೧. ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ನಳವಗ್ಗೋ
೧. ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ‘‘ತತ್ಥ ಸಂಯುತ್ತಾಗಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಂಯುತ್ತಾಗಮವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ। ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ‘‘ಏತಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜಾನಾಥ ಸಂಯುತ್ತನಿಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಸಂಯುತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ತತ್ಥ। ಪಞ್ಚ ವಗ್ಗಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗೋ। ಅವಯವೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಸಮುದಾಯೋ ಸಮಾಸತ್ಥೋ।
ಇದಾನಿ ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ತಸ್ಸ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಪವತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ತಸ್ಸ ವಗ್ಗೇಸು ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ ಆದೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಯನಂ ಕಥನಂ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಪೂಜನಿಯತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಸಙ್ಗೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ। ಪಠಮಾ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿತಕಾಲೋ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ।
ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ। ಯೋ ಲೋಕೇ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಉಪೋಗ್ಘಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸ್ವಾಯಮೇತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ-ಆದಿಕೋ ಗನ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ‘‘ಸನಿದಾನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬) ವಿಯ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿದೇಸನುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ-ಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದೀ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಸ್ಸಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ಸಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಂ ‘‘ಸಾ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
೧. ಏವಂ ಬಾಹಿರನಿದಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪದವಿಭಾಗಂ ಪದತ್ಥಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾದಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಪದಾನಿ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದ’’ನ್ತಿ-ಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ಪದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ, ನ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ। ಅಥ ವಾ ಪದಾನಿ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ। ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ವಾ ಏಕಸೇಸವಸೇನ ಪದಪದವಿಗ್ಗಹಾ ಪದವಿಭಾಗಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ‘‘ಜೇತಸ್ಸ ವನಂ ಜೇತವನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಸಪದೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಅತ್ಥತೋತಿ ಪದತ್ಥತೋ। ತಂ ಪನ ಪದತ್ಥಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಕ್ಕಮೇನ ಪಠಮಂ ಏವಂಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂಸದ್ದೋ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅವಧಾರಣಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇದಮತ್ಥಪುಚ್ಛಾಪರಿಮಾಣಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏವಂಗತಾನಿ ಪುಥುಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೩, ೧೬೫), ಏವಂವಿಧೋ ಏವಮಾಕಾರೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ। ಗತ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಪಕಾರಪರಿಯಾಯೋ, ತಥಾ ವಿಧಾಕಾರ-ಸದ್ದೋ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ಗತವಿಧಆಕಾರಸದ್ದೇ ಲೋಕಿಯಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಸು ತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಆಮುತ್ತಮಾಲಾಭರಣಾ ಓದಾತವತ್ಥವಸನಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ ಪರಿಚಾರೇನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ ಸಾಚರಿಯಕೋತಿ। ನೋ ಹಿದಂ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೬) ಪುಚ್ಛಾಯಂ, ‘‘ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮), ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೨) ಚ ಆದೀಸು ಪರಿಮಾಣೇ।
ನನು ಚ ‘‘ಏವಂ ಸು ತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ, ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರಪರಿಮಾಣಾಕಾರಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವ ಏವಂ-ಸದ್ದೋತಿ? ನ, ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ। ಆಕಾರಮತ್ತವಾಚಕೋ ಹಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ, ಆಕಾರತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಯಥಾ ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾಖೋ’’ತಿಆದೀಸು, ನ ಪನ ಆಕಾರವಿಸೇಸವಾಚಕೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩) ಉಪಮಾದೀಸು ಉದಾಹರಣಾನಿ ಉಪಪನ್ನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಥಾಪಿ…ಪೇ॰… ಬಹು’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩)? ಏತ್ಥ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಟ್ಠಾನಿಯತೋ ಮನುಸ್ಸೂಪಪತ್ತಿಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯ-ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ- ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರ-ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಹೇತುಸಮುದಾಯತೋ ಸೋಭಾಸುಗನ್ಧತಾದಿಗುಣಯೋಗತೋ ಮಾಲಾಗುಳಸದಿಸಿಯೋ ಪಹೂತಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಮರಿತಬ್ಬಸಭಾವತಾಯ ಮಚ್ಚೇನ ಸತ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಜೋತಿತತ್ತಾ ‘‘ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ। ತಥಾ ‘‘ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪದಿಸಿಯಮಾನಾಯ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯೋ ತತ್ಥ ಉಪದಿಸನಾಕಾರೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪದೇಸೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಏವಂ ತೇ…ಪೇ॰… ಉಪದೇಸೇ’’ತಿ। ತಥಾ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವತಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಜಾನನ್ತೇಹಿ ಕತಂ ತತ್ಥ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಾನಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಹಂಸನಂ ಉದಗ್ಗತಾಕರಣಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ। ಯೋ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಕಾರೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರಹಣಾಕಾರೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಸೋ ಚ ಗರಹಣಾಕಾರೋ ವಸಲೀತಿ-ಆದಿಖುಂಸನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಇಧ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಉಪಮಾಕಾರಾದಯೋಪಿ ಉಪಮಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾನತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇ ಸನ್ನಿಯೋಜಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅತ್ತನೋ ತತ್ಥ ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ‘‘ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನ ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಞ್ಚ ವದೇಹೀತಿ ಯಥಾಹಂ ವದಾಮಿ, ಏವಂ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ವದೇಹೀತಿ ಯೋ ಏವಂ ವದನಾಕಾರೋ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸೀಯತೀತಿ ‘‘ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ। ಏವಂ ನೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಭಾವೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಜನನತ್ಥಂ ಅನುಮತಿಗಹಣವಸೇನ ‘‘ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ವಾ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಅವಧಾರಣೇ’’ತಿ।
ನಾನಾನಯನಿಪುಣನ್ತಿ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಅಬ್ಯಾಪಾರಏವಂಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಾ, ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟತಿಪುಕ್ಖಲಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಅಙ್ಕುಸದಿಸಾಲೋಚನಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಆಧಾರಾದಿಭೇದವಸೇನ ನಾನಾವಿಧಾ ನಯಾ ನಾನಾನಯಾ। ನಯಾ ವಾ ಪಾಳಿಗತಿಯೋ ತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಲೋಕಿಯಾದಿತದುಭಯವೋಮಿಸ್ಸಕಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಠಪನಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಮೂಲಾದಿವಸೇನ ತಿಕಪ್ಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ನಾನಾನಯಾ, ತೇಹಿ ನಿಪುಣಂ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮನ್ತಿ ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ। ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತೇ ಚ ಸಸ್ಸತಾದಿಭೇದೇನ ತತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾದಿಭೇದೇನ ಅನೇಕೇ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಏವ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಉಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ, ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪದಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಂ (ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ; ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೨) ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾಪನಯನತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಭಗವತೋ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ರಾಗಾದಯೋ ನ ಸನ್ತಿ ಯೇ ಹರಿತಬ್ಬಾ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಅಟ್ಠಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇ ಚಿತ್ತೇ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ। ಸಚೇ ಪನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಗತಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ। ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಚ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತೇ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಚ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಹಿ ಹರಿತಾ ಅಪನೀತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಪಟೀತಿ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಿ, ಅಞ್ಞೋ ಆಗಞ್ಛಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೮೫; ಚೂಳನಿ॰ ವತ್ಥುಗಾಥಾ ೪) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಾಹರಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಗ್ಗೇಹಿ ಹರಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಹರಣಂ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಯೋ ಚ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಚ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪುನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಹರಿತೇಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪತ್ತಿಲೇಸೇಸು ಪರಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಹರಣಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಪಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಪಟಿಹಾರಿಯೇ ವಾ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಸಮುದಾಯೇ ಭವಂ ಏಕೇಕಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಹಾರಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ, ತತ್ಥ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ, ತತೋ ವಾ ಆಗತನ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಇದ್ಧಿಆದಿಭೇದೇನ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಚ ಬಹುವಿಧಸ್ಸ
ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರತೋ ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಪನ ಭಗವತೋ ದೇಸಿತಾಕಾರತೋ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಭವತಿ, ಧಾರಣಬಲದಸ್ಸನಞ್ಚ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸುತಾಕಾರಅವಿರಜ್ಝನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ನ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥನ್ತರತಾಪರಿಹಾರೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಏಕವಿಸಯತ್ತಾ। ಇತರಥಾ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಸಮತ್ಥೋ ಅಸಮತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ।
‘‘ಯೋ ‘‘ಮೇ-ಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಕಿರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತಿ, ಜೋತಕಭಾವತೋ ಪನ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಏವ ತಂ ತಂ ಅತ್ತಂ ವದತೀತಿ ಅನುಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಸಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ। ಕಮ್ಮಭಾವಸಾಧನಾನಿ ಇಧ ಸುತಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಾ ಉಪಧಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಯದಾ ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುವಸೇನ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಯದಾ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾ।
ಸುತ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸವನಕಿರಿಯಾಜೋತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ತದಭಿನೀಹಟಾನಞ್ಚ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಏವಕಾರತ್ಥಸಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸುತಮೇವಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ। ಏತೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ಚ ಸುತಂ ಸುತಮೇವಾತಿ ನಿಯಮೇತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಸುತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿವಿನಿವತ್ತನಂ ಕರೋತಿ।
ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ನ ಇದಂ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ವಾ ಏವಂ-ಸದ್ದೇ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕರೀಯತೀತಿ ತದಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಸವನಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ।
ಏವಂ ಸವನಹೇತುಸವನವಿಸೇಸವಸೇನ ಪದತ್ತಯಸ್ಸ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಗ್ಗಹಣಾನಂ ನಾನಾಕಾರೇನ। ಏತೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿತಾಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ಥತ್ತಾ। ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣಂ ‘‘ಅಯಂ ಹೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಮಯಾತಿ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ।
ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವಂ ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾಭಾವಾಭಾವತೋ। ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಸದ್ದತ್ತಾ ಸವನಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸಾಧಾರಣವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ತತ್ಥ ಚ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರರಹಿತೇ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ।
ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸಾತಿಆದಿಪಿ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಯೋಜನಾಯ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಏವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರುಪಾದಾನವಸೇನ ತಥಾ ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಸೋತಬ್ಬಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಕತ್ತು ಅಭಾವೇಪಿ ಸದ್ದವೋಹಾರೇನ ಬುದ್ಧಿಪರಿಕಪ್ಪಿತಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗೀನೋ’’ತಿ। ಸವನಕಿರಿಯಾವಿಸಯೋಪಿ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಇಧ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕತ್ತುಭಾವತೋ, ಸವನವಸೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ವಾ ಸವನಕಿರಿಯಾಭಾವತೋ ತಂಕಿರಿಯಾಕತ್ತು ಚ ವಿಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗೀನೋ ಕತ್ತುವಿಸಯೇ’’ತಿ। ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾನಿಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಏತೇನ ವಾ ಅವಧಾರಣತ್ಥಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಪುಬ್ಬೇ ಸುತಾನಂ ನಾನಾವಿಹಿತಾನಂ ಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಉಪಧಾರಿತರೂಪಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಸ್ಸ, ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ವಾ ಪಕಾಸನಸಭಾವೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋತಿ ತದಾಕಾರಾದಿಉಪಧಾರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಸವನಕಿರಿಯಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಮೇತಿ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸತ್ತವಿಸಯತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋದಹಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಸಭಾವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಾತಿ ತೇ ತಥಾರೂಪ-ಪಞ್ಞತ್ತಿ-ಉಪಾದಾನಭೂತ-ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕರಣಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಕಮ್ಮ-ವಿಸೇಸಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರವಿಸಯ-ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಗಹಣಾಕಾರಗಾಹಕತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತ್ತುಕರಣಬ್ಯಾಪಾರ-ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಚ ದುತಿಯಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಸದ್ದಾಧಿಗಮನೀಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಬ್ಬಪಞ್ಞತ್ತೀನಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾದಿವಸೇನ ಛಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದೇಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತೇಸು ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಸರೂಪಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಾರಾದಿನೋ ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಭೂತತ್ಥಉತ್ತಮತ್ಥವಸೇನ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ವಿಯ ಅಭೂತತ್ಥೋ, ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಅನುತ್ತಮತ್ಥೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಸಭಾವೋ, ರುಪ್ಪನಾನುಭವನಾದಿಸಭಾವೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ ಪರಮತ್ಥೋ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಥಾ ಏವಂ ಮೇತಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋತಿ। ಏತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸುತನ್ತಿ ಪನ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಏತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಲದ್ಧನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಸೋತಪಥಮಾಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ತೇಸಂ ಉಪಧಾರಿತಾಕಾರಾದಿನೋ ಪಚ್ಚಾಮಸನವಸೇನ ಏವನ್ತಿ, ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಮೇತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಾದಿಸಭಾವರಹಿತೇ ಸದ್ದಾಯತನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಸುತವೋಹಾರೋ ‘‘ದುತಿಯಂ ತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋ ವಿಯ ಪಠಮಾದೀನಿ ದಿಟ್ಠಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ’’ತಿ। ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಹಿ ಸುತನ್ತಿ ಪಕಾಸಿತೋಯಮತ್ಥೋತಿ।
ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾ ಏವನ್ತಿ ಥೇರೇನ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ। ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ಏತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸಿಯಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅಸಮ್ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವೇನ, ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಾ ಸವನಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾಯ ತದುತ್ತರಕಾಲಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ ಅಸಮ್ಮೋಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಆಕಾರೋ ನಾತಿಗಮ್ಭೀರೋ ಯಥಾಸುತಧಾರಣಮೇವ ತತ್ಥ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಅಧಿಕೋ, ಪಞ್ಞಾ ತತ್ಥ ಗುಣೀಭೂತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನತಾ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಯ ವಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ತೇ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ
ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತೀತಿ ‘‘ಓಘತರಣಸುತ್ತಂ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಕರಣಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸವನಂ ಸಮಾಧಾನಮನ್ತರೇನ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನದೇಸಕ-ಪಯೋಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯೇಹಿ ವಿಯ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥೇಹಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ವಿಯ ಚ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಯಥಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಫಲಭೂತೇನ ಕಾರಣಭೂತಾನಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತದಭಾವತೋ। ‘‘ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮತ್ಥನವಚನೇನ ಪನ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಫಲಭೂತಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ನ ಏಕನ್ತೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಬಾಹಿರಙ್ಗತ್ತಾ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣನ್ತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸಿದ್ಧಿಜೋತನಾ ನ ಸಮತ್ಥಿತಾವ, ನೋ ನ ಸಮತ್ಥಿತಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಪಯಿರೂಪಾಸನಾಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಂ ಫಲೇನ ಕಾರಣಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ನದೀಪೂರೇನ ವಿಯ ಉಪರಿ ವುಟ್ಠಿಸಬ್ಭಾವಸ್ಸ। ದುತಿಯಂ ಕಾರಣೇನ ಫಲಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಏಕನ್ತವಸ್ಸಿನಾ ವಿಯ ಮೇಘವುಟ್ಠಾನೇನ ವುಟ್ಠಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ।
ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಭೇದ-ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ-ಓಗಾಹನಾಕಾರೋ ನಿರವಸೇಸಪರಹಿತ-ಪಾರಿಪೂರಿಕಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿ-ಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾ-ಸಙ್ಖಾತಂ ಗುಣದ್ವಯಂ। ಅಪರಾಪರವುತ್ತಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಚಕ್ಕಭಾವೋ, ಚರನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಸತ್ತಾ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸೂತಿ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಿತಾಯ। ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತತ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ಸುದ್ಧಾಸಯೋ ಹೋತಿ ತದಸುದ್ಧಿಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೂರೀಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸೇಯ್ಯಸೋ ನಂ ತತೋ ಕರೇ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೩) ‘‘ಕತಪುಞ್ಞೋಸಿ, ತ್ವಂ ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜ, ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦೭) ಚ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ। ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪಯೋಗಸ್ಸ ವಿಸದಭಾವೇನ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ। ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೋ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವತೋ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವಿಸಾರದೋ ಹೋತೀತಿ।
ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಥೇರಸ್ಸ ಏವಂ-ಸದ್ದಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸದೀಪನತೋ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾತಿ ಏತೇನ ಅಯಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಏವಂ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ವಕ್ಖಮಾನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ಆಮಸತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಮನೋದಿಟ್ಠೀಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪೇಕ್ಖನಸುಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ವಿಸೇಸತೋ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರದೀಪಕೇನ ಏವಂ ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ಸವನಧಾರಣವಚೀಪರಿಚಯಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಸೋತಾವಧಾನಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪದೀಪಕೇನ ಸುತ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾ। ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ, ಏತ್ತಕಾ ಏತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿ ಭೂತಾಯ, ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇತಿ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುಟ್ಠು ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ।
ಸಕಲೇನ ವಚನೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಮಮೇದ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಅಟ್ಠಪೇನ್ತೋ। ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿನ್ತಿ ಅಕತಞ್ಞುತಂ। ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೯೫) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಂ, ಸಾ ಏವ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕ-ಸಮ್ಪರಾಯಿಕ-ಪರಮತ್ಥೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಏವ ನೇತ್ತಿ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ।
ದಳ್ಹತರನಿವಿಟ್ಠಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಕಙ್ಖಾ, ನಾತಿಸಂಸಪ್ಪನಾ ಮತಿಭೇದಮತ್ತಾ ವಿಮತಿ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತತ್ತಾ ಸಮ್ಮುಖಾವಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಖಲಿತದುರುತ್ತಾದಿಗಹಣದೋಸಾಭಾವತೋ ಚ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಾದಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಆಕಾರಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತವಿಸೇಸಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತೋ ಪರಾ ಚತಸ್ಸೋ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭಾವಿತಾ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆಕಾರತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣತ್ಥಞ್ಚ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಏಕ-ಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞಸೇಟ್ಠಅಸಹಾಯಸಙ್ಖಯಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭) ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮; ಪಾರಾ॰ ೧೧) ಸೇಟ್ಠೇ, ‘‘ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೫) ಅಸಹಾಯೇ, ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೨೯) ಸಙ್ಖಯಾಯಂ। ಇಧಾಪಿ ಸಙ್ಖಯಾಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚಾತಿ ಯುತ್ತಕಾಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಞ್ಚ। ಖಣೋತಿ ಓಕಾಸೋ। ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾದಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಹೇತುತ್ತಾ। ಖಣೋ ಏವ ಚ ಸಮಯೋ, ಯೋ ಖಣೋತಿ ಚ ಸಮಯೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏಕೋ ಏವಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ। ಸಮಯೋಪಿ ಖೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪೂರಣಸ್ಸ ಹೇತುಪಿ। ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವಾದಕೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ಪವದನ್ತಿ। ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಹಿತಪಟಿಲಾಭಾ। ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಅಭಿಸಮಯೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯತ್ಥೋತಿ ಪೀಳನಾದೀನಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ಅಭಿಸಮಯತ್ಥೋತಿ ತಾನೇವ ತಥಾ ಏಕತ್ತೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪೀಳನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ, ಸನ್ತಾಪೋ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಾಪನಂ ಪರಿದಹನಂ।
ತತ್ಥ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಸನ್ನಿಜ್ಝಂ ಸಮೇತಿ ಸಮವೇತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮವಾಯೋ। ಸಮೇತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ತದಾಧಾರಪುಗ್ಗಲೇಹೀತಿ ಸಮಯೋ, ಖಣೋ। ಸಮೇತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾ ಸಂಗಚ್ಛತಿ ಸತ್ತೋ, ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ವಾ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ, ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ವಾತಿ ಸಮಯೋ, ಕಾಲೋ। ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣಂ ಕರಣಂ ವಿಯ ಚ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಪೇನ ವೋಹರೀಯತೀತಿ। ಸಮಂ, ಸಹ ವಾ ಅವಯವಾನಂ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮೂಹೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಾಯೋ’’ತಿ। ಅವಯವಸಹಾವಟ್ಠಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮೂಹೋತಿ। ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಗಮೇ ಏತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಸಮಯೋ, ಹೇತು ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿ। ಸಮೇತಿ ಸಂಯೋಜನಭಾವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಏತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ ವಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಯೋ, ದಿಟ್ಠಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತೀತಿ। ಸಮಿತಿ ಸಂಗತಿ ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಟಿಲಾಭೋ। ಸಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಯಾನಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಯಾನಂ ಅಪಗಮೋ ಅಪವತ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಹಾನಂ। ಅಭಿಮುಖಂ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಬ್ಬೋ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವೋ। ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ। ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮವಾಯಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ ದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾನಂ ವಿಯ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯಮಿತವಸೇನೇವ ಕಾಲೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ? ನ ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೇ ಅಯಮ್ಪಿ ಗುಣೋ ಲದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ವಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇವಸಿಕಂ ಝಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವೀತಿನಾಮನಕಾಲೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ। ಸುಪ್ಪಕಾಸಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಪಕಮ್ಪನ-ಓಭಾಸಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಪಾಕಟಾ। ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸು ಏವ ಸಮಯೇಸು ಏಕದೇಸಂ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಚಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ
ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತದಞ್ಞಸುತ್ತಪದವಿನಯೇಸು। ತಥಾತಿ ಭುಮ್ಮಕರಣೇಹಿ। ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಆಧಾರತ್ಥೋ। ಭಾವೋ ನಾಮ ಕಿರಿಯಾ, ತಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಕಾಲೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತೋ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರತೋ ಚ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಜಾತೋ, ಸಾಯನ್ಹೇ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು, ಸಮೂಹೋ ಚ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ವಿಸುಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೋ ಅವಯವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ, ಯವರಾಸಿಯಂ ಸಮ್ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು, ಏವಂ ಇಧಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಏವ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋ’’ತಿ ದೋಹನಕಿರಿಯಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನವಮೇ ಖಣೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಹೇತುಮ್ಹಿ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಾ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ, ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೇ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಲಕ್ಖಣಭೂತಭಾವಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಣ…ಪೇ॰… ಲಕ್ಖೀಯತೀ’’ತಿ।
ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ವಿಜ್ಜಾಯ ವಸತಿ, ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಕುದಾಲೇನ ಖಣತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ವೀತಿಕ್ಕಮಞ್ಹಿ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಚ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಓತಿಣ್ಣಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ವಿಯ।
ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ದೇಸನಾನಿಟ್ಠಾನಂ। ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ। ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ। ಉಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಸಂ ಸಜ್ಝಾಯತೀ’’ತಿ ಪೋರಾಣಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ। ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ವಿಸೇಸೋ। ತೇನ ಸುತ್ತವಿನಯೇಸು ವಿಭತ್ತಿಬ್ಯತ್ತಯೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕಂ ವಚನಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ, ತಥಾ ‘‘ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಗಾರವಯುತ್ತೋತಿ ಗರುಭಾವಯುತ್ತೋ ಗರುಗುಣಯೋಗತೋ, ಗರುಕರಣಾರಹತಾಯ ವಾ ಗಾರವಯುತ್ತೋ। ವುತ್ತೋಯೇವ, ನ ಪನ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಏಕದೇಸಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅಪರೋ ನಯೋ (ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೧೪೪) – ಭಾಗವಾತಿ ಭಗವಾ, ಭತವಾತಿ ಭಗವಾ, ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ, ಭಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ, ಭತ್ತವಾತಿ ಭಗವಾ, ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ, ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ।
‘‘ಭಾಗವಾ
ಭಗೇ ವಮಿ ತಥಾ ಭಾಗೇ, ವಮೀತಿ ಭಗವಾ ಜಿನೋ’’॥
ತತ್ಥ ಕಥಂ ಭಾಗವಾತಿ ಭಗವಾ? ಯೇ ತೇ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಗುಣಭಾಗಾ ಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ತೇ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ನಿರತಿಸಯಾ ತಥಾಗತೇ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಹಿರೀ ಓತ್ತಪ್ಪಂ, ಸದ್ಧಾ ವೀರಿಯಂ, ಸತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ, ಸಮಥೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ, ತಯೋ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞಾ, ತಿಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಾನಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯವಂಸಾ, ಚತ್ತಾರಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಪಧಾನಿಯಙ್ಗಾನಿ, ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಚಞಾಣಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಪಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಾ ಧಾತುಯೋ, ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಞಾಣಾನಿ, ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಸಞ್ಞಾ, ಛ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನಿ, ಛ ಗಾರವಾ, ಛ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಾ ಧಾತುಯೋ, ಛ ಸತತವಿಹಾರಾ, ಛ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ, ಛ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ ಸಞ್ಞಾ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಸತ್ತ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತ ಅರಿಯಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತ ಅರಿಯಧನಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸತ್ತ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಾ, ಸತ್ತ ನಿಜ್ಜರವತ್ಥೂನಿ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಞಾ, ಸತ್ತದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ಸತ್ತಖೀಣಾಸವಬಲದೇಸನಾ, ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಹೇತುದೇಸನಾ ಅಟ್ಠ ಸಮ್ಮತ್ತಾನಿ, ಅಟ್ಠಲೋಕಧಮ್ಮಾತಿಕ್ಕಮೋ, ಅಟ್ಠ ಭಗವಾ।
‘‘ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ, ಗುಣಭಾಗಾ ಅಸೇಸತೋ।
ವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಸುಗತೇ ತಸ್ಮಾ, ಭಗವಾತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ’’॥
ಕಥಂ ಭತವಾತಿ ಭಗವಾ? ಯೇ ತೇ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನೇಹಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಾದಿಕೇ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರೇಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇಹಿ ಪರಿಪೂರಿತಬ್ಬಾ ದಾನಪಾರಮೀ, ಸೀಲ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮ, ಪಞ್ಞಾ, ವೀರಿಯ, ಖನ್ತಿ, ಸಚ್ಚ, ಅಧಿಟ್ಠಾನ, ಮೇತ್ತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀತಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಾನಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ, ಸಚ್ಚಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ, ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಜೀವಿತ, ರಜ್ಜ, ಪುತ್ತ, ದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾ, ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ, ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ, ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ, ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಯಥಾ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಾ ವಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉತ್ತರುತ್ತರಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಭತಾ ಸಮ್ಭತಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಭತವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಗ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಭತವಾತಿ ತೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭರಿ, ಸಮ್ಭರಿ, ಪರಿಪೂರೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮ್ಪಿ ಭತವಾತಿ ಭಗವಾ।
‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಸಬ್ಬೇ, ದಾನಪಾರಮಿಆದಿಕೇ।
ಸಮ್ಭಾರೇ ಭತವಾ ನಾಥೋ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭಗವಾ ಮತೋ’’॥
ಕಥಂ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ? ಯೇ ತೇ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾ ದೇವಸಿಕಂ ವಳಞ್ಜನಕಸಮಾಪತ್ತಿಭಾಗಾ, ತೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು ಕುಸಲಾದೀಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಚ ಯೇ ತೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಅಭಿಸಮಯಭಾಗಾ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ‘‘ಚಕ್ಖು ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಸೋತಂ…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೧) ಅನೇಕೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾಗಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾಗಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾಗಾ, ‘‘ಚಕ್ಖುನಿರೋಧಗಾಮಿನೀಪಟಿಪದಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಅನೇಕಭೇದಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಭಾಗಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ವನಿ, ಭಜಿ, ಯಥಾರಹಂ ಗೋಚರಭಾವನಾಸೇವನಾನಂ ವಸೇನ ಸೇವಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಯೇ ಇಮೇ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಾವಕೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಾ ಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಗುಣಭಾಗಾ, ಕಿನ್ತಿ ನು ಖೋ ತೇ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ವನಿ ಅಭಿಪತ್ಥಯಿ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅಭಿಪತ್ಥನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಫಲಾವಹಾ ಅಹೋಸಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ।
‘‘ಯಸ್ಮಾ ಞೇಯ್ಯಸಮಾಪತ್ತಿ-ಗುಣಭಾಗೇ ತಥಾಗತೋ।
ಭಜಿ ಪತ್ಥಯಿ ಸತ್ತಾನಂ, ಹಿತಾಯ ಭಗವಾ ತತೋ’’॥
ಕಥಂ ಭಗೇ ವನೀತಿ ಭಗವಾ? ಸಮಾಸತೋ ತಾವ ಕತಪುಞ್ಞೇಹಿ ಪಯೋಗಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಯಥಾವಿಭವಂ ಭಜೀಯನ್ತೀತಿ ಭಗಾ, ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯೇ ತಾವ ತಥಾಗತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತೋ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೇ, ವನಿ, ಭಜಿ, ಸೇವಿ, ಯತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನಿರವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮೇ ಸಮನ್ನಾನೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇ ಪರಿಪಾಚೇಸಿ, ಬುದ್ಧಭೂತೋ ಪನ ತೇ ನಿರವಜ್ಜೇಸು ಉಪಸಂಹಿತೇ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಲೋಕುತ್ತರೇಪಿ, ವನಿ, ಭಜಿ, ಸೇವಿ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಪದೇಸರಜ್ಜ-ಇಸ್ಸರಿಯಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ-ದೇವರಜ್ಜಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಝಾನ-ವಿಮೋಕ್ಖ-ಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತಿ-ಞಾಣದಸ್ಸನ-ಮಗ್ಗಭಾವನಾ-ಫಲಸಚ್ಛಿ-ಕಿರಿಯಾದಿ-ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಭಗವಾ।
‘‘ಯಾ
ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಭಜಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭಗವಾ ಮತೋ’’॥
ಕಥಂ ಸತ್ತವಾತಿ ಭಗವಾ? ಭತ್ತಾ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಕಾ ಅಸ್ಸ ಬಹೂ ಅತ್ಥೀತಿ ಭತ್ತವಾ। ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿ-ಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಪ್ಪಭಾವ-ಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋ, ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪರಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತುಪಕಾರಿತಾಯ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಅಸೀತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾದಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತರೂಪಕಾಯತಾಯ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಾಧಿಗತೇನ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಲೋಕತ್ತಯಬ್ಯಾಪಿನಾ ಸುವಿಪುಲೇನ ಸುವಿಸುದ್ಧೇನ ಚ ಥುತಿಘೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾಸು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿಆದೀಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವತೋ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾದಿ-ನಿರತಿಸಯಗುಣವಿಸೇಸ-ಸಮಙ್ಗೀಭಾವತೋ ಚ ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೋ ಘೋಸಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೋ ಲೂಖಪ್ಪಸನ್ನೋ, ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನೋತಿ ಏವಂ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕೇ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪಸಾದಾವಹಭಾವೇನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕತ್ತಾ ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆದರಬಹುಮಾನಗಾರವಾಯತನತಾಯ ಪರಮಪೇಮಸಮ್ಭತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ಯೇ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯಾ ತೇಸಂ ಪಸಾದಭತ್ತಿ ಸಮಣೇನ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ ದೇವೇನ ವಾ ಮಾರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗೇಪಿ ತತ್ಥ ಪಸಾದಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವಾ ಆಣಂ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಭಾವತೋ।
ತೇನೇವಾಹ –
‘‘ಯೋ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ।
ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೭೮)।
‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಠಿತಧಮ್ಮೋ ವೇಲಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ಮಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಮಮ ಸಾವಕಾ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೪೫; ಚೂಳವ॰ ೩೮೫) ಚ। –
ಏವಂ ಭಗವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಏಕಸ್ಸ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ಗ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ।
‘‘ಗುಣಾತಿಸಯಯುತ್ತಸ್ಸ, ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕಹಿತೇಸಿನೋ।
ಸಮ್ಭತ್ತಾ ಬಹವೋ ಸತ್ಥು, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥
ಕಥಂ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ? ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತೋಪಿ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಜಾತೀಸು ಪಾರಮಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಭಗಸಙ್ಖಾತಂ ಸಿರಿಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಯಸಞ್ಚ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ, ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಛಡ್ಡಯಿ, ಚರಿಮತ್ತಭಾವೇಪಿ ಹತ್ಥಗತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ ದೇವಲೋಕಾಧಿಪಚ್ಚಸದಿಸಂ ಚತುದೀಪಿಸ್ಸರಿಯಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಯಸಞ್ಚ ತಿಣಾಯಪಿ ಅಮಞ್ಞಮಾನೋ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಪಹಾಯ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಸಿರೀಆದಿಕೇ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ಭಾನಿ ನಾಮ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ, ತೇಹಿ ಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಭಗಾ, ಸಿನೇರುಯುಗನ್ಧರಉತ್ತರಕುರುಹಿಮವನ್ತಾದಿಭಾಜನಲೋಕವಿಸೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಸೋಭಾ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿಯಭಾವತೋ, ತೇಪಿ ಭಗವಾ ವಮಿ ತನ್ನಿವಾಸಿಸತ್ತಾವಾಸಸಮತಿಕ್ಕಮತೋ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹೀತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ।
‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ ಯಸ್ಮಾ, ಯಸಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಸುಖಂ।
ಪಹಾಸಿ ಲೋಕಚಿತ್ತಞ್ಚ, ಸುಗತೋ ಭಗವಾ ತತೋ’’॥
ಕಥಂ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ? ಭಾಗಾ ನಾಮ ಸಭಾಗಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ತೇ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಾದಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ರೂಪವೇದನಾದಿವಸೇನ ಪಥವಿಯಾದಿವಸೇನ ಅತೀತಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕವಿಧಾ, ತೇ ಚ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಪಞ್ಚಂ ಸಬ್ಬಂ ಯೋಗಂ ಸಬ್ಬಂ ಗನ್ಥಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಯೋಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಮತಧಾತುಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ, ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಛಡ್ಡಯಿ ನ ಪಚ್ಚಾವಮಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಪಥವಿಂ ಆಪಂ ತೇಜಂ ವಾಯಂ, ಚಕ್ಖುಂ ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಂ ಕಾಯಂ ಮನಂ, ರೂಪೇ ಸದ್ದೇ ಗನ್ಧೇ ರಸೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಂ…ಪೇ॰… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ವೇದನಂ…ಪೇ॰… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ವೇದನಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಸಞ್ಞಂ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಚೇತನಂ…ಪೇ॰… ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಚೇತನಂ, ರೂಪತಣ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮತಣ್ಹಂ, ರೂಪವಿತಕ್ಕಂ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕಂ, ರೂಪವಿಚಾರಂ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮವಿಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಭಾಗವಸೇನಪಿ ಸಬ್ಬೇವ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅನವಸೇಸತೋ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ, ಅನಪೇಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಛಡ್ಡಯಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಂ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇ ಹೀನಪಣೀತೇ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ಧಮ್ಮೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಮುಖೇನ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ, ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಪರಿಚ್ಚಜಿ ಪಜಹಿ, ಪರೇಸಞ್ಚ ತಥತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ಪಗೇವ ಅಧಮ್ಮಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೦)। ಕುಲ್ಲೂಪಮಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ, ನೋ ಗಹಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೦)। ಏವಮ್ಪಿ ಭಾಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ।
‘‘ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಾದಿ-ಧಮ್ಮಭಾಗಾ-ಮಹೇಸಿನಾ।
ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾ ಯತೋ ವನ್ತಾ, ತತೋಪಿ ಭಗವಾ ಮತೋ’’॥
ತೇನ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಭಾಗವಾ ಭತವಾ ಭಾಗೇ, ಭಗೇ ಚ ವನಿ ಭತ್ತವಾ।
ಭಗೇ ವಮಿ ತಥಾ ಭಾಗೇ, ವಮೀತಿ ಭಗವಾ ಜಿನೋ’’ತಿ॥
ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಯೋ ವೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುಭಾವಪರಿಯಾಯೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಪರೇಹಿ ಅಭೇಜ್ಜಸರೀರತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಕೇನಚಿ ಸಕ್ಕಾ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕಾತುನ್ತಿ। ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತೋ। ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೇನ ಮಯಾ ಮಹಾಸಾವಕೇನ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಯಾವ ಸುತಂ, ನ ಅನುಸ್ಸುತಂ ನ ಪರಂಪರಾಭತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತೋ। ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಭಗವಾಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತಭಾವದೀಪನತೋ। ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪರಮಾ ಹಿ ಕಾಲಸಮ್ಪದಾ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ಕಪ್ಪಕಸಾಯೇ ಕಲಿಯುಗೇ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಅಹೋ ಮಹಚ್ಛರಿಯಂ।
ಹುತಾವಹಮಜ್ಝೇ ಜಾತಂ, ಸಮುದಿತಮಕರನ್ದಮರವಿನ್ದ’’ನ್ತಿ॥
ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಭಾವದೀಪನತೋ ಗರುಗಾರವಾಧಿವಚನಭಾವತೋ।
ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಇರಿಯಾಪಥ…ಪೇ॰… ವಿಹಾರೇಸೂತಿ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ, ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ, ಅರಿಯವಿಹಾರೋತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಹಾರೇಸು। ಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವಪರಿದೀಪನಂ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏತಂ ಪದಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಗಿಹೀಹಿ ಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಹರತಿ ಸಹನನ್ದೀ ಸಹಸೋಕೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇ ಆಗತಂ। ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ॰… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬೦; ವಿಭ॰ ೬೨೪) ಏತ್ಥ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೇ। ‘‘ಸೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫೫೬; ೩.೩೦೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೭; ೨.೩೦೯; ೩.೨೩೦) ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ। ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತಸ್ಸಾಯೇವ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಸ್ಮಿಂ ಏವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇಮಿ ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮಿ ಸಮಾದಹಾಮಿ, ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಅರಿಯವಿಹಾರೇ।
ತತ್ಥ ಇರಿಯನಂ ವತ್ತನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗೋ। ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತನುಪಾಯಭಾವತೋ ಠಾನಾದಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ। ಠಾನಸಮಙ್ಗೀ ವಾ ಹಿ ಕಾಯೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರೇಯ್ಯ ಗಮನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸಮಙ್ಗೀ ವಾ। ಅಥ ವಾ ಇರಿಯತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತೇನ ಅತ್ತಭಾವೋ ಕಾಯಕಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ ಇರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಉಪಾಯಭಾವತೋ ಇರಿಯಾ ಚ ಸೋ ಪಥೋ ಚಾತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಠಾನಾದಿ ಏವ। ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಗತಿನಿವತ್ತಿಆದಿಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಪಬನ್ಧೋ ಏವ। ವಿಹರಣಂ, ವಿಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ವಿಹಾರೋ, ಇರಿಯಾಪಥೋ ಏವ ವಿಹಾರೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ। ದಿವಿ ಭವೋ ದಿಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಬಹುಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದಿದೇವಲೋಕೇ ಭವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಯೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೋ, ತದತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ವಾ ದಿಬ್ಬೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಭಿನೀಹಾರವಸೇನ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾ ವಾ ದಿಬ್ಬೋ, ದಿಬ್ಬೋ ಚ ಸೋ ವಿಹಾರೋ ಚಾತಿ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ಚತಸ್ಸೋ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವಾ ವಿಹಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ। ಅರಿಯಾನಂ, ಅರಿಯಾ ವಾ ವಿಹಾರಾ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ। ಸೋ ಹಿ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನನ್ತಿಆದಿ ಯದಿಪಿ ಭಗವಾ ಏಕೇನಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಸ್ಸ ನಾಮ ಅಯಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ
ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ಜಿನಾತೀತಿ ಜೇತೋ। ಜೇತ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಸೋತ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕತ್ತುಸಾಧನೋಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ। ರಞ್ಞೋ ಜೇತೋ। ರಞ್ಞೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಜಯಂ ತತ್ಥ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಜಿತವಾತಿ ಜೇತೋತಿ ಕುಮಾರೋ ವುತ್ತೋ। ಮಙ್ಗಲಕಾಮತಾಯ ವಾ ಜೇತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಕತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಜೇತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ। ವನೇತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯೇವ ತಂ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿತಾಯ ವಿಗತಮಲಮಚ್ಛೇರತಾಯ ಕರುಣಾದಿಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಉಪಟ್ಠಪಿತೋ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ। ಯದಿ ಜೇತವನಂ, ಕಥಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಚವಿಧಸೇನಾಸನಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ಆರಾಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಆರಾಮೇ। ಯದಿಪಿ ಸೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಕೋಟಿಸನ್ಥರೇನ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕೀತೋ, ರುಕ್ಖಾ ಪನ ಜೇತೇನ ನ ವಿಕ್ಕೀತಾತಿ ತಂ ‘‘ಜೇತವನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಾ ತತ್ಥ ಪರಿಚ್ಚಾಗವಿಸೇಸಕಿತ್ತನತ್ಥಂ ಉಭಯವಚನಂ, ಜೇತೇನಪಿ ಹಿ ಭೂಮಿಭಾಗವಿಕ್ಕಯೇನ ಲದ್ಧಧನಂ ತತ್ಥ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಕರಣವಸೇನ ವಿನಿಯುತ್ತಂ। ಸಾವತ್ಥಿಜೇತವನಾನಂ ಭೂಮಿಭಾಗವಸೇನ ಭಿನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರಿತು’’ನ್ತಿ।
ಅಪಾಕಟಾತಿ ಸಕ್ಕೋ ಸುಯಾಮೋತಿಆದಿನಾ ಅನಭಿಞ್ಞಾತಾ। ಅಭಿಞ್ಞಾತಾನಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞತರಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತೇವ ಏಕಸದಿಸಾಯತ್ತತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಜಾನಾತಿ ನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಹುನಾ ಇದಾನೇವ। ಸಾಧಾರಣವಚನಂ ದಿಬ್ಬತಂ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ। ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾ ಪುರಿಸೇಪಿ ವತ್ತನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ’’ತಿಆದಿ। ನನು ಚ ರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾನಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನತ್ಥಿ, ಯೇನ ತೇ ಪುರಿಸಾತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ? ಯದಿಪಿ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನತ್ಥಿ, ಪುರಿಸಸಣ್ಠಾನಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸವೇಸಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪುರಿಸಪಕತಿಭಾವತೋ।
ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ‘‘ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ ಉಪರಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತತರೋ। ತಾದಿಸೋ ಚ ಸುನ್ದರೋ ಭದ್ದಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುನ್ದರೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಕೋತಿ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀಸು ಕೋ ಕತಮೋ? ಮೇತಿ ಮಮ। ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ। ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಇಮಾಯ ಏವರೂಪಾಯ ದೇವಿದ್ಧಿಯಾ। ಯಸಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಏದಿಸೇನ ಪರಿವಾರೇನ ಪರಿಚ್ಛದೇನ ಚ। ಜಲನ್ತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತೇನ ಕಮನಿಯೇನ ಅಭಿರೂಪೇನ। ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಛವಿವಣ್ಣೇನ ಸರೀರವಣ್ಣನಿಭಾಯ। ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಸಾ ಪಭಾಸೇನ್ತೋ ಚನ್ದೋ ವಿಯ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿರೂಪೇತಿ ಉಳಾರರೂಪೇ ಸಮ್ಪನ್ನರೂಪೇ।
ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಛವಿಯ’’ನ್ತಿ। ಛವಿಗತಾ ವಣ್ಣೋ, ಥುತಿ। ವಣ್ಣೀಯತಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಪೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಕುಲವಗ್ಗೋ। ವಣ್ಣೀಯತಿ ಫಲಂ ಏತೇನ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ವಿಭಾವೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಕಾರಣಂ। ವಣ್ಣನಂ ದೀಘರಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ಸಣ್ಠಹನನ್ತಿ ವಣ್ಣೋ, ಸಣ್ಠಾನಂ। ವಣ್ಣೀಯತಿ ಅಣುಮಹನ್ತಾದಿವಸೇನ ಪಮೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಪಮಾಣಂ। ವಣ್ಣೇತಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ರೂಪಾಯತನಂ। ಏವಂ ತೇನ ತೇನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಣ್ಣಸದ್ದಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದ್ಧಿಂ ಮಾಪೇತ್ವಾತಿ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಕಾಯಾದೀಹಿ ಓಭಾಸಮುಞ್ಚನಾದಿವಸೇನ ದಿಬ್ಬಂ ಇದ್ಧಾನುಭಾವಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ। ಕಾಮಾವಚರಾ ಅನಭಿಸಙ್ಖತೇನಪಿ ಆಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಓಳಾರಿಕರೂಪತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಕಬಳೀಕಾರಭಕ್ಖಾ। ರೂಪಾವಚರಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ತತೋ ಸುಖುಮತರರೂಪತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಅತಿಸುಖುಮೋ’’ತಿ ಮೂಲಪಟಿಸನ್ಧಿರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ನ ತೇನ ಇರಿಯಾಪಥಕಪ್ಪನಂ ಹೋತೀತಿ ಏತೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನಿಮ್ಮಿತರೂಪೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇತರಞ್ಹಿ ಅತಿವಿಯ ಸುಖುಮಂ ರೂಪಂ ಕೇವಲಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಾಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸಣ್ಠಾನವನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ।
ಅನವಸೇಸತ್ತಂ ಸಕಲತಾ। ಯೇಭುಯ್ಯತಾ ಬಹುಲಭಾವೋ। ಅಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸತಾ ವಿಜಾತಿಯೇನ ಅಸಙ್ಕರೋ। ಸುಖೇನ ಹಿ ಅವೋಕಿಣ್ಣತಾ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಅನತಿರೇಕತಾ ತಂಪರಮತಾ ವಿಸೇಸಾಭಾವೋ। ಕೇವಲಕಪ್ಪನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘಭೇದಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘೇ ವಿವಾದಾಯ, ವಿವಾದುಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇವಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿವಿತ್ತತ್ತಾ, ಏತಸ್ಸ ತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಕೇವಲೀ, ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೋ ಖೀಣಾಸವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸಂಯೋಗೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
ಕಪ್ಪಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಓಕಪ್ಪನಿಯಪದೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಕಪ್ಪಸದ್ದಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕಪ್ಪಪದಂ ಅನಿದಸ್ಸನಮೇವ ಸಿಯಾ। ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹೀತಿ ವಿನಯಸಿದ್ಧೇಹಿ ಸಮಣವೋಹಾರೇಹಿ। ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ। ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ನಾಮಂ। ನಾಮಞ್ಹೇತಂ ತಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ, ಯದಿದಂ ಕಪ್ಪೋತಿ। ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂತಿ ಕತ್ತರಿಕಾಯ ಛೇದಿತಕೇಸಮಸ್ಸು। ದ್ವಙ್ಗುಲಕಪ್ಪೋತಿ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾಯ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಾಯ ದ್ವಙ್ಗುಲತಾವಿಕಪ್ಪೋ। ಲೇಸೋತಿ ಅಪದೇಸೋ। ಅನವಸೇಸಂ ಫರಿತುಂ ಸಮತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಓಭಾಸಸ್ಸ ಕೇನಚಿಪಿ ಕಾರಣೇನ ಏಕದೇಸಫರಣಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ, ಅಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋವ ಫರತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮನ್ತತ್ಥೋ ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಸೇಸಂ ಸಮನ್ತತೋ’’ತಿ। ಈಸಂ ಅಸಮತ್ತಂ, ಕೇವಲಂ ವಾ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ। ಭಗವತೋ ಆಭಾಯ ಅನೋಭಾಸಿತಮೇವ ಹಿ ಪದೇಸಂ ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಪಭಾಯ ಓಭಾಸೇನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪಭಾ ಕಾಯಚಿ ಪಭಾಯ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ, ಸೂರಿಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಭಂ ಸಾ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ।
ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಇದಂ ಕರಣವಚನಂ। ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಕಿರಿಯಾಯ ಕಾರಣಂ, ನ ಕರಣಂ ವಿಯ ಕಿರಿಯತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರ-ಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನತ್ಥಾ ಇಧ ಉಪಸಙ್ಕಮನಕಿರಿಯಾತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ವಿಜ್ಜಾಯ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಅತ್ಥಮೇವ ತಂ ಕರಣವಚನಂ ಯುತ್ತಂ ನ ಕರಣತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಅಯುಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಭಗವತೋ ಸತತಪ್ಪವತ್ತನಿರತಿಸಯ-ಸಾದುವಿಪುಲಮತರಸ-ಸದ್ಧಮ್ಮಫಲತಾಯ ಸಾದುಫಲನಿಚ್ಚಫಲಿತಮಹಾರುಕ್ಖೇನ ಭಗವಾ ಉಪಮಿತೋ। ಸಾದುಫಲೂಪಭೋಗಾಧಿಪ್ಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಹಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಸಾದುಫಲತಾ ಗಹಿತಾತಿ। ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಉಪಸಙ್ಕನ್ತಾ। ಸಮ್ಪತ್ತಕಾಮತಾಯ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಉಪಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮನಪರಿಯೋಸಾನದೀಪನ’’ನ್ತಿ। ತತೋತಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ತಾ ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಉಪಗತಟ್ಠಾನತೋ।
ಗತಿನಿವತ್ತಿಅತ್ಥತೋ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಆಸನಮ್ಪಿ ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ। ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಹಿ ಗಮನತೋ ನಿವತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಠತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನಾದಯೋಪಿ ಆಸನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ। ಅತಿದೂರಅಚ್ಚಾಸನ್ನಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನಾತಿದೂರನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ನಾಮ ಗಹಿತಂ। ತಂ ಪನ ಅವಕಂಸತೋ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ಪಸಾರೇತ್ವಾ।
ಕಾಮಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿ ಅಯಮಾಕಾರಪುಚ್ಛಾ, ತರಣಾಕಾರೋ ಇಧ ಪುಚ್ಛಿತೋ। ಸೋ ಪನ ತರಣಾಕಾರೋ ಅತ್ಥತೋ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಥಂ ನೂತಿ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ? ಪಾಕಟೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಮಹಾಪಥವೀಕಮ್ಪನಾದಿಅನೇಕಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವಾದಿನಾ।
ಮರಿಸನಟ್ಠೇನ ಪಾಪಾನಂ ರೋಗಾದಿಅನತ್ಥಾನಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ಮಾರಿಸೋ, ದುಕ್ಖರಹಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿದ್ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ನಿರಯಪಕ್ಖೇ ಪಿಯಾಲಪನವಚನವಸೇನ ಉಪಚಾರವಚನಞ್ಚೇತಂ ಯಥಾ ‘‘ದೇವಾನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯದಿ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಕುನಾ ಸಙ್ಕೂತಿ ಮತ್ಥಕತೋ ಸಮಕೋಟ್ಟಿತೇನ ಯಾವ ಹದಯಪದೇಸಾ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣೇನ ಸಙ್ಕುನಾ ಪಾದತಲತೋ ಸಮಕೋಟ್ಟಿತೋ ಸಙ್ಕು ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಆರೋಹನ್ತೋ ಹದಯೇ ಹದಯಸ್ಸ ಪದೇಸೇ ಸಮಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಥ ನೇಸಂ ಸಙ್ಕೂನಂ ಸಮಾಗಮಸಮಕಾಲೇ ನಂ ಯಥಾತಿಕ್ಕನ್ತಸಙ್ಕುಕರಣಕಾಲಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ತನ್ನಿಮಿತ್ತರಹಿತೇ ಪವತ್ತಿ ರುಳ್ಹೀ ನಾಮ ಗಮನಕಿರಿಯಾರಹಿತೇ ಸಾಸನಾದಿಮತಿ ಪಟಿಪಿಣ್ಡೇ ಯಥಾ ಗೋಸದ್ದಸ್ಸ।
ಓಘಮತರೀತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಕಾಮೋ, ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಓಘೋ ಚಾತಿ, ಕಾಮೇಸು ಓಘೋತಿ ವಾ ಕಾಮೋಘೋ। ಭವೋಘೋ ನಾಮ ಭವರಾಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಝಾನನಿಕನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೩೧೨) ಪನ ‘‘ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇಸು ರಾಗೋ, ದುತಿಯೋ ಕಮ್ಮಭವೇ। ಭವದಿಟ್ಠಿವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠೋಘೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಚತುಸಚ್ಚನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ’’ತಿ ಆಹ।
ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಓಘಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಕಾಮಗುಣಾದಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ। ‘‘ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋಘೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಭವೋಘಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ಲೋಭೋ ಕಾಮೋಘೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ ಭವದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಭವೋಘೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತೋ, ಭವೋಘೋ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಭವೋಘೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಲೋಭೋಪಿ ಕಾಮೋಘೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕದುಕ್ಖಾನಞ್ಹಿ ಕಾರಣಭೂತಾ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋಪಿ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಾ, ಆಸವಾ ಏವ ಚ ಓಘಾ। ಕಾಮಾಸವನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ಕಾಮೇಸೂತಿ ಕಾಮರಾಗದಿಟ್ಠಿರಾಗಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇಸು ತೇಭೂಮಕೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನಾಮಂ ನ ಲಭತೀತಿ।
ಯದಿ ಪನ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ಚ ರಾಗೋ ಕಾಮೋಘೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಿಮಾನಾದೀಸು ರಾಗಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿರಾಗಸ್ಸ ಚ ಕಾಮೋಘಭಾವೋ ಪಟಿಸೇಧಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಕಾಮೋಘಭವೋಘವಿನಿಮುತ್ತೇನ ನಾಮ ಲೋಭೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ
ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ। ಹೇಟ್ಠಾಪವತ್ತನಞ್ಚೇತ್ಥ ನ ಕೇವಲಂ ಅಪಾಯಗಮನಿಯಭಾವೇನ, ಅಥ ಖೋ ಸಂಸಾರತರಕಾವರೋಧನೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪರಿಭವಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರೂಪಿಭಾವಾ ಅದೇಸಂ, ನ ತಸ್ಸ ಠಾನವಸೇನ ಉಪರಿಗಹಣಂ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಭವಸ್ಸ ಉಪರೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪರಿಭವಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಮಹಾಉದಕೋಘೋ’’ತಿಆದೀಸು ರಾಸಟ್ಠೋ ಓಘ-ಸದ್ದೋತಿ ‘‘ಮಹಾ ಹೇಸೋ ಕಿಲೇಸರಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಭವೋಘಾದೀಸುಪಿ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋ, ಅಸಂಸೀದನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾಯೂಹನ್ತೋತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿವಸೇನ ನ ಆಯೂಹನ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ವಿಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹನ್ತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅವಾಯಮನ್ತೋ’’ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮವಸೇನ ಅವಾಯಮನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗೂಳ್ಹನ್ತಿ ಸಂವುತಂ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಅತ್ಥವಸೇನ ವಾ ಸಂವುತ್ತಂ ಗೂಳ್ಹಂ, ಸದ್ದವಸೇನಪಿ ಅಪಾಕಟಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಅನ್ತರದೀಪಾದಿಕೇ ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ। ಆಯೂಹನ್ತಾತಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಚ ಪಾದೇಹಿ ಚ ವಾಯಮನ್ತಾ। ಏತಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ, ಏತಂ ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ।
ಇದಾನಿ ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಗವತಾ ತಥಾಗೂಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂ ಪನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಗ್ಗಹಮುಖೇನಾತಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿನಯಉಪಾಯಭೂತನಿಗ್ಗಹವಸೇನ। ತೇನಾಹ ಯೇ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿನೋ’’ತಿಆದಿ। ಪವಯ್ಹ ಪವಯ್ಹಾತಿ ಓಫುಣಿತ್ವಾ ಓಫುಣಿತ್ವಾ।
ಸೋತಿ ನಿಹತಮಾನೋ ಅಹೋಸಿ ಯಥಾವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಜಾನನ್ತೋ। ಯಥಾತಿ ಅನಿಯಮವಚನಂ ನಿಯಮನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಞ್ಚ ಕಥನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನನ್ತಿ ತದುಭಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾಹಂ ಜಾನಾಮಿ, ಏವಂ ಮೇ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ।
ಯದಾಸ್ವಾಹನ್ತಿ ಯದಾ ಸು ಅಹಂ, ಸು-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ‘‘ಯದಿದಂ ಕಥಂ ಸೂ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ‘‘ತದಾಸ್ಸು ಸಂಸೀದಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ತೀಸುಪಿ ಪದೇಸು। ಅತರನ್ತೋತಿ ಓಘಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಂ ತರಣಪ್ಪಯೋಗಂ ಅಕರೋನ್ತೋ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಓಘನಿಯಓಘೇಸು ಏವ। ಓಸೀದಾಮೀತಿ ನಿಮುಜ್ಜಾಮಿ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹಾಮೀತಿ ಓಘೇಹಿ ನಿಬ್ಬೂಳ್ಹೋ ಹೋಮಿ। ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅಸಂಸೀದನ್ತೋ। ಅತಿವತ್ತಾಮೀತಿ ಅನುಪಯೋಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮಾಮಿ, ಅಪನಿಧಾನವಸೇನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಿರಾಧೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಠಾನೇ ಚ ವಾಯಾಮೇ ಚಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನವಿಭಾಗೇ ಪತಿಟ್ಠಹನೇ ವಾಯಾಮೇ ಚ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನೇಸು ಸಂಸೀದನನಿಬ್ಬುಯ್ಹನಸಙ್ಖಾತಂ ತರಣಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧನಭೂತಂ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾನ। ಇದಂ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಅತ್ತನಾ ಪವತ್ತಿತ-ಪುಬ್ಬಭಾಗ-ಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅತಿಟ್ಠನ್ತೋ ಅವಾಯಮನ್ತೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕರಣಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಅಸಂಸೀದನ್ತೋ ಅನಿಬ್ಬುಯ್ಹನ್ತೋ। ದೇವತಾಯಪಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ತದತ್ಥೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ। ನ ಪನ ಪಾಕಟೋ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂಆದೀನಂ, ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂನಂ ಪನ ಯಥಾ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ, ತಥಾ ಪಾಕಟೋ ಏವಾತಿ। ಸತ್ತ ದುಕಾ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನರೂಪಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋತಿ ಲೋಭಾದೀಹಿ ಅಭಿಭೂತತಾಯ ಸಂಸಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ತತ್ಥೇವ ಸಂಸೀದತಿ ನಾಮ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನಾತಿ ತತ್ಥೇವಾಭಿಸಙ್ಖಾರಚೇತನಾಯ ಚೇತೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯೋಗ್ಯಸ್ಸ ಖಣಸ್ಸ ಅತಿವತ್ತನೇನ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸದುಕೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಏತ್ಥ ಚ ವಟ್ಟಮೂಲಕಾ ಕಿಲೇಸಾತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಂಸಾರೇ ಅವಟ್ಠಾನಂ ತಂತಂಕಮ್ಮುನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಕಿಲೇಸಾ ಪನ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಅಪರಾಪರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ಸಂಸಾರೇ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ ನಾಮಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಠಮದುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಾ ದುವಿಧಾ ತಣ್ಹಾಚರಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತಾ ಚಾತಿ ತೇಸಂ ಸಂಸಾರನಾಯಿಕಭೂತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಂ, ತದಞ್ಞೇಸಂ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ದುತಿಯದುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಸಭಾವಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಮುತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ಮುತ್ತಿಮಗ್ಗಪರಾಮಾಸತೋ ತಥಾ ಆಯೂಹನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತಿಯದುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಚತುತ್ಥದುಕೇ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಏವ ವಿಭಾವಿತೋ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ ಅರೂಪರಾಗಂ, ಅಸಞ್ಞೂಪಗಂ ವಾ ಅವಿಮೋಕ್ಖಂಯೇವ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಂಸಾರೇ ಏವ ಓಲೀಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಓಲೀಯನಾಭಿನಿವೇಸಾ ಹಿ ಭವದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಾಮಭವಾದೀಸು ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಭವಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ನ ಹೋತಿ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ ಭವವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾವಹಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ತಂ ಅತಿವತ್ತತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತಿಧಾವನಾಭಿನಿವೇಸಾ ವಿಭವದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ।
ಲೀನವಸೇನ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತೋತಿ ಕೋಸಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಸಂಕೋಚಾಪಜ್ಜನೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ। ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿನೋ ಅಭಾವೇನ ವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಪಞ್ಚಮೋ ದುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಯಥಾ ಕಾಮಸುಖಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಂ ನತ್ಥಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಏವಂ ಅತ್ತಪರಿತಾಪನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಛಟ್ಠದುಕೇ। ಪುಬ್ಬೇ ಸಪ್ಪದೇಸತೋವ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ‘‘ಸಂಸೀದನನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಇದಾನಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ದಸ್ಸನವಸೇನ, ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಸಾಧಾರಣತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಧಮ್ಮಾ ‘‘ನಿಬ್ಬುಯ್ಹನನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಏವ ‘‘ಆಯೂಹನನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಸತ್ತಮದುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಏವಞ್ಹಿ ದುಗ್ಗತಿಸುಗತೂಪಪತ್ತಿವಸೇನ ಸಂಸೀದನನಿಬ್ಬುಯ್ಹನಾನಿ ವಿಭಜ್ಜ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಧೋಭಾಗಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಅಧೋಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ ಅಕತ್ವಾ। ತಥಾ ಉಪರಿಭಾಗಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಉಪರಿಭಾಗಙ್ಗಮನೀಯಾ।
ಏತ್ಥ ಚ ಓಘತರಣಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ನ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗನ್ತಿ? ನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಾವತಾ ಯೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಯೇನ ಚ ಆಯೂಹನಂ, ತದುಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮದಸ್ಸನಮೇತನ್ತಿ। ನ ಹೇಸ ಅ-ಕಾರೋ ಕೇವಲಂ ಪಟಿಸೇಧೇ, ಅಥ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ತಥಾಪವತ್ತಿಹೇತೂವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಖೋತಿ ಚ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೧) ವಿಯ। ತೇನ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಏಕಂಸಿಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋಯಂ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅನಾಯೂಹ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅನಾಯೂಹನಮ್ಪಿ ಹಿ ಏಕಂಸಿಕಮೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ತೇನ ಹಿ ಓಘತರಣಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ಏವಮಯಂ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿದೇಸನಾ ಕತಾ, ದೇವತಾ ಚ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀತಿ ಪಠಮಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
‘‘ಚಿರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದನ್ತರಮೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿರಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಮಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫-೬) ಏತ್ಥ ‘‘ಮಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದನ್ತರಂ ಮಮನ್ತಿ। ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾತಿ ಅದಸ್ಸಾವೀ। ಅದಸ್ಸಾವಿತಾ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಿದ್ಧತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಕಾ ನಾಮ ಸಾ ದೇವತಾ, ಯಾ ಭಗವನ್ತಂ ನ ದಿಟ್ಠವತೀ? ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಂ ಪನಿಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ದಸ್ಸನಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ವತ್ತತೀತಿ ಯದಾ ಕದಾಚಿ ಕಞ್ಚಿ ಪಿಯಜಾತಿಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಚಿರೇನ ವತ ಮಯಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ವಾ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಲೋಕೇ ನಿರುಳ್ಹೇ ಸಮುದಾಚಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಂ ವಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಅಣನತೋ ಜಾನನತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ। ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಬ್ಬುತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ವೂಪಸನ್ತ-ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥ-ಪರಿಳಾಹಂ। ಆಸತ್ತವಿಸತ್ತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸತಾದಿಆಕಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ವಿಸತಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಟಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಾಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಕ್ಕತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಂವಾದಿಕಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಂ ಹರತೀತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಮೂಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಫಲಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಪರಿಭೋಗೋತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ, ವಿಸಾಲಾ ವಾ ಪನ ಸಾ ತಣ್ಹಾ ರೂಪೇ ಸದ್ದೇ ಗನ್ಧೇ ರಸೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಕುಲೇ ಗಣೇ ವಿಸತಾ ವಿತ್ಥತಾತಿ ವಿಸತ್ತಿಕಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೩)।
ತತ್ಥ ವಿಸತಾತಿ ವಿತ್ಥತಾ ರೂಪಾದೀಸು ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಅಭಿಬ್ಯಾಪನವಸೇನ ವಿಸಟಾತಿ ಪುರಿಮವಚನಮೇವ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ವಿಸಾಲಾತಿ ವಿಪುಲಾ। ವಿಸಕ್ಕತೀತಿ ಪರಿಸಕ್ಕತಿ, ಸಹತಿ ವಾ। ರತ್ತೋ ಹಿ ರಾಗವತ್ಥುನಾ ಪಾದೇನ ತಾಳಿಯಮಾನೋಪಿ ಸಹತೀತಿ। ಓಸಕ್ಕನಂ ವಿಪ್ಫನ್ದನಂ ವಾ ‘‘ವಿಸಕ್ಕನ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿಂ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ। ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವಿಸಂವಾದಿಕಾ ಹೋತಿ। ವಿಸಂ ಹರತೀತಿ ತಥಾ ತಥಾ ಕಾಮೇಸು ಆನಿಸಂಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೀ ವಿವಿಧೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿಮುಖಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಂಹರತಿ ಸಂಖಿಪತಿ, ವಿಸಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಹರತಿ, ವಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವತೋ ವಿಸಮೂಲಾ। ವಿಸಂ ವಾ ದುಕ್ಖಾಭಿಭೂತಾ ವೇದನಾ ಮೂಲಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಮೂಲಾ। ದುಕ್ಖಸಮುದಯತ್ತಾ ವಿಸಂ ಫಲಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಫಲಾ। ತಣ್ಹಾಯ ರೂಪಾದಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಪರಿಭೋಗೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಮತಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಪರಿಭೋಗೋತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿರುತ್ತಿವಸೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಪಧಾನೋ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ‘‘ವಿಸಾಲಾ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ವಿಸತ್ತಿಕಾಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಿಣ್ಣಂ ಪಠಮದುತಿಯಮಗ್ಗೇಹಿ। ನಿತ್ತಿಣ್ಣಂ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ। ಉತ್ತಿಣ್ಣಂ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ।
ಸಮನುಞ್ಞೋತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಕತಾನುಞ್ಞೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಜ್ಝಾಸಯೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ। ಅನ್ತರಧಾಯೀತಿ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅನ್ತರಧಾಯಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಸಙ್ಖತಕಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಮಾಲೇಹೀತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಮಾಲಾಹೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ‘‘ಮಲ್ಯೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಯ-ಕಾರಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಯಂ ತಾವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
ನೇತ್ತಿನಯವಣ್ಣನಾ
ಇದಾನಿ ಪಕರಣನಯೇನ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ। ಸಾ ಪನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ತಾವ ದೇಸನಾನಿದಾನಂ, ತಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಬಾಹಿರಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಮಹಾಕರುಣಾ। ತಾಯ ಹಿ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ, ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸತ್ತೇಸು ಚ ಬಾಹಿರಂ ಪನ ಸಾಧಾರಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಪರಿವಾರ-ಸಹಮ್ಪತಿಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಂ। ತದಜ್ಝೇಸನುತ್ತರಕಾಲಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಜನಿತಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಬಾಹಿರಭೇದತೋ ದುವಿಧಮೇವ। ತತ್ಥ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಯಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಯೇನ ಚ ದೇಸನಾಞಾಣೇನ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತಂ, ತದುಭಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಬಾಹಿರಂ ಪನ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಪುಚ್ಛಾ, ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಹೇಸ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ। ತಯಿದಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ।
ಪಯೋಜನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣತೋ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಯಾವ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಮುತ್ತಿರಸತ್ತಾ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತದತ್ಥಾ ಕಥಾ, ಏತದತ್ಥಾ ಮನ್ತನಾ’’ತಿಆದಿ (ಪರಿ॰ ೩೬೬)। ಅಸಾಧಾರಣಂ ಪನ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಸಮಧಿಗಮೋ, ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬಾಹಿರಮೇವ। ಸಚೇ ಪನ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನಗತಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಬಲಸಿದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಯೋಜನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಮಿಜ್ಝನಭಾವತೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋಪಿ ಪಯೋಜನಮೇವಾತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರತಾಪಿ ಸಿಯಾ।
ಅಪಿಚ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಓಘತರಣಾಕಾರಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಅನವಬೋಧೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ತದವಬೋಧೋ ಪಯೋಜನಂ। ಸೋ ಹಿ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಪಯೋಜೇತಿ ತನ್ನಿಪ್ಫಾದನಪರಾಯಂ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಯಞ್ಹಿ ದೇಸನಾಯ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ ಫಲಂ, ತಂ ಆಕಙ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ ದೇಸಕಂ ದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜೇತೀತಿ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ದೇವತಾಯ ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಯೋಜನಂ
ಯಥಾ ದೇವತಾ ಓಘತರಣೇ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದಾ, ತಾದಿಸಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ-ಧಾರಣ-ಪರಿಚಯ-ಮನಸಿಕಾರವಿಪಲ್ಲತ್ಥಬುದ್ಧಿಕಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನ-ಧಾರಣ-ಪರಿಚಯವಿಮುಖಾ ಚ ಭವವಿಮೋಕ್ಖೇಸಿನೋ ವಿನೇಯ್ಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ।
ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾ ಪನ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗವಸೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಕುಸಲಮೂಲಸಮಾಯೋಗೋ ಓಲೀಯನಾತಿಧಾವನಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಉಪಾಯವಿನಿಬನ್ಧವಿಧಮನಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸದೂರೀಭಾವೋ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾವಿಸೋಧನಂ ವಟ್ಟತ್ತಯವಿಚ್ಛೇದನುಪಾಯೋ ಆಸವೋಘ-ಯೋಗ-ಗನ್ಥಾಗತಿ-ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದುಪಾದಾನವಿಯೋಗೋ ಚೇತೋಖಿಲವಿವೇಚನಂ ಅಭಿನನ್ದನನಿವಾರಣಂ ಸಂಸಗ್ಗಾತಿಕ್ಕಮೋ ವಿವಾದಮೂಲಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಿದ್ಧಂಸನಂ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾತಿವತ್ತನಂ ಅನುಸಯಮೂಲಚ್ಛೇದೋ। ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸ-ದರಥಪರಿಳಾಹ-ಸಾರಮ್ಭಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ದಸ್ಸನಸವನನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಜ್ಜೂಪಮವಜಿರೂಪಮಧಮ್ಮಾಪದೇಸೋ ಅಪಚಯಗಾಮಿಧಮ್ಮವಿಭಾವನಾ ಪಹಾನತ್ತಯದೀಪನಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಾನುಯೋಗೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನುಟ್ಠಾನಂ ಭಾವನಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಸಂಸೀದತಿ, ಯೇಸಞ್ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ವಸೇನ ಆಯೂಹತಿ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹತಿ, ಉಭಯಮೇತಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತಪ್ಪಭಾವಿತಾ ತದುಭಯನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತದುಭಯಮತ್ಥೋ, ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸನಾ ಉಪಾಯೋ ಮಾನನಿಗ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಕಾರಣಭಾವತೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋಪದೇಸೇನ ಚತುರೋಘನಿರತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಅನ್ತದ್ವಯರಹಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಆಣತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಹಾರೋ।
ಪರಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದನತಾಯ ಕಥಂ ನೂತಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ? ಅಭಿಮುಖಭಾವತೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲಭಾವತೋ ಚ ‘‘ತ್ವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಸ್ಸ ಗರುಭಾವಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಯೋಗ್ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಧುರಸ್ಸ ಪರಿದೀಪನತೋ ಸಾಧೂತಿ ಮರಿಸಸೀಲಾದಿಗುಣತಾಯ ‘‘ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಘ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಪರಿಯೋಸಾಪಿತತ್ತಾ ‘‘ಇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಂಸೀದನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಕಾತಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಅಕತತ್ತಾ। ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಯಿದಂ ಅಕರಣಂ ಏಕಂಸಿಕನ್ತಿ ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಸನ್ತತಿಗತತ್ತಾ ‘‘ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಚ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ದೇವತಾಯ ಸಮ್ಬೋಧನತೋ ಪಿಯಾಲಪನತೋ ಚ, ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬುಯ್ಹನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಆಯೂಹನಸ್ಸ ಅಕಾತಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಅಕತತ್ತಾ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಿಣ್ಣಾಕಾರಸ್ಸ ಓಘಾನಂ ಅನಿಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ಏವ ತತ್ಥ ಸಂಸಯಸ್ಸ ಅನಪಗತತ್ತಾ ಓಘತರಣಸ್ಸ ಚ ಅವಿಸೇಸತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾ ಕಥಂ ಪನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಸಂಸೀದನಲಕ್ಖಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಚ ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ಅನತ್ಥನ್ತರತ್ತಾ ಅಭಿನ್ನಕಾಲಿಕಂ। ತಥಾ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹನಲಕ್ಖಣಂ ಆಯೂಹನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅತಿವತ್ತನನ್ತಿ ಅನತ್ಥನ್ತರತ್ತಾ ಅಭಿನ್ನಕಾಲಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಾ ಸ್ವಾಹಂ…ಪೇ॰… ತದಾಸ್ಸು ನಿಬ್ಬುಯ್ಹಾಮೀ’’ತಿ। ತದುಭಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಪಟಿಬಾಹನತೋ ಚ ಓಘಾತಿಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಖ್ವಾಹಂ…ಪೇ॰… ಓಘಮತರಿ’’ನ್ತಿ।
ಏಕಬುದ್ಧನ್ತರನ್ತರಿಕತ್ತಾ ಸುದೂರಕಾಲಿಕತಾಯ ‘‘ಚಿರಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತರಾ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತಾಯ ವಿಮ್ಹಯನೀಯತಾಯ ಚ ‘‘ವತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತದಾ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನತಾಯ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ಚ ‘‘ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಬಾಹಿತಪಾಪತೋ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಣನತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪವೂಪಸಮನತೋ ದುಕ್ಖಸನ್ತಾಪವೂಪಸಮನತೋ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತರಣಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತತ್ತಾ ಉಪರಿ ತರಿತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ಚ ‘‘ತಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬತೋ ಲುಜ್ಜನತೋ ಪಲುಜ್ಜನತೋ ಚ ‘‘ಲೋಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಸಯೇಸು ಸಞ್ಜನತೋ ಜಾತಭಾವತೋ ‘‘ವಿಸತ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ ನಿಗಮನತೋ ಚ ‘‘ಇದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭಾಸಿತತ್ತಾ ಪರಿಸಮತ್ತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಅವೋಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಠಮಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಾಮಸನತೋ ಚ ‘‘ಸಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಮೋದಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಸಮನುಞ್ಞೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಖುಪಥಾತಿಕ್ಕಮೇನ ತಿರೋಭಾವೂಪಗಮನತೋ ‘‘ಅನ್ತರಧಾಯೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ಅನುಪದವಿಚಯತೋ ವಿಚಯಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾನಾಯೂಹನೇಹಿ ಓಘತರಣಂ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಜಹನೇನ ಪಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮಿಜ್ಝನತೋ। ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸ-ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿ-ತಣ್ಹಾಯತನ-ಸಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೋ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸೀದನಂ ಹೋತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವತೋ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಕಿಚ್ಚೇ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸ-ಅತಿಧಾವನಾಭಿನಿವೇಸಾದೀನಂ ವಸೇನ ಆಯೂಹನ್ತಸ್ಸ ಸಂಸಾರಮಹೋಘೇನ ನಿಬ್ಬುಯ್ಹನಂ ಯುತ್ತಿಹಾರೋ।
ಕಿಲೇಸವಟ್ಟವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಞ್ಚ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾನಾಯೂಹನಾನಿ ಓಘತರಣಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಓಘತರಣಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ। ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿತಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೨, ೫೬)।
ಖನ್ಧಾವಿಜ್ಜಾ-ಫಸ್ಸ-ಸಞ್ಞಾ-ವಿತಕ್ಕಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರ-ಪಾಪಮಿತ್ತಪರತೋಘೋಸಾ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾಹ – ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೨೪) ‘‘ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಯಥಾರಹಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿತೋ ಏವ ಸುನಿದ್ಧಾರಿಯಂ। ಅಯಂ ಪದಟ್ಠಾನಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೇನ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಗಹಿತಾ ಏಕನ್ತತೋ ಓಘನಿತ್ಥರಣೂಪಾಯಭಾವತೋ। ತಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಲಕ್ಖಣಹಾರೋ।
ನಿದಾನಮಸ್ಸಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪದನಿಬ್ಬಚನಂ ನಿರುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಿದಾನಪದಾನಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಳಿಪದಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ತಸ್ಸಾ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಚ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುಕರತ್ತಾ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ।
ಪದ-ಪದತ್ಥ-ದೇಸನಾ-ನಿಕ್ಖೇಪ-ಸುತ್ತಸನ್ಧಿ-ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಸನ್ಧಿ। ತತ್ಥ ಪದಸ್ಸ ಪದನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪದಸನ್ಧಿ। ತಥಾ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಪದತ್ಥನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪದತ್ಥಸನ್ಧಿ, ಯೋ ‘‘ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ತಂತಂಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪನ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದೇಸನಾಸನ್ಧಿ, ಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ತಿಧಾ ವಿಭತ್ತಾ। ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ದ್ವಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಿಕ್ಖೇಪಸನ್ಧಿ ಚತುನ್ನಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಪಞ್ಚಸೂದನೀಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಸುತ್ತಸನ್ಧಿ ಇಧ ಪಠಮನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಓಘತರಣಸುತ್ತಮೇವ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ನಾಯಮನುಯೋಗೋ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಪವತ್ತತಿ? ಅಪಿಚ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹಂ ಓಘಮತರಿ’’ನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಅನ್ತದ್ವಯವಿವಜ್ಜನಮುಖೇನ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ವಿಭಾವನತೋ ಸಬ್ಬಪಠಮಮಿದಂ ಸುತ್ತಂ ಇಧ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಅನ್ತದ್ವಯಂ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಕಾಸನಪರಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ಏಕಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ದೇಸನನ್ತರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನಂ, ಅಯಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಸನ್ಧಿ। ಸಾ ಇಧ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ –
‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ಅನಾಯೂಹಂ ಓಘಮತರಿ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ –
‘‘ಸಬ್ಬದಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಪಞ್ಞವಾ ಸುಸಮಾಹಿತೋ।
ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಪಹಿತತ್ತೋ, ಓಘಂ ತರತಿ ದುತ್ತರಂ॥
‘‘ವಿರತೋ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ, ರೂಪಸಂಯೋಜನಾತಿಗೋ।
ನನ್ದೀರಾಗಪರಿಕ್ಖೀಣೋ, ಸೋ ಗಮ್ಭೀರೇ ನ ಸೀದತಿ। (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೯೬)।
ಸದ್ಧಾಯ
‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ ಪಞ್ಚ ಜಹೇ, ಪಞ್ಚ ಚುತ್ತರಿ ಭಾವಯೇ।
ಪಞ್ಚಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೫; ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೦)।
‘‘ತಸ್ಮಾ
ತೇ ಪಹಾಯ ತರೇ ಓಘಂ, ನಾವಂ ಸಿತ್ವಾವ ಪಾರಗೂ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೭೭೭; ಮಹಾನಿ॰ ೬; ನೇತ್ತಿ॰ ೫)।
‘‘ಏಕಾಯನಂ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ, ಮಗ್ಗಂ ಪಜಾನಾತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ।
ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತರಿಂಸು ಪುಬ್ಬೇ, ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮೪, ೪೦೯; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೧; ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನಾನುಗೀತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೭; ಪಠಮವಗ್ಗ ೧೨೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೭೦) –
ಏವಮಾದೀಹಿ ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಅಯಂ ಚತುಬ್ಯೂಹೋ ಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಆಯೂಹನಞ್ಚ। ತೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ದೀಪಿತೋ, ಸನ್ತಕಿಲೇಸವಸೇನ ಅನಾಯೂಹನೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ। ತತ್ಥ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ಪವಡ್ಢತಿ। ತೇಸು ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾಗಹಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕಂ ಸಬ್ಬಂ ಭವಚಕ್ಕಂ ಆವತ್ತತಿ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಞ್ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಂ। ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ದೀಪಿತಾ, ಸಾ ಚ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸೀಲಾದಿಸಙ್ಗಹಾ। ತತ್ಥ ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಏಕಾದಸ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ, ಸಮಾಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚಞ್ಞಾಣಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಚ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ಪಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುದಸ್ಸನಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಆವತ್ತೋ ಹಾರೋ।
ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಕಿಲೇಸಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧಂ। ಆಯೂಹನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧಂ। ತಥಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಅನಾಯೂಹನಞ್ಚ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿಭತ್ತಿ। ಪದಟ್ಠಾನಭೂಮಿವಿಭತ್ತಿಯೋ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ವಿಭತ್ತಿಹಾರೋ।
ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಭಾವನಂ ಉಸ್ಸಕ್ಕೇನ್ತೋ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ದೂರೀಕರಣತೋ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಅಸಂಸೀದನ್ತೋ ಪರಿವತ್ತೋ ಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ವೇವಚನೋ ಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಂ ಆಯೂಹನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನಂ ವಿಭಾವನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿರುಹನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ತಣ್ಹಾಯ ಅಸ್ಸಾದಪಞ್ಞತ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ದನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ಭವಾಭಿನಿವೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿ। ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಕಾಮೇಸು ಅನುಗಿಜ್ಝನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅತ್ತಪರಿತಾಪನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಓಘಮತರಿನ್ತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಗ್ಗಹಣೇನ ಓಘಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಗಹಿತಂ। ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹಂ ಅತರಿನ್ತಿ ಪನ ಪದತ್ತಯೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಗಹಿತಂ, ಹೇತುಗಹಣೇನ ಚ ಹೇತುಮತೋ ಗಹಣಂ ಸಿದ್ಧಮೇವಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತಾನೇವಾತಿ ಅಯಂ ಸಚ್ಚೇಹಿ ಓತರಣಾ। ತತ್ಥ ಯೇ ಲೋಕಿಯಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ಯೇಸಂ ವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಸಿದ್ಧಿ। ಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ, ಯೇಸಂ ವಸೇನ ಓಘತರಣಸಿದ್ಧಿ। ಅಯಂ ಖನ್ಧಮುಖೇನ ಓತರಣಾ। ಯೇ ಏವ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾಯತನಾನಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋತಿ ಅಯಂ ಆಯತನಮುಖೇನ ಧಾತುಮುಖೇನ ಚ ಓತರಣಾ। ತಥಾ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಗ್ಗಹಣೇನ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ಓಘಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಾ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಧಮ್ಮಧಾತು ಚ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾನಾಯೂಹನಗ್ಗಹಣೇನ ಓಘತರಣವಚನೇನ ಚ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಏವಞ್ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಧಮ್ಮಧಾತು ಚ ಓತರಣೋ ಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಆರಮ್ಭೋ। ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ, ತಥಾ ಓಘನ್ತಿ। ಅತರಿನ್ತಿ ಪನ ಪದಸುದ್ಧಿ ಚೇವ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಸೋಧನೋ ಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಆದಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾನಂ ಸಾಧಾರಣತೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಚೋದನಾತಿ ಕತ್ವಾ ಓಘಮತರಿನ್ತಿ ತಂ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ। ಓಘತರಣಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮದುತಿಯಮಗ್ಗಾ ಅವಿಸೇಸೇನ ದಿಟ್ಠೋಘತರಣಂ, ತತಿಯಮಗ್ಗೋ ಕಾಮೋಘತರಣಂ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ ಸೇಸೋಘತರಣನ್ತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋ।
ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಹೇತು। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾ ಹೇತೂ। ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾನಾಯೂಹನಾನಂ ಪನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪಹಾನಾನಿ ಹೇತೂ। ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನಾ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಸ ಹೇತೂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ। ಖನ್ಧಾವಿಜ್ಜಾಫಸ್ಸಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪಾಪಮಿತ್ತಪರತೋಘೋಸಾ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹೇತೂ। ತೇನಾಹ – ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ‘‘ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಸ್ಸ ಹೇತೂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಯಥಾರಹಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾನಂ ಹೇತುವಿಭಾಗೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾನಾಯೂಹನಾನಂ। ಕಿಲೇಸುಪ್ಪಾದನೇ ಹಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹೇತೂ, ಅಭಿಸಙ್ಖರಣೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ ಅನಾಯೂಹನಸ್ಸ ಹೇತೂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನಂ ಓಘತರಣಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಅಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ।
ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗೇಹಿ ಸಮಾರೋಪನೋ ಹಾರೋ।
ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾ। ತಾಸಂ ಹಿ ವಸೇನ ಸತ್ತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಆಯೂಹನಗ್ಗಹಣೇನ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ। ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ। ತೇಸಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ತೇ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಂ ಅನಾಯೂಹಂ ಓಘಮತರಿ’’ನ್ತಿ ಪದೇಹಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಸಮಥಸ್ಸ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗಾ ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಓಘತರಣಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಾಯಾ-ಸಾಠೇಯ್ಯಮಾನಾತಿಮಾನ-ಮದಪ್ಪಮಾದ-ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ-ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ-ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪಾದಿವಸೇನ ನನ್ದಿಯಾವತ್ತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।
ತಥಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹಿತೇಸು ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ತಣ್ಹಾ ಲೋಭೋ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಮೋಹೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಲೋಹಿತೇ ಸತಿ ಪುಬ್ಬೋ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಆಘಾತೋ ದೋಸೋ ಇತಿ ತೀಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ಗಹಿತೇಹಿ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ಚ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಚ ಸಿದ್ಧಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಇಧಾಪಿ ಲೋಭೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಾಸವಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಆಯೂಹನಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಗೋಚರಭೂತಾ ಚ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಫಲಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಮೋಕ್ಖತ್ತಯವಸೇನ ತಿಪುಕ್ಖಲಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।
ತಥಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹಿತೇಸು ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾತಪ್ಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇಸತೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ, ದುಕ್ಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ‘‘ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ಚ ಲದ್ಧೇಹಿ ಸತಿವೀರಿಯಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ।
ತತ್ಥ ಚತೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ದುವಿಧೋ ಹಿ ತಣ್ಹಾಚರಿತೋ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತೋ। ತೇಸು ಪಠಮೋ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹೀ ಸತಿಬಲೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಾಯಸಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಭಾವನಾಬಲೇನ ತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ದುತಿಯೋ ಅಸುಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹೀ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ವೀರಿಯಸಂವರಭೂತೇನ ವೀರಿಯಬಲೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ವಿನೋದೇನ್ತೋ ಭಾವನಾಬಲೇನ ತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ತತಿಯೋ ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।
ಇಮೇಸಂ ದಿಸಾಲೋಚನಂ, ತೇಸಂ ಸಮಾನಯನಂ ಅಙ್ಕುಸೋತಿ ಪಞ್ಚಪಿ ನಯಾ ಇಧ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಸೋಳಸವಿಧೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬೇಧಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬೇಧಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧೇ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಂ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಞಾಣಞೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸನಭಾವನಂ ಸಕವಚನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಂ ಕುಸಲಂ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ನಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨. ಪಠಮಮಾಗತನ್ತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಪಠಮಸುತ್ತಾದೀಸು ಪಠಮಂ ಆಗತಪದಂ। ಉತ್ತಾನತ್ಥನ್ತಿ ಪಾಕಟತ್ಥಂ। ಅಪುಬ್ಬಂಯೇವ ಹಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ಥಞ್ಚ ಪದಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ। ನೋತಿ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ನು-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋ ನಿಪಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾನಾಸಿ ನೋತಿ ಜಾನಾಸಿ ನೂ’’ತಿ। ವಟ್ಟತೋ ನಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ತೇನ ಸತ್ತಾತಿ ನಿಮೋಕ್ಖೋ, ಮಗ್ಗೋ। ಸೋ ಚ ಪಮುಚ್ಚನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಪಮೋಕ್ಖೋ, ಪಮುಚ್ಚನನ್ತೇ ಪನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾಫಲಂ ‘‘ಪಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಅರಹತ್ತಂ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಕ್ಖಯೋ ಮೋಹಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇತಿ ಸತ್ತಾ। ವಿವಿಚ್ಚತೀತಿ ವಿಸುಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ವಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವಿಚ್ಚತಿ ದುಕ್ಖಂ ಏತಸ್ಮಾತಿ ವಿವೇಕೋ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಸತ್ತಾ ನಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಮುಚ್ಚನ್ತಿ ವಿವಿಚ್ಚನ್ತಿ ಚಾತಿ ನಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಮೋಕ್ಖೋ ವಿವೇಕೋ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಚ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಖೋ-ಕಾರೋ ‘‘ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ।
ನನ್ದೀಮೂಲಕೋ ಭವೋ ನನ್ದೀಭವೋ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಸಾಕಭಕ್ಖೋ ಪತ್ಥವೋ ಸಾಕಪತ್ಥವೋ’’ತಿ ಯಥಾ। ಪಠಮಂ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಪಧಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಉಭಯಪ್ಪಧಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ನನ್ದಿಯಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುರಿಮನಯೇತಿ ನನ್ದೀಮೂಲಕೋ ಕಮ್ಮಭವೋ ನನ್ದೀಭವೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ। ನನ್ದೀಭವೇನಾತಿ ನನ್ದೀಭವಪದೇನ। ತಿವಿಧಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನಾತಿ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿವಸೇನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದಿವಸೇನ ಚ ತಿಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ ಚೇತನಾಪಧಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ। ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣೇಹೀತಿ ‘‘ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಪದೇಹಿ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚಾತಿ ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಮಂ ಯುತ್ತಾ ಏವ। ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಾ।
ನನು ಏತ್ಥ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ನ ಗಹಿತೋತಿ? ನೋ ನ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಹಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹೀತಿ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ। ಗಹಿತಾವ ಅವಿನಾಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ವೇದನಾರಹಿತೋ ಕೋಚಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಅತ್ಥಿ। ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕಾನನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ। ನ ಹೇತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪತ್ತಿವಸೇನ। ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಾದೀಯತೀತಿ ಉಪಾದಿ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ಉಪಾದಿನೋ ಸೇಸೋ ಉಪಾದಿಸೇಸೋ, ಸಹ ಉಪಾದಿಸೇಸೇನಾತಿ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಂ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಸಕಲಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವೂಪಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠಾ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕಕ್ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾತಿ ‘‘ವೇದನಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಗ್ಗಹಣಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಾದಿಣ್ಣಕವೇದನಾನ’’ನ್ತಿ। ನಿರೋಧೇನಾತಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗನಿರೋಧವಸೇನ ನಿರುಜ್ಝನೇನ। ಉಪಸಮೇನಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತೂಪಸಮೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನೇನ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಚ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ವೇದನಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ವತ್ಥುಭೂತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾಯೇವ ವುತ್ತಾ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ನ ಗಹಿತೋತಿ? ವಿಸೇಸಭಾವತೋ। ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯೇವ ನತ್ಥಿ। ದುತಿಯನಯೇತಿ ನನ್ದಿಯಾ ಚ ಭವಸ್ಸ ಚಾತಿ ಏತಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖೇ। ನನ್ದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋ ತಂಸಹಚರಣತೋ। ಉಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಧಮ್ಮಮೇವ ವದತಿ। ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಾನಿ ಉತುಆಹಾರಜಾನಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಗ್ಗಹಣೇನ ಸಞ್ಞಾದೀಹೀತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣವೇದನಾಗಹಣೇಹಿ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಉಪಾದಿಣ್ಣಾ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾತಿ ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಅವಿಸೇಸತೋ। ಅವಿಸೇಸೇನ ಹಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಧ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಇಮಮೇವ ಚ ನಯನ್ತಿ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ದುತಿಯಮೇವ। ಚತ್ತಾರೋ ಚತುನಿಕಾಯಿಕೋ। ಭಣ್ಡಿಕನಾಮಕೋ ಥೇರೋ ಭಣ್ಡಿಕತ್ಥೇರೋ। ಇತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪರಾಮಸನಂ। ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನೇವಾತಿ ಪಠಮನಯೇ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ, ದುತಿಯೇ ಪನ ‘‘ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಭಗವಾ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ ಸಮಾಪೇಸೀತಿ।
ನಿಮೋಕ್ಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಉಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩. ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸವಾಚಕೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪನೀಯತೀತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಯತಿ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ। ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪನೀಯತೀತಿ ವಾ ಸರಸೇನೇವ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಮರಣೂಪಗಮನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಉಪಗಚ್ಛತಿ ವಾ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮರಣಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಉಪನೀಯತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಅಪಾಕಟಕಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಗ್ಯಂ ಬ್ಯಾಧಿಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಂ ಯೋಬ್ಬನಂ ಜರಾಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಂ ಜೀವಿತಂ ಮರಣಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಉಪನೀಯತಿ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮರಣಂ ಉಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಕತ್ತುವಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ।
ಇದಾನಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗೋಪಾಲೇನ ಗೋಗಣೋ ನೀಯತಿ ಯಥಿಚ್ಛಿತಂ ಠಾನಂ। ಜೀವನ್ತಿ ತೇನ ಸತ್ತಾ, ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾ ವಾತಿ ಜೀವಿತಂ, ತದೇವ ತೇಸಂ ಅನುಪಾಲನೇ ಆಧಿಪಚ್ಚಸಬ್ಭಾವತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜೀವಿತನ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ತರಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಥೋಕ’’ನ್ತಿ। ಪಬನ್ಧಾನುಪಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಇಧ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಮರಣಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಆಯೂತಿ ಚ ಪರಮಾಯು ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಞ್ಚ ಅಜ್ಜಕಾಲವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಯಂ ಕಥಾತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಅತಿಇತ್ತರಭಾವದೀಪನಪರಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತೋಯೇವಾ’’ತಿ ಆಹ, ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪವತ್ತಮಾನನ್ತಿ ನೇಮಿರಥೀಸಾ ವತ್ತನ್ತೀ ಏಕೇನೇವ ನೇಮಿಪ್ಪದೇಸೇನ ‘‘ಏಕೇನೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕನ್ತಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಮತ್ತವನ್ತಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ। ನಿರುದ್ಧಮತ್ತೇತಿ ನಿರುದ್ಧಭಾವಪ್ಪತ್ತಮತ್ತೇ। ನಿರುದ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಮತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಸತ್ತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ। ಅವಿಸೇಸವಿದುನೋ ಪನ ಅವಿಞ್ಞಾಯಮಾನನ್ತರೇನ ಅನುಸನ್ಧಾನಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧನಂ ನಿರೋಧಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಸತ್ತಾನಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಜೀವನಂ ಮರಣಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಜೀವಿತನ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ಜೀವಿತವೇದನಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸುಖದುಕ್ಖಾತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಇಧ ಸುಖದುಕ್ಖಾಸ್ವೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಭಾವತೋ। ಕೇವಲಾತಿ ಅತ್ತನಾ, ನಿಚ್ಚಭಾವೇನ ವಾ ಅವೋಮಿಸ್ಸಾ। ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾತಿ ಏಕಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹಿತಾ। ಲಹುಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತಾಯ ಲಹುಕೋ ಅತಿಇತ್ತರೋ ಜೀವಿತಾದೀನಂ ಖಣೋ ವತ್ತತಿ।
ಯೇ ನಿರುದ್ಧಾ ಮರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚವನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ನಿರುದ್ಧಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಯೇ ಖನ್ಧಾ। ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಇಧಾತಿ ಯೇ ವಾ ಇಧ ಪವತ್ತಿಯಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ಧರನ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿರುದ್ಧಾ ಖನ್ಧಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದಿಸಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಸದಿಸಾ ಗತಾ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಾನಾಭಾವೇನ ವಿಗತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಚುತಿಖನ್ಧಾ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಖನ್ಧಾ। ತಸ್ಮಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ನ ಜಾತೋತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಜಾತೋ ನ ಹೋತಿ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ನ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವತಿ ಜೀವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ವತ್ತಮಾನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಜೀವತಿ ಜೀವಮಾನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತಿ। ಚಿತ್ತಭಙ್ಗಾ ಮತೋ ಲೋಕೋತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಮತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ‘‘ಅತೀತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿತ್ಥ ನ ಜೀವತಿ ನ ಜೀವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ, ನಿರುದ್ಧಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಿಯಾ, ಯಾಯಂ ತಂ ತಂ ಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಜೀವತಿ, ಫುಸ್ಸೋ ಜೀವತೀ’’ತಿ ವಚನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ
ನ ಸನ್ತಿ ತಾಣಾತಿ ಜರಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ತತೋ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಯಂ ವಾ ಪಾಪಕಾರಿನೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪುಞ್ಞಕಾರಿನೋ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಚಿತ್ತದುಕ್ಖಂ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನಾದಿವಸೇನ ವಿತುಜ್ಜಮಾನಂ ಅನಪ್ಪಕಂ ಸರೀರದುಕ್ಖಂ ಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ, ತತೋ ತಾಯನ್ತಾ ನ ಸನ್ತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಸರಣಂ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ಕೇಚಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ, ಭಯನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಯವತ್ಥೂ’’ತಿ। ತಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಲಕ್ಖಣಂ ಭಯಂ ಗಹಿತಮೇವ, ಸತಿ ನಿಮಿತ್ತೇ ನೇಮಿತ್ತಂ ಸನ್ತಮೇವಾತಿ। ಪುಬ್ಬಚೇತನನ್ತಿ ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ನಾನಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ಸಮ್ಪವತ್ತಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಚೇತನಂ। ಅಪರಚೇತನನ್ತಿ ವಸೀಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಪರತೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಚೇತನಂ। ಮುಞ್ಚಚೇತನನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಪಠಮಪ್ಪನಾಚೇತನಂ। ಕುಸಲಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಜ್ಝಾನೇವ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಸುಖಂ ಝಾನಸುಖಂ। ಇಟ್ಠಪರಿಯಾಯೋ ಚೇತ್ಥ ಸುಖ-ಸದ್ದೋ। ಝಾನೇ ಅಪೇಕ್ಖಾ ಝಾನನಿಕನ್ತಿ। ಝಾನಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಲೋಭೋ ಝಾನಸ್ಸಾದೋ। ಯೇನ ತೇ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸುನ್ತಿ। ಯಥಾ ದೇವಾ ಸುಖಬಹುಲಾ ತಿಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾವಾತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾ ಝಾನಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಭಬ್ಬಾ, ನ ಇತರೇತಿ ‘‘ಕಾಮಾವಚರದೇವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಾವಚರಾ ಚ ಉಪರಿದೇವಾ ಚ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾತಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪತ್ಥನಾಪರಿಕಪ್ಪನಾಯ ವಿಸಯಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹೋ ವತಿಮೇ ಚ…ಪೇ॰… ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ। ಥುಲ್ಲಾನಿ ಫುಸಿತಾನಿ ವಿಪ್ಫುರಾನಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಥುಲ್ಲಫುಸಿತಕೋ, ಕಾಲೋ, ದೇಸೋ ವಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಥುಲ್ಲಫುಸಿತಕೇ।
‘‘ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕಯಿರಾಥ ಸುಖಾವಹಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಞ್ಚಾತಿ ಲೋಕಾಮಿಸಂ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಂ ಪನ ಲೋಕೇ ಆಮಿಸನ್ತಿಪಿ ಲೋಕಾಮಿಸಂ। ಪರಿಯಾಯೇತಿ ಸಭಾವತೋ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಞಾಪೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಲೇಸೋ, ಕಾರಣಂ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ, ವಟ್ಟಸ್ಸ ಏಕನ್ತತೋ ಬಾಲಲೋಕೇಹೇವ ಇಧ ಪರಿ..ಪೇ॰… ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ವಿವಟ್ಟಪಟಿಯೋಗಿನೋ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ಚತುಪಚ್ಚಯಾಪೇಕ್ಖಞ್ಹಿ ಪಹಾನಂ। ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಸಕಲವಟ್ಟಾಪೇಕ್ಖಪ್ಪಹಾನಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ವಟ್ಟತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ। ವೂಪಸಮತಿ ಏತ್ಥ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸನ್ತಿ, ಅಸಙ್ಖತಧಾತೂತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ।
ಉಪನೀಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಅಚ್ಚೇನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪. ಕಾಲಯನ್ತಿ ಕಾಲಾ। ಪುರೇಭತ್ತಾದಯೋ ಹಿ ಕಾಲಾ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತಮತ್ತಸಿದ್ಧಾ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಗತಗತಾಯ ಅನಿವತ್ತನತೋ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಖೇಪೇನ್ತಾ ವಿನಾಸಯನ್ತಾ ವಿಯ ಸಯಞ್ಚ ತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಚ್ಚೇನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕಾಲೋ ಘಸತಿ ಭೂತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೯೦)। ‘‘ತರಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಏತಂ ಭಯಂ ಮರಣೇ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಮರಣೂಪಗಮನಾಯ ತರಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ವಯೋಗುಣಾತಿ ಏತ್ಥ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಗುಣಾ। ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಹಿ ಚರಿಮಚಿತ್ತೇನ ಸಕಲಚಿತ್ತೇ ವಯಸಮೂಹೇ ವಯಸಮಞ್ಞಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮವಯಾನಂ ಗುಣಾ, ರಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಆನಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ ‘‘ವಾಕಚಿರಂ ನಿವಾಸೇಸಿಂ, ದ್ವಾದಸಗುಣಮುಪಾಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೩೦) ವಿಯ। ‘‘ತನ್ದಿಗುಣಾಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ದಿಗುಣಂ ದಿಗುಣಂ ವದ್ಧೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಪನ ತಬ್ಭಾವವುತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಗುಣಟ್ಠೋ।
‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾನಿ, ಸಗುಣೇನ ಮಹೇಸಿನೋ।
ಗುಣೇನ ನಾಮಮುದ್ಧೇಯ್ಯಂ, ಅಪಿ ನಾಮ ಸಹಸ್ಸತೋ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೧೩; ಉದಾ॰ ೫೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೭೬) –
ಆದೀಸು ಪಸಂಸಟ್ಠೋ ಗುಣಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ವಯೋಗುಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಅಚ್ಚೇನ್ತಿ ಕಾಲಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೋ ಏವ। ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮವಯಾತಿ ಪಠಮಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ವಯಸ್ಸ ಗತಸ್ಸ ಅಪುನರಾವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಮರಣಕ್ಖಣೇ ಪನ ತಯೋಪಿ ವಯಾ ಜಹನ್ತೇವಾ’’ತಿ।
ಏತ್ಥ ‘‘ಕಾಲಾತಿ ಪುರೇಭತ್ತಾದಯೋ ಕಾಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಪಠಮಯಾಮ-ಮುಹುತ್ತಕಾಲಾದಿ-ಕಾಲಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಏವ ಅಣುಪಭೇದೋ ಕಾಲವಿಭಾಗೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸನ್ತಿ ಇಧ ದ್ವೀಸು ಗಾಥಾಸು ಪಚ್ಛಿಮದ್ಧೋ। ಸೋ ಹಿ ಇಧ ಅತ್ಥತೋ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅನನ್ತರಸುತ್ತೇ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತಿದಿಸಿತೋ।
ಅಚ್ಚೇನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಕತಿಛಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫. ಛಿನ್ದನ್ತೋತಿ ಕತಿ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಕಿತ್ತಕೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಪಾಪೇಯ್ಯ। ಸೇಸಪದೇಸುಪೀತಿ ಸೇಸೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ಪದೇಸು। ಜಹನ್ತೋ ಕತಿ ಜಹೇಯ್ಯ, ಭಾವೇನ್ತೋ ಕತಿ ಉತ್ತರಿ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿದಿಸತಿ। ಚತುತ್ಥಪದಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಸರೂಪೇನೇವ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅತ್ಥತೋ ಏಕನ್ತಿ ಭಾವತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತರಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಾಥಾಬನ್ಧಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತ್ಥತೋ ಏತ್ಥ ಪುನರುತ್ತಿ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ದಪುನರುತ್ತಿಂ ವಜ್ಜಯನ್ತೀ’’ತಿ। ಸಙ್ಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮಯತೀತಿ ಸಙ್ಗಾತಿಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ।
ಓರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಧಾತು, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತಞ್ಚ ಭಜನ್ತೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ। ತತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಂ ಸತ್ತೇ ದುಕ್ಖಂ, ಕಮ್ಮುನಾ ವಿಪಾಕಂ, ಸತ್ತೇನ ದುಕ್ಖಂ ಸಂಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ-ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ-ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸ-ಕಾಮರಾಗ-ಪಟಿಘಾ। ಉದ್ಧಂ ವುಚ್ಚತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಧಾತುಯೋ, ವುತ್ತನಯೇನ ತಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ, ಸಂಯೋಜನಾನಿ ರೂಪಾರೂಪರಾಗಮಾನುದ್ಧಚ್ಚಾವಿಜ್ಜಾ। ಆರೋಪಿತವಚನಾನುರೂಪೇನೇವ ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ ಪಞ್ಚ ಜಹೇ’’ತಿ ಏವಂ ಕಥೇಸಿ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ। ನ ಕೇವಲಂ ತಾಯ ದೇವತಾಯ ವುತ್ತವಚನಾನುರೂಪತೋ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ತೇಸು ಸಂಯೋಜನೇಸು ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ನಾಮ ಗರೂನಿ ದುಚ್ಛೇದಾನಿ ಗಾಳ್ಹಬನ್ಧನಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಞ್ಚ ಛಿನ್ದೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪನ ಲಹೂನಿ ಸುಚ್ಛೇದಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪವತ್ತಿತಾನುಕ್ಕಮೇನ ಭಾವನಾನಯೇನ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಞ್ಚ ಜಹೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾದೇಸು ಬದ್ಧಪಾಸಸಕುಣೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸೇಸನ್ತಿ ಭಾವನಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ವಿಪಚ್ಚೇನ್ತೋ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಚ। ಸಂಸಾರಪಙ್ಕೇ ಸಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ ಏವ ಸಙ್ಗೋ ‘‘ರಾಗಸಙ್ಗೋ’’। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ರಾಗ-ಮೋಹ-ದಿಟ್ಠಿ-ತಬ್ಭಾಗಿಯಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ-ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸ-ಕಾಮರಾಗಾವಿಜ್ಜಾ ಅತ್ಥತೋ ಓಘಾ ಏವ, ಇತರೇ ತದೇಕಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಸಙ್ಗಾತಿಕ್ಕಮೇಹಿ ಓಘತರಣಂ ಕಥೇಸಿ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ‘‘ಭಾವಯೇ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।
ಕತಿಛಿನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಜಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬. ಜಾಗರತನ್ತಿ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಜಾಗರನ್ತೇಸೂ’’ತಿ। ‘‘ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಗಾಥಾಯಂ ಪನಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಾಯ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಞ್ಚ ಜಾಗರತಂ ಸುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸುತ್ತಾ’’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ‘‘ಜಾಗರತ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಾಮಿವಸೇನ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಜಾಗರತ’’ನ್ತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಜಾಗರನ್ತೇಸೂ’’ತಿ, ಜಾಗರನ್ತೇಸು ಬದ್ಧಾಭಾವೇನ ಸಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತತಾಯ ಸಕಿಚ್ಚಸಮತ್ಥತಾಯ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋತ್ತಂವ ಸುತ್ತಾ ಪಮಾದನಿದ್ದಾಭಾವತೋ। ತಮೇವ ಸುತ್ತಭಾವಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಮಜ್ಜತಿ, ಪಮಾದೋ ವಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಮಾದೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಮಾದತಾ, ತಾಯ, ಪಮತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏವಂ ‘‘ಏವಂ ಸುತ್ತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಹೀನಸುಪನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಸನೀವರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನರಾಗರಜಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೀವರಣೇಹೇವ ಕಿಲೇಸರಜಂ ಆದಿಯತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪುರಿಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುರಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೇತ್ಥ ಆದಿಯನಂ। ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಪರಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನೇಹಿ ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ। ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಹಿ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ, ಇತರಾನಿ ಚ ಅನ್ವಯಾನೀತಿ।
ಜಾಗರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭. ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿತದುಭಯಹೇತುವಿಭಾಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಚತುಸಚ್ಚನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಚತುಸಚ್ಚನ್ತೋಗಧಾನಿ। ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಅನಭಿಸಮಿತಾ। ದಿಟ್ಠಿಗತವಾದೇಸೂತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಞ್ಞಿತೇಸು ವಾದೇಸು। ದಿಟ್ಠಿಗತೇಹಿ ತೇ ಪವತ್ತಿತಾ। ಇತೋ ಪರೇಸನ್ತಿ ಇತೋ ಸಾಸನಿಕೇಹಿ ಪರೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ। ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಸಭಾವೇನ, ಸಯಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಾದಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಪರೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇನ। ನೀಯನ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿವಾದಸಙ್ಗಣ್ಹನೇ ಉಯ್ಯೋಜೀಯನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಬುಜ್ಝಿತುನ್ತಿ ಪಟಿಪದಾ ಯಥಾದೇಸಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಥಿತತಾಯ, ಪಟಿಬುಜ್ಝಿತುಂ ಯೋನಿಸೋ ಪವತ್ತಿಯಮಾನತ್ತಾ ಭದ್ದಿಕಾ।
ಹೇತುನಾತಿ ಞಾಯೇನ। ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಾನಂ ಸಮ್ಬೋಧಯುತ್ತಿಯಾ। ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ತೇನೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಭಿಸಮ್ಬೋಧೇನ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ। ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪರೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತಾಯ ವಿಸುಂ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ। ಪರೋಪದೇಸೇನ ಚತುಸಚ್ಚಂ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಸಯಮ್ಭುತಾಯ ಅಭಾವತೋ ಕೇವಲಂ ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸುತೇನ ಸುತಮಯಞಾಣೇನ ಖನ್ಧಾದಿಭೇದಂ ಞೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧವಾತಿ ಸುತಬುದ್ಧೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ಅವಸೇಸಾ ಖೀಣಾಸವಾ। ತಯೋಪಿ ಪುರಿಮಾ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿಆದಿವಚನತೋ। ಸನ್ನಿವಸತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸನ್ನಿವಾಸೋ, ಚರಿತಂ। ಲೋಕಸ್ಸ ಸನ್ನಿವಾಸೋ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ, ತಸ್ಮಿಂ। ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಭೇದೇ ವಿಸಮೇ। ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ ವಿಸಮೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ। ಸೋ ಹಿ ವಿಸಮಯೋಗತೋ ವಿಸಮೋ। ರಾಗವಿಸಮಾದಿಕೇ ವಿಸಮೇ ವಾ ಕಿಲೇಸಜಾತೇ। ತಂ ವಿಸಮಂ ಪಹಾಯ ತಂ ವಿಸಮಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮಂ ಸದಿಸಂ ಯುತ್ತರೂಪಂ, ಪುರಿಮಕೇಹಿ ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸಮಂ ಸದಿಸಂ ಚರನ್ತಿ ವತ್ತನ್ತಿ।
ಅಪ್ಪಟಿವಿದಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮. ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಅತಿವಿಯ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ। ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಹಿ ಸುಸಮ್ಮುಸಿತಾ ವಿನಟ್ಠಾ। ಕಥಂ ಪನ ತೇ ಅನಧಿಗತಾ ನಟ್ಠಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಧಿಗತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಗತೋ ಅಸ್ಸ। ಸೋ ವದನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವಾತಿ ಅನನ್ತರಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ।
ಸುಸಮ್ಮುಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಮಾನಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೯. ಸೇಯ್ಯಾದಿಭೇದಂ ಮಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವಿಚರನ್ತೋ ಕಾಮೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾನಂ ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ದಮತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ದಮೋ, ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಕೋ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕೋ ದಮೋ। ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದಮೇತೀತಿ ದಮೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ। ಕಿಲೇಸೇ ದಮೇತಿ ಪಜಹತೀತಿ ದಮೋ, ಪಞ್ಞಾ। ಉಪವಸನವಸೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಂ ದಮೇತೀತಿ ದಮೋ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ। ಕೋಧೂಪನಾಹಮಕ್ಖಮಾನಾದಿಕೇ ದಮೋ, ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ। ತೇನೇವಾತಿ ‘‘ದಮೋ’’ತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಅಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾಧಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಜೋತಿತೋ।
ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪಾರತರಣಸ್ಸ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಮೋನನ್ತಿ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ತಂ ಸಮ್ಭವತಿ। ಜಾನಾತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಚ್ಚು ಧೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಮರಣಧಮ್ಮತ್ತಾ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಸ್ಸೇವ। ಪಾರಂ ಪರತೀರಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತರೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ತರಣಂ ನಾಮ ಅರಿಯಮಗ್ಗಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪಟಿವೇಧತರಣಂ ನಾಮ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ನ ತರೇಯ್ಯ ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯ ನ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಠೋ ಯುತ್ತೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ। ಏಕೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಏಕಾಕೀ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕಾಮಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇಹಿಪಿ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನೇವ ಪನ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹಾನನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ನವವಿಧಮಾನಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಪುಬ್ಬಕೋ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧೀಹೀ’’ತಿ, ನ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಮತ್ತೇನ ಸಮಾಧಿಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಾಕ್ಯಪರಿಸಮಾಪನಸ್ಸ ಅಯುಜ್ಜನತೋ। ನ ಹಿ ಅಪ್ಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಲೋಕುತ್ತರಜ್ಝಾನಂ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಸುಚೇತಸೋ’’ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸಹಿತತಾಯ ಲಕ್ಖಣವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸುಚೇತಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಞಾ ದಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಭವಾದೀಸು ವಿಸಂಸಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಪಟಿವೇಧೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಭೂಮಕ…ಪೇ॰… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದುಚ್ಚರಿತಚರಣತೋ ಮಾನೋ ನಾಮಾಯಂ ಸೀಲಭೇದನೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ಸೀಲಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ। ಇಮಿನಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಪ್ಪಹಾನಕಿತ್ತನೇನ। ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ ಸರೂಪತೋ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಸು-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸಿತಚಿತ್ತೇನ। ತಸ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಸುಚೇತಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ। ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾತಿ ಸೀಲಾದೀನಿಪಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ। ಸಮ್ಭವೇ ಬ್ಯಭಿಚಾರೇ ಚ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಧಿಸೀಲಞ್ಚ ನಾಮ ಸೀಲೇ ಸತಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ತದುಭಯಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಠಮನಯೋ ಸಙ್ಕರವಸೇನ ಪವತ್ತೋತಿ ಅಸಙ್ಕರವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಭಾವಂ ಅನುಪಗತಾಪಿ ತದತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾದಿವಸೇನ ಸಮಾಪನ್ನಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪುರಿಮನಯತೋ ವಿಸೇಸೋ। ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮನಯತೋ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಸಾ ಅನುದ್ಧಟಾ। ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ಸರೂಪತೋ ಚ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಸಕಲಸಾಸನನ್ತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಕಥಿತತ್ತಾ ಏವ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಸಾಸನಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ।
ಮಾನಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಅರಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦. ಸನ್ತಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ವೂಪಸನ್ತಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಭವಂ ತತೋ ಏವ ಭಯಸನ್ತಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಸನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ತೋ ಹವೇ’’ತಿಆದಿ। ಸೇಟ್ಠಚಾರೀನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಂ ಚರನ್ತಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖು ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ವಸನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ಅರಿಯಾನಂ ಪನ ಮುಖವಣ್ಣಸ್ಸ ಪಸೀದನೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಾರಿಹಾರಿಯಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ। ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತೀತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತತಿ। ಸಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖೇಪಬ್ಯಾಕುಲತಾಯ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಸನ್ತತಿಯಾ ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತಿ। ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ಸಮಾಧಿಸಭಾಗಾ ಚಿತ್ತಸನ್ತತಿ ಸಮಥವೀಥಿಂ ಅನುಪವಿಸತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಿರತಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ತಂ ಪಸನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ಲೋಹಿತಂ ಪಸೀದತೀತಿ ಚಿತ್ತಕಾಲುಸ್ಸಿಯಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಲೋಹಿತಂ ಅನಾವಿಲಂ ಹೋತಿ। ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವತೋ। ತಾಲಫಲಮುಖಸ್ಸ ವಿಯ ಮುಖಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ಹೋತೀತಿ ಮುಖ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪಮುತ್ತಪದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಚಸ್ಸ ಪಮುತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ ತಾಲಫಲಮುಖಸ್ಸ ವಣ್ಣಸಮ್ಪದಾಸದಿಸತ್ತಾ। ತಿಭೂಮಕೋ ಏವ ತೇಭೂಮಕೋ।
ಅತೀತಂ ನಾನುಸೋಚನ್ತಿ ಅತೀತಂ ಪಚ್ಚಯಲಾಭಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತ್ವಾ ನ ಸೋಚನ್ತಿ ನ ಅನುತ್ಥುನನ್ತಿ। ಜಪ್ಪನತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ನ ಪರಿಕಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಪತ್ಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ಯೇನ ಕೇನಚೀತಿ ಇತರೀತರೇನ। ತಙ್ಖಣೇ ಲದ್ಧೇನಾತಿ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗಾಭಾವಮಾಹ। ತಿವಿಧೇನಪಿ ಕಾರಣೇನಾತಿ ತಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಹೇತುನಾ, ತಿಲಕ್ಖಣಸನ್ತೋಸನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವಿನಾಸನ್ತಿ ವಿನಾಸನಹೇತುಂ। ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಿನಾಸೋ, ಲೋಭದೋಸಾ ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ‘‘ಏತೇನ ಕಾರಣದ್ವಯೇನಾ’’ತಿ। ಲುತೋತಿ ಲೂನೋ।
ಅರಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಳವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ನನ್ದನವಗ್ಗೋ
೧. ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧. ‘‘ತತ್ರ ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ನ ತಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಸಿಲಿಟ್ಠತಾ, ಯಥಾ ‘‘ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನಾ’’ತಿ। ಪರಿಸಜೇಟ್ಠಕೇತಿ ಪರಿಸಾಯ ಜೇಟ್ಠಕೇ, ಯೇ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ಭಾಜನಭೂತಾ। ಪರಿಸಜೇಟ್ಠಕೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಚತುಪರಿಸಜೇಟ್ಠಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ। ಚತುನ್ನಂ ಹಿ ಪರಿಸಾನಂ ಜೇಟ್ಠಾ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ। ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸಿ, ಸಮ್ಬೋಧನಞ್ಚ ಜಾನಾಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾನಾಪೇಸೀ’’ತಿ। ಭದನ್ತೇತಿ ಗರುಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವವಚನಮೇತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಭದನ್ತೇತಿ ಭದ್ದಂ ತವ ಹೋತು ಅತ್ತನೋ ನಿಟ್ಠಾನಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ ಪರೇಸಞ್ಚ ಸನ್ತತಾವಹತ್ತಾ। ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವತೋತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ ಆಮನ್ತನಮೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಅತ್ಥಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಪತಿಅಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿ। ಭಗವತೋತಿ ಪನ ಇದಂ ಪತಿಸ್ಸವನಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುಣಾತೀ’’ತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ನಿದಾನವಗ್ಗಸ್ಸ ಆದಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ।
ತಾವತಿಂಸಕಾಯೋತಿ ತಾವತಿಂಸಸಞ್ಞಿತೋ ದೇವನಿಕಾಯೋ। ದುತಿಯದೇವಲೋಕೋತಿ ಛಸು ಕಾಮಲೋಕೇಸು ದುತಿಯೋ ದೇವಲೋಕೋ। ತೇತ್ತಿಂಸ ಜನಾ ಸಹಪುಞ್ಞಕಾರಿನೋ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂಸಹಚರಿತಟ್ಠಾನಂ ತಾವತಿಂಸಂ ‘‘ಮಘೇನ ಮಾಣವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ಪನ ಕೇಚಿವಾದೋ ಬ್ಯಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಅರೋಚೇನ್ತೇನ ‘‘ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಬ್ಯಾಪನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಏವಂ ಹಿ ನಿದ್ದೋಸಂ ಪದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥನಿರಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ನಿರುಳ್ಹಸಮಞ್ಞಾ ಏವ।
ತಂ ವನನ್ತಿ ತಂ ಉಪವನಂ। ಪವಿಟ್ಠೇ ಪವಿಟ್ಠೇ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನನ್ದಯತಿ, ಪಗೇವ ‘‘ಪಞ್ಚಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪವೇಸಿತಾನನ್ತಿ ಪಕೋಟ್ಠವಾರೇನ ಪವೇಸಿತಾನಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚವನಕಾಲೇಯೇವ ಥೋಕಂ ದಿಸ್ಸಮಾನವಿಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಚವನ್ತಿ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಹಿಮಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ವಿಲೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇ ಪನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನವಿಕಾರಾ ಸಹಸಾ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತಿ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದೀಪಸಿಖಾ ವಿಯ ವಿಜ್ಝಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ನನ್ದಯತಿ ಪಕತಿಯಾ ಸೋಮನಸ್ಸಿತಂ ದೋಮನಸ್ಸಿತಞ್ಚ। ನನ್ದನೇತಿ ಏವಂಅನ್ವತ್ಥನಾಮಕೇ ಉಯ್ಯಾನೇ। ಪರಿವುತಾತಿ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ದೇವಪುತ್ತೋ ಹಿ ಸೋ।
ದಿವಿ ಭವತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಹೀ’’ತಿ। ಕಾಮೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಾಮಬನ್ಧನೇಹಿ, ತಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಸಭಾವತಾಯ ಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ। ಉಪೇತಾತಿ ಉಪಗತಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಪರಿಚಾರಯಮಾನಾತಿ ಪರಿರಮಮಾನಾ। ಇದಞ್ಹಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಕಾಮಗುಣೇಹೀ’’ತಿ ಕತ್ತರಿ ಕರಣವಚನಂ, ಪುರಿಮಾನಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಹಯೋಗೇ। ರಮಮಾನಾ ಚರನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಮಮಾನಾ’’ತಿ। ಪರಿಚಾರಯಮಾನಾತಿ ವಾ ಪರಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಚಾರಯಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಞ್ಚಾರಯಮಾನಾ’’ತಿ। ಪಠಮನಯೇ ಹಿ ಅನುಭವನತ್ಥೋ ಪರಿಚರಣಸದ್ದೋ, ದುತಿಯನಯೇ ಪರಿವತ್ತನತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನಾತಿ ‘‘ತಾಯಂ ವೇಲಾಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಕಾಲೋ। ಅಧುನಾತಿ ಸಮ್ಪತಿ। ಸೋ ವಿಚರೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ। ಓವುತೋತಿ ಯಥಾ ತಂ ನ ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಪಿಹಿತಚಿತ್ತೋ। ನಿವುತೋ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕಾಭಿಭೂತೋ’’ತಿ। ಆಸಭಿನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭) ಭಾಸನ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಿಯ।
ಕೇವಲಂ ‘‘ಯೇ…ಪೇ॰… ವಸೇನಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನನ್ದನವನೇ ಅವಟ್ಠಿತಕಾಮಭಾಗಾನುಭವನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನರದೇವಾನನ್ತಿ ಪುರಿಸಭೂತದೇವತಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೇವಪುರಿಸಾನ’’ನ್ತಿ। ಅಪ್ಪಕಂ ಅಧಿಕಂ ಊನಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದಸನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತೇತ್ತಿಂಸಾನ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅಯಂ ರುಳ್ಹೀ। ಪರಿವಾರಸಙ್ಖಾತೇನ, ನ ಕಿತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೀಲಾಚಾರಾದಿಗುಣನೇಮಿತ್ತಿಕಾ ಹಿ ಕಿತ್ತಿ। ‘‘ತಾವತಿಂಸಾ ದೇವಾ ದೀಘಾಯುಕಾ ವಣ್ಣವನ್ತೋ ಸುಖಬಹುಲಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿವಚನೇನ ಯಸೇ ಇಚ್ಛಿತೇ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾವ ‘‘ಯಸೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ।
ಅರಿಯಸಾವಿಕಾತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ। ‘‘ಸಕದಾಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ತ್ವಂ ಅನ್ಧಬಾಲೇ ಮಞ್ಞಸಿ, ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ ಏವಂ ನ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ। ಏಕನ್ತತೋ ಸುಖಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ಕಾಮಾ ಹಿ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಕಾಮಂ ಚತುತ್ಥಭೂಮಕಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ಏವ, ತೇ ಪನ ಸಮ್ಮಸನೂಪಗಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಭೂಮಕಗ್ಗಹಣಂ ಸಮ್ಮಸನಯೋಗ್ಗೇನ। ಹುತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇನ ಭವಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಏತೇನ ನೇಸಂ ಭಾವಭಾಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅಭಾವತ್ಥೇನಾತಿ ಸರಸನಿರೋಧಭೂತೇನ ವಿದ್ಧಂಸನಭಾವೇನ।
ಅನಿಚ್ಚಾ ಅದ್ಧುವಾ, ತತೋ ಏವ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಇಮೇ ಸುಖಾ’’ತಿ ವಾ ನ ಇಚ್ಚಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾ। ಉಪ್ಪಾದವಯಸಭಾವಾತಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪ…ಪೇ॰… ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ। ಪುರಿಮಸ್ಸ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಾರಣವೇವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತದನನ್ತರಾತಿ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಾನಂ ಅನ್ತರೇ। ವೇಮಜ್ಝಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣಂ ವದತಿ। ಯೇ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಠಿತಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ। ಯಥಾ ಹಿ ತಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಭಿನ್ನಾ ಭಙ್ಗಾವತ್ಥಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಭಙ್ಗಾಭಿಮುಖಾವತ್ಥಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಾವ ಠಿತಿಕ್ಖಣೋ। ನ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ। ವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಸುಖಂ, ನ ತಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಕಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ನನ್ದನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨. ನನ್ದತೀತಿ ‘‘ತುಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಪರಿತೋಸೇನ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುತ್ತಿಮಾತಿ ಪುತ್ತವಾ। ಪಹೂತೇ ಚಾಯಂ ಮಾ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹುಪುತ್ತೋ’’ತಿ। ಬಹುಪುತ್ತತಾಗಹಣೇನ ಇದಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಇತಿ ಆಹಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಏವಂಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗೋಸಾಮಿಕೋತಿ ಗೋಮಾ। ಇಧಾಪಿ ಪಹೂತೇ ಮಾ-ಸದ್ದೋ। ಗೋರಸಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಗೋರಸೇಹಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಉಪಧೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಂ। ಹೀತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ನನ್ದಯನ್ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಜನಯನ್ತೀತಿ ನನ್ದನಾ। ಕಾಮಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಕಾಮಾ ‘‘ಉಪಧೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ದೇವತಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನಾಹ ‘‘ಸುಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ’’ತಿ। ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಹೇತುಕತ್ತಾ ಸೇಸಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಕಿಲೇಸಹೇತುಕಂ, ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಅಪಾಯೂಪಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಕಿಲೇಸಾಪಿ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ’’ತಿ। ಉಪಸಂಹರಮಾನಾತಿ ಉಪನೇನ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ। ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋಪಿ ದುಲ್ಲಭಘಾಸಚ್ಛಾದನತಾಯ ಮನುಸ್ಸಪೇತೋ। ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋಪಿ ವುತ್ತರೂಪೋ ಅನತ್ಥಪಾತಿತೋ ಪರೇಹಿ ಹಿಂಸಿತೋ ಸಮಾನೋ ನೇರಯಿಕೋ ವಿಯಾತಿ ಮನುಸ್ಸನೇರಯಿಕೋ।
ಫಲೇನ ರುಕ್ಖತೋ ಫಲಂ ಪಾತೇನ್ತೋ ವಿಯ। ತಥೇವ ನವಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಯಥಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ನಾಸಮರಣಭೇದನವಸೇನ ಪುತ್ತಿಮಾ ಪುತ್ತನಿಮಿತ್ತಂ, ತಥೇವ ಗೋಮಾ ಗೋನಿಮಿತ್ತಂ ಸೋಚತಿ ನವಪ್ಪಕಾರೇಹಿ। ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೋಪಧೀಪಿ ನರಂ ಸೋಚೇನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಉತ್ತರಿ ಅನುಗಿಜ್ಝತಿ ತಸ್ಸ। ಕಾಮಯಾನಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ। ಜನ್ತುನೋತಿ ಸತ್ತಸ್ಸ। ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ಚೇ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ಚೇ। ಸಲ್ಲವಿದ್ಧೋವಾತಿ ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧೋ ವಿಯ। ರುಪ್ಪತೀತಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸೋಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾ ಸೋಕಘಟ್ಟನಪಚ್ಚಯೋ। ಉಪಧಯೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕಾಮಂ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧಯೋ ತಾವ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನತ್ಥೇವ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ನಿರೋಧಿತತ್ತಾ, ಖನ್ಧೂಪಧಯೋ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಕಾಲೇಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ನ ಸನ್ತೇವ, ಅಯಞ್ಚ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಕಾಲೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ನಿರುಪಧಿ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ।
ನನ್ದತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ನತ್ಥಿಪುತ್ತಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩. ಪುತ್ತಪೇಮಂ ‘‘ಪುತ್ತಪೇಮಸಮ’’ನ್ತಿ। ಗೋಸಮಿತನ್ತಿ ಗೋಹಿ ಸಮಂ ಕತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗೋಹಿ ಸಮ’’ನ್ತಿ। ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಸಮಾತಿ ಸೂರಿಯಸಮಾ। ಅವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಅವಯವೋ ಚೇತ್ಥ ಆಭಾ ಏವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಅನನ್ತರಂ ಆಭಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೂರಿಯಾಭಾಯ ಸಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಹೋಘಭಾವೇನ ಸರನ್ತಿ ಸವನ್ತೀತಿ ಸರಾ, ಮಹನ್ತಾ ಜಲಾಸಯಾ। ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮುದ್ದಪರಮಾ ಓರಿಮಜನೇಹಿ ಅದಿಟ್ಠಪರತೀರತ್ತಾ ತಸ್ಸ।
ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಸಮಂ ಪೇಮನ್ತಿ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ತಪೇಮೇನ ಸಮಂ ಪೇಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಅನುದಕಕನ್ತಾರೇ ಘಮ್ಮಸನ್ತಾಪಂ ಅಸಹನ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಕೇ ಠಪಿತಪುತ್ತಕಂ ಕನ್ದನ್ತಂ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾ ಮತಇತ್ಥಿವತ್ಥುನಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಮಾತಾಪಿತಾದಯೋ ಹಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾಪಿ ಪುತ್ತಧೀತಾದಯೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಚಾಹ –
‘‘ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಅನುಪರಿಗಮ್ಮ ಚೇತಸಾ,
ನೇವಜ್ಝಗಾ ಪಿಯತರಮತ್ತನಾ ಕ್ವಚಿ।
ಏವಂ
ತಸ್ಮಾ ನ ಹಿಂಸೇ ಪರಮತ್ತಕಾಮೋ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೯; ಉದಾ॰ ೪೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೩)।
ಧಞ್ಞೇನ ಸಮಂ ಧನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಆಹಾರೂಪಜೀವೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತವುತ್ತಿ। ತಥಾರೂಪೇ ಕಾಲೇತಿ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕಾಲೇ। ಏಕದೇಸಂಯೇವ ಓಭಾಸನ್ತೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚತೂಸು ಮಹಾದೀಪೇಸು ಓಭಾಸಂ ಫರಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ ಸೂರಿಯಸ್ಸಪಿ, ಪಗೇವ ಇತರೇಸಂ। ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉದಯಬ್ಬಯಸ್ಸ ಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಸಕಲಜಾತಿಖೇತ್ತಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ಅಹೋಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ತಮಂ ವಿಧಮತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಾದಯೋ ಪಞ್ಞಾ ಯತ್ಥ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಮನವಸೇಸಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ‘‘ವುಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಯಾವ ಆಭಸ್ಸರಭವನಾ’’ತಿ ಪಚುರವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
ನತ್ಥಿಪುತ್ತಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಖತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪. ಖೇತ್ತತೋ ಖತ್ತಿಯೋ। ವದತಿ ದೇವತಾ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ। ದ್ವಿಪದಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚತುಪ್ಪದಭರಿಯಪುತ್ತಾ ಗಹಿತಾ। ಬುದ್ಧಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಜಾನೀಯಸುಸ್ಸೂಸಭರಿಯಸ್ಸವಪುತ್ತಾ। ದ್ವಿಪದಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಏವ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ನಾಯಂ ನಿಯಮೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಸೇಟ್ಠೋ ಏವಾತಿ ಪನ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು ತತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಏವ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತರಿತರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಆಜಾನಾತೀತಿ ಆಜಾನೀಯೋ। ಗಣ್ಹಾಪೇಥಾತಿ ಯಥಾ ಉದಕೋ ನ ತೇಮಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ವಾಳಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಥ। ‘‘ಅಸುಸ್ಸೂಸಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ। ಆಸುಣಮಾನೋತಿ ಸಪ್ಪಟಿಸ್ಸವೋ ಹುತ್ವಾ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಕೋ।
ಖತ್ತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಸಣಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫. ಠಿತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇತಿ ಪುಬ್ಬದ್ಧಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಪರದ್ಧಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹೇ। ಸನ್ನಿಸೀವೇಸೂತಿ ಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸನ್ನಿಸೀದನ್ತೇಸು। ದ-ಕಾರಸ್ಸ ಹಿ ವ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇಸು ವಿಸ್ಸಮಮಾನೇಸೂ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಆಹಾರೂಪಜೀವಿತಸತ್ತಾನಂ ಇರಿಯಾಪಥದುಬ್ಬಲ್ಯಕಾಲೋತಿ ಠಾನಾದಿಇರಿಯಾಪಥಸ್ಸ ಅಸಮತ್ಥಕಾಲೋ। ಸಣತಿ ವಿಯಾತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ ವಿಯ, ಯಥಾ ತಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಮಹಾವನಂ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಛಿದ್ದವೇಣುಪಬ್ಬಾನನ್ತಿ ರನ್ಧಜಾತಕೀಚಕಮಹಾವೇಳುಪಬ್ಬಾನಂ। ದುತಿಯಕಂ ಸಹಾಯಂ ಅಲಭನ್ತೀ ಅನಭಿರತಿಪರಿತಸ್ಸನಾಯ ಏವಮಾಹ। ಅನಪ್ಪಕಂ ಸುಖನ್ತಿ ವಿಪುಲಂ ಉಳಾರಂ ವಿವೇಕಸುಖಂ।
ಏಕವಿಹಾರತಾಯ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ। ತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ। ತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಂಸಾರೇ ಭಯಂ ಇಕ್ಖನತೋ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಭಯವಿವೇಕಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ, ತತೋ ಅಮಾನುಸೀ ರತೀತಿ ಭಾವನಾರತಿ। ಪುರತೋತಿ ಪುರಿಮಭಾಗೇ। ಪಚ್ಛತೋತಿ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೇ। ಅಪರೋತಿ ಅಞ್ಞೋ। ಪುರತೋತಿ ವಾ ಅನಾಗತೇ, ಅನಾಗತಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಛತೋತಿ ಅತೀತೇ ಅತೀತಂ ಆರಬ್ಭ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬಾಧನತೋ। ಪರೋತಿ ಕೋಧೋ ಚಿತ್ತಪಟಿದುಸ್ಸನತಾಯ। ನ ಪರೋತಿ ಅಪರೋ, ಲೋಭೋ, ಸೋ ಚೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ। ಏತೇನ ಅನಾಗತಪ್ಪಜಪ್ಪನಾಯ ಅತೀತಾನುಸೋಚನಾಯ ಚ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅತೀವ ಫಾಸು ಭವತೀತಿ ನೀವರಣಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವಿಗಮೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತನೀವರಣಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತಿವಿಯ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ। ಏಕಸ್ಸ ವಸತೋ ವನೇತಿ ತಣ್ಹಾದುತಿಯಿಕಾಭಾವೇನ ಏಕಸ್ಸ ಅರಞ್ಞೇ ವಿವೇಕವಾಸಂ ವಸತೋ। ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ।
ಸಣಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ನಿದ್ದಾತನ್ದೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬. ಪಚ್ಛಿಮೇ ಮಾಸೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪ್ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚತುಗ್ಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಏತ್ತಕಂ ಪಾಠಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿರಿಯಾಮಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಅವೋಮಿಸ್ಸೋ ಭವಙ್ಗಸೋತೋ ಅಬ್ಯಾಕತನಿದ್ದಾ। ಸಾ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ, ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಪರಭಾಗೇಸು…ಪೇ॰… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ನಿದ್ದಾ, ಸಾ ಅಖೀಣಾಸವಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅನಿಯತಕಾಲಾ, ತಬ್ಬಿಧುರನಿಯತಸಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತಿಚ್ಛಾತ…ಪೇ॰… ಆಗನ್ತುಕಂ ಆಲಸಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಕಾಯಾಲಸಿಯಪಚ್ಚಯಾ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ ತನ್ದೀ ನಾಮ। ತನ್ದೀತಿ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ। ತನ್ದಿಯನಾತಿ ಆಕಾರನಿಂದ್ದೇಸೋ। ತನ್ದೀಮನತಾತಿ ತನ್ದೀಭೂತಚಿತ್ತತಾ। ಆಲಸ್ಯನ್ತಿ ಅಲಸಭಾವಾಹರಣಂ। ಆಲಸ್ಯಾಯಿತತ್ತನ್ತಿ ಅಲಸಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ। ಕಾಯವಿಜಮ್ಭನಾತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿನಾಮನಾ। ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತಾತಿ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಯಾ ಭತ್ತಕಿಲಮಥೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಭತ್ತವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಸರೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಖೇದೋ। ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮಾಹಿತತ್ತಾ ನಿವಾರಿತಪಾತುಭಾವೋ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಜೋತನಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಜೋತತಿ ನ ಪಾತುಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಜೋತಿಅಜೋತಿನಾಮೋ ಪವತ್ತತಿ।
ಮಗ್ಗಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನ। ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ನೀಹರಣಹೇತು। ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ತ್ವಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧) ವಿಯ। ತೇನ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ।
ನಿದ್ದಾತನ್ದೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ದುಕ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭. ದುಕ್ಖಂ ತಿತಿಕ್ಖನ್ತಿ ದುತ್ತಿತಿಕ್ಖಂ। ತಞ್ಚ ದುಕ್ಖಮಂ ದುಸ್ಸಹನಂ ಆರಮ್ಭವಸೇನ ದುಕ್ಕರಂ, ಅನುಯುಞ್ಜನವಸೇನ ದುತ್ತಿತಿಕ್ಖನ್ತಿ। ಅಬ್ಯತ್ತೇನಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನನಸಮತ್ಥಾಯ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ನ ಬ್ಯತ್ತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಾಲೇನಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ಸಮಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ದುಕ್ಕರಂ ದುತ್ತಿತಿಕ್ಖಞ್ಚ, ಅಬ್ಯತ್ತೇನ ಚ ಸಾಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಾಥದ್ಧೇನ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಇದಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಭಿದನ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಭವನದನ್ತಂ, ಉಪರಿದನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಹಿ ಇತರಂ ಮುಸಲಂ ವಿಯ ಉದುಕ್ಖಲಂ ವಿಸೇಸತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಖಾದನಕಾಲೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ವತ್ತತಿ। ಆಧಾಯಾತಿ ನಿಪ್ಪೀಳನವಸೇನೇವ ಠಪೇತ್ವಾ। ತಾಲುಂ ಆಹಚ್ಚಾತಿ ತಾಲುಪದೇಸಮಾಹನಿತ್ವಾ ವಿಯ। ಚೇತಸಾತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ। ಅಭಿನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಅತಿಸಮುದಾಚಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಿಬಾಧನವಸೇನ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಆಪಾಣಕೋಟಿಕನ್ತಿ ಪಾಣಕೋಟಿಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಪರಿಜೀವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಬಾಧೇತೀತಿ ಸಮ್ಬಾಧೋ, ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ। ಬಹೂ ಪರಿಸ್ಸಯಾತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿವಸೇನ।
ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಮೇತ್ಥಾತಿ ಪದಂ, ಆರಮ್ಮಣಂ। ಇರಿಯಾಪಥಂ ಏವ ಪದಂ ಇರಿಯಾಪಥಪದಂ।
ಗೀವಾ ಗೀವಪಞ್ಚಮಾನಿ। ಸಮೋದಹನ್ತಿ ವಾ ಸಮೋಧಾನಹೇತೂತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ವಾ’’ತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಓಧಾಯ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಕೇ ಆರಮ್ಮಣಕಪಾಲೇತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತಂ ವದತಿ। ಸಮೋದಹನ್ತಿ ಸಮೋದಹನ್ತೋ। ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಕಞ್ಚಿಪಿ ಅವಿಹಿಂಸಮಾನೋ ವಿಹಿಂಸಾನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಪಜಹನೇನ। ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನಾತಿ ಸೀಲಬ್ಯಸನತೋ ಉದ್ಧರಣರೂಪೇ ಸಣ್ಠಿತೇನ, ಕರುಣಾಯುತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ।
ದುಕ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಹಿರೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮. ನಿಸೇಧೇತೀತಿ ನಿವಾರೇತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತಿ। ಪುಚ್ಛತಿ ದೇವತಾ। ಅಪಹರನ್ತೋತಿ ಅಪನೇನ್ತೋ, ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥು ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪರಿಹರನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬುಜ್ಝತಿ ಸಾರಥಿವಿಧಂ। ಅತ್ತನಿ ನಿಪಾತಂ ನ ದೇತಿ, ಆಜಾನೀಯೋ ಹಿ ಯುತ್ತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಅಭೂತೇನ ಅಭೂತಕ್ಕೋಸೇನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಬಾಲಾನಞ್ಚ ಜನಾನಂ ಪರಾಪವಾದೇ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ನಿನ್ದನ್ತಿ ತುಣ್ಹಿಮಾಸೀನಂ, ನಿನ್ದನ್ತಿ ಬಹುಭಾಣಿನಂ।
ಮಿತಭಾಣಿಮ್ಪಿ ನಿನ್ದನ್ತಿ, ನತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ಅನಿನ್ದಿತೋ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೨೭)।
ತನುಯಾತಿ ವಾ ಕತಿಪಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಕಾ’’ತಿ। ಸದಾ ಸತಾತಿ ಹಿರಿನಿಸೇಧಭಾವೇ ಕಾರಣವಚನಂ। ಪಪ್ಪುಯ್ಯಾತಿ ಪತ್ವಾ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ। ವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಸಙ್ಖತಧಾತು।
ಹಿರೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಕುಟಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೯. ಅನ್ತೋತಿ ಕುಚ್ಛಿಅಬ್ಭನ್ತರೇ। ವಸನಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ವಸನಭಾವೇನ। ಕುಲಪವೇಣಿನ್ತಿ ಕುಲಾಚಾರಂ ಕುಲತನ್ತಿಂ। ಸನ್ತಾನಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಕುಲಸನ್ತತಿಯಾ ಬನ್ಧನಭಾವೇನ ‘‘ಏಕಂಸವಚನೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಪಾದಿಕಾ ಪೋಸಿಕಾ ಮಾತುಚ್ಛಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿ ಮಾತಾ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ವುತ್ತಂ। ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿವಾಸಾದೀನಂ ಅಭಾವವಚನೇನೇವ ವಟ್ಟಮ್ಹಿ ಬನ್ಧನಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಹಿತೋ। ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವತಾ ಯಥಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗುಣೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಯಾ ಸನ್ನಾಹಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಕುಟಿಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೦. ತಪನಭಾವೇನ ತಪೋದಾತಿ ತಸ್ಸ ರಹದಸ್ಸ ನಾಮಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ತೋದಕಸ್ಸ ರಹದಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತತೋತಿ ನಾಗಭವನೇ ಉದಕರಹದತೋ ತಪೋದಾ ನಾಮ ನದೀ ಸನ್ದತಿ। ಸಾ ಹಿ ನದೀ ಭೂಮಿತಲಂ ಆರೋಹತಿ। ‘‘ಏದಿಸಾ ಜಾತಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ಪೇತಲೋಕೋತಿ ಲೋಹಕುಮ್ಭಿನಿರಯಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ರಹದಸ್ಸ ಪನ ಆದಿತೋ ಪಬ್ಬತಪಾದವನನ್ತರೇಸು ಬಹೂ ಪೇತಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪೇತವತ್ಥುಪಾಳಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಸಂಯುತ್ತೇನ ಚ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಯತಾಯನ್ತಿ ಯತೋ ರಹದತೋ ಅಯಂ। ಸಾತೋದಕೋತಿ ಮಧುರೋದಕೋ। ಸೇತೋದಕೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧೋದಕೋ, ಅನಾವಿಲೋದಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋತಿ ತಪೋದಾನದಿತೋ।
ಸಮಿದ್ಧೋತಿ ಅವಯವಾನಂ ಸಮ್ಪುಣ್ಣತಾಯ ಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾವ ಸಮ್ಮಾ ಇದ್ಧೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿರೂಪೋ’’ತಿಆದಿ। ಪಧಾನೇ ಸಮ್ಮಸನಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ತಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಧಾನಿಕೋ। ಸೇನಾಸನಂ ಸುಟ್ಠಪಿತದ್ವಾರವಾತಪಾನಂ, ತೇಸಂ ಪಿದಹನೇನ ಉತುಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ।
ಪುಬ್ಬಾಪಯಮಾನೋತಿ ನ್ಹಾನತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿಯ ವೋದಕಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೋ ಗಮೇನ್ತೋ। ಅವತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ…ಪೇ॰… ನ ಓತರಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬದಿಸಾಪಲೋಕನಂ ಯಥಾ ನ್ಹಾಯನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ವಿವಿತ್ತಭಾವಜಾನನತ್ಥಂ। ಖಾಣುಆದಿವವತ್ಥಾಪನಂ ಚೀವರಾದೀನಂ ಠಪನತ್ಥಂ ಉದಕಸಮೀಪೇತಿ ಉಕ್ಕಾಸನಂ ಅಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಪಗಮನತ್ಥಂ। ಅವಕುಜ್ಜಟ್ಠಾನಂ ತಙ್ಖಣೇಪಿ ಉಪರಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಉಜುಕಂ ಅವಿವಟಕರಣತ್ಥಂ। ಚೀವರಪಿಟ್ಠೇಯೇವ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ। ಉದಕನ್ತೇತಿ ಉದಕಸಮೀಪೇ। ಸಿನ್ನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸೇದಗತಪದೇಸೋ। ಪಸಾರೇತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ಸುಕ್ಖಾಪನತ್ಥಂ। ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಠಪನಂ ಪುನ ಸುಖೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿವಾಸನತ್ಥಂ। ನಾಭಿಪ್ಪಮಾಣಮತ್ತಂ ಓತರಣಂ ತಾವತಾ ಉದಕಪಟಿಚ್ಛಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತತೋ। ವೀಚಿಂ ಅನುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇನಾತಿಆದಿ ಸಂಯತಕಾರಿತಾದಸ್ಸನಂ। ನಿವಾಸನಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತರವಾಸಕಂ ಕಟಿಪ್ಪದೇಸಸ್ಸ ಯಥಾ ಪರಿತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿವಸಿತ್ವಾ।
ಸರೀರವಣ್ಣೋಪಿ ವಿಪ್ಪಸೀದಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾವನಾನುಸ್ಸತಿಮ್ಪಿ ವಿನ್ದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಮನಂ ನಿಗ್ಗಹೇತುನ್ತಿ ಕಿಲೇಸವಸಂ ಗತಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ। ಕಾಮೂಪನೀತಾತಿ ಕಾಮಂ ಉಪಗತಚಿತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ ಥೇರೇ ಉಪನೀತಚಿತ್ತಾ।
ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಅನನುಭೋತ್ವಾ। ಅನುಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖಸೀತಿ ಯಾಚಸಿ। ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಸೀ’’ತಿ। ಕಾಮಪರಿಭೋಗಗರುಗಮನಕಾಲೋ ನಾಮ ವಿಸೇಸತೋ ಪಠಮಯೋಬ್ಬನಾವತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಹರಯೋಬ್ಬನಕಾಲೋ’’ತಿ। ಓಭಗ್ಗೇನಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಸಂಭಗ್ಗಕಾಯೇನ। ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಕಟಿಯಂ ಕಾಯೋ ಓಭಗ್ಗೋ ಹೋತಿ।
ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ‘‘ಯೇ ಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಂ, ನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಏವ। ದೇಹನಿಕ್ಖೇಪನನ್ತಿ ಕಳೇವರಟ್ಠಪಿತಟ್ಠಾನಂ। ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಅಯಂ ಜೀವತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಞ್ಜಾನನನಿಮಿತ್ತರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ನಾಯರೇತಿ ನ ಞಾಯನ್ತಿ। ಇತೋ ಪರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಲಂ। ತೇನ ಓರಕಾಲಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಪರಮಾಯುನೋ ಓರಕಾಲೇ ಏವ ಚೇತ್ಥ ಪರನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ತತೋ ಪರಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋತಿ ಕಾಲವಸೇನ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ। ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಾನಂ, ನಿಚ್ಛಯೋ ವಾ। ಅಬ್ಬುದಪೇಸೀತಿಆದೀಸು ಅಬ್ಬುದಕಾಲೋ ಪೇಸಿಕಾಲೋತಿಆದಿನಾ ಕಾಲ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಕಾಲೋತಿ ಇಧ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿವೇಲಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನಾಹ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇಪಿ ಹೀತಿಆದಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋತಿ ನಗರೇ ಜಾತಾನಂ ಗಾಮೇ, ಗಾಮೇ ಜಾತಾನಂ ನಗರೇ, ವನೇ ಜಾತಾನಂ ಜನಪದೇ, ಜನಪದೇ ಜಾತಾನಂ ವನೇತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ। ಇತೋ ಚುತೇನಾತಿ ಇತೋ ಗತಿತೋ ಚುತೇನ। ಇಧ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಗತಿಯಂ। ಯನ್ತೇ ಯುತ್ತಗೋಣೋ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಯನ್ತೇ ಯುತ್ತಗೋಣೋ ಯನ್ತಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಕಾಲೋ ಗತಿಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಅಯಂ ಕಾಲೋತಿ ಅಯಂ ಮರಣಕಾಲೋ। ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇತಿ ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಯೇ। ತಿಸ್ಸೋ ವಯೋಸೀಮಾತಿ। ಪಠಮಾದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಯಸ್ಸ ಸೀಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇನ। ಪುರಿಮಾನಂ ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಯಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸೀಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಆದಿಸೀಮಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ತಥಾ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ…ಪೇ॰… ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಣ್ಹಿತುನ್ತಿ ಪಾಳಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಹದಯೇ ಠಪನವಸೇನ ಗಣ್ಹಿತುಂ। ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುನ್ತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಹರಣಸುಖಂ ಅನುಭವಿತುಂ। ಏಕಸ್ಸ ಕಥನತೋ ಪಠಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಉಸ್ಸಾರೇತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಇತರೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ತಂಯೇವ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಅಯಂ ಸರಭಾಣಧಮ್ಮಕಥಾ। ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾನುಸಾರೇನ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಉಸ್ಸಾರಣಂ ಸರಭಞ್ಞಧಮ್ಮಕಥಾ। ‘‘ಮಾ ಮಂ ಕಾಲೋ ಉಪಚ್ಚಗಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ‘‘ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣಸ್ಸ ಅಯಂ ಮೇ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಕಥೇತಿ, ತತೋ ಪರೋ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಯೋ ಅಞ್ಞೋ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಕಥೇತಿ। ‘‘ಕಾಲಂ ವೋಹಂ…ಪೇ॰… ತಸ್ಮಾ ಅಭುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಸಹೇತುಕಂ ಸಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇತಿ।
ತಂ ಏತನ್ತಿ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಾ ದೇವತಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತಂ ವುತ್ತಂ। ದಹರೋ ತ್ವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ ಲೋಭಾಭಿಭೂತತಾಯ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತೋತಿ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಯುತ್ತೋ। ಅಲಙ್ಕಾರಪರಿಹಾರನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕಾರಕರಣಂ। ಅನಿಕ್ಕೀಳಿತಾವೀತಿ ಅಕೀಳಿತಪುಬ್ಬೋ। ಕೀಳನಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭುತ್ತಾವೀ’’ತಿ। ಅಕತಕಾಮಕೀಳೋತಿ ಅಕತಕಾಮಾನುಭವನಪ್ಪಯೋಗೋ। ಸಯಂ ಅತ್ತನಾ ಏವ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಾ, ಸನ್ದಿಟ್ಠಾ ಏವ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾ, ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಾ। ಪಕಟ್ಠೋ ಕಾಲೋ ಪತ್ತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಾಲಿಕಾ, ತೇ ಕಾಲಿಕೇ।
ಚಿತ್ತಾನನ್ತರನ್ತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ। ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಲದ್ಧಬ್ಬತಾಯಾತಿ ಅನನ್ತರಿತಸಮಾಧಿಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಫಲತಾಯ। ಸಮೋಹಿತೇಸುಪೀತಿ ಸಮ್ಭತೇಸುಪಿ। ಸಮ್ಪನ್ನಕಾಮಸ್ಸಾತಿ ಸಮಿದ್ಧಕಾಮಸ್ಸ। ಚಿತ್ತಕಾರಾ ರೂಪಲಾಭೇನ, ಪೋತ್ಥಕಾರಾ ಪಟಿಮಾಕಾರಕಾ, ರೂಪಕಾರಾ ದನ್ತರೂಪಕಟ್ಠರೂಪ-ಲೋಹರೂಪಾದಿಕಾರಕಾ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ನಾನಾರೂಪವೇಸಧಾರೀನಂ ನಟಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಸೇಸದ್ವಾರೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಗನ್ಧಬ್ಬಮಾಲಾಕಾರಸೂಪಕಾರಾದಯೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ।
ಸೋತಿ ಸಮಿದ್ಧಿತ್ಥೇರೋ। ಸಮೋಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿನಾತಿ ಸಙ್ಗಾಹಭೋಗೂಪಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿನಾ। ಪತ್ತಬ್ಬದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಾನಂ ಆಪಜ್ಜನರಕ್ಖಣವಸೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಸ್ಸ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ। ಉಪಾಯಾಸಸ್ಸಾತಿ ದಳ್ಹಪರಿಸ್ಸಮಸ್ಸ ವಿರತಸ್ಸ। ‘‘ವಿಸ್ಸಾತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ। ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇ ಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಉದಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ನಸ್ಸ ಕಾಲೋತಿ ಅಕಾಲೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ನವಸು ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸು। ಏಹಿಪಸ್ಸವಿಧಿನ್ತಿ ‘‘ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಿಧಿವಚನಂ। ಉಪನೇತಬ್ಬೋತಿ ವಾ ಉಪನೇಯ್ಯೋ, ಸೋ ಏವ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕೋ। ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ವಿದೂಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚೇಹಿ। ತೇ ಏಕಂಸತೋ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂಆದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂಆದೀಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪತಿಅತ್ತನೀತಿ ಭುಮ್ಮವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನಿ ಅತ್ತನೀ’’ತಿ।
ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ‘‘ಕಥಂ ಆದೀನವೋ ಏತ್ಥ ಭಿಯ್ಯೋ, ಕಥಂ ಅಕಾಲಿಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ನವೋತಿ ತರುಣೋ ನ ಚಿರವಸ್ಸೋ। ಯೇ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವೀಸತಿವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಸಾಸನಂ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಪಿಟಕತ್ತಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೋ ಏತ್ಥ ವಿನಾ ದಣ್ಡಸತ್ಥೇಹೀತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮಾಯ ವಿನಯೋ ಏತ್ಥ ನ ಆಮಿಸತ್ಥನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮತೋ ವಿನಯೋ ನ ಅಧಮ್ಮತೋತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮೋ ವಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ಧಮ್ಮಕಾಯತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಸತ್ಥು ವಿನಯೋ, ನ ತಕ್ಕಿಕಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮೇ ವಿನಯೋ ನ ಅಧಮ್ಮೇ ವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಸತ್ತೇ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಿನೇತೀತಿ ವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಾಸನಸ್ಸೇವ ನಾಮ’’ನ್ತಿ।
ಧಮ್ಮವಿನಯೋತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ। ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಞ್ಹಿ ಸತ್ಥುಭಾವವಚನತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯತ್ತಸಂಸಿದ್ಧಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸನತೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ವಿನಯವಚನನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ದೇಸಿತಪಞ್ಞತ್ತವಚನತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಿದ್ಧಿ। ಧಮ್ಮೋ ಚತುಧಾ ದೇಸಿತೋ ಸನ್ದಸ್ಸನ-ಸಮಾದಾಪನ-ಸಮುತ್ತೇಜನ-ಸಮ್ಪಹಂಸನವಸೇನ, ವಿನಯೋ ಚತುಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಸೀಲಾಚಾರತೋ ಪರಾಜಿತವಸೇನ। ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ಸಕವಿಸಯೋ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ। ಪರಿಯಾಯೇನ ದೇಸಿತೋ ಧಮ್ಮೋ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಪ್ಪಧಾನಾ, ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಚನತ್ಥಪ್ಪಧಾನಾ। ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಪ್ಪಧಾನೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಪ್ಪಧಾನೋ ವಿನಯೋ। ಆಸಯಸುದ್ಧಿಪಧಾನೋ ಧಮ್ಮೋ, ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಪಧಾನೋ ವಿನಯೋ।
ಕಿರಿಯದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಿದ್ಧಿ। ಧಮ್ಮೇನ ಹಿ ಅನುಸಾಸನಸಿದ್ಧಿ, ವಿನಯೇನ ಓವಾದಸಿದ್ಧಿ। ಧಮ್ಮೇನ ಧಮ್ಮಕಥಾಸಿದ್ಧಿ, ವಿನಯೇನ ಅರಿಯತುಣ್ಹೀಭಾವಸಿದ್ಧಿ। ಸಾವಜ್ಜದ್ವಯಪರಿವಜ್ಜನತೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಿದ್ಧಿ। ಧಮ್ಮೇನ ಹಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪಕತಿಸಾವಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗಸಿದ್ಧಿ, ವಿನಯೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಾವಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗಸಿದ್ಧಿ। ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣಗುಣದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ। ಬಹುಸ್ಸುತಸುತಪಸನ್ನದ್ವಯತೋ ಪರಿಯತ್ತಿ-ಪರಿಯಾಪುಣನ-ಧಮ್ಮವಿಹಾರ-ವಿಭಾಗತೋ ಧಮ್ಮಧರವಿನಯಧರವಿಭಾಗತೋ ಚ ಧಮ್ಮವಿನಯದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಸರಣದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಧಮ್ಮವಿನಯದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ। ಇಧ ಸತ್ತಾನಂ ದುವಿಧಂ ಸರಣಂ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ತಾ ಚ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸರಣಂ। ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಹವೇ ರಕ್ಖತಿ ಧಮ್ಮಚಾರಿ’’ನ್ತಿ (ಥೇರಗಾ॰ ೩೦೩; ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೦೨; ೧.೧೫.೩೮೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಸುದನ್ತೋ ಅತ್ತಾಪಿ ಸರಣಂ ‘‘ಅತ್ತಾ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ನಾಥೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೬೦, ೩೮೦) ವಚನತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸರಣದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಯತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಿದ್ಧಿ, ಯತೋ ಚ ವಿನಯಸಿದ್ಧಿ, ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಹೇತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಿಟಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ವಿನಯೇನ ವಿನಯಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ। ಅಧುನಾ ಆಗತೋ ಇದಾನೇವ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಉಪಗತೋ।
ಮಹನ್ತೇ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಮಹೇಸಕ್ಖತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇನ ಮಹನ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತಭಾವಂ ಪವೇದೇತ್ವಾ। ಮಹತಿಯಾತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮನವನ್ದನಾದಿವಚನಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಸಮಾಚಿಣ್ಣಾಯ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿರ ನಿಸೀದನ್ತಾ ತಂ ಠಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾವ ನಿಸೀದನ್ತಿ। ಥಿರಕರಣವಸೇನಾತಿ ದಳ್ಹೀಕರಣವಸೇನ। ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವತಾ ಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಾನಜಾತಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ನಾಯಂ ಮಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ
ಅಕ್ಖೇಯ್ಯತೋತಿ ಗಿಹಿಲಿಙ್ಗಪರಿಯಾಯನಾಮವಿಸೇಸಾದಿವಸೇನ ತಥಾ ತಥಾ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಥಾನಂ ವತ್ಥುಭೂತತೋ’’ತಿ। ಏತೇಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ। ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಪವತ್ತಿತಾ ಆಸತ್ತಾ। ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಾಮಸಙ್ಗಾದೀನಂ ವಸೇನ ಆಸತ್ತಾ ಹೋನ್ತು, ಇತರೇಸಂ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋಪಿ ಹಿ ‘‘ಇದಂ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಙ್ಖತೋ ತತ್ಥ ಆಸತ್ತೋ ಏವ ನಾಮ ಅವಿಜಹನತೋ, ತಥಾ ವಿಕ್ಖೇಪಗತೋ ವಿಕ್ಖೇಪವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ, ಅನುಸಯಾನಂ ಪನ ಆಸತ್ತಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಮಚ್ಚುನೋ ಯೋಗನ್ತಿ, ಮಚ್ಚುಬನ್ಧನಂ, ಮರಣಧಮ್ಮತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾ ಅನತೀತಮರಣತ್ತಾ ಮಚ್ಚುನಾ ಯಥಾರುಚಿ ಪಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪರೂಪರಿ ಚ ಖಿಪಿತಾಯ ಆಣಾಯ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಯೋಗಂ…ಪೇ॰… ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ, ನೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಲದ್ಧಬ್ಬತಾಯ ಕಾಲಿಕತಾ ಇಧ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯವಚನೇನ ಪವೇದಿತಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಏವಮಿಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಮನೀಯಾ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಕಾಲಿಕಾನಂ ಕಾಮಾನಂ ತಥಾಸಭಾವತಾ ಕಥಿತಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಗಾಥಾ ತದತ್ಥಮೇವ ದೀಪೇತೀತಿ ಇಮಾಯ ತೇ ಕಥಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಯೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ, ಅಹಂ, ಮಮಾ’’ತಿ ಚ ಅಭಿನಿವಿಸಿಯ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ತೇ ಮರಣಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ। ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಕಾಮಾನಂ ಕಾಲಿಕತ್ಥೋ ಕಥಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ।
ಅಯಂ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಞಾತೇ ಕತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಪಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಞಾತಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಪದಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ತೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಗಹಿತೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೀರೇತಿ ತುಲೇತಿ ವೀಮಂಸತಿ। ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇ ಪನ ಆಕಾರಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇಪಿ ಏಕದೇಸೇನ ಪಹಾನಂ ಲಬ್ಭತೇವ, ಅನವಸೇಸತೋ ಪನ ಪಹಾನವಸೇನ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ …ಪೇ॰… ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಚ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ಅಕ್ಖಾತಾರನ್ತಿ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಂ, ನ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮವಸೇನ ಕಾರಕ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕಾರಕನ್ತಿ ಚ ಸಾಧನಮಾಹ। ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನಪ್ಪವತ್ತೇತಿ ಅಕ್ಖಾತಾರನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಂ। ಅಥ ವಾ ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯೇನ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾದಿಕಾರಣೇನ ಅಕ್ಖೇಯ್ಯಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಫುಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮನುಸ್ಸನಾಗಾದೀಹಿ ಪೂಜನೀಯತ್ತಾ ‘‘ಯಕ್ಖೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಚನನ್ತಿ ದೇವಧೀತಾಪಿ ‘‘ಯಕ್ಖೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅಕ್ಖೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪಹಾನಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ। ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಫಲಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನವವಿಧೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ।
ವಿಸೇಸೀತಿ ವಿಸೇಸಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸು ಗಹಿತೇಸೂತಿ ತೇಸು ಸೇಯ್ಯಮಾನಾದೀಸು ತೀಸು ಮಾನೇಸು ಗಹಿತೇಸು। ತಯೋ ಸೇಯ್ಯಮಾನಾ, ತಯೋ ಸದಿಸಮಾನಾ, ತಯೋ ಹೀನಮಾನಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನಮಞ್ಞನಪುಗ್ಗಲೋ। ತೇನೇವ ಮಾನೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ। ಉಪಡ್ಢಗಾಥಾಯಾತಿ ಪುರಿಮದ್ಧೇನ ಪನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಲಿಕಾ ಕಾಮಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ।
ವಿಧೀಯತಿ ವಿಸದಿಸಾಕಾರೇನ ಠಪೀಯತೀತಿ ವಿಧಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸೋ। ಕಥಂವಿಧನ್ತಿ ಕಥಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿದಹನತೋ ಹೀನಾದಿವಸೇನ ವಿವಿಧೇನಾಕಾರೇನ ದಹನತೋ ಉಪಧಾರಣತೋ ವಿಧಾ, ಮಾನೋ। ಮಾನೇಸೂತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಮಾನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಚಲತೀತಿ ನ ವೇಧತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಂ ಅವಿಜಹನತೋ।
ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ಆಗತಾ, ಪಞ್ಞಾತಿ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ। ಸಙ್ಖಾಯಕೋತಿ ಸಙ್ಕಲನಪದುಪ್ಪಾದನಾದಿ-ಪಿಣ್ಡಗಣನಾವಸೇನ ಗಣಕೋ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾತಿ ಮಾನಾದಿಪಪಞ್ಚಭಾಗಾ। ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾ ಯಾಥಾವತೋ ಸಙ್ಖಾಯನ್ತಿ ಉಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾ, ಪಞ್ಞಾ। ಏಕಂ ದ್ವೇತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖಾನಂ ಗಣನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾ, ಗಣನಾ। ಸಙ್ಖಾಯತಿ ಭಾಗಸೋ ಕಥೀಯತೀತಿ ಸಙ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾ, ರತ್ತೋತಿಆದಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿ। ಖೀಣಾಸವೋ ಜಹಿ ಪಜಹಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ। ನವಭೇದಂ ಪಭೇದತೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನವವಿಧನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೇ ನವಭೇದತ್ತಾ ಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ನವವಿಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಇತ್ಥಿಭಾವಾದಿವಿಸೇಸೇಹಿ ವಿಸೇಸೇನ ವಿಮಾನಂ, ಗಬ್ಭಾಸಯೋ। ನ ಉಪಗಚ್ಛೀತಿ ನ ಉಪಗಮಿಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅತೀತವಚನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ನಾಜ್ಝಗಾ’’ತಿ ಹಿ ಅತೀತಂ ‘‘ನ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ। ಛಿನ್ದಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ। ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಉಪಪತ್ತೀಸು। ಸತ್ತನಿವೇಸನೇಸೂತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜಟ್ಠಾನೇಸು। ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮೇವ ಕಥೇಸಿ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪವೇದಿತತ್ತಾ।
‘‘ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಸೇನಪೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನುಯೋಗೇ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಕಾರಣ’’ನ್ತಿ।
ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಗಾಥಾಅತ್ಥವಚನೇ ಅಯಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ವಿತ್ಥಾರ-ನಯೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಠಾನೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ದೇವತಾಯ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ। ದೇವತಾಯ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕದೇಸನಾ ಮಹತೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಹೋಸಿ। ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾತಿ ಸತ್ಥುದೇಸನಾಯ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಪತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿಪಾಟಿಪವತ್ತಂ ಭಾವನಾಞಾಣಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಸತ್ಥುದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಫಲಂ ಪತ್ವಾ। ಏವಮಾಹಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಪಾಪಂ ನ ಕಯಿರಾ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಗಾಥಮಾಹ। ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ, ಆಜೀವೋ ಯಥಾ ಕುಪ್ಪಮಾನೋ ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತವಸೇನ ಕುಪ್ಪತಿ, ತಥಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪೀತಿ। ಸೋ ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಪಕ್ಖಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ। ವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ ಗಹಿತಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹತೋ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಗಹಿತಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹತೋ। ಅನ್ತದ್ವಯವಿವಜ್ಜನಂ ಗಹಿತಂ ಸರೂಪೇನೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇತೀತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ।
ಸಮಿದ್ಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನನ್ದನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸತ್ತಿವಗ್ಗೋ
೧.ಸತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೧. ದೇಸನಾಸೀಸನ್ತಿ ಓಮಟ್ಠೋತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನಪ್ಪಹಾರೋ। ಇಮಿನಾ ಏವ ಪಸಙ್ಗೇನ ಪಹಾರೇ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಉಪರಿ ಠತ್ವಾ। ಅಧೋಮುಖಂ ದಿನ್ನಪ್ಪಹಾರೋತಿ ಖಗ್ಗಕರವಾಲಾದೀನಂ ಅಧೋಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಪಹತಪಹಾರೋ। ಉಮ್ಮಟ್ಠೋ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿವಿಧಪ್ಪಹಾರೋ ವಿಮಟ್ಠೋ। ‘‘ಓಮಟ್ಠೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದುಗ್ಗನ್ಧಕಿಮಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಅನ್ತೋದೋಸೋ। ಮಞ್ಚೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಚೇ ವಣಿಕಪುಗ್ಗಲೋ ನಿಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ತಂ ಸುಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಟ್ಠಾನಂ ಉದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಸೀಸಟ್ಠಾನಂ ಅಧೋ ಕಾತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಧೋಸಿರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಪರಿಬ್ಬಜೇತಿ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ। ಸಾ ಪನ ಪವತ್ತಿ ಭಾವನಾವಿಹಾರೇನ ಯುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
ಸಲ್ಲಸ್ಸ ಉಬ್ಬಹನಂ ಸಲ್ಲುಬ್ಬಹನಂ। ಅತ್ಥಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ಉಪಮಾಕಾರಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅನುಬನ್ಧೋವ ಹೋತಿ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹತೋ ದೇವತಾಯ ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ನನು ಭಗವತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ದೇಸನಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಾತಿ? ನ, ಇತರಿಸ್ಸಾ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ। ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಕುಲಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ದೇಸೇತೀತಿ।
ಸತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಫುಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೨. ಕಮ್ಮಂ ಅಫುಸನ್ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಫಸ್ಸಂ ಅಫುಸನ್ತಂ, ಕಮ್ಮಂ ಅಕರೋನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಾಕೋ ನ ಫುಸತೀತಿ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸೋ ನ ಫುಸತಿ, ವಿಪಾಕೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಕಮ್ಮವಟ್ಟೇನ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕೇವಲಂ ಕಮ್ಮವಟ್ಟವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಮೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಾಕರೋತೋ ಕರಿಯತೀತಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಕುಬ್ಬತೋ ನ ಕಯಿರತಿ, ಅನಭಿಸನ್ಧಿಕತಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ‘‘ಫುಸನ್ತಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತೋತಿ ಫುಸನಹೇತು। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿವೇಠಿತವಸೇನ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಫುಸನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮತಾತಿ ಕಾರಕಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾನುಬನ್ಧೋ, ನಾಕಾರಕಸ್ಸಾತಿ ಅಯಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾನಂ ಸಭಾವೋ।
ಪಚ್ಚೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಅನುಬನ್ಧತಿ। ಪಾಪನ್ತಿ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಫಲಞ್ಚ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಅರಞ್ಞೇ ಲುದ್ದಕಸ್ಸ ಉಯ್ಯೋಜನಾಯ ಸುನಖೇಹಿ ಪರಿವಾರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಯೇನ ರುಕ್ಖಂ ಆರುಳ್ಹಸ್ಸ
ಫುಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಜಟಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩. ಯೇನ ಅತ್ಥೇನ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಜಟಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಮೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಜಾಲಿನಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪಭೇದಾ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತಾ ಏವ ಜಾಲಾ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಜಾಲಿನೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಾನಿಸ್ಸಾ ಜಟಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸೂತಿ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಮಾಹ ರೂಪಾದಿಛಳಾರಮ್ಮಣವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವಿಸಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನಾತಿ ಕದಾಚಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಕದಾಚಿ ಯಾವ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ, ಕದಾಚಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇ ಕದಾಚಿ ಯಾವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಉಪರಿ ಚ ಪವತ್ತಿವಸೇನ। ದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನ ಚೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಕಾಮರಾಗಾದಿವಸೇನಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಿಕಭಾವತೋ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂಸಿಬ್ಬನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ಇದಂ ಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಜಟಾ ವಿಯಾತಿ ಜಟಾತಿ ಜಟಾತಣ್ಹಾನಂ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯತಾ, ತಂದಸ್ಸನಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಜಾಲಿನೀ ವೇಳುಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಸಾಖಾ, ತಾಸಂ ಸಞ್ಚಯಾದಯೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವೇಹಿ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾ ವಿನದ್ಧಾ ‘‘ಜಟಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಪಿ ಸಂಸಿಬ್ಬನಸಭಾವೇನಾತಿ।
ಇಮೇ ಸಕಪರಿಕ್ಖಾರೋ। ಅತ್ತಾತಿ ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಮಾನೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ಸರೀರನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಮಮ ಅತ್ತಭಾವೋ ಸುನ್ದರೋ, ಅಸುಕಸ್ಸ ವಿಯ ಮಮ ಅತ್ತಭಾವೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಕಅತ್ತಭಾವಾದೀಸು ತಣ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ರೂಪಾದೀನಿ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ, ಪರೇಸಂ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ। ಸಪರಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ವಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ, ತಥಾ ರೂಪಾದೀನಿ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ। ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಭವೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನ್ತೋಜಟಾಬಹಿಜಟಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಾಮಭವೋ ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅವಿಮುತ್ತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅನ್ತೋ’’ತಿ
ವಿಸಯಭೇದೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಂ ಜಟಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಾಯ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಜಟಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಪನ ಪಜಾತಿ ವುತ್ತಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಂ ಜಟೇನ್ತೀ ವಿನನ್ಧನ್ತೀ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಟಾಯ ಜಟಿತಾ ಪಜಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಯದಿಪಿ ಅವಯವಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮುದಾಯೋ ನತ್ಥಿ, ಏಕದೇಸೋ ಪನ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅವಯವತೋ ಸಮುದಾಯಂ ಭಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮ ವೇಳುಜಟಾದೀಹಿ…ಪೇ॰… ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಾ’’ತಿ ಆಹ। ಇಮಂ ಜಟನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೀಸು ಧಾತೂಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಂಸಿಬ್ಬನೇನ ತೇಧಾತುಕಂ ಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ। ತೇನಸ್ಸಾ ಮಹಾವಿಸಯತಂ ವಿಜಟನಸ್ಸ ಚ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವಮಾಹ। ವಿಜಟೇತುಂ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವಿಜಟಯೇ’’ತಿ ಪದಂ ಸತ್ತಿಅತ್ಥಂ, ನ ವಿಧಿಅತ್ಥನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಏವಂ ‘‘ಅನ್ತೋಜಟಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಟ್ಠೋ ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥ ಸೀಲೇತಿ ಕುಸಲಸೀಲೇ। ತಂ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದಿಭೇದೇಸು ಪರಿಸುದ್ಧಮೇವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ’’ತಿ।
ನರತಿ ನರೋ, ಪುರಿಸೋ। ಕಾಮಂ ಇತ್ಥೀಪಿ ತಣ್ಹಾಜಟಾವಿಜಟನೇ ಸಮತ್ಥಾ ಅತ್ಥಿ, ಪಧಾನಮೇವ ಪನ ಸತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನರೋ’’ತಿ ಆಹ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅವಿಭಾಗೇನ ಪುಗ್ಗಲಪರಿಯಾಯೋ ಅಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನರೋತಿ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಭೂತಾಯ ಸಹ ಪಞ್ಞಾಯ ಭವತೀತಿ ಸಪಞ್ಞೋ। ತಾಯ ಹಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಸವಿಸೇಸಂ ಸಪಞ್ಞೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ವಿಪಾಕಪಞ್ಞಾಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನವಿಸೇಸೇನ ಭಾವನಾಪಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಅಹೇತುಕದ್ವಿಹೇತುಕಾನಂ ತದಭಾವತೋ। ಕಮ್ಮಜತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಜಾಯ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಏವಂ ತಿಹೇತುಕಸದ್ದೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪಞ್ಞಾಸದ್ದೇನ। ನ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ ತಿಹೇತುಕಾ ಅತ್ಥಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಭುತಿ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ, ನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಾ ಏವ।
ಚಿನ್ತೇತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಾಧಿ। ಸೋ ಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚೋ। ನ ಹಿ ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ವಿನಾ ಸಮಾಧಿನಾ ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ಸಮಾಧಿ ಪನ ತೇಹಿ ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಾಧಿ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಚಿತ್ತಕರಣೇನ ಚ ಸಮಾಧಿ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿನಾಪಿ ಪರೋಪದೇಸೇನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೇವ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಚಿತ್ತ-ಸದ್ದೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಕಥಿತಾ’’ತಿ। ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ। ಸಾ ಯದಿಪಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದತೋ ಬಹುವಿಧಾ, ‘‘ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಞಾನಾಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ। ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ಆತಾಪನಂ, ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ, ಆತಪ್ಪಸದ್ದೋ ವಿಯ ಪನ ಆತಾಪ-ಸದ್ದೋ ವೀರಿಯೇ ಏವ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿತೋ ಹರೀಯತಿ ಪವತ್ತೀಯತಿ, ಏವಂ ಸಾಪಿ ತದತ್ಥಂ ಯೋಗಿನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾ’’ತಿ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ನೇತೀತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಿಕಾ।
ಯಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಗಾಥಾ ಭಾಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಮೇವ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸುನಿಸಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ‘‘ಸಮಾಧಿಸಿಲಾಯಂ ಸುನಿಸಿತಂ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಞಾಹತ್ಥೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಮಾಧಿಗುಣೇನ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫; ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧)। ವೀರಿಯಞ್ಚಸ್ಸಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತೋ। ವಿಜಟೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಜಟೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಯೋಗಾವಚರೋ ತಣ್ಹಾಜಟಂ ವಿಜಟೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ। ವಿಜಟನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಞ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಸಮ್ಪದಾಲೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನೇಸ ವಿಜಟೇತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಜಟಿತಜಟೋ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ಜಟಾಯ ವಿಜಟನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಜಟಾಯ ವಿಜಟನೋಕಾಸ’’ನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಸಾ ವಿಜಟೀಯತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯತ್ಥ ನಾಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಟಿಘಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ಪಟಿಘರೂಪಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾವಸೇನ ಕಾಮಭವೋ ಗಹಿತೋ ಕಾಮಭವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತಾಯ। ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ। ಭವಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಭವಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತಬ್ಬತಾಯ, ಭವಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪೇ ವಾ ವಿರಜ್ಜನವಸೇನ ಚ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ ಇಧ ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ನಾಮರೂಪಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅರೂಪಭವ-ಅಸಞ್ಞಭವಾನಮ್ಪೇತ್ಥ ಗಹಣಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅಪರೇ। ಪರಿಯಾದಿಯನಟ್ಠಾನೇತಿ ಪರಿಯಾದಿಯನಕಾರಣೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೇಪನನಿಮಿತ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಜಟಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಮನೋನಿವಾರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪. ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಸದುಕ್ಖಾ, ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಚಿತ್ತಕಭಾವೋ ಸೇಯ್ಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಚಿತ್ತಂ ನಿವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕಾ ಸೋತಿ ಸತ್ತೋ। ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಥಂ ಕಥೇತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಚಿತ್ತನಿವಾರಣಂ ವದನ್ತೀ। ಸಂಯತಭಾವಂ ಆಗತನ್ತಿ ರಾಗವಿಸೇವನಾದಿತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಂಯತಭಾವಂ ಓತರಭಾವಂ। ಧಮ್ಮಚರಿಯಾವಸೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಚಿತ್ತೇ ನತ್ಥಿ ಈಸಕಮ್ಪಿ ರಾಗಾದಿವಿಸೇವನಂ, ನ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಕೋಚಿ ಅನತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಮನೋ ಸಬ್ಬತೋ ಅನವಜ್ಜವುತ್ತಿತೋ ನ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ। ಯತೋ ಯತೋತಿ ಯತೋ ಯತೋ ಸಾವಜ್ಜವುತ್ತಿತೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರತೋ। ತನ್ತಿ ಮನೋ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಂ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ।
ಮನೋನಿವಾರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಅರಹನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫. ಕತಾವೀತಿ ಕತವಾ, ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತಕಿಚ್ಚೋ’’ತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಅರಹನ್ತಿಆದಿಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಏವಂ ‘‘ಅಹಂ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದಿಆಕಾರೇನ ಪುಚ್ಛತಿ।
ಖನ್ಧಾದೀಸು ಕುಸಲೋತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಸಲಕ್ಖಣಾದೀಸು ಚ ಸಮೂಹಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಞ್ಚ ಛೇಕೋ ಯಥಾಭೂತವೇದೀ। ಉಪಲದ್ಧಿನಿಸ್ಸಿತಕಥನ್ತಿ ಅತ್ತುಪಲದ್ಧಿನಿಸ್ಸಿತಕಥಂ ಹಿತ್ವಾ। ವೋಹಾರಭೇದಂ ಅಕರೋನ್ತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಪರಮತ್ಥಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಲೋಕವೋಹಾರಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಅವಿನಾಸೇನ್ತೋ ಲೋಕೇ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಅಹಂ, ಮಮಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ। ಖನ್ಧಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿಆದಿನಾ ವೋಹಾರಭೇದಂ, ತತ್ಥ ಚ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಮಾನೋ ನಾಮ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮಧುರೋ। ತಥಾ ಹಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದೀಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ‘‘ಯದಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ನ ವದತಿ, ಮಾನವಸೇನ ನು ಖೋ ವದತೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿ। ವಿಧೂಪಿತಾತಿ ಸನ್ತಾಪಿತಾ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಾ। ತೇ ಪನ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಧಮಿತಾ’’ತಿ। ಮಮಙ್ಕಾರಾದಯೋ ಮಯನ್ತಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಸತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮಯೋ, ಮಞ್ಞನಾ। ಮಯೋ ಏವ ಮಯತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಯತನ್ತಿ ಮಞ್ಞನ’’ನ್ತಿ।
ಅರಹನ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೬. ದಿವಾರತ್ತಿನ್ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಪದೇಸೇ, ನ ಆದಿಚ್ಚೋ ವಿಯ ಚನ್ದಿಮಾ ವಿಯ ಸಕಲಂ ಮಹಾದಿಸಂ ದಿಸನ್ತರಾಳಞ್ಚ। ಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಲೋಕೋ ಞಾಣಾಲೋಕೋತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದಿ ಪಞ್ಞಾ ಉದಪಾದಿ ವಿಜ್ಜಾ ಉದಪಾದಿ ಆಲೋಕೋ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಪನ ವಚನತೋ ಮಗ್ಗೋ ಞಾಣಾಲೋಕೋ। ‘‘ತಮೋ ವಿಹತೋ, ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೬; ಪಾರಾ॰ ೧೨) ವಾ ವಚನತೋ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಾಲೋಕೋ ಞಾಣಾಲೋಕೋ। ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರೋ, ವಿಸೇಸತೋ ರತನಘರೇ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನವಿಚಿನನೇ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸರೀರೋಭಾಸೋ ವಾ ಪೀತಿಆಲೋಕೋ। ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದವಸೇನ ಸಞ್ಜಾತಆಲೋಕೋವ ಪಸಾದಾಲೋಕೋ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನೇ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ, ಭೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದಾಲೋಕೋತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸತ್ತಾನಂ ಹದಯತಮಂ ವಿಧಮನ್ತೀ ಧಮ್ಮಕಥಾಆಲೋಕೋ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಆಲೋಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ದೇಸನಾಯ ಸಞ್ಜಾತಧಮ್ಮಾಲೋಕೋಪಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭. ಸರಣತೋ ಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಪಟಿಪಾಟಿ ಸರಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮೇ ಸಂಸಾರಸರಾ’’ತಿ। ಕುತೋತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ, ಕಿಮ್ಹಿ ವಾ? ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಂ ಆಗಮ್ಮಾ’’ತಿ? ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ। ಆಪೋತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಾಪದೇಸೇನ ತತ್ಥ ಕಾಮರೂಪಭವಾನಂ ಅಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ತದುಭಯಾಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅರೂಪಭವಸ್ಸಪಿ
ಸರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಮಹದ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೮. ನಿಧೀಯತೀತಿ ನಿಧಾನಂ। ನಿಧಾತಬ್ಬತಂ ಗತಂ ನಿಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುತ್ತಸಾರಾದೀತಿ ಮುತ್ತಾಮಣಿವೇಳುರಿಯಪವಾಳರಜತಜಾತರೂಪಾದಿ। ಸುವಣ್ಣರಜತಭಾಜನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಹಾಪಣ-ಧಞ್ಞಕೋಟ್ಠಭಣ್ಡಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ನಿಚ್ಚಪರಿಬ್ಬಯವಸೇನ ಭುಞ್ಜೀಯತೀತಿ ‘‘ಭೋಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪತ್ಥೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಅನಲಙ್ಕತಾತಿ ನ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಕತಚಿತ್ತಾ, ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಮಹಿಚ್ಛತಾಹಿ ಅಭಿಭೂತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿತ್ತಾ ಅಪರಿಯತ್ತಜಾತಾ’’ತಿ। ಉಸ್ಸುಕ್ಕಜಾತೇಸೂತಿ ತಂತಂಕಿಚ್ಚೇ ಸಞ್ಜಾತಉಸ್ಸುಕ್ಕೇಸು। ನಾನಾಕಿಚ್ಚಜಾತೇಸೂತಿ ನಾನಾವಿಧಕಿಚ್ಚೇಸು, ಸಞ್ಜಾತನಾನಾಕಿಚ್ಚೇಸು ವಾ। ವಟ್ಟಗಾಮಿಕಪಸುತೇನ ವಟ್ಟಸೋತಂ ಅನುಸರನ್ತೇಸು। ತಣ್ಹಾನಿವಾಸತಾಯ ಗೇಹನ್ತಿಪಿ ಅಗಾರನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗೇಹ’’ನ್ತಿ। ವಿರಾಜಿಯಾತಿ ಹೇತುಅತ್ಥದೀಪಕಂ ಪದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿರಾಜೇತ್ವಾ’’ತಿ, ತ್ವಾ-ಸದ್ದೋಪಿ ಚಾಯಂ ಹೇತುಅತ್ಥೋತಿ।
ಮಹದ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಚತುಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೯. ಇರಿಯಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಗಮನಾದಿ। ತಂ ಅಪರಾಪರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚಕ್ಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಚಕ್ಕನ್ತಿ ಚತುಇರಿಯಾಪಥ’’ನ್ತಿ। ನವದ್ವಾರನ್ತಿ ಕರಜಕಾಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಚ ಕೇಸಾದಿಅಸುಚಿಪರಿಪೂರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸುಚಿಪೂರ’’ನ್ತಿ। ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸಹಿತಂ। ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸಭಾವತೋ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ನಿಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೋ ಚ ಅಸುಚಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸಙ್ಖಾತೇ ಅಸುಚಿಪಙ್ಕೇ ಜಾತತ್ತಾ ಪಙ್ಕಜಾತಂ, ಕೇಸಾದಿಅಸುಚಿಪಙ್ಕಜಾತತ್ತಾ ಚ ಪಙ್ಕಜಾತಂ। ಯಾತ್ರಾತಿ ಅಪಗಮೋ। ತೇನ ಸಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸಿತಧಮ್ಮತೋ ಚ ಅಸುಚಿಸಭಾವತೋ ಕಾಯತೋ ಕಥಂ ಅಪಗಮೋ ಸಿಯಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ।
ನಹನಟ್ಠೇನ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ನದ್ಧೀತಿ ಉಪನಾಹೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನದ್ಧಿನ್ತಿ ಉಪನಾಹ’’ನ್ತಿ। ಸೋ ಪನ ಇತೋ ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಕೋಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ ಪಾಳಿನಿದ್ದಿಟ್ಠೇತಿ ಉಪನಾಹಇಚ್ಚಾದಿಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಯೋ ಸತ್ತ ಕಿಲೇಸಾ ದುಮ್ಮೋಚಯತಾಯ ವರತ್ತಾ ವಿಯಾತಿ ವರತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಸಭಾವತೋ ಏಕೋ ಏವೇಸ ಧಮ್ಮೋ, ಪವತ್ತಿ-ಆಕಾರಭೇದೇನ ಪನ ಇಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಪತ್ಥನಟ್ಠೇನ ಇಚ್ಛಾ, ಲುಬ್ಭನಟ್ಠೇನ ಗಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಲೋಭೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ, ವಾರೇ ವಾ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕೋ। ಅಲದ್ಧಪತ್ಥನಾ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆಸತ್ತಿ ಲೋಭೋ। ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾತಿ ಸಸನ್ತಾನತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ।
ಚತುಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಏಣಿಜಙ್ಘಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೦. ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸ ವಿಯಾತಿ ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸ ಜಙ್ಘಾ ವಿಯ। ಅವಯವೀಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಪಿಣ್ಡಿಮಂಸಸ್ಸ ಪರಿತೋ ಸಮಸಣ್ಠಿತತ್ತಾ ಸುವಟ್ಟೀತಜಙ್ಘೋ। ಕಿಸನ್ತಿ ಥೂಲಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪಪರಾಜೋತನಾ, ನ ಸುಟ್ಠು ಕಿಸಭಾವದೀಪನಪರಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥೂಲಂ ಸಮಸರೀರ’’ನ್ತಿ। ಆತಪೇನ ಮಿಲಾತನ್ತಿ ತಪಸಾ ಮಿಲಾತಕಾಯಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸನ್ತಾಪನಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ತಪೋ ಮಿಲಾತ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಥಾ ಚಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಪ್ಪಾಹಾರಂ ಅಲೋಲುಪ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ‘‘ವೀರಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ ವೀರಭಾವೇನ ವೀರಿಯಂ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ವೀರಿಯಸಮ್ಭವೇನ ವೀರಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರನ್ತಿ ವೀರಿಯವನ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ’’ತಿ (ಥೇರಗಾ॰ ೯೮೩; ಮಿ॰ ಪ॰ ೬.೫.೧೦) ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿವುತ್ತನಿಯಾಮೇನ ಪರಿಮಿತಭೋಜಿತಾಯ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ। ‘‘ಮಿತಾಹಾರ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಭೋಜಿತಾಯಪಿ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಕಾಲ…ಪೇ॰… ಪರಿತ್ತಾಹಾರ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಲೋಲುಪ್ಪವಿರಹಿತಂ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಸಬ್ಬಸೋ ಲೋಲುಪ್ಪಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ। ‘‘ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸೂ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲೋಲುಪ್ಪವಿಗಮೋ ದೀಪಿತೋವಾತಿ। ರಸತಣ್ಹಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ವಾ ಏಸ ‘‘ಅಪ್ಪಾಹಾರ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಲೋಲುಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಸೀಹಂ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಚರಸದ್ದೋ ವಿಯ ಇವ-ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥತೋ ‘‘ನಾಗ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ, ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ಏಕಚರಂ ಸೀಹಂ ವಿಯ, ಏಕಚರಂ ನಾಗಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಏಕಚರಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಏಕೀಕತಾಯ।
ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನ ರೂಪಂ ಗಹಿತಂ ತೇಸಂ ರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ। ಮನೇನ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ ಮನಸ್ಸ ನಾಮಸಭಾವತ್ತಾ। ಅವಿನಿಭುತ್ತಧಮ್ಮೇತಿ ಅವಿನಾಭಾವಧಮ್ಮೇ ಗಹೇತ್ವಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಯತನಧಾತುಆದಯೋ ಗಹಿತಾ। ಕಾಮಗುಣಗ್ಗಹಣೇನ ಹೇತ್ಥ ರೂಪಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಞ್ಚ ವತ್ಥೂನಿ ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಮನೋಗಹಣೇನ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ, ಏವಂ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಧಾತುಆದೀನಮ್ಪಿ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನಪೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ। ಕಾಮವತ್ಥು ಭುಮ್ಮಂ।
ಏಣಿಜಙ್ಘಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗೋ
೧. ಸಬ್ಭಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಸತಂ ಸಾಧೂನಂ ಸರಣಗಮನಸೀಲಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಲ್ಲಪನತೋ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಲ್ಲಪನತೋ ಕಥನತೋ ಸತುಲ್ಲಪಾ, ದೇವತಾ, ತಾಸಂ ಕಾಯೋ ಸಮೂಹೋ, ತತ್ಥ ಭವಾತಿ ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಲ್ಲಪೇತ್ವಾ, ನ ವಣ್ಣನಾಕಥನಮತ್ತೇನ ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕಭಾವೇ। ಇದಂ ವತ್ಥೂತಿ ಇದಂ ಕಾರಣಂ। ಸಮುದ್ದವಾಣಿಜಾತಿ ಸಂಯತ್ತಿಕಾ। ಖಿತ್ತಸರವೇಗೇನಾತಿ ಜಿಯಾಮುತ್ತಸರಸದಿಸವೇಗೇನ, ಸೀಘಓಘೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪತತೀತಿ ಉಪ್ಪಾತೋ। ಉಪ್ಪಾತೇ ಭವಂ ಬ್ಯಸನಂ ಉಪ್ಪಾತಿಕಂ। ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಹಿತಪತಿಟ್ಠಾ। ಪರಲೋಕೇ ಹಿತಸುಖಾವಹಂ ಅಭಯಕಾರಣಂ। ಜಙ್ಘಸತನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಸತಂ। ಜಙ್ಘಾಸೀಸೇನ ಹಿ ಮನುಸ್ಸೇ ವದತಿ ಸಹಚಾರಿಭಾವತೋ। ಅಗ್ಗಹೇಸಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಾನಿ। ಆಸನ್ನಾನಾಸನ್ನೇಸು ಆಸನ್ನಸ್ಸೇವ ಪಠಮಂ ವಿಪಚ್ಚನತೋ ‘‘ಆಸನ್ನಕಾಲೇ ಗಹಿತಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಘಟಾವಸೇನಾತಿ ಸಮೂಹವಸೇನ।
ಸಬ್ಭೀತಿ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸಮಾಸೇಥಾತಿ ಸಂವಸೇಥಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇ’’ತಿಆದಿ। ಮಿತ್ತಸನ್ಥವನ್ತಿ ಮೇತ್ತಿಸನ್ಧಾನಂ। ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತೇಸಿತಾಲಕ್ಖಣಾ ಹಿ ಮೇತ್ತಿ, ಸಾ ಚ ಞಾಣಸಹಿತಾ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾವಾತಿ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವೋ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋ, ಇತರೋ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಹಿತಾವಹಂ ಸುನ್ದರಧಮ್ಮಂ। ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಹಿತವಡ್ಢನತಾದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಡ್ಢೀ’’ತಿ।
ಸತಂ ಸಾಧೂನಂ, ಪಣ್ಡಿತಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತಪ್ಪಟಿಯೋಗವಿಸಯತ್ತಾ ಅಞ್ಞ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞತೋ ಅನ್ಧಬಾಲತೋ’’ತಿ। ಸೋಕನಿಮಿತ್ತಂ ಸೋಕಕಾರಣಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಇಧ ಸೋಕಸದ್ದೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಕವತ್ಥೂನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸೋಕವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ ಚೋರಾದಯೋ ಅಚ್ಛಿನ್ದನಾದಿವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಸೋಕಕರಣತೋ। ಸೋಕಾನುಗತಾ ಸೋಕಪ್ಪತ್ತಾ।
ಥೇರಸ್ಸಾತಿ ಸಂಕಿಚ್ಚತ್ಥೇರಸ್ಸ। ಅತ್ತನೋ ಭಗಿನಿಯಾ ಜೇಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಆಹ। ಅಯಂ ‘‘ಇಧ ಚೋರಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸೂ’’ತಿ ಅಮ್ಹೇ ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಮಾರೇಮ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹಂಸು। ಕರುಣಾಯ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಭಾಸೇತ್ವಾ।
ಅಹು ಅಹೋಸಿ, ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಹಾವನೇತಿ ತಾದಿಸೇ ಬ್ರಹಾವನೇ, ಮಹಾರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಚೇತೋತಿ ಬ್ಯಾಧೋ। ಕೂಟಾನೀತಿ ವಾಕುರಾದಯೋ। ಓಡ್ಡೇತ್ವಾತಿ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಸಸಕನ್ತಿ ಪೇಲಕಂ ಉಬ್ಬಿಗ್ಗಾತಿ ಭೀತತಸಿತಾ। ಏಕರತ್ತಿನ್ತಿ ಏಕರತ್ತೇನೇವ। ಧನಜಾನೀತಿ ಪರಿಬ್ಬಯವಸೇನ ಅದ್ಧಿಕೇಹಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಧನತೋ ಹಾನಿ, ‘‘ಸಮಣಮ್ಪಿ ನಾಮ ಹನ್ತಿ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹೇಸು ಲಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅದ್ಧಿಕಾನಂ ಅನಾಗಮನತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಪರಿಬ್ಬಯಮ್ಪಿ ನ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಞಾತಯೋಪಿ ಮಾತಾಪಿತುಭಾತುಭಗಿನಿಆದಿಕೇ ಞಾತಕೇ। ತೇ ಕಿರ ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಭಗಿನಿಯಾ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ತೇನ ಸಮಾಗತಾ, ಅಧಿಮುತ್ತೋ ‘‘ತೇಸಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಧಿಮುತ್ತಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಚರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ಸಚ್ಚಾನುರಕ್ಖಣೇನ ಅನುತ್ತರಗುಣಾಧಿಗಮೇನ ಚ ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ವಿರೋಚತಿ।
ಸಾತತನ್ತಿ ಸತತಂ। ಸ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಇಧ ಸಾಭಾವೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಾರಾಗೋ’’ತಿಆದೀಸು। ಸಾತಭಾವೋ ವಾ ಸಾತತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ। ಕಾರಣೇನಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ। ಸಬ್ಬಾಸಂ ತಾಸಂ ವಚನಂ ಸುಭಾಸಿತಂ, ಭಗವತೋ ಪನ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಸುಭಾಸಿತಮೇವ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ತಂತಂಗಾಥಾಪದೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸಂಸೇವಸದ್ಧಮ್ಮಾಭಿಯೋಗೋ ಯಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ವಡ್ಢಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಕಾರಣಂ, ಏವಂ ಸೋಕಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ವಿಸೋಕಭಾವಸ್ಸ, ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ಸೋಭಾಯ, ಸುಗತಿಗಮನಸ್ಸ, ಚಿರಂ ಸುಖಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಮೋಚನಸ್ಸಪಿ ಅಞ್ಞಾಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸಬ್ಭಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨. ಪಮಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪಮಾದೋ। ತೇನ ಏಕನ್ತತೋ ಸತಿರಹಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಲಕ್ಖಣೇನಾ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ಪಮಾದೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಇದಾನಿ ಯಥಾ ಮಚ್ಛರಿಯನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಪಮಾದನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ದಾನಂ ನ ದೀಯತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಭೋಗಪರಿಹಾನಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಖಿಡ್ಡಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಣ್ಡನವಿಭೂಸನಛಣನಕ್ಖತ್ತಕಿಚ್ಚಬ್ಯಸನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಸದಾಯಕನ್ತಿ ಕಿತ್ತಿಯಸಸ್ಸ ಪರಿವಾರಯಸಸ್ಸ ಚ ದಾಯಕಂ। ಸಿರೀದಾಯಕನ್ತಿ ಸೋಭಗ್ಗದಾಯಕಂ। ಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕನ್ತಿ ಕುಲಭೋಗರೂಪಭೋಗಸಮ್ಪದಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕಂ। ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ವಾ ಇಧ ಪುಞ್ಞಫಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಏವಮಿದಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦) ವಿಯ। ಅತ್ಥಿ ದಾನಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಿತತಂ ಬಹುಲಸಾಧಾರಣತಂ, ತಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯತಂ
ತಂಯೇವ ಬಾಲನ್ತಿ ಯೋ ಮಚ್ಛರೀ, ತಮೇವ। ಅದಾನಸೀಲಾ ಬಾಲಾ। ಏಕಚ್ಚೋ ಧನಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗಪರಿಕ್ಖಯಭಯೇನ ಅತ್ತನಾಪಿ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ಅತಿಲೋಭಸೇಟ್ಠಿ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸೂ’’ತಿ।
ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚೋ ಅದಾನಸೀಲೋ ಪುರಿಸೋ ಅದ್ಧಿಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸುಣನ್ತೋಪಿ ನ ಸುಣೋತಿ, ಸಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಕಥೇತಿ, ಅದಾತುಕಮ್ಯತಾಥಮ್ಭೇ ಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಮತಲಿಙ್ಗಾನಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅದಾನಸೀಲತಾಯ ಮರಣೇನ ಮತೇಸೂ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದಾನಮತ್ತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಮತೇನಸ್ಸ ಸಮತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದಾನಸೀಲಸ್ಸ ಪನ ಅಮತಲಿಙ್ಗಾನಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ವಜನ್ತಿ ಪುಥುತ್ತೇ ಏಕವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹ ವಜನ್ತಾ’’ತಿ। ದಾನಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮೋ ಪುರಾತನೋ, ನ ಅಜ್ಜತನೋತಿ ಸನನ್ತನೋ, ಸೋ ಏತೇಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಸನನ್ತನಾ, ಪಣ್ಡಿತಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸನನ್ತನಾನಂ ವಾ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಏಸ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ಅಪ್ಪಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ಏಕೇ ದಾನಂ ದದನ್ತಿ, ಏಕೇ ನ ದದನ್ತಿ ಮಚ್ಛರಿಭಾವಾ। ಸಹಸ್ಸದಾನಸದಿಸಾತಿ ಏಕಾಪಿ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾಯ ಉಳಾರಭಾವತೋ ಸಹಸ್ಸದಾನಸದಿಸಾ ಹೋತಿ।
ದುರನುಗಮನೋತಿ ಅಸಮಙ್ಗಿನಾ ಅನುಗನ್ತುಂ ದುಕ್ಕರೋ। ಅನನುಗಮನಞ್ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪೂರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಪ್ಪೂರೋ’’ತಿ। ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಚರೇ’’ತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ವಸೇನ ಆರದ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಂ ಚರತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಾರಞ್ಚ ಪೋಸ’’ನ್ತಿ। ಸಮುಞ್ಜಕನ್ತಿ ಕಸ್ಸಕೇಹಿ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಟ್ಠಧಞ್ಞಕರಣತೋ ಖಲೇ ಉಞ್ಛಾಚರಿಯವಸೇನ ಸಮುಞ್ಜನಿಆದಿನಾ ಛಡ್ಡಿತಧಞ್ಞಸಂಹರಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಅಪಿ…ಪೇ॰… ಸಮುಞ್ಜಕಂ ಚರತೀ’’ತಿ। ಏತೇನಾತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಸಹಸ್ಸಯಾಗಿಗ್ಗಹಣೇನ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುಕೋಟೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ‘‘ದಿನ್ನೋ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ। ದಸನ್ನಂ ವಾ ಕಹಾಪಣಕೋಟೀನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋತಿ ದಸನ್ನಂ ಕಹಾಪಣಕೋಟೀನಂ ವಿನಿಯುಞ್ಜನವಸೇನ ಸಮ್ಪಾದಿತಪಿಣ್ಡಪಾತೋ। ತಯಿದಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಸಮುಞ್ಜಕಂ ಚರನ್ತೋಪೀತಿ ಸಮುಞ್ಜಕಂ ಚರಿತ್ವಾಪಿ, ಸಮುಞ್ಜಕಚರಣಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದಾರಂ ಪೋಸೇನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ, ಅಪ್ಪಕಸ್ಮಿಂ ದದನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಚರತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಥಾವಿಧಸ್ಸಾತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ತಥಾಧಮ್ಮಚಾರಿನೋ ಯಾ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಕಲಮ್ಪಿ ನಗ್ಘನ್ತಿ ಏತೇ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿತಾಯ। ಯಂ ತೇನ ದಲಿದ್ದೇನಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ವಿವರಣಂ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸನ್ತಿ ‘‘ಸತಂಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ। ಇತರೇಸನ್ತಿ ‘‘ತಥಾವಿಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪುರಿಸತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ। ದಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸದಾನನ್ತಿ ದಸಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಂ ತತೋ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಭೇದತಾಯ ಸಹಸ್ಸದಾನಂ।
‘‘ಕಲಂ ನಗ್ಘತೀ’’ತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ದಾನತೋ ಇಮಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಉಳಾರತರಭಾವೇನ ವಿಪುಲತರಭಾವೇನ ವಿಪುಲತರಫಲತಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಏತಂ ಮಹಪ್ಫಲತರನ್ತಿ ಜಾನನತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಮಹತ್ತಂ ಗತೋತಿ ಮಹಗ್ಗತೋ, ಉಳಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪುಲಸ್ಸೇತಂ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ। ಸಮೇನಾತಿ ಞಾಯೇನ, ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸಮೇತಿ ನ ಸಮೇ ಮಚ್ಛರಿಯಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತೇ। ಛೇತ್ವಾತಿ ಪೀಳೇತ್ವಾ। ತಂ ಪನ ಪೀಳನಂ ಪೋಥನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪೋಥೇತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಸ್ಸುಮುಖಾತಿ ತಿನ್ತಅಸ್ಸುಮುಖಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಪರಂ ರೋದಾಪೇತ್ವಾ। ಮಹಾದಾನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಬಹುದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನೇನ ಮಹನ್ತದಾನಂ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಗವೇಸನಾಯ ಚ ಸುದ್ಧತಾಯ ಮಲೀನತ್ತಾ। ಇತರಂ ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತದಾನಂ। ಪರಿತ್ತದಾನನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಪರಿತ್ತದಾನಂ। ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಗವೇಸನಾಯ ಚ ವಿಸುದ್ಧತಾಯ। ಏವನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಹಸ್ಸಯಾಗಿನ’’ನ್ತಿ ಅವೋಚ। ತತ್ಥ ಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಸತಂಸಹಸ್ಸಾನಂ। ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ಸತಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸಾಧುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩. ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಉಗ್ಗಿರಿತಬ್ಬತಾಯ ಉದಾನಂ ಉಗ್ಗಿರಿ ಉಚ್ಚಾರೇಸಿ। ತಯಿದಂ ಯಸ್ಮಾ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಂ ವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉದಾಹಾರಂ ಉದಾಹರೀ’’ತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಯ-ಕಾರೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ। ಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾಯ ಹಿ ಸದ್ಧಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತತ್ಥಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ‘‘ಸಾಹೂ’’ತಿ ಪದಂ ಸಾಧುಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಥನ್ತಿ ದಾನಯುದ್ಧಾನಂ ವಿಪಕ್ಖಸಭಾವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತಂ ಉಭಯನ್ತಿ ದಾನಂ ಯುದ್ಧನ್ತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ। ಜೀವಿತಭೀರುಕೋತಿ ಜೀವಿತವಿನಾಸಭೀರುಕೋ। ಖಯಭೀರುಕೋತಿ ಭೋಗಕ್ಖಯಸ್ಸ ಭೀರುಕೋ। ವದನ್ತೋತಿ ಜೀವಿತೇ ಸಾಲಯತಂ, ತತೋ ಏವ ಯುಜ್ಝನೇ ಅಸಮತ್ಥತಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ। ಛೇಜ್ಜನ್ತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಛೇದೋ। ಉಸ್ಸಹನ್ತೋತಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಏವಂ ಭೋಗೇ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಥಾ ಭೋಗೇ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ವದನ್ತೋತಿ ಇಧ ಭೋಗೇಸು ಲೋಭಂ, ತತೋ ಏವ ದಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಜೀವಿತಭೋಗನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ದಾನಞ್ಚ ಯುದ್ಧಞ್ಚ ಸಮಂ ಹೋತಿ। ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸದ್ಧಾಧಮ್ಮಜೀವಿತಾವೀಮಂಸಾಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸೋ ಹಿ ದೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಪರಿತ್ತಕತ್ತಾ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ದದನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪನ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಖೇತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಬಹುಂ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಬಹುವಿಧಂ ಲೋಭ-ದೋಸ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ-ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಭೇದಂ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭವತಿ, ತತೋ ಏವ ಚ ತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಮಚ್ಛೇರಂ ಮದ್ದತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವತೋ।
ಪರತ್ಥಾತಿ ಪರಲೋಕೇ। ಏಕಸಾಟಕಬ್ರಾಹ್ಮಣವತ್ಥು ಅನ್ವಯವಸೇನ, ಅಙ್ಕುರವತ್ಥು ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಧಮ್ಮೋ ಲದ್ಧೋ ಏತೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಲದ್ಧೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ। ಅಗ್ಗಿಆಹಿತಪದಸ್ಸ ವಿಯ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ‘‘ಉಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ವೀರಿಯಂ, ವೀರಿಯನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಉಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಭೋಗುಪ್ಪಾದೇ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತತಾ। ವೀರಿಯನ್ತಿ ತಜ್ಜೋ ಉಸ್ಸಾಹೋ। ಯಮಸ್ಸ ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ವೇತರಣಿಮ್ಪಿ ಇತರೇ ನಿರಯೇ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ। ತೇ ಪನ ಅಬ್ಬುದಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅವೀಚಿಂ ದಸಧಾ ಕತ್ವಾ ಅವಸೇಸಮಹಾನಿರಯೇ ಸತ್ತಪಿ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಭೇದೇನ ತಯೋ ತಯೋ ಕತ್ವಾ ಏಕತಿಂಸಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಞ್ಜೀವಾದಿನಿರಯಸಂವತ್ತನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಮಜ್ಝಮುದುಭಾವೇನ ತಸ್ಸ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ತಿವಿಧತಾ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಅಟ್ಠ ಮಹಾನಿರಯಾ ಸೋಳಸ ಉಸ್ಸದನಿರಯಾ ಆದಿತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸಿತನಿರಯೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತ ಸಿತನಿರಯಾತಿ ಏವಂ ಏಕತಿಂಸ ಮಹಾನಿರಯಾ’’ತಿ
ತೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚನವುತಿಪಾಸಣ್ಡಭೇದಾ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ವಿಚಿನನೇಸು। ದಕ್ಖಿಣಾವಿಚಿನನಂ ಆಹ, ಉಪಮಾನಾನಿ ಹಿ ನಾಮ ಯಾವದೇವ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥವಿಭಾವನತ್ಥಾನಿ। ಏತೇನ ಸುಖೇತ್ತಗಹಣತೋಪಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಿಚಿನನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಪಾಣೇಸು ಸಂಯಮೋತಿ ಇಮಿನಾ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಾಣೇಸು ಸಂಯಮೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಾವೋರೋಪನತೋ ಸಂಯಮೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಾವಹಾರತೋ ಪರದಾರಾಮಸನತೋ ವಿಸಂವಾದನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಭೇದನತೋ ಫರುಸವಚನೇನ ಸಙ್ಘಟ್ಟನತೋ ನಿರತ್ಥಕವಿಪ್ಪಲಪನತೋ ಪರಸನ್ತಕಾಭಿಜ್ಝಾನತೋ ಉಚ್ಛೇದಚಿನ್ತನತೋ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸನತೋ ಚ ಸಂಯಮೋ ಹೋತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇತುಮಾರದ್ಧಾ’’ತಿ। ಫರುಸವಚನಸಂಯಮೋ ಪನೇತ್ಥ ಸರೂಪೇನೇವ ವುತ್ತೋ।
ಪರಸ್ಸ ಉಪವಾದಭಯೇನಾತಿ ಪಾಪಕಿರಿಯಹೇತು ಪರೇನ ಅತ್ತನೋ ವತ್ತಬ್ಬಉಪವಾದಭಯೇನ। ಉಪವಾದಭಯಾತಿ ಉಪವಾದಭಯನಿಮಿತ್ತಂ। ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಮ್ಹೇ ಪರೇ ನ ಉಪವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಆಸೀಸನ್ತಾ ಪಾಪಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಪದಮೇವಾತಿ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಏವ ಸೇಯ್ಯೋ ಸೇಟ್ಠೋ। ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಂ, ತಸ್ಮಾ ತದಧಿಗಮಾಯ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುಬ್ಬಸದ್ದೋ ಕಾಲವಿಸೇಸವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಾದಿಕಾಲೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಪುನ ಅಕಾಲವಿಸೇಸೋ ಅಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಭುಮ್ಮತ್ಥವಿಸಯೋವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಾದಯೋ ಲೋಕನಾಥಾ ಸನ್ತೋ ನಾಮ ವೂಪಸನ್ತಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಾ ಸನ್ತಸಬ್ಭೂತಗುಣತ್ತಾ।
ಸಾಧುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ನಸನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪. ಕಮನೀಯಾನೀತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಸುಖಾರಮ್ಮಣಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ, ತೇ ಪನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ, ತದಾರಮ್ಮಣಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ವಾ। ‘‘ನ ಸನ್ತಿ ಕಾಮಾ ಮನುಜೇಸೂ’’ತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇತಂ, ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಾಮಾ ಅನಿಚ್ಚಾಯೇವ। ಮಚ್ಚು ಧೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ। ನ ಪುನ ಆಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ತಂ ಅಪುನಾಗಮನಂ। ಅಪುನಾಗಮನಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನತೋ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ವಿವರಣಂ। ಬದ್ಧೋತಿ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ। ಪಮತ್ತೋತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪಮಾದಂ ಆಪನ್ನೋ।
ತಣ್ಹಾಛನ್ದತೋ ಜಾತಂ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ಇಚ್ಛಿತಂ ಹನತೀತಿ ಅಘಂ, ದುಕ್ಖಂ। ಇಧ ಪನ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ। ಛನ್ದವಿನಯಾ ಅಘವಿನಯೋತಿ ಹೇತುನಿರೋಧೇನ ಹಿ ಫಲನಿರೋಧೋ, ಏವಂ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ವತ್ವಾ ಅಘವಿನಯಾ ದುಕ್ಖವಿನಯೋತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ವದತಿ।
ಚಿತ್ರಾನೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾಪಿ ವೇದನಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯೋಗಭೇದೇನ ಹೋನ್ತಿ, ಆಕಾರಭೇದೇನ ಚ ಅತ್ಥಿ ಸವಿಘಾತಾವಿಘಾತಾತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸೇತುಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಕಪ್ಪಿತರಾಗೋತಿ ಸುಭಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಕಪ್ಪಿತವತ್ಥುಮ್ಹಿ ರಾಗೋ। ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಕಾಮೋತಿ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸೇವಿಧ ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಮಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ। ಪಸೂರಸುತ್ತೇನ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ ‘‘ನ ತೇ ಕಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆಗತತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಪಸೂರಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನ ತೇ ಕಾಮಾ ಯಾನಿ ಚಿತ್ರಾನಿ ಲೋಕೇತಿ ತೇ ಚೇ ಕಾಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಯಾನಿ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ರಾನಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ। ವೇದೇಸೀತಿ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗಞ್ಚ ಕಾಮಂ ಕತ್ವಾ ವದೇಸಿ ಚೇ। ಹೇಹಿನ್ತೀತಿ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ದಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ, ಸತ್ಥಾಪಿ ತೇ ಹೇಹಿತಿ ಕಾಮಭೋಗೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಗಾಥಾ, ಇಧ ಪನ ಸಂಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಧೀರಾ ನಾಮ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ।
ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಪಹೀನಕೋಧಮಾನೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಂಯೋಜನಾತಿಗೋ ನಾಮರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅಸಜ್ಜನ್ತೋ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನರಹಿತೋ, ತಸ್ಸ। ಮೋಘರಾಜಾ ನಾಮ ಥೇರೋ ಬಾವರೀಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಚಾರಕಾನಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರೋ। ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಸಾವಸೇಸ-ಅತ್ಥೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ದಸಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯೇವಮಾಹ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ। ಅನುಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ। ನಮಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ಪೂಜೇನ್ತಿ।
ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ತೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ತಥಾ ಚ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾಯ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ। ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಸಙ್ಗಾತಿಗಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ। ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಸಂಸಿಯಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಸಂಸಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ।
ನಸನ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫. ಉಜ್ಝಾನವಸೇನ ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞೀ। ಕಾರಯೇತಿ ಕತಾನಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕಾರಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯನ್ತಕಾರಿತನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾರಿತಂ ಪರಿಮಿತವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಂಸುಕೂಲಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಪತ್ತುಣ್ಣದುಕುಲಾದಿ ವುತ್ತಂ। ನಾಮಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕ-ಸದ್ದೋ ಸಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಪವೇದಿಯಮಾನಾಕಾರತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸುದ್ಧೇನ ಆಕಾರೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ। ವಞ್ಚೇತ್ವಾತಿ ಪಲಮ್ಭೇತ್ವಾ। ತಸ್ಸ ಕುಹಕಸ್ಸ। ತಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ। ಪರಿಜಾನನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನನ್ತಿ। ಕಾರಕೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕತ್ತಾ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಇದನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕತಾಯ ಅನುಧಮ್ಮಭೂತಾ ಪಟಿಪದಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನೇ ಅಸಿಥಿಲತಾಯ ದಳ್ಹಾ। ಭಾಸಿತಮತ್ತೇನ ಚ ಸವನಮತ್ತೇನ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿವಿಸೇಸಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಲೋಕಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಪರಿವಿಧಮನಂ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪರಾವುತ್ತಿಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಉದಯಬ್ಬಯ’’ನ್ತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ನ ಕುಬ್ಬನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಗುಣಂ ಅನಾವೀಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ತುಮ್ಹೇ ವದಥ, ಏವಂ ನ ಕುಬ್ಬನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಕಾರಕಮೇವಾತಿ ದೋಸಂ ಅಕಾರಕಮೇವ। ಅಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ನಾಮ ಅಧಿವಾಸನಂ, ಏವಂ ಸೋ ದೇಸಕೇನ ದೇಸಿಯಮಾನೋ ತತೋ ವಿಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಖಮತೂ’’ತಿ।
ಸಭಾವೇನಾತಿ ಸಭಾವತೋ। ಏಕಸದಿಸನ್ತಿ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಜಾನನ್ತಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಸಹ ಏಕಸದಿಸಂ ಕರೋನ್ತಾ। ಪರತೋತಿ ಪಚ್ಛಾ। ಕಥಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯಾತಿ ‘‘ಕಸ್ಸಚ್ಚಯಾ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಥಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಬಲಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದೀಪೇತ್ವಾ। ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಚ್ಚಯದೇಸನಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ। ತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೋ ಹಿ ಇಧ ಖಮನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಸತ್ಥಾ ಪನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಖಮೋ ಏವ।
ಕೋಪೋ ಕೋಪನ್ತರೋ। ದೋಸೋ ಗರು ಗರುಕಾತಬ್ಬೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದೋಸಗರು। ‘‘ಪಟಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಚಾಯಿಕಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಹಸಾ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ ಕಿರಿಯಾ। ನೋ ಚಿಧಾತಿ ನೋ ಚೇ ಇಧ। ಇಧಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಅಪಗತಂ ಅಪನೀತಂ। ದೋಸೋ ನೋ ಚೇ ಸಿಯಾ, ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಯದಿ ಅಪರಾಧೋ ನಾಮ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ನ ಸಮ್ಮೇಯ್ಯುಂ ನ ವೂಪಸಮೇಯ್ಯುಂ। ಕುಸಲೋತಿ ಅನವಜ್ಜೋ।
ಧೀರೋ ಸತೋತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ವಟ್ಟಛಿನ್ದಂ ಆಹ। ಕೋ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಪಣ್ಡಿತೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ‘‘ಕಸ್ಸಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಪುಚ್ಛಾಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ। ದೀಘಮಜ್ಝಿಮಸಂವಣ್ಣನಾಸು ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಮಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಬುದ್ಧತ್ತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೨; ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭) ನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತಕಾರಣಾನಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ವಿಮೋಕ್ಖಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಗ್ಗಫಲಂ, ತತ್ಥ ಭವಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ। ಏವಂ ಬುದ್ಧಬಲಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಾನಿ ಖಿತ್ತಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಂಹರಾಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಉಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಸದ್ಧಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೬. ತತ್ವಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತತೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ತತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತತೋತಿ ಚ ಸದ್ಧಾಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನುಪತನ್ತೀತಿ ನ ವತ್ತನ್ತಿ। ಪಮಾದಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಮಜ್ಜನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಾನಿ। ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಪೇಕ್ಖತಿ, ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಗತಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹತಕಿಚ್ಚಂ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಸಾಧೇತೀತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧವಸೇನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಮಗ್ಗೇಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ತೇನ ವಿನಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ। ಅಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಹಿ ಸನ್ತೀತಿ। ಯಥಾ ಚ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅವಸೇಸಾನಞ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಚಿತ್ತಾನಂ, ಏವಂ ತೇನ ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ‘‘ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ಸುಖನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಪರಮಸುಖಂ ಅರಹತ್ತಂ।
ಸದ್ಧಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸಮಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭. ಉದಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಉಕ್ಕಾಕರಞ್ಞಾ ಜಾತಿಸಮ್ಭೇದಪರಿಹಾರನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಂಸಪರಿಸುದ್ಧಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಂ ಪೀತಿಉದಾಹಾರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಗೋತ್ತವಸೇನ ‘‘ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ। ಯದಿ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ, ಕಥಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ। ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಿಕಾ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತೇ ವಿಯ ಸಲಿಙ್ಗವಚನಾನಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ರುಳ್ಹೀ ಯಥಾ ‘‘ಅವನ್ತೀ ಕುರೂ’’ತಿ, ತಬ್ಬಿಸೇಸನೇ ಪನ ಜನಪದಸದ್ದೇ ಜಾತಿಸದ್ದತಾಯ ಏಕವಚನಮೇವ। ಅರೋಪಿಮೇತಿ ಕೇನಚಿ ನ ರೋಪಿಮೇ।
ಆವರಣೇನಾತಿ ಸೇತುನಾ। ಬನ್ಧಾಪೇತ್ವಾತಿ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸಪಾಸಾಣಮತ್ತಿಕಖಣ್ಡಾದೀಹಿ ಆಲಿಂ ಥಿರಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ। ಸಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇನ್ತೀತಿ ಜೇಟ್ಠಮಾಸೇ ಕಿರ ಘಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇನ ಹಿಮವನ್ತೇ ಹಿಮಂ ವಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ರೋಹಿಣಿಂ ನದಿಂ ಪವಿಸತಿ, ತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇನ್ತಿ। ‘‘ಜಾತಿಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕಲಹಂ ವಡ್ಢಯಿಂಸೂ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಕೋಲಿಯಕಮ್ಮಕರಾ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ನಿಯುತ್ತಅಮಚ್ಚಾನನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸಪರಿಪಾಲನಕಮ್ಮೇ ನಿಯೋಜಿತಮಹಾಮತ್ತಾನಂ।
ತೀಣಿ ಜಾತಕಾನೀತಿ ‘‘ಕುಠಾರಿಹತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಫನ್ದನಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧೩.೧೪ ಆದಯೋ) ‘‘ದುದ್ದುಭಾಯತಿ ಭದ್ದನ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ದುದ್ದುಭಜಾತಕಂ, (ಜಾ॰ ೧.೪.೮೫ ಆದಯೋ) ‘‘ವನ್ದಾಮಿ ತಂ ಕುಞ್ಜರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಟುಕಿಕಜಾತಕನ್ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೫.೩೯ ಆದಯೋ) ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಜಾತಕಾನಿ। ದ್ವೇ ಜಾತಕಾನೀತಿ –
‘‘ಸಾಧು ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಞಾತೀ, ಅಪಿ ರುಕ್ಖಾ ಅರಞ್ಞಜಾ।
ವಾತೋ ವಹತಿ ಏಕಟ್ಠಂ, ಬ್ರಹನ್ತಮ್ಪಿ ವನಪ್ಪತಿ’’ನ್ತಿ॥ –
ಆದಿನಾ ರುಕ್ಖಧಮ್ಮಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧.೭೪)।
‘‘ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಜಾಲಮಾದಾಯ ಪಕ್ಖಿನೋ।
ಯದಾ ತೇ ವಿವದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾ ಏಹಿನ್ತಿ ಮೇ ವಸ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೩೩) –
ಆದಿನಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಜಾತಕನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಜಾತಕಾನಿ।
‘‘ಅತ್ತದಣ್ಡಾ
ಸಂವೇಗಂ ಕಿತ್ತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಥಾ ಸಂವಿಜಿತಂ ಮಯಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೪೧) –
ಆದಿನಾ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಂ।
ತೇನಾತಿ ಭಗವತಾ। ಕಲಹಕರಣಭಾವೋತಿ ಕಲಹಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ। ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಮಹಗ್ಘೇ ಖತ್ತಿಯೇ ಕಸ್ಮಾ ನಾಸೇಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತುಕಾಮೋ ಭಗವಾ ಪಥವಿಂ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಣ್ಹೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಥವೀ ನಾಮ ಕಿಂ ಅಗ್ಘತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಕಾರಣೇ। ವೇರಂ ಕತ್ವಾತಿ ವಿರೋಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ತಂತಂಪಲೋಭನಕಿರಿಯಾಯ ಪರಕ್ಕಮನ್ತಿಯೋ ‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತೂ’’ತಿ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇನ್ತಿ। ಕುಣಾಲದಹೇತಿ ಕುಣಾಲದಹತೀರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ। ಪುಚ್ಛಿತಂ ಕಥೇಸಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕುಣಾಲಸಕುಣರಾಜಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾಪಸಙ್ಗೇನ ಕುಣಾಲಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೨.೨೧.ಕುಣಾಲಜಾತಕ) ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಅನಭಿರತಿಂ ವಿನೋದೇಸಿ ಇತ್ಥೀನಂ ದೋಸದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವೋಕಾರಸಂಕಿಲೇಸವಿಭಾವನವಸೇನ। ಪುರಿಸಪುರಿಸೇಹೀತಿ ಕೋಸಜ್ಜಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತ್ವಾ ಪುರಿಸಥಾಮಬ್ರೂಹನೇನ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇಹಿ ನೋ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಮಣಕಮ್ಮನ್ತಾ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಯೋಗಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸೀದಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಪದುಮಿನಿಯನ್ತಿ ಪದುಮವನೇ। ವಿಕಸಿಂಸು ಗುಣಗಣವಿಬೋಧೇನ। ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ…ಪೇ॰… ನ ಕಥೇಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಾವದೇವ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಲಜ್ಜಮಾನಾ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸೇಸಂ ಭಗವತೋ ನಾರೋಚೇಸುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಖೀಣಾಸವಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ।
ಓಸಟಮತ್ತೇತಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಮತ್ತೇ। ಅರಿಯಮಣ್ಡಲೇತಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೇ। ಪಾಚೀನಯುಗನ್ಧರಪರಿಕ್ಖೇಪತೋತಿ ಯುಗನ್ಧರಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪಾಚೀನಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ, ನ ಬಾಹಿರಕೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಉದಯಪಬ್ಬತತೋ। ರಾಮಣೇಯ್ಯಕದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ವಿಸೇಸತೋ ರಮಣೀಯಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ರಮಣೀಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತ್ವಾತಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಏವರೂಪೇ ಖಣೇ ಲಯೇ ಮುಹುತ್ತೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಉಟ್ಠಿತಕ್ಖಣೇ ಉಟ್ಠಿತವೇಲಾಯಂ ಉಟ್ಠಿತಮುಹುತ್ತೇತಿ ಉಪರೂಪರಿಕಾಲಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಭಗವತೋ ಅನುರೂಪಪರಿವಾರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಮಹಾಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಂಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿಆದಿ ಕುಲವಂಸಸುದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ। ಖತ್ತಿಯಗಬ್ಭೇ ಜಾತೋತಿ ಇದಂ ಸತಿಪಿ ಜಾತಿವಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ವಸೇನ ಅವಿಸುದ್ಧತಾ ಸಿಯಾತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ‘‘ಅವಿಸುದ್ಧತಾ ನತ್ಥಿ ಇಮೇಸ’’ನ್ತಿ ‘‘ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಸಾಮನ್ತಾತಿ ಸಮೀಪೇ। ಚಲಿಂಸೂತಿ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು। ಕೋಸಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಸದ್ದನ್ತರಂ, ‘‘ಸದ್ದಸವನಟ್ಠಾನಮೇವ ಸದ್ದನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ। ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ನಗರಸಹಸ್ಸೇಸೂತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಕಿರ ಆದಿತೋ ಮಹನ್ತಾನಿ ತೇಸಟ್ಠಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ, ತಥಾ ದುತಿಯಂ, ತಥಾ ತತಿಯಂ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇಸಟ್ಠಿಯಾ ನಗರಸಹಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ। ತಾನಿ ಪನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಪರಂ ನವಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ। ನವನವುತಿಯಾ ದೋಣಮುಖಸತಸಹಸ್ಸೇಸೂತಿ ನವಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕೇಸು ದೋಣಮುಖನ್ತಿ ಚ ಮಹಾನಗರಸ್ಸ ಆಯುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪಾದನಗರಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಛನವುತಿಯಾ ಪಟ್ಟನಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸೂತಿ ಛಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಅಧಿಕೇಸು ನವುತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪಟ್ಟನೇಸು। ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಾದಿಛಪಣ್ಣಾಸಾಯ ರತನಾಕರೇಸು। ಏವಂ ಪನ ನಗರ-ದೋಣಮುಖಪಟ್ಟನ-ರತನಾಕರಾದಿಭಾವೇನ ಕಥನಂ ತಂತಂಅಧಿವತ್ಥಾಯ ವಸನ್ತೀನಂ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಬಹುಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಯದಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ದಸಹಿ ಚ ಲೋಕಧಾತೂಹೀ’’ತಿ? ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಸಸಹಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ। ತೇನ ಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಇಧ ‘‘ಏಕಾ ಲೋಕಧಾತೂ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಲೋಹಪಾಸಾದೇತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಕತೇ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ। ಯದಿ ತಾ ದೇವತಾ ಏವಂ ನಿರನ್ತರಾ ಹುತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ, ಪಚ್ಛಾ ಆಗತಾನಂ ಓಕಾಸೋ ಏವ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಸುದ್ಧಾವಾಸಕಾಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಕಾಯಿಕಾ। ತಾಸಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುದ್ಧಾವಾಸವಾಸೀನ’’ನ್ತಿ। ಆವಾಸಾತಿ ಆವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ। ದೇವತಾ ಪನ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಇತರೇಸಞ್ಚ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಟ್ಠೇನ ಸುದ್ಧೋ ಆವಾಸೋ ವಿಹಾರೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ। ಮಹಾಸಮಾಗಮಂ ಞತ್ವಾತಿ ಮಹಾಸಮಾಗಮಂ ಗತಾತಿ ಞತ್ವಾ।
ಪುರತ್ಥಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಓತರಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಮಾನೋ। ಏವಂ ಸೇಸಾಪಿ। ಮಣಿವಮ್ಮನ್ತಿ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿಮಯಂ ಕವಚಂ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿಮುಖಭಾಗೋ ಬುದ್ಧವೀಥಿ, ಸಾ ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಾ ಉತ್ತರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಮಹತಿಯಾ ಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾವಾತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇಹಿ ತೇಹಿ ದೇವಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ವಲಞ್ಜಿತಬುದ್ಧವೀಥಿಯಾವ।
ಸಮಿತಿ ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಸಮೂಹೋ’’ತಿ। ಪವದ್ಧಂ ವನಂ ಪವನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವನಸಣ್ಡೋ’’ತಿ। ದೇವಘಟಾತಿ ದೇವಸಮೂಹಾ। ಸಮಾದಹಂಸೂತಿ ಸಮಾಹಿತಂ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿಂ ಸುಟ್ಠು ಅಪ್ಪಿತಂ ಅಕಂಸು। ತಥಾ ಸಮಾಹಿತಂ ಪನ ಸಮಾಧಿನಾ ನಿಯೋಜಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಾಧಿನಾ ಯೋಜೇಸು’’ನ್ತಿ। ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕಾದೀನಂ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ…ಪೇ॰… ಅಕರಿಂಸು। ವಿನಯತಿ ಅಸ್ಸೇ ಏತೇಹೀತಿ ನೇತ್ತಾನಿ, ಯೋತ್ತಾನಿ। ಅವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಅಸ್ಸಾನಂ ವೀಥಿಪಟಿಪಾದನಂ ರಸ್ಮಿಗ್ಗಹಣೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಯೋತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಚೋದೇನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪನ ಅಚೋದನಂ ಅವಾರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚೋದೇನ್ತೋ ಅವಾರೇನ್ತೋ’’ತಿ।
ಯಥಾ ‘‘ಖೀಲಂ ಪಲಿಘಂ ಇನ್ದಖೀಲ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಾ। ಊಹಚ್ಚಾತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ। ತಣ್ಹಾಏಜಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅನೇಜಾ। ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠಭಾವೇನ ಚಾತುದ್ದಿಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು-ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು-ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು-ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು-ಪಕತಿಚಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ। ಸುದನ್ತಾ ಕುತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುತೋಪೀ’’ತಿ। ಛನ್ದಾದೀಹೀತಿ ಛನ್ದಾದೀನಂ ವಸೇನ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನ ವತ್ತನ್ತಿ। ನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪಾದನತೋ। ಆಗುನ್ತಿ ಅಪರಾಧಂ।
ಸಬ್ಬಸಂಯೋಗಾತಿ ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಬ್ಬೇ ಸಂಯೋಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸಜ್ಜಾತಿ ವಿಸಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಏವಮ್ಪೀತಿ ಇಮಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಆಗುಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಪದೇ।
ಗತಾಸೇತಿ ಗತಾ ಏವ। ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸರಣಗಮನತ್ತಾ। ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಸರಣಗಮನೇನ ಗತಾ’’ತಿ। ತೇ ಹಿ ನಿಯಮೇನ ಅಪಾಯಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದೇವಕಾಯಞ್ಚ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ। ಯೇ ಪನ ಲೋಕಿಯೇನ ಸರಣಗಮನೇನ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾ, ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಂ, ಸತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಪಹಾಯ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ ದೇವಕಾಯಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ। ತೇನಾಹ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಂ…ಪೇ॰… ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ।
ಸಮಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಸಕಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೮. ತನ್ತಿ ಉಯ್ಯಾನಂ ಸಙ್ಖಂ ಗತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಧನುನಾ ಸರೇನ ಗಹನ್ತಿ ಪೋಥಯನ್ತಿ ಬಾಧೇನ್ತೀತಿ ಧನುಗ್ಗಹಾ। ತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಿಲಾಯ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇನ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿ। ಸತ್ಥು ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಅಭಿಹನಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನಾವಜ್ಜಿತತ್ತಾ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಕಮ್ಮಫಲವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತೋ ಏವ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಗವತೋ ಅಫಾಸು ಜಾತನ್ತಿ ಏತೇನಪಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಸರೀರೇ ನಾಮ ಅನಿಟ್ಠಾಪಿ ಸಮ್ಫಸ್ಸಕಾ ಪತನ್ತಿ ಏವ ತಥಾರೂಪೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಕತೋಕಾಸೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಯಂ ವಿಹಾರೋತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟವಿಹಾರೋ। ಉಜ್ಜಙ್ಗಲೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಪರೋ। ವಿಸಮೋತಿ ಭೂಮಿಭಾಗವಸೇನ ವಿಸಮೋ। ಸಿವಿಕಾಕಾರೇನ ಸಜ್ಜಿತೋ ಮಞ್ಚೋ ಏವ ಮಞ್ಚಸಿವಿಕಾ।
ಭುಸಾತಿ ದಳ್ಹಾ। ದುಕ್ಖಾತಿ ದುಕ್ಖಮಾ ದುತ್ತಿತಿಕ್ಖಾ। ಖರಾತಿ ಕಕ್ಕಸಾ। ಕಟುಕಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಾ। ಅಸಾತಾತಿ ನ ಸಾತಾ ಅಪ್ಪಿಯಾ। ನ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ನ ಉಪೇತಿ। ನ ಅಪ್ಪಾಯನ್ತೀತಿ ನ ಖಮನ್ತಿ। ವೇದನಾಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಯುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಟ್ಠಿತಾಹಾರಸಮುದಯವತ್ಥುಜಾತಸ್ಸ ಆದೀನವನಿಸ್ಸರಣಾನಂ ಪಗೇವ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತತ್ತಾ ಯಥಾ ಸಮುದಾಚಾರೋ ಚಿತ್ತಂ ನಾಭಿಭವತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೇದನಾಧಿವಾಸನ…ಪೇ॰… ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಪೀಳಿಯಮಾನೋತಿ ಅಬಾಧಿಯಮಾನೋ। ಕಾಮಂ ಅನಿಟ್ಠಾಯ ವೇದನಾಯ ಫುಟ್ಠೋ ತಾಯ ಅಪೀಳಿಯಮಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಪನ ತಸ್ಸಾ ವಸೇ ಅವತ್ತಮಾನೋ ‘‘ಅವಿಹಞ್ಞಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಪರಿವತ್ತಸಾಯಿತಾಯ ವೇದನಾನಂ ವಸಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ।
ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಯನಂ ಸೇಯ್ಯಾ, ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಯ ಸೇಯ್ಯಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ। ಅಥ ವಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಸೇಯ್ಯಂ ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಂ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ವಾಮೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ। ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ ಸಯಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥಸ್ಸ ಸರೀರಗ್ಗಹಣಾದಿಯೋಗಕ್ಖಮತೋ। ಪುರಿಸವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಅಯಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ। ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಹಸ್ಸ ಅಭೀತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭೀರುಕಜಾತಿಕಾ ಹಿ ಸೇಸಮಿಗಾ ಅತ್ತನೋ ಆಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉತ್ರಾಸಬಹುಲಾ ಸನ್ತಾಸಪುಬ್ಬಕಂ ಯಥಾ ತಥಾ ಸಯನ್ತಿ, ಸೀಹೋ ಪನ ಅಭಿರುಕಭಾವತೋ ಸತೋಕಾರೀ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾವ ಸಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ’’ತಿಆದಿ। ಪುರಿಮಪಾದೇತಿ ದಕ್ಖಿಣಪುರಿಮಪಾದೇ ವಾಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಾದಸ್ಸ ಠಪನವಸೇನ ದ್ವೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ। ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇತಿ ದ್ವೇ ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ। ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಇಧಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಠಿತೋಕಾಸಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಅಭೀರುಕಭಾವೇನೇವ। ಸೀಸಂ ಪನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸೀಹಕಿರಿಯಾ ಅನುತ್ರಾಸಪಬುಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಅಭೀರುಕಭಾವಸಿದ್ಧಾ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೀಹವಿಜಮ್ಭಿತವಿಜಮ್ಭನಂ ಅತಿವೇಲಂ ಏಕಾಕಾರೇನ ಠಪಿತಾನಂ ಸರೀರಾವಯವಾನಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಹನಾದನದನಂ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಮಿಗಜಾತಪರಿಹರಣತ್ಥಂ।
ಸೇತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸೇಯ್ಯಾ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನ್ತಿ? ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ। ತತೋ ಹಿ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಜಾತೋತಿ। ‘‘ತಯಿದಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ, ನ ಸೇಯ್ಯಾ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮನನ್ತರಂ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ’ತಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೯) ಆಗತಂ। ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿ ಏವ ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಏವಂ ಸತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಿಕಾವ ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ; ನ ಚ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಬಹುಲೋ ವಿಹಾಸಿ। ಅಗ್ಗಫಲವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದುಪಗಮಲಕ್ಖಣಾ ಸೇಯ್ಯಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತವಸೇನ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಪಠಮಂ ಜಾತಿಸಮನ್ವಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯವುತ್ತಿಕಾ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ಅರಿಯಜಾತಿಸಮನ್ವಯಂ ಯೇಭುಯ್ಯವುತ್ತಿಕಂ ಅಗ್ಗಫಲಭೂತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ ಸೇಟ್ಠಸೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
‘‘ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ತದಾ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞನ್ತಿ ಪನೇತ್ಥ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಗಿಲಾನಸೇಯ್ಯಾ ಹೇಸಾ’’ತಿ। ಸಾ ಹಿ ಚಿರಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಿಕಾ ಹೋತಿ।
ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ರಾಸಿವಸೇನ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಜ್ಝಂ ಪುಞ್ಜವಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಸತಾ’’ತಿ। ವಿಕಾರಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ವೇದನಾಯ ಅಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತನಾಕಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ। ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠಕಞ್ಚನಂ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಮಟ್ಠಸುಸಜ್ಜಿತಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ।
ಧಮ್ಮಾಲಪನನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸಮುಪ್ಪನ್ನಸಭಾವಾಲಪನಂ। ಸಮುಲ್ಲಪಿತಞ್ಹಿ ಆಕಾರಸಮಾನವಚನಮೇತಂ। ನಾಗೋ ವಿಯ ವಾತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ನಾಗವೋ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ನಾಗವತಾ। ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇನ ಹೇಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಮಹಾನಾಗಹತ್ಥಿಸದಿಸತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ಯತ್ತುಪರಿಚರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಬ್ಯತ್ತಂ ಉಪರೂಪರಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿರಿಯಾಚರಣೇನ। ಆಜಾನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪತಿತಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಹನ್ತೋ ತೇನೇವಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನೇವ। ‘‘ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಧುರವಾಹಟ್ಠೇನ। ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಟ್ಠೇನಾತಿ ರಾಗಾದಿವಿಸವಿಗತಭಾವೇನ।
ಅನಿಯಮಿತಾಣತ್ತೀತಿ ಅನುದ್ದೇಸಿಕಂ ಆಣಾಪನಂ। ಸಾಮಞ್ಞಕತೋಪಿ ಸಮಾಧಿಸದ್ದೋ ಪಕರಣತೋ ಇಧ ವಿಸೇಸತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ’’ನ್ತಿ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಸುವಿಮುತ್ತಂ। ಅಭಿನತಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ। ಅಪನತಂ ಅಪಗಮನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ, ವಿಮುಖತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ಚ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನವಸೇನ ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ನ ಅಧಿಗತಂ ನ ಠಪಿತಂ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಛಿನ್ನತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಛಿನ್ನತ್ತಾ ವತಂ ಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಚಾರಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಲಙ್ಘಿತಬ್ಬಂ। ಸಾ ಪನ ಲಙ್ಘನಾ ಆಸಾದನಾ ಘಟ್ಟನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಘಟ್ಟೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
ಪಞ್ಚವೇದಾ ನಾಮ – ಇರುವೇದೋ, ಯಜುವೇದೋ, ಸಾಮವೇದೋ, ಆಥಬ್ಬಣವೇದೋ, ಇತಿಹಾಸೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನಂ ವೇದಾನಂ। ‘‘ಚರ’’ನ್ತಿ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚರನ್ತಾ’’ತಿ, ತಪನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೀನತ್ತರೂಪಾತಿ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಯ ನಿಹೀನಚಿತ್ತಸಭಾವಾ। ವಿಮುತ್ತಿಕತಾಯ ಅಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬಾನಙ್ಗಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಬ್ಬತಾಯ ಪರಿಹೀನತ್ಥಾ। ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾತಿ ಅಭಿಭೂತಾ। ತಾದಿಸೇಹೇವ ಸೀಲೇಹೀತಿ ಗೋಸೀಲಾದೀಹಿ। ಬದ್ಧಾತಿ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನವಸೇನ ಅನುಬದ್ಧಾ। ಲೂಖಂ ತಪನ್ತಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ। ತಂ ಪನ ಏಕದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚಾತಪತಾಪನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ವಟ್ಟತೋ ಮುತ್ತಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತೀ ಸಾ ಅತ್ತತೋ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಭಾವೋ ಕಥಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಆದಿನ್ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ।
ಸಕಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಪಠಮಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೯. ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನುಬುದ್ಧೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ಬುದ್ಧೋ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವಾತಿ ಪರಪತ್ತಿಯಾ ಅಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ ಕತ್ವಾ ಜಾನಾಮಿ। ಧಮ್ಮಂ ಗರಹನ್ತಾ ನಾಮ ಸದ್ದದೋಸವಸೇನ ವಾ ಅತ್ಥದೋಸವಸೇನ ವಾ ಗರಹೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹೀನಕ್ಖರ…ಪೇ॰… ಕೋತಿವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾ ಪನ ‘‘ತೇಸಂ ವಿಗರಹಾ ದುಮ್ಮೇಧತಾಯ ಮಹಾನತ್ಥಾವಹಾವಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ದೇವತಾ ಆಹ ‘‘ದುಮ್ಮೇಧಾ ಉಪೇನ್ತಿ ರೋರುವ’’ನ್ತಿ। ವಿಸುಂ ಹೋತೀತಿ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯತೋ ವಿಸುಂ ಏವ ಹೋತಿ। ಖನ್ತಿಯಾತಿ ಞಾಣಖನ್ತಿಯಾ। ಉಪಸಮೇನಾತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವೂಪಸಮೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ರುಚ್ಚಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ।
ಪಠಮಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ದುತಿಯಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦. ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ನಮಸ್ಸಮಾನಾತಿ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ತದುಭಯಂ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸನ್ನೋ ಸಙ್ಘೇ ಚ ಪಸನ್ನೋ ಏವ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿಜಾನನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಗಾಥಾಯ ಚ-ಸದ್ದಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಘಞ್ಚಾ’’ತಿ ಆಹ ಅತ್ಥವತಿಯೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಅತ್ಥಸಙ್ಗಹಿತಾ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ। ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಾ ಅಭಾಸೀತಿ ಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಸಾ ಮಹಾಕೋಕನದಾ ಅತ್ತನೋ ಬಲಾನುರೂಪಂ ಅಭಾಸಿ। ಬಹುನಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ। ತಾದಿಸೋತಿ ತಥಾರೂಪೋ ತಥಾಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚೋ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾದೀಸು ಕುಸಲೋ ಏಕೇಕಂ ಪದಮ್ಪಿ ಉದಾಹರಣಹೇತುನಿಗಮನಾನಿ ನೀಹರನ್ತೋ ಆಚಿಕ್ಖತಿ ದೇಸೇತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ಪಠಪೇತಿ ವಿವರತಿ ವಿಭಜತಿ ಉತ್ತಾನೀಕರೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತೇನ ಅತಿವಿಯ ವಿತ್ಥಾರಕ್ಖಮೋ ಸುಗತಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪರಿಯಾಪುಟನ್ತಿ ಪರಿವತ್ತಿತಂ। ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರಕ್ಖಮಂ ‘‘ತಸ್ಸತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ದುತಿಯಪಜ್ಜುನ್ನಧೀತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸತುಲ್ಲಪಕಾಯಿಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಆದಿತ್ತವಗ್ಗೋ
೧. ಆದಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೧. ಸೀಸನ್ತಿ ದೇಸನಾಪದೇಸೋ, ದೇಸನಾಯ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಸೀಸಭಾಗೇನ ಅಪದಿಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಗಾದೀಹೀ’’ತಿಆದಿ। ದಾನೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಜನೇನ। ತಂ ಪನ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ ಚೇತನಾಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಾನಚೇತನಾಯಾ’’ತಿ ದಾನಪುಞ್ಞಚೇತನಾತಿ ದಾನಮಯಾ ಪುಞ್ಞಚೇತನಾ ದಾಯಕಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ ತಂಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ। ನೀಹತಭಣ್ಡಕನ್ತಿ ಆದಿತ್ತಗೇಹತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಾಮಿತಂ ಭಣ್ಡಕಂ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ದಿನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಂ। ಅದಿನ್ನೇತಿ ದಾನಮುಖೇ ಅನಿಯುಞ್ಜಿತೇ ಭೋಗೇ। ‘‘ಅನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮರಣೇನಾ’’ತಿ। ಮಮಾತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಪರಿಗ್ಗಹಾ, ಭೋಗಾ। ತೇಪಿ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ವಿನಾಸಂ ಅನುಪಗತಾ ಮರಣೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ ‘‘ಚೋರಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅವಿನಟ್ಠಭೋಗೇ’’ತಿ। ಸೋಭನಾ ಅಗ್ಗಭೂತಾ ರೂಪಾದಯೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಗ್ಗೋ, ತಂ ಸಗ್ಗಂ।
ಆದಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಕಿಂದದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೨. ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುತ್ವಾತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ। ಉಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಉಟ್ಠಾತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ, ಪಗೇವ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ। ದುಬ್ಬಲೋಪಿ ಹುತ್ವಾತಿ ಭುಞ್ಜನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ದುಬ್ಬಲೋ ಹುತ್ವಾ ಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಆಹಾರಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಬಲವತಂ ಆಹ। ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ನದೋ ಸುರೂಪೋಪೀತಿ ಅಭಿರೂಪೋಪಿ। ವಿರೂಪೋ ಹೋತೀತಿ ಬೀಭಚ್ಛರೂಪೋ ಕೋಪೀನಸ್ಸ ಅಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ। ಇದಞ್ಚ ಯಾನನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾಹನಾತಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಯಾತಿ ವತ್ತತಿ ಏತೇನಾತಿ ಯಾನನ್ತಿ ಛತ್ತಾದೀನಮ್ಪಿ ಯಾನಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾನದೋ ಸುಖದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಚಕ್ಖುದೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಭಾವತೋ ದೀಪಸ್ಸ।
‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಬಲಾದೀನಂ ದಾಯಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವೇ ತಯೋ ಗಾಮೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಸಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಪತಿಸ್ಸಯಿತಬ್ಬತೋ ಪತಿಸ್ಸಯೋ, ವಿಹಾರೋ। ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಮಸ್ಸ ವಿನೋದಿತತ್ತಾ। ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಬಹಿ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ। ಝಾಯತೀತಿ ಝಾಯನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಿಲಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀತುಣ್ಹಾದಿವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಸಸನ್ತಾನೇ ವಿಸಭಾಗಸನ್ತತಿ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಸಭಾಗಸನ್ತತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸುಖಂ ನಾಮ ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯಪರಿಹಾರತೋ ಸುಖಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋ ಚ ಹೋತಿ, ತದುಭಯಂ ಪತಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಪಾದೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಧಮ್ಮಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಸುಖಂ। ಉಪಸಮಸುಖನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವೂಪಸಮೇನ ಪವತ್ತಸುಖಂ। ನಿವಾತಂ ಪಿಹಿತವಾತಪಾನಂ ಪತಿಸ್ಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಪಿಧಾಯ ಠಿತಸ್ಸ ಅನ್ಧಕಾರೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೂಪೇ ಓತಿಣ್ಣೋ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀ’’ತಿ। ತಯಿದಂ ಬಹಿಸಮಾಪನ್ನಪರಿಸ್ಸಮದೋಸೇನ, ನ ಚ ಪತಿಸ್ಸಯದೋಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮುಹುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ನ ಅಮರಣಂ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾದಯೋ। ತಸ್ಸ ದಾನಂ ಧಮ್ಮೂಪದೇಸೋ, ತಂ ದೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸಾಸತೀ’’ತಿ। ತಯಿದಂ ಧಮ್ಮಾನುಸಾಸನಂ ಕಥಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಟ್ಠಕಥಂ ಕಥೇತೀತಿ ಅವಿವಟಪಾಠಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಧೀತಿನೋ ಪನ ಪಾಳಿಂ ವಾಚೇತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗತಟ್ಠಾನೇ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಅಯಂ ತಾವ ಗನ್ಥಧುರೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿವಾಸಧುರೇ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರೋತಿ। ಸಬ್ಬದಾನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಆಮಿಸದಾನಂ ಅಭಯದಾನಂ। ಧಮ್ಮದಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ಧಮ್ಮರತೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇ ಅಭಿರತಿ। ಧಮ್ಮರಸೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ।
ಕಿಂದದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಅನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೩. ಪತ್ಥೇನ್ತೀತಿ ಪಿಹೇನ್ತಿ। ಯತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಗಮನಂ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟತರಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇ ಉದಾಹರಣವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಗಹಪತಿಸೀವಲಿತ್ಥೇರಾದಿಕೇ ವಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅನ್ನನ್ತಿ ಅನ್ನಸಞ್ಞಿತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಾಯಕೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕವಸೇನ ‘‘ದಾಯಕಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಕೋ ನಾಮ ಸೋ ಯಕ್ಖೋ, ಯಂ ಅನ್ನಂ ನಾಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ? ತತ್ಥ ಯಕ್ಖೋತಿ ಸತ್ತೋ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಚ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಅತ್ಥವಿಸಯಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯೇ ನಂ ದದನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ। ತಮೇವ ಅನ್ನಂ ಭಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ತೇ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಾಯಕಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನಮೇವ ಅನುಗಚ್ಛತಿ ಚಕ್ಕಂ ವಿಯ ಕುಬ್ಬರಂ।
ಅನ್ನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಏಕಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೪. ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಮೂಲಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಏಕಮೂಲಾ। ತಂ ಏಕಮೂಲಂ। ಯಥಾ ಸಂಯೋಜನೀಯೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ತಣ್ಹಾಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಭಿಭವವಸೇನ ಅನವಬೋಧೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾಯ ಮೂಲಂ, ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಮೂಲಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ನಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ಸಹಜಾತವಸೇನ ಚಾಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಮೂಲಭಾವೋ ಪಾಕಟೋಯೇವ। ಇಧ ಪನ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ‘‘ಏಕಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಸಾ ತಣ್ಹಾ। ತತ್ಥ ಯಾ ಭವತಣ್ಹಾ, ಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಆವಟ್ಟತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ, ವಿಭವತಣ್ಹಾ ದ್ವಿರಾವಟ್ಟಂ। ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾತಿ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ, ಪಗೇವ ಸಮ್ಮುಯ್ಹಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ವತ್ತಮಾನಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಬಲವಭಾವೇನ ಮಲೀನತಾ ಸಿಯಾ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಪತ್ಥರಣಟ್ಠಾನಾತಿ ವಿತ್ಥತಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂಮಿ ‘‘ತೇಸು ಸಾ ಪತ್ಥರತೀ’’ತಿ। ಸಮುದ್ದನಟ್ಠೇನ ಸಮುದ್ದೋ। ಉತ್ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಪತಾಯ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಪಾತಾಲೋ, ಅಯಂ ಪನ ಪಾತಾಲೋ ವಿಯಾತಿ ಪಾತಾಲೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ಅಗಾಧಗಮ್ಭೀರತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏಕಮೂಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಅನೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೫. ಅನೋಮನಾಮನ್ತಿ ಅನೂನನಾಮಂ। ಗುಣನೇಮಿತ್ತಿಕಾನಿ ಏವ ಹಿ ಭಗವತೋ ನಾಮಾನಿ। ಗುಣಾನಞ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಅನೂನನಾಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಗುಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪಿಚ ತಥಾ ತೇವಿಜ್ಜೋ, ಛಳಭಿಞ್ಞೋತಿಆದೀನಿ ನಾಮಾನಿ ಅನೋಮನಾಮಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ, ಭಗವತೋ ಪನ ಸತ್ಥಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿಆದೀನಿ ನಾಮಾನಿ ಅನೋಮನಾಮಾನಿ ನಾಮ ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಅನೂನಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವೇಕಲ್ಲನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಖನ್ಧನ್ತರಾದಯೋತಿ ಖನ್ಧವಿಸೇಸಾದಿಕೇ। ಞಾಣೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಅರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಅತ್ಥೇ। ಅನ್ವಯಪಞ್ಞಾಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಾಯ। ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪದಂ। ಕಿಲೇಸಕಾಮಾನಂ ವಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ ಏವ ಆಲಯೋ। ಅತೀತಕಾಲೇಯೇವ ಕಮನತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಮಮಾನ’’ನ್ತಿ। ನ ಏತರಹಿ ತದಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀತಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಮಹಾನುಭಾವತಾದಿನಾ ಮಹನ್ತಾನಂ।
ಅನೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಅಚ್ಛರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೬. ‘‘ಅಚ್ಛರಾಗಣಸಙ್ಘುಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾ ದೇವಪುತ್ತೇನ ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಗಾಯಿತಾ, ಸೋ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾಯ ವಿನಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತಂ ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಕಿರ ದೇವಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಾಸನೇತಿ ಇಮಸ್ಸೇವ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ। ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯಂ। ಅತ್ಥಪುರೇಕ್ಖಾರತಾಯ ಅಪ್ಪಕಿಚ್ಚತಾಯ ಚ ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿಕೋ। ಸಯನಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ದಿವಸಂ ಪುರಿಮಯಾಮಞ್ಚ ಭಾವನಾನುಯೋಗವಸೇನ ಕಿಲನ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಸಮಸ್ಸಾಸನತ್ಥಂ ಸೇಯ್ಯಾಯ ಉಪಗಮನಭಾಗೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ।
ಅಬ್ಭನ್ತರೇತಿ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಭತ್ತಸ್ಸ ಪರಿತ್ತತಾಯ ಸತ್ಥಕವಾತಾತಿ ತಿಕ್ಖಭಾವೇನ ಸತ್ಥಕಾ ವಿಯ ಕನ್ತನಕಾ ವಾತಾ। ಧುರಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಕಿಲೇಸಮಾರೇನ ಯುದ್ಧೇ ಏವ। ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ವಾ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಮನ್ದತಾಯ ಅಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣತಾಯ ಆಸವಕ್ಖಯಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಉಪರಿ ಠಿತನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಭಾವೇನ ದಿಬ್ಬದುಸ್ಸೂಪರಿ ಠಿತಂ। ತಥೇವ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ತಾಹಿ ತಥಾ ವುತ್ತೇಪಿ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟನ್ತಿ ನಿಬ್ಬುದ್ಧೇ ಪಟಿಜಿನಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟಂ। ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನೇನೇವ ಸೀಲೇನ। ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ತಾಪಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮಂಸು ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಸಙ್ಘೋಸಿತನ್ತಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಘೋಸಿತಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಚ್ಛರಾನಂ ಗೀತಸದ್ದವಸೇನ ಘೋಸಿತಂ। ಪಿಸಾಚಗಣಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ ಅಚ್ಛನ್ದರಾಗತಾಯ। ನಿಯಾಮಚಿತ್ತತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೇ ನಿನ್ನಚಿತ್ತತಾಯ। ಗರುಭಾವೇನಾತಿ ತಾಸಂ ವಸೇ ಅವತ್ತನತೋ ಗರುಟ್ಠಾನಭಾವೇನ। ಯಾತ್ರಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿ ಯಾತ್ರಾ। ತಂ ಪನ ವಟ್ಟತೋ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಥಂ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।
ಅತಿಸಲ್ಲೇಖತೇವಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಲ್ಲೇಖಿತವುತ್ತಿಕೋ। ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸಾತಿ ಭಾವನಮನನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಅನಾರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ। ಕಾರಕಸ್ಸಾತಿ ಸುಗತೋವಾದಕಾರಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜತೋ। ಸುಞ್ಞತಾವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಸುಞ್ಞತಾದೀಪನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ದುಚ್ಚರಿತತಣ್ಹಾಯ ದೂರೀಕರಣೇನ ಏಕವಿಹಾರಿತಾಯ। ಏಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಏವ ಅಸ್ಸ ಅನಾಗತೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ ಪನ ಕತಪರಿಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನನ್ತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ। ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಭಯಂ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಭಯನ್ತಿ ಅಭಯಂ ನಾಮ। ಸಂಸಾರಕನ್ತಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಖೇಮಂ ಅಮತಟ್ಠಾನಂ ಗಮನೇ ಸುಗತಸಾರಥಿನಾ ಸುಸಜ್ಜಿತಯಾನಭಾವತೋ ರಥೋ ಅಕೂಜನೋತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತಾಯ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇಹಿ।
ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಅವಿನಾಭಾವಾ। ಅಪಾಲಮ್ಬೋತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ। ಪರಿವಾರೋತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಧಮ್ಮೋ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ। ಸೋಧಿತೇಸು ವಜ್ಝಮಾನೇಸು। ಭೂಮಿಲದ್ಧವಟ್ಟನ್ತಿ ಭೂಮಿಲದ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ವಟ್ಟಂ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಭೂಮಿ ನಾಮ, ವಟ್ಟಮಯಕಮ್ಮಭಾವತೋ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧವಟ್ಟಂ। ಪರಿಜಾನಮಾನಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಜಾನಮಾನಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀ।
ಕಸ್ಮಾ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ನನು ಚ ಸಾ ದೇಸನಾ ಭಗವತಾ ಚತುಮಗ್ಗಪ್ಪಧಾನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ಅಚ್ಛರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ವನರೋಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೭. ಕೇಸನ್ತಿ ಕೇ ಜನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ ವುತ್ತಕೇಸದ್ದೋ ಸೀಹವಿಲೋಕನನಯೇನ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕೇ ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ, ಕೇ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ? ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ। ಫಲಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಆರಾಮೋ। ಆರಾಮೇ ರೋಪೇನ್ತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೀತಿ ಆರಾಮರೋಪಾ। ವನೀಯತಿ ಛಾಯಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಜೀಯತೀತಿ ವನಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಉಪವನಲಕ್ಖಣಂ ವನಂ, ತಂ ಆರಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ತಪೋವನಲಕ್ಖಣಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೀಮಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಸಮೇತಿ ಉದಕಚಿಕ್ಖಲ್ಲೇನ ವಿಸಮೇ ಪದೇಸೇ। ಪಾನೀಯಂ ಪಿವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಪಾ, ತಂ ಪಪಂ। ಉದಕಂ ಪೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಪಪಾ। ತಳಾಕಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಾತಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಮ್ಮಪ್ಪಥಪ್ಪತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅತ್ತನಾ ಕತಞ್ಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಅನುಸ್ಸರತೋ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತಿ, ನ ಪನ ಯಥಾ ಕತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಸಯಮೇವ ಪವಡ್ಢತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತತ್ತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಾಮರೋಪನಾದಿಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ತೇನಪಿ ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಕತಸೀಲೇ ಠತ್ವಾ ಚಿಣ್ಣೇನ ತದಞ್ಞೇನಪಿ ಕಾಯವಾಚಸಿಕಸಂವರಲಕ್ಖಣೇನ ಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ। ದಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪೂರೇನ್ತಿ ದುಚ್ಚರಿತಪರಿವಜ್ಜನತೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ವನರೋಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಜೇತವನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೮. ಏಸಿತಗುಣತ್ತಾ ಏಸಿಯಮಾನಗುಣತ್ತಾ ಚ ಇಸೀ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೇಕ್ಖಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಾ ಚ। ಇಸೀನಂ ಸಙ್ಘೋ ಇಸಿಸಙ್ಘೋ। ಇಸಿಸಙ್ಘೇನ ನಿಸೇವಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನಿಸೇವಿತ’’ನ್ತಿ।
ತಂ ಕಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಗನ್ಧಕುಟಿಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದಿವಸೇನ ಸಿನಿದ್ಧಸನ್ದಚ್ಛಾಯರುಕ್ಖಲತಾವಸೇನ ಭೂಮಿಭಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಅತಿರಮಣೀಯಂ ತಂ ಜೇತವನಂ ಚಿತ್ತಂ ತೋಸೇತಿ, ತಥಾ ಅರಿಯಾನಂ ನಿವಾಸಭಾವೇನಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಜೇತವನಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಯತ್ಥ ಅರಹನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೯೮; ಥೇರಗಾ॰ ೯೯೧)। ಅಪಚಯಗಾಮಿಚೇತನಾ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಆವಹತಿ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಾಯ ಸಂವತ್ತನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮಗ್ಗಚೇತನಾ’’ತಿ। ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ‘‘ವಿಜ್ಜಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ’’ತಿ। ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ। ಯಥಾ ಹಿ ವಿಜ್ಜಾಪಿ ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿಯಾ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿಪಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕೋ। ಸೀಲಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪಕಾರಭಾವೇನ ವಿಜ್ಜಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಏವಂ ವಾಯಾಮಸತಿಯೋ ‘‘ವಾಯಾಮಸತಿಸಮಾಧಯೋ’’ತಿ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಹಿ ಇಧ ಸಮಾಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೮) ವಿಯ। ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ। ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ ಹೇತೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿ।
ಉಪಾಯೇನ ವಿಧಿನಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಭಾವೇತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಞ್ಚೇವ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಞ್ಚ। ‘‘ಅರಿಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಸಉಪನಿಸಂ ಸಪರಿಕ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೬) ಹಿ ವಚನತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರಾ। ವಿಚಿನೇಯ್ಯಾತಿ ವೀಮಂಸೇಯ್ಯ, ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಹೇತುಕಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ। ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನೇಯ್ಯಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ವಿಪಸ್ಸೇಯ್ಯ। ತೇಸು ವಿಪಸ್ಸಿಯಮಾನೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾಯ ಯದಗ್ಗೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ, ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತೀತಿ ಏವಂ ತೇಸು ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಏವ ಭುಮ್ಮಂ, ತೇಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅವಧಾರಣವಚನನ್ತಿ ವವತ್ಥಾಪನವಚನಂ, ಅವಧಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋವಾ’’ತಿ ಚ ಅವಧಾರಣಂ ಸಾವಕೇಸು ಸಾರಿಪುತ್ತೋವ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ತಸ್ಸೇವುಕ್ಕಂಸಭಾವತೋ। ಕಿಲೇಸಉಪಸಮೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ತಾದಿಸೋ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಸ್ಸ ಸಾವಕವಿಸಯೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಿ ಅಹೋಸಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಯೋಪಿ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಏತಾವಪರಮೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಞಾಣವಿಸಯೇ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವಸೇನೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅವಧಾರಣಮ್ಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ತಾ ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತೀಹಿ ಪಾರಙ್ಗತೇ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಾರಂ ಗತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ’’ತಿಆದಿ। ನ ಥೇರೇನ ಉತ್ತರಿತರೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಲಬ್ಭತಿ ಚೇ, ಏವಮೇವ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಜೇತವನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೯. ಮಚ್ಛರಿನೋತಿ ‘‘ಮಚ್ಛೇರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ। ಮಚ್ಛೇರಂ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ನ ವನ್ದತೀತಿ ವನ್ದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ, ಕುತೋ ದಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದಂ ತಾವ ಮುದುಮಚ್ಛರಿಯಂ ನ ಹದಯಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಸ್ಸ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಕಿಂ ತುಯ್ಹಂ ಪಾದಾ ರುಜ್ಜನ್ತಿ ನನು ತುಯ್ಹಂಯೇವ ಆಗತಗಮನೇಸು ಪಾದಾ ರುಜ್ಜನ್ತಿ, ಕಿನ್ತೇ ಇಮೇ ಛಿನ್ದನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಾಮೀಚಿಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ ಕುತೋ ದಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ತಂತಂಗತಿಯೋ ಅರನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅರಿಯಾ, ಸತ್ತಾ। ಇಮೇ ಪನ ಕುಚ್ಛಿತಾ ಅರಿಯಾತಿ ಕದರಿಯಾ, ಥದ್ಧಮಚ್ಛರಿನೋ। ಮಚ್ಛರಿಯಸದಿಸಞ್ಹಿ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಸಬ್ಬಹೀನಂ ನತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಗುಣಾಭಿಭೂತತ್ತಾ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಮೂಲಭೂತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ನಿಸೇಧತೋ। ಇತಿಆದೀಹಿ ವಚನೇಹಿ। ಅತ್ತನೋ ಉಪಘಾತಕೋತಿ ಮಚ್ಛರಿಯಾನುಯೋಗೇನ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿನಾಸಕೋ।
ಪುಞ್ಞಪಾಪವಸೇನ ಸಮ್ಪರೇತಬ್ಬತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಸಮ್ಪರಾಯೋ, ಪರಲೋಕೋ। ಕಾಮಗುಣರತೀತಿ ಕಾಮಗುಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಅಸ್ಸಾದೋ। ಖಿಡ್ಡಾತಿ ಕಾಯಿಕಖಿಡ್ಡಾ ವಾಚಸಿಕಖಿಡ್ಡಾ ಚೇತಸಿಕಖಿಡ್ಡಾತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧಾ। ಏಸ ವಿಪಾಕೋತಿ ಚೋಳಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಛಲಾಭೋತಿ ಏಸ ಏವರೂಪೋ ವಿಪಾಕೋ। ಯಮಲೋಕನ್ತಿ ಪರಲೋಕಂ। ಉಪಪಜ್ಜರೇತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋ। ತೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ ನಿರಯಂ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಯಾಚನ್ತಿ ನಾಮ ಅರಿಯಯಾಚನಾಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನ ಯಾಚನಾ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೭.೫೯)। ಯೇ ಸಂವಿಭಜನ್ತಿ, ತೇ ವದಞ್ಞೂ ನಾಮ ಞತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕರಣತೋ। ವಿಮಾನಪ್ಪಭಾಯಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ಉಯ್ಯಾನಕಪ್ಪರುಕ್ಖಪ್ಪಭಾಹಿ ದೇವತಾನಂ ವತ್ಥಾಭರಣಸರೀರಪ್ಪಭಾಹಿಪಿ ಸಗ್ಗೇ ಪಕಾಸೇನ್ತಿಯೇವ। ಪಕಾಸನ್ತೀತಿ ವಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಪಾಯಲೋಕೇ ವಿಯ ಅಪಾಕಟಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಸಮ್ಭತೇಸೂತಿ ಸಯಂ ಸಮ್ಭತಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರೇಹೇವ ಸಮ್ಭರಿತೇಸು ಸುಖೂಪಕರಣೇಸು। ತೇನಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ವಸವತ್ತೀವ ಮೋದರೇ’’ತಿ, ಪರನಿಮ್ಮಿತಭೋಗೇಸು ವಸವತ್ತೀ ದೇವಪುತ್ತಾ ವಿಯ ಸುಖಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಮೋದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ವುತ್ತಸಮ್ಪರಾಯೋತಿ ಏತೇ ಸಗ್ಗಾತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಉಭಿನ್ನಂ ದುಕ್ಕಟಸುಕಟಕಮ್ಮಕಾರೀನಂ। ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತತೋ ನಿರಯಸಗ್ಗಾದಿತೋ ಚವಿತ್ವಾ ‘‘ಪುನ ಸಮ್ಪರಾಯೇಪಿ ದುಗ್ಗತಿಸುಗತಿಯೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಮಚ್ಛರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಘಟೀಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೦. ‘‘ಉಪಪನ್ನಾಸೇ’’ತಿ ಸೇ-ಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ಉಪಪನ್ನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಸೇನ ಉಪಗತಾ’’ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಅವಿಹಾನತೋ ಅವಿಹಾ, ತೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಅವಿಹಾಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ। ಉಪಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಪಠಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಏವ। ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಅಸೇಕ್ಖವಿಮುತ್ತಿಯಾ। ಸೇಕ್ಖವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪನ ಅವಿಹೂಪಪತ್ತಿತೋ ಪಗೇವ ವಿಮುತ್ತಾ। ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ ಚಿತ್ತುಪಕ್ಕಿಲೇಸಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ಫಲೇನ ಹೇತುದಸ್ಸನಮಿದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾನುಸಂ ದೇಹನ್ತಿ ಇಧ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ದಿವಿ ಭವಂ ದಿಬ್ಬಂ, ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಿತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ತತ್ಥ ಸಂಯೋಜನಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಯೋಗನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಸಾತಿ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ। ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ದಿಬ್ಬಯೋಗಂ ಉಪಚ್ಚಗು’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ತ್ವಂ ಕುಸಲಂ ಸಬ್ಬಾವಜ್ಜಪ್ಪಹಾನೇನ ಅನವಜ್ಜತಂ ಭಾಸತೀತಿ ಕುಸಲೀ ವದೇಸಿ। ಅತ್ಥೇನ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭೇದೋಪಚಾರಂ ಕತ್ವಾ ಗಮ್ಭೀರವಚನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸೇವ ಗಮ್ಭೀರತೋ, ನ ಸದ್ದಸ್ಸ। ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಾಮರಾಗತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಮವಿಸಯಪ್ಪಹಾನೇನ ನಿರಾಮಿಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ನಾಮ ಅನಾಗಾಮೀ। ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಏಕೋ ಗಾಮೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಗಾಮವಾಸೀ’’ತಿ।
ಘಟೀಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಆದಿತ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಜರಾವಗ್ಗೋ
೧. ಜರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೧. ಹಿತಸ್ಸ ಸಾಧು, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಜಾತಂ। ತಂ ಪನ ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಲಭಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಸೇವಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಸಾಧೂತಿ ಲದ್ಧಕಂ ಭದ್ದಕ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಸೀಲಂ ಯಾವ ಜರಾ ಸಾಧೂ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ।
ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಲದ್ಧಪತಿಟ್ಠಾ, ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ’’ತಿ। ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠಾದೀಹೀತಿ ಪೂಜನೀಯಭಾವಾದೀಹಿ। ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಚಿತ್ತೀಕತನ್ತಿ ರತನನ್ತಿ ಇದಂ ರತನಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತೀಕತಂ ವತ್ಥೂನಂ ಸಹಸ್ಸಗ್ಘನತಾದಿವಸೇನ। ಯೇಪಿ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತೀಕತಾ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತ-ಚತುಮಹಾರಾಜ-ಸಕ್ಕ-ಸುಯಾಮ-ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾದಯೋ, ತೇಸಂ ಚಿತ್ತೀಕತೋ ತೇಹಿ ಸರಣನ್ತಿ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತಾದಿವಸೇನ। ರತಿಕರನ್ತಿ ಪೀತಿಸುಖಾವಹಂ। ಝಾನರತಿಸುಖೇನಾತಿ ದುವಿಧೇನಪಿ ಝಾನರತಿಸುಖೇನ। ತುಲೇತುನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ। ಗುಣಪಾರಮಿನ್ತಿ ಗುಣಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಂ। ದುಲ್ಲಭೋ ಅನೇಕಾನಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅತಿಧಾವಿತ್ವಾಪಿ ಲದ್ಧುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ। ಅನೋಮೋತಿ ಅನೂನೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ। ತತ್ಥ ವಿಸೇಸತೋ ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗತೋ ತೇಹಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಅನೋಮೋ ಸೀಲೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯೇವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ‘‘ಇಧ ಪನ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ ‘ರತನ’ನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಪುಜ್ಜಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಂ ಪುನಾತೀತಿ ಚ ಪುಞ್ಞಚೇತನಾ ಪುಞ್ಞಂ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಆವೇಣಿಕತಾಯ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಕೇನಚಿಪಿ ಅನಾಹಟಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಅರೂಪತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಜರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಅಜರಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೨. ಅಜೀರಣೇನಾತಿ ‘‘ಅವಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ನಿದ್ಧಮಿತಬ್ಬೋತಿ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ।
ಅಜರಸಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೩. ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸತ್ಥೋ, ಭಣ್ಡಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾಣಿಜ್ಜವಸೇನ ದೇಸನ್ತರಾದೀಸು ವಿಚರಣಕಜನಸಮೂಹೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸದ್ಧಿಂಚರೋ’’ತಿ, ಸಹಚರಣಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಿನೇಹಯೋಗೇನ ಮಿತ್ತಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಂ ‘‘ರೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾರೂಪೇತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯೇ, ದುತ್ತಿಕಿಚ್ಛೇ ವಾ। ಯಥಾ ಅಸಣ್ಠಿತಾನಂ ಸಣ್ಠಾಪನವಸೇನ ಪವಸತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಭೋಗಬ್ಯಸನೇ ನಾಥತಾ, ಏವಂ ಪುತ್ತಸಿನೇಹವಸೇನ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮಾತುಯಾ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ನಾಥತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾತಾ ಮಿತ್ತಂ ಸಕೇ ಘರೇ’’ತಿ। ಅತ್ಥಜಾತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಪಯೋಜನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಪರಾಯಹಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಹಿತಾವಹಂ।
ಮಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೪. ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ। ಗುಯ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಗುಹಿತಬ್ಬಸ್ಸ ರಹಸ್ಸಸ್ಸ। ಪರಮೋ ಸಖಾ ನಾಮ ಅತಿಪಿಯಟ್ಠಾನತಾಯ।
ವತ್ಥುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಪಠಮಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೫. ವಿಧಾವತೀತಿ ವಿವಿಧಂ ರೂಪಂ ಪಧಾವತಿ, ಯಥಾಕಾಮಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಪಠಮಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ದುತಿಯಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೬. ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋತಿ
ದುತಿಯಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ತತಿಯಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೭. ನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಾನಂ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನತೋ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ। ತತೋ ಏವ ಅವಸ್ಸಯೋ, ನಿಪ್ಫತ್ತಿತವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಯೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತತಿಯಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಉಪ್ಪಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೮. ಅಮಗ್ಗೋತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಕ್ಖಯೋತಿ ತತ್ಥ ವಯಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವತೋ। ವುತ್ತಕ್ಖಣೋಪಿ ಹಿ ಸಯಂ ಖೀಯತೇವ। ಸೇಸಂ ಬಾಹಿರಮಲಂ ವತ್ಥಸರೀರಾದಿಭೂತಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಭಸ್ಮಖಾರಾದೀಹಿ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಸೋಧೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ದುಟ್ಠೋತಿ ದೂಸಿತೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಕಾತುಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಮಲೀನಭಾವಾಪಾದನತೋ। ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರಾಯಪಿ। ಪಜಾತಿ ಸತ್ತಕಾಯೋ ಸಜ್ಜತಿ ಸಙ್ಗಂ ಕರೋತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತಾಪನತೋ ತಪೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪೀ’’ತಿಆದಿ।
ಉಪ್ಪಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ದುತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೫೯. ಕಿಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ಅಭಿರತೋ’’ತಿ। ಸದ್ಧಾ ನಾಮ ಅನವಜ್ಜಸಭಾವಾ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಹಿತಸುಖಾವಹಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಗತಿಞ್ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುತಿಯಿಕಾ’’ತಿ। ಅನುಸಾಸತಿ ಹಿತಚರಿಯಾಯ ಪರಿಣಾಯಿಕಭಾವತೋ।
ದುತಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಕವಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೦. ಗಾಯತ್ತಿಆದಿಕೋತಿ ಛಬ್ಬೀಸತಿಯಾ ಛನ್ದೇಸು ಗಾಯತ್ತಿಆದಿಕೋ ಉಕ್ಕತಿಪರಿಯೋಸಾನೋ ಛನ್ದೋ ಗಾಥಾನಂ ನಿದಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಹತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ತೇಹಿ ಪನ ಅನುಟ್ಠುಭಾದಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಛನ್ದೋ ಗಾಥಾನಂ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ। ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಾಪನಗಾಥಾತಿ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಆದಿತೋ ಆರೋಚನಭಾವಜಾನನತ್ಥಂ ಸತಿಜನನಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಿತಗಾಥಾ। ಅಕ್ಖರಞ್ಹಿ ಪದಂ ಜನೇತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಕ್ಖರಸಮುದಾಯೋ ಪದಂ, ಪದಸಮುದಾಯೋ ಗಾಥಾ, ಸಮುದಾಯೋ ಚ ಸಮುದಾಯೀಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜೀಯತಿ ತಂಪವತ್ತನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಭಾವೇ ಠಿತಂ ಅಕ್ಖರಂ, ತಂಸಮುದಾಯೋ ಪದಂ, ಪದಂ ತಂ ವಿಯಞ್ಜೇತಾ ಜನೇತಾ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಕ್ಖರಞ್ಹಿ ಪದಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಕ್ಖರಂ ಹಿ ಉಚ್ಚಾರಿತವಿದ್ಧಂಸಿತಾಯ ತಂತಂಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾಯೀಪಿ ಪರತೋ ಪವತ್ತಿಯಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಸಙ್ಕಲನವಸೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಪದಭಾವೇನ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ಯಥಾಸಙ್ಕೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇತಿ। ಪದಂ ಗಾಥಂ ಜನೇತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಗಾಥಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಗಾಥಾಸಞ್ಞಿತೋ ಪದಸಮುದಾಯೋ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತೋ ಕತ್ತುಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುರೂಪಂ ಆಲೋಚಿತವಿಲೋಚಿತಂ ಸಂಹಿತಂ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಸಮುದ್ದಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿನಿಸ್ಸಿತಾ ವೋಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ‘‘ಗಾಥಾ ಆರಭನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ। ಆಸಯೋತಿ ಅವಸ್ಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಕವಿತೋತಿ ವಿಚಿತ್ತಕಥೀಆದಿತೋ।
ಕವಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಜರಾವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಅದ್ಧವಗ್ಗೋ
೧. ನಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೧. ನಾಮನ್ತಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥಂ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಪವತ್ತಿಪಥಂ। ಅದ್ಧಭವೀತಿ ಕಾಮಂ ಪಾಳಿಯಂ ಅತೀತಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ತಂ ಪನ ಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ। ಅಭಿಭವತಿ ಅನುಪತತೀತಿ ಏತೇನ ಅಭಿಭವೋ ಅನುಪತನಂ ಪವತ್ತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಅಭಿಭವನಂ ಅಪ್ಪವಿಸಯೇ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಮಹಾವಿಸಯಾನಂ ವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಓಪಪಾತಿಕೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಪಾಸಾಣಾದಿಕಸ್ಸ ಅನಾಮಕೋಇಚ್ಚೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಚಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೨. ಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೇ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾ, ತೇಸಂಯೇವ। ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ನ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇನ್ತಿ।
ಚಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ತಣ್ಹಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೩. ತತಿಯೇ ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ವಸಮನ್ವಗೂ’’ತಿ ಯೇ ತಣ್ಹಾಯ ವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಏವ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿದಿಸ್ಸತಿ।
ತಣ್ಹಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೪. ಕಿಂ ಸು ಸಂಯೋಜನೋತಿ ಸೂತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ-ಸಂಯೋಜನೋ’’ತಿ? ವಿಚರನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಿಚಾರಣಾ, ಪಾದಾ। ಬಹುವಚನೇ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಲೋಕಸ್ಸ।
ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಬನ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೫. ಚತುತ್ಥೇ ಆಗತಅತ್ಥೋ ಏವ ಅನನ್ತರೇಪಿ ವುತ್ತೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಮೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ।
ಬನ್ಧನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಅತ್ತಹತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೬. ‘‘ಕೇನಸ್ಸುಬ್ಭಾಹತೋ’’ತಿ ಪಾಠೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸು-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ‘‘ಕೇನಸ್ಸಬ್ಭಾಹತೋ’’ತಿ ಪನ ಪಾಠೇ ಉ-ಕಾರಲೋಪೇನ ಪದಸನ್ಧಿ। ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋತಿ ಅಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಿಚ್ಛಾಲಕ್ಖಣಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಸನ್ತಾಪಿತೋ ದಡ್ಢೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಚ್ಛಾಯ ಆದಿತ್ತೋ’’ತಿ।
ಅತ್ತಹತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಉಡ್ಡಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೭. ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತೋತಿ ಉಬ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಲಙ್ಘಿತೋ। ಸದ್ದಾದೀಸೂತಿ ಸದ್ದಾದಿನಾಗದನ್ತೇಸು ಸೋತಾದೀನಿ ಉಡ್ಡಿತಾನಿ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುನಾ ದಳ್ಹಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧತ್ತಾ ತದನತಿವತ್ತನತೋ। ಲೋಕೋತಿ ಆಯತನಲೋಕೋ। ತಥಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಾಯ ಕತತ್ತಾ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕವಸೇನಪಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ನ ದೂರಂ ‘‘ಬಲವತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ।
ಉಡ್ಡಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಪಿಹಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೮. ಪಞ್ಹೋತಿ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ। ಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಸತ್ತಮಸುತ್ತೇ ಗಾಥಾಯ ಪುರಿಮದ್ಧಂ ಪಚ್ಛಿಮದ್ಧಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮಸುತ್ತೇ ದೇವತಾಯ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಾಯವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ। ಪುಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇತನ್ತಿ ಅನಾಹಟಂ।
ಪಿಹಿತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಇಚ್ಛಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೬೯. ನವಮೇ ವಿನಯಾಯಾತಿ ವಿನಯೇನ। ಕರಣತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ। ಕಿಸ್ಸಸ್ಸೂತಿ ಕಿಸ್ಸ, ಸು-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಂ ಛಿನ್ದತಿ ಬನ್ಧನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನಂ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅಸ್ಸಾ ತಣ್ಹಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾಯ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾ’’ತಿ।
ಇಚ್ಛಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೦. ಕಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಸತಿ? ತಸ್ಸ ಪನ ಸನ್ತಭಾವೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ’’ತಿ? ಲೋಕೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅನುಪಾದಾನತ್ತಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ। ಛಸೂತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ಸನ್ಥವನ್ತಿ ಅಧಿಕಸಿನೇಹಂ ಕರೋತಿ ಅಧಿಕಸಿನೇಹವತ್ಥುಭಾವತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಂ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ವಚನಸೇಸವಸೇನ ಕಿರಿಯಾಪದಂ ಗಹಿತಂ ‘‘ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಕಿಂ ಪನ ಪವತ್ತತಿ? ಲೋಕೋ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಛಸೂತಿ ಇದಂ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಛಳಾಯತನನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ। ಅಯನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ। ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಛಳಾಯತನಂ ನಾಮ ಮೂಲಂ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಬಾಹಿರೇಸು ಆಯತನೇಸು ಸನ್ಥವಂ ಕರೋತಿ ವಿಸೇಸತೋ ರೂಪಾದೀನಂ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಕತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಸನ್ತಪ್ಪನವಸೇನ ‘‘ಛನ್ನಂ…ಪೇ॰… ವಿಹಞ್ಞತೀ’’ತಿ।
ಲೋಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅದ್ಧವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗೋ
೧. ಛೇತ್ವಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೧. ವಧಿತ್ವಾತಿ ಹನ್ತ್ವಾ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ। ಅಪರಿದಯ್ಹಮಾನತ್ತಾತಿ ಅಪೀಳಿಯಮಾನತ್ತಾ। ವಿನಟ್ಠದೋಮನಸ್ಸತ್ತಾ ನ ಸೋಚತಿ ಚೇತೋದುಕ್ಖದುಕ್ಖಾಭಾವತೋ। ವಿಸಂ ನಾಮ ದುಕ್ಖಂ ಅನಿಟ್ಠಭಾವತೋ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಂ ಕೋಧೋ ಅನಿಟ್ಠಫಲತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸಮೂಲಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಅಕ್ಕುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಅಕ್ಕೋಸಾಪರಾಧಸ್ಸ। ಅಕ್ಕೋಸಪಹಾರತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಹಿ ‘‘ಕುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಂ। ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಕೋಧಂ ನಸ್ಸತಿ। ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏಸ ಕೋಧೋ ‘‘ಮಧುರಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸುಖಾವಸಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಛೇತ್ವಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ರಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೨. ಪಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣೂಪಾಯೋ। ದಿಸ್ವಾತಿ ದಸ್ಸನಹೇತು। ‘‘ಚೋಳರಞ್ಞೋ ರಟ್ಠಂ ಚೋಳರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ರಟ್ಠಂ ರಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ।
ರಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ವಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೩. ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಕುಲಸಮ್ಪದಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿತ್ತಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ ಸದ್ಧಾವಿತ್ತಮೇವ। ಹೇಟ್ಠಾ ತಿಣ್ಣಂ ದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ ‘‘ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸುಖನ್ತಿ। ನಿರಾಮಿಸಂ ‘‘ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ। ಅಸೇಚನಕಭಾವೇನ ಅಭಿರುಚಿಜನನತೋ ಪಿಯಾಕಿಚ್ಛಕರಣತೋ ಬಹುಂ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಅದೋಸಾವಹತೋ ಸಚ್ಚಮೇವ ಮಧುರತರಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಪಿವಿತಬ್ಬತೋ ಸಾದಿತಬ್ಬತೋ ಅನುಭವಿತಬ್ಬತೋ ರಸೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇಹಿಪಿ ಮಹಾರಹತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚ್ಚಸ್ಮಿಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನದೀನಿವತ್ತನಂ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನವತ್ಥುಆದೀಹಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರವತ್ಥು; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೩೧; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ದೀಪೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಾನಿ ಕಣ್ಹದೀಪಾಯನಜಾತಕ- (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೬೨ ಆದಯೋ) ಸುತಸೋಮ- (ಜಾ॰ ೨.೨೧.೩೭೧ ಆದಯೋ) ಮಚ್ಛಜಾತಕೇಹಿ (ಜಾ॰ ೧.೧.೩೪, ೭೫; ೧.೨.೧೩೧ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬಾನಿ। ನಿಮ್ಮದ್ದೇನ್ತಿ ಅಭಿಭವನ್ತಿ। ಮಧುರತರನ್ತಿ ಸುನ್ದರತರಂ ಸೇಟ್ಠೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಞಾಜೀವೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಜೀವನಸೀಲೋತಿ ಪಞ್ಞಾಜೀವೀ, ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಚರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಞಾಜೀವೀತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಇರಿಯತಿ ವತ್ತತಿ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಪಞ್ಞಾಜೀವೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಜೀವತ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ಜೀವನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಸೇಟ್ಠಮಾಹೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವಿತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ವುಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೪. ಉಪ್ಪತನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಾನಂ। ‘‘ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಸತ್ತವಿಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರೇಸಂ ವಾ ತದನುಲೋಮತೋ। ಖೇಮೋ ಹೋತಿ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖುಪದ್ದವಾಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಭಿಕ್ಖೋ’’ತಿ। ನಿಪತನ್ತಾನನ್ತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಪವತ್ತನ್ತಾನಂ। ಪವಜಮಾನಾನನ್ತಿ ವಜನಸೀಲಾನಂ। ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಜಙ್ಗಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ರುಕ್ಖಾದಯೋ ವಿಯ ಥಾವರಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಜಙ್ಗಮಾನ’’ನ್ತಿ। ಗಾವೋತಿ ಧೇನುಯೋ। ತೇನ ಮಹಿಂಸಾದಿಕಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವದನ್ತಾನನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಾನಂ।
ಅತ್ತನೋ ಖನ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ತಿಯಾ ರುಚಿಯಾ ಗಹಿತಭಾವೇನ। ಇತರಾ ದೇವತಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅಪರಿತುಸ್ಸಮಾನಾ ಆಹ। ಯಾವ ಪಧಂಸೀತಿ ಗುಣಧಂಸೀ ಸತ್ಥುದೇಸನಾಯ ಲದ್ಧಬ್ಬಗುಣನಾಸನತೋ। ಪಗಬ್ಬಾತಿ ಪಾಗಬ್ಬಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಯಥಾ ವಚೀಪಾಗಬ್ಬಿಯೇನ ಅಖರಾ, ತಥಾ ವಾಚಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಮುಖರಾತಿ ಮುಖಖರಾ। ದಸಬಲಂ ಪುಚ್ಛಿ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮಂ ರತನತ್ತಯಸಂಹಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಸೋತುಕಾಮಾ। ಅಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ। ಉಪ್ಪತಮಾನಾತಿ ಉಪ್ಪತನ್ತೀ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತಿ ಓಧಿಸೋ। ವಟ್ಟಮೂಲಕಮಹಾಅವಿಜ್ಜಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಭೂತಕಥನವಿಸೇಸನಂ। ಓಸೀದನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅಧೋ ಸೀದನ್ತಾನಂ, ಉಸ್ಸಾದಯಮಾನಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಭೂತೋತಿ ಇದಂ ‘‘ಪದಸಾ ಚರಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ ಯಾದಿಸೋ ಪುತ್ತೋ ವಾ ಹೋತೂತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಪದೇ ದೇವತಾಯ ಪುತ್ತಗಹಣಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ।
ವುಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಭೀತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೫. ಕಿಂ ಸೂಧ ಭೀತಾತಿ ಏತ್ಥ ಸು-ಇಧಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ಭೀತಾ’’ತಿ? ಮಗ್ಗೋ ಚ ನೇಕಾಯತನಪ್ಪವುತ್ತೋತಿ ಅನೇಕಕಾರಣಂ ನಾನಾವಿಧಾಧಿಗಮೋಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಪವುತ್ತೋ ಕಥಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾನೇಕಾಯತನೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ಖೇಮೇ ಮಗ್ಗೇ ಕಿಂ ಭೀತಾಯಂ ಜನತಾ ಉಪ್ಪಥಭೂತಾ ವಿಪರೀತದಿಟ್ಠಿತೋ ಗಣ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ? ಏವಂ ದೇವತಾ ಯಥಿಚ್ಛಾಯ ಪುರಿಮದ್ಧೇನ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಚಿನ್ತಿತಮತ್ಥಂ ಸತ್ಥು ಪವೇದಿತಾ, ಪಚ್ಛಿಮದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಂಸಯಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಬಹುಪಞ್ಞಾತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞ। ಉಸ್ಸನ್ನಪಞ್ಞಾತಿ ಅಧಿಕಪಞ್ಞಾ। ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಸಂಯಮೇತ್ವಾ। ಸಂವಿಭಾಗೀತಿ ಆಹಾರಪರಿಭೋಗೇ ಸಮ್ಮದೇವ ವಿಭಜನಸೀಲೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಚ್ಛರಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ಹೇಟ್ಠಾ।
ಮನೇನಾತಿ ಮನೋಗಹಣೇನ। ಪುಬ್ಬಸುದ್ಧಿಅಙ್ಗನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸುದ್ಧಿಭೂತಂ ಅಙ್ಗಂ। ಚತೂಸೂತಿ ವುತ್ತಅಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಯಞ್ಞಉಪಕ್ಖರೋತಿ ದಾನಸ್ಸ ಸಾಧನಂ। ಏತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ‘‘ಇತಿ…ಪೇ॰… ಚತೂಸೂತಿ ಆಹಾ’’ತಿ।
ವಾಚನ್ತಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ತಿವಿಧಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿದೀಪನತೋ। ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋ ಹಿ ಪರಲೋಕಂ ನ ಭಾಸೇಯ್ಯ। ಸದ್ಧೋ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಿದೀಪನತೋ। ಸುದ್ಧಾಸಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೇ ಠಿತಸ್ಸ ಕಥಂ ಪರಲೋಕತೋ ಭಯನ್ತಿ। ದುಕವಸೇನ ಚತುರಙ್ಗಯೋಜನಾ ದುಕನಯೋ। ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋತಿ ಏತೇಸು ಯಥಾವುತ್ತದುಕಸಙ್ಗಹೇಸು ಚತೂಸು ಗುಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೋ।
ಭೀತಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ನಜೀರತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೬. ನಾಮಗೋತ್ತನ್ತಿ ನ ಜೀರತೀತಿ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದವಯಾಭಾವತೋ ಜರಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜೀರಣಸಭಾವೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸಮಞ್ಞಾಭಾವತೋ ಕಾಲನ್ತರೇಪಿ ತಂ ಸಮಞ್ಞಾಯತೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತೀತಬುದ್ಧಾನಂ…ಪೇ॰… ನ ಜೀರತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ।
ಆಲಸಿಯನ್ತಿ ಅಲಸಭಾವೋ ದಳ್ಹಕೋಸಜ್ಜಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಠಿತಿನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ। ನಿದ್ದಾವಸೇನ ಪಮಜ್ಜನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಕರಣಂ। ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪಮಜ್ಜನಂ ಅಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕರಣಮ್ಪಿ। ಕಮ್ಮಸಮಯೇತಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೇ। ಕಮ್ಮಕರಣವೀರಿಯಾಭಾವೋತಿ ತಂಕಮ್ಮಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾಪಕವೀರಿಯಾಭಾವೋ। ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ವೀರಿಯಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ, ನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವಮತ್ತಂ। ಸೀಲಸಞ್ಞಮಾಭಾವೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಚಾರತಾ ನಾಮ ಅನಾಚಾರೋ। ಸೋಪ್ಪಬಹುಲತಾತಿ ನಿದ್ದಾಲುತಾ ‘‘ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತಿಚ್ಛಾತಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಆಗನ್ತುಕಾಲಸಿಯಂ ನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಆಲಸ್ಯಂ ವಿಯ ಪಕತಿಸಿದ್ಧಂ। ‘‘ತೇ ಛಿದ್ದೇ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಾನಿ ಛ ಛಿದ್ದಾನೀ’’ತಿ। ಕುಸಲಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ ಛಿದ್ದಾನಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಯತ್ಥ ವಿತ್ತಂ ನ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಲೇಸಮತ್ತಂ ಅಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ನಜೀರತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಇಸ್ಸರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೭. ಸತ್ಥಸ್ಸ ಮಲನ್ತಿ ಸತ್ಥಮಲಂ, ಯೇನ ಸತ್ಥಂ ಮಲೀನಂ ಹೋತಿ, ಸತ್ಥಮಲಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಲೀನಂ ಸತ್ಥಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಲಗ್ಗಹಿತಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಆಣಾಪವತ್ತನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕೇ ವಾ ಮಹನ್ತೇ ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ತನೋ ಆಣಾಯ ಪವತ್ತನವಸೇನ ವಸನಂ ಇಸ್ಸರಿಯತ್ತಮಿಚ್ಛನ್ತಿ। ಮಣಿರತನಮ್ಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಉತ್ತಮಂ ಭಣ್ಡಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಇತ್ಥೀ ಪನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಕುಲಾಚಾರಿತ್ಥಿಕಾಯಪಿ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯತಾಯ ಉತ್ತಮಭಣ್ಡಂ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಭಣ್ಡಾನಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ। ತೇಸಂ ತೇಸಞ್ಹಿ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಉತ್ತಮರತನಾಕರತ್ತಾ ಇತ್ಥೀ ಭಣ್ಡಾನಮುತ್ತಮಂ। ಮಲಗ್ಗಹಿತಸತ್ಥಸದಿಸೋ ಅವಬೋಧಕಿಚ್ಚವಿಬನ್ಧನತೋ। ಸತ್ಥಮಲಂ ವಿಯ ಸತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಸ್ಸ ಗುಣಾಭಾವಕರಣತೋ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಮಲಂ ಅಬ್ಬುದಂ, ವಿನಾಸಕಾರಣಂ। ನನು ಹರಣಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ? ಯುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಯುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಇಸ್ಸರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೮. ‘‘ಅತ್ತಕಾಮೋ’’ತಿ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತೇ’’ತಿ। ತೇ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರತ್ಥಾಯ ಏವ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ ಪರತ್ಥಕಾಮಾ, ಅತ್ಥಕಾಮಾ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಯಾ ಚ ತೇಸಂ ಅತ್ತತ್ಥಾವಹಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಾಪಿ ಯಾವದೇವ ಪರತ್ಥಾ ಏವಾತಿ। ವುತ್ತಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಯಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತಾ ತಥಾರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪರೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಪರಿಪೂರಣತೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಭದ್ದಕಂ। ವಾಚಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸಣ್ಹಂ ಮುದುಕ’’ನ್ತಿ। ಪಾಪಿಕನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ ನಿಹೀನಂ। ತಂ ಪನ ಫರುಸಂ ವಾಚನ್ತಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಕಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಪಾಥೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೭೯. ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಾ ನಾಮ ಸತ್ತಸ್ಸ ಮರಣವಸೇನ ಮಹಾಪಥಂ ಸಂವಜತೋ ಮಹಾಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ಮಹಾವಿದುಗ್ಗಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೋ ಪಾಥೇಯ್ಯಪುಟಂ ಬನ್ಧತಿ ಸಮ್ಬಲಂ ಸಜ್ಜೇತಿ। ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಬನ್ಧತಿ ಪಾಥೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಗಾಥಾಪದಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ। ಸಿರೀತಿ ಕತಪುಞ್ಞೇಹಿ ಸೇವೀಯತಿ ತೇಹಿ ಪಟಿಲಭೀಯತೀತಿ ಸಿರೀ। ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವಿಭವೋ। ಆಸಯಿತಬ್ಬತೋ ಆಸಯೋ, ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನಿಕೇತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಕಡ್ಢತೀತಿ ಇಚ್ಛಾವಸಿಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪಕಡ್ಢತಿ।
ಪಾಥೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೦. ತಂ ತಂ ಸಮವಿಸಮಂ ಪಜ್ಜೋತತೀತಿ ಪಜ್ಜೋತೋ। ಪದೀಪೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ರೂಪಗತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಮತ್ಥಭೂತಂ ಜಾಗರಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯಾತಿ ಜಾಗರಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಿಯ। ಸೋ ಹಿ ಸತಿಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಜಾಗರೋ ಹೋತಿ। ಗಾವೋತಿ ಗೋಜಾತಿಯೋ। ಇದಂ ಕಮ್ಮೇತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಜೀವನಂ ಜೀವೋ, ಸಹ ಜೀವೇನಾತಿ ಸಜೀವಿನೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮೇನ ಸಹ ಜೀವನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ, ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಜೀವನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗೋಮಣ್ಡಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಗೋಗಣೇನ ಸಹ। ನ ತೇನ ವಿನಾ ಕಸಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಗೋರಸಸಿದ್ಧಿಯಾ ಚೇವ ಕಸನಭಾರವಹನಸಿದ್ಧಿಯಾ ಚ ಕಸಿಕಮ್ಮಏಕಚ್ಚವಾಣಿಜ್ಜಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ಸತ್ತಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಆಹಾರುಪಜೀವಿನೋ ಸತ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಕಸಿತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸಪಿ ಕಸಿಜೀವಿತವುತ್ತಿಯಾ ಮೂಲಕಾರಣಂ ಫಲನಿಪ್ಫತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ। ಇರಿಯಾಪಥೋ ಚ ಇರಿಯನಕಿರಿಯಾನಂ ಪವತ್ತನುಪಾಯೋ। ‘‘ಸೀತನ್ತಿ ನಙ್ಗಲಸೀತಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಪಜ್ಜೋತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ಅರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೮೧. ರಣನ್ತಿ ಕನ್ದನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ರಣಾ, ರಾಗಾದಯೋ। ತೇಹಿ ಅಭಿಭೂತತಾಯ ಹಿ ಸತ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಕನ್ದನ್ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ। ತೇ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ರಣಾತಿ ಅರಣಾ। ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಖೀಣಾಸವಾ। ವುಸಿತವಾಸೋತಿ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ। ಭೋಜಿಸ್ಸಿಯನ್ತಿ ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅದಾಸಭಾವೋ’’ತಿ। ಸಮಣಾತಿ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸಮಣಾ’’ತಿ। ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾಲೇ ಲೋಕಿಯಪರಿಞ್ಞಾಯ, ಸೇಕ್ಖಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಲೋಕಿಯಪರಿಞ್ಞಾಯ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ತೇಭೂಮಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಪರಿಜಾನನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಖೀಣಾಸವಾ ಪನ ಪರಿಞ್ಞಾತಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಸಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ವನ್ದನ್ತಿ ನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ವನ್ದನೀಯಭಾವೋ ಚ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ। ಖತ್ತಿಯಾತಿ ಲಕ್ಖಣವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಖತ್ತಿಯಾವಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಛೇತ್ವಾವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।