೧. ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ನಳವಗ್ಗೋ
೧. ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ತತ್ಥ ಸಂಯುತ್ತಾಗಮೋ ನಾಮ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ, ನಿದಾನವಗ್ಗೋ, ಖನ್ಧಕವಗ್ಗೋ, ಸಳಾಯತನವಗ್ಗೋ, ಮಹಾವಗ್ಗೋತಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗೋ ಹೋತಿ। ಸುತ್ತತೋ –
‘‘ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚ।
ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸುತ್ತಾನಿ, ಏಸೋ ಸಂಯುತ್ತಸಙ್ಗಹೋ’’॥
ಭಾಣವಾರತೋ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ ಆದಿ, ಸುತ್ತೇಸು ಓಘತರಣಸುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದಿ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೧. ಯಂ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಂ। ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನಿ। ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ಹರತೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ನಯೇನ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವಂಸದ್ದೋ ತಾವ ಉಪಮೂಪದೇಸ-ಸಮ್ಪಹಂಸನ-ಗರಹಣ-ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಾದಿ-ಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ। ತಥಾ ಹೇಸ – ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩) ಏವಮಾದೀಸು ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ। ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ
ತತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ? ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪನ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ।
ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ – ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ – ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।
ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೦-೨೨೩) ಏವಂ
ಮೇಸದ್ದೋ
ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುತಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಗಮನ-ವಿಸ್ಸುತ-ಕಿಲಿನ್ನಉಪಚಿತಾನುಯೋಗ-ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ-ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ – ‘‘ಸೇನಾಯ ಪಸುತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೧೧) ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅವಸ್ಸುತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೬೫೭) ಕಿಲಿನ್ನಾಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು॰ ಪಾ॰ ೭.೧೨) ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯೇ ಝಾನಪಸುತಾ ಧೀರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೧) ಝಾನಾನುಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೧) ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೩೯) ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಾ ಉಪಧಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ – ‘‘ಏವಂ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ – ‘‘ಏವಂ ಮಮ ಸುತಂ, ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ।
ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನಂ। ಮೇತಿ ವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ। ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಮೇತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಕತಂ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ।
ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಯಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ।
ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ ಏವನ್ತಿ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಮೇತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತುವಿಸಯೇ ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ।
ಅಥ ವಾ ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ। ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ‘‘ಮಯಾ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ಸುತ’’ನ್ತಿ।
ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಏವನ್ತಿ ವಾ ಮೇತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಏತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ। ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಸುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ।
ಏತ್ಥ ಚ ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತಿ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾವಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾ, ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥತಾ
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸವನಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಪುನ
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸೋ ಚ ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭದ್ದಕೇನ ಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಸವನಯೋಗೇನ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ವಾ ಸವನಂ ಅತ್ಥಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ, ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ, ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ। ಇತಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನಂ ಅರುಣುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಅರಹತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಠಾನೇ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ। ಏವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಏತೇ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ತದುಭಯೇನಪಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಹಿ
ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ತಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ‘‘ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವೇತಂ ಮಯಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತಿ, ಜಿನವಚನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ।
ಅಪಿಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮವಚನಂ ವಿವರನ್ತೋ – ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಸ್ಸ ದಸಬಲಧರಸ್ಸ ಆಸಭಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯಿನೋ ಸೀಹನಾದನಾದಿನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸರಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚನಂ, ನ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ವಿನಾಸಯತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಸಾಸನೇ।
ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವದಂ ಗೋತಮಸಾವಕೋ’’ತಿ॥
ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ। ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪರಿದೀಪನಂ। ತತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೋ –
‘‘ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತುದಿಟ್ಠಿಸು।
ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ’’॥
ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೭) ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ
‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ।
ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ –
ಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೯) ಪಟಿಲಾಭೋ। ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮) ಪಹಾನಂ। ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೮) ಪಟಿವೇಧೋ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಸಂವಚ್ಛರ-ಉತು-ಮಾಸಡ್ಢಮಾಸ-ರತ್ತಿ-ದಿವ-ಪುಬ್ಬಣ್ಹ-ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕ-ಸಾಯನ್ಹ-ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮ-ಮುಹುತ್ತಾದೀಸು ಕಾಲಪ್ಪಭೇದಭೂತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ।
ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತೇಸು ಸಂವಚ್ಛರಾದೀಸು ಸಮಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸುವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ಅಸುಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಅಸುಕಉತುಮ್ಹಿ ಅಸುಕಮಾಸೇ ಅಸುಕಪಕ್ಖೇ ಅಸುಕರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅಸುಕದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ, ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ ಜಾತಿಸಮಯೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸಮಯೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ ಮಾರವಿಜಯಸಮಯೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಭಗವತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸುಪ್ಪಕಾಸಾ
ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಚ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ। ತತ್ಥ ತಥಾ, ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ। ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।
ವಿನಯೇ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ। ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।
ಇಧ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚ ಏವಂಜಾತಿಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇಸಿ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ। ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ।
ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಭುಮ್ಮೇನ ಕರಣೇನ ಚ।
ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ॥
ಪೋರಾಣಾ
ಭಗವಾತಿ ಗರು। ಗರುಂ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಗರು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪೋರಾಣೇಹಿಪಿ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ।
ಗರು ಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೨)।
ಅಪಿಚ –
‘‘ಭಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ।
ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ॥ –
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೪) ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋಯೇವ।
ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ। ತೇನ ‘‘ನಯಿದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನಂ, ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ। ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಕಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಾಧೇತಿ। ತೇನ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕೋ ದಸಬಲಧರೋ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಸೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತೇ ಆಸಾ ಜನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಸಂವೇಜೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ। ಏವನ್ತಿ ಚ ಭಣನ್ತೋ ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ।
ಸಾವತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ। ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ವಿಹರತೀತಿ
ಜೇತವನೇತಿ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ವನೇ। ತಞ್ಹಿ ತೇನ ರೋಪಿತಂ ಸಂವಡ್ಢಿತಂ ಪರಿಪಾಲಿತಂ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜೇತವನ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಜೇತವನೇ। ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಚತುಪಞ್ಞಾಸಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತಿತತ್ತಾ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೇ ಆರಾಮೇ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪) ವುತ್ತೋ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಜೇತವನೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ। ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಗೋಯೂಥಾನಿ ಚರನ್ತಾನಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯಂ ಚರನ್ತಿ, ಯಮುನಾಯಂ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯದಿದಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಸಮೀಪೇ ಜೇತವನಂ, ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ’’ತಿ। ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಹಿಸ್ಸ ಸಾವತ್ಥಿವಚನಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸೇಸವಚನಂ।
ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾತಿ ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ಅಪಾಕಟಾ ಏಕಾ ದೇವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತಿ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಅಹು ಞಾತಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಹೇಸಕ್ಖಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಸಕ್ಕೋಪಿ ದೇವರಾಜಾ ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಖಯಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಅಬ್ಭಾನುಮೋದನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ
‘‘ಕೋ ಮೇ ವನ್ದತಿ ಪಾದಾನಿ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಯಸಸಾ ಜಲಂ।
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾ’’ತಿ॥ –
ಏವಮಾದೀಸು (ವಿ॰ ವ॰ ೮೫೭) ಅಭಿರೂಪೇ। ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೧೫) ಅಬ್ಭಾನುಮೋದನೇ। ಇಧ ಪನ ಖಯೇ। ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ, ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇ ಆಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಿಯಾಮೋ ಹಿ ಕಿರೇಸ ದೇವತಾನಂ ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಸಮನನ್ತರೇಯೇವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ।
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾತಿ ಇಧ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿರೂಪೇ, ವಣ್ಣ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಛವಿಥುತಿ-ಕುಲವಗ್ಗ-ಕಾರಣ-ಸಣ್ಠಾನಪ್ಪಮಾಣ-ರೂಪಾಯತನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೫೩) ಛವಿಯಾ। ‘‘ಕದಾ ಸಞ್ಞೂಳ್ಹಾ ಪನ ತೇ, ಗಹಪತಿ, ಇಮೇ ಸಮಣಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೭೭) ಥುತಿಯಂ। ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭೋ ಗೋತಮ, ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೧೫) ಕುಲವಗ್ಗೇ। ‘‘ಅಥ ಕೇನ ನು ವಣ್ಣೇನ, ಗನ್ಧಥೇನೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೪) ಕಾರಣೇ। ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೮) ಸಣ್ಠಾನೇ। ‘‘ತಯೋ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೬೦೨) ಪಮಾಣೇ। ‘‘ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ರೂಪಾಯತನೇ। ಸೋ ಇಧ ಛವಿಯಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ ಅಭಿರೂಪಚ್ಛವಿ, ಇಟ್ಠವಣ್ಣಾ ಮನಾಪವಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದೇವತಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಆಗಚ್ಛಮಾನಾ ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ಪಕತಿಇದ್ಧಿಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ
ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲ-ಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸ-ಯೇಭುಯ್ಯಾಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸಾನತಿರೇಕದಳ್ಹತ್ಥವಿಸಂಯೋಗಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೧) ಅನವಸೇಸತ್ಥಮತ್ಥೋ। ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಾ ಚ ಅಙ್ಗಮಗಧಾ ಪಹೂತಂ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ಆದಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೪೩) ಯೇಭುಯ್ಯತಾ। ‘‘ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ವಿಭ॰ ೨೨೫) ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸತಾ। ‘‘ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕಂ ನೂನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೨೪೪) ಅನತಿರೇಕತಾ। ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ, ಭನ್ತೇ, ಅನುರುದ್ಧಸ್ಸ ಬಾಹಿಯೋ ನಾಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಠಿತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೩) ದಳ್ಹತ್ಥತಾ। ‘‘ಕೇವಲೀ ವುಸಿತವಾ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೭) ವಿಸಂಯೋಗೋ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।
ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನ-ವೋಹಾರ-ಕಾಲ-ಪಞ್ಞತ್ತಿ-ಛೇದನ-ವಿಕಪ್ಪ-ಲೇಸಸಮನ್ತಭಾವಾದಿಅನೇಕತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಓಕಪ್ಪನಿಯಮೇತಂ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ, ಯಥಾ ತಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಅಭಿಸದ್ದಹನಮತ್ಥೋ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೨೫೦) ವೋಹಾರೋ। ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಕಾಲೋ। ‘‘ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ವಿ॰ ವ॰ ೧೦೯೪, ೧೧೦೧) ಛೇದನಂ। ‘‘ಕಪ್ಪತಿ ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೪೪೬) ವಿಕಪ್ಪೋ। ‘‘ಆತ್ಥಿ ಕಪ್ಪೋ ನಿಪಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಜೇತವನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅನವಸೇಸಂ ಸಮನ್ತತೋ ಜೇತವನ’’ನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಓಭಾಸೇತ್ವಾತಿ
ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದಿಜಗಣೇಹಿ ನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ। ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಚ ಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನಂ। ಅಥ ವಾ ಏವಂ ಗತಾ ತತೋ ಆಸನ್ನತರಂ ಠಾನಂ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಸಙ್ಖಾತಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಇದಾನಿ ಯೇನತ್ಥೇನ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಾ, ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜುಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ – ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೦) ವಿಯ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಠಿತಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಠಾನಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ದೇವೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಕಥಂ ಠಿತೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಹೋತೀತಿ? ಛ ಠಾನದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅತಿದೂರಂ, ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಉಪರಿವಾತಂ
ಏತದವೋಚಾತಿ ಕಥಂ ನೂತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ। ಭಗವತೋ ಹಿ ತಿಣ್ಣೋಘಭಾವೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಪಾಕಟೋ, ತೇನಿಮಿಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ತತ್ಥ ಕಙ್ಖಾ ನತ್ಥಿ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾರಣೇನ ‘‘ತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ತೇನ ಸಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಮಾನಾ ಏವಮಾಹ।
ಮಾರಿಸಾತಿ
ಓಘಮತರೀತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಓಘಾ, ಕಾಮೋಘೋ ಭವೋಘೋ ದಿಟ್ಠೋಘೋ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋಘೋ ನಾಮ। ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಝಾನನಿಕನ್ತಿ ಚ ಭವೋಘೋ ನಾಮ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠೋಘೋ ನಾಮ। ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಕಾಮೋಘೋ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭವೋಘೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಿಟ್ಠೋಘೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚೇಸ ಅವಹನನಟ್ಠೇನ ರಾಸಟ್ಠೇನ ಚ ಓಘೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅವಹನನಟ್ಠೇನಾತಿ ರಾಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಹನ್ತಟ್ಠೇನ। ಮಹಾ ಹೇಸೋ ಕಿಲೇಸರಾಸಿ ಅವೀಚಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಪತ್ಥಟೋ, ಯದಿದಂ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ನಾಮ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮಯಂ ರಾಸಟ್ಠೇನಾಪಿ ಓಘೋತಿ ಅತರೀತಿ ಇಮಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಓಘಂ ಕೇನ ನು ತ್ವಂ, ಮಾರಿಸ, ಕಾರಣೇನ ತಿಣ್ಣೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ।
ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಖ್ವಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ। ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಅನಾಯೂಹನ್ತೋ, ಅವಾಯಮನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಭಗವಾ ಗೂಳ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ। ದೇವತಾಪಿ ನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಬಾಹಿರಕಂ ತಾವ ಓಘಂ ತರನ್ತಾ ನಾಮ ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಾ ತರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಆಯೂಹನ್ತಾ ತರನ್ತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಅವೀಚಿತೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಪತ್ಥಟಂ
ಕಿಂ ಪನ ಭಗವತಾ ಯಥಾ ಸತ್ತಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಥನತ್ಥಾಯ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ? ನ ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ। ದ್ವೇ ಪನ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ನಿಗ್ಗಹಮುಖೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಮುಖೇನ ಚ। ತತ್ಥ ಯೇ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿನೋ ಹೋನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾತೇಪಿ ಞಾತಸಞ್ಞಿನೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಯ, ತೇಸಂ ಮಾನನಿಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಯಥಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಾದಿಸದಿಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಅಯಂ ನಿಗ್ಗಹಮುಖೇನ ದೇಸನಾ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ವಕ್ಖಾಮಿ, ಪವಯ್ಹ ಪವಯ್ಹ, ಆನನ್ದ, ವಕ್ಖಾಮಿ, ಯೋ ಸಾರೋ, ಸೋ ಠಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯೬)। ಯೇ
ಅಯಂ ಪನ ದೇವಪುತ್ತೋ ಮಾನತ್ಥದ್ಧೋ ಪಣ್ಡಿತಮಾನೀ, ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ಅಹಂ ಓಘಂ ಜಾನಾಮಿ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಓಘತಿಣ್ಣಭಾವಂ ಜಾನಾಮಿ, ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾರಣೇನ ತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಂ ನ ಜಾನಾಮಿ। ಇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಞಾತಮೇವ ಬಹು, ಅಪ್ಪಂ ಅಞ್ಞಾತಂ, ತಮಹಂ ಕಥಿತಮತ್ತಮೇವ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ। ಕಿಞ್ಹಿ ನಾಮ ತಂ ಭಗವಾ ವದೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಸಾಹಂ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನೇಯ್ಯನ್ತಿ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಯಂ ಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥಂ ವಿಯ
ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಕಥೇನ್ತೋ ಯದಾಸ್ವಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯದಾ ಸ್ವಾಹನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಹಂ। ಸುಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು। ಸಂಸೀದಾಮೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಅತರನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಓಸೀದಾಮಿ। ನಿಬ್ಬುಯ್ಹಾಮೀತಿ ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅತಿವತ್ತಾಮಿ। ಇತಿ ಠಾನೇ ಚ ವಾಯಾಮೇ ಚ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಅವಾಯಮನ್ತೋ ಓಘಮತರಿನ್ತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ। ದೇವತಾಯಪಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ, ನ ಪನ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥಂ ಸತ್ತ ದುಕಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕಿಲೇಸವಸೇನ
ಇಮಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸುತ್ವಾವ ದೇವತಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತುಟ್ಠಾ ಪಸನ್ನಾ ಅತ್ತನೋ ತುಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪಸಾದಞ್ಚ ಪಕಾಸಯನ್ತೀ ಚಿರಸ್ಸಂ ವತಾತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಿರಸ್ಸನ್ತಿ ಚಿರಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ್ತಿ ಬಾಹಿತಪಾಪಂ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತಂ। ಲೋಕೇತಿ ಸತ್ತಲೋಕೇ। ವಿಸತ್ತಿಕನ್ತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಆಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ, ತಂ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಮಾನಂ ಅನಾಯೂಹಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ನಿತ್ತಿಣ್ಣಂ ಉತ್ತಿಣ್ಣಂ ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಮನುಞ್ಞೋ ಸತ್ಥಾ ಅಹೋಸೀತಿ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ವಚನಂ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಮನುಮೋದಿ, ಏಕಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಅನ್ತರಧಾಯೀತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಕಾಯಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಉಪಾದಿಣ್ಣಕಕಾಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ಲದ್ಧಾಸಾ ಲದ್ಧಪತಿಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಗನ್ಧೇಹಿ ಚ ಮಾಲೇಹಿ ಚ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭವನಂಯೇವ ಅಗಮಾಸೀತಿ।
ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ನಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨. ಇದಾನಿ ಜಾನಾಸಿ ನೋತಿ ಜಾನಾಸಿ ನು। ನಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಆದೀನಿ ಮಗ್ಗಾದೀನಂ ನಾಮಾನಿ ನಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ತೇ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನತೋ ಪಮುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಫಲಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಮೋಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ವಿವಿಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿವೇಕೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ ಏತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖತೋ ನಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಮುಚ್ಚನ್ತಿ ವಿವಿಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದೇವ ‘‘ನಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಮೋಕ್ಖೋ ವಿವೇಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಜಾನಾಮಿ ಖ್ವಾಹನ್ತಿ ಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಅಹಂ। ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಖೋಕಾರೋ
ನನ್ದೀಭವಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ನನ್ದೀಮೂಲಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಯೇನ। ನನ್ದಿಯಾ ಚ ಭವಸ್ಸ ಚಾತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮನಯೇ ನನ್ದೀಭವೇನ ತಿವಿಧಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ, ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ। ತೇಹಿ ಪನ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾವಾತಿ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ। ವೇದನಾನಂ ನಿರೋಧಾ ಉಪಸಮಾತಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕವೇದನಾನಂ ನಿರೋಧೇನ ಚ ಉಪಸಮೇನ ಚ। ತತ್ಥ ವೇದನಾಗಹಣೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ। ಏವಂ ಇಮೇಸಂ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ। ದುತಿಯನಯೇ ಪನ ನನ್ದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ, ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸರೂಪೇನೇವ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ। ಏವಂ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮಮೇವ ಚ ನಯಂ ಚತುನಿಕಾಯಿಕಭಣ್ಡಿಕತ್ಥೇರೋ ರೋಚೇತಿ। ಇತಿ ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನೇವ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ।
ನಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಉಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩. ತತಿಯೇ ಉಪನೀಯತೀತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಯತಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಉಪಗಚ್ಛತಿ ವಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮರಣಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ವಾ ಗೋಪಾಲೇನ ಗೋಗಣೋ ನೀಯತಿ, ಏವಂ ಜರಾಯ ಮರಣಸನ್ತಿಕಂ ಉಪನೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜೀವಿತನ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅಪ್ಪನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಂ ಥೋಕಂ। ತಸ್ಸ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪರಿತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ ಖಣಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ। ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯಪಿ ಹಿ ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿರಂ ಜೀವತಿ, ಸೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೩) ವಚನತೋ ಪರಿತ್ತಂ। ಖಣಪರಿತ್ತತಾಯಪಿ। ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಅತಿಪರಿತ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಣೋ ಏಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತೋಯೇವ
‘‘ಜೀವಿತಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಚ, ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚ ಕೇವಲಾ।
ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾ, ಲಹುಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋ॥
‘‘ಯೇ ನಿರುದ್ಧಾ ಮರನ್ತಸ್ಸ, ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಇಧ।
ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದಿಸಾ ಖನ್ಧಾ, ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ॥
‘‘ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ನ ಜಾತೋ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಜೀವತಿ।
ಚಿತ್ತಭಙ್ಗಾ ಮತೋ ಲೋಕೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ॥ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೦)।
ಜರೂಪನೀತಸ್ಸಾತಿ ಜರಂ ಉಪಗತಸ್ಸ, ಜರಾಯ ವಾ ಮರಣಸನ್ತಿಕಂ ಉಪನೀತಸ್ಸ। ನ ಸನ್ತಿ ತಾಣಾತಿ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಸರಣಂ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ಕೇಚಿ ನತ್ಥಿ। ಏತಂ ಭಯನ್ತಿ ಏತಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಮರಣೂಪಗಮನಂ, ಆಯುಪರಿತ್ತತಾ, ಜರೂಪನೀತಸ್ಸ ತಾಣಾಭಾವೋತಿ ತಿವಿಧಂ ಭಯಂ ಭಯವತ್ಥು ಭಯಕಾರಣನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕಯಿರಾಥ ಸುಖಾವಹಾನೀತಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ ಸುಖಾವಹಾನಿ ಸುಖದಾಯಕಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯ। ಇತಿ ದೇವತಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಬ್ಬಚೇತನಂ ಅಪರಚೇತನಂ ಮುಞ್ಚಚೇತನಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹುವಚನವಸೇನ
ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವಿವಟ್ಟಮಸ್ಸಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಲೋಕಾಮಿಸನ್ತಿ ದ್ವೇ ಲೋಕಾಮಿಸಾ ಸನ್ತಿಪೇಕ್ಖೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಿಂ ಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪತ್ಥಯನ್ತೋತಿ।
ಉಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಅಚ್ಚೇನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪. ಚತುತ್ಥೇ ಅಚ್ಚೇನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ। ಕಾಲಾತಿ ಪುರೇಭತ್ತಾದಯೋ ಕಾಲಾ। ತರಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋತಿ ರತ್ತಿಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮಮಾನಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಮರಣೂಪಗಮನಾಯ ತರಯನ್ತಿ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಗಮಯನ್ತಿ। ವಯೋಗುಣಾತಿ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮವಯಾನಂ ಗುಣಾ, ರಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ ದಿಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೪೮) ಏತ್ಥ ಹಿ ಪಟಲಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ। ‘‘ಸತಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೯) ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸಟ್ಠೋ। ‘‘ಅನ್ತಂ ಅನ್ತಗುಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೋ। ‘‘ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩) ಏತ್ಥ ರಾಸಟ್ಠೋ। ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ। ಇಧ ಪನ ರಾಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ। ತಸ್ಮಾ ವಯೋಗುಣಾತಿ ವಯೋರಾಸಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತೀತಿ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಜಹನ್ತಿ। ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಠಿತಂ ಹಿ ಪಠಮವಯೋ ಜಹತಿ, ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಠಿತಂ ದ್ವೇ ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಾ ಜಹನ್ತಿ, ಮರಣಕ್ಖಣೇ ಪನ ತಯೋಪಿ ವಯಾ ಜಹನ್ತೇವ। ಏತಂ ಭಯನ್ತಿ ಏತಂ ಕಾಲಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನಂ, ರತ್ತಿದಿವಾನಂ ತರಿತಭಾವೋ, ವಯೋಗುಣಾನಂ ಜಹನಭಾವೋತಿ ತಿವಿಧಂ ಭಯಂ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ।
ಅಚ್ಚೇನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಕತಿಛಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಕತಿ ಛಿನ್ದೇತಿ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಕತಿ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಛಿನ್ದೇ ಜಹೇ’’ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಗಾಥಾಬನ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಮಟ್ಠಭಾವತ್ಥಂ ಅಯಂ ದೇವತಾ ಸದ್ದಪುನರುತ್ತಿಂ ವಜ್ಜಯನ್ತೀ ಏವಮಾಹ। ಕತಿ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋತಿ ಕತಿ ಸಙ್ಗೇ ಅತಿಗತೋ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಗಾತಿಕೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇತಿ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಪಞ್ಚ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ। ಪಞ್ಚ ಜಹೇತಿ ಜಹನ್ತೋ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಜಹೇಯ್ಯ। ಇಧಾಪಿ ಛಿನ್ದನಞ್ಚ ಜಹನಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ, ಭಗವಾ ಪನ ದೇವತಾಯ ಆರೋಪಿತವಚನಾನುರೂಪೇನೇವ ಏವಮಾಹ। ಅಥ ವಾ ಪಾದೇಸು ಬದ್ಧಪಾಸಸಕುಣೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಕಡ್ಢಮಾನಾಕಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ವದತಿ। ಹತ್ಥೇಹಿ ಗಹಿತರುಕ್ಖಸಾಖಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಉಪರಿ ಆಕಡ್ಢಮಾನಾಕಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಜಹೇಯ್ಯಾತಿ ವದತಿ। ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇತಿ ಏತೇಸಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಛಿನ್ದನತ್ಥಾಯ ಚೇವ ಪಹಾನತ್ಥಾಯ ಚ ಉತ್ತರಿ ಅತಿರೇಕಂ ವಿಸೇಸಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋತಿ ರಾಗಸಙ್ಗೋ ದೋಸಸಙ್ಗೋ ಮೋಹಸಙ್ಗೋ ಮಾನಸಙ್ಗೋ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ। ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಚತುರೋಘತಿಣ್ಣೋತಿ ಕಥೀಯತಿ। ಇಮಾಯ ಪನ ಗಾಥಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಕಥಿತಾನೀತಿ।
ಕತಿಛಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಜಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬. ಛಟ್ಠೇ ಜಾಗರತನ್ತಿ ಜಾಗರನ್ತಾನಂ। ಪಞ್ಚ ಜಾಗರತನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಥಾಯಂ ಪನ ಸದ್ಧಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಜಾಗರನ್ತೇಸು ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾ ಸುತ್ತಾ ನಾಮ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಠಿತೋ ವಾ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಪೇನ್ತೋಪಿ ಪಮಾದತಾಯ ಅಕುಸಲಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಸುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸುತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ನೀವರಣೇಸು ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾಗರಾನಿ ನಾಮ। ಕಸ್ಮಾ
ಜಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭. ಸತ್ತಮೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ। ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ। ಪರವಾದೇಸೂತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತವಾದೇಸು। ತೇ ಹಿ ಇತೋ ಪರೇಸಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾದತ್ತಾ ಪರವಾದಾ ನಾಮ। ನೀಯರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪರೇನಪಿ ನೀಯನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಸಯಮೇವ ಸಸ್ಸತಾದೀನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ, ಪರಸ್ಸ ವಚನೇನ ತಾನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ನೀಯನ್ತಿ ನಾಮ। ಕಾಲೋ ತೇಸಂ ಪಬುಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಬುಜ್ಝಿತುಂ ಅಯಂ ಕಾಲೋ। ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿಯತಿ, ಸಙ್ಘೋ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಪಟಿಪದಾ ಭದ್ದಿಕಾ, ಇಮೇ ಚ ಪನ ಮಹಾಜನಾ ವಟ್ಟೇ ಸುತ್ತಾ ನಪ್ಪಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ದೇವತಾ ಆಹ। ಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ ಬುದ್ಧಾ। ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ – ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋ, ಸುತಬುದ್ಧೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ನಾಮ। ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಭುತಂ ಪತ್ತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನಾಮ। ಅವಸೇಸಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧಾ ನಾಮ। ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಸುತಬುದ್ಧೋ ನಾಮ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತಯೋಪಿ ಪುರಿಮಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ಚರನ್ತಿ ವಿಸಮೇ ಸಮನ್ತಿ ವಿಸಮೇ ವಾ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ವಿಸಮೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಿಸಮೇ ವಾ ಕಿಲೇಸಜಾತೇ ಸಮಂ ಚರನ್ತೀತಿ।
ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವೇನೇವ ಸುನಟ್ಠಾ। ಯಥಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಖೇತ್ತಾನಿ ಕಸಿತ್ವಾ, ಏಕಂ ವಪಿತ್ವಾ, ಬಹುಧಞ್ಞಂ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಅವಾಪಿತಖೇತ್ತತೋ ಅಲದ್ಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಬಹುಂ ಮೇ ಧಞ್ಞಂ ನಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಅಲದ್ಧಮೇವ ‘‘ನಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವದತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾವ ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ ನಾಮ। ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವೇನೇವ ಅನಟ್ಠಾ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ।
ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಮಾನಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯. ನವಮೇ ಮಾನಕಾಮಸ್ಸಾತಿ ಮಾನಂ ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ದಮೋತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕೋ ದಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ವದತಿ। ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ದನ್ತೋ ದಮಸಾ ಉಪೇತೋ, ವೇದನ್ತಗೂ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೫) ಏತ್ಥ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ದಮೋತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಯದಿ ಸಚ್ಚಾ ದಮಾ ಚಾಗಾ, ಖನ್ತ್ಯಾ ಭಿಯ್ಯೋಧ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೯೧) ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ। ‘‘ದಾನೇನ ದಮೇನ ಸಂಯಮೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ, ಅತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೬೫) ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ। ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಖೋ ತ್ವಂ, ಪುಣ್ಣ, ಇಮಿನಾ ದಮೂಪಸಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸುನಾಪರನ್ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ವಿಹರಿತು’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೮೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೯೬) ಏತ್ಥ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ದಮೋತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಏತಂ ನಾಮಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನ ಮೋನಮತ್ಥಿ ಅಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಮೋನನ್ತಿ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ತಞ್ಹಿ ಮುನಾತೀತಿ ಮೋನಂ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಾರನ್ತಿ ತರೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ ವಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಏಕೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಪಮತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪಾರಂ ನ ತರೇಯ್ಯ ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ ನ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾತಿ।
ಮಾನಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ನವವಿಧಮಾನಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಸುಸಮಾಹಿತತ್ತೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತತ್ತೋ। ಸುಚೇತಸೋತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ। ತರೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ತರತೀತಿ ಪಟಿವೇಧತರಣಂ ನಾಮ ವುತ್ತಂ। ಇತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ – ಮಾನೋ ನಾಮಾಯಂ ಸೀಲಭೇದನೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಾನಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಸುಸಮಾಹಿತತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ। ‘‘ಸುಚೇತಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಞಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ। ಅಧಿಸೀಲಞ್ಚ ನಾಮ ಸೀಲೇ ಸತಿ ಹೋತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತೇ ಸತಿ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚಪಿ ದಸಪಿ ಸೀಲಾನಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಅಧಿಸೀಲಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚಿತ್ತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ। ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ
ಮಾನಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಅರಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦. ದಸಮೇ ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಸನ್ತಕಿಲೇಸಾನಂ, ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಾ। ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ ಸಬ್ಭಿ ಪವೇದಯನ್ತಿ (ಜಾ॰ ೨.೨೧.೪೧೩), ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೩೦೪) ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಚಾರೀನಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸನ್ತಾನಂ। ಕೇನ ವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಪಸೀದತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಏಸಾ ಕಿರ ವನಸಣ್ಡವಾಸಿಕಾ ಭುಮ್ಮದೇವತಾ ಆರಞ್ಞಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ
ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಂ ಆಹ। ತತ್ಥ ಅತೀತನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅಸುಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಅದಾಸಿ। ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಲಾಭಿನೋ ಅಹೇಸುಂ। ಅಥ ಮಯಂ ಏವರೂಪಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ, ಚೀವರಾನಿ ಪಾರುಪಿಮ್ಹಾತಿ ಏವಂ ಏಕಚ್ಚೇ ನಪ್ಪಜಪ್ಪನ್ತಿ ನಾಗತನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಫೀತಾ ಜನಪದಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಬಹೂನಿ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ‘‘ಖಾದಥ ಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವತ್ತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾ ಮಯಂ ಏವರೂಪಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮ, ಚೀವರಾನಿ ಪಾರುಪಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಂ ಅನಾಗತಂ ನ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ತಙ್ಖಣೇ ಲದ್ಧೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ತಿವಿಧೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ।
ಏವಂ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣಸ್ಸ ವಿನಾಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನನ್ತರಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನಾಗತಪ್ಪಜಪ್ಪಾಯಾತಿ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ। ಏತೇನಾತಿ ಏತೇನ ಕಾರಣದ್ವಯೇನ। ನಳೋವ ಹರಿತೋ ಲುತೋತಿ ಯಥಾ ಹರಿತೋ ನಳೋ ಲಾಯಿತ್ವಾ ಉಣ್ಹಪಾಸಾಣೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸುಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸುಸ್ಸನ್ತೀತಿ।
ಅರಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ। ನಳವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ।
೨. ನನ್ದನವಗ್ಗೋ
೧. ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧. ನನ್ದನವಗ್ಗಸ್ಸ ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಾಮೇ। ಖೋತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಪರಿಸಜೇಟ್ಠಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನಾಪೇಸಿ। ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ತೇಸಂ ಆಮನ್ತನಾಕಾರದೀಪನಂ। ಭದನ್ತೇತಿ ಪತಿವಚನದಾನಂ। ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ। ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಪತಿಅಸ್ಸೋಸುಂ, ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಣಿಂಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ। ತತ್ಥ ತಾವತಿಂಸಕಾಯಿಕಾತಿ ತಾವತಿಂಸಕಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ತಾವತಿಂಸಕಾಯೋ ನಾಮ ದುತಿಯದೇವಲೋಕೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಘೇನ ಮಾಣವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಚಲಗಾಮೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತೇತ್ತಿಂಸ ದೇವಪುತ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಕಿರ ತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕಸ್ಸ ಅಯಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಜಾತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೇಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸುಪಿ ಛ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಾ ಅತ್ಥಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಸಹಸ್ಸಂ
ನನ್ದನೇ ವನೇತಿ ಏತ್ಥ ತಂ ವನಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪವಿಟ್ಠೇ ನನ್ದಯತಿ ತೋಸೇತೀತಿ ನನ್ದನಂ। ಪಞ್ಚಸು ಹಿ ಮರಣನಿಮಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಚವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪರಿದೇವಮಾನಾ ದೇವತಾ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ‘‘ಮಾ ಪರಿದೇವಿತ್ಥ, ಅಭಿಜ್ಜನಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖಾರಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪವೇಸಾಪೇತಿ। ತಾಸಂ ಅಞ್ಞಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಬಾಹಾಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಪವೇಸಿತಾನಮ್ಪಿ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತಾತಿ ಅಚ್ಛರಾತಿ ದೇವಧೀತಾನಂ ನಾಮಂ, ತಾಸಂ ಸಮೂಹೇನ ಪರಿವುತಾ।
ದಿಬ್ಬೇಹೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಹಿ। ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಮನಾಪಿಯರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಬನ್ಧನೇಹಿ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವಾ ಸಮಪ್ಪಿತಾತಿ ಉಪೇತಾ। ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಪರಿಚಾರಯಮಾನಾತಿ ರಮಮಾನಾ, ತೇಸು ತೇಸು ವಾ ರೂಪಾದೀಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಞ್ಚಾರಯಮಾನಾ। ತಾಯಂ ವೇಲಾಯನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಚಾರಣಕಾಲೇ। ಸೋ ಪನಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ಅಧುನಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ರತ್ತಸುವಣ್ಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಯಮಾನೋ ತಿಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸೋ ದಿಬ್ಬವತ್ಥನಿವತ್ಥೋ ದಿಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ದಿಬ್ಬಮಾಲಾವಿಲೇಪನಧರೋ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣೇಹಿ ಸಮಂ ವಿಕಿರಿಯಮಾನೋ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಓವುತೋ ನಿವುತೋ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ ಲೋಭಾಭಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಲೋಭನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸನ್ತೋ ವಿಯ ಮಹಾಸದ್ದೇನ ‘‘ನ ತೇ ಸುಖಂ ಪಜಾನನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಗಾಯಮಾನೋ ನನ್ದನವನೇ ವಿಚರಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಾಯಂ ವೇಲಾಯಂ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀ’’ತಿ।
ಯೇ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ನನ್ದನನ್ತಿ ಯೇ ತತ್ರ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾನುಭವನವಸೇನ ನನ್ದನವನಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ನರದೇವಾನನ್ತಿ ದೇವನರಾನಂ, ದೇವಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಿದಸಾನನ್ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದಸನ್ನಂ। ಯಸಸ್ಸಿನನ್ತಿ ಪರಿವಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಯಸೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ।
ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾತಿ ಏಕಾ ಅರಿಯಸಾವಿಕಾ ದೇವತಾ। ಪಚ್ಚಭಾಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಬಾಲದೇವತಾ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಯಥಾ ಅರಹತಂ ವಚೋತಿ ಯಥಾ ಅರಹನ್ತಾನಂ ವಚನಂ, ತಥಾ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ। ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತ್ಥೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ। ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯಸಭಾವಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋತಿ। ಉಪ್ಪಾದವಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತದನನ್ತರಾ ವೇಮಜ್ಝಟ್ಠಾನಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸುಖಂ। ಇದಂ ಅರಹತಂ ವಚೋತಿ।
ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨. ದುತಿಯೇ ನನ್ದತೀತಿ ತುಸ್ಸತಿ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ। ಪುತ್ತಿಮಾತಿ ಬಹುಪುತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಪುತ್ತಾ ಕಸಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠೇ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ವಣಿಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಂ ಆಹರನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ರಾಜಾನಂ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಯಾನವಾಹನಗಾಮನಿಗಮಾದೀನಿ ಲಭನ್ತಿ। ಅಥ ತೇಸಂ ಆನುಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಸಿರಿಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ನನ್ದತಿ। ಛಣದಿವಸಾದೀಸು ವಾ ಮಣ್ಡಿತಪಸಾಧಿತೇ ಪುತ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ ನನ್ದತೀತಿ, ‘‘ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ಗೋಹಿ ತಥೇವಾತಿ ಯಥಾ ಪುತ್ತಿಮಾ ಪುತ್ತೇಹಿ, ತಥಾ ಗೋಸಾಮಿಕೋಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಗೋಮಣ್ಡಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಗಾವೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗೋರಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಗೋಹಿ ನನ್ದತಿ। ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾತಿ, ಏತ್ಥ ಉಪಧೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಉಪಧೀ – ಕಾಮೂಪಧಿ, ಖನ್ಧೂಪಧಿ, ಕಿಲೇಸೂಪಧಿ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧೀತಿ। ಕಾಮಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಯಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬) ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ‘‘ಉಪಧಿಯತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥೇನ ಉಪಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಖನ್ಧಾಪಿ ಖನ್ಧಮೂಲಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಕಿಲೇಸಾಪಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಭವದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋತಿ। ಇಧ ಪನ ಕಾಮೂಪಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಪಞ್ಚ ಹಿ ಕಾಮಗುಣಾ ತೇಭೂಮಿಕಾದಿಪಾಸಾದ-ಉಳಾರಸಯನ-ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರ-ನಾಟಕಪರಿವಾರಾದಿವಸೇನ ನ ಹಿ ಸೋ ನನ್ದತಿ ಯೋ ನಿರೂಪಧೀತಿ ಯೋ ಕಾಮಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿರಹಿತೋ ದಲಿದ್ದೋ ದುಲ್ಲಭಘಾಸಚ್ಛಾದನೋ
ಇದಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಸೋಕವತ್ಥುಮೇವ ನನ್ದವತ್ಥುಂ ಕರೋತಿ, ಸೋಕವತ್ಥುಭಾವಮಸ್ಸಾ ದೀಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಫಲೇನ ಫಲಂ ಪಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ ತಾಯೇವ ಉಪಮಾಯ ತಸ್ಸಾ ವಾದಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಸೋಚತೀತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಸೋಚತಿ ಪುತ್ತೇಹೀತಿ ವಿದೇಸಗಮನಾದಿವಸೇನ ಪುತ್ತೇಸು ನಟ್ಠೇಸುಪಿ ನಸ್ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಇದಾನಿ ನಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಾಸಸಙ್ಕೀಪಿ ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾತಿ ಯಥಾ ಚ ಪುತ್ತಗಾವೋ, ಏವಂ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೋಪಧೀಪಿ –
‘‘ತಸ್ಸ ಚೇ ಕಾಮಯಾನಸ್ಸ, ಛನ್ದಜಾತಸ್ಸ ಜನ್ತುನೋ।
ತೇ ಕಾಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಸಲ್ಲವಿದ್ಧೋವ ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೭೭೩) –
ವುತ್ತನಯೇನ ನರಂ ಸೋಚನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾ ಸೋಕವತ್ಥುಕಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಸೋ ಸೋಚತಿ, ಯೋ ನಿರೂಪಧೀತಿ ಯಸ್ಸ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪೇತೇ ಉಪಧಿಯೋ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ನಿರುಪಧಿ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಕಿಂ ಸೋಚಿಸ್ಸತಿ, ನ ಸೋಚತಿ ದೇವತೇತಿ।
ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ನತ್ಥಿಪುತ್ತಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩. ತತಿಯೇ ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮನ್ತಿ ವಿರೂಪೇಪಿ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಕೇ ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಕಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಮಾಲಾಗುಳೇ ವಿಯ ಸೀಸಾದೀಸು ಕತ್ವಾ ಪರಿಹರಮಾನಾ ತೇಹಿ ಓಹದಿತಾಪಿ ಓಮುತ್ತಿಕಾಪಿ ಗನ್ಧವಿಲೇಪನಪತಿತಾ ವಿಯ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮ’’ನ್ತಿ ಗೋಸಮಿತಂ ಧನನ್ತಿ ಗೋಹಿ ಸಮಂ ಗೋಧನಸಮಂ ಗೋಧನಸದಿಸಂ ಸೂರಿಯಸಮಾ ಆಭಾತಿ ಸೂರಿಯಾಭಾಯ ಸಮಾ ಅಞ್ಞಾ ಆಭಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮುದ್ದಪರಮಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಞ್ಞೇ ಸರಾ ನಾಮ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮುದ್ದಪರಮಾ, ಸಮುದ್ದೋ ತೇಸಂ ಉತ್ತಮೋ, ಸಮುದ್ದಸದಿಸಂ ಅಞ್ಞಂ ಉದಕನಿಧಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಭಗವಾತಿ।
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅತ್ತಪೇಮೇನ ಸಮಂ ಪೇಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಮಾತಾಪಿತಾದಯೋ ಹಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾಪಿ ಪುತ್ತಧೀತಾದಯೋ ಚ ಅಪೋಸೇತ್ವಾಪಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಮೇವ ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಸಮಂ ಪೇಮನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ।
ನತ್ಥಿಪುತ್ತಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಖತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಖತ್ತಿಯೋ ದ್ವಿಪದನ್ತಿ ದ್ವಿಪದಾನಂ ರಾಜಾ ಸೇಟ್ಠೋ। ಕೋಮಾರೀತಿ ಕುಮಾರಿಕಾಲೇ ಗಹಿತಾ। ಅಯಂ ಸೇಸಭರಿಯಾನಂ ಸೇಟ್ಠಾತಿ ವದತಿ। ಪುಬ್ಬಜೋತಿ ಪಠಮಂ ಜಾತೋ ಕಾಣೋ ವಾಪಿ ಹೋತು ಕುಣಿಆದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಯೋ ಪಠಮಂ ಜಾತೋ, ಅಯಮೇವ ಪುತ್ತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ವಾದೇ ಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದ್ವಿಪದಾದೀನಂ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಸೇಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪಟಿಗಾಥಂ ಆಹ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಅಪದಾದಿಭೇದಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪನೇಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠೋ ದ್ವಿಪದೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದಂ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಆಹ। ದ್ವಿಪದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠಭಾವೋ ಆಜಾನೀಯೋತಿ ಹತ್ಥೀ ವಾ ಹೋತು ಅಸ್ಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ವಾ, ಯೋ ಕಾರಣಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಆಜಾನೀಯೋವ ಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೂಟಕಣ್ಣರಞ್ಞೋ ಗುಳವಣ್ಣಅಸ್ಸೋ ವಿಯ। ರಾಜಾ ಕಿರ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಲಮ್ಬನದೀತೀರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ಅಸ್ಸೋ ತೀರೇ ಠತ್ವಾ ಉದಕಂ ಓತರಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ ಸುಸ್ಸೂಸಾತಿ ಸುಸ್ಸೂಸಮಾನಾ। ಕುಮಾರಿಕಾಲೇ ವಾ ಗಹಿತಾ ಹೋತು ಪಚ್ಛಾ ವಾ, ಸುರೂಪಾ ವಾ ವಿರೂಪಾ ವಾ, ಯಾ ಸಾಮಿಕಂ ಸುಸ್ಸೂಸತಿ ಪರಿಚರತಿ ತೋಸೇತಿ, ಸಾ ಭರಿಯಾನಂ ಸೇಟ್ಠಾ। ಅಸ್ಸವೋತಿ ಆಸುಣಮಾನೋ। ಜೇಟ್ಠೋ ವಾ ಹಿ ಹೋತು ಕನಿಟ್ಠೋ ವಾ, ಯೋ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ವಚನಂ ಸುಣಾತಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ, ಓವಾದಪಟಿಕರೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದಕಾದಿಚೋರೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಕೋ ಅತ್ಥೋ ದೇವತೇತಿ।
ಖತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಸಣಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಠಿತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇತಿ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ। ಸನ್ನಿಸೀವೇಸೂತಿ ಯಥಾ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇಸು ವಿಸ್ಸಮಮಾನೇಸು। ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಕಾಲೋ ನಾಮೇಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಇರಿಯಾಪಥದುಬ್ಬಲ್ಯಕಾಲೋ। ಇಧ ಪನ ಪಕ್ಖೀನಂಯೇವ ವಸೇನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಸಣತೇವಾತಿ ಸಣತಿ ವಿಯ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿಯ ಮುಚ್ಚತಿ। ಸಣಮಾನಮೇವ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಣತೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ನಾಮೇತಂ। ನಿದಾಘಸಮಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಕಾಲೇ ಚತುಪ್ಪದಗಣೇಸು ಚೇವ ಪಕ್ಖೀಗಣೇಸು ಚ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇಸು ವಾತಪೂರಿತಾನಂ ಸುಸಿರರುಕ್ಖಾನಞ್ಚೇವ ಛಿದ್ದವೇಣುಪಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಖನ್ಧೇನ ಖನ್ಧಂ ಸಾಖಾಯ ಸಾಖಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟಯನ್ತಾನಂ ಪಾದಪಾನಞ್ಚ ಅರಞ್ಞಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತಂ ಭಯಂ ಪಟಿಭಾತಿ ಮನ್ತಿ ತಂ ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಮಹಾಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಸಣಮಾನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಯಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ದನ್ಧಪಞ್ಞಾ ಕಿರೇಸಾ ದೇವತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಜ್ಜಫಾಸುಕಂ ಕಥಾಫಾಸುಕಂ ದುತಿಯಕಂ ಅಲಭನ್ತೀ ಏವಮಾಹ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ವಿವಿತ್ತೇ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನಪ್ಪಕಂ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ
ಅಮಾನುಸೀ ರತೀ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೩) ಚ,
‘‘ಪುರತೋ
ಅತೀವ ಫಾಸು ಭವತಿ, ಏಕಸ್ಸ ವಸತೋ ವನೇ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೫೩೭) ಚ।
ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಾ ರತಿ ಪಟಿಭಾತಿ ಮನ್ತಿ ಯಾ ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ಏಕಕಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾ ನಾಮ, ಸಾ ರತಿ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ।
ಸಣಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ನಿದ್ದಾತನ್ದೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬. ಛಟ್ಠೇ ನಿದ್ದಾತಿ, ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಏವರೂಪಾಯ ಅಬ್ಯಾಕತನಿದ್ದಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಪರಭಾಗೇಸು ಸೇಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಅಕುಸಲೇ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ। ತನ್ದೀತಿ ಅತಿಚ್ಛಾತಾತಿಸೀತಾದಿಕಾಲೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಆಗನ್ತುಕಂ ಆಲಸಿಯಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ತನ್ದೀ? ಯಾ ತನ್ದೀ ತನ್ದಿಯನಾ ತನ್ದಿಮನತಾ ಆಲಸ್ಯಂ ಆಲಸ್ಯಾಯನಾ ಆಲಸ್ಯಾಯಿತತ್ತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ತನ್ದೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೫೭)। ವಿಜಮ್ಭಿತಾತಿ ಕಾಯವಿಜಮ್ಭನಾ। ಅರತೀತಿ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತಾ। ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋತಿ ಭತ್ತಮುಚ್ಛಾ ಭತ್ತಕಿಲಮಥೋ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ತೇಸಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಏತೇನಾತಿ ಏತೇನ ನಿದ್ದಾದಿನಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ನಿವಾರಿತಪಾತುಭಾವೋ। ನಪ್ಪಕಾಸತೀತಿ ನ ಜೋತತಿ, ನ ಪಾತುಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ। ಪಾಣಿನನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ। ವೀರಿಯೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನ। ನಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ಏತಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ। ಇತಿ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿ ವುತ್ತಾತಿ।
ನಿದ್ದಾತನ್ದೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ದುಕ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭. ಸತ್ತಮೇ ದುತ್ತಿತಿಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಮಂ ದುಅಧಿವಾಸಿಯಂ। ಅಬ್ಯತ್ತೇನಾತಿ ಬಾಲೇನ। ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ। ಇಮಿನಾ ದೇವತಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವೀಸತಿಪಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಬಹೂ ಹಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಬಾಧಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಬಹೂ ಸಮ್ಬಾಧಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಬಹೂ ಪರಿಸ್ಸಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಚಿತ್ತಞ್ಚೇ ನ ನಿವಾರಯೇತಿ ಯದಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಿವಾರೇಯ್ಯ, ಕತಿ ಅಹಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಚರೇಯ್ಯ? ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ನ ಚರೇಯ್ಯ। ಚಿತ್ತವಸಿಕೋ ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಪದೇ ಪದೇತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಆರಮ್ಮಣಞ್ಹಿ ಇಧ ಪದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಾಲೋ ವಿಸೀದತಿ ನಾಮ। ಇರಿಯಾಪಥಪದಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಗಮನಾದೀಸು ಹಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ವಿಸೀದತಿ ನಾಮ। ಸಙ್ಕಪ್ಪಾನನ್ತಿ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ।
ಕುಮ್ಮೋ ವಾತಿ ಕಚ್ಛಪೋ ವಿಯ। ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ಗೀವಪಞ್ಚಮಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ। ಸಮೋದಹನ್ತಿ ಸಮೋದಹನ್ತೋ, ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ವಾ। ಮನೋವಿತಕ್ಕೇತಿ ಮನಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೇ। ಏತ್ತಾವತಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಥಾ ಕುಮ್ಮೋ ಸೋಣ್ಡಿಪಞ್ಚಮಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಕೇ ಕಪಾಲೇ ಸಮೋದಹನ್ತೋ ಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ ಓತಾರಂ ನ ದೇತಿ, ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ಚಸ್ಸ ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೇಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಹುತ್ವಾ। ಅಹೇಠಯಾನೋತಿ ಅವಿಹಿಂಸಮಾನೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ। ನೂಪವದೇಯ್ಯ ಕಞ್ಚೀತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಆಚಾರವಿಪತ್ತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಮಙ್ಕುಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ನ ವದೇಯ್ಯ, ‘‘ಕಾಲೇನ ವಕ್ಖಾಮಿ ನೋ ಅಕಾಲೇನಾ’’ತಿಆದಯೋ ಪನ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವದೇಯ್ಯಾತಿ।
ದುಕ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಹಿರೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋತಿ ಹಿರಿಯಾ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿಸೇಧೇತೀತಿ ಹಿರೀನಿಸೇಧೋ। ಕೋಚಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಕೋಚಿ ಏವರೂಪೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಯೋ ನಿನ್ದಂ ಅಪಬೋಧತೀತಿ ಯೋ ಗರಹಂ ಅಪಹರನ್ತೋ ಬುಜ್ಝತಿ। ಅಸ್ಸೋ ಭದ್ರೋ ಕಸಾಮಿವಾತಿ ಯಥಾ ಭದ್ರೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ಕಸಂ ಅಪಹರನ್ತೋ ಬುಜ್ಝತಿ, ಪತೋದಚ್ಛಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಂವಿಜ್ಝನ್ತೋ ವಿಯ ಕಸಾಯ ಅತ್ತನಿ ನಿಪಾತಂ ನ ದೇತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಭೂತಸ್ಸ ದಸಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥುನೋ ಅತ್ತನಿ ನಿಪಾತಂ ಅದದನ್ತೋ ನಿನ್ದಂ ಅಪಬೋಧತಿ ಅಪಹರನ್ತೋ ಬುಜ್ಝತಿ, ಏವರೂಪೋ ಕೋಚಿ ಖೀಣಾಸವೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಭೂತಕ್ಕೋಸೇನ ಪನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತನುಯಾತಿ ತನುಕಾ, ಹಿರಿಯಾ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದಾ ಸತಾತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಅನ್ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕೋಟಿಂ ಅನ್ತಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ।
ಹಿರೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಕುಟಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯. ನವಮೇ ಕಚ್ಚಿ ತೇ ಕುಟಿಕಾತಿ ಅಯಂ ದೇವತಾ ದಸ ಮಾಸೇ ಅನ್ತೋವಸನಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮಾತರಂ ಕುಟಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ಯಥಾ ಸಕುಣಾ ದಿವಸಂ ಗೋಚರಪಸುತಾ ರತ್ತಿಂ ಕುಲಾವಕಂ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ಸತ್ತಾ ತಗ್ಘಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ। ನತ್ಥೀತಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪುನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿವಾಸಸ್ಸ ದಾರಭರಣಸ್ಸ ಪುತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಭಾವತೋ ನತ್ಥಿ।
ದೇವತಾ ‘‘ಮಯಾ ಸನ್ನಾಹಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗುಳ್ಹಾ ಪಞ್ಹಾ ಪುಚ್ಛಿತಾ, ಅಯಞ್ಚ ಸಮಣೋ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ತೇಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ಜಾನಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕಥೇಸಿ, ಉದಾಹು ಕಿನ್ತಾಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಿನ್ತಾಹನ್ತಿ ಕಿಂ ತೇ ಅಹಂ। ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಮಾತರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಾಹು ತೇತಿ ಗಾಥಾಯ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇವಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತಾತಿ।
ಕುಟಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೦. ದಸಮೇ ತಪೋದಾರಾಮೇತಿ ತಪೋದಸ್ಸ ತತ್ತೋದಕಸ್ಸ ರಹದಸ್ಸ ವಸೇನ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಆರಾಮೇ। ವೇಭಾರಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಕಿರ ಹೇಟ್ಠಾ ಭುಮ್ಮಟ್ಠಕನಾಗಾನಂ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಂ ನಾಗಭವನಂ ದೇವಲೋಕಸದಿಸಂ ಮಣಿಮಯೇನ ತಲೇನ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ತತ್ಥ ನಾಗಾನಂ ಕೀಳನಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಉದಕರಹದೋ, ತತೋ ತಪೋದಾ ನಾಮ ನದೀ ಸನ್ದತಿ ಕುಥಿತಾ ಉಣ್ಹೋದಕಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ಏದಿಸಾ? ರಾಜಗಹಂ ಕಿರ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಮಹಾಪೇತಲೋಕೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಲೋಹಕುಮ್ಭಿನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರೇನ ಅಯಂ ತಪೋದಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಥಿತಾ ಸನ್ದತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಯತಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಪೋದಾ ಸನ್ದತಿ, ಸೋ ದಹೋ ಅಚ್ಛೋದಕೋ ಸೀತೋದಕೋ ಸಾತೋದಕೋ ಸೇತೋದಕೋ ಸುಪ್ಪತಿತ್ಥೋ ರಮಣೀಯೋ ಪಹೂತಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪೋ, ಚಕ್ಕಮತ್ತಾನಿ ಚ ಪದುಮಾನಿ ಪುಪ್ಫನ್ತಿ। ಅಪಿಚಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಪೋದಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾನಿರಯಾನಂ ಅನ್ತರಿಕಾಯ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇನಾಯಂ ತಪೋದಾ ಕುಥಿತಾ ಸನ್ದತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೩೧)।
ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಆರಾಮಸ್ಸ
ಸಮಿದ್ಧೀತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ಸಮಿದ್ಧೋ ಅಭಿರೂಪೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಿದ್ಧೀ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ। ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತುನ್ತಿ ಪಧಾನಿಕತ್ಥೇರೋ ಏಸ, ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸರೀರಂ ಉತುಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಬಹಿ ಏಕಚೀವರೋ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ನಿವಾಸನಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಗತ್ತಾನಿ ಪುಬ್ಬಾಪಯಮಾನೋತಿ ಗತ್ತಾನಿ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಾನಿ ವೋದಕಾನಿ ಕುರುಮಾನೋ। ಅಲ್ಲಸರೀರೇ ಪಾರುತಂ ಹಿ ಚೀವರಂ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಹೋತಿ, ನ ಚೇತಂ ವತ್ತಂ। ಥೇರೋ ಪನ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ತೇ ಠಿತೋವ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ತತ್ಥ ಇದಂ ನ್ಹಾನವತ್ತಂ – ಉದಕತಿತ್ಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚೀವರಾನಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವೇಗೇನ ಠಿತಕೇನೇವ ನ ಓತರಿತಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಪನ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ
ಥೇರೋಪಿ ತಥಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ವಿಗಚ್ಛಮಾನಉದಕಂ ಕಾಯಂ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ತಸ್ಸ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಪಾಸಾದಿಕಸ್ಸ
ಅಭುತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ। ಭಿಕ್ಖಸೀತಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಸಿ। ಮಾ ತಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಪಟಿಸೇವನಕ್ಖಮೋ ದಹರಯೋಬ್ಬನಕಾಲೋ। ಜರಾಜಿಣ್ಣೇನ ಹಿ ಓಭಗ್ಗೇನ ದಣ್ಡಪರಾಯಣೇನ ಪವೇಧಮಾನೇನ ಕಾಸಸಾಸಾಭಿಭೂತೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ। ಇತಿ ಇಮಂ ಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ದೇವತಾ ‘‘ಮಾ ತಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿ।
ಕಾಲಂ ವೋಹಂ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಕಾಲಂ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಮರಣಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ –
‘‘ಜೀವಿತಂ
ಪಞ್ಚೇತೇ ಜೀವಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನ ನಾಯರೇ’’॥
ತತ್ಥ ಜೀವಿತಂ ತಾವ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ, ನ ಇತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಂ। ಕಲಲಕಾಲೇಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ, ಅಬ್ಬುದ-ಪೇಸಿ-ಘನ-ಅಡ್ಢಮಾಸ-ಏಕಮಾಸ-ದ್ವೇಮಾಸ-ತೇಮಾಸ-ಚತುಮಾಸಪಞ್ಚಮಾಸ…ಪೇ॰… ದಸಮಾಸಕಾಲೇಪಿ, ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸಮಯೇಪಿ, ತತೋ ಪರಂ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಪಿ ಬಹಿಪಿ ಮರನ್ತಿಯೇವ। ಬ್ಯಾಧಿಪಿ ‘‘ಇಮಿನಾವ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇನಾ’’ತಿ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ। ಚಕ್ಖುರೋಗೇನಪಿ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತಿ ಸೋತರೋಗಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೇನಪಿ। ಕಾಲೋಪಿ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಯೇವ ಕಾಲೇ ಮರಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ದೇಹನಿಕ್ಖೇಪನಮ್ಪಿ, ‘‘ಇಧೇವ ಮೀಯಮಾನಾನಂ ದೇಹೇನ ಪತಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಂ। ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಜಾತಾನಞ್ಹಿ ಬಹಿಗಾಮೇಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಪತತಿ, ಬಹಿಗಾಮೇಪಿ ಜಾತಾನಂ ಅನ್ತೋಗಾಮೇಪಿ। ತಥಾ ಥಲಜಾನಂ ಜಲೇ, ಜಲಜಾನಂ ಥಲೇತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಗತಿಪಿ, ‘‘ಇತೋ ಚುತೇನ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನಿಮಿತ್ತಾ। ದೇವಲೋಕತೋ ಹಿ ಚುತಾ ಮನುಸ್ಸೇಸುಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ
ಛನ್ನೋ ಕಾಲೋ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಮಯ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅವಿಭೂತೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಅಭುತ್ವಾವ ಭಿಕ್ಖಾಮಿ। ಮಾ ಮಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಾಲೋ’’ತಿ ಆಹ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ತಿಸ್ಸೋ ವಯೋಸೀಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಓಭಗ್ಗೇನ ದಣ್ಡಪರಾಯಣೇನ ಪವೇಧಮಾನೇನ ಕಾಸಸಾಸಾಭಿಭೂತೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ। ತದಾ ಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ, ಧುತಙ್ಗಂ ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ, ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ವಾ ವಸಿತುಂ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ, ಪದಭಾಣ-ಸರಭಞ್ಞಧಮ್ಮಕಥಾ-ಅನುಮೋದನಾದೀನಿ ವಾ ಕಾತುಂ, ತರುಣಯೋಬ್ಬನಕಾಲೇ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಮಾ ಮಂ ಉಪಚ್ಚಗಾ, ಯಾವ ಮಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ, ತಾವ ಕಾಮೇ ಅಭುತ್ವಾವ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀತಿ ಆಹ।
ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಸಾ ಕಿರ ದೇವತಾ – ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಸ್ಸ ಕಾಲಂ ನಾಮ ಕಥೇತಿ, ಅಕಾಲಂ ನಾಮ ಕಥೇತಿ, ಸಹೇತುಕಂ ಕಥೇತಿ ಸಾನಿಸಂಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾವ ಥೇರೇ ಲಜ್ಜಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ ದಹರೋ ತ್ವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸುಸೂತಿ ತರುಣೋ। ಕಾಳಕೇಸೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಕಾಳಕೇಸೋ। ಭದ್ರೇನಾತಿ ಭದ್ದಕೇನ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ದಹರೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಕಾಣೋ ವಾ ಹೋತಿ ಕುಣಿಆದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಸೋ ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಯೋ ಪನ ಅಭಿರೂಪೋ ಹೋತಿ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಯಂ ಯದೇವ ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿಹಾರಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇನ ತೇನ ಅಲಙ್ಕತೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚರತಿ, ಅಯಂ ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಥೇರೋ ಚ ಉತ್ತಮರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ತೇನ ನಂ ಏವಮಾಹ।
ಅನಿಕ್ಕೀಳಿತಾವೀ ಕಾಮೇಸೂತಿ ಕಾಮೇಸು ಅಕೀಳಿತಕೀಳೋ ಅಭುತ್ತಾವೀ, ಅಕತಕಾಮಕೀಳೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಹಿತ್ವಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ತಾ ಅದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾ ಅವೀತರಾಗಾ ಅಪರಚಿತ್ತವಿದೂನಿಯೋ ದೇವತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವೀಸತಿಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಸಟ್ಠಿಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಖಣ್ಡಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾನುಸಕೇ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಹಾಯ ದಿಬ್ಬೇ ಕಾಮೇ ಪತ್ಥಯನ್ತಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ। ತಸ್ಮಾ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮೇ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೇ, ದಿಬ್ಬೇ ಚ ಕಾಲಿಕೇ ಕತ್ವಾ ಏವಮಾಹ।
ನ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಅಹಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೇ ಕಾಮೇ ಹಿತ್ವಾ ಕಾಲಿಕೇ ಕಾಮೇ ನ ಅನುಧಾವಾಮಿ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ ನ ಪಿಹೇಮಿ। ಕಲಿಕಞ್ಚ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋತಿ ಅಹಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಕಾಲಿಕಂ ಕಾಮಂ ಹಿತ್ವಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಅನುಧಾವಾಮಿ। ಇತಿ ಥೇರೋ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಅಲದ್ಧಬ್ಬತಾಯ ದಿಬ್ಬೇಪಿ ಮಾನುಸಕೇಪಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಕಾಲಿಕಾತಿ ಅಕಾಸಿ, ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಲದ್ಧಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಿ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇಸು ಸಮೋಹಿತೇಸುಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ಕಾಮಿನೋ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವಿತುಕಾಮೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಕಾರಪೋತ್ಥಕಾರರೂಪಕಾರಾದಯೋ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಸಜ್ಜೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಅನೇಕಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ
ಸೋ ತಮೇವತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲಿಕಾ ಹಿ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಾಲಿಕಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮೋಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿನಾಪಿ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಾ। ಬಹುದುಕ್ಖಾತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬದುಕ್ಖಸ್ಸ ಬಹುತಾಯ ಬಹುದುಕ್ಖಾ। ತಂವತ್ಥುಕಸ್ಸೇವ ಉಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಬಹುತಾಯ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ। ಆದೀನವೋ ಏತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧಬ್ಬಸುಖತೋ ಆದೀನವೋ ಭಿಯ್ಯೋ, ದುಕ್ಖಮೇವ ಬಹುತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಯೇನ ಯೇನ ಅಧಿಗತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ತೇನ ಪರಸದ್ಧಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬತಂ ಹಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ಸಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ। ಅತ್ತನೋ ಫಲದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ನಾಸ್ಸ ಕಾಲೋತಿ ಅಕಾಲೋ, ಅಕಾಲೋಯೇವ ಅಕಾಲಿಕೋ। ಯೋ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಫಲಂ ದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಏಹಿ ಪಸ್ಸ ಇಮಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಏಹಿಪಸ್ಸವಿಧಿಂ ಅರಹತೀತಿ ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕೋ। ಆದಿತ್ತಂ ಚೇಲಂ ವಾ ಸೀಸಂ ವಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾಪಿ ಭಾವನಾವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಉಪನಯಂ ಅರಹತೀತಿ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕೋ। ಸಬ್ಬೇಹಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂಆದೀಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ‘‘ಭಾವಿತೋ ಮೇ ಮಗ್ಗೋ, ಅಧಿಗತಂ ಫಲಂ, ಸಚ್ಛಿಕತೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ತನಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೬ ಆದಯೋ) ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತೋ।
ಇದಾನಿ ಸಾ ದೇವತಾ ಅನ್ಧೋ ವಿಯ ರೂಪವಿಸೇಸಂ ಥೇರೇನ ಕಥಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಅಜಾನನ್ತೀ ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಥಞ್ಚಾತಿಪದಸ್ಸ ‘‘ಕಥಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ, ಕಥಂ ಬಹುದುಕ್ಖಾ, ಕಥಂ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ’’ತಿ? ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ನವೋತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪಞ್ಚವಸ್ಸೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ನವೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಚವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ। ಅಪರೋ ನಯೋ – ಅಪರಿಪುಣ್ಣದಸವಸ್ಸೋ ನವೋ, ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ವೀಸತಿವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ। ತೇಸಂ ಅಹಂ ನವೋತಿ ವದತಿ।
ನವೋಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಸತ್ತಟ್ಠವಸ್ಸಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ದ್ವಾದಸತೇರಸವಸ್ಸಾನಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ। ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಾಸನಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ಧಮ್ಮೇನ ಹೇತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಿಟಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ವಿನಯೇನ
ಮಹೇಸಕ್ಖಾಹೀತಿ ಮಹಾಪರಿವಾರಾಹಿ। ಏಕೇಕಸ್ಸ ಹಿ ದೇವರಞ್ಞೋ ಕೋಟಿಸತಮ್ಪಿ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪರಿವಾರೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಅತ್ತಾನಂ ಮಹನ್ತೇ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾನಂ ಮಾತುಗಾಮಜಾತಿಕಾನಂ ಕುತೋ ಓಕಾಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಮಯಮ್ಪಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಇದಂ ಸಾ ದೇವತಾ ‘‘ಸಚೇಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪರಿಸಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋತಿ, ಮಹತಿಯಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಹ। ಪುಚ್ಛ ಭಿಕ್ಖು, ಪುಚ್ಛ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಥಿರಕರಣವಸೇನ ಆಮೇಡಿತಂ ಕತಂ।
ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದೇವೋ, ಮನುಸ್ಸೋ, ಗಹಟ್ಠೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸತ್ತೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಿಸ್ಸೋ, ಫುಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಕ್ಖಾನಾನಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಕಥಾನಂ ವತ್ಥುಭೂತತೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ‘‘ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ‘‘ಸತ್ತೋ ನರೋ ಪೋಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ, ಅಕ್ಖೇಯ್ಯೇಸ್ವೇವ ಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಸಞ್ಞಿನೋ, ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಸತ್ತಪುಗ್ಗಲಾದಿಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಟ್ಠಹಾಕಾರೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ। ರತ್ತೋ ಹಿ ರಾಗವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ, ಪರಾಮಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ, ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯವಸೇನ, ವಿನಿಬದ್ಧೋ ಮಾನವಸೇನ, ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನ, ವಿಕ್ಖೇಪಗತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ। ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಅಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ। ಯೋಗಮಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚುನೋತಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಯೋಗಂ ಪಯೋಗಂ ಪಕ್ಖೇಪಂ ಉಪಕ್ಖೇಪಂ ಉಪಕ್ಕಮಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮರಣವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮಿಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ।
ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ, ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ, ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾಹಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ। ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ? ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ಞಾತಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ತೀರೇತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ರೋಗತೋತಿ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ। ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ತೀರಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ। ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ।
ಅಕ್ಖಾತಾರಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏವಂ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಕ್ಖಾತಾರಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ। ಅಕ್ಖಾತಾರನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಕಾರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ, ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ತಂ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಯೇನ ನಂ ವಜ್ಜಾತಿ ಯೇನ ನಂ ‘‘ರಾಗೇನ ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೋಸೇನ ದುಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮೋಹೇನ ಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿ ವಾತಿ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ, ತಂ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನತ್ಥಿ।
ಸಚೇ ವಿಜಾನಾಸಿ ವದೇಹೀತಿ ಸಚೇ ಏವರೂಪಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಜಾನಾಸಿ, ‘‘ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವದೇಹಿ। ನೋ ಚೇ ಜಾನಾಸಿ, ಅಥ ‘‘ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವದೇಹಿ। ಯಕ್ಖಾತಿ ದೇವತಂ ಆಲಪನ್ತೋ ಆಹ। ಇತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ನವವಿಧೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ। ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ।
ಯೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಯೋ ಅತ್ತಾನಂ ‘‘ಅಹಂ ಸಮೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ವಿಸೇಸೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ನಿಹೀನೋ’’ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ। ಏತೇನ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ಮಾನಾ ಗಹಿತಾವ। ತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ನವ ಮಾನಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಸೋ ವಿವದೇಥ ತೇನಾತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತೇನೇವ ಮಾನೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ – ‘‘ಕೇನ ಮಂ ತ್ವಂ ಪಾಪುಣಾಸಿ, ಕಿಂ ಜಾತಿಯಾ ಪಾಪುಣಾಸಿ, ಉದಾಹು ಗೋತ್ತೇನ, ಕುಲಪದೇಸೇನ, ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ, ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ, ಧುತಗುಣೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿವದೇಯ್ಯ। ಇತಿ ಇಮಾಯಪಿ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ।
ತೀಸು ವಿಧಾಸೂತಿ ತೀಸು ಮಾನೇಸು। ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ರೂಪಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೫೮೪) ಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ‘‘ವಿಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಕಥಂವಿಧಂ ಸೀಲವನ್ತಂ ವದನ್ತಿ, ಕಥಂವಿಧಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೯೫) ಆಕಾರೋ। ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಧಾ। ಕತಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅವಿಕಮ್ಪಮಾನೋತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏತೇಸು ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತೀಸು ಸಮೋ ವಿಸೇಸೀತಿ ನ ತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಪಹೀನಮಾನಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ‘‘ಅಹಂ ಸದಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಹೀನೋ’’ತಿ ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಇತಿ ಇಮಾಯಪಿ ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯ ನವವಿಧೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ।
ಪಹಾಸಿ ಸಙ್ಖನ್ತಿ, ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೦, ೨೩೯) ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ಆಗತಾ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಗಣಕೋ ವಾ ಮುದ್ದಿಕೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾಯಕೋ ವಾ, ಯೋ ಪಹೋತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ವಾಲುಕಂ ಗಣೇತು’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೧೦) ಏತ್ಥ ಗಣನಾ। ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦) ಕೋಟ್ಠಾಸೋ। ‘‘ಯಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೧೩-೧೩೧೫) ಏತ್ಥ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ಆಗತಾ। ಇಧಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಪಹಾಸಿ ಸಙ್ಖನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ – ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಮೂಳ್ಹೋ ಇತಿ ಇಮಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಖೀಣಾಸವೋ ಪಹಾಸಿ ಜಹಿ ಪಜಹೀತಿ।
ನ ವಿಮಾನಮಜ್ಝಗಾತಿ ನವಭೇದಂ ತಿವಿಧಮಾನಂ ನ ಉಪಗತೋ। ನಿವಾಸಟ್ಠೇನ ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ‘‘ವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ಉಪಗಚ್ಛೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅತೀತವಚನಂ। ಅಚ್ಛೇಚ್ಛೀತಿ ಛಿನ್ದಿ। ಛಿನ್ನಗನ್ಥನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಗನ್ಥೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಂ। ಅನೀಘನ್ತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಂ। ನಿರಾಸನ್ತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹಂ। ಪರಿಯೇಸಮಾನಾತಿ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ। ನಾಜ್ಝಗಮುನ್ತಿ ನ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ವತ್ತಮಾನತ್ಥೇ ಅತೀತವಚನಂ। ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇಧಲೋಕೇ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ವಾ। ಸಬ್ಬನಿವೇಸನೇಸೂತಿ ತಯೋ ಭವಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಯೋನಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ಗತಿಯೋ, ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ, ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ, ಇತಿ ಇಮೇಸುಪಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತನಿವೇಸನೇಸು ಏವರೂಪಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ
ಇಮಞ್ಚ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಪಿ ದೇವತಾ ಅತ್ಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ, ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಇಮಸ್ಸ ಖ್ವಾಹಂ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಾಪಂ ನ ಕಯಿರಾತಿ ಗಾಥಾಯ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಸೇನಪಿ। ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ತಾವ ವಚಸಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀಸುಚರಿತಂ ಗಹಿತಂ। ಮನಸಾತಿ ತಿವಿಧಂ ಮನೋಸುಚರಿತಂ ಗಹಿತಂ। ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಿಞ್ಚನ ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಂ ಗಹಿತಂ। ಇಮೇ ತಾವ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಾಮೇ ಪಹಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಸತಿಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಇಮಿನಾ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಕಾರಣಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗಹಿತಂ। ದುಕ್ಖಂ ನ ಸೇವೇಥ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ಪಟಿಸಿದ್ಧೋ। ಇತಿ ದೇವತಾ ‘‘ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ
ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ಅಯಂ ನಯೋ – ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಠಾನೇ ಮಹತೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಹೋಸಿ। ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೇವತಾ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಿತಾವ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಏವಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಚಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಗಹಿತಾ, ಮನೋ ಪನ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಮನಸಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಗಹಿತಂ। ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಿಞ್ಚನ ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಗಹಿತೋ, ಆಜೀವೋ ಪನ ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ। ಸತಿಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ ಗಹಿತಾ। ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿಪದೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ। ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ನ ಸೇವೇಥಾತಿಪದದ್ವಯೇನ ಅನ್ತದ್ವಯವಜ್ಜನಂ। ಇತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಿತಂ, ಆಜಾನಾಮಿ ಭಗವಾತಿ ವತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ।
ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನನ್ದನವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಸತ್ತಿವಗ್ಗೋ
೧. ಸತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೧. ಸತ್ತಿವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸತ್ತಿಯಾತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇತಂ। ಏಕತೋಖಾರಾದಿನಾ ಸತ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಮಟ್ಠೋತಿ ಪಹತೋ। ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಪಹಾರಾ ಓಮಟ್ಠೋ ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ಮಟ್ಠೋ ವಿಮಟ್ಠೋತಿ। ತತ್ಥ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾ ಅಧೋಮುಖಂ ದಿನ್ನಪಹಾರೋ ಓಮಟ್ಠೋ ನಾಮ; ಹೇಟ್ಠಾ ಠತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಮುಖಂ ದಿನ್ನೋ ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ನಾಮ; ಅಗ್ಗಳಸೂಚಿ ವಿಯ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತೋ ಮಟ್ಠೋ ನಾಮ; ಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಮಟ್ಠೋ ನಾಮ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಓಮಟ್ಠೋ ಗಹಿತೋ। ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬದಾರುಣೋ ದುರುದ್ಧರಸಲ್ಲೋ ದುತ್ತಿಕಿಚ್ಛೋ ಅನ್ತೋದೋಸೋ ಅನ್ತೋಪುಬ್ಬಲೋಹಿತೋವ ಹೋತಿ ಪರಿಬ್ಬಜೇತಿ ವಿಹರೇಯ್ಯ।
ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕಿಂ ಕಥೇತಿ? ಯಥಾ ಸತ್ತಿಯಾ ಓಮಟ್ಠೋ ಪುರಿಸೋ ಸಲ್ಲುಬ್ಬಹನ-ವಣತಿಕಿಚ್ಛನಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ, ಪಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಪರಕ್ಕಮತಿ। ಯಥಾ ಚ ಡಯ್ಹಮಾನೋ ಮತ್ಥಕೇ ಆದಿತ್ತಸೀಸೋ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾಪನತ್ಥಾಯ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ, ಪಯೋಗಂ ಕರೋತಿ ಪರಕ್ಕಮತಿ, ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಮರಾಗಂ ಪಹಾನಾಯ ಸತೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯ ಭಗವಾತಿ ಕಥೇಸಿ।
ಅಥ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ಇಮಾಯ ದೇವತಾಯ ಉಪಮಾ ತಾವ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತಾ, ಅತ್ಥಂ ಪನ ಪರಿತ್ತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇನ್ತೀಪಿ ಹೇಸಾ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಮೇವ ಕಥೇಯ್ಯ। ಯಾವ ಚ ಕಾಮರಾಗೋ ಮಗ್ಗೇನ ನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿಯತಿ, ತಾವ ಅನುಬದ್ಧೋವ ಹೋತಿ। ಇತಿ ತಮೇವ ಓಪಮ್ಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮಮಗ್ಗವಸೇನ ದೇಸನಂ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ ದುತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪುರಿಮಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಫುಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨. ದುತಿಯೇ ನಾಫುಸನ್ತಂ ಫುಸತೀತಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಫುಸನ್ತಂ ವಿಪಾಕೋ ನ ಫುಸತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಅಫುಸನ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ಫುಸತಿ। ಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ನಾಕರೋತೋ ಕರಿಯತಿ। ಫುಸನ್ತಞ್ಚ ತತೋ ಫುಸೇತಿ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸನ್ತಂ ವಿಪಾಕೋ ಫುಸತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಫುಸತಿ। ಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ಕರೋತೋ ಕರಿಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ಫುಸನ್ತಂ ಫುಸತಿ, ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಪದೋಸಿನನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಅಫುಸನ್ತಂ ಫುಸತಿ, ಫುಸನ್ತಞ್ಚ ಫುಸತಿ, ಅಯಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ‘‘ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಸ್ಸ ನರಸ್ಸ ದುಸ್ಸತಿ, ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ ಅನಙ್ಗಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಅಪ್ಪದುಟ್ಠಪದೋಸೀ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸನ್ತಮೇವ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ, ವಿಪಾಕೋ ವಾ ಫುಸತಿ। ಸೋ ಹಿ ಪರಸ್ಸ ಉಪಘಾತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಾ ಮಾ ವಾ, ಅತ್ತಾ ಪನಾನೇನ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಠಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ತಮೇವ ಬಾಲಂ ಪಚ್ಚೇತಿ ಪಾಪಂ, ಸುಖುಮೋ ರಜೋ ಪಟಿವಾತಂವ ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ। ದುತಿಯಂ।
೩. ಜಟಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩. ತತಿಯೇ ಅನ್ತೋಜಟಾತಿ ಗಾಥಾಯಂ ಜಟಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಜಾಲಿನಿಯಾ ಅಧಿವಚನಂ। ಸಾ ಹಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನ ವೇಳುಗುಮ್ಬಾದೀನಂ ಸಾಖಾಜಾಲಸಙ್ಖಾತಾ ಜಟಾ ವಿಯಾತಿ ಜಟಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಸಕಪರಿಕ್ಖಾರಪರಪರಿಕ್ಖಾರೇಸು ಸಕಅತ್ತಭಾವ-ಪರಅತ್ತಭಾವೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನ-ಬಾಹಿರಾಯತನೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅನ್ತೋಜಟಾ ಬಹಿಜಟಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಾಯ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಜಟಾಯ ಜಟಿತಾ ಪಜಾ। ಯಥಾ ನಾಮ ವೇಳುಜಟಾದೀಹಿ ವೇಳುಆದಯೋ, ಏವಂ ತಾಯ ತಣ್ಹಾಜಟಾಯ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅಯಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸಙ್ಖಾತಾ ಪಜಾ ಜಟಿತಾ ವಿನದ್ಧಾ, ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಂ ಜಟಿತಾ, ತಂ ತಂ ಗೋತಮ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ। ಗೋತಮಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ। ಕೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟನ್ತಿ ಇಮಂ ಏವಂ ತೇಧಾತುಕಂ ಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಜಟಂ ಕೋ ವಿಜಟೇಯ್ಯ, ವಿಜಟೇತುಂ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ।
ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ಠತ್ವಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವಾ ಜಟಾವಿಜಟನಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸೀಲಂ ಆರಭನ್ತೋ ನ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಜಟಾವಿಜಟಕಸ್ಸ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇತ್ಥ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ।
ನರೋತಿ ಸಪಞ್ಞೋತಿ ಕಮ್ಮಜತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವಾ। ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಞ್ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಞ್ಚ ಭಾವಯಮಾನೋ। ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಕಥಿತಾ, ಪಞ್ಞಾನಾಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ। ವೀರಿಯಞ್ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆತಾಪನಪರಿತಾಪನಟ್ಠೇನ ‘‘ಆತಾಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆತಾಪೀ। ನಿಪಕೋತಿ ನೇಪಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ, ಅಯಂ ಕಾಲೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾರಾಪಿತಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಪಞ್ಞಾ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಞ್ಞಾ ಆಗತಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮಾ ಜಾತಿಪಞ್ಞಾ, ದುತಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ, ತತಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಿಕಾ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾ।
ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟನ್ತಿ ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು। ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸುನಿಸಿತಂ ಸತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವೇಳುಗುಮ್ಬಂ ವಿಜಟೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವಂ ಸೀಲೇ
ಏತ್ತಾವತಾ ಸೇಖಭೂಮಿಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಜಟಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೇಸನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂ ಜಟಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಜಟಾಯ ವಿಜಟನೋಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯತ್ಥ ನಾಮಞ್ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಾಮನ್ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ। ಪಟಿಘಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾವಸೇನ ಕಾಮಭವೋ ಗಹಿತೋ, ರೂಪಸಞ್ಞಾವಸೇನ ರೂಪಭವೋ। ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಗಹಿತೇಸು ಅರೂಪಭವೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ ಭವಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ। ಏತ್ಥೇಸಾ ಛಿಜ್ಜತೇ ಜಟಾತಿ ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಪರಿಯಾದಿಯನಟ್ಠಾನೇ ಏಸಾ ಜಟಾ ಛಿಜ್ಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಛಿಜ್ಜತಿ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ತತಿಯಂ।
೪. ಮನೋನಿವಾರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ಯತೋ ಯತೋತಿ ಪಾಪತೋ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣತೋ ವಾ। ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವತಾ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಂ ಲೋಕಿಯಂ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ವಾ ಮನೋ, ತಂ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಮೇವ, ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾ ಸ ಸಬ್ಬತೋತಿ ಸೋ ಸಬ್ಬತೋ। ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಮನೋ ನಾಮ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ, ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಮಸ್ಸಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದುತಿಯಗಾಥಂ ಆಹ। ತತ್ಥ ನ ಮನೋ ಸಂಯತತ್ತಮಾಗತನ್ತಿ, ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಸಬ್ಬತೋ ಮನೋ ನಿವಾರಯೇ’’ತಿ, ಕತರಂ ತಂ ಮನೋ, ಯಂ ತಂ ಸಬ್ಬತೋ ನ ನಿವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ। ಮನೋ ಸಂಯತತ್ತಂ ಆಗತಂ, ಯಂ ಮನೋ ಯತ್ಥ ಸಂಯತಭಾವಂ ಆಗತಂ, ‘‘ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮಿ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಏತಂ ಮನೋ ನ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಬ್ರೂಹೇತಬ್ಬಂ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ। ಯತೋ ಯತೋ ಚ ಪಾಪಕನ್ತಿ ಯತೋ ಯತೋ ಅಕುಸಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ತತೋ ಚ ತಂ ನಿವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ಅರಹನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಕತಾವೀತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತಕಿಚ್ಚೋ। ಅಹಂ ವದಾಮೀತಿ ಅಯಂ ದೇವತಾ ವನಸಣ್ಡವಾಸಿನೀ, ಸಾ ಆರಞ್ಞಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ‘‘ಅಹಂ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಅಹಂ ನಿಸೀದಾಮಿ, ಮಮ ಪತ್ತೋ, ಮಮ
ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಂ ಲೋಕವೋಹಾರಂ। ಕುಸಲೋತಿ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಕುಸಲೋ। ವೋಹಾರಮತ್ತೇನಾತಿ ಉಪಲದ್ಧಿನಿಸ್ಸಿತಕಥಂ ಹಿತ್ವಾ ವೋಹಾರಭೇದಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ, ಮಮಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ। ‘‘ಖನ್ಧಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಖನ್ಧಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಪತ್ತೋ, ಖನ್ಧಾನಂ ಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ವೋಹಾರಭೇದೋ ಹೋತಿ, ನ ಕೋಚಿ ಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ವೋಹರತೀತಿ।
ಅಥ ದೇವತಾ – ‘‘ಯದಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ನ ವದತಿ, ಮಾನವಸೇನ ನು ಖೋ ವದತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ಯೋ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ತತ್ಥ ಮಾನಂ ನು ಖೋತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಮಾನಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಾನವಸೇನ ವದೇಯ್ಯ ನು ಖೋತಿ। ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಯಂ ದೇವತಾ ಖೀಣಾಸವಂ ಸಮಾನಂ ವಿಯ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನವವಿಧೋಪಿ ಮಾನೋ ಪಹೀನೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಟಿಗಾಥಂ ಆಹ। ತತ್ಥ ವಿಧೂಪಿತಾತಿ ವಿಧಮಿತಾ। ಮಾನಗನ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಮಾನಾ ಚ ಮಞ್ಞತನ್ತಿ ಮಞ್ಞನಂ। ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾ-ದಿಟ್ಠಿ-ಮಾನ-ಮಞ್ಞನಂ ಸೋ ವೀತಿವತ್ತೋ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಪುಟ್ಠುನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತುಂ। ಕಥಂ ಜಾನೇಮೂತಿ ಕಥಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ। ದಿವಾರತ್ತಿನ್ತಿ ದಿವಾ ಚ ರತ್ತಿಞ್ಚ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥೇವ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ। ಏಸಾ ಆಭಾತಿ ಏಸಾ ಬುದ್ಧಾಭಾ। ಕತಮಾ ಪನ ಸಾತಿ? ಞಾಣಾಲೋಕೋ ವಾ ಹೋತು ಪೀತಿಆಲೋಕೋ ವಾ ಪಸಾದಾಲೋಕೋ ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಾಆಲೋಕೋ ವಾ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಆಲೋಕೋ ಬುದ್ಧಾಭಾ ನಾಮ। ಅಯಂ ಅನುತ್ತರಾ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಾ ಅಸದಿಸಾತಿ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ಸರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭. ಸತ್ತಮೇ ಕುತೋ ಸರಾ ನಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಇಮೇ ಸಂಸಾರಸರಾ ಕುತೋ ನಿವತ್ತನ್ತಿ, ಕಿಂ ಆಗಮ್ಮ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ನ ಗಾಧತೀತಿ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಅತೋತಿ ಅತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಮಹದ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ನಿಧಾನಗತಂ ಮುತ್ತಸಾರಾದಿ ಮಹನ್ತಂ ಧನಮೇತೇಸನ್ತಿ ಮಹದ್ಧನಾ। ಸುವಣ್ಣರಜತಭಾಜನಾದಿ ಮಹಾಭೋಗೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಭೋಗಾ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ಪಿಹೇನ್ತಿ। ಅನಲಙ್ಕತಾತಿ ಅತಿತ್ತಾ ಅಪರಿಯತ್ತಜಾತಾ। ಉಸ್ಸುಕ್ಕಜಾತೇಸೂತಿ ನಾನಾಕಿಚ್ಚಜಾತೇಸು ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಭವನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೇಸು। ಭವಸೋತಾನುಸಾರೀಸೂತಿ ವಟ್ಟಸೋತಂ ಅನುಸರನ್ತೇಸು। ಅನುಸ್ಸುಕಾತಿ ಅವಾವಟಾ। ಅಗಾರನ್ತಿ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗೇಹಂ। ವಿರಾಜಿಯಾತಿ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ಚತುಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೯. ನವಮೇ ಚತುಚಕ್ಕನ್ತಿ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಂ। ಇರಿಯಾಪಥೋ ಹಿ ಇಧ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ನವದ್ವಾರನ್ತಿ ನವಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ನವದ್ವಾರಂ। ಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸುಚಿಪೂರಂ। ಲೋಭೇನ ಸಂಯುತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯುತ್ತಂ। ಕಥಂ ಯಾತ್ರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಕಥಂ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಮುತ್ತಿ ಪರಿಮುತ್ತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ನದ್ಧಿನ್ತಿ ಉಪನಾಹಂ, ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಕೋಧೋ, ಅಪರಕಾಲೇ ಉಪನಾಹೋತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಬಲವಕೋಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವರತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಛೇತ್ವಾ ನದ್ಧಿ ವರತ್ತಞ್ಚ, ಸನ್ದಾನಂ ಸಹನುಕ್ಕಮ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೯೮; ಸು॰ ನಿ॰ ೬೨೭) ತಣ್ಹಾ ವರತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಿ ಸನ್ದಾನಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ಇಧ ಪನ ಪಾಳಿನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ‘‘ವರತ್ತಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಇತಿ ಕಿಲೇಸವರತ್ತಞ್ಚ ಛೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಚ್ಛಾ ಲೋಭನ್ತಿ ಏಕೋಯೇವ ಧಮ್ಮೋ ಇಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಇಚ್ಛಾ, ಲುಬ್ಭನಟ್ಠೇನ ಲೋಭೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕಾ ವಾ ದುಬ್ಬಲಾ ಇಚ್ಛಾ, ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಬಲವಾ ಲೋಭೋ। ಅಲದ್ಧಪತ್ಥನಾ ವಾ ಇಚ್ಛಾ, ಪಟಿಲದ್ಧವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಲೋಭೋ। ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲೇನ ಸಮೂಲಕಂ ತಣ್ಹಂ। ಅಬ್ಬುಯ್ಹಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ। ನವಮಂ।
೧೦. ಏಣಿಜಙ್ಘಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೦. ದಸಮೇ ಏಣಿಜಙ್ಘನ್ತಿ ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸ ವಿಯ ಸುವಟ್ಟಿತಜಙ್ಘಂ। ಕಿಸನ್ತಿ ಅಥೂಲಂ ಸಮಸರೀರಂ। ಅಥ ವಾ ಆತಪೇನ ಮಿಲಾತಂ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನೇಹಿ ಅನುಪಬ್ರೂಹಿತಸರೀರನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ವೀರನ್ತಿ ವೀರಿಯವನ್ತಂ। ಅಪ್ಪಾಹಾರನ್ತಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಮಿತಾಹಾರಂ, ವಿಕಾಲಭೋಜನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಾ ಪರಿತ್ತಾಹಾರಂ। ಅಲೋಲುಪನ್ತಿ ಸೀಹಂವೇಕಚರಂ ನಾಗನ್ತಿ ಏಕಚರಂ ಸೀಹಂ ವಿಯ, ಏಕಚರಂ ನಾಗಂ ವಿಯ। ಗಣವಾಸಿನೋ ಹಿ ಪಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕಚರಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಚರಾವ ಗಹಿತಾತಿ। ಪವೇದಿತಾತಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಕಥಿತಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪೇ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನ ಹಿ ರೂಪಂ ಗಹಿತಂ, ಮನೇನ ನಾಮಂ, ಉಭಯೇಹಿ ಪನ ಅವಿನಿಭುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನಪೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ। ದಸಮಂ।
ಸತ್ತಿವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗೋ
೧. ಸಬ್ಭಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕಾತಿ ಸತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಲ್ಲಪೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕಾ। ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಕಿರ ಸಮುದ್ದವಾಣಿಜಾ ನಾವಾಯ ಸಮುದ್ದಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿಂಸು। ತೇಸಂ ಖಿತ್ತಸರವೇಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ನಾವಾಯ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ ಮಹನ್ತಂ ಉಪ್ಪಾತಿಕಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ಮಹಾಊಮಿಯೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಾವಂ ಉದಕಸ್ಸ ಪೂರೇನ್ತಿ। ನಾವಾಯ ನಿಮುಜ್ಜಮಾನಾಯ ಮಹಾಜನೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ದೇವತಾನಂ ನಾಮಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಯಾಚನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಪರಿದೇವಿ। ತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ ಏವರೂಪೇ ಭಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಸರಣಾನಿ ಚೇವ ಸೀಲಾನಿ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಯೋಗೀ ವಿಯ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ತಮೇನಂ ಇತರೇ ಸಭಯಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಸೋ ತೇಸಂ
ತತ್ಥ ಸಬ್ಭಿರೇವಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇಹಿ ಏವ। ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಸಹ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ। ದೇಸನಾಸೀಸಮೇವ ಚೇತಂ, ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇ ಸಬ್ಭಿರೇವ ಸಹ ಕುಬ್ಬೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಬ್ಬೇಥಾತಿ ಕರೇಯ್ಯ। ಸನ್ಥವನ್ತಿ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವಂ। ತಣ್ಹಾಸನ್ಥವೋ ಪನ ನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಮಿತ್ತಸನ್ಥವೋ ಬುದ್ಧ-ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧ-ಬುದ್ಧಸಾವಕೇಹಿ ಸಹ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಸತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ। ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಇಧ ಪನ ಪಞ್ಚಸೀಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಸೇಯ್ಯೋ ಹೋತೀತಿ ವಡ್ಢಿ ಹೋತಿ। ನ ಪಾಪಿಯೋತಿ ಲಾಮಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ। ನಾಞ್ಞತೋತಿ ವಾಲಿಕಾದೀಹಿ ತೇಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಅಞ್ಞತೋ ಅನ್ಧಬಾಲತೋ ಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಿಲಾದೀಹಿ ಪನ ತೇಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಸತಂ ಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತಮೇವ ಸೇವನ್ತೋ ಭಜನ್ತೋ ಲಭತೀತಿ। ಸೋಕಮಜ್ಝೇತಿ
ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತೀತಿ ಞಾತಿಗಣಮಜ್ಝೇ ಸಂಕಿಚ್ಚಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಧಿಮುತ್ತಕಸಾಮಣೇರೋ ವಿಯ ಸೋಭತಿ। ಸೋ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಸಾಮಣೇರ, ಮಹಲ್ಲಕೋಸಿ ಜಾತೋ, ಗಚ್ಛ, ವಸ್ಸಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಏಹಿ, ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ ತ’’ನ್ತಿ। ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಚೋರಅಟವಿಯಾ ಓರಭಾಗೇ ಭಗಿನಿಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ
‘‘ಅಹು ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ, ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹಾವನೇ।
ಚೇತೋ ಕೂಟಾನಿ ಓಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಸಸಕಂ ಅವಧೀ ತದಾ॥
‘‘ಸಸಕಞ್ಚ ಮತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಾ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ।
ಏಕರತ್ತಿಂ ಅಪಕ್ಕಾಮುಂ, ‘ಅಕಿಚ್ಚಂ ವತ್ತತೇ ಇಧ’॥
‘‘ತಥೇವ ಸಮಣಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ಅಧಿಮುತ್ತಂ ಅಕಿಞ್ಚನಂ।
ಅದ್ಧಿಕಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಧನಜಾನಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥
‘‘ಸಚ್ಚಂ ಖೋ ಸಮಣೋ ಆಹ, ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಅಕಿಞ್ಚನೋ।
ಅದ್ಧಿಕಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಧನಜಾನಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
‘‘ಸಚೇ ಪಟಿಪಥೇ ದಿಸ್ವಾ, ನಾರೋಚೇಸ್ಸಸಿ ಕಸ್ಸಚಿ।
ತವ ಸಚ್ಚಮನುರಕ್ಖನ್ತೋ, ಗಚ್ಛ ಭನ್ತೇ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ॥
ಸೋ
‘‘ಕಿಂ ತೇ ಹೋತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ, ಉದರೇ ವಸಿಕೋ ಅಸಿ।
ಪುಟ್ಠಾ ಮೇ ಅಮ್ಮ ಅಕ್ಖಾಹಿ, ಕಥಂ ಜಾನೇಮು ತಂ ಮಯ’’ನ್ತಿ॥
‘‘ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಹಂ ಮಾತಾ, ಅಯಞ್ಚ ಜನಕೋ ಪಿತಾ।
ಭಗಿನೀ ಭಾತರೋ ಚಾಪಿ, ಸಬ್ಬೇವ ಇಧ ಞಾತಯೋ॥
‘‘ಅಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಅಧಿಮುತ್ತೋ, ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ನ ನಿವಾರಯೇ।
ಏತಂ ಖೋ ವತ್ತಂ ಸಮಣಾನಂ, ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಜೀವಿನಂ॥
‘‘ಸಚ್ಚವಾದೀ ಅಧಿಮುತ್ತೋ, ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ನ ನಿವಾರಯೇ।
ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸುಚಿಣ್ಣೇನ, ಸಚ್ಚವಾದಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
ಸಬ್ಬೇವ ಅಭಯಂ ಪತ್ತಾ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತು ಞಾತಯೋ’’ತಿ॥
ಏವಂ ತೇ ಚೋರೇಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಂ ಆಹಂಸು –
‘‘ತವ ತಾತ ಸುಚಿಣ್ಣೇನ, ಸಚ್ಚವಾದಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
ಸಬ್ಬೇವ ಅಭಯಂ ಪತ್ತಾ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಮ್ಹಸೇ’’ತಿ॥
ತೇಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಚೋರಾ ಪಸಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಸೋ ತೇ ಆದಾಯ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅತ್ತನಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಚ್ಛಾ ತೇ ಪಞ್ಚಸತೇ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ। ತೇ ಅಧಿಮುತ್ತಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಇಮಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇವತಾ ‘‘ಸತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತೀ’’ತಿ ಆಹ।
ಸಾತತನ್ತಿ ಸತತಂ ಸುಖಂ ವಾ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ವದತಿ। ಸಬ್ಬಾಸಂ ವೋತಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ। ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಸೇಯ್ಯೋವ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಕೇವಲಂ ಪಞ್ಞಂ ಲಭತಿ, ಸೋಕಮಜ್ಝೇ ನ ಸೋಚತಿ, ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತಿ, ಸುಗತಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಚಿರಂ ಸುಖಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಕಲಸ್ಮಾ ಪನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾಪಿ ಮುಚ್ಚತೀತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨. ದುತಿಯೇ ಮಚ್ಛೇರಾ ಚ ಪಮಾದಾ ಚಾತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣೇನ ಮಚ್ಛೇರೇನ ಚೇವ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಲಕ್ಖಣೇನ ಪಮಾದೇನ ಚ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ‘ಇದಂ ಮೇ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ವಾ ಘರಮಾನುಸಕಾನಂ ವಾ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯೇನ ದಾನಂ ನ ದೇತಿ। ಏಕಚ್ಚೋ ಖಿಡ್ಡಾದಿಪಸುತತ್ತಾ ‘ದಾನಂ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಏವಂ ದಾನಂ ನ ದೀಯತೀತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಸದಾಯಕಂ ಸಿರೀದಾಯಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕಂ ಸುಖದಾಯಕಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನ ದೀಯತೀತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣಂ ಕಥೇಸಿ। ಪುಞ್ಞಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಚೇತನಾದಿಭೇದಂ ಪುಞ್ಞಂ ಇಚ್ಛಮಾನೇನ। ದೇಯ್ಯಂ ಹೋತಿ ವಿಜಾನತಾತಿ ಅತ್ಥಿ ದಾನಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೇನ ದಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ವದತಿ।
ತಮೇವ ಬಾಲಂ ಫುಸತೀತಿ ತಂಯೇವ ಬಾಲಂ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸು ಜಿಘಚ್ಛಾ ಚ ಪಿಪಾಸಾ ಚ ಫುಸತಿ ಅನುಬನ್ಧತಿ ನ ವಿಜಹತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಮೇವ ಫುಸತಿ, ತಸ್ಮಾ। ವಿನೇಯ್ಯ ಮಚ್ಛೇರನ್ತಿ ಮಚ್ಛೇರಮಲಂ ವಿನೇತ್ವಾ। ದಜ್ಜಾ ದಾನಂ ಮಲಾಭಿಭೂತಿ ಮಲಾಭಿಭೂ ಹುತ್ವಾ ತಂ ಮಚ್ಛೇರಮಲಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯ।
ತೇ ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತೀತಿ ಅದಾನಸೀಲತಾಯ ಮರಣೇನ ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಮತೋ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತೇ ಬಹುಮ್ಹಿಪಿ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಮ್ಹಿ ‘‘ಇದಂ ಇಮಸ್ಸ ಹೋತು, ಇದಂ ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಂವಿಭಾಗಂ ನ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಅದಾನಸೀಲೋಪೀತಿ ಮತಕಸ್ಸ ಚ ಅದಾನಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಭೋಗಾ ಸಮಸಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ದಾನಸೀಲಾ ಏವರೂಪೇಸು ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪನ್ಥಾನಂವ ಸಹ ವಜಂ, ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಂ ಯೇ ಪವೇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಅದ್ಧಾನಂ ಕನ್ತಾರಮಗ್ಗಂ ಸಹ ವಜನ್ತಾ ಪಥಿಕಾ ಸಹ ವಜನ್ತಾನಂ ಪಥಿಕಾನಂ ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಂ ಪಾಥೇಯ್ಯೇ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಪವೇಚ್ಛನ್ತಿ ದದನ್ತಿಯೇವ, ಏವಮೇವಂ ಯೇ ಪನ ಅನಮತಗ್ಗಂ ಸಂಸಾರಕನ್ತಾರಂ ಸಹ ವಜನ್ತಾ ಸಹ ವಜನ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ದದನ್ತಿಯೇವ, ತೇ ಮತೇಸು ನ ಮೀಯನ್ತಿ।
ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋತಿ ಏಸ ಪೋರಾಣಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸನನ್ತನಾನಂ ಅಪ್ಪಸ್ಮೇಕೇತಿ ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಏಕೇ। ಪವೇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಬಹುನೇಕೇ ನ ದಿಚ್ಛರೇತಿ ಬಹುನಾಪಿ ಭೋಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ನ ದದನ್ತಿ। ಸಹಸ್ಸೇನ ಸಮಂ ಮಿತಾತಿ ಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿತಾ, ಸಹಸ್ಸ ದಾನಸದಿಸಾ ಹೋತಿ।
ದುರನ್ವಯೋತಿ ಧಮ್ಮಂ ಚರೇತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ। ಯೋಪಿ ಸಮುಞ್ಜಕಞ್ಚರೇತಿ ಯೋ ಅಪಿ ಖಲಮಣ್ಡಲಾದಿಸೋಧನಪಲಾಲಪೋಠನಾದಿವಸೇನ ಸಮುಞ್ಜಕಞ್ಚರತಿ। ದಾರಞ್ಚ ಪೋಸನ್ತಿ ದಾರಞ್ಚ ಪೋಸನ್ತೋ। ದದಂ ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿಂ ಪಣ್ಣಸಾಕಮತ್ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಂವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ದದನ್ತೋವ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ। ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಾನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಸತಂ, ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಯಾಗೋ ಕಹಾಪಣಸಹಸ್ಸೇನ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಯಾಗೋಪಿ ಸಹಸ್ಸಯಾಗೋ। ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನೋ, ತೇಸಂ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನಂ। ಏತೇನ ದಸನ್ನಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಕೋಟೀನಂ ದಸನ್ನಂ ವಾ ಕಹಾಪಣಕೋಟೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಯೇ ಏತ್ತಕಂ ದದನ್ತಿ, ತೇ ಕಲಮ್ಪಿ ನಗ್ಘನ್ತಿ ತಥಾವಿಧಸ್ಸಾತಿ ಆಹ। ಯ್ವಾಯಂ ಸಮುಞ್ಜಕಂ ಚರನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ, ದಾರಂ ಪೋಸೇನ್ತೋಪಿ, ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿಂ ದದನ್ತೋಪಿ, ತಥಾವಿಧಸ್ಸ ಏತೇ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನೋ ಕಲಮ್ಪಿ ನಗ್ಘನ್ತಿ। ಯಂ ತೇನ ದಲಿದ್ದೇನ ಏಕಪಟಿವೀಸಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಾ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ದಾನಂ ಕಲಂ ನಗ್ಘತೀತಿ। ಕಲಂ ನಾಮ ಸೋಳಸಭಾಗೋಪಿ ಸತಭಾಗೋಪಿ ಸಹಸ್ಸಭಾಗೋಪಿ। ಇಧ ಸತಭಾಗೋ ಗಹಿತೋ। ಯಂ ತೇನ ದಾನಂ ದಿನ್ನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಧಾ ವಿಭತ್ತೇ ಇತರೇಸಂ ದಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸದಾನಂ ತತೋ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಮ್ಪಿ ನಗ್ಘತೀತಿ ಆಹ।
ಏವಂ ತಥಾಗತೇ ದಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಘಂ ಕರೋನ್ತೇ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಾ ದೇವತಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏವಂ ಭಗವಾ ಮಹನ್ತಂ ದಾನಂ ಪಾದೇನ ಪವಟ್ಟೇತ್ವಾ ರತನಸತಿಕೇ ವಿಯ ನರಕೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಇದಂ ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ಕೇನಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ। ಮಹಗ್ಗತೋತಿ ಮಹತ್ತಂ ಗತೋ, ವಿಪುಲಸ್ಸೇತಂ ವೇವಚನಂ। ಸಮೇನ ದಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಸಮೇನ ದಿನ್ನಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ। ಅಥಸ್ಸಾ ಭಗವಾ ದಾನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದದನ್ತಿ ಹೇಕೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಸಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ವಿಸಮೇ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹುತ್ವಾ। ಛೇತ್ವಾತಿ ಪೋಥೇತ್ವಾ। ವಧಿತ್ವಾತಿ ಮಾರೇತ್ವಾ। ಸೋಚಯಿತ್ವಾತಿ ಪರಂ ಅಸ್ಸುಮುಖಾತಿ ಅಸ್ಸುಮುಖಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ। ಪರಂ ರೋದಾಪೇತ್ವಾ ದಿನ್ನದಾನಞ್ಹಿ ಅಸ್ಸುಮುಖದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸದಣ್ಡಾತಿ ದಣ್ಡೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ದಿನ್ನದಕ್ಖಿಣಾ ಸದಣ್ಡಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವನ್ತಿ ನಾಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಾಯ ಮಹಾದಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪಫಲಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಪರಿತ್ತಕದಾನಂ ವಾ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನಾಮ। ಇದಂ ಪನ ಮಹಾದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಏವಂ ಅಪ್ಪಫಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತರಂ ಪರಿತ್ತದಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಏವಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ನಾಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏವನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ। ದುತಿಯಂ।
೩. ಸಾಧುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩. ತತಿಯೇ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಯಂ ತೇಲಂ ಮಾನಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಅವಸೇಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಞ್ಚ ಜಲಂ ತಳಾಕಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಓಘೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯಂ ಪೀತಿವಚನಂ ಹದಯಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಧಿಕಂ ಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಸಣ್ಠಹಿತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಂ ಉದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಮಯಂ ವಚನಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಾಯಪಿ ಸಾಹು ದಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕಮ್ಮಫಲಞ್ಚ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾಪಿ ದಿನ್ನದಾನಂ ಸಾಹು ಲದ್ಧಕಂ ಭದ್ದಕಮೇವ। ಆಹೂತಿ ಅಪ್ಪಾಪಿ ಸನ್ತಾ ಬಹುಕೇ ಜಿನನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಚ ಯುದ್ಧೇ ಅಪ್ಪಕಾಪಿ ವೀರಪುರಿಸಾ ಬಹುಕೇ ಭೀರುಪುರಿಸೇ ಜಿನನ್ತಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಬಹುಮಚ್ಛೇರಂ ಮದ್ದತಿ, ಬಹುಞ್ಚ ದಾನವಿಪಾಕಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಾನಂ। ತೇನೇವಾಹ –
‘‘ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸದ್ದಹಾನೋ ದದಾತಿ,
ತೇನೇವ ಸೋ ಹೋತಿ ಸುಖೀ ಪರತ್ಥಾ’’ತಿ॥
ಇಮಸ್ಸ
ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಲದ್ಧಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲದ್ಧಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ। ಇತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ ದಾನಂ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದೀಯತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಗಾಥಾಪದೇ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ। ಉಟ್ಠಾನವೀರಿಯಾಧಿಗತಸ್ಸಾತಿ ಉಟ್ಠಾನೇನ ಚ ವೀರಿಯೇನ ಚ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಭೋಗಸ್ಸ। ವೇತರಣಿನ್ತಿ
ವಿಚೇಯ್ಯ ದಾನನ್ತಿ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ದಿನ್ನದಾನಂ। ತತ್ಥ ದ್ವೇ ವಿಚಿನನಾ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಿನನಞ್ಚ। ತೇಸು ಲಾಮಕಲಾಮಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ದಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ನಾಮ। ವಿಪನ್ನಸೀಲೇ ಸುಗತಪ್ಪಸತ್ಥನ್ತಿ ಸುಗತೇನ ವಣ್ಣಿತಂ। ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಿನನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾತಿಆದಿಮಾಹ। ಬೀಜಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಯಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ಆಹ। ಅವಿಪನ್ನಬೀಜಸದಿಸಾ ಹಿ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾತಿ।
ಪಾಣೇಸುಪಿ ಸಾಧು ಸಂಯಮೋತಿ ಪಾಣೇಸು ಸಂಯತಭಾವೋಪಿ ಭದ್ದಕೋ। ಅಯಂ ದೇವತಾ ಇತರಾಹಿ ಕಥಿತಂ ದಾನಾನಿಸಂಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇತುಮಾರದ್ಧಾ। ಅಹೇಠಯಂ ಚರನ್ತಿ ಅವಿಹಿಂಸನ್ತೋ ಚರಮಾನೋ। ಪರೂಪವಾದಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಉಪವಾದಭಯೇನ। ಭಯಾತಿ ಉಪವಾದಭಯಾ। ದಾನಾ ಚ ಖೋ ಧಮ್ಮಪದಂವ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ದಾನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಪದಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಹಿ ಪುಬ್ಬತರೇ ಚ ಸನ್ತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಾದಿಕಾಲೇ ಪುಬ್ಬತರೇ ಚ ಕೋಣಾಗಮನಬುದ್ಧಾದಿಕಾಲೇ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಏತೇ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಪುಬ್ಬತರೇ ಚ ಸನ್ತೋ ನಾಮಾತಿ। ತತಿಯಂ।
೪. ನಸನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಕಮನೀಯಾನೀತಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನಿ। ಅಪುನಾಗಮನಂ ಅನಾಗನ್ತಾ ಪುರಿಸೋ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತಾ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಾ ಅಪುನಾಗಮನಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನಾಗನ್ತಾ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾ ನ ಪುನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಪುನಾಗಮನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಕಾಮೇಸು ಬದ್ಧೋ ಚ ಪಮತ್ತೋ ಚ ಅನಾಗನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ। ಛನ್ದಜನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದತೋ ಜಾತಂ। ಅಘನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧದುಕ್ಖಂ। ದುತಿಯಪದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಛನ್ದವಿನಯಾ ಅಘವಿನಯೋತಿ ತಣ್ಹಾವಿನಯೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಯೋ ಅಘವಿನಯಾ ದುಕ್ಖವಿನಯೋತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಯೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ವಿನೀತಮೇವ ಹೋತಿ। ಚಿತ್ರಾನೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ। ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪಿತರಾಗೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಕಾಮೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಸೂರಸುತ್ತೇನ
‘‘ನ ತೇ ಕಾಮಾ ಯಾನಿ ಚಿತ್ರಾನಿ ಲೋಕೇ,
ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗಞ್ಚ ವದೇಸಿ ಕಾಮಂ।
ಸಙ್ಕಪ್ಪಯಂ ಅಕುಸಲೇ ವಿತಕ್ಕೇ,
ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ತೇ ಹೇಹಿನ್ತಿ ಕಾಮಭೋಗೀ’’ತಿ॥ –
ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಅವೋಚ –
‘‘ತೇ ಚೇ ಕಾಮಾ ಯಾನಿ ಚಿತ್ರಾನಿ ಲೋಕೇ,
ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗಂ ನ ವದೇಸಿ ಕಾಮಂ।
ಪಸ್ಸನ್ತೋ ರೂಪಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ,
ಸತ್ಥಾಪಿ ತೇ ಹೇಹಿತಿ ಕಾಮಭೋಗೀ॥
ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ದಾನಿ, ಘಾಯನ್ತೋ ಗನ್ಧಾನಿ।
ಸಾಯನ್ತೋ ರಸಾನಿ, ಫುಸನ್ತೋ ಫಸ್ಸಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ।
ಸತ್ಥಾಪಿ ತೇ ಹೇಹಿತಿ ಕಾಮಭೋಗೀ’’ತಿ॥
ಅಥೇತ್ಥ ಧೀರಾತಿ ಅಥ ಏತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪಣ್ಡಿತಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿನಯನ್ತಿ। ಸಂಯೋಜನಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ। ಅಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ರಾಗಕಿಞ್ಚನಾದಿವಿರಹಿತಂ। ನಾನುಪತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ನ ಪತನ್ತಿ। ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಮೋಘರಾಜಾತಿ, ‘‘ಪಹಾಸಿ ಸಙ್ಖ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸಂ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇಧಲೋಕೇ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ವಾ। ನರುತ್ತಮಂ ಅತ್ಥಚರಂ ನರಾನನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಖೀಣಾಸವಾ ನರುತ್ತಮಾ ಚೇವ ಅತ್ಥಚರಾ ಚ ನರಾನಂ, ಥೇರೋ ಪನ ದಸಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ। ಯೇ ತಂ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ ಪಸಂಸಿಯಾ ತೇತಿ ಯದಿ ತಥಾವಿಮುತ್ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಯೇ ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಅನುಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಕಿಂ ಪಸಂಸಿಯಾ, ಉದಾಹು ಅಪಸಂಸಿಯಾತಿ। ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮೋಘರಾಜತ್ಥೇರಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಸಙ್ಗಾತಿಗಾ ತೇಪಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಯೇ ತಂ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಅನುಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ। ತೇ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಹಾಯ ಸಙ್ಗಾತಿಗಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪಸಂಸಿಯಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಕಾತಿ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞೀ ದೇವಲೋಕೋ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮಾ ಪನ ದೇವತಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚತುಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಜ್ಝಾಯಮಾನಾ ಆಗತಾ। ತಾಸಂ ಕಿರ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರ-ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪ-ರುಕ್ಖಮೂಲಸೇನಾಸನಪೂತಿಮುತ್ತಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸೇವ ಪರಿಯನ್ತಕಾರಿತಂ ವಣ್ಣೇತಿ, ಸಯಂ ಪನ ಪತ್ತುಣ್ಣದುಕೂಲ ಖೋಮಾದೀನಿ ಪಣೀತಚೀವರಾನಿ ಧಾರೇತಿ, ರಾಜಾರಹಂ ಉತ್ತಮಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ದೇವವಿಮಾನಕಪ್ಪಾಯ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ವರಸಯನೇ ಸಯತಿ, ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದೀನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಪಟಿಸೇವತಿ, ದಿವಸಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ವಚನಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಿರಿಯಾ ಅಞ್ಞತೋ’’ತಿ ಉಜ್ಝಾಯಮಾನಾ ಆಗಮಿಂಸು। ತೇನ ತಾಸಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ‘‘ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಕಾ’’ತಿ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ।
ಅಞ್ಞಥಾ ಸನ್ತನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಭೂತಂ। ನಿಕಚ್ಚಾತಿ ನಿಕತಿಯಾ ವಞ್ಚನಾಯ, ವಞ್ಚೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿತವಸ್ಸೇವಾತಿ ಕಿತವೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಕುಣಿಕೋ। ಸೋ ಭುತ್ತಂ ಥೇಯ್ಯೇನ ತಸ್ಸ ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ತಸ್ಸ ಚತುಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೋ ಥೇಯ್ಯೇನ ಪರಿಭುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದೇವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಪರಿಜಾನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಅಯಂ ಕಾರಕೋ ವಾ ಅಕಾರಕೋ ವಾತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಜಾನನ್ತಿ। ಇತಿ ತಾ ದೇವತಾ ‘‘ತಥಾಗತಾಪಿ ಮಯಮೇವ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಏವಮಾಹಂಸು।
ಅಥ ಭಗವಾ ನಯಿದನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಾಯಂ ಪಟಿಪದಾ ದಳ್ಹಾತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಾ ದಳ್ಹಾ ಥಿರಾ। ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಧೀರಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಝಾಯಿನೋ ಮಾರಬನ್ಧನಾ ಪಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಭಾಸಿತಮತ್ತೇನ ವಾ ಸವನಮತ್ತೇನ ವಾ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ವೇ ಧೀರಾ ಪಕುಬ್ಬನ್ತೀತಿ ಧೀರಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ವಿದಿತ್ವಾ ಲೋಕಪರಿಯಾಯಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಞತ್ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಯ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತಾ ಲೋಕೇ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ತಿಣ್ಣಾ ಏವಂ ನ ಕುಬ್ಬನ್ತಿ, ಮಯಂ ಏವರೂಪಾನಿ ನ ಕಥೇಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ಅಕಾರಕಮೇವ ಮಯಂ ಕಾರಕವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಲಜ್ಜಮಾನಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮನಿ ವಿಯ ಭಗವತಿ ಗಾರವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಯ ಭಗವನ್ತಂ ದುರಾಸದಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಅಪರಾಧೋ। ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಚ್ಚಾಗಮಾತಿ ಅಮ್ಹೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ। ಆಸಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಘಟ್ಟಯಿತಬ್ಬಂ। ತಾ ಕಿರ ದೇವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯಾತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಘಟ್ಟಯಿಂಸು। ತಥಾಗತಂ ಅವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಮಾನಾ ಕಾಯೇನ ಘಟ್ಟಯಿಂಸು, ಕಿತವೋಪಮಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಅಸಬ್ಭಿವಾದಂ ವದಮಾನಾ ವಾಚಾಯ ಘಟ್ಟಯಿಂಸು। ತಸ್ಮಾ ಆಸಾದೇತಬ್ಬಂ ಅಮಞ್ಞಿಮ್ಹಾತಿ ಆಹಂಸು। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಖಮತು। ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ
ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸೀತಿ ಅಗ್ಗದನ್ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತಾ ಕಿರ ದೇವತಾ ನ ಸಭಾವೇನ ಖಮಾಪೇನ್ತಿ, ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಞ್ಚ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ ತಥಾಗತಞ್ಚ ಏಕಸದಿಸಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಪರತೋ ಕಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಬುದ್ಧಬಲಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ। ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯಾತಿ ಅತಿರೇಕಪ್ಪಮಾಣೇನ। ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀತಿ ಕುಪಿತೋ ಏಸ ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಅಭಾಸಿ।
ನ ಪಟಿಗಣ್ಹತೀತಿ ನ ಖಮತಿ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ। ಕೋಪನ್ತರೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋಪೋ। ದೋಸಗರೂತಿ ದೋಸಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ। ಸ ವೇರಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚತೀತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಗಣ್ಠಿಕಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ತಂ ವೇರಂ ಅತ್ತನಿ ಪಟಿಮುಞ್ಚತಿ ಠಪೇತಿ, ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಚಯೋ ಚೇ ನ ವಿಜ್ಜೇಥಾತಿ ಸಚೇ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಕಮ್ಮಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ನೋ ಚಿಧಾಪಗತಂ ಸಿಯಾತಿ ಯದಿ ಅಪರಾಧೋ ನಾಮ ನ ಭಾವೇಯ್ಯ। ಕೇನೀಧ ಕುಸಲೋ ಸಿಯಾತಿ ಯದಿ ವೇರಾನಿ ನ ಸಮ್ಮೇಯ್ಯುಂ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಕುಸಲೋ ಭವೇಯ್ಯ।
ಕಸ್ಸಚ್ಚಯಾತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ। ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ। ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸಯನ್ತೀನನ್ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ‘‘ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸಯನ್ತೀನಂ…ಪೇ॰… ಸ ವೇರಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸಾಧು ವುತ್ತಂ, ಅಹಂ ಪನ ತಂ ವೇರಂ ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ನ ಪತ್ಥಯಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಿ ವೋಚ್ಚಯನ್ತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಪರಾಧಂ ಖಮಾಮೀತಿ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಸದ್ಧಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೬. ಛಟ್ಠೇ ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದೇವಲೋಕೇ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಹೋತಿ, ಸಹಾಯಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ। ನೋ ಚೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯದಿ ಯಸೋತಿ ಪರಿವಾರೋ। ಕಿತ್ತೀತಿ ವಣ್ಣಭಣನಂ। ತತ್ವಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ಅಸ್ಸ ಹೋತಿ। ನಾನುಪತನ್ತಿ ಸಙ್ಗಾತಿ ರಾಗಸಙ್ಗಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾ ನ ಅನುಪತನ್ತಿ। ಪಮಾದಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಯೇ ಪಮಾದಂ ಕರೋನ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ತೇ ತಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ ನಾಮ। ಧನಂ ಸೇಟ್ಠಂವ ರಕ್ಖತೀತಿ ಮುತ್ತಾಮಣಿಸಾರಾದಿಉತ್ತಮಧನಂ ವಿಯ ರಕ್ಖತಿ। ಝಾಯನ್ತೋತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಚ ಝಾಯನ್ತೋ। ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ಮಗ್ಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ಫಲಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪನ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪರಮಂ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಸುಖಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ಸಮಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭. ಸತ್ತಮೇ ಸಕ್ಕೇಸೂತಿ ‘‘ಸಕ್ಯಾ ವತ, ಭೋ ಕುಮಾರಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬೭) ಉದಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಕ್ಕಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ರಾಜಕುಮಾರಾನಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾವನೇತಿ ಸಯಂಜಾತೇ ಅರೋಪಿಮೇ ಹಿಮವನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾಬದ್ಧೇ ಮಹತಿ ವನೇ। ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹೀತಿ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ಕಥಿತದಿವಸೇಯೇವ ಪತ್ತಅರಹನ್ತೇಹಿ।
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯಾ ಹಿ ಕಿರ ಕಪಿಲವತ್ಥುನಗರಸ್ಸ ಚ ಕೋಲಿಯನಗರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ರೋಹಿಣಿಂ ನಾಮ ನದಿಂ ಏಕೇನೇವ ಆವರಣೇನ ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾ ಸಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇನ್ತಿ। ಅಥ ಜೇಟ್ಠಮೂಲಮಾಸೇ ಸಸ್ಸೇಸು ಮಿಲಾಯನ್ತೇಸು ಉಭಯನಗರವಾಸೀನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಕಾರಾ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು। ತತ್ಥ ಕೋಲಿಯನಗರವಾಸಿನೋ ಆಹಂಸು – ‘‘ಇದಂ ಉದಕಂ ಉಭಯತೋ ಆಹರಿಯಮಾನಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಹೋಸ್ಸತಿ
ಕೋಲಿಯಕಮ್ಮಕಾರಾ ವದನ್ತಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಜ್ಜಥ, ಯೇ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಭಗಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಸಿಂಸು, ಏತೇಸಂ ಹತ್ಥಿನೋ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ಫಲಕಾವುಧಾನಿ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ಸಾಕಿಯಕಮ್ಮಕಾರಾ ವದನ್ತಿ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ದಾನಿ ಕುಟ್ಠಿನೋ ದಾರಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಜ್ಜಥ, ಯೇ ಅನಾಥಾ ನಿಗ್ಗತಿಕಾ ತಿರಚ್ಛಾನಾ ವಿಯ ಕೋಲರುಕ್ಖೇ ವಸಿಂಸು, ಏತೇಸಂ ಹತ್ಥಿನೋ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ಫಲಕಾವುಧಾನಿ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಅಮಚ್ಚಾನಂ ಕಥೇಸುಂ, ಅಮಚ್ಚಾ ರಾಜಕುಲಾನಂ ಕಥೇಸುಂ। ತತೋ ಸಾಕಿಯಾ – ‘‘ಭಗಿನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಸಿತಕಾನಂ ಥಾಮಞ್ಚ ಬಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು। ಕೋಲಿಯಾಪಿ – ‘‘ಕೋಲರುಕ್ಖವಾಸೀನಂ ಥಾಮಞ್ಚ ಬಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು।
ಭಗವಾಪಿ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇವ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಏವಂ ಯುದ್ಧಸಜ್ಜೇ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಅದ್ದಸ। ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಮಯಿ ಗತೇ ಅಯಂ ಕಲಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ – ‘‘ಅಹಮೇತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಲಹವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ತೀಣಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಕಲಹೋ ವೂಪಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಿ। ಅಥ ಸಾಮಗ್ಗಿದೀಪನತ್ಥಾಯ ದ್ವೇ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ
ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಿಸೇಟ್ಠೋ ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ। ದಿಟ್ಠೋ ನು ಖೋ ತೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಲಹಕರಣಭಾವೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ನ ಖೋ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವತಿ ಆಗತೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪರಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಸತ್ಥಂ
ಭಗವಾ ಜಾನನ್ತೋವ, ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಆಗತತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ? ‘‘ನ, ಭಗವಾ, ತಿತ್ಥಕೀಳಾಯ ನ ಪಬ್ಬತಕೀಳಾಯ, ನ ನದೀಕೀಳಾಯ, ನ ಗಿರಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತಮ್ಹಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವೋ ಕಲಹೋ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಉದಕಂ, ಭನ್ತೇತಿ। ಉದಕಂ ಕಿಂ ಅಗ್ಘತಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಅಪ್ಪಂ, ಭನ್ತೇತಿ। ಪಥವೀ ನಾಮ ಕಿಂ ಅಗ್ಘತಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ಅನಗ್ಘಾ, ಭನ್ತೇತಿ। ಖತ್ತಿಯಾ ಕಿಂ ಅಗ್ಘನ್ತೀತಿ? ಖತ್ತಿಯಾ ನಾಮ ಅನಗ್ಘಾ, ಭನ್ತೇತಿ। ಅಪ್ಪಮೂಲಂ ಉದಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅನಗ್ಘೇ ಖತ್ತಿಯೇ ನಾಸೇಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಲಹೇ ಅಸ್ಸಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕಲಹವಸೇನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಠಾನೇ ವೇರಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಾಯ ರುಕ್ಖದೇವತಾಯ ಕಾಳಸೀಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬದ್ಧಾಘಾತೋ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಕಪ್ಪಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋಯೇವಾತಿ ವತ್ವಾ ಫನ್ದನಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧೩.೧೪ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ’’। ತತೋ ‘‘ಪರಪತ್ತಿಯೇನ ನಾಮ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಪರಪತ್ತಿಯಾ ಹುತ್ವಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಸಸಕಸ್ಸ ಕಥಾಯ ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತೇ ಹಿಮವನ್ತೇ ಚತುಪ್ಪದಗಣಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿನೋ ಪಥವೀಉನ್ದ್ರಿಯಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ। ತತೋ ‘‘ಕದಾಚಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದುಬ್ಬಲೋಪಿ ಮಹಾಬಲಸ್ಸ ರನ್ಧಂ ವಿವರಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಕದಾಚಿ ಮಹಾಬಲೋ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ। ಲಟುಕಿಕಾಪಿ ಹಿ ಸಕುಣಿಕಾ ಹತ್ಥಿನಾಗಂ ಘಾತೇಸೀ’’ತಿ ಲಟುಕಿಕಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೫.೩೯ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ। ಏವಂ ಕಲಹವೂಪಸಮನತ್ಥಾಯ ತೀಣಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಪರಿದೀಪನತ್ಥಾಯ ದ್ವೇ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಸಮಗ್ಗಾನಞ್ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ಓತಾರಂ ನಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವತ್ವಾ, ರುಕ್ಖಧಮ್ಮಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧.೭೪) ಕಥೇಸಿ ವಟ್ಟಕಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೧೮) ಕಥೇಸಿ। ಏವಂ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೪೧ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ।
ರಾಜಾನೋ ಪಸನ್ನಾ – ‘‘ಸಚೇ ಸತ್ಥಾ ನಾಗಮಿಸ್ಸ, ಮಯಂ ಸಹತ್ಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಧಿತ್ವಾ ಲೋಹಿತನದಿಂ ಪವತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಭಾತರೋ ಚ ಗೇಹದ್ವಾರೇ
ಭಗವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ತೇಸಂ ಅನಭಿರತಿಭಾವಂ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾದಿಸೇನ ಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ವಸನ್ತಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತಿ, ಹನ್ದ ನೇಸಂ
ತೇ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಭಗವಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಕಥೇಸಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ, ಮಚ್ಛಾನಂಯೇವ, ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ರುಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಸಕುಣಾನಮ್ಪಿ ನಾಮಾನಿ ಪುಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ। ಅಥ ದ್ವೀಹಿ ಕುಣಾಲಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೨.೨೧.ಕುಣಾಲಜಾತಕ) ಕಥೇನ್ತೋ ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇಸಿ। ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು, ಮಗ್ಗೇನೇವ ಚ ನೇಸಂ ಇದ್ಧಿಪಿ ಆಗತಾ। ಭಗವಾ ‘‘ಹೋತು ತಾವ ಏತ್ತಕಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಮಹಾವನಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ। ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಮನಕಾಲೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಮಹಾವನೇ ಓತರಿಂಸು।
ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಸೀದಥ। ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯವಜ್ಝಾನಂ ವೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಭಗವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನಭಿರತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕುಣಾಲದಹಂ ನೇತ್ವಾ ಅನಭಿರತಿಂ
ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾ, ಲದ್ಧುಪಾಯಸ್ಸ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಿಲಮನಕಾರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ‘ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣಂ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಏತೇಸು ಆಗತೇಸು ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಾಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ವಿವಿತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಮಯಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ತತೋ ವಿವಿತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ।
ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತತ್ಥೇರೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತತೋ ಅಪರೋ ತತೋ ಅಪರೋತಿ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ಪದುಮಿನಿಯಂ ಪದುಮಾನಿ ವಿಯ ವಿಕಸಿಂಸು। ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಅಪರೋಪಿ ಅಪರೋಪೀತಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭತ್ತಸಾಲಂ ಪವಿಸನ್ತಾ
ಏವಂ ಓಸಟಮತ್ತೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಣ್ಡಲೇ ಪಾಚೀನಯುಗನ್ಧರಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅಬ್ಭಾ
ತತ್ಥ ಭಗವಾಪಿ ಮಹಾಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಂಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಕುಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಭಗವಾಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಬ್ಭೇ ಜಾತೋ, ತೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಗಬ್ಭೇ ಜಾತಾ। ಭಗವಾಪಿ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತೇಪಿ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತಾ। ಭಗವಾಪಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಹತ್ಥಗತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತೇಪಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಹತ್ಥಗತಾನಿ ರಜ್ಜಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ। ಇತಿ ಭಗವಾ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಓಕಾಸೇ, ಪರಿಸುದ್ಧೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ, ಸಯಂ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಪರಿಸುದ್ಧಪರಿವಾರೋ, ವೀತರಾಗೋ ವೀತರಾಗಪರಿವಾರೋ, ವೀತದೋಸೋ ವೀತದೋಸಪರಿವಾರೋ, ವೀತಮೋಹೋ ವೀತಮೋಹಪರಿವಾರೋ, ನಿತ್ತಣ್ಹೋ ನಿತ್ತಣ್ಹಪರಿವಾರೋ, ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಪರಿವಾರೋ, ಸನ್ತೋ ಸನ್ತಪರಿವಾರೋ, ದನ್ತೋ ದನ್ತಪರಿವಾರೋ, ಮುತ್ತೋ ಮುತ್ತಪರಿವಾರೋ, ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚತೀತಿ। ವಣ್ಣಭೂಮಿ ನಾಮೇಸಾ, ಯತ್ತಕಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತ್ತಕಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹೀ’’ತಿ।
ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ
ಏವಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭಂ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸೂಚಿಘರೇ ನಿರನ್ತರಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೂಚೀಹಿ ವಿಯ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ಏವಂ ಉಚ್ಚತ್ತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಕಿರ ಸತ್ತಕೂಟಾಗಾರಸಮೋ ಪಾಸಾಣೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠತ್ವಾ ಅಧೋ ಖಿತ್ತೋ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಏವಂ ಮಹನ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಠತ್ವಾ ಖಿತ್ತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾ ಧೂಮೋ ವಾ ಉಪರಿ ಗನ್ತುಂ, ಉಪರಿ ವಾ ಠತ್ವಾ ಖಿತ್ತಸಾಸಪಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಓತರಿತುಂ ಅನ್ತರಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಏವಂ ನಿರನ್ತರಾ ದೇವತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಯಥಾ ಖೋ ಪನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ ಹೋತಿ, ಆಗತಾಗತಾ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ಖತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿಯೇವ, ಪರತೋ ಪರತೋ ಪನ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ ಹೋತಿ। ಏವಮೇವ ಭಗವತೋ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ, ಆಗತಾಗತಾ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ ಓಕಾಸಂ ಲಭನ್ತಿಯೇವ। ಅಪಿ ಸುದಂ ಭಗವತೋ ಆಸನ್ನಾಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ವಾಲಗ್ಗನಿತ್ತುದನಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ದೇವಾ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಂಸು। ಸಬ್ಬಪರತೋ ಸಟ್ಠಿ ಸಟ್ಠಿ ದೇವತಾ ಅಟ್ಠಂಸು।
ಸುದ್ಧಾವಾಸಕಾಯಿಕಾನನ್ತಿ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಅಹೋಸಿ? ತೇ ಕಿರ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವುಟ್ಠಿತಾ ಬ್ರಹ್ಮಭವನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ಭತ್ತಗೇಹಂ ವಿಯ ಸುಞ್ಞತಂ ಅದ್ದಸಂಸು। ತತೋ ‘‘ಕುಹಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಗತಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತಾ ಮಹಾಸಮಾಗಮಂ ಞತ್ವಾ
ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೇಸುನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಓತಿಣ್ಣಾ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಖೋ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಠಿತಾಯೇವ ಗಾಥಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಏಕೋ ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತರಿ, ಏಕೋ ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ, ಏಕೋ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ, ಏಕೋ ಉತ್ತರಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತರಿ। ತತೋ ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ನೀಲಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನೀಲರಸ್ಮಿಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ಮಣಿವಮ್ಮಂ ಪಟಿಮುಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿ ನಾಮ ಕೇನಚಿ ಉತ್ತರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಹತಿಯಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಖೋ ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ದಕ್ಖಿಣಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ಪೀತಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಪಭಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ಸುವಣ್ಣಪಟಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ। ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ಲೋಹಿತಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲೋಹಿತಕರಸ್ಮಿಯೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾನಂ ರತ್ತವರಕಮ್ಬಲೇನ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಆಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಕಾಸಿ। ಉತ್ತರಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತಿಣ್ಣಬ್ರಹ್ಮಾ ಓದಾತಕಸಿಣಂ
ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೇಸುಂ। ಅಥ ಖೋ ತಾ ದೇವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸೂತಿ ಏವಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಪುರತೋ ಪಾತುಭಾವೋ ಚ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಭಾವೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಹೋಸಿ, ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಗಾಥಾಭಾಸನಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂಯೇವ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ। ಪವನಂ ವುಚ್ಚತಿ ವನಸಣ್ಡೋ। ಉಭಯೇನಪಿ ಭಗವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ವನಸಣ್ಡೇ ಅಜ್ಜ ಮಹಾಸಮೂಹೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ಆಹ। ತತೋ ಯೇಸಂ ಸೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ದೇವಕಾಯಾ ಸಮಾಗತಾತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ದೇವಕಾಯಾತಿ ದೇವಘಟಾ। ಆಗತಮ್ಹ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಸಮಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮಾಗತೇ ದೇವಕಾಯೇ ದಿಸ್ವಾ ಮಯಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಸಮೂಹಂ ಆಗತಾ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ದಕ್ಖಿತಾಯೇ ಅಪರಾಜಿತಸಙ್ಘನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಪರಾಜಿತಂ ಅಜ್ಜೇವ ತಯೋ ಮಾರೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಂ ಇಮಂ ಅಪರಾಜಿತಸಙ್ಘಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನ, ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಭಾಸಿತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ, ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಅಥ ದುತಿಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖೂ। ಸಮಾದಹಂಸೂತಿ ಸಮಾಧಿನಾ ಯೋಜೇಸುಂ। ಚಿತ್ತಮತ್ತನೋ ಉಜುಕಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ಸಬ್ಬೇ ವಙ್ಕಕುಟಿಲಜಿಮ್ಹಭಾವೇ ಹರಿತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ಅಕರಿಂಸು। ಸಾರಥೀವ ನೇತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಸಿನ್ಧವೇಸು ಓಧಸ್ತಪತೋದೋ ಸಾರಥೀ ಸಬ್ಬಯೋತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಚೋದೇನ್ತೋ ಅವಾರೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಗುತ್ತದ್ವಾರಾ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ, ಏತೇ ದಟ್ಠುಂ ಇಧಾಗತಮ್ಹಾ ಭಗವಾತಿ, ಸೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಅಥ ತತಿಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ಛೇತ್ವಾ ಖೀಲನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಖೀಲಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಪಲಿಘನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಪಲಿಘಮೇವ। ಇನ್ದಖೀಲನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಇನ್ದಖೀಲಮೇವ ಊಹಚ್ಚ ಮನೇಜಾತಿ ಏತೇ ತಣ್ಹಾಏಜಾಯ ಅನೇಜಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇನ್ದಖೀಲಂ ಊಹಚ್ಚ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರಿಕಂ ಸುದ್ಧಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ। ವಿಮಲಾತಿ ನಿಮ್ಮಲಾ। ಇದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮನ್ತೇನ। ಸುದನ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುತೋಪಿ ದನ್ತಾ ಸೋತತೋಪಿ ಘಾನತೋಪಿ ಜಿವ್ಹಾತೋಪಿ ಕಾಯತೋಪಿ ಮನತೋಪಿ ದನ್ತಾ। ಸುಸುನಾಗಾತಿ ತರುಣನಾಗಾ। ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಛನ್ದಾದೀಹಿ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಆಗುಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನಾಗಾ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೮೦) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಅಪಿಚ –
‘‘ಆಗುಂ ನ ಕರೋತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ,
ಸಬ್ಬಸಂಯೋಗ ವಿಸಜ್ಜ ಬನ್ಧನಾನಿ।
ಸಬ್ಬತ್ಥ
ನಾಗೋ ತಾದಿ ಪವುಚ್ಚತೇ ತಥತ್ತಾ’’ತಿ॥ –
ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸುಸುನಾಗಾತಿ ಸುಸೂ ನಾಗಾ, ಸುಸುನಾಗಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇ ಏವರೂಪೇ ಅನುತ್ತರೇನ ಯೋಗ್ಗಾಚರಿಯೇನ ದಮಿತೇ ತರುಣನಾಗೇ ದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಮ್ಹ ಭಗವಾತಿ। ಸೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಅಥ ಚತುತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ಗತಾಸೇತಿ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಸರಣಗಮನೇನ ಗತಾ। ಸೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಸಕಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಮದ್ದಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಉಯ್ಯಾನೇ। ತಞ್ಹಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಮ್ಹಿ ಕುಚ್ಛಿಗತೇ ತಸ್ಸ ಮಾತರಾ – ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಕುಚ್ಛಿಗತೋ ಗಬ್ಭೋ ರಞ್ಞೋ ಸತ್ತು ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾ’’ತಿ? ಗಬ್ಭಪಾತನತ್ಥಂ ಕುಚ್ಛಿ ಮದ್ದಾಪಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮದ್ದಕುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಂ। ಮಿಗಾನಂ ಪನ ಅಭಯವಾಸತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಮಿಗದಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ದೇವದತ್ತೋ ಹಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಧನುಗ್ಗಹೇ ಚ ಧನಪಾಲಕಞ್ಚ
ಭುಸಾತಿ ಬಲವತಿಯೋ। ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ತಿಬ್ಬಾತಿ ಬಹಲಾ। ಖರಾತಿ ಫರುಸಾ। ಕಟುಕಾತಿ ತಿಖಿಣಾ। ಅಸಾತಾತಿ ಅಮಧುರಾ। ನ ತಾಸು ಮನೋ ಅಪ್ಪೇತಿ, ನ ತಾ ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢೇನ್ತೀತಿ ಅಮನಾಪಾ। ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ವೇದನಾಧಿವಾಸನಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ। ಅವಿಹಞ್ಞಮಾನೋತಿ ಅಪೀಳಿಯಮಾನೋ, ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಸಾಯಿತಾಯ ವೇದನಾನಂ ವಸಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋ।
ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ, ಪೇತಸೇಯ್ಯಾ, ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಸೇಯ್ಯಾ। ತತ್ಥ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಭೋಗೀ ಸತ್ತಾ ವಾಮೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ। ತೇಸು ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ
ಪಾದೇ ಪಾದನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ ವಾಮಪಾದಂ। ಅಚ್ಚಾಧಾಯಾತಿ ಅತಿಆಧಾಯ, ಈಸಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಠಪೇತ್ವಾ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸಯನಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ‘‘ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ನ ವುತ್ತಂ, ಗಿಲಾನಸೇಯ್ಯಾ ಹೇಸಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ।
ಸತ್ತಸತಾತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಗಿಲಾನಸೇಯ್ಯಂ ಆಗತಾನಂ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಇಮಾಸಂ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವೇದನಾಧಿವಾಸನಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮಹಾನುಭಾವತಾ! ಏವರೂಪಾಸು ನಾಮ ವೇದನಾಸು ವತ್ತಮಾನಾಸು ವಿಕಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಸಿರೀಸಯನೇ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಠಪಿತಸುವಣ್ಣರೂಪಕಂ ವಿಯ ಅನಿಞ್ಜಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ನಿಪನ್ನೋ, ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅಧಿಕತರಂ ಮುಖವಣ್ಣೋ ವಿರೋಚತಿ, ಆಭಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪತಿ ವಿಕಸಿತಂ ವಿಯ ಚ ಅರವಿನ್ದಂ ಅಸ್ಸ ಮುಖಂ ಸೋಭತಿ, ಕಾಯೇಪಿ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಇದಾನಿ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಕಞ್ಚನಂ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಸೀದತೀ’’ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಪಾದಿ।
ನಾಗೋ ವತ ಭೋತಿ, ಏತ್ಥ ಭೋತಿ ಧಮ್ಮಾಲಪನಂ। ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನ ನಾಗೋ। ನಾಗವತಾತಿ ನಾಗಭಾವೇನ। ಸೀಹೋ ವತಾತಿಆದೀಸು ಅಸನ್ತಾಸನಟ್ಠೇನ ಸೀಹೋ। ಬ್ಯತ್ತಪರಿಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಾಕಾರಣಜಾನನೇನ ವಾ ಆಜಾನೀಯೋ। ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ನಿಸಭೋ। ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಹಿ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ, ಗವಸತಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ನಿಸಭೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಭಗವಾ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ತೇನೇವತ್ಥೇನ ಇಧ ‘‘ನಿಸಭೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಧುರವಾಹಟ್ಠೇನ ಧೋರಯ್ಹೋ। ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಟ್ಠೇನ ದನ್ತೋ।
ಪಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಯಮಿತಾಣತ್ತಿ। ಸಮಾಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಂ। ಸುವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸುವಿಮುತ್ತಂ। ರಾಗಾನುಗತಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ದೋಸಾನುಗತಂ ಅಪನತಂ। ತದುಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನ ಚಾಭಿನತಂ ನ ಚಾಪನತನ್ತಿ ಆಹ। ನ ಚ ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತನ್ತಿ ನ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾರಿತವತಂ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ವತಂ ಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಹೇಠೇತಬ್ಬಂ ಘಟ್ಟೇತಬ್ಬಂ। ಅದಸ್ಸನಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣಾ। ಅಞ್ಞಾಣೀ ಹಿ ಅನ್ಧಬಾಲೋವ ಏವರೂಪೇ ಸತ್ಥರಿ ಅಪರಜ್ಝೇಯ್ಯಾತಿ ದೇವದತ್ತಂ ಘಟ್ಟಯಮಾನಾ ವದನ್ತಿ।
ಪಞ್ಚವೇದಾತಿ ಸತಂ ಸಮನ್ತಿ ವಸ್ಸಸತಂ। ತಪಸ್ಸೀತಿ ತಪನಿಸ್ಸಿತಕಾ ಚರನ್ತಿ ಚರನ್ತಾ। ನ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಸಚೇಪಿ ಏವರೂಪಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಸ್ಸಸತಂ ಚರನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಞ್ಚ ನೇಸಂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ। ಹೀನತ್ತರೂಪಾ ನ ಪಾರಂ ಗಮಾ ತೇತಿ ಹೀನತ್ತಸಭಾವಾ ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಙ್ಗಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಹೀನತ್ಥರೂಪಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಹೀನತ್ಥಜಾತಿಕಾ ಪರಿಹೀನತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹಾಧಿಪನ್ನಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾ। ವತಸೀಲಬದ್ಧಾತಿ ಅಜವತಕುಕ್ಕುರವತಾದೀಹಿ ಚ ವತೇಹಿ ತಾದಿಸೇಹೇವ ಚ ಸೀಲೇಹಿ ಬದ್ಧಾ। ಲೂಖಂ ತಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚಾತಪತಾಪನಂ ಕಣ್ಟಕಸೇಯ್ಯಾದಿಕಂ ತಪಂ। ಇದಾನಿ ಸಾ ದೇವತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ಕಥೇನ್ತೀ ನ ಮಾನಕಾಮಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವಾತಿ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ಪಠಮಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೯. ನವಮೇ ಪಜ್ಜುನ್ನಸ್ಸ ಧೀತಾತಿ ಪಜ್ಜುನ್ನಸ್ಸ ನಾಮ ವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವರಞ್ಞೋ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಧೀತಾ। ಅಭಿವನ್ದೇತಿ ಭಗವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾದೇ ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮನ್ತೇನ ತಥಾಗತೇನ। ಧಮ್ಮೋ ಅನುಬುದ್ಧೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕೇವಲಂ ಸುತಂಯೇವ ಆಸೀ’’ತಿ ವದತಿ। ಸಾಹಂ ದಾನೀತಿ, ಸಾ ಅಹಂ ಇದಾನಿ। ಸಕ್ಖಿ ಜಾನಾಮೀತಿ, ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ ಜಾನಾಮಿ। ವಿಗರಹನ್ತಾತಿ, ‘‘ಹೀನಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಗರಹನ್ತಾ। ರೋರುವನ್ತಿ, ದ್ವೇ ರೋರುವಾ – ಧೂಮರೋರುವೋ ಚ ಜಾಲರೋರುವೋ ಚ। ತತ್ಥ ಧೂಮರೋರುವೋ ವಿಸುಂ ಹೋತಿ, ಜಾಲರೋರುವೋತಿ ಪನ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಜಲನ್ತೇ ಜಲನ್ತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ರವಂ ರವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ರೋರುವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಘೋರನ್ತಿ ದಾರುಣಂ। ಖನ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮೇನ ಉಪೇತಾತಿ ರುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣಖನ್ತಿಯಾ ಚ ರಾಗಾದಿಉಪಸಮೇನ ಚ ಉಪೇತಾತಿ। ನವಮಂ।
೧೦. ದುತಿಯಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦. ದಸಮೇ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಚ ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಘಞ್ಚ, ಇತಿ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಇಧಾಗತಾತಿ ವದತಿ। ಅತ್ಥವತೀತಿ, ಅತ್ಥವತಿಯೋ। ಬಹುನಾಪಿ ಖೋ ತನ್ತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಾ ಅಭಾಸಿ, ತಂ ತಾದಿಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ, ತಾದಿಸೋ ಹಿ ಅಯಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮೋ, ತಂಸಣ್ಠಿತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಬಹೂಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಲಪಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ, ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ। ಯಾವತಾ ಮೇ ಮನಸಾ ಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ಯತ್ತಕಂ ಮಯಾ ಮನಸಾ ಪರಿಯಾಪುಟಂ, ತಸ್ಸತ್ಥಂ
ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ಆದಿತ್ತವಗ್ಗೋ
೧. ಆದಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೧. ಆದಿತ್ತವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇತಂ, ರಾಗಾದೀಹಿ ಪನ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಲೋಕೋ ಆದಿತ್ತೋವ। ದಾನೇನಾತಿ ದಾನಚೇತನಾಯ। ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ ಸುನೀಹತನ್ತಿ ದಾನಪುಞ್ಞಚೇತನಾಹಿ ದಾಯಕಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ ಘರಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ನೀಹತಭಣ್ಡಕಂ, ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಚೋರಾ ಹರನ್ತೀತಿ ಅನ್ತೇನಾತಿ ಮರಣೇನ। ಸರೀರಂ ಸಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಸರೀರಞ್ಚೇವ ಚೋರಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅವಿನಟ್ಠಭೋಗೇ ಚ। ಸಗ್ಗಮುಪೇತೀತಿ ವೇಸ್ಸನ್ತರಮಹಾರಾಜಾದಯೋ ವಿಯ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಕಿಂದದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೨. ದುತಿಯೇ ಅನ್ನದೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತಿಬಲವಾಪಿ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಭುತ್ವಾ ಪನ ದುಬ್ಬಲೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನ್ನದೋ ಬಲದೋ’’ತಿ ಆಹ। ವತ್ಥದೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುರೂಪೋಪಿ ದುಚ್ಚೋಳೋ ವಾ ಅಚೋಳೋ ವಾ ವಿರೂಪೋ ಹೋತಿ ಓಹೀಳಿತೋ ದುದ್ದಸಿಕೋ, ವತ್ಥಚ್ಛನ್ನೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಸೋಭತಿ ಯಾನದೋತಿ ಹತ್ಥಿಯಾನಾದೀನಂ ದಾಯಕೋ। ತೇಸು ಪನ –
‘‘ನ ಹತ್ಥಿಯಾನಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಕಪ್ಪತಿ,
ನ ಅಸ್ಸಯಾನಂ, ನ ರಥೇನ ಯಾತುಂ।
ಇದಞ್ಚ ಯಾನಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಕಪ್ಪತಿ,
ಉಪಾಹನಾ ರಕ್ಖತೋ ಸೀಲಖನ್ಧ’’ನ್ತಿ॥
ತಸ್ಮಾ ಸುಖದೋ ಹೋತೀತಿ ಯಾನಸ್ಸ ಸುಖಾವಹನತೋ ಸುಖದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಚಕ್ಖುದೋತಿ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಚಕ್ಖುಮನ್ತಾನಮ್ಪಿ ರೂಪದಸ್ಸನಾಭಾವತೋ ದೀಪದೋ ಚಕ್ಖುದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಸಮ್ಪದಮ್ಪಿ ಲಭತಿ।
ಸಬ್ಬದದೋ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಬಲಾದೀನಂ ದಾಯಕೋ ಹೋತಿ। ದ್ವೇ ತಯೋ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ಆಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸೀತಲಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಂ ಮಞ್ಚೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಯೇ ಬಲಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯೇ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ವಾತಾತಪೇಹಿ ಝಾಯತಿ, ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಮುಹುತ್ತಂ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ಓಕ್ಕಮತಿ, ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ
ಅಮತಂದದೋ ಚ ಸೋ ಹೋತೀತಿ ಪಣೀತಭೋಜನಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅಮರಣದಾನಂ ನಾಮ ದೇತಿ। ಯೋ ಧಮ್ಮಮನುಸಾಸತೀತಿ ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಂ ಕಥೇತಿ, ಪಾಳಿಂ ವಾಚೇತಿ, ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರೋತಿ, ಸಬ್ಬೋಪೇಸ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತಿ ನಾಮ। ಸಬ್ಬದಾನಾನಞ್ಚ ಇದಂ ಧಮ್ಮದಾನಮೇವ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಸಬ್ಬದಾನಂ ಧಮ್ಮದಾನಂ ಜಿನಾತಿ,
ಸಬ್ಬರಸಂ ಧಮ್ಮರಸೋ ಜಿನಾತಿ।
ಸಬ್ಬರತಿಂ
ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ಜಿನಾತೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೫೪)। ದುತಿಯಂ।
೩. ಅನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೩. ತತಿಯೇ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೀತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ। ಭಜತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಚಿತ್ತಗಹಪತಿಸೀವಲಿತ್ಥೇರಾದಿಕೇ ವಿಯ ಪಚ್ಛತೋ ಅನುಬನ್ಧತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಧಲೋಕೇ ಪರಲೋಕೇ ಚ ಅನ್ನದಾಯಕಮೇವ ಅನುಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ। ತತಿಯಂ।
೪. ಏಕಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ಏಕಮೂಲನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾಯ ಮೂಲಂ, ತಣ್ಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ। ಇಧ ಪನ ತಣ್ಹಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ದ್ವೀಹಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀಹಿ ಆವಟ್ಟತೀತಿ ದ್ವಿರಾವಟ್ಟಾ। ಸಾ ಚ ರಾಗಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ಮಲೇಹಿ ತಿಮಲಾ। ತತ್ರಾಸ್ಸಾ ಮೋಹೋ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಪಞ್ಚಪತ್ಥರಾ। ಸಾ ಚ ಅಪೂರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಸಮುದ್ದೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ಪನೇಸಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನೇಸು ದ್ವಾದಸಾವಟ್ಟಾ। ಅಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪನ ಪಾತಾಲೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏಕಮೂಲಂ…ಪೇ॰… ಪಾತಾಲಂ, ಅತರಿ ಇಸಿ, ಉತ್ತರಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ಅನೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅನೋಮನಾಮನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅವೇಕಲ್ಲನಾಮಂ, ಪರಿಪೂರನಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನ್ತಿ ಭಗವಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮೇ ಖನ್ಧನ್ತರಾದಯೋ ಅತ್ಥೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸೀ। ಪಞ್ಞಾದದನ್ತಿ ಅನ್ವಯಪಞ್ಞಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪದಂ ಕಥನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ದಾಯಕಂ। ಕಾಮಾಲಯೇ ಅಸತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಲಯೇ ಅಲಗ್ಗಂ। ಕಮಮಾನನ್ತಿ ಭಗವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇಯೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಗತೋ, ನ ಇದಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಅತೀತಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಮಹೇಸಿನ್ತಿ ಮಹನ್ತಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಏಸಿತಾರಂ ಪರಿಯೇಸಿತಾರನ್ತಿ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಅಚ್ಛರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಚ್ಛರಾಗಣಸಙ್ಘುಟ್ಠನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಕಾಲೇ ಪವಾರೇತ್ವಾ ದ್ವೇಮಾತಿಕಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತರುಚಿತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿಕೋ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯೋ ಭಗವತಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೋ ಸಯನಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಪಮಾದಸ್ಸ ಭಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಮಞ್ಚಕಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಞ್ಚ ದಿವಾ ಚ ನಿರಾಹಾರೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಮನಸಾಕಾಸಿ।
ಅಥಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸತ್ಥಕವಾತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿಂಸು। ಸೋ ಧುರಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೋ ವಾ ಆಲಮ್ಬನತ್ಥಮ್ಭಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಿತೋ ವಾ ಚಙ್ಕಮಕೋಟಿಯಂ ಚೀವರಂ
ಅನ್ತೋವಿಮಾನೇ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ವಿಮಾನಸಾಮಿಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಆಗತೋ, ರಮಯಿಸ್ಸಾಮ ನ’’ನ್ತಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು। ದೇವಪುತ್ತೋ ನ ತಾವ ಚುತಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಸಞ್ಞೀಯೇವ ಅಚ್ಛರಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಚಾರಿಕಂ ಆಗತಂ ಮಾತುಗಾಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಲಜ್ಜೀ। ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ವಿಯ ಉಪರಿ ಠಿತಂ ಘನದುಕೂಲಂ ಏಕಂಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಂಸಕೂಟಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಓಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಧೋಮುಖೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ತಸ್ಸ ಕಾಯವಿಕಾರೇನೇವ ತಾ ದೇವತಾ ‘‘ಸಮಣದೇವಪುತ್ತೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಅಯ್ಯ, ದೇವಪುತ್ತ, ದೇವಲೋಕೋ ನಾಮಾಯಂ, ನ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣೋಕಾಸೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನೋಕಾಸೋ’’ತಿ। ಸೋ ತಥೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ದೇವತಾ ‘‘ನ ತಾವಾಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತೀ’’ತಿ ತೂರಿಯಾನಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು। ಸೋ ತಥಾಪಿ ಅನೋಲೋಕೇನ್ತೋವ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಅಥಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಯಿಕಂ ಆದಾಸಂ ಪುರತೋ ಠಪಯಿಂಸು। ಸೋ ಛಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಚುತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ನ ಮಯಾ ಇಮಂ ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕತೋ, ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಕತೋ’’ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅಹೋಸಿ, ‘‘ಸುವಣ್ಣಪಟಂ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಕ್ಕಯಿತ್ವಾ ಯುದ್ಧಟ್ಠಾನಂ ಓತಿಣ್ಣಮಲ್ಲೋ
ತತ್ಥ ಅಚ್ಛರಾಗಣಸಙ್ಘುಟ್ಠನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಾಗಣೇನ ಗೀತವಾದಿತಸದ್ದೇಹಿ ಸಙ್ಘೋಸಿತಂ। ಪಿಸಾಚಗಣಸೇವಿತನ್ತಿ ತಮೇವ ಅಚ್ಛರಾಗಣಂ ಪಿಸಾಚಗಣಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ। ವನನ್ತಿ ನನ್ದನವನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ನಿಯಾಮಚಿತ್ತತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಗರುಭಾವೇನ ದೇವಗಣಂ ‘‘ದೇವಗಣೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ರೋಚೇತಿ। ‘‘ಪಿಸಾಚಗಣೋ’’ತಿ ವದತಿ। ನನ್ದನವನಞ್ಚ ‘‘ನನ್ದನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಮೋಹನ’’ನ್ತಿ ವದತಿ ಕಥಂ ಯಾತ್ರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ
ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಅತಿಸಲ್ಲಿಖತೇವ ಅಯಂ ದೇವಪುತ್ತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇದ’’ನ್ತಿ? ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ – ‘‘ಅಯಂ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಅಜ್ಜಾಪಿಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನ ಸೀಲೇನ ಆಗತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಬುದ್ಧಾ ಚ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅಕತಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿನೋ ಚಿತ್ತಕಾರೋ ಭಿತ್ತಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಿಯ – ‘‘ಸೀಲಂ ತಾವ ಸೋಧೇಹಿ, ಸಮಾಧಿಂ ಭಾವೇಹಿ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಂ ಉಜುಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಕಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಂ ಸುಞ್ಞತಾವಿಪಸ್ಸನಂಯೇವ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕಾರಕೋ ಅಭಿನ್ನಸೀಲೋ, ಏಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಅಸ್ಸ ಅನಾಗತೋತಿ ಸುಞ್ಞತಾವಿಪಸ್ಸನಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಉಜುಕೋ ನಾಮಾತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಉಜುಕೋತಿ ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಉಜುಕೋ ನಾಮ। ಅಭಯಾ ನಾಮ ಸಾ ದಿಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ವಾ ಪತ್ತಸ್ಸ ಭಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಭಯಾ ನಾಮ ಸಾ ದಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಥೋ ಅಕೂಜನೋತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಕತಿಕರಥೋ ಅಕ್ಖೇ ವಾ ಅನಬ್ಭಞ್ಜಿತೇ ಅತಿರೇಕೇಸು ವಾ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಅಭಿರುಳ್ಹೇಸು ಕೂಜತಿ ವಿರವತಿ, ನ ಏವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಸೋ ಹಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾಪಿ ಪಾಣಸಹಸ್ಸೇಸು ಅಭಿರುಹನ್ತೇಸು ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇಹಿ ಸಂಯುತೋತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತೋ।
ಹಿರೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ಅಪಾಲಮ್ಬೋತಿ ಯಥಾ ಬಾಹಿರಕರಥಸ್ಸ ರಥೇ ಠಿತಾನಂ ಯೋಧಾನಂ ಅಪತನತ್ಥಾಯ ದಾರುಮಯಂ ಅಪಾಲಮ್ಬನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗರಥಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಅಪಾಲಮ್ಬನಂ। ಸತ್ಯಸ್ಸ ಪರಿವಾರಣನ್ತಿ ರಥಸ್ಸ ಸೀಹಚಮ್ಮಾದಿಪರಿವಾರೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಮಗ್ಗರಥಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿ ಪರಿವಾರಣಂ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವಾ ಅಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಯಾಯಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವೋ, ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಠಮತರಂ ರಾಜಪುರಿಸೇಹಿ ಕಾಣಕುಣಿಆದೀನಂನೀಹರಣೇನ ಮಗ್ಗೇ ಸೋಧಿತೇ ಪಚ್ಛಾ ರಾಜಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಏವಮೇವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಸೋಧಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧವಟ್ಟಂ ಪರಿಜಾನಮಾನಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾಹಂ ಸಾರಥಿಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಜವ’’ನ್ತಿ।
ಇತಿ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ದೀಪೇಸಿ। ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ಯಥಾ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಭೋಜನಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಪ್ಪಮಾಣೇ ಕಬಳೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ತತೋ ಕಬಳಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಗವತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ದೇಸೇನ್ತೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾನುರೂಪೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ವನರೋಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೭. ಸತ್ತಮೇ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಕೇ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ, ಕೇ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಭಗವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಥಾವರವತ್ಥುನಾ ದೀಪೇನ್ತೋ ಆರಾಮರೋಪಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆರಾಮರೋಪಾತಿ ಪುಪ್ಫಾರಾಮಫಲಾರಾಮರೋಪಕಾ। ವನರೋಪಾತಿ ಸಯಂಜಾತೇ ಅರೋಪಿಮವನೇ ಸೀಮಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಬೋಧಿಚಙ್ಕಮನಮಣ್ಡಪಕುಟಿಲೇಣರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಂ ಕಾರಕಾ ಛಾಯೂಪಗೇ ರುಕ್ಖೇ ರೋಪೇತ್ವಾ ದದಮಾನಾಪಿ ವನರೋಪಾಯೇವ ನಾಮ। ಸೇತುಕಾರಕಾತಿ ವಿಸಮೇ ಸೇತುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉದಕೇ ನಾವಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಿ ಪಪನ್ತಿ ಪಾನೀಯದಾನಸಾಲಂ। ಉದಪಾನನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪೋಕ್ಖರಣೀತಳಾಕಾದಿಂ। ಉಪಸ್ಸಯನ್ತಿ ವಾಸಾಗಾರಂ। ‘‘ಉಪಾಸಯ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ।
ಸದಾ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ನ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತತ್ತಾ ತೇನಪಿ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ। ಅಥ ವಾ
೮. ಜೇತವನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಇದಂ ಹಿ ತಂ ಜೇತವನನ್ತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಜೇತವನಸ್ಸ ಚೇವ ಬುದ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ಆಗತೋ ಏವಮಾಹ। ಇಸಿಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತಂ।
ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಜೇತವನಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಥೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಂ ವಿಜ್ಜಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮಗ್ಗಚೇತನಾ। ವಿಜ್ಜಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ। ಸೀಲಂ ಜೀವಿತಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ವಿಜ್ಜಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾ। ಧಮ್ಮೋತಿ ವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ। ಸೀಲನ್ತಿ ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ। ಜೀವಿತಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಠಿತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ ಉತ್ತಮಂ। ಏತೇನ ಮಚ್ಚಾ ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗೇನ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ।
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಗೋತ್ತಧನೇಹಿ, ತಸ್ಮಾ। ಯೋನಿಸೋ ವಿಚಿನೇ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉಪಾಯೇನ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನೇಯ್ಯ। ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ವಿಸುಜ್ಝತಿ। ಅಥ ವಾ ಯೋನಿಸೋ ವಿಚಿನೇ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉಪಾಯೇನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನೇಯ್ಯ। ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಂ ತೇಸು ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ವಿಸುಜ್ಝತಿ।
ಇದಾನಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತೋವಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಾರಿಪುತ್ತೋವಾತಿ ಅವಧಾರಣವಚನಂ, ಏತೇಹಿ ಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋವ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ವದತಿ। ಉಪಸಮೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಉಪಸಮೇನ ಪಾರಂ ಗತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ। ಯೋ ಕೋಚಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಏತಾವಪರಮೋ ಸಿಯಾ, ನ ಥೇರೇನ ಉತ್ತರಿತರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ವದತಿ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೯. ನವಮೇ ಮಚ್ಛರಿನೋತಿ ಮಚ್ಛೇರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಭಿಕ್ಖುಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾಪಿ ನ ವನ್ದತಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗತೋ ವಿಹಾರಂ ಕದರಿಯಾತಿ ಇದಂ ಮಚ್ಛರಿನೋತಿ ಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಮುದುಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ‘‘ಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಥದ್ಧಂ ಪನ ಕದರಿಯಂ ನಾಮ। ಪರಿಭಾಸಕಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಘರದ್ವಾರೇ ಠಿತೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಕಸಿತ್ವಾ ಆಗತಾ, ವಪಿತ್ವಾ, ಲಾಯಿತ್ವಾ? ಮಯಂ ಅತ್ತನೋಪಿ ನ ಲಭಾಮ, ಕುತೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಸೀಘಂ ನಿಕ್ಖಮಥಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಂತಜ್ಜಕಾ। ಅನ್ತರಾಯಕರಾತಿ
ಸಮ್ಪರಾಯೋತಿ ಪರಲೋಕೋ। ರತೀತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿ। ಖಿಡ್ಡಾತಿ ಕಾಯಿಕಖಿಡ್ಡಾದಿಕಾ ತಿವಿಧಾ ಖಿಡ್ಡಾ। ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇಸ ವಿಪಾಕೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಭವನೇ ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಏಸ ವಿಪಾಕೋ। ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತೀತಿ ‘‘ಯಮಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜರೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ದುಗ್ಗತಿ।
ವದಞ್ಞೂತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಘರದ್ವಾರೇ ಠಿತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತುಣ್ಹೀವ ಹೋನ್ತಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ – ‘‘ಭಿಕ್ಖಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ನಾಮ। ತತ್ರ ಯೇ ‘‘ಮಯಂ ಪಚಾಮ, ಇಮೇ ಪನ ನ ಪಚನ್ತಿ, ಪಚಮಾನೇ ಪತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಾ ಪಕಾಸನ್ತೀತಿ ವಿಮಾನಪ್ಪಭಾಯ ಜೋತನ್ತಿ। ಪರಸಮ್ಭತೇಸೂತಿ ಪರೇಹಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತೇಸು। ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ ಸುಗ್ಗತೀತಿ, ‘‘ಏತೇ ಸಗ್ಗಾ’’ತಿ
೧೦. ಘಟೀಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೦. ದಸಮೇ ಉಪಪನ್ನಾಸೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಸೇನ ಉಪಗತಾ। ವಿಮುತ್ತಾತಿ ಅವಿಹಾಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಾ। ಮಾನುಸಂ ದೇಹನ್ತಿ ಇಧ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಏವ ವುತ್ತಾನಿ। ದಿಬ್ಬಯೋಗನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ। ಉಪಚ್ಚಗುನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿಂಸು। ಉಪಕೋತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ನಾಮಾನಿ। ಕುಸಲೀ ಭಾಸಸೀ ತೇಸನ್ತಿ, ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕುಸಲೀ, ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ತ್ವಂ ಕುಸಲಂ ಅನವಜ್ಜಂ ಭಾಸಸಿ, ಥೋಮೇಸಿ ಪಸಂಸಸಿ ತಂ ತೇ ಧಮ್ಮಂ ಇಧಞ್ಞಾಯಾತಿ ತೇ ಥೇರಾ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಇಧ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಗಮ್ಭೀರನ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥಂ। ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನಿರಾಮಿಸೋತಿ ನಿರಾಮಿಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನಾಮ ಅನಾಗಾಮೀ, ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಹುವಾತಿ ಅಹೋಸಿ। ಸಗಾಮೇಯ್ಯೋತಿ ಏಕಗಾಮವಾಸೀ। ಪರಿಯೋಸಾನಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಠಪಿತಾತಿ। ದಸಮಂ।
ಆದಿತ್ತವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ಜರಾವಗ್ಗೋ
೧. ಜರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೧. ಜರಾವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸಾಧೂತಿ ಲದ್ಧಕಂ ಭದ್ದಕಂ। ಸೀಲಂ ಯಾವ ಜರಾತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯಥಾ ಮುತ್ತಾಮಣಿರತ್ತವತ್ಥಾದೀನಿ ಆಭರಣಾನಿ ತರುಣಕಾಲೇಯೇವ ಸೋಭನ್ತಿ, ಜರಾಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ತಾನಿ ಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಬಾಲಭಾವಂ ಪತ್ಥೇತಿ, ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ
ಸದ್ಧಾ ಸಾಧು ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಹತ್ಥಾಳವಕಚಿತ್ತಗಹಪತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಸದ್ಧಾ ನಾಮ ಸಾಧು। ಪಞ್ಞಾ ನರಾನಂ ರತನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠಾದೀಹಿ ರತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಯದಿ ಚಿತ್ತೀಕತನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ಚಿತ್ತೀಕತೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ, ಯೇ ಚ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತೀಕತಾ, ತೇಸಂ ಚಿತ್ತೀಕತೋ ಭಗವಾ। ಯದಿ ರತಿಕರನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ರತಿಕರೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ, ತಸ್ಸ ವಚನೇನ ಚರನ್ತಾ ಝಾನರತಿಸುಖೇನ ಅಭಿರಮನ್ತಿ। ಯದಿ ಅತುಲ್ಯನ್ತಿ ರತನಂ, ನನು ಭಗವಾ ಅತುಲೋ ಪುರಿಸಸೀಹೋ। ನ ಹಿ
ಇಧ ಪನ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ ‘‘ರತನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಚೇತನಾ, ಸಾ ಹಿ ಅರೂಪತ್ತಾ ಪರಿಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಅಜರಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೨. ದುತಿಯೇ ಅಜರಸಾತಿ ಅಜೀರಣೇನ, ಅವಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀಲಞ್ಹಿ ಅವಿಪನ್ನಮೇವ ಸಾಧು ಹೋತಿ, ವಿಪನ್ನಸೀಲಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದಯೋಪಿ ನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ನಿದ್ಧಮಿತಬ್ಬೋವ ಹೋತೀತಿ। ದುತಿಯಂ।
೩. ಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೩. ತತಿಯೇ ಸತ್ಥೋತಿ ಸದ್ಧಿಂಚರೋ, ಜಙ್ಘಸತ್ಥೋ ವಾ ಸಕಟಸತ್ಥೋ ವಾ। ಮಿತ್ತನ್ತಿ ರೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಟಙ್ಕಿಯಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಯಾನೇನ ಹರಿತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಸಮ್ಪಾಪನೇನ ಮಿತ್ತಂ। ಸಕೇ ಘರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ಸಹಾಯೋ ಅತ್ಥಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಯೋ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ವಹತಿ ನಿತ್ಥರತಿ, ಸೋ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಹ ಅಯನಭಾವೇನ ಸಹಾಯೋ ಮಿತ್ತಂ, ಸುರಾಪಾನಾದಿಸಹಾಯಾ ಪನ ನ ಮಿತ್ತಾ। ಸಮ್ಪರಾಯಿಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಹಿತಂ। ತತಿಯಂ।
೪. ವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪುತ್ತಾ ವತ್ಥೂತಿ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಟಿಜಗ್ಗನಟ್ಠೇನ ಪುತ್ತಾ ಪತಿಟ್ಠಾ। ಪರಮೋತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಗುಯ್ಹಸ್ಸ ಕಥೇತಬ್ಬಯುತ್ತತಾಯ ಭರಿಯಾ ಪರಮೋ ಸಖಾ ನಾಮ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫-೭. ಪಠಮಜನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೫೫. ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಧಾವತೀತಿ ಪರಸಮುದ್ದಾದಿಗಮನವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಧಾವತಿ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೫೬. ಛಟ್ಠೇ ದುಕ್ಖಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ। ಛಟ್ಠಂ।
೫೭. ಸತ್ತಮೇ ಪರಾಯಣನ್ತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಉಪ್ಪಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೮. ಅಟ್ಠಮೇ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಥೋತಿ ಸುಗತಿಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಮಗ್ಗೋ। ರತ್ತಿನ್ದಿವಕ್ಖಯೋತಿ ರತ್ತಿದಿವೇಹಿ, ರತ್ತಿದಿವೇಸು ವಾ ಖೀಯತಿ। ಇತ್ಥೀ ಮಲನ್ತಿ ಸೇಸಂ ಬಾಹಿರಮಲಂ ಭಸ್ಮಖಾರಾದೀಹಿ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಸೋಧೇತುಂ, ಮಾತುಗಾಮಮಲೇನ ದುಟ್ಠೋ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಕಾತುನ್ತಿ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಮಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತ್ಥಿಯಂ ಪಜಾ ಸಜ್ಜತಿ। ತಪೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಧುತಙ್ಗಗುಣವೀರಿಯದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾನಂ ನಾಮಂ, ಇಧ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಿಕಾ ಪಟಿಪದಾ ವಟ್ಟತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ದುತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೯. ನವಮೇ ಕಿಸ್ಸ ಚಾಭಿರತೋತಿ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಅಭಿರತೋ। ದುತಿಯಾತಿ ಸುಗತಿಞ್ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುತಿಯಿಕಾ। ಪಞ್ಞಾ ಚೇನಂ ಪಸಾಸತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ ಏತಂ ಪುರಿಸಂ ‘‘ಇದಂ ಕರೋಹಿ, ಇದಂ ಮಾಕರೀ’’ತಿ ಅನುಸಾಸತಿ। ನವಮಂ।
೧೦. ಕವಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೦. ದಸಮೇ ಛನ್ದೋ ನಿದಾನನ್ತಿ ಗಾಯತ್ತಿಆದಿಕೋ ಛನ್ದೋ ಗಾಥಾನಂ ನಿದಾನಂ। ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಾಪನಗಾಥಾ ಆರಭನ್ತೋ ಹಿ ‘‘ಕತರಚ್ಛನ್ದೇನ ಹೋತೂ’’ತಿ ಆರಭತಿ ವಿಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಜನನಂ। ಅಕ್ಖರಂ ಹಿ ಪದಂ ಜನೇತಿ, ಪದಂ ಗಾಥಂ ಜನೇತಿ, ಗಾಥಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ। ನಾಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಸಮುದ್ದಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿನಿಸ್ಸಿತಾ। ಗಾಥಾ ಆಸಯೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ। ಕವಿತೋ ಹಿ ಗಾಥಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಸೋ ತಾಸಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ। ದಸಮಂ।
ಜರಾವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಅದ್ಧವಗ್ಗೋ
೧. ನಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೧. ಅದ್ಧವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ನಾಮಂ ಸಬ್ಬಂ ಅದ್ಧಭವೀತಿ ನಾಮಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿಭವತಿ ಅನುಪತತಿ। ಓಪಪಾತಿಕೇನ ವಾ ಹಿ ಕಿತ್ತಿಮೇನ ವಾ ನಾಮೇನ ಮುತ್ತೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೋ ವಾ ನತ್ಥಿ। ಯಸ್ಸಪಿ ಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಅನಾಮಕೋತ್ವೇವ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಹೋತಿ। ಪಠಮಂ।
೨-೩. ಚಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೬೨. ದುತಿಯೇ ಸಬ್ಬೇವ ವಸಮನ್ವಗೂತಿ ಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂಯೇವ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಮೇತಂ। ದುತಿಯಂ।
೬೩. ತತಿಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತಿಯಂ।
೪-೫. ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೬೪. ಚತುತ್ಥೇ ಕಿಂ ಸು ಸಂಯೋಜನೋತಿ ಕಿಂ ಸಂಯೋಜನೋ ಕಿಂ ಬನ್ಧನೋ? ವಿಚಾರಣನ್ತಿ ವಿಚರಣಾ ಪಾದಾನಿ। ಬಹುವಚನೇ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ। ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಚಾರಣನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ತಸ್ಸ ಪಾದಾ। ಚತುತ್ಥಂ।
೬೫. ಪಞ್ಚಮೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಅತ್ತಹತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೬. ಛಟ್ಠೇ ಕೇನಸ್ಸುಬ್ಭಾಹತೋತಿ ಕೇನ ಅಬ್ಭಾಹತೋ। ಸು-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಆದಿತ್ತೋ। ಛಟ್ಠಂ।
೭-೯. ಉಡ್ಡಿತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೬೭. ಸತ್ತಮೇ ತಣ್ಹಾಯ ಉಡ್ಡಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತೋ। ಚಕ್ಖುಞ್ಹಿ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುನಾ ಆವುನಿತ್ವಾ ರೂಪನಾಗದನ್ತೇ ಉಡ್ಡಿತಂ, ಸೋತಾದೀನಿ ಸದ್ದಾದೀಸೂತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಉಡ್ಡಿತೋ ಲೋಕೋ। ಮಚ್ಚುನಾ ಪಿಹಿತೋತಿ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ನ ದೂರಂ ಏಕಚಿತ್ತನ್ತರಂ, ಬಲವತಿಯಾ ಪನ ಮಾರಣನ್ತಿಕವೇದನಾಯ ಪಬ್ಬತೇನ ವಿಯ ಓತ್ಥಟತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ತಂ ನ ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ‘‘ಮಚ್ಚುನಾ ಪಿಹಿತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತಮಂ।
೬೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಸ್ವೇವ ಪಞ್ಹೋ ದೇವತಾಯ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಾಯವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೬೯. ನವಮೇ
೧೦. ಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೦. ದಸಮೇ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಛಸೂತಿ ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಆಯತನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಛಸು ಕುಬ್ಬತೀತಿ ತೇಸುಯೇವ ಛಸು ಸನ್ಥವಂ ಕರೋತಿ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ತಾನಿಯೇವ ಚ ಉಪಾದಾಯ ಆಗಮ್ಮ ಪಟಿಚ್ಚ ಪವತ್ತತಿ। ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ ತೇಸುಯೇವ ಛಸು ವಿಹಞ್ಞತಿ ಪೀಳಿಯತಿ। ಇತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನವಸೇನ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಆಗತೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಂ ಪನ ವಸೇನ ಆಹರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಛಸು ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಅಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಛಸು ಬಾಹಿರೇಸು ಸನ್ಥವಂ ಕರೋತಿ, ಛನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಛಸು ಬಾಹಿರೇಸು ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ। ದಸಮಂ।
ಅದ್ಧವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗೋ
೧. ಛೇತ್ವಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೧. ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗಸ್ಸ ಛೇತ್ವಾತಿ ವಧಿತ್ವಾ। ಸುಖಂ ಸೇತೀತಿ ಕೋಧಪರಿಳಾಹೇನ ಅಪರಿದಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ ಸುಖಂ ಸಯತಿ। ನ ಸೋಚತೀತಿ ಕೋಧವಿನಾಸೇನ ವಿನಟ್ಠದೋಮನಸ್ಸತ್ತಾ ನ ಸೋಚತಿ। ವಿಸಮೂಲಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸ ಮಧುರಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಕುದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ, ಅಕ್ಕುಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ, ಪಹಟಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಹರಿತ್ವಾ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಧುರಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಠಾನೇ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಗ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅರಿಯಾತಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ। ಪಠಮಂ।
೨. ರಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೨. ದುತಿಯೇ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಣಂ। ಧಜೋ ರಥಸ್ಸಾತಿ ಮಹನ್ತಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ದೂರತೋವ ಅಗ್ಗಿಪಿ ದೂರತೋವ ಧೂಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಚೋಳರಟ್ಠಂ ಪಣ್ಡುರಟ್ಠನ್ತಿ ಏವಂ ರಟ್ಠಮ್ಪಿ ರಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಪಿ ಪನ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ಭರಿಯಾ’’ತಿ ಭತ್ತಾರಂ ಪತ್ವಾವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ಧೂಮೋ ಪಞ್ಞಾಣಮಗ್ಗಿನೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯಂ।
೩. ವಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೩. ತತಿಯೇ ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸದ್ಧೋ ಸದ್ಧಾಯ ಮುತ್ತಮಣಿಆದೀನಿಪಿ ವಿತ್ತಾನಿ ಲಭತಿ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಕುಲಸಮ್ಪದಾ, ಛ ಕಾಮಸಗ್ಗಾನಿ, ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀಹಿ ವಿತ್ತೇಹಿ ಸದ್ಧಾವಿತ್ತಮೇವ ಸೇಟ್ಠಂ। ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೋ। ಸುಖಮಾವಹತೀತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಾಸವಾನಾಸವಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸುಖಂ ಆವಹತಿ। ಸಾದುತರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಯೋ ಪಞ್ಞಾಜೀವೀ ಗಹಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ಪಞ್ಚಸು ಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಜೀವತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ಇದಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆದಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಫಲಾಧಿಗಮವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಜೀವತಿ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಜೀವಿತಂ ಜೀವತೀತಿ ಆಹು। ತತಿಯಂ।
೪. ವುಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೪. ಚತುತ್ಥೇ ಬೀಜನ್ತಿ ಉಪ್ಪತನ್ತಾನಂ ಸತ್ತವಿಧಂ ಧಞ್ಞಬೀಜಂ ಸೇಟ್ಠಂ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಉಗ್ಗತೇ ಜನಪದೋ ಖೇಮೋ ಹೋತಿ ಸುಭಿಕ್ಖೋ। ನಿಪತತನ್ತಿ ನಿಪತನ್ತಾನಂ ಮೇಘವುಟ್ಠಿ ಸೇಟ್ಠಾ। ಮೇಘವುಟ್ಠಿಯಞ್ಹಿ ಸತಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಸಸ್ಸಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಜನಪದಾ ಫೀತಾ ಹೋನ್ತಿ ಖೇಮಾ ಸುಭಿಕ್ಖಾ। ಪವಜಮಾನಾನನ್ತಿ ಜಙ್ಗಮಾನಂ ಪದಸಾ ಚರಮಾನಾನಂ ಗಾವೋ ಸೇಟ್ಠಾ। ತಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಸುಖಂ ವಿಹರನ್ತಿ। ಪವದತನ್ತಿ ರಾಜಕುಲಮಜ್ಝಾದೀಸು ವದನ್ತಾನಂ ಪುತ್ತೋ ವರೋ। ಸೋ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅನತ್ಥಾವಹಂ ನ ವದತಿ।
ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪತತಂ ಸೇಟ್ಠಾತಿ ಪುರಿಮಪಞ್ಹೇ ಕಿರ ಸುತ್ವಾ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಾ ಏಕಾ ದೇವತಾ ‘‘ದೇವತೇ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಏತಂ ಪಞ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಸಿ? ಅಹಂ ತೇ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಿಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ಇತರಾ ದೇವತಾ ಆಹ – ‘‘ಯಾವ ಪಧಂಸೀ ವದೇಸಿ ದೇವತೇ ಯಾವ ಪಗಬ್ಭಾ ಮುಖರಾ, ಅಹಂ ಬುದ್ಧಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ। ತ್ವಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಸ್ಮಾ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ? ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ತದೇವ ಪಞ್ಹಂ ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ಸತ್ಥಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪತತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾ। ಸಾ ಹಿ ಉಪ್ಪತಮಾನಾ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪತತಂ ಸೇಟ್ಠಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಕಮಹಾಅವಿಜ್ಜಾ। ಸಾ ಹಿ ನಿಪತನ್ತಾನಂ ಓಸೀದನ್ತಾನಂ ವರಾ। ಪವಜಮಾನಾನನ್ತಿ ಪದಸಾ ಚರಮಾನಾನಂ ಜಙ್ಗಮಾನಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಯಾದಿಸೋ ಪುತ್ತೋ ವಾ ಹೋತು ಅಞ್ಞೋ ವಾ, ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ವದಮಾನಾನಂ ಬುದ್ಧೋ ವರೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಗಮ್ಮ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪಾಣಾನಂ ಬನ್ಧನಮೋಕ್ಖೋ ಹೋತೀತಿ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ಭೀತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಕಿಂಸೂಧ ಭೀತಾತಿ ಕಿಂ ಭೀತಾ? ಮಗ್ಗೋ ಚನೇಕಾಯತನಪ್ಪವುತ್ತೋತಿ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕಥಿತೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಿಸ್ಸ ಭೀತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಯಂ ಜನತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ವದತಿ। ಭೂರಿಪಞ್ಞಾತಿ ಬಹುಪಞ್ಞ ಉಸ್ಸನ್ನಪಞ್ಞ। ಪರಲೋಕಂ ನ ಭಾಯೇತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ ಪರಂ ಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಭಾಯೇಯ್ಯ। ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ। ಬಹ್ವನ್ನಪಾನಂ ಘರಮಾವಸನ್ತೋತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದಯೋ ವಿಯ ಬಹ್ವನ್ನಪಾನೇ ಘರೇ ವಸನ್ತೋ।
ಇದಾನಿ ಗಾಥಾಯ ಅಙ್ಗಾನಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ – ‘‘ವಾಚ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಚತ್ತಾರಿ ವಚೀಸುಚರಿತಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ, ‘‘ಮನೇನಾ’’ತಿಪದೇನ ತೀಣಿ ಮನೋಸುಚರಿತಾನಿ, ‘‘ಕಾಯೇನಾ’’ತಿ ಪದೇನ ತೀಣಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾನಿ। ಇತಿ ಇಮೇ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಪುಬ್ಬಸುದ್ಧಿಅಙ್ಗಂ ನಾಮ। ಬಹ್ವನ್ನಪಾನಂ ಘರಮಾವಸನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಯಞ್ಞಉಪಕ್ಖರೋ ಗಹಿತೋ। ಸದ್ಧೋತಿ ಏಕಮಙ್ಗಂ, ಮುದೂತಿ ಏಕಂ, ಸಂವಿಭಾಗೀತಿ ಏಕಂ, ವದಞ್ಞೂತಿ ಏಕಂ। ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಚತೂಸೂ’’ತಿ ಆಹ।
ಅಪರೋಪಿ
೬. ನಜೀರತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೬. ಛಟ್ಠೇ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ನ ಜೀರತೀತಿ ಅತೀತಬುದ್ಧಾನಂ ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಕಥಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಜೀರತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪೋರಾಣಾ ಪನ ‘‘ಅದ್ಧಾನೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ನ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಜೀರಣಸಭಾವೋ ಪನ ನ ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಆಲಸ್ಯನ್ತಿ ಆಲಸಿಯಂ, ಯೇನ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋವ, ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಹೋತಿ, ತೇಲೇಪಿ ಉತ್ತರನ್ತೇ ಠಿತಿಂ ನ ಕರೋತಿ। ಪಮಾದೋತಿ ನಿದ್ದಾಯ ವಾ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ವಾ ಪಮಾದೋ। ಅನುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸಮಯೇ ಕಮ್ಮಕರಣವೀರಿಯಾಭಾವೋ। ಅಸಂಯಮೋತಿ ಸೀಲಸಞ್ಞಮಾಭಾವೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಚಾರತಾ। ನಿದ್ದಾತಿ ಸೋಪ್ಪಬಹುಲತಾ। ತಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಠಿತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಪಗೇವ ನಿಪನ್ನೋ। ತನ್ದೀತಿ ಅತಿಚ್ಛಾತಾದಿವಸೇನ ಆಗನ್ತುಕಾಲಸಿಯಂ। ತೇ ಛಿದ್ದೇತಿ ತಾನಿ ಛ ಛಿದ್ದಾನಿ ವಿವರಾನಿ। ಸಬ್ಬಸೋತಿ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ವಿವಜ್ಜಯೇತಿ ವಜ್ಜೇಯ್ಯ ಜಹೇಯ್ಯ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ಇಸ್ಸರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೭. ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ಥಮಲನ್ತಿ ಮಲಗ್ಗಹಿತಸತ್ಥಂ। ಕಿಂ ಸು ಹರನ್ತಂ ವಾರೇನ್ತೀತಿ ಕಂ ಹರನ್ತಂ ನಿಸೇಧೇನ್ತಿ। ವಸೋತಿ ಆಣಾಪವತ್ತನಂ। ಇತ್ಥೀತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಭಣ್ಡತ್ತಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಭಣ್ಡಾನಮುತ್ತಮಂ, ವರಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಚ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಭಣ್ಡಾನಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಕೋಧೋ ಸತ್ಥಮಲನ್ತಿ ಕೋಧೋ ಮಲಗ್ಗಹಿತಸತ್ಥಸದಿಸೋ, ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಮಲನ್ತಿ ಸತ್ಥಮಲಂ। ಅಬ್ಬುದನ್ತಿ ವಿನಾಸಕಾರಣಂ, ಚೋರಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ವಿನಾಸಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹರನ್ತೋತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ। ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಹಿ ಪಟ್ಠಪಿತಕಾಲೇಯೇವ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾನಿ। ತೇಸಂ ತಾನಿ ಹರನ್ತೋ ಸಮಣೋ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ, ಅನಾಹರನ್ತೇ ಪುಞ್ಞಹಾನಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅತ್ತಾನಂ ನ ದದೇತಿ ಪರಸ್ಸ ದಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ನ ದದೇಯ್ಯ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪರಿಚ್ಚಜೇತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜೇಯ್ಯ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಸಣ್ಹಂ ಮುದುಕಂ। ಪಾಪಿಕನ್ತಿ ಫರುಸಂ ವಾಚಂ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ಪಾಥೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೯. ನವಮೇ ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಸಿರೀತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಂ। ಆಸಯೋತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಂ। ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಹಿ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತೇ ಥಲತೋಪಿ ಜಲತೋಪಿ ಭೋಗಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ। ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಕಸ್ಸತೀತಿ ಪರಿಕಡ್ಢತಿ। ನವಮಂ।
೧೦. ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೦. ದಸಮೇ ಪಜ್ಜೋತೋತಿ ಪದೀಪೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಜಾಗರೋತಿ ಜಾಗರಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಗಾವೋ ಕಮ್ಮೇ ಸಜೀವಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮೇನ ಸಹ ಜೀವನ್ತಾನಂ ಸೀತಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥೋತಿ ಸೀತಂ ಅಸ್ಸ ಸತ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಜೀವಿತವುತ್ತಿ। ಸೀತನ್ತಿ ನಙ್ಗಲಂ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ನಙ್ಗಲೇಹಿ ಖೇತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಕಟ್ಠಂ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಥಂ ಜೀವಿಸ್ಸತೀತಿ ವದತಿ। ದಸಮಂ।
೧೧. ಅರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೧. ಏಕಾದಸಮೇ ಅರಣಾತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾ। ವುಸಿತನ್ತಿ ವುಸಿತವಾಸೋ। ಭೋಜಿಸ್ಸಿಯನ್ತಿ ಅದಾಸಭಾವೋ। ಸಮಣಾತಿ ಖೀಣಾಸವಸಮಣಾ। ತೇ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ಅರಣಾ ನಾಮ। ವುಸಿತಂ ನ ನಸ್ಸತೀತಿ ತೇಸಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗವಾಸೋ ಪರಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೇಖಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿಜಾನನ್ತಿ। ಭೋಜಿಸ್ಸಿಯನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಸಮಣಾನಂಯೇವ ನಿಚ್ಚಂ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವೋ ನಾಮ। ವನ್ದನ್ತೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವನ್ದನ್ತಿ। ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಸಮಣೀಧಾತಿ ಸಮಣಂ ಇಧ। ಜಾತಿಹೀನನ್ತಿ ಅಪಿ ಚಣ್ಡಾಲಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ। ಖತ್ತಿಯಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಖತ್ತಿಯಾವ, ದೇವಾಪಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮಣಂ ವನ್ದನ್ತಿಯೇವಾತಿ। ಏಕಾದಸಮಂ।
ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।