೯. ವನಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ವಿವೇಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೧. ವನಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಕೋಸಲೇಸು ವಿಹರತೀತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಜನಪದಸ್ಸ ಸುಲಭಭಿಕ್ಖತಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹರತಿ। ಸಂವೇಜೇತುಕಾಮಾತಿ ವಿವೇಕಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಪೇತುಕಾಮಾ। ವಿವೇಕಕಾಮೋತಿ ತಯೋ ವಿವೇಕೇ ಪತ್ಥಯನ್ತೋ। ನಿಚ್ಛರತೀ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಬಾಹಿರೇಸು ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚರತಿ। ಜನೋ ಜನಸ್ಮಿನ್ತಿ ತ್ವಂ ಜನೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಜನೇ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿನಯಸ್ಸು। ಪಜಹಾಸೀತಿ ಪಜಹ। ಭವಾಸೀತಿ ಭವ। ಸತಂ ತಂ ಸಾರಯಾಮಸೇತಿ ಸತಿಮನ್ತಂ ಪಣ್ಡಿತಂ ತಂ ಮಯಮ್ಪಿ ಸಾರಯಾಮ, ಸತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಮಯಂ ತಂ ಸಾರಯಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾತಾಲರಜೋತಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಪಾತಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ಕಿಲೇಸರಜೋ। ಮಾ ತಂ ಕಾಮರಜೋತಿ ಅಯಂ ಕಾಮರಾಗರಜೋ ತಂ ಮಾ ಅವಹರಿ, ಅಪಾಯಮೇವ ಮಾ ನೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಂಸುಕುನ್ಥಿತೋತಿ ಪಂಸುಮಕ್ಖಿತೋ। ವಿಧುನನ್ತಿ ವಿಧುನನ್ತೋ। ಸಿತಂ ರಜನ್ತಿ ಸರೀರಲಗ್ಗಂ ರಜಂ। ಸಂವೇಗಮಾಪಾದೀತಿ ದೇವತಾಪಿ ನಾಮ ಮಂ ಏವಂ ಸಾರೇತೀತಿ ವಿವೇಕಮಾಪನ್ನೋ, ಉತ್ತಮವೀರಿಯಂ ವಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪರಮವಿವೇಕಂ ಮಗ್ಗಮೇವ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಉಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೨. ದುತಿಯೇ ಸುಪತೀತಿ ಅಯಂ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವೋ, ಸೋ ದೂರೇ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಜಾತಸ್ಸರಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಗತ್ತಾನಿ ಉತುಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ನೀಚಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಿವಾ ಸುಪತಿ, ದಿವಾಸೋಪ್ಪಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ವಡ್ಢಿತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಅತ್ಥಂ ನಾಸೇತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ‘‘ಚೋದೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಭಾಸಿ।
ಆತುರಸ್ಸಾತಿ ಸಲ್ಲವಿದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸವಿಸೇನ ರುಪ್ಪತೋತಿ ಘಟ್ಟಿಯಮಾನಸ್ಸ।
ಇದಾನಿಸ್ಸ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ಕಥಯನ್ತೀ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಸಿತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಯೇನ ಅನಿಸ್ಸಿತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ತಪೇತಿ ಏವರೂಪಂ ಖೀಣಾಸವಂ ದಿವಾಸೋಪ್ಪಂ ನ ತಪತಿ, ತಾದಿಸಂ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ನ ತಪೇಸ್ಸತೀತಿ? ವದತಿ। ಥೇರಸ್ಸೇವ ವಾ ಏತಂ ವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಬದ್ಧೇಸು ಮುತ್ತಂ ಅಸಿತಂ ಮಾದಿಸಂ ಖೀಣಾಸವಪಬ್ಬಜಿತಂ ಕಸ್ಮಾ ದಿವಾಸೋಪ್ಪಂ ತಪೇ, ನ ತಪೇಸ್ಸತೀತಿ? ಸೇಸಗಾಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದೇವತಾಯ ಹಿ ವಚನಪಕ್ಖೇ – ‘‘ಏವರೂಪಂ ಖೀಣಾಸವಪಬ್ಬಜಿತಂ ದಿವಾಸೋಪ್ಪಂ ನ ತಪತಿ, ತಾದಿಸಂ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ನ ತಪೇಸ್ಸತಿ? ತಪೇಸ್ಸತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಪಕ್ಖೇ – ‘‘ಏವರೂಪಂ ಮಾದಿಸಂ ಖೀಣಾಸವಪಬ್ಬಜಿತಂ ಕಸ್ಮಾ ದಿವಾಸೋಪ್ಪಂ ತಪೇ? ನ ತಪತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ। ವಿನಯಾತಿ ವಿನಯೇನ। ಸಮತಿಕ್ಕಮಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಿಕಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ। ತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ತಂ ಚತುಸಚ್ಚಞಾಣಂ। ಪರಮೋದಾನನ್ತಿ ಪರಮಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಪಬ್ಬಜಿತನ್ತಿ ಏವರೂಪೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ। ವಿಜ್ಜಾಯಾತಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾಯ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯನ್ತಿ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯಂ। ದುತಿಯಂ।
೩. ಕಸ್ಸಪಗೋತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೩. ತತಿಯೇ ಛೇತನ್ತಿ ಏಕಂ ಮಿಗಲುದ್ದಕಂ। ಓವದತೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ಪಾತೋವ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಮಿಗೇ ವಧಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಏಕಂ ರೋಹಿತಮಿಗಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸತ್ತಿಯಾ ನಂ ಪಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ಅದಾರುಂ ತಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಅಖೇತ್ತೇ ವಪ್ಪನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋಪಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಸೇತಿ, ಏತಸ್ಸಾಪಿ ಚೋದೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಅಭಾಸಿ।
ಅಪ್ಪಪಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞಂ। ಅಚೇತಸನ್ತಿ ಕಾರಣಜಾನನಸಮತ್ಥೇನ ಚಿತ್ತೇನ ರಹಿತಂ। ಮನ್ದೋವಾತಿ ಅನ್ಧಬಾಲೋ ವಿಯ। ಸುಣಾತೀತಿ ತವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುಣಾತಿ। ನ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥಮಸ್ಸ ನ ಜಾನಾತಿ। ಆಲೋಕೇತೀತಿ ತವ ಪುಥುಜ್ಜನಿಕಇದ್ಧಿಯಾ ಜಲನ್ತಂ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಕಂ ಆಲೋಕೇತಿ। ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನೇವ ತೇಲಂ ನ ವಟ್ಟಿ ನ ದೀಪಕಪಲ್ಲಿಕಾ, ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಆನುಭಾವೇನಾಯಂ ಜಲತೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ದಸ ಪಜ್ಜೋತೇತಿ ದಸಸು ಅಙ್ಗುಲೀಸು ದಸ ಪದೀಪೇ। ರೂಪಾನೀತಿ ಕಾರಣರೂಪಾನಿ। ಚಕ್ಖೂತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು। ಸಂವೇಗಮಾಪಾದೀತಿ ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾತಿ? ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪರಮವಿವೇಕಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ। ತತಿಯಂ।
೪. ಸಮ್ಬಹುಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೪. ಚತುತ್ಥೇ ಸಮ್ಬಹುಲಾತಿ ಬಹೂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ ವಿನಯಧರಾ ಚ। ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ। ಪಕ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ತೇ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಗಾಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಪರಿದೇವಮಾನಾತಿ ‘‘ಇದಾನಿ ತಥಾರೂಪಂ ಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಪಞ್ಹಾಕಥನಂ ಕುತೋ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ರೋದಮಾನಾ।
ಖಾಯತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಕೋ ಮೇತಿ ಕಹಂ ಇಮೇ। ವಜ್ಜಿಭೂಮಿಯಾತಿ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠಾಭಿಮುಖಾ ಗತಾ। ಮಗಾ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಮಗಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ವಾ ವನಸಣ್ಡೇ ವಾ ವಿಚರನ್ತಾ – ‘‘ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತುಸನ್ತಕಂ ಪಿತುಸನ್ತಕಂ ಪವೇಣಿಆಗತ’’ನ್ತಿ ಅಗಹೇತ್ವಾ, ಯತ್ಥೇವ ನೇಸಂ ಗೋಚರಫಾಸುತಾ ಚ ಹೋತಿ ಪರಿಪನ್ಥಾಭಾವೋ ಚ, ತತ್ಥ ವಿಚರನ್ತಿ। ಏವಂ ಅನಿಕೇತಾ ಅಗೇಹಾ ಭಿಕ್ಖವೋಪಿ ‘‘ಅಯಂ, ಆವುಸೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಸನ್ತಕೋ ಪವೇಣಿಆಗತೋ’’ತಿ ಅಗಹೇತ್ವಾ ಯತ್ಥೇವ ನೇಸಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಸಪ್ಪಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪಾಯಞ್ಚ ಸುಲಭಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತಿ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ಆನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಆನನ್ದೋತಿ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ಥೇರೋ। ಅತಿವೇಲನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ವೇಲಂ। ಗಿಹಿಸಞ್ಞತ್ತಿಬಹುಲೋತಿ ರತ್ತಿಞ್ಚ ದಿವಾ ಚ ಬಹುಕಾಲಂ ಗಿಹೀ ಸಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ। ಭಗವತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯಂ ರಾಜಗಹೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಗಾಯಿಸ್ಸಾಮ, ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯತ್ಥಾಯ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಕೋಸಲರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞಾವಾಸೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಏಕಂ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ತುಮ್ಹೇ ಪುಬ್ಬೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛಥ। ಅಜ್ಜ ಏಕಕಾವ ಆಗತಾ। ಕಹಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತತ್ಥ? ಇದಾನಿ ಕಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಥ? ಕಸ್ಸ ಮುಖೋದಕಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ದೇಥ, ಪರಿವೇಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಥ, ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಬಹುಂ ವತ್ವಾ ಪರಿದೇವಿಂಸು। ಥೇರೋ – ‘‘ಮಾ, ಆವುಸೋ, ಸೋಚಿತ್ಥ, ಮಾ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ
ಪಸಕ್ಕಿಯಾತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ। ಹದಯಸ್ಮಿಂ ಓಪಿಯಾತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಹದಯಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಹದಯಮ್ಹಿ ಓಪೇತಿ ನಾಮ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯೇಸಾ ಭಾಸತಿ। ಝಾಯಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಝಾಯಿಕೋ ಭವ। ಬಿಳಿಬಿಳಿಕಾತಿ ಅಯಂ ಗಿಹೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಬಿಳಿಬಿಳಿಕಥಾ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಅನುರುದ್ಧಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೬. ಛಟ್ಠೇ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾತಿ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ। ಸೋಭಸೀತಿ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಸೋಭಸಿ, ಇದಾನಿಪಿ ಸೋಭಸಿ। ದುಗ್ಗತಾತಿ ನ ಗತಿದುಗ್ಗತಿಯಾ ದುಗ್ಗತಾ। ತಾ ಹಿ ಸುಗತಿಯಂ ಠಿತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತಿ, ಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿಯಾ ಪನ ದುಗ್ಗತಾ। ತತೋ ಚುತಾ ಹಿ ತಾ ನಿರಯೇಪಿ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದುಗ್ಗತಾ। ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ – ರತ್ತೋ ರಾಗವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸವಸೇನ… ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹವಸೇನ… ವಿನಿಬದ್ಧೋ ಮಾನವಸೇನ… ಪರಾಮಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ… ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯವಸೇನ… ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನ… ವಿಕ್ಖೇಪಗತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ತಾಪಿ ಏವಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾವ। ನರದೇವಾನನ್ತಿ ದೇವನರಾನಂ।
ನತ್ಥಿ ದಾನೀತಿ ಸಾ ಕಿರ ದೇವಧೀತಾ ಥೇರೇ ಬಲವಸಿನೇಹಾ ಅಹೋಸಿ, ಪಟಿಗನ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಕಾಲೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿವೇಣಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜತಿ, ಮುಖೋದಕಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ। ಥೇರೋ ಅನಾವಜ್ಜನೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಥೇರಸ್ಸ ಜಿಣ್ಣಚೀವರಸ್ಸ ಚೋಳಕಭಿಕ್ಖಂ ಚರತೋ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇ ದಿಬ್ಬದುಸ್ಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿ। ಥೇರೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದುಸ್ಸನ್ತಂ ವಿಕ್ಖೀಣೋತಿ ಖೀಣೋ। ಜಾತಿಸಂಸಾರೋತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಸಂಸಾರೋ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ನಾಗದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೭. ಸತ್ತಮೇ ಅತಿಕಾಲೇನಾತಿ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇ ಕೋಟಿಸಮ್ಮುಞ್ಜನಿಯಾ ಥೋಕಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಯಾಗುಭಿಕ್ಖಾಯ ಪಾತೋವ ಪವಿಸತಿ। ಅತಿದಿವಾತಿ ಯಾಗುಂ ಆದಾಯ ಆಸನಸಾಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿವಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಪನ್ನೋ ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾ – ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭೋಜನವೇಲಾಯ ಪಣೀತಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪಕಟ್ಠೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಉಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಕರಣೇನ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ। ದಿವಾ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತಿಕಾಲೇ ಪವಿಟ್ಠೇನ ನಾಮ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಠಮತರಂ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತ್ವಂ ಪನ ಅತಿವಿಯ ದಿವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಗತಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಾಯಾಮಿ ನಾಗದತ್ತನ್ತಿ ತಂ ನಾಗದತ್ತಂ ಅಹಂ ಭಾಯಾಮಿ। ಸುಪ್ಪಗಬ್ಭನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಗಬ್ಭಂ। ಕುಲೇಸೂತಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದಿಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲೇಸು। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಕುಲಘರಣೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಓಗಾಹಪ್ಪತ್ತೋ। ಸೋ ಕಿರ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ಸಾ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೀ
ಸಣ್ಠಾನೇತಿ ನಗರದ್ವಾರಸ್ಸ ಆಸನ್ನೇ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭಣ್ಡಕಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಮನಟ್ಠಾನೇ। ಸಙ್ಗಮ್ಮಾತಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ। ಮನ್ತೇನ್ತೀತಿ ಕಥೇನ್ತಿ। ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚಾತಿ ಮಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತಿ। ಕಿಮನ್ತರನ್ತಿ ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಬಹೂ ಹಿ ಸದ್ದಾ ಪಚ್ಚೂಹಾತಿ ಬಹುಕಾ ಏತೇ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಲೋಮಸದ್ದಾ। ನ ತೇನಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ, ತೇನ ವಾ ತಪಸ್ಸಿನಾ ನ ಮಙ್ಕು ಹೋತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ತೇನಾತಿ ನ ಹಿ ತೇನ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತವಚನೇನ ಸತ್ತೋ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ ಪನ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನೇವ ಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಾತಮಿಗೋ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ವನೇ ವಾತಮಿಗೋ ವಾತೇರಿತಾನಂ ಪಣ್ಣಾದೀನಂ ಸದ್ದೇನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಯೋ ಸದ್ದಪರಿತ್ತಾಸೀ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೇ ವತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಲಹುಚಿತ್ತಸ್ಸ ವತಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಥೇರೋ ಪನ ಖೀಣಾಸವತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನವತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨೯. ನವಮೇ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೋತಿ ವಜ್ಜಿರಟ್ಠೇ ರಾಜಪುತ್ತೋ ಛತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ। ಸಬ್ಬರತ್ತಿಚಾರೋತಿ ಕತ್ತಿಕನಕ್ಖತ್ತಂ ಘೋಸೇತ್ವಾ ಸಕಲನಗರಂ ಧಜಪಟಾಕಾದೀಹಿ ತೂರಿಯತಾಳಿತವಾದಿತನಿಗ್ಘೋಸಸದ್ದನ್ತಿ ಭೇರಿಆದಿತೂರಿಯಾನಂ ತಾಳಿತಾನಂ ವೀಣಾದೀನಞ್ಚ ವಾದಿತಾನಂ ನಿಗ್ಘೋಸಸದ್ದಂ। ಅಭಾಸೀತಿ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಕಿರ ಸತ್ತ ರಾಜಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತಸತಾನಿ ಸತ್ತ ಚ ರಾಜಾನೋ, ತತ್ತಕಾವ ತೇಸಂ ಉಪರಾಜಸೇನಾಪತಿಆದಯೋ ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕನ್ತಿ ವತ್ಥವೇಠನಾಲಙ್ಕಾರರಹಿತತ್ತಾ ವನೇ ಛಡ್ಡಿತದಾರುಕಂ ವಿಯ ಜಾತಂ। ಪಾಪಿಯೋತಿ ಲಾಮಕತರೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಿ। ಪಿಹಯನ್ತೀತಿ ಥೇರೋ ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ಸಪದಾನಚಾರಿಕೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಸನ್ತುಟ್ಠೋತಿ ಬಹೂ ತುಯ್ಹಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಗ್ಗಗಾಮಿನನ್ತಿ ಸಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಗತಾನಮ್ಪಿ। ನವಮಂ।
೧೦. ಸಜ್ಝಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೦. ದಸಮೇ ಯಂ ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಸಜ್ಝಾಯಬಹುಲೋತಿ ನಿಸ್ಸರಣಪರಿಯತ್ತಿವಸೇನ ಸಜ್ಝಾಯನತೋ ಬಹುತರಂ ಕಾಲಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೋ। ಸೋ ಕಿರ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ಉದಿಕ್ಖನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅಥ ನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಂ ದತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ತೇಲಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋತಿ। ಸೋ ನ್ಹಾನಕೋಟ್ಠಕೇ ಉದಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಕರೋತಿ। ಆಚರಿಯಸ್ಸ ನ್ಹತ್ವಾ ಆಗತಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಉದಕಂ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಸರೀರಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಾ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಸದ್ದಂ ಖಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ। ತತೋ ಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಂ ಭೂತರೂಪಂ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೀಯೇ ಚ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕೋ। ಸಙ್ಕಸಾಯತೀತಿ ಯಸ್ಸ ದಾನಿ ಅತ್ಥಾಯ ಅಹಂ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಮತ್ಥಕಂ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅಫಾಸುಕಂ ಜಾತಂ, ಉದಾಹುಸ್ಸ ಆಚರಿಯಸ್ಸ? ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ ನ ಸಜ್ಝಾಯತೀ’’ತಿ? ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಿತಾ ಅಭಾಸಿ।
ಧಮ್ಮಪದಾನೀತಿ ಇಧ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ನಾಧೀಯಸೀತಿ ನ ಸಜ್ಝಾಯಸಿ। ನಾದಿಯಸೀತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ನ ಗಣ್ಹಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸಂಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಭಾಣಕೋ ಪಸಂಸಂ ಲಭತಿ, ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕೋ ವಿರಾಗೇನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ। ಅಞ್ಞಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ। ನಿಕ್ಖೇಪನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಸುತಾದಿನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸನ್ತೋ ವದನ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ, ನ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ। ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಥೇರೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇತೀ’’ತಿ ನ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಪನ – ‘‘ಏತ್ತಕಸ್ಸಾಹಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಆಧಾರೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ದಸಮಂ।
೧೧. ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೧. ಏಕಾದಸಮೇ ಅಕುಸಲೇ ವಿತಕ್ಕೇತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ತಯೋ ಮಹಾವಿತಕ್ಕೇ। ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರೇನ। ಸೋತಿ ಸೋ ತ್ವಂ। ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಾತಿ ಏತಂ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರಂ ವಜ್ಜೇಹಿ। ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಾಸಾದಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತಿ। ಪೀತಿಸುಖಮಸಂಸಯನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಬಲವಪೀತಿಞ್ಚ ಸುಖಞ್ಚ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಸಿ। ಏಕಾದಸಮಂ।
೧೨. ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೨. ದ್ವಾದಸಮೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತೇ ನನ್ದನವಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ। ದ್ವಾದಸಮಂ।
೧೩. ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೩. ತೇರಸಮಂ ದೇವಪುತ್ತಸಂಯುತ್ತೇ ಜನ್ತುದೇವಪುತ್ತಸುತ್ತೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ। ತೇರಸಮಂ।
೧೪. ಗನ್ಧತ್ಥೇನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೪. ಚುದ್ದಸಮೇ ಅಜ್ಝಭಾಸೀತಿ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ನಾಳೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪದುಮಂ ಸಿಙ್ಘಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾವ – ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಅರಞ್ಞಂ
ಏಕಙ್ಗಮೇತಂ ಥೇಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಥೇನಿತಬ್ಬಾನಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಂ ಪಞ್ಚಕೋಟ್ಠಾಸಾನಂ ಇದಂ ಏಕಙ್ಗಂ, ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹರಾಮೀತಿ ನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಾಮಿ। ಆರಾತಿ ದೂರೇ ನಾಳೇ ಗಹೇತ್ವಾ ನಾಮೇತ್ವಾ ದೂರೇ ಠಿತೋ ಉಪಸಿಙ್ಘಾಮೀತಿ ವದತಿ। ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ।
ಯ್ವಾಯನ್ತಿ ಯೋ ಅಯಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ದೇವತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೇಯೇವ ಏಕೋ ತಾಪಸೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಭಿಸಖನನಾದೀನಿ ಕಾತುಂ ಆರದ್ಧೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ। ಆಕಿಣ್ಣಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಕಮ್ಮನ್ತೋ। ಅಖೀಣಕಮ್ಮನ್ತೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಕಕ್ಖಳಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಗನ್ಧಚೋರೋತಿ ವಾ ಪುಪ್ಫಚೋರೋತಿ ವಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುಚ್ಚತಿ।
ಆಕಿಣ್ಣಲುದ್ದೋತಿ ಬಹುಪಾಪೋ ಗಾಳ್ಹಪಾಪೋ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ವುಚ್ಚತಿ। ಧಾತಿಚೇಲಂವ ಮಕ್ಖಿತೋತಿ ಯಥಾ ಧಾತಿಯಾ ನಿವತ್ಥಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥಂ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಪಂಸುಮಸಿಕದ್ದಮಾದೀಹಿ ಮಕ್ಖಿತಂ, ಏವಮೇವಂ ರಾಗದೋಸಾದೀಹಿ ಮಕ್ಖಿತೋ। ಅರಹಾಮಿ ವತ್ತವೇತಿ ಅರಹಾಮಿ ವತ್ತುಂ। ದೇವತಾಯ ಚೋದನಾ ಕಿರ ಸುಗತಾನುಸಿಟ್ಠಿಸದಿಸಾ, ನ ತಂ ಲಾಮಕಾ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನಕಪುಗ್ಗಲಾ ಲಭನ್ತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಭಬ್ಬರೂಪಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ತಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ।
ಸುಚಿಗವೇಸಿನೋತಿ ಸುಚೀನಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಞಾಣಾನಿ ಗವೇಸನ್ತಸ್ಸ। ಅಬ್ಭಾಮತ್ತಂ ವಾತಿ ವಲಾಹಕಕೂಟಮತ್ತಂ ವಿಯ। ಜಾನಾಸೀತಿ ಸುದ್ಧೋ ಅಯನ್ತಿ ಜಾನಾಸಿ। ವಜ್ಜಾಸೀತಿ ವದೇಯ್ಯಾಸಿ। ನೇವ ತಂ ಉಪಜೀವಾಮಾತಿ ದೇವತಾ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಹಿತಕಾಮಾ ದೇವತಾ, ಸಾ ಮಂ ಚೋದೇಸ್ಸತಿ ಸಾರೇಸ್ಸತೀತಿ ತ್ವಮೇವಾತಿ ತ್ವಂಯೇವ। ಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ। ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಗತಿಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಂ ಕಮ್ಮಂ ತ್ವಂಯೇವ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸೀತಿ। ಚುದ್ದಸಮಂ।
ಇತಿ ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ವನಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।