗಮ್ಮ, ಯಾನಿ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾನಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾನಿ, ತಾನಿ ಪಜಹಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏವಂಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವೇದನಾವಿಸೇಸೋವ ಹೋತಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಪಿ ಪನ ಝಾನಙ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ।
ಕೋ ಪನೇತಂ ವಿಸೇಸಂ ನಿಯಮೇತಿ? ಕೇಚಿ ತಾವ ಥೇರಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ನಿಯಮೇತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಮೇನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಯಮೇತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇಸಮ್ಪಿ ವಾದೇ ಅಯಮೇವ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಯಮೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾವ।
೩೧೦. ನಾನತ್ತಾತಿ ನಾನಾ ಬಹೂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ। ನಾನತ್ತಸಿತಾತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣನಿಸ್ಸಿತಾ। ಏಕತ್ತಾತಿ ಏಕಾ। ಏಕತ್ತಸಿತಾತಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣನಿಸ್ಸಿತಾ। ಕತಮಾ ಪನಾಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ? ಹೇಟ್ಠಾ ತಾವ ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ, ಉಪರಿ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ವಕ್ಖತಿ, ಇಧ ಸಮಥಉಪೇಕ್ಖಾ, ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾತಿ ದ್ವೇ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಗಹಿತಾ।
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾವ ರೂಪೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞಾವ ಸದ್ದಾದೀಸು, ನ ಹಿ ಯಾ ರೂಪೇ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಸಾ ಸದ್ದಾದೀಸು ಹೋತಿ। ರೂಪೇ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚ ರೂಪಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ರೂಪೇಸೂತಿಆದಿಮಾಹ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನಿಸ್ಸಿತಾತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಉಪೇಕ್ಖಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಸೇನ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನಿಸ್ಸಿತಾ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಖನ್ಧೇ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನಿಸ್ಸಿತಾ। ಸೇಸಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ತಂ ಪಜಹಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಉಪೇಕ್ಖಾಯ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಉಪೇಕ್ಖಂ ಪಜಹಾಪೇತಿ, ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾಯ ರೂಪಾವಚರವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಂ।
ಅತಮ್ಮಯತನ್ತಿ ತಂ ಪಜಹಥಾತಿ ಇಧ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಉಪೇಕ್ಖಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಞ್ಚ ಪಜಹಾಪೇತಿ।
೩೧೧. ಯದರಿಯೋತಿ ಯೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಅರಿಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸೇವತಿ। ತತ್ಥ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸತಿಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಸೇವತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತೀತಿ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಸೋತುಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ನ ಅಞ್ಞಾತಿ ಜಾನನತ್ಥಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ವೋಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಸತ್ಥು ಸಾಸನಾತಿ ಸತ್ಥು ಓವಾದಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ ನ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಚ ಅತ್ತಮನೋತಿ ನ ಸಕಮನೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಅಪ್ಪತೀತೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನಕೇಸು ಪನ ಅತ್ತಮನತಾಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅನವಸ್ಸುತೋತಿ ಪಟಿಘಅವಸ್ಸವೇನ ಅನವಸ್ಸುತೋ। ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸತಿಯಾ ಚ ಞಾಣೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಉಪೇಕ್ಖಕೋತಿ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ। ಅತ್ತಮನೋತಿ ಇಧಾಪಿ ಗೇಹಸಿತಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತೋತಿ ನ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಪಟಿಪನ್ನಕೇಸು ಪನ ಅನತ್ತಮನತಾಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅನವಸ್ಸುತೋತಿ ರಾಗಾವಸ್ಸವೇನ ಅನವಸ್ಸುತೋ।
೩೧೨. ಸಾರಿತೋತಿ ಏಕಮೇವ ದಿಸಂ ಧಾವತೀತಿ ಅನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಧಾವನ್ತೋ ಏಕಂಯೇವ ದಿಸಂ ಧಾವತಿ, ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪನ ಅಪರಂ ಧಾವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅಟ್ಠ ದಿಸಾ ವಿಧಾವತೀತಿ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಾಯೇನ ಅನಿವತ್ತಿತ್ವಾವ ವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಅಟ್ಠ ದಿಸಾ ವಿಧಾವತಿ, ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ವಾ ದಕ್ಖಿಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಉದ್ದೇಸವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉದ್ದೇಸವಿಭಙ್ಗನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸಞ್ಚ ವಿಭಙ್ಗಞ್ಚ, ಮಾತಿಕಞ್ಚ ವಿಭಜನಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಪರಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ತುಲೇಯ್ಯ ತೀರೇಯ್ಯ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ। ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಆರಮ್ಮಣೇಸು। ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅವಿಸಟನ್ತಿ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ತಿಟ್ಠಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಸಟಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಸಣ್ಠಿತನ್ತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತೇ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಅಸಣ್ಠಿತಂ। ಅನುಪಾದಾಯ ನ ಪರಿತಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸೇಯ್ಯ। ಯಥಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅವಿಸಟಂ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಸಣ್ಠಿತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ನ ಪರಿತಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖು ಉಪಪರಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಜಾತಿಜರಾಮರಣದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಮ್ಭವೋತಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಚೇವ ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೧೬. ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾನುಸಾರೀತಿ
೩೧೮. ಏವಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅಸಣ್ಠಿತನ್ತಿ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ
೩೨೦. ಅನುಪಾದಾ ಪರಿತಸ್ಸನಾತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಖನ್ಧಿಯವಗ್ಗೇ ‘‘ಉಪಾದಾಪರಿತಸ್ಸನಞ್ಚ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಅನುಪಾದಾಅಪರಿತಸ್ಸನಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭) ಏವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿತಸ್ಸನಾ, ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ಅಪರಿತಸ್ಸನಾ ಚ ಕಥಿತಾ, ತಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಉಪಾದಾಪರಿತಸ್ಸನಮೇವ ಅನುಪಾದಾಪರಿತಸ್ಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಕಥಂ ಪನೇಸಾ ಅನುಪಾದಾಪರಿತಸ್ಸನಾ ಹೋತೀತಿ। ಉಪಾದಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಯದಿ ಹಿ ಕೋಚಿ ಸಙ್ಖಾರೋ ನಿಚ್ಚೋ ವಾ ಧುವೋ ವಾ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೋ ವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋ ಅಭವಿಸ್ಸ, ಅಯಂ ಪರಿತಸ್ಸನಾ ಉಪಾದಾಪರಿತಸ್ಸನಾವ ಅಸ್ಸ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಉಪಾದಾತಬ್ಬೋ ಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ರೂಪಾದಯೋ
ಅಞ್ಞಥಾ ಹೋತೀತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ ಪಕತಿಜಹನೇನ ನಸ್ಸತಿ, ರೂಪವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪರಿವತ್ತೀತಿ ‘‘ಮಮ ರೂಪಂ ವಿಪರಿಣತ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಯಂ ಅಹು, ತಂ ವತ ಮೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೨) ನಯೇನ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪಸ್ಸ ಭೇದಾನುಪರಿವತ್ತಿ ಹೋತಿ। ವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪರಿವತ್ತಜಾತಿ ವಿಪರಿಣಾಮಸ್ಸ ಅನುಪರಿವತ್ತನತೋ ವಿಪರಿಣಾಮಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತತೋ ಜಾತಾ। ಪರಿತಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪಾದಾತಿ ತಣ್ಹಾಪರಿತಸ್ಸನಾ ಚ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪಾದಾ ಚ। ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಖೇಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಉತ್ತಾಸವಾತಿ ಭಯತಾಸೇನಪಿ ಸಉತ್ತಾಸೋ ತಣ್ಹಾತಾಸೇನಪಿ ಸಉತ್ತಾಸೋ। ವಿಘಾತವಾತಿ ಅಪೇಕ್ಖವಾತಿ ಸಾಲಯೋ ಸಸಿನೇಹೋ। ಏವಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅನುಪಾದಾ ಪರಿತಸ್ಸನಾ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಮಣಿಕರಣ್ಡಕಸಞ್ಞಾಯ ತುಚ್ಛಕರಣ್ಡಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ನಟ್ಠೇ ಪಚ್ಛಾ ವಿಘಾತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಪಚ್ಛಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿತಸ್ಸನಾ ಹೋತಿ।
೩೨೧. ನ ಚ ರೂಪವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪರಿವತ್ತೀತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಭೇದಾನುಪರಿವತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಉದ್ದೇಸವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಅರಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅರಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನೇವುಸ್ಸಾದೇಯ್ಯ ನ ಅಪಸಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಗೇಹಸಿತವಸೇನ ಕಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ನೇವ ಉಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ ನ ಅವಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ। ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸಭಾವಮೇವ ಕಥೇಯ್ಯ। ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿತಸುಖಂ। ರಹೋ ವಾದನ್ತಿ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಅವಣ್ಣಂ, ಪಿಸುಣವಾಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಮುಖಾ ನ ಖೀಣನ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖಾಪಿ ಖೀಣಂ ಆಕಿಣ್ಣಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಾಚಂ ನ ಭಣೇಯ್ಯ। ನಾಭಿನಿವೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆದಾಯ ವೋಹರೇಯ್ಯ। ಸಮಞ್ಞನ್ತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ಲೋಕಪಣ್ಣತ್ತಿಂ। ನಾತಿಧಾವೇಯ್ಯಾತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ।
೩೨೪. ಕಾಮಪಟಿಸನ್ಧಿಸುಖಿನೋತಿ ಸದುಕ್ಖೋತಿ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖೇನ ಸಂಕಿಲೇಸದುಕ್ಖೇನಪಿ ಸದುಕ್ಖೋ। ಸಉಪಘಾತೋತಿ ವಿಪಾಕೂಪಘಾತಕಿಲೇಸೂಪಘಾತೇಹೇವ ಸಉಪಘಾತೋ। ತಥಾ ಸಪರಿಳಾಹೋ। ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾತಿ ಅಯಾಥಾವಪಟಿಪದಾ ಅಕುಸಲಪಟಿಪದಾ।
೩೨೬. ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಪಸಾದೇತೀತಿ ಏವಂ ಗೇಹಸಿತವಸೇನ ಏಕಚ್ಚೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಪಸಾದೇತಿ। ಉಸ್ಸಾದನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಭವಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ಭವಬನ್ಧನಂ, ತಣ್ಹಾಯೇತಂ ನಾಮಂ।
ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಇಮಂ ಚತುಕ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಉಸ್ಸಾದನಾಅಪಸಾದನಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದೀನಂ। ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪಟಿಪನ್ನಕೋ ಅನಾರಾಧಕೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಸೀಲವಾ ಗುಣವಾ ಲಜ್ಜಿಪೇಸಲೋ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಅಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾ, ಅಯಂ
೩೨೯. ಕಾಲಞ್ಞೂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮ್ಪತ್ತೇ ಚ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಚ ಕಾಲೇ ಅಕಥೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಮಹಾಜನೋ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾಲಂ ಞತ್ವಾವ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ। ಖೀಣವಾದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೩೦. ಉಪಹಞ್ಞತೀತಿ ಘಾತಿಯತಿ। ಸರೋಪಿ ಉಪಹಞ್ಞತೀತಿ ಸದ್ದೋಪಿ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಆತುರೀಯತೀತಿ ಆತುರೋ ಹೋತಿ ಗೇಲಞ್ಞಪ್ಪತ್ತೋ ಸಾಬಾಧೋ। ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಅಪಲಿಬುದ್ಧಂ ನ ಹೋತಿ।
೩೩೧. ತದೇವಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರತೀತಿ ಪತ್ತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಪತ್ತಂ ಆಹರಥ ಧೋವಥಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ, ನಯಿದಂ ಪತ್ತಂ, ಪಾತಿ ನಮೇಸಾ, ಏವಂ ವದಾಹೀ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅತಿಸಾರೋತಿ ಅತಿಧಾವನಂ।
೩೩೨. ತಥಾ ತಥಾ ವೋಹರತಿ ಅಪರಾಮಸನ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದೇ ಭಾಜನಂ ಪಾತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಮೇ ಪನ ನಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತೀತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಜನಪದವೋಹಾರಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತನ್ತೇವ ಅಪರಾಮಸನ್ತೋ ವೋಹರತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೩೩. ಇದಾನಿ ಮರಿಯಾದಭಾಜನೀಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸರಣೋತಿ ಸರಜೋ ಸಕಿಲೇಸೋ। ಅರಣೋತಿ ಅರಜೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ। ಸುಭೂತಿ ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಅಯಂ ಥೇರೋ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಏತದಗ್ಗಂ ಆರುಳ್ಹೋ ‘‘ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಯದಿದಂ ಸುಭೂತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಯದಿದಂ ಸುಭೂತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೨)।
ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಕಿರ ವತ್ಥುಂ ಸೋಧೇತಿ, ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ದಕ್ಖಿಣಂ ಸೋಧೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಂ ಆಹರನ್ತಿ, ತಾವ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ಚ ತಥೇವ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಮೇತ್ತಾಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಪನ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ। ಆಮ ಸಕ್ಕಾ, ನೇವ ಅಚ್ಛರಿಯಞ್ಚೇತಂ, ಯಂ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಅರಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚಾರಿಕನ್ತಿ ತುರಿತಗಮನಚಾರಿಕಂ। ಸಚೇ ತೇ ಭಗ್ಗವ ಅಗರೂತಿ ಸಚೇ ತುಯ್ಹಂ ಭಾರಿಯಂ ಅಫಾಸುಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ। ಸಚೇ ಸೋ ಅನುಜಾನಾತೀತಿ ಭಗ್ಗವಸ್ಸ ಕಿರ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನಾಮ ನಾನಾಅಜ್ಝಾಸಯಾ, ಏಕೋ ಗಣಾಭಿರತೋ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಏಕಾಭಿರತೋ। ಸಚೇ ಸೋ ಏಕಾಭಿರತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ‘ಆವುಸೋ, ಮಾ ಪಾವಿಸಿ, ಮಯಾ ಸಾಲಾ ಲದ್ಧಾ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಸಚೇ ಅಯಂ ಏಕಾಭಿರತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ‘ಆವುಸೋ, ನಿಕ್ಖಮ, ಮಯಾ ಸಾಲಾ ಲದ್ಧಾ’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಹಂ ಉಭಿನ್ನಂ ವಿವಾದಕಾರೇತಾ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ದಿನ್ನಂ ನಾಮ ದಿನ್ನಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಕತಂ ಕತಮೇವಾ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ।
ಕುಲಪುತ್ತೋತಿ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ। ವಾಸೂಪಗತೋತಿ ವಾಸಂ ಉಪಗತೋ। ಕುತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ? ತಕ್ಕಸೀಲನಗರತೋ।
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪದೇಸೇ ಕಿರ ರಾಜಗಹನಗರೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ತಕ್ಕಸೀಲನಗರೇ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿ ರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ। ಅಥ ತಕ್ಕಸೀಲತೋ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾಣಿಜಾ ರಾಜಗಹಂ ಆಗತಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಅದ್ದಸಂಸು। ರಾಜಾ
ತೇ ಸಾಧೂತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಾ ರಾಜಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿಂಸು। ರಾಜಾ ‘‘ಕಹಂ ಭಣೇ ತುಮ್ಹೇ ಏತ್ತಕೇ ಇಮೇ ದಿವಸೇ ನ ದಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ತೇ ಸಬ್ಬಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸುಂ। ರಾಜಾ – ‘‘ಸಾಧು, ತಾತಾ, ತುಮ್ಹೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪದೇಸೇ ರಾಜಾ ಮಿತ್ತೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಪರಭಾಗೇ ರಾಜಗಹವಾಸಿನೋಪಿ ವಾಣಿಜಾ ತಕ್ಕಸೀಲಂ ಅಗಮಂಸು। ತೇ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೇ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿ ರಾಜಾ ‘‘ಕುತೋ ಆಗತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ರಾಜಗಹತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ನಗರತೋ ಆಗತಾ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ। ಆಮ ದೇವಾತಿ। ಆರೋಗ್ಯಂ ಮೇ ಸಹಾಯಸ್ಸಾತಿ ಆರೋಗ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೇ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ನಗರತೋ ಜಙ್ಘಸತ್ಥೇನ ವಾ ಸಕಟಸತ್ಥೇನ ವಾ ವಾಣಿಜಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಮ ವಿಸಯಂ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲತೋ
ಅಥ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಸ್ಸ ಪಣ್ಣಂ ಪಹಿಣಿ – ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತದೇಸೇ ನಾಮ ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀನಿ ರತನಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ರಜ್ಜೇ ದಸ್ಸನೀಯಂ ವಾ ಸವನೀಯಂ ವಾ ರತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮೇ ಮಾ ಮಚ್ಛರಾಯತೂ’’ತಿ। ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಪಿ – ‘‘ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೋ ನಾಮ ಮಹಾಜನಪದೋ, ಯಂ ತತ್ಥ ಏವರೂಪಂ ರತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮೇ ಸಹಾಯೋ ಮಾ ಮಚ್ಛರಾಯತೂ’’ತಿ ಪಟಿಪಣ್ಣಂ ಪಹಿಣಿ। ಏವಂ ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅದಿಸ್ವಾಪಿ ದಳ್ಹಮಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ।
ಏವಂ
ಸೋ
ಕಿಂ ಪನ ರಾಜಗಹೇ ತತೋ ಅಧಿಕಂ ರತನಂ ನತ್ಥೀತಿ? ನೋ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ರಾಜಾ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಠಪೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಅಞ್ಞಂ ರತನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಜನೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ
ಪುರಿಸರತನಮ್ಪಿ ದುವಿಧಂ ಅಗಾರಿಯರತನಂ ಅನಗಾರಿಯರತನಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಅಗಾರಿಯರತನೇಸುಪಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಅಜ್ಜ ಪಬ್ಬಜಿತಸಾಮಣೇರಂ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದತಿ, ಇತಿ ಇಮೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ಅನಗಾರಿಯರತನಮೇವ
ಬುದ್ಧರತನಮ್ಪಿ ದುವಿಧಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧರತನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧರತನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪದೇಸಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಇತಿ ಇಮೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧರತನಂಯೇವ ಸೇಟ್ಠಂ। ಸದೇವಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಬುದ್ಧರತನಸಮಂ ರತನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಸದಿಸಮೇವ ರತನಂ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಕ್ಕಸೀಲವಾಸಿನೋ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ತಾತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದೇ ಬುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಘೋಸೋಪಿ ಸೋ ಮಹಾರಾಜ ತಾವ ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ದಸ್ಸನಂ ಪನ ಕುತೋತಿ।
‘‘ಸುನ್ದರಂ ತಾತಾ’’ತಿ ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪೇಸೇತುಂ, ಬುದ್ಧಾ ಪನ
ತತೋ ‘‘ಏವಂ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ತುಸಿತಭವನತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ
ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವಿತ್ತಂ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾ,
ಸಗ್ಗೇಸು ವಾ ಯಂ ರತನಂ ಪಣೀತಂ।
ನ ನೋ ಸಮಂ ಅತ್ಥಿ ತಥಾಗತೇನ,
ಇದಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧೇ ರತನಂ ಪಣೀತಂ।
ಏತೇನ ಸಚ್ಚೇನ ಸುವತ್ಥಿ ಹೋತೂ’’ತಿ॥ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೬.೩; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೨೬) –
ಏವಂ ಏಕದೇಸೇನ ಬುದ್ಧಗುಣೇಪಿ ಲಿಖಿತ್ವಾ ದುತಿಯಂ ಧಮ್ಮರತನಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ – ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮೋ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿಞ್ಞೂಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ…ಪೇ॰… ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ। ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಏವರೂಪೋ ಚ ಏವರೂಪೋ ಚಾ’’ತಿ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಲಿಖಿತ್ವಾ –
‘‘ಯಂ
ಸಮಾಧಿಮಾನನ್ತರಿಕಞ್ಞಮಾಹು।
ಸಮಾಧಿನಾ ತೇನ ಸಮೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ,
ಇದಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೇ ರತನಂ ಪಣೀತಂ।
ಏತೇನ ಸಚ್ಚೇನ ಸುವತ್ಥಿ ಹೋತೂ’’ತಿ॥ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೬.೫; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೨೮) –
ಏವಂ ಏಕದೇಸೇನ ಧಮ್ಮಗುಣೇ ಲಿಖಿತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಸಙ್ಘರತನಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ – ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ಕುಲಪುತ್ತಾ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಏವಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಉಪರಜ್ಜಂ, ಕೇಚಿ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ। ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ಇಮಞ್ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ ಚೂಳಸೀಲಮಜ್ಝಿಮಸೀಲಮಹಾಸೀಲಾದೀನಿ
ಯೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಟ್ಠಸತಂ ಪಸಟ್ಠಾ,
ಚತ್ತಾರಿ ಏತಾನಿ ಯುಗಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
ತೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ ಸುಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ,
ಏತೇಸು ದಿನ್ನಾನಿ ಮಹಪ್ಫಲಾನಿ।
ಇದಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘೇ ರತನಂ ಪಣೀತಂ,
ಏತೇನ ಸಚ್ಚೇನ ಸುವತ್ಥಿ ಹೋತೂ’’ತಿ॥ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೬.೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೨೯) –
ಏವಂ ಏಕದೇಸೇನ ಸಙ್ಘಗುಣೇ ಲಿಖಿತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ, ಸಚೇ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯೋ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜತೂ’’ತಿ ಲಿಖಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಸುಖುಮಕಮ್ಬಲೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಸಾರಸಮುಗ್ಗೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಮುಗ್ಗಂ ಸುವಣ್ಣಮಯೇ, ಸುವಣ್ಣಮಯಂ, ರಜತಮಯೇ ರಜತಮಯಂ ಮಣಿಮಯೇ, ಮಣಿಮಯಂ ಪವಾಳಮಯೇ, ಪವಾಳಮಯಂ ಲೋಹಿತಙ್ಕಮಯೇ, ಲೋಹಿತಙ್ಕಮಯಂ ಮಸಾರಗಲ್ಲಮಯೇ, ಮಸಾರಗಲ್ಲಮಯಂ ಫಲಿಕಮಯೇ, ಫಲಿಕಮಯಂ ದನ್ತಮಯೇ, ದನ್ತಮಯಂ ಸಬ್ಬರತನಮಯೇ, ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ಕಿಲಞ್ಜಮಯೇ, ಕಿಲಞ್ಜಮಯಂ ಸಮುಗ್ಗಂ ಸಾರಕರಣ್ಡಕೇ ಠಪೇಸಿ।
ಪುನ
ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ರಜ್ಜಸೀಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾಸಿ। ಪಣ್ಣಾಕಾರೋ ತಕ್ಕಸೀಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಾಪುಣಿ, ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಅಮಚ್ಚೋಪಿ ರಞ್ಞೋ ವುತ್ತಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ರಾಜಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಾನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಆದಾಯ ಪಾಸಾದಂ ಆರುಯ್ಹ ‘‘ಮಾ ಇಧ ಕೋಚಿ ಪವಿಸತೂ’’ತಿ ದ್ವಾರೇ ಆರಕ್ಖಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಉಚ್ಚಾಸನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಲಞ್ಛನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿವಾಸನಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕಿಲಞ್ಜಪೇಳತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಿವರನ್ತೋ ಸಾರಮಯಂ ಸಮುಗ್ಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಹಾಪರಿಹಾರೋ ನಾಯಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರತನಸ್ಸ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅದ್ಧಾ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಸೋತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ರತನಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ತಂ ಸಮುಗ್ಗಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ರಾಜಲಞ್ಛನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸುಖುಮಕಮ್ಬಲಂ ಉಭತೋ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಂ ಅದ್ದಸ।
ಸೋ
ನಾಗರಾ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಅಕಂಸು ‘‘ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಪಟಿಚ್ಛಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬಲದಸ್ಸನಂ ವಾ ನಾಟಕದಸ್ಸನಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ವಿನಿಚ್ಛಯದಾನಂ ನತ್ಥಿ, ರಾಜಾ ಸಹಾಯೇನ ಪಹಿತಂ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಯಸ್ಸಿಚ್ಛತಿ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತು, ರಾಜಾನೋ ನಾಮ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪಣ್ಣಾಕಾರವಸೇನಪಿ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾತುಂ ವಾಯಮನ್ತಿ। ಕಿಂ ನಾಮ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ ಕರೋತೀ’’ತಿ? ರಾಜಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ರಜ್ಜಂ ನು ಖೋ ಧಾರೇಮಿ, ಉದಾಹು
ತತೋ
ಕುಲಪುತ್ತೋ ಕತ್ತರದಣ್ಡೇನ ಲೇಖಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಇದಂ ರಜ್ಜಂ ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ? ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇವಾತಿ। ಯೋ ಇಮಂ ಲೇಖಂ ಅನ್ತರಂ ಕರೋತಿ, ರಾಜಾಣಾಯ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ। ಮಹಾಜನಕಜಾತಕೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಕತಲೇಖಂ ಸೀವಲಿದೇವೀ ಅನ್ತರಂ ಕಾತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೀ ವಿವತ್ತಮಾನಾ ಅಗಮಾಸಿ। ತಸ್ಸಾ ಗತಮಗ್ಗೇನ ಮಹಾಜನೋ ಅಗಮಾಸಿ। ತಂ ಪನ ಲೇಖಂ ಮಹಾಜನೋ ಅನ್ತರಂ ಕಾತುಂ ನ ವಿಸಹಿ, ಲೇಖಂ ಉಸ್ಸೀಸಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿವತ್ತಮಾನಾ ವಿರವಿಂಸು। ಕುಲಪುತ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಗತಟ್ಠಾನೇ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ವಾ ಮುಖೋದಕಂ ವಾ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕಚೇಟಕಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಮಮ ಸತ್ಥಾ ಚ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಏಕಕೋವ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಏಕಕೋವ ಅಗಮಾಸಿ। ‘‘ಸತ್ಥು ಲಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಚ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಯಾನಂ ನಾರುಳ್ಹೋ’’ತಿ ಚ ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕಪಟಲಿಕಮ್ಪಿ ಉಪಾಹನಂ ನಾರುಹಿ, ಪಣ್ಣಚ್ಛತ್ತಕಮ್ಪಿ ನ ಧಾರೇಸಿ। ಮಹಾಜನೋ ರುಕ್ಖಪಾಕಾರಟ್ಟಾಲಕಾದೀನಿ ಆರುಯ್ಹ ಏಸ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಓಲೋಕೇಸಿ। ಕುಲಪುತ್ತೋ – ‘‘ದೂರಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಏಕೇನ ಮಗ್ಗೋ ನಿತ್ಥರಿತು’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ಸತ್ಥವಾಹಂ ಅನುಬನ್ಧಿ। ಸುಖುಮಾಲಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಕಠಿನತತ್ತಾಯ
ಪುನದಿವಸೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಅರುಣೇ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಸತ್ಥವಾಹಂ ಅನುಬನ್ಧತಿ। ಪಾತರಾಸಕಾಲೇ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಪತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ। ತಂ ಉತ್ತಣ್ಡುಲಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಕಿಲಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮಸಕ್ಖರಮ್ಪಿ ಅಲೋಣಾತಿಲೋಣಮ್ಪಿ, ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪವಿಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಮತಂ ವಿಯ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಏತೇನ ನಿಯಾಮೇನ ಅಟ್ಠಹಿ ಊನಕಾನಿ ದ್ವೇ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಗತೋ। ಜೇತವನದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸ ಪನ ಸಮೀಪೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ – ‘‘ಕಹಂ ಸತ್ಥಾ ವಸತೀ’’ತಿ ನಾಪುಚ್ಛಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸತ್ಥುಗಾರವೇನ ಚೇವ ರಞ್ಞೋ ಪೇಸಿತಸಾಸನವಸೇನ ಚ। ರಞ್ಞೋ ಹಿ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ರಾಜಗಹೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಸಾಸನಂ ಪೇಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ
ಭಗವಾಪಿ ತಂದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸಹಾಯೇನ ಪೇಸಿತಂ ಸಾಸನಮತ್ತಕಂ
ಸೋ ಅಸೀತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ಬಾತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಇಮಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಲಾಹಕಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞತರಭಿಕ್ಖುವೇಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಏಕಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇನೇವ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ಯೋಜನಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮಲೀವೇಲಾಯ ಕುಲಪುತ್ತೇ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತೇಯೇವ
ಏವಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಪನ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಪಸಯ್ಹ ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಂ ಅಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಠಿತೋವ ಕುಲಪುತ್ತಂ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಸಚೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ। ಉರುನ್ದನ್ತಿ ವಿವಿತ್ತಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ। ವಿಹರತಾಯಸ್ಮಾ ಯಥಾಸುಖನ್ತಿ ಯೇನ ಯೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇನ ಯಥಾಸುಖಂ ಆಯಸ್ಮಾ ವಿಹರತೂತಿ ಓಕಾಸಂ ಅಕಾಸಿ। ಅತಿರೇಕತಿಯೋಜನಸತಞ್ಹಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪರಸ್ಸ ಛಡ್ಡಿತಪತಿತಂ ನಿಸೀದೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲೋ ಲೋಕನಾಥೋ ದೇವವಿಮಾನಸದಿಸಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪಹಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಛಾರಿಕಾಯ ಭಿನ್ನಭಾಜನತಿಣಪಲಾಸಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರವಚ್ಚಾದಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಸದಿಸಾಯ ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಾಯ ತಿಣಸನ್ಥಾರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ದೇವವಿಮಾನಸದಿಸಂ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಸುಗನ್ಧಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತೋ ವಿಯ ನಿಸೀದಿ।
ಇತಿ ಭಗವಾಪಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಮಹಾಸಮ್ಮತವಂಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಬ್ಭೇ ವಡ್ಢಿತೋ। ಭಗವಾಪಿ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಭಗವಾಪಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ। ಭಗವಾಪಿ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ನನು ಚ ಭಗವಾ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಗತೋ, ಕಸ್ಮಾ ನ ದೇಸೇಸೀತಿ? ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗದರಥೋ ಅಪ್ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧೋ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ, ಸೋ ತಾವಸ್ಸ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭತೂತಿ ನ ದೇಸೇಸಿ। ಅಪರೇ – ‘‘ರಾಜಗಹಂ ನಾಮ ಆಕಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸಂ ಅವಿವಿತ್ತಂ ದಸಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ, ಸೋ ಸದ್ದೋ ದಿಯಡ್ಢಯಾಮಮತ್ತೇನ ಸನ್ನಿಸೀದತಿ, ತಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ ನ ದೇಸೇಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಅಕಾರಣಂ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಸದ್ದಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ
ತತ್ಥ ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿನ್ತಿ ದಿಯಡ್ಢಯಾಮಮತ್ತಂ। ಏತದಹೋಸೀತಿ ಭಗವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸುವಣ್ಣವಿಮಾನೇ ಮಣಿಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿವರನ್ತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚಪಸಾದಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇಸಿ, ಅಥಸ್ಸ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸೀಸಕಮ್ಪನವಿರಹಿತಂ ಸುನಿಖಾತಇನ್ದಖೀಲಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಂ ಅವಿಬ್ಭನ್ತಂ ಸುವಣ್ಣಪಟಿಮಂ ವಿಯ ನಿಸಿನ್ನಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತಂ – ‘‘ಪಾಸಾದಿಕಂ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ಪಾಸಾದಿಕನ್ತಿ ಪಸಾದಾವಹಂ। ಭಾವನಪುಂಸಕಂ
ಯಂನೂನಾಹಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛತಿ? ಕಿಂ ಭಗವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ? ನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಪುಚ್ಛಿತೇ ಪನ ಕಥಾ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಅಪತಿಟ್ಠಿತಾಯ ಕಥಾಯ ಕಥಾ ನ ಸಞ್ಜಾಯತೀತಿ ಕಥಾಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ।
ದಿಸ್ವಾ ಚ ಪನ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ತಥಾಗತಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ವಿರೋಚನ್ತಂ ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಜಾನನ್ತಿ। ಅನಚ್ಛರಿಯಮೇತಂ ಜಾನನಂ, ಬುದ್ಧಸಿರಿಂ ಪನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕವೇಸೇನ ಚರನ್ತೋ ದುಜ್ಜಾನೋ ಹೋತಿ। ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ, ಪುಕ್ಕುಸಾತಿ, ‘‘ನ ಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಸಭಾವಮೇವ ಕಥೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ನಂ ಏಕಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ।
ಏತದಹೋಸೀತಿ ಮಗ್ಗದರಥಸ್ಸ ವೂಪಸಮಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅಹೋಸಿ। ಏವಮಾವುಸೋತಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸಹಾಯೇನ ಪೇಸಿತಂ ಸಾಸನಮತ್ತಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ
೩೪೩. ಛಧಾತುರೋ ಅಯನ್ತಿ ಭಗವಾ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಆದಿತೋವ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಞ್ಞತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಮೇವ ಆಚಿಕ್ಖಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಠಮಮೇವ ಸೀಲಸಂವರಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಂ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಂ ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀತಿ ಇಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನೇಸಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ತಸ್ಸ ತಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸನಮೇವ ಆಚಿಕ್ಖತಿ। ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅನೇನ ಸಾಸನಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ಪಾಸಾದವರಗತೇನೇವ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ಯದಸ್ಸ ದ್ವಾನವುತಿಯೋಜನಸಭಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಯಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸಿ, ಸಾಮಣೇರಸೀಲಮ್ಪಿಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಞ್ಞತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಮೇವಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ।
ತತ್ಥ ಛಧಾತುರೋತಿ ಧಾತುಯೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ, ಪುರಿಸೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ಕತ್ಥಚಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಸವೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಇಧ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಸಚೇ ಹಿ ಭಗವಾ
ತತ್ಥ ಛ ಧಾತುಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಛಧಾತುರೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ತ್ವಂ ಪುರಿಸೋತಿ ಸಞ್ಜಾನಾಸಿ, ಸೋ ಛಧಾತುಕೋ, ನ ಚೇತ್ಥ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪುರಿಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಪುರಿಸೋತಿ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಮೇವಾತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ಚತುಪತಿಟ್ಠಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸ್ವಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಪುರಿಸೋ ಛಧಾತುರೋ ಛಫಸ್ಸಾಯತನೋ ಅಟ್ಠಾರಸಮನೋಪವಿಚಾರೋ, ಸೋ ಏತ್ತೋವ ವಿವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಉತ್ತಮಸಿದ್ಧಿಭೂತಂ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಮಾನೋ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋತಿ। ಯತ್ಥ ಠಿತನ್ತಿ ಯೇಸು ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ। ಮಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಮಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಮಾನಸ್ಸ ವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಮುನಿ ಸನ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ ಉಪಸನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಞ್ಞಂ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಂ ಸಚ್ಚಮನುರಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತ್ಥಂ ಆದಿತೋವ ವಚೀಸಚ್ಚಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ। ಚಾಗಮನುಬ್ರೂಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗಕರಣತ್ಥಂ ಆದಿತೋವ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಬ್ರೂಹೇಯ್ಯ। ಸನ್ತಿಮೇವ ಸೋ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಆದಿತೋವ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮನಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ। ಇತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಇಮಾನಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾದೀನಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ।
೩೪೫. ಫಸ್ಸಾಯತನನ್ತಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಆಯತನಂ, ಆಕರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಆದೀನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಂ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾದೀನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
೩೪೮. ಇದಾನಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಮಾತಿಕಾವಸೇನ ‘‘ಯತ್ಥ ಠಿತಂ ಮಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಅರಹತ್ತೇ ಪನ ಪತ್ತೇ ಪುನ ‘‘ಪಞ್ಞಂ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ಇತಿ ಪಞ್ಞಂ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕೋ ಪಞ್ಞಂ ಪಮಜ್ಜತಿ, ಕೋ ನಪ್ಪಮಜ್ಜತಿ? ಯೋ ತಾವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಏಕವೀಸತಿವಿಧಾಯ ಅನೇಸನಾಯ
೩೫೪. ಅಥಾಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂಯೇವ ಅವಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮ್ಪೇತ್ಥ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ। ಹೇಟ್ಠತೋ ಹಿ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಿತಂ, ಇದಾನಿ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ। ಯಂ ವಾ ಪನೇತಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಥವೀಧಾತುಆದೀಸು ಆಗಮನಿಯವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಕಾರಕವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ತತ್ಥ ಅವಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಿಮತ್ಥಾಯ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ? ಸತ್ಥು ಕಥನತ್ಥಾಯ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ। ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ। ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಪಭಸ್ಸರಂ। ಸುಖನ್ತಿಪಿ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಸುಖವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ಸುಖವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಚೇ ಪನಾಯಂ ವೇದನಾಕಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಕಥಿತಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಇಧ ಠತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಪನೇಸಾ ಕಥಿತಾವಾತಿ ತತ್ಥ ಕಥಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸುಖವೇದನಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಉದಯತ್ಥಙ್ಗಮನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸುಖವೇದನಿಯನ್ತಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೬೦. ಉಪೇಕ್ಖಾಯೇವ ಅವಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಛೇಕೇನ ಮಣಿಕಾರಾಚರಿಯೇನ ವಜಿರಸೂಚಿಯಾ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೇ ಪಾತೇತ್ವಾ ಪಾತೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಮುತ್ತಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಗತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮುತ್ತೋಲಮ್ಬಕಮುತ್ತಜಾಲಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವತಾ ಕಥೇತ್ವಾ ಕಥೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಯಂ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಪಗುಣಂ ಅಕಾಸೀತಿ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಪಗುಣಂ
ಕಿಮತ್ಥಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವಣ್ಣಭಣನಂ। ಉಕ್ಕಂ ಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲಂ ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಆಲಿಮ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ನಾಳಿಕಾಯ ಧಮೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇಯ್ಯ। ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರೇ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರಮತ್ಥಕೇ ವಾ ಠಪೇಯ್ಯ, ತತ್ತಕೇ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ। ನೀಹಟನ್ತಿ ನೀಹಟದೋಸಂ। ನಿನ್ನೀತಕಸಾವನ್ತಿ ಅಪನೀತಕಸಾವಂ। ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಯಥಾ ತಂ ಸುವಣ್ಣಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಾಯ ಪಿಳನ್ಧನವಿಕತಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವಮೇವ ಅಯಂ ತಾವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಿರೋಧೋ ಭವೋಕ್ಕನ್ತೀತಿ ಇಮೇಸು ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಹೋತೀತಿ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ ಅವಣ್ಣಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸೀತಿ। ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಬಲವಂ। ಸಚೇ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇಯ್ಯ, – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ
೩೬೧. ತದನುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ತಂ ಅನುಗತತ್ತಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಅನುಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಜ್ಝಾನಂ ವಾ ಧಮ್ಮೋ, ಕುಸಲಜ್ಝಾನಂ ಅನುಧಮ್ಮೋ। ತದುಪಾದಾನಾತಿ ತಗ್ಗಹಣಾ। ಚಿರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ವೀಸತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ। ವಿಪಾಕವಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಇತೋ ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೬೨. ಏವಂ ಸೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತಮೇತನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥ ವೀಸತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ
ಇದಾನಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸೋ ನೇವ ತಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾ ಹಿ ಛೇಕೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ವಿಸವಿಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ವಮನಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಿಸಂ ಠಾನತೋ ಚಾವೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಖನ್ಧಂ ವಾ ಸೀಸಂ ವಾ ಗಹೇತುಂ ಅದತ್ವಾ ವಿಸಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ
ಭಗವಾ ತಂ ಞತ್ವಾ ತಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ ‘‘ಅತ್ಥೇಸಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಪಠಮಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ವೀಸತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು, ದುತಿಯೇ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ, ತತಿಯೇ ಸಟ್ಠಿ, ಚತುತ್ಥೇ ಚತುರಾಸೀತಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು। ತಂ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಂ ಅಧುವಂ ಅಸಸ್ಸತಂ ತಾವಕಾಲಿಕಂ, ಚವನಪರಿಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮಂ, ಜಾತಿಯಾ ಅನುಗತಂ, ಜರಾಯ ಅನುಸಟಂ, ಮರಣೇನ ಅಬ್ಭಾಹತಂ, ದುಕ್ಖೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಅತಾಣಂ ಅಲೇಣಂ ಅಸರಣಂ ಅಸರಣೀಭೂತಂ, ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಪತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಆದೀನವಂ ಏಕಪದೇನೇವ ‘‘ಸಙ್ಖತಮೇತ’’ನ್ತಿ ಕಥೇಸಿ। ಕುಲಪುತ್ತೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿ, ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರೇಸು ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ನೇವ ತಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಯಥಾ ವಾ ಪನೇಕೋ ಮಹಾಯೋಧೋ ಏಕಂ ರಾಜಾನಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸುಟ್ಠಾನಕಂ ಗಾಮವರಂ ಲಭೇಯ್ಯ, ಪುನ ರಾಜಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವಂ ಸರಿತ್ವಾ – ‘‘ಮಹಾನುಭಾವೋ ಯೋಧೋ, ಅಪ್ಪಕಂ ತೇನ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ – ‘‘ನಾಯಂ ತಾತ ಗಾಮೋ
ತತ್ಥ
ತತ್ಥ ನೇವ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ನಾಯೂಹತಿ ನ ರಾಸಿಂ ಕರೋತಿ। ನ ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯತೀತಿ ನ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಭವಾಯ ವಾ ವಿಭವಾಯ ವಾತಿ ವುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಪರಿಹಾನಿಯಾ ವಾ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಲೋಕೇ ರೂಪಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಪರಾಮಸತಿ। ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟಂ ಗಣ್ಹಿ। ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಯಥೋಪನಿಸ್ಸಯೇನ ತೀಣಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ। ಯಥಾ ನಾಮ ರಾಜಾ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇನ ನಾನಾರಸಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣೇನ ಪಿಣ್ಡಂ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ರಾಜಕುಮಾರೇನ ಪಿಣ್ಡಮ್ಹಿ ಆಲಯೇ ದಸ್ಸಿತೇ ತಂ ಪಿಣ್ಡಂ ಉಪನಾಮೇಯ್ಯ, ಕುಮಾರೋ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ಕಬಳಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಸೇಸಂ ರಾಜಾ ಸಯಂ ವಾ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಪಾತಿಯಂ ವಾ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ತಥಾಗತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣೇನ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದೇಸನಂ ದೇಸೇಸಿ, ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಯಥೋಪನಿಸ್ಸಯೇನ ತೀಣಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ।
ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪನಸ್ಸ ಖನ್ಧಾ ಧಾತುಯೋ ಆಯತನಾನೀತಿ ಏವರೂಪಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಞ್ಞತಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ನೇವ ಕಙ್ಖಾ, ನ ವಿಮತಿ, ನಾಪಿ – ‘‘ಏವಂ ಕಿರ ತಂ, ಏವಂ ಮೇ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇತಿ ಕಿರ ನ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ನ ವಿತ್ಥಾಯಿತತ್ತಂ
೩೬೩. ಸೋತಿ ಅನಜ್ಝೋಸಿತಾತಿ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಯುತ್ಥಾತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಅನಭಿನನ್ದಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದಿತುಂ ನ ಯುತ್ತಾತಿ ಪಜಾನಾತಿ।
೩೬೪. ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ನಂ ವೇದೇತೀತಿ ಸಚೇ ಹಿಸ್ಸ ಸುಖವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ರಾಗಾನುಸಯೋ, ದುಕ್ಖವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ, ಇತರಂ ಆರಬ್ಭ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಂಯುತ್ತೋ ವೇದಿಯೇಯ್ಯ ನಾಮ। ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಪನ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ನಂ ವೇದೇತಿ ನಿಸ್ಸಟೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ। ಕಾಯಪರಿಯನ್ತಿಕನ್ತಿ ಕಾಯಕೋಟಿಕಂ। ಯಾವ ಕಾಯಪವತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನವೇದನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅನಭಿನನ್ದಿತಾನಿ ಸೀತೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದ್ವಾದಸಸು ಆಯತನೇಸು ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಸೇವನಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಅನಭಿನನ್ದಿತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಇಧ ದ್ವಾದಸಸುಯೇವ ಆಯತನೇಸು ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಕಿಲೇಸಾ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧಾಪಿ ಯತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ನಿರುದ್ಧಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ – ‘‘ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಸಮುದಯಪಞ್ಹೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಸೀತಿಭೂತಾನಿಪಿ ಇಧೇವ ಸೀತೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆಹ। ನನು ಚ ಇಧ ವೇದಯಿತಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಕಿಲೇಸಾತಿ। ವೇದಯಿತಾನಿಪಿ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನೇವ ಸೀತೀಭವನ್ತಿ। ಇತರಥಾ ನೇಸಂ ಸೀತಿಭಾವೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ।
೩೬೫. ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಯಥಾ ಹಿ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ತೇಲಪದೀಪಸ್ಸ ಝಾಯತೋ ತೇಲೇ ಖೀಣೇ ತೇಲಂ ಆಸಿಞ್ಚತಿ, ವಟ್ಟಿಯಾ ಖೀಣಾಯ ವಟ್ಟಿಂ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ಏವಂ ದೀಪಸಿಖಾಯ ಅನುಪಚ್ಛೇದೋವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಠಿತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕರೋತಿ, ಸೋ ತೇನ ಸುಗತಿಯಞ್ಚ ಅಪಾಯೇಸು ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ, ಏವಂ ವೇದನಾನಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದೋವ
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಹಿ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾ ಉತ್ತರಿತರಾ, ತಸ್ಮಾ। ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಉತ್ತಮೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೇ ಞಾಣಂ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇ ಞಾಣಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನೇವಾಹ ತಸ್ಸ ಸಾ ವಿಮುತ್ತಿ ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾ ಅಕುಪ್ಪಾ ಹೋತೀತಿ।
೩೬೬. ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ, ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಇತಿ ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಅಕುಪ್ಪಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಮುಸಾತಿ ವಿತಥಂ। ಮೋಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ನಸ್ಸನಸಭಾವಂ। ತಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ತಂ ಅವಿತಥಂ ಸಭಾವೋ। ಅಮೋಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅನಸ್ಸನಸಭಾವಂ।
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಚೀಸಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸಮುದಯಸಚ್ಚೇಹಿ ಚ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಉತ್ತರಿತರಂ, ತಸ್ಮಾ। ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಉತ್ತಮೇನ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ।
೩೬೭. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ। ಉಪಧೀ ಹೋನ್ತೀತಿ ಖನ್ಧೂಪಧಿ ಕಿಲೇಸೂಪಧಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೂಪಧೀತಿ ಇಮೇ ಉಪಧಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾತಿ ಪರಿಪೂರಾ ಗಹಿತಾ ಪರಮಟ್ಠಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದೀಹಿ ಚ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಉತ್ತರಿತರೋ, ತಸ್ಮಾ। ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಉತ್ತಮೇನ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ।
೩೬೮. ಆಘಾತೋತಿಆದೀಸು ಆಘಾತಕರಣವಸೇನ ಆಘಾತೋ, ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಸಮ್ಪದುಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪದೋಸೋತಿ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ದೋಸಾಕುಸಲಮೂಲಮೇವ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಉತ್ತಮೇನ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ।
೩೬೯. ಮಞ್ಞಿತಮೇತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞಿತಂ ಮಾನಮಞ್ಞಿತಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞಿತನ್ತಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಅಯಮಹಮಸ್ಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಮಹನ್ತಿ ಏಕಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞಿತಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ರೋಗೋತಿಆದೀಸು ಆಬಾಧಟ್ಠೇನ ರೋಗೋ, ಅನ್ತೋದೋಸಟ್ಠೇನ ಗಣ್ಡೋ, ಅನುಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಸಲ್ಲಂ। ಮುನಿ ಸನ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ ಸನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯತ್ಥ ಠಿತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಂ। ಸಂಖಿತ್ತೇನಾತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ
೩೭೦. ನ ಖೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪತ್ತಚೀವರನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಂ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ ಅದಿನ್ನತ್ತಾ। ಕುಲಪುತ್ತೋ ಹಿ ದಿನ್ನದಾನೋ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ, ನ ದಿನ್ನತ್ತಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಂ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಾನಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಪುನಪಟಿಸನ್ಧಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ಸಯಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸೀತಿ। ಓಕಾಸಾಭಾವತೋ। ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಆಯು ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ, ಸುದ್ಧಾವಾಸಿಕೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಯಂ ನ ಪರಿಯೇಸಿ।
ಪತ್ತಚೀವರಪರಿಯೇಸನಂ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಕಾಯ ವೇಲಾಯ ಪಕ್ಕಾಮಿ? ಉಟ್ಠಿತೇ ಅರುಣೇ। ಭಗವತೋ ಕಿರ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪರಿನಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅರುಣುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ರಸ್ಮಿವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಹೋಸಿ। ಭಗವಾ ಕಿರ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾವ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ, ಸಕಲಕುಮ್ಭಕಾರನಿವೇಸನಂ ಏಕಪಜ್ಜೋತಂ ಅಹೋಸಿ, ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಜಾಲಜಾಲಾ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಧಾವನ್ತಿಯೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಭಾಗೇ ಸುವಣ್ಣಪಟಪರಿಯೋನದ್ಧೇ ವಿಯ ಚ ನಾನಾವಣ್ಣಕುಸುಮರತನವಿಸರಸಮುಜ್ಜಲೇ ವಿಯ ಚ ಅಕಂಸು। ಭಗವಾ ‘‘ನಗರವಾಸಿನೋ ಮಂ ಪಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ। ನಗರವಾಸಿನೋ ಭಗವನ್ತಂ
ರಾಜಾ
ಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ನೇವ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ ನ ತಕ್ಕಸೀಲಕಾನಂ ಜಙ್ಘವಾಣಿಜಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ನ ಖೋ ಮೇ ಕುಕ್ಕುಟಸ್ಸ ವಿಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮನಾಪಾಮನಾಪಮೇವ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಮಹನ್ತಂ ನಗರಂ ವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉದಕತಿತ್ಥಸುಸಾನಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನಅನ್ತರವೀಥೀಸು ಪರಿಯೇಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇಸು ತಾವ ಪಿಲೋತಿಕಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ।
ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇ ಪಿಲೋತಿಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಂ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ತರುಣವಚ್ಛಾ ಗಾವೀ ಉಪಧಾವಿತ್ವಾ ಸಿಙ್ಗೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಘಾತೇಸಿ। ಛಾತಕಜ್ಝತ್ತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಆಯುಕ್ಖಯಂ ಪತ್ವಾ ಪತಿತೋ। ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನೇ ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತಾ ಸುವಣ್ಣಪಟಿಮಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ, ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಚ ಪನ ಅವಿಹಾಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಮತ್ತೋವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಅವಿಹಾಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಕಿರ ನಿಬ್ಬತ್ತಮತ್ತಾವ ಸತ್ತ ಜನಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಅವಿಹಂ
ರಾಗದೋಸಪರಿಕ್ಖೀಣಾ, ತಿಣ್ಣಾ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಂ॥
ಕೇ ಚ ತೇ ಅತರುಂ ಪಙ್ಕಂ, ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ಸುದುತ್ತರಂ।
ಕೇ ಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ದಿಬ್ಬಯೋಗಂ ಉಪಚ್ಚಗುಂ॥
ಉಪಕೋ
ಭದ್ದಿಯೋ ಖಣ್ಡದೇವೋ ಚ, ಬಾಹುರಗ್ಗಿ ಚ ಸಿಙ್ಗಿಯೋ।
ತೇ ಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ದಿಬ್ಬಯೋಗಂ ಉಪಚ್ಚಗು’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೫೦, ೧೦೫)।
ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋಪಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯೋ ಮಯಾ ಪೇಸಿತಸಾಸನಮತ್ತಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಗತಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಏತ್ತಕಂ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆಚಿಕ್ಖನಾತಿ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ನಾಮಾತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪನಾ ನಾಮ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಾದೀನಂ ಠಪನಾ। ಆಸನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಹಿ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟ್ಠಪನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಪನಾ। ವಿವರಣಾತಿ ವಿವಟಕರಣಾ। ವಿಭಜನಾತಿ ವಿಭಾಗಕಿರಿಯಾ। ಉತ್ತಾನೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣಂ।
ಅನುಗ್ಗಾಹಕಾತಿ ಜನೇತಾತಿ ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ। ಆಪಾದೇತಾತಿ ಪೋಸೇತಾ। ಪೋಸಿಕಮಾತಾ ವಿಯ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಜನಿಕಮಾತಾ ಹಿ ನವ ವಾ ದಸ ವಾ ಮಾಸೇ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಾದೀನಿ ಪರಿಹರಮಾನಾ ಕುಚ್ಛಿಯಾ ದಾರಕಂ ಧಾರೇತ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಪೋಸಿಕಮಾತರಂ ಧಾತಿಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತಿ। ಸಾ ಖೀರನವನೀತಾದೀಹಿ ದಾರಕಂ ಪೋಸೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತಿ, ಸೋ ವುದ್ಧಿಮಾಗಮ್ಮ ಯಥಾಸುಖಂ ವಿಚರತಿ। ಏವಮೇವ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರೇಸಂ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ದ್ವೀಹಿ ಸಙ್ಗಹೇಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಗಿಲಾನೇ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅಪಾಯಭಯೇಹಿ ವುಟ್ಠಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ – ‘‘ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇನ ಉಪರಿಮಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸು ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ನವೇ ನವೇ ಓವದತಿ। ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರೇಸಂ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ತಥೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಣಿ ಪಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕೋತಿ।
ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಸವನಸಮ್ಮಸನಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇ ಸವನಪಟಿವೇಧಞಾಣನ್ತಿ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀಸು ಕಾಮಪಚ್ಚನೀಕಟ್ಠೇನ, ಕಾಮತೋ ನಿಸ್ಸಟಭಾವೇನ ವಾ, ಕಾಮಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವಾ, ಕಾಮಪದಘಾತಂ ಕಾಮವೂಪಸಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವಾ, ಕಾಮವಿವಿತ್ತನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚೇತೇ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏಕಚಿತ್ತೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತತ್ರ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಚೇತನಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾತಕೋ ಏಕೋವ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ನಾನಾ ಲಬ್ಭತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೮೯ ಆದಯೋ) ಚ ವುತ್ತಾಯೇವಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೨. ದಕ್ಖಿಣಾವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಮಹಾಪಜಾಪತಿ ಗೋತಮೀತಿ ಗೋತಮೀತಿ ಗೋತ್ತಂ। ನಾಮಕರಣದಿವಸೇ ಪನಸ್ಸಾ ಲದ್ಧಸಕ್ಕಾರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಧೀತರಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸಚೇ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ಮಹತೀಯೇವಸ್ಸಾ ಪಜಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು। ಅಥಸ್ಸಾ ಮಹಾಪಜಾಪತೀತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಇಧ ಪನ ಗೋತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮೀತಿ ವುತ್ತಂ। ನವನ್ತಿ ಅಹತಂ। ಸಾಮಂ ವಾಯಿತನ್ತಿ ನ ಸಹತ್ಥೇನೇವ ವಾಯಿತಂ, ಏಕದಿವಸಂ ಪನ ಧಾತಿಗಣಪರಿವುತಾ ಸಿಪ್ಪಿಕಾನಂ ವಾಯನಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವೇಮಕೋಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾಯನಾಕಾರಂ ಅಕಾಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।
ಕದಾ ಪನ ಗೋತಮಿಯಾ ಭಗವತೋ ದುಸ್ಸಯುಗಂ ದಾತುಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ। ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪಠಮಗಮನೇನ ಕಪಿಲಪುರಂ ಆಗತಕಾಲೇ। ತದಾ ಹಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ಸಕಂ ನಿವೇಸನಂ ಪವೇಸೇಸಿ, ಅಥ ಭಗವತೋ ರೂಪಸೋಭಗ್ಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮೀ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸೋಭತಿ ವತ ಮೇ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ’’ತಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಏಕೂನತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತಮಸೋ ಮೋಚಫಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮಯಾ ದಿನ್ನಕಮೇವ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿಪಿಸ್ಸ ಚೀವರಸಾಟಕಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ರಾಜಗೇಹೇ ಬಹೂನಿ ಮಹಗ್ಘಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅತ್ಥಿ, ತಾನಿ ಮಂ ನ ತೋಸೇನ್ತಿ, ಸಹತ್ಥಾ ಕತಮೇವ ಮಂ ತೋಸೇತಿ, ಸಹತ್ಥಾ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ।
ಅಥನ್ತರಾಪಣಾ ಇದಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ನವಂ ದುಸ್ಸಯುಗನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಪಹೋಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ದುಸ್ಸಕೋಟ್ಠಾಗಾರತೋ ಭಿಕ್ಖುಸತಸ್ಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಸ್ಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸಾಪಿ ಚೀವರದುಸ್ಸಾನಿ ದಾತುಂ, ಇದಂ ಪನ ಮೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಾಮಂ ಕನ್ತಂ ಸಾಮಂ ವಾಯಿತಂ, ತಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂ’’ತಿ ನಿಮನ್ತಯಮಾನಾ ಆಹ। ಏವಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಯಾಚಿ, ಭಗವಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿಯೇವ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾಪೇತೀತಿ? ಮಾತರಿ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾ ಮುಞ್ಚಚೇತನಾ ಪರಚೇತನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಚೇತನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮ್ಪಿಸ್ಸಾ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತು, ಏವಮಸ್ಸಾ ಛ ಚೇತನಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಪವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನಾಹ – ‘‘ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ ಸತ್ಥು ದಿನ್ನತೋ ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ ವದಸೀ’’ತಿ ಆಮ ವದಾಮೀತಿ। ಸುತ್ತಂ ಆಹರಾತಿ। ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹಿ, ಸಙ್ಘೇ ತೇ ದಿನ್ನೇ ಅಹಞ್ಚೇವ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಙ್ಘೋ ಚಾತಿ। ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ
‘‘ನಯಿಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ,
ಬುದ್ಧೇನ ಸೇಟ್ಠೋ ಸದಿಸೋ ವಾ ವಿಜ್ಜತಿ।
ಯಮಾಹುನೇಯ್ಯಾನಮಗ್ಗತಂ ಗತೋ,
ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕಾನಂ ವಿಪುಲಫಲೇಸಿನ’’ನ್ತಿ॥ –
ವಚನತೋ
ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಜನತಾಯ ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಜನನತ್ಥಂ ಚಾಪಿ ಏವಮಾಹ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಸಾಸನಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಜನೇತೂ’’ತಿ ಯಾವತತಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾಪೇಸಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ದಿಯ್ಯಮಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾಪೇಸಿ, ಸಙ್ಘೋ ನಾಮ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದಾತಬ್ಬೇ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಕಿಲಮನ್ತೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಠಸ್ಸತೀತಿ। ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ’’ತಿ ವಚನತೋಪಿ ಚೇತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ ಉತ್ತರಿತರೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಆಘಾತೋ ವಾ ವೇರಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ। ನ ಥೇರೋ – ‘‘ತಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಮಾ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಇಚ್ಛತಿ। ಪಣ್ಡಿತೋ ಹಿ ಥೇರೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತೋ
ಪುನ ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಆಹ – ‘‘ಸಙ್ಘೇ ತೇ ದಿನ್ನೇ ಅಹಞ್ಚೇವ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಙ್ಘೋ ಚಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸತ್ಥಾ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ವಾತಿ। ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಜಾನಾಸಿ ಪನ ತ್ವಂ ಕತಿ ಸರಣಾನಿ, ಕತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋ ತೀಣೀತಿ ವಕ್ಖತಿ, ತತೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ತವ ಲದ್ಧಿಯಾ ಸತ್ಥು ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದ್ವೇಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಚ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇಹಿ
೩೭೭. ಆಪಾದಿಕಾತಿ ಸಂವಡ್ಢಿಕಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಹತ್ಥಪಾದೇಸು ಹತ್ಥಪಾದಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಾಧೇನ್ತೇಸು ಹತ್ಥೇ ಚ ಪಾದೇ ಪೋಸಿಕಾತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಪಾಯೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹೇ ಪೋಸೇಸಿ। ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯೇಸೀತಿ ನನ್ದಕುಮಾರೋ ಕಿರ ಬೋಧಿಸತ್ತತೋ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ದಹರೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಜಾತೇ ಮಹಾಪಜಾಪತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಂ ಧಾತೀನಂ ದತ್ವಾ ಸಯಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಧಾತಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯೇಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ। ಇತಿ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭಗವಾಪಿ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಭಗವನ್ತಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸನ್ಧಾಯ।
೩೭೮. ಅಥ ಭಗವಾ ದ್ವೀಸು ಉಪಕಾರೇಸು ಅತಿರೇಕತರಂ ಅನುಮೋದನ್ತೋ ಏವಮೇತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಂ ಹಾನನ್ದ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಗ್ಗಲಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಯಂ ಆಚರಿಯಪುಗ್ಗಲಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪುಗ್ಗಲೋ ಆಗಮ್ಮ। ಇಮಸ್ಸಾನನ್ದ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಆಚರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪುಗ್ಗಲೇನ। ನ ಸುಪ್ಪಟಿಕಾರಂ ವದಾಮೀತಿ ಪಚ್ಚೂಪಕಾರಂ ನ ಸುಕರಂ ವದಾಮಿ, ಅಭಿವಾದನಾದೀಸು ಆಚರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಭಿವಾದನಕರಣಂ ಅಭಿವಾದನಂ ನಾಮ। ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಆಚರಿಯೋ ವಸತಿ, ಇರಿಯಾಪಥೇ ವಾ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ತದಭಿಮುಖೋ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಆಚರಿಯಂ ಪನ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಕರಣಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಆಚರಿಯಂ ಪನ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸೀಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ನಮಸ್ಸತಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಸೋ ವಸತಿ, ತದಭಿಮುಖೋಪಿ ತಥೇವ ನಮಸ್ಸತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಠಿತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ನಮಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಇದಂ ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಅನುಚ್ಛವಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ಕರಣಂ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಚೀವರಾದೀಸು ಚೀವರಂ ದೇನ್ತೋ ನ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ದೇತಿ, ಮಹಗ್ಘಂ ಸತಮೂಲಿಕಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚಸತಮೂಲಿಕಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮೂಲಿಕಮ್ಪಿ ದೇತಿಯೇವ
೩೭೯. ಚುದ್ದಸ ಖೋ ಪನಿಮಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಆರಬ್ಭ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ। ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ’’ತಿ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕದಕ್ಖಿಣಂಯೇವ ಅಯಂ ಪಠಮಾತಿ ಅಯಂ ದಕ್ಖಿಣಾ ಗುಣವಸೇನಪಿ ಪಠಮಾ ಜೇಟ್ಠಕವಸೇನಪಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಠಮಾ ಅಗ್ಗಾ ಜೇಟ್ಠಿಕಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಪಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ದುತಿಯತತಿಯಾಪಿ ಬಾಹಿರಕೇ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೇತಿ ಕಮ್ಮವಾದಿಕಿರಿಯವಾದಿಮ್ಹಿ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞೇ। ಪುಥುಜ್ಜನಸೀಲವನ್ತೇತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೀಲವಾ ನಾಮ ಗೋಸೀಲಧಾತುಕೋ ಹೋತಿ, ಅಸಠೋ ಅಮಾಯಾವೀ ಪರಂ ಅಪೀಳೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಕಸಿಯಾ ವಾ ವಣಿಜ್ಜಾಯ ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಾ। ಪುಥುಜ್ಜನದುಸ್ಸೀಲೇತಿ ಪುಥುಜ್ಜನದುಸ್ಸೀಲಾ ನಾಮ ಕೇವಟ್ಟಮಚ್ಛಬನ್ಧಾದಯೋ ಪರಂ ಪೀಳಾಯ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಾ।
ಇದಾನಿ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕದಕ್ಖಿಣಾಯ ವಿಪಾಕಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ತತ್ರಾನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇತಿ ಯಂ ಗುಣವಸೇನ ಉಪಕಾರವಸೇನ ಪೋಸನತ್ಥಂ ದಿನ್ನಂ, ಇದಂ ನ ಗಹಿತಂ। ಯಮ್ಪಿ ಆಲೋಪಅಡ್ಢಆಲೋಪಮತ್ತಂ ದಿನ್ನಂ, ತಮ್ಪಿ ನ ಗಹಿತಂ। ಯಂ ಪನ ಸುನಖಸೂಕರಕುಕ್ಕುಟಕಾಕಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಪಟಿಕಙ್ಖಿತ್ವಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ದಿನ್ನಂ, ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ’’ತಿ। ಸತಗುಣಾತಿ ಸತಾನಿಸಂಸಾ। ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ದಕ್ಖಿಣಾ ಆಯುಸತಂ ವಣ್ಣಸತಂ ಸುಖಸತಂ ಬಲಸತಂ ಪಟಿಭಾನಸತನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸಸತಾನಿ ದೇತಿ, ಅತ್ತಭಾವಸತೇ
ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೇತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ತಿಸರಣಂ ಗತೋ ಉಪಾಸಕೋಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿನ್ನದಾನಮ್ಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ। ಪಞ್ಚಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ದಸಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ತತೋ
ಕಿಂ ಪನ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾ ದಾನಂ ದಾತುನ್ತಿ? ಆಮ ಸಕ್ಕಾ। ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಹಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ, ತಸ್ಸ ಗೇಹದ್ವಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ದಾನಂ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ ದಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಪನೇಸ ಆಸನಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ತ್ವಾ
೩೮೦. ಸತ್ತ ಖೋ ಪನಿಮಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ‘‘ಸಙ್ಘೇ ಗೋತಮಿ ದೇಹಿ, ಸಙ್ಘೇ ತೇ ದಿನ್ನೇ ಅಹಞ್ಚೇವ ಪೂಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಙ್ಘೋ ಚಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ದಿನ್ನದಾನಂ ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೇ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇತಿ ಏಕತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಏಕತೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ, ಸತ್ಥಾ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೋ ಉಭತೋಸಙ್ಘೋ ನಾಮ। ಅಯಂ ಪಠಮಾತಿ ಇಮಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ದುತಿಯದಕ್ಖಿಣಾದಯೋ ಪನ ಏತಂ ಪರಮದಕ್ಖಿಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ।
ಕಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇತಿ
ಗೋತ್ರಭುನೋತಿ ಗೋತ್ತಮತ್ತಕಮೇವ ಅನುಭವಮಾನಾ, ನಾಮಮತ್ತಸಮಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಾತಿ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠನಾಮಕಾ। ತೇ ಕಿರ ಏಕಂ ಕಾಸಾವಖಣ್ಡಂ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಗೀವಾಯ ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಚರಿಸ್ಸನ್ತಿ ತೇಸು ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಂ ದಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ದುಸ್ಸೀಲಸಙ್ಘನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ದುಸ್ಸೀಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪನ ಉಪಾಸಕಾ ತೇಸು ದುಸ್ಸೀಲೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮಾತಿ ದಾನಂ ದಸ್ಸನ್ತಿ। ಇತಿ ಭಗವತಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೇ ಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನದಕ್ಖಿಣಾಪಿ ಗುಣಸಙ್ಖಾಯ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಸಙ್ಘೇ ದಿನ್ನದಕ್ಖಿಣಾಪಿ ಗುಣಸಙ್ಖಾಯೇವ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಙ್ಘಗತಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಹಿ ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಘೇ ಪನ ಚಿತ್ತೀಕಾರೋ ದುಕ್ಕರೋ ಹೋತಿ।
ಯೋ ಹಿ ಸಙ್ಘಗತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಏಕಂ ಥೇರಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವದತಿ, ಅಥ ಸಙ್ಘತೋ ಸಾಮಣೇರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾಮಣೇರೋ ಮೇ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಾ ಸಙ್ಘಗತಾ ನ ಹೋತಿ। ಮಹಾಥೇರಂ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಮಹಾಥೇರೋ ಮೇ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಹೋತಿಯೇವ। ಯೋ ಪನ ಸಾಮಣೇರಂ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಾ ದಹರಂ ವಾ ಥೇರಂ ವಾ ಬಾಲಂ ವಾ ಪಣ್ಡಿತಂ ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘತೋ ಲಭಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮೀತಿ ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಾ ಸಙ್ಘಗತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪರಸಮುದ್ದವಾಸಿನೋ
ತತ್ಥ
ನ ತ್ವೇವಾಹಂ ಆನನ್ದ, ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಙ್ಘಗತಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೋ ಸಙ್ಘೋ, ಅತ್ಥಿ ಏತರಹಿ ಸಙ್ಘೋ, ಅತ್ಥಿ ಅನಾಗತೇ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಸಙ್ಘೋ। ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖೋ ಸಙ್ಘೋ ಏತರಹಿ ಸಙ್ಘೇನ ನ ಉಪನೇತಬ್ಬೋ, ಏತರಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಅನಾಗತೇ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಉಪನೇತಬ್ಬೋ। ತೇನ ತೇನೇವ ಸಮಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಘತೋ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಸಮಣಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹಿ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸಮಣೇ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ। ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕೋ ಸಕದಾಗಾಮೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಙ್ಘೇ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಖೀಣಾಸವೇ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತೇ ದುಸ್ಸೀಲೇಪಿ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಮೇವ
೩೮೧. ದಾಯಕತೋ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವೇನ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋತಿ ಸುಚಿಧಮ್ಮೋ, ನ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ। ದಾಯಕತೋ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇಸ್ಸನ್ತರಮಹಾರಾಜಾ ಕಥೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ಜೂಜಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದಾರಕೇ ದತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇಸಿ।
ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತೋ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಲ್ಯಾಣೀನದೀಮುಖದ್ವಾರವಾಸಿಕೇವಟ್ಟೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಕಿರ ದೀಘಸೋಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದತ್ವಾ ಮರಣಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೋ ‘‘ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಮಂ ದೀಘಸೋಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಿನ್ನಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಉದ್ಧರತೀ’’ತಿ ಆಹ।
ನೇವ ದಾಯಕತೋತಿ ಏತ್ಥ ವಡ್ಢಮಾನವಾಸಿಲುದ್ದಕೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಕಿರ ಪೇತದಕ್ಖಿಣಂ ದೇನ್ತೋ ಏಕಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸೇವ ತಯೋ ವಾರೇ ಅದಾಸಿ, ತತಿಯವಾರೇ ‘‘ಅಮನುಸ್ಸೋ ದುಸ್ಸೀಲೋ ಮಂ ವಿಲುಮ್ಪತೀ’’ತಿ ವಿರವಿ, ಏಕಸ್ಸ ಸೀಲವನ್ತಭಿಕ್ಖುನೋ ದತ್ವಾ ಪಾಪಿತಕಾಲೇಯೇವಸ್ಸ ಪಾಪುಣಿ।
ದಾಯಕತೋ ಚೇವ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಸದಿಸದಾನಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ।
ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಾಯಕತೋ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ನಾಮ ಛೇಕೋ ಕಸ್ಸಕೋ ಅಸಾರಮ್ಪಿ ಖೇತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಮಯೇ ಕಸಿತ್ವಾ ಪಂಸುಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಾರಬೀಜಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಆರಕ್ಖೇ
ವೀತರಾಗೋ ವೀತರಾಗೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ವೀತರಾಗೋ ನಾಮ ಅನಾಗಾಮೀ, ಅರಹಾ ಪನ ಏಕನ್ತವೀತರಾಗೋವ, ತಸ್ಮಾ ಅರಹತಾ ಅರಹತೋ ದಿನ್ನದಾನಮೇವ ಅಗ್ಗಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಭವಾಲಯಸ್ಸ ಭವಪತ್ಥನಾಯ ಅಭಾವತೋ। ನನು ಖೀಣಾಸವೋ ದಾನಫಲಂ ನ ಸದ್ದಹತೀತಿ? ದಾನಫಲಂ ಸದ್ದಹನ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಸದಿಸಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಖೀಣಾಸವೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪನ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗತ್ತಾ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಕಿರಿಯಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ತೇನೇವಸ್ಸ ದಾನಂ ಅಗ್ಗಂ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ।
ಕಿಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ಉದಾಹು ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಿನ್ನನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ದಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ದಾನಞ್ಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪದಾಹಿ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ। ತತ್ರಿಮಾ ಸಮ್ಪದಾ – ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇನ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ದಕ್ಖಿಣಾವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚತುತ್ಥವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।