೧೦. ಯಕ್ಖಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಇನ್ದಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೫. ಅತ್ತನೋ ಇನ್ದಕಸ್ಸ। ಇನ್ದಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ನಿವಸತೀತಿ ಇನ್ದಕೂಟನಿವಾಸೀ, ತಸ್ಸ ಇನ್ದಕೂಟನಿವಾಸಿನೋ। ಬಲಿಕಮ್ಮೇಹಿ ಯಜಿತಬ್ಬತೋ ಪೂಜಿತಬ್ಬತೋ ಯಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ। ಇನ್ದಸ್ಸ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಕೂಟಂ ಇನ್ದಕೂಟನ್ತಿ ಯಕ್ಖತೋ ಕೂಟೇನ ನಾಮಂ ಲದ್ಧಂ। ಇನ್ದಕೂಟೋ ಇನ್ದೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ಕೇಲಾಸಕೂಟೋ ಕೇಲಾಸೋ’’ತಿ। ಇನ್ದೋ ಯಕ್ಖೋತಿ ಕೂಟತೋ ಯಕ್ಖೇನ ನಾಮಂ ಲದ್ಧಂ। ನ ಚೇತ್ಥ ಇತರೀತರನಿಸ್ಸಯದೋಸೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ರೂಪನ್ತಿ ಸಕಲಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮಾಹ, ನ ರೂಪಾಯತನನ್ತಿ। ಇಮಂ ಸರೀರಂ ಪೇಚ್ಚ ಅಯಂ ಕಿನ್ತಿ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಚೋದೇತಿ।
ಕುತೋ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಪರಾಧಾರರೂಪೇ ಜೀವೇ ಅತ್ತನಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮೋಕ್ಕನ್ತೇ ರೂಪಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಕುತೋ ನಾಮ ಠಾನತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಾನಿ ಚ ಅಟ್ಠೀನಿ ಇಮಾ ಚ ಮಂಸಪೇಸಿಯೋ’’ತಿಆದಿ। ಕಥಂ ನ್ವಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಕುಚ್ಛಿಸಙ್ಖಾತೇ ಗಬ್ಭರೇ ಕಥಂ ಸಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ, ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಥೇರಗಾ॰ ನಿದಾನಗಾಥಾ) ಗಬ್ಭರೋ ಚ ಕುಚ್ಛಿವಾಚಕೋ ಆಗತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗಬ್ಭರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ। ಪುಗ್ಗಲವಾದೀತಿ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಮಚ್ಛಮಂಸಂ ಭುತ್ತಂ ಫೇಣಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ವಿಲೀಯತಿ, ನ ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸತ್ತಭಾವೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಏವಮೇವಂ ಯದಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭಭಾವೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಂ ಸತ್ತೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ ನೋ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ, ವಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಚ ತಂ ರೂಪಂ, ತಸ್ಮಾ ಜೀವೋತಿ ಇಮಾಯ ಲದ್ಧಿಯಾ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ರೂಪಂ…ಪೇ॰… ಗಬ್ಭರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮವೋಚ। ಪಠಮನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಠಮಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಠಮೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಜಾತಿಉಣ್ಣಂಸೂಹೀತಿ ಜಾತಿಏಳಕಾಯ ಉಣ್ಣಂಸೂಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಗಹಿತಉಣ್ಣಾ ಜಾತಿಉಣ್ಣಾ। ತಸ್ಸಾ ಅಂಸೂಹಿ ತೀಹಿ ಕತಸುತ್ತಗ್ಗೇ’’ತಿ ಸಂಯುತ್ತಭಾಣಕಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅನಾವಿಲೋತಿ ಏವಂವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ। ಕಲಲಂ ಸಮ್ಪವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಭೂತುಪಾದಾರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ
ಕಲಲಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಲಲರೂಪಹೇತು ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ। ಮಂಸಧೋವನಉದಕವಣ್ಣನ್ತಿ ವಣ್ಣತೋ ಮಂಸಧೋವನಉದಕವಣ್ಣಂ, ಸಣ್ಠಾನತೋ ಪನ ವಿಲೀನತಿಪುಸದಿಸಂ।
ಪರಿಪಕ್ಕನ್ತಿ ಪರಿಪಾಕಕಲಲಭಾವತೋ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಂ ಸುಪರಿಪಾಕಂ ಗತಂ। ಸಮೂಹತನ್ತಿ ಸಮೂಹಭೂತಂ ಸಙ್ಗತಂ। ವಿವಟ್ಟಮಾನನ್ತಿ ಪರಿಣಮನ್ತಂ। ತಬ್ಭಾವನ್ತಿ ಕರಣೇ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಬ್ಭಾವೇನ ಪರಿಣಮನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ವಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತಬ್ಭಾವತೋ ಕಲಲಭಾವತೋ ಕಲಲಂ ವಿಪರಿಣಮನ್ತಂ। ಅಬ್ಬುದಂ ನಾಮ ಜಾಯತಿ, ಅಬ್ಬುದಂ ನಾಮ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವಿಲೀನತಿಪುಸದಿಸಾ ಸಣ್ಠಾನವಸೇನ, ವಣ್ಣವಸೇನ ಪನ ಸಿತಾ ಅರತ್ತಾವ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಮಣ್ಡನ್ತಿ ದಾರಿಕಾನಂ ತಥಾ ಪೀಳನತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಮರಿಚಪಕ್ಕಸ್ಸ ಸಾರಭೂತಂ ರಸಂ। ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಸೋ ಮಣ್ಡೋ ಕಪಾಲೇ ಅಲಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಮುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಏವರೂಪಾ ಪೇಸಿ ಹೋತೀತಿ ಸಾ ಪೇಸಿ ಗಬ್ಭಾಸಯೇ ಕತ್ಥಚಿ ಅಲಗ್ಗಾ ಯಥಾವುತ್ತಮಣ್ಡೋ ವಿಯ ಪಿಣ್ಡಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಲೀನತಿಪುಸದಿಸಾ’’ತಿ।
ಪೇಸಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪೇಸೀತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಪೇಸಿತೋ’’ತಿ।
ಘನಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ। ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾತಿ ತಂಸಣ್ಠಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಜಾಯತಿ। ‘‘ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦) ಹಿ ವುತ್ತಂ।
ಪೀಳಕಾತಿ ಪೀಳಕಸದಿಸಾ ಮಂಸಪಿಣ್ಡಾ ಜಾಯನ್ತಿ।
ಸತ್ತಮಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಟ್ಠಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಏಕಚತ್ತಾಲೀಸಾ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪರಿಣತಕಾಲನ್ತಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪರಿಣತಕಾಲಂ। ನವಮಾಸತೋ ಬಹಿ ಪರಿಪಕ್ಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಕೇಸಲೋಮಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಏತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ।
ತಸ್ಸಾತಿ ಮಾತುಉದರಪಟಲೇನ ಏಕಾಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಯತೋ ಮಾತರಾ ಪರಿಭುತ್ತಆಹಾರೋ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಗಬ್ಭಗತಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಓಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಸಾ ಚ ತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಓಜಟ್ಠಮಕಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ಏವಂ ಮಾತರಾ ಪರಿಭುತ್ತಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಗಬ್ಭಗತೋ ದಸ ಮಾಸೇ ಯಾಪೇತಿ ಅತ್ತನೋ ನಾಭಿನಾಳಾನುಸಾರಗತೇನೇವ ತೇನ ಯಾವ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಸತ್ತಾಹೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಹರಣತೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಮಾತರಾ ಪರಿಭುತ್ತಆಹಾರೋ ಬಾಹಿರವಗ್ಗೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಕಾಯಂ ಅಭಿಸನ್ನೇತಿ ಪರಿಸನ್ನೇತಿ, ತೇನ ಸೋ ಯಾಪೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಉದರಪಟಲೇನ ತಿರೋಹಿತತ್ತಾ ಬಹಿ ಠಿತನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ನ ಅರಹತೀತಿ ‘‘ಕುಚ್ಛಿಯಾ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಗತೋ ನರೋತಿ ಮಾತು ತಿರೋಕುಚ್ಛಿಗತೋ। ಏವಂ ಖೋತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಂ ನ ಜೀವೋ। ನ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಕ್ಕಮೇನ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅನಿಚ್ಚತಾಪತ್ತಿತೋ।
ಇನ್ದಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಸಕ್ಕನಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೬. ಸಕ್ಕನಾಮಕೋತಿ ಬಲಿಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಹಿತನಾಮೋ। ‘‘ಏಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ‘‘ಏಕೋ ಕಿರಾ’’ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ। ಮಾರಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇ ಗತೋ ಮಾರಪಕ್ಖಿಕೋ। ಯದಞ್ಞನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅನುಸಾಸನಂ, ತಂ ಸಮಣಸ್ಸ ನ ಸಾಧೂತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಾರಣೇನಾತಿ ಕಾರಣಮತ್ತೇನ ಸಂವಾಸೋ ಜಾಯತಿ। ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಗಹಟ್ಠೇನ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ವಾ। ತಂ ಕಾರಣನ್ತರಂ ಸಮಾಗತಂ ಪುರಿಸಂ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅನುಕಮ್ಪಿತುಂ ನಾರಹತಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ, ಸತಿ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಸಾದೋ ಹೋತೀತಿ। ಮನಸಾ ಚೇ…ಪೇ॰… ನ ತೇನ ಹೋತಿ ಸಂಯುತ್ತೋ ಸಿನೇಹವಸೇನ ಅನುಕಮ್ಪಾ ಅನುದ್ದಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ।
ಸಕ್ಕನಾಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೭. ಗಯಾಯ ‘‘ಗಯಾಯ’’ನ್ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಗಯಾಯ ಅವಿದೂರೇ ನಿವಿಟ್ಠಗಾಮಂ ಉಪನಿಸಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನಂ ಹೇತಂ। ಇದಂ ಉಪರಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ನತ್ಥಿ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯೋ ಮಞ್ಚಪಾದಾನಂ ದ್ವೀಸು ಪಸ್ಸೇಸು ದೀಘಭಾವೇನ। ಬಲಿಕಮ್ಮತ್ಥಾಯ ಕತಂ ದೇವತಾಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದೇವಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಿ। ಅಟ್ಠಪಾದಮಞ್ಚಸದಿಸೋ ಕಿರ ಸೋ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ। ಕಥಿನಸಿಬ್ಬನಸೂಚಿ ಕಥಿನಸೂಚಿ। ಅಪಚ್ಚತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಿಕಸೇನಾಸನಸ್ಸ ಗವಚ್ಛಿವಿಜ್ಝಿತಂ ವಿಯಾತಿ ತೇಹಿ ಸೂಚಿಲೋಮೇಹಿ ಗವಚ್ಛಿಜಾಲಂ ವಿಯ ಗತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮೋಹತಂ।
ಇಧಾಪಿ ‘‘ಖರಸರೀರೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಖರಸರೀರಂ ಕಥಿನಸೂಚಿಸದಿಸತಾಯ ಲೋಮಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇಹೀತಿ ಸಙ್ಘಿಕತೇಲಸಮ್ಮಕ್ಖಿತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಮಕ್ಖೇಸಿ। ಇತೀತಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ।
ಸಮಾಗಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಯಕ್ಖಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನಂ। ಸೋತಿ ಸೂಚಿಲೋಮೋ ಯಕ್ಖೋ। ಮನ್ತಿ ಚ ತಮೇವ ವದತಿ।
ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉದ್ಧಗ್ಗಾ ಕತ್ವಾ। ಅಪನಾಮೇಸೀತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಂ ಉಪನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾ ಕರೋನ್ತೋ ಥೋಕಂ ಅಪನಾಮೇಸಿ। ಅಮನುಞ್ಞೋತಿ ಫರುಸತಿಕ್ಖತಾಯ ನ ಮನುಞ್ಞೋ। ಚಿತ್ತಂ ವಾ ತೇ ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಯ್ಹಂ ಆನುಭಾವೇನ ತವ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಂ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ಯಥಾ ಪನ ಸೋ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೇಯ್ಯ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭೇರವಂ ವಾತಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಭಯಾನಕಂ ದಸ್ಸನಮತ್ತೇನೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಲೋಮಹಂಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ। ‘‘ಕಥೇನ್ತಾನಂಯೇವಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ತಂ ದ್ವೀಸು ಪಾದೇಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾರಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಕುತೋನಿದಾನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸಮಾಸಪದಮೇತಂ, ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂನಿದಾನಾ ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ? ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಚಿತ್ತಂ ಓಸ್ಸಜನ್ತೀತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಕುತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಯಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ?
ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಹೇತೂ। ಕಾಮೋ ಪನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿದಾನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತೋನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮೇವಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಕೀಳಾಪಸುತಕುಮಾರಕಾ ವಿಯ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೋ ಲೋಕೋ ವಿಯ ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವಲೋಕೋ। ತೇಹಿ ಓಸ್ಸಜಿಯಮಾನಂ ಧಙ್ಕಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪಾದೇ ಬದ್ಧದೀಘಸುತ್ತಕಂ ವಿಯ ತಂ ದೂರಾನುಬನ್ಧಂ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪಮಾಯ ಸಂಸನ್ದನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾನಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ತಣ್ಹಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ತದಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಅಭಾವತೋತಿ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಿನೇಹತೋ ಜಾತಾ’’ತಿ। ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭೂತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ನೇಸಂ ಅನಞ್ಞಹೇತುಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸೇವ ಖನ್ಧಜಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪುಥುಭಾವಞ್ಚ, ವಿಸತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ದುಬ್ಬಿನಿಸ್ಸಟತಞ್ಚ। ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀಸು ಪುಥೂಸು। ಪುಥೂ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಕಾಮರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ। ತೇಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ। ಅತ್ತಭಾವಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ಯೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತಾ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತಿ।
ಯತೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ನಿದಾನಮಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ವಿನೋದೇನ್ತೀ’’ತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೇನ ಯೇನ ನ ವಿನೋದೇನ್ತಿ, ತಂ ಕಾರಣಂ ಬಾಧಿತಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಸಚ್ಚೇನ ವಿನೋದೇನ್ತೀ’’ತಿ। ವಿನೋದನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸನ್ತಾನತೋ ನೀಹರಣಂ ಬಹಿಕರಣಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹಾನಂ, ಪಹೀನೇ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿಲೇಸೇ ಓಘಂ ತರನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದುತ್ತರ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ನ ಪುನ ಭವೋತಿ ಅಪುನಬ್ಭವೋ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪುನಬ್ಭವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ‘‘ಯೇ ನಂ ಪಜಾನನ್ತಿ, ಯತೋನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಚ್ಚಾನಿ, ವಿನೋದನಗ್ಗಹಣೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ಅಪುನಬ್ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ’’ತಿ।
ತಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತೋ ‘‘ರಾಗೋ ಚ ದೋಸೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇಸೇ ಠಿತೋ। ದೇಸನಾನುಸಾರೇನಾತಿ ಸತ್ಥು ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅನುಸ್ಸರಣೇನ। ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೇನ ಪಠಮಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ನ ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಭಾವೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಮಹಾನುಭಾವತ್ತಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಸೇತಕಣ್ಡುಪೀಳಕಸೂಚಿಯೋತಿ ಸೇತಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಕಣ್ಡುಪೀಳಕಾ ಲೋಮಸೂಚಿಯೋ ಸಬ್ಬಾ ಅನವಸೇಸಾ ಪತಿತಾ ಪರಿಭಟ್ಠಾ ಅಪಗತಾ। ಭುಮ್ಮದೇವತಾಪರಿಹಾರನ್ತಿ ಭುಮ್ಮದೇವತ್ತಭಾವನ್ತಿ।
ಸೂಚಿಲೋಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಮಣಿಭದ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೮. ಸುಖಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಭೇದಂ ಸುಖಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ। ನಿಚ್ಚಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ ಸತಿಮತೋ ಆಯತಿಂ ಹಿತಚರಣತೋ। ಮಣಿಭದ್ದೋ ‘‘ಸತಿಮಾಪುಗ್ಗಲೋ ಸತೋಕಾರೀ ಸಮ್ಪತಿ ವೇರಂ ನಪ್ಪಸವತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ವೇರಾ ಚ ಪರಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಭಗವಾ ಪನ ಸತಿಮನ್ತತಾಸಿದ್ಧಿಯಾ ವೇರಪರಿಮುಚ್ಚನಂ ನ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಂ, ನಾಪಿ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಪರತೋ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ತಂ ನಿಸೇಧೇನ್ತೋ ‘‘ವೇರಾ ಚ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ಯಂ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಂ ಏಕನ್ತಿಕಞ್ಚ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ಕರುಣಾಯಾತಿ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ। ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇತಿ ಕರುಣಾಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ। ಸೋತಿ ಕರುಣಾಭಾವನಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಮೇತ್ತಂಸೋತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಅಂಸೋ ಏಕೋ ಕುಸಲಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮೇತ್ತಂಸೋ। ತಸ್ಸ ಕೇನಚೀತಿ ತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಕರುಣಾಯ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಚ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ತದಭಾವೇನ ಕೇನಚಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವೇರಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಇಮಿನಾ ಖೀಣಾಸವೇಪಿ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಭಾವನಾರಹಿತೇ ಕೋಚಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತದೋಸೇನ ವೇರಂ ಕರೇಯ್ಯ, ನ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಮನ್ನಾಗತೇ ಕೋಚಿ ವೇರಂ ಕರೇಯ್ಯ। ಏವಂ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಮಣಿಭದ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಸಾನುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೩೯. ಯಕ್ಖೇನ ಗಹಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಯಕ್ಖೇನ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಗಹಣಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕತ್ತಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪೂರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಪಚ್ಚಾಹಾರನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸರಭಞ್ಞೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಮ ಧಮ್ಮಭಣನೇ। ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪತ್ತಿದಾನಂ। ಪಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ‘ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಚ ಅಸ್ಸಂ ಮನಾಪೋ ಚ ಗರು ಚ ಭಾವನೀಯೋ ಚಾ’ತಿ, ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೫)। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಣೇರೇ’’ತಿಆದಿ।
ವುಡ್ಢಿಮನ್ವಾಯಾತಿ ಯೋಬ್ಬನಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಪರಿವುಡ್ಢಿಮಾಗಮ್ಮ। ಕಾಮಸಮ್ಭೋಗಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ಪರಿಪಕ್ಕಿನ್ದ್ರಿಯೋ। ಅನುಯೋಜೇತ್ವಾವಾತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ, ಗಿಹಿಭಾವೇ ವಾ ಅನುಯೋಜೇತ್ವಾವ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ತುಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋತಿ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ, ಇದಾನಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಜಾತೋ’’ತಿ ಘೋಸನಾವಸೇನ ದೇವತಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಮಾಹೇವ ಮೇ ಲಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ।
ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ಚಾತುದ್ದಸೀಪಞ್ಚದಸೀಅಟ್ಠಮೀನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆದಿತೋ ಅನ್ತತೋ ಆದಿಅನ್ತತೋ ಚ ಪವೇಸನನಿಕ್ಖಮನವಸೇನ ಉಪೋಸಥಸೀಲಸ್ಸ ಪಟಿ ಪಟಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಪಚ್ಚಾವಹಿತಬ್ಬಪಕ್ಖಞ್ಚ। ತೇರಸಿಯಾಪೀತಿ ಪರಂ ಸತ್ತಮೀನವಮೀಸುಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪವೇಸಭೂತಞ್ಹಿ ಉಪೋಸಥಸೀಲಸ್ಸ ಸತ್ತಮೀಸು ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಸೀಲಂ ಪಟಿಪದಂ, ನವಮೀಸು ನಿಕ್ಖಮಭೂತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಾನುಗಮನಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಡ್ಢಮಾಸನ್ತಿ ಸಕಲಕಾಲಪಕ್ಖಂ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಗತನ್ತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಂ ಆಗತಂ। ತಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಯುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅನುಕರಣೇನ ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಂ। ‘‘ನ ತೇ ಹಿ ಯಕ್ಖಾ ಕೀಳನ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಅತ್ತನೋ ಕೀಳನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ।
ಉಪಾಸಿಕಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾತಿ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ। ಮೋಕ್ಖೋ ನತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಾವಹಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತೂಪಚಿತತ್ತಾ।
ದುವಿಧೇಪಿ ಕಾಮೇತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮೇ। ಕಿಲೇಸಕಾಮಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಏವ ಹಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ ನಾಮ। ವಿಬ್ಭಮನವಸೇನ ಆಗಚ್ಛತಿ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಆಹಿಣ್ಡನಾದಿಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚತೋ। ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಗತಸೀಲಸ್ಸ ಜೀವತೋ ಆನಾಪಾನಮತ್ತೇನ ಜೀವನ್ತೋಪಿ ಸೋ ಮತಕೋವ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಮರಣಞ್ಹೇತಂ, ಸುನಕ್ಖತ್ತ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ, ಯೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೫)।
ಉಣ್ಹಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಪರಿಳಾಹಟ್ಠೇನ। ಅಭಿಧಾವಥಾತಿ ಅಭಿಧಾವತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಧಾವನಕಿಚ್ಚೇ ಭದ್ದಂ ತೇ ಹೋತೂತಿ ವತ್ವಾ ಗಿಹಿಭಾವಾಯ ಅಭಿಧಾವಥ। ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ನಿಕ್ಖಾಮೇತ್ವಾ। ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಆದಿತ್ತತ್ತಾ ಮಹಾಡಾಹಸದಿಸೇ। ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಗಿಹಿಭಾವೇ ಆದೀನವಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ। ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮತಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖೋಭವಸೇನ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಖೋಭೇತ್ವಾ।
ಸಾನುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಪಿಯಙ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೦. ಪಚ್ಚನ್ತೇತಿ ಪರಿಯನ್ತೇ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವಿಸುಂ। ಯಮಕವಗ್ಗಾದಿಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಗ್ಗಪರಿಯೋಸಾನಾ ಛಬ್ಬೀಸತಿ ವಗ್ಗಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಛಬ್ಬೀಸತಿವಗ್ಗಾ, ತನ್ತೀತಿ ಪಾಳಿ। ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾದಿ ಏವರೂಪಂ ದುಬ್ಭೋಜನಂ, ‘‘ಅಸುಚಿಜೇಗುಚ್ಛಭಾವೇನ ದುಟ್ಠು ಭೋಜನ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ, ದುಬ್ಭೋಜನಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ವನ್ತಗಬ್ಭಮಲಾದೀನಿ ಅತಿದಿಸತಿ। ಛವಿಆದೀನಿ ಛೇತ್ವಾತಿ ಛವಿಆದೀನಿ ಅತಿವಿಜ್ಝ ಅತಿವಿಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ। ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಟ್ಠಾಸಿ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಉಳಾರೋಳಾರರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹದಯಙ್ಗಮನೀಯೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ।
ಧಮ್ಮತಾಯ ಸಮಾದಿಣ್ಣನ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸಂಯತಾ ಹೋಮಾತಿ ಯಥಾಸಂಯತಾ। ತತಿಯಪದೇನಾತಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖೇಮ ಸುಸೀಲ್ಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ। ಸೇಸಾತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾ। ತಿಸ್ಸೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮಿಚ್ಛಾಚಾರಸುರಾಪಾನವಿರತಿಯೋ। ಗಹಿತಾ ಗೋಬಲೀಬದ್ದಞಾಯೇನ। ಛಾತಕಂ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಞ್ಚ ಏತ್ಥಾತಿ ಛಾತಕದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾ, ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾಬಹುಲಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಿಸಾಚಯಕ್ಖಯೋನಿಯಾತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಸದಿಸಯಕ್ಖಯೋನಿಯಾ ಅಪಿ ನಾಮ ಮುಚ್ಚೇಮಾತಿ ಯೋಜನಾ।
ಪಿಯಙ್ಕರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಪುನಬ್ಬಸುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೧. ವಸನಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪಕತಿಸಞ್ಚರಣೂಪಚಾರಮತ್ತಬ್ಯಾಪನತೋ। ಯಥಾಪರಿಸನ್ತಿ ಪರಿಸಾನುರೂಪಂ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪರಿಸಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತಿಕತ್ತಾ। ಸತ್ಥು ಮುಖವಿಕಾರಾಭಾವತೋ ಪವೇಸಾನುಞ್ಞಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೀ ‘‘ನೂನ ಅಯಂ ಕತಾಧಿಕಾರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ। ಏಕೀಭಾವಗಮನೇನಾತಿ ಹತ್ಥಪಾಸೂಪಗಮನೇನ ಪರಿಸಾಯ ಮಿಸ್ಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಪುತ್ತಕಾತಿ ಪುತ್ತಪುತ್ತಿಯೋ। ಅನುಕಮ್ಪಾಯಞ್ಹಿ ಕ-ಸದ್ದೋ।
ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಮುಞ್ಚಿಯಮಾನಾ ಗನ್ಥಾ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಪಮುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ವೇಲಾತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಪಮಾಣತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ। ಪಿಯಾಯನಾತಿ ಆಸೀಸನಾ। ಆಸೀಸನಂ ಪೇಮವಸೇನ ಪೇಮವತ್ಥುನೋ ಏಸನಾ ಪತ್ಥನಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗನಾ ಪತ್ಥನಾ’’ತಿ। ತತೋತಿ ಪಿಯಪುತ್ತಾದಿತೋ। ಪಾಣೀನನ್ತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಪುಥುವಚನಂ ದುಕ್ಖಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಂ। ಕೇ ಮೋಚೇತೀತಿ ಮೋಚನಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಇಭರೋ ಪನ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ‘‘ಪಾಣಿನೇತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಭಿಸಮ್ಬುಧನ್ತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಧನ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಮೇವ ಅಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ।
ಪುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೀ। ಉಗ್ಗತಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಲಲೇ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇ ನಿಮುಜ್ಜಮಾನಾ ತತೋ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಸಮುಗ್ಗತಾ। ತಥಾಭೂತಾ ಸಾಸನೇಪಿ ಉಗ್ಗತಾ ಸಮುಗ್ಗತಾ ಜಾತಾ। ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಭಾವನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ। ಕಣ್ಡುಕಚ್ಛುಆದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಜೇಗುಚ್ಛಅಸಾತಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭತಿ ತುಣ್ಹೀ ಉತ್ತರಿಕೇ ಹೋಹೀತಿ ಮಾತು-ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅವಿಬನ್ಧಕರಣಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೇನ ಯಥಾಲದ್ಧವಿಸೇಸಾಯ ಮಾತುಯಾ ವಸೇನ ಯಸ್ಮಾ ಧೀತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪತ್ತಿಲಾಭೀ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾತು ಆನುಭಾವೇನೇವಾ’’ತಿ।
ಪುನಬ್ಬಸುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಸುದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೨. ಕರಣೀಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ವಾಣಿಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ತಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಕ್ಕೀಯತೀತಿ ವಿಕ್ಕಯಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತಥೇವ ಕರೋತೀತಿ ಯಥಾ ರಾಜಗಹಸೇಟ್ಠಿನಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕತಂ, ತಥೇವ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕರೋತಿ। ಸ್ವಾಯನ್ತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ।
ತಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಯಂ ದಿವಸಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ, ಗಹಪತಿ, ರಾಜಗಹಸಮೀಪಂ ಉಪಗತೋ, ತಂ ದಿವಸಂ। ಪಣ್ಣನ್ತಿ ಸಾಸನಂ। ನ ಸುಣೀತಿ ಅಸುಣನ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಣಂ ನ ಸುಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಧಮ್ಮಗಾರವೇನ ಹಿ ಸೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಚ್ಚಂ ತಿಣಾಯಪಿ ನ ಮಞ್ಞಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ದಾರಕರೂಪಾನನ್ತಿ ದಾರಕಾನಂ। ಅನತ್ಥನ್ತರಕರೋ ಹಿ ರೂಪ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಗೋರೂಪಾನ’’ನ್ತಿ। ಪಞ್ಚವಣ್ಣನ್ತಿ ಖುದ್ದಿಕಾದಿಭೇದಂ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಂ ಪೀತಿಂ ಪಟಿಲಭಿ। ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಹಿ ತಾ ಏತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ‘‘ಸೀಸೇನ ಉಟ್ಠಾಯ…ಪೇ॰… ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪವಸೇನ ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
ಸಿವಥಿಕಾಯ ವಸತೀತಿ ಸಿವಥಿಕಾಯ ಸಮೀಪೇ ವಸತಿ। ಸುಸಾನಸ್ಸಾಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ಸೋ ವಿಹಾರೋ। ಅಥಸ್ಸಾತಿ ಅಥಸ್ಸ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ‘‘ಅಕಾಲೋ…ಪೇ॰… ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತಂ ಅಹೋಸಿ। ಬುದ್ಧಗತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ‘‘ತಂ ದಿವಸ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ಬಲವಪ್ಪಸಾದೋತಿ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ ಬಲವತೀ ಸದ್ಧಾ। ಪೀತಿಆಲೋಕೋತಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಚಿರಕಾಲಂ ಪರಿಚಯಂ ಗತಸ್ಸ ಬಲವತೋ ಪಸಾದಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಸವನಮತ್ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಉಳಾರಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ ವಿಪಸ್ಸನೋಭಾಸಸದಿಸೋ ಸಾತಿಸಯೋ ಆಲೋಕೋ ಹೋತಿ ಚಿತ್ತಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬತಮಂ ವಿಗಚ್ಛೀ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ದೇವತಾ ಹಿ ಕತಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ಪುರಿಮೋ ಏವೇತ್ಥ ಯುತ್ತೋ।
ಅಮನುಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಸೇಟ್ಠೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಲ್ಲಸರೀರನ್ತಿ ತಾವದೇವ ಛಡ್ಡಿತಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಂ ವಾ ಕಳೇವರಂ। ಅಪರಮ್ಪೀತಿ ಮತಂ ಕುಥಿತಕುಣಪಂ। ಪರಿಕಿರಿಂಸೂತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಓಸರಿತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಆಲೋಕೋ ಅನ್ತರಧಾಯಿಪೀತಿವೇಗಸ್ಸ ಮನ್ದಭಾವೇನ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ।
ಇಮಿನಾವಾತಿ ಅಧಿಕಾರೇನ ಸಹಸ್ಸಪದೇನ ಏವ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾನಿ। ಪದಂ ವೀತಿಹರತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪದವೀತಿಹಾರೋ, ಪದವೀತಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ। ಸಮಗಮನೇತಿ ದುತವಿಲಮ್ಬಿತಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಗಮನೇ। ತತೋತಿ ತೇಸು ಸೋಳಸಭಾಗೇಸು। ಏಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪದವೀತಿಹಾರಪದೇಸಂ ಸೋಳಸಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಏಕೋ ಭಾಗೋ। ಪವತ್ತಚೇತನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಲಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪದೇಸಸ್ಸ ಲಙ್ಘನಧಾವನಪವತ್ತಚೇತನಾ। ಪದಂ ವಾ ವೀತಿಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪದವೀತಿಹಾರೋ, ತಥಾಪವತ್ತಾ ಕುಸಲಚೇತನಾ। ‘‘ತಸ್ಸಾ ಫಲಂ ಸೋಳಸಧಾ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾಯ ಏವ ರತನತ್ತಯಪೂಜಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮಾದಾನಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛತೋಪಿ ವಸೇನ ವಟ್ಟತಿ। ಪಠಮಂ ವುತ್ತಗಮನಂ ಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಂ, ದುತಿಯಂ ಅನೇಕನ್ತಿಕನ್ತಿ ‘‘ವಟ್ಟತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕವಚನಂ।
ಸೋತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ। ಅನುಯುತ್ತಾತಿ ಅನುಗಾಮಿನೋ ಸಹಾಯಾ। ತೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ‘‘ಸಿವಕೋ ಅಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ಅಪರೇ। ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ಅನುಯುತ್ತಾಪಿ ಮೇ ಅತ್ಥಿ, ಕಸ್ಮಾ ಭಾಯಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸೂರೋ ಅಹೋಸಿ? ಅಥ ಖೋ ಬುದ್ಧಗತಾಯ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾ, ತಾಯ ಯುತ್ತಕೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೋಪಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಗುಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧತಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗಸೀಲತಾ ಉಳಾರಜ್ಝಾಸಯತಾ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯಕಾಮತಾ ಪರೇಸಂ ಹಿತೇಸಿತಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಪಮೋದನಾತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಮಹಾಗುಣಾನಂ ವಸೇನ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕತ್ತಾ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಂ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಏಹಿ ಸುದತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆಹ।
ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇನ। ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವೂಪಸಮಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪತ್ವಾ। ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥನ್ತಿ ದಾನಾದಿಕಥಂ। ಸಾ ಹಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕಥೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ದಾನಕಥಂ ಸೀಲಕಥಂ ಸಗ್ಗಕಥಂ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಕಾಸೇಸೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೩೦೫)। ಮತ್ಥಕೇತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾಯ ಉಪರಿ ಪರತೋ। ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇಸೀತಿ ಯಥಾ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ
ಸುದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಪಠಮಸುಕ್ಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೩. ರಥಿಕನ್ತಿ ರಚ್ಛಂ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಗನ್ತ್ವಾ। ಸಿಙ್ಘಾಟಕನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ತಿಕೋಣಾ ರಚ್ಛಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಚತುಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಮಧುಪೀಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಮಧು-ಸದ್ದೇನ ಮಧುವಿಸೇಸೋ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗನ್ಧಮಧುಪಾನಂ ಪೀತಾ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಗನ್ಧಮಧೂತಿ ಚ ಅತಿವಿಯ ಮಧುರೋ ಮದನಿಯೋ ಏಕೋ ಮಧುವಿಸೇಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಸಯತೇವಾ’’ತಿ।
ನ ಪಟಿವಾನೀಯಂ ಅಪ್ಪಟಿವಾನೀಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಾಹಿರಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವಾವಹಂ ನ ಸೇಚನನ್ತಿ ಅಸೇಚನಕಂ। ತತೋ ಏವ ಅನಾಸಿತ್ತಕಂ। ಓಜವನ್ತನ್ತಿ ಬಹುಸಮ್ಮತಓಜವನ್ತಸದಿಸತಾಯ ಓಜವನ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ। ಮಧುರೋ ಇಟ್ಠೋ। ಪಿವನ್ತೀ ವಿಯಾತಿ ಸುಕ್ಕಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಉಪನೀಯಮಾನಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಾಮತರಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸೋತಞ್ಜಲಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಓದಹನ್ತೀವ। ವಲಾಹಕತೋ ಆಗತಂ ವಲಾಹಕಂ।
ಪಠಮಸುಕ್ಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ದುತಿಯಸುಕ್ಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೪. ಬಹುಂ ವತ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವತಿ ಸಬ್ಬಗನ್ಥವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸೀಲಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾಯ ಸುಕ್ಕಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಭೋಜನಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ।
ದುತಿಯಸುಕ್ಕಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ಚೀರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೫. ಏಕಾದಸಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ ದಸಮೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಹಿ ಭೋಜನಂ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಆಭತಂ, ಇಧ ಚೀವರದಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ।
ಚೀರಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೨. ಆಳವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೬. ಆಳವಿಯನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಭವನನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಭವನೇ। ‘‘ಅಥ ಖೋ ಆಳವಕೋ ಯಕ್ಖೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಠಪದೇಸೇ। ಅಯಮನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾತಿ ಅಯಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಅನುಪುಬ್ಬತೋ ಆಗತಾ ಕಥಾ। ಆಳವಿಯಾ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಆಳವೋ, ಆಳವಕೋತಿ ಚ ಮಿಗವಂ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ರಞ್ಞೋ ಏವ। ಮಿಗೋತಿ ಏಕೋ ಏಣಿಮಿಗೋ। ತಿಯೋಜನನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಉದಕಂ ವಿಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಪರಿಸ್ಸಮಪ್ಪತ್ತೋ ಉದಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ನಿರಸ್ಸಾಸೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಿಯ ಠಿತಂ। ಮೂಲನ್ತಿ ಸಮೀಪಂ। ಯಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾವ ರಞ್ಞೋ ಭಯಂ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಊರುತ್ಥಮ್ಭಂ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ರಾಜಾ ಪಲಾಯಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಾದಿತುಂ ಉಪಗತೋ’’ತಿ। ಅಥ ರಾಜಾ ದ್ವಿಧಾ ಛಿನ್ನಂ ಮಿಗಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ। ಯಕ್ಖೋ ‘‘ನನು ಮಮ ಹತ್ಥಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಿಗೋಪಿ ಮಮ ಸನ್ತಕೋ, ತತ್ಥ ಕಿನ್ನಾಮ ತೇ ಕೇರಾಟಿಯಮಿದಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮೋಚನ’’ನ್ತಿ ರಾಜಾನಂ ನ ಮುಞ್ಚಿ। ಅಥ ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ತಾದಿಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಅಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಜಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಭವನಂ ಅನುಪಗತನ್ತಿ ಇದಂ ಮಮ ಭವನಂ ಅನುಪಗತಂ। ಅನನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಉಪಗತೇನ ಸಾಮಿಭೂತೇನ ಅನನುಞ್ಞಾತಞ್ಚ। ಏತೇನ ಉಪಗತಂ ತಂ, ಇದಾನಿ ತಾದಿಸೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಞ್ಚ ಖಾದಿತುಂ ಲಭಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಮಚ್ಚುಪಥೇತಿ ಮಚ್ಚುಗೋಚರೇ। ಆಸನ್ನಮರಣತಾಯ ಏವಮಾಹಂಸು।
ತಂ ಆಳವಕಕುಮಾರಂ ಆದಾಯ ಪಕ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ಯೋಜನಾ। ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಹೇಸೀ ಆಳವಕಕುಮಾರಸ್ಸ ಮಾತಾತಿ ವುತ್ತಾ। ದೇವಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತೀನನ್ತಿ ವಚನಂ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಂ।
ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ಯಕ್ಖಂ ದಮೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರಸಮೀಪೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಭಗವತಾ ಸರಾಜಿಕಾಯ ಮಹತಿಯಾ ಪರಿಸಾಯ ದೇಸಿತದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ। ಸೋತಿ ಭಗವಾ। ಭವನೇ ಏವಾತಿ ವಿಮಾನೇ ಏವ। ಭಗವಾಪಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪಕತಿಚಕ್ಖುನಾವ ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸ ಉಪರಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ।
ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ‘‘ರೋಸೇತುಕಾಮತಾಯಾ’’ತಿ ವಚನೇ। ತೇಸನ್ತಿ ಸಾತಾಗಿರಿಹೇಮವತಾನಂ। ಕಾಲದೀಪದೇಸಕುಲಜನೇತ್ತಿಆಯುಪ್ಪಮಾಣವಿಸಯಂ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕಿತಂ। ‘‘ಸೀತಂ ಬ್ಯಪಗತಂ ಹೋತಿ, ಉಣ್ಹಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೮೩) ಆಗತಾನಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ಕಟಿಪ್ಪದೇಸವತ್ಥಿಕೋಸಕಣ್ಣತೋ ತಿಧಾ। ಸದ್ದೋತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಉಗ್ಘೋಸಿತಸದ್ದೋ।
ಇಮಿನಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಓಸಕ್ಕನ್ತೇತಿ ಪರಿಹಾಯಮಾನೇ।
ಚುಣ್ಣೇನ್ತಾತಿ ಚುಣ್ಣೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಚುಣ್ಣನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾ ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿಆದಿ। ಉಸ್ಸಾವಬಿನ್ದುಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಉಸ್ಸಾವಪತನಮತ್ತಮ್ಪಿ। ಖುರಪ್ಪಂ ಸಲ್ಲಂ।
ಸೇಟ್ಠಾನೀತಿ ಅಜೇಯ್ಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಹತಭಾವೇನ ಉತ್ತಮಾನಿ। ದುಸ್ಸಾವುಧನ್ತಿ ಆವುಧಕಿಚ್ಚಕರಂ ಉತ್ತರಿಯಂ ದುಸ್ಸಂ। ಇಮಾನಿ ಕಿರ ಸಕ್ಕಾದೀನಂ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಅಪ್ಪಟಿಹತಪ್ಪಭಾವಾನಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಯುತ್ತಾನಿ ಅವಜ್ಝಾನಿ ಆವುಧಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯದಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕಂ ವಿಯಾತಿ ಅಸನಿಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ।
ಪಿತ್ತನ್ತಿ ಅಲಗದ್ದಪಿತ್ತಂ। ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಆಸಿಞ್ಚೇಯ್ಯ। ಸುಖನ್ತಿ ಸುಕರಂ। ಮುದುಭೂತಚಿತ್ತವವತ್ಥಾನಕರಣತ್ಥನ್ತಿ ಮುದುಭೂತಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇ ವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಕರಣತ್ಥಂ।
ಏವಂ ವುತ್ತೇತಿ ‘‘ನ ಖ್ವಾಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ। ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಠಿತೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಯಿರೂಪಾಸಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತಮೇವ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸ್ಸಪಂ…ಪೇ॰.. ಉಗ್ಗಹೇಸು’’ನ್ತಿ। ಪುಟ್ಠಪಞ್ಹಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪುಟ್ಠಪಞ್ಹಾ। ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪುಟ್ಠಪಞ್ಹಾ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯಾವ ಹೋನ್ತಿ।
ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾತಿ ವಾಚಾಯ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವೇನೇವ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ। ‘‘ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಆಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ। ತೇನ ತುಯ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಂ ತಾವ ಸುತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಮೇ’’ತಿಆದಿ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಆಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಪುಚ್ಛ, ಆವುಸೋ, ಸುತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವಚನಂ ಸಬ್ಬವಿಸಯಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತೇ’’ತಿಆದಿ।
ಕಿಂ ಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಕಿನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯಂ, ಸೂತಿ ಸಂಸಯೇ, ಕಿಂ ನೂತಿ ಅತ್ಥೋ? ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ। ತಸ್ಮಾ ವಿತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ವಿತ್ತಿಕರಣತೋ ವಿತ್ತಂ। ಸುಕತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕತಂ। ಸುಖನ್ತಿ ಇಟ್ಠಫಲಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಪಧಾನಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಂ ಸಾತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಞ್ಹಿ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ಪಾಪೇತಿ। ಅತಿಸಯತ್ಥಜೋತನೋ ತರ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಸಯೇನ ಸಾದೂ’’ತಿ। ರಸಸಞ್ಞಿತಾಯ ಇಟ್ಠಾನಂ ರಾಗಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ। ಕೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ಕಥಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಕಥಂಜೀವಿನ್ತಿ ಯದಿ ಸಮಾಸಪದಮೇತಂ, ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿ ಸಾನುನಾಸಿಕಾ ಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತನ್ತಿ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯದಸ್ಸನಂ ಸಮುದ್ದಪಬ್ಬತನಿದಸ್ಸನಂ ವಿಯ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ವಿತ್ತಿಕರಣತೋ ವಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಹೇತೂಪಮಾಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಸುಖಾವಹನತೋ, ದುಕ್ಖಪಟಿಬಾಹನತೋ, ದಾಲಿದ್ದಿಯೂಪಸಮನತೋ, ರತನಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ, ಲೋಕಸನ್ತತಿಆವಹನತೋ ಚ ಸದ್ಧಾ ವಿತ್ತಂ ಯಥಾ ತಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ। ನನು ಚೇತನಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ವಿಪಾಕಸುಖಂ ಆವಹನ್ತಿ, ತಂ ಕಥಂ ಸದ್ಧಾ ಆವಹತೀತಿ? ಸದ್ಧಾಧುರಭಾವಸಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸದ್ಧಾಧುರೇನ ಪಟಿಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಚ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಇದಾನಿ ಯಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದಿ ಸದ್ಧಾವಿತ್ತಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮಂ, ತಂ ಹೀನಂ, ಸದ್ಧಾವಿತ್ತಮೇವ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಲೋಕಂ ಗತಂ ಅನುಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನುಗಾಮಿಕಂ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ನ ಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ। ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತೂತಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಹೇತು। ಅನತ್ಥಾಯ ಹೋತಿ ಅನುಪಾಯಪಟಿಪತ್ತಿತೋ। ತಸ್ಮಾ ಅನುಗಾಮಿಕತ್ತಾ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಹಿರಞ್ಞಾದಿವಿತ್ತನಿದಾನತ್ತಾ ಚ ಸದ್ಧಾವಿತ್ತಮೇವ ಸೇಟ್ಠಂ। ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದದೇಸನಾ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ।
‘‘ದಸಕುಸಲಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಏಕಚ್ಚಾನಂಯೇವ ದಾನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ನ ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ‘‘ದಾನಸೀಲಭಾವನಾಧಮ್ಮೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ತಿವಿಧಸ್ಸಪಿ ಸುಖಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಗ್ಗಹಣಮೇತನ್ತಿ ತಂ ಸವಿಸೇಸಲದ್ಧಂ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋಣಸೇಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ಆವಹತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯೋ ಸೋ ಪದುಮವತಿಯಾ ದೇವಿಯಾ ಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪದುಮೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ದಿಬ್ಬಸುಖಸದಿಸಂ ರಜ್ಜಸುಖಮನುಭವಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಮನುಭವಿ, ತಂ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಪದುಮಾದೀನಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಞ್ಚ ಆವಹತೀ’’ತಿ।
ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನ ‘‘ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಹ। ವಾಚಾಸಚ್ಚೇ ದಿಸ್ಸತಿ ಸಚ್ಚಸದ್ದೋ ‘‘ಭಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿರತಿಸಚ್ಚೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ವೇರಮಣೀಸು ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅತ್ತಾಕಾರಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಂ ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾಕಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚೇ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪರಮತ್ಥಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಸಚ್ಚಾನಿ, ಯಾನಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಾ ಅವಜ್ಝಾ, ಸಬ್ಬೇ ಕಾಮಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ನಾಹಂ ಕ್ವಚನಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚನತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೮೫) ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಆಗತಾನಿ। ಪರಮತ್ಥಭೂತಂ ಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಗಧಮೇವ ಕತ್ವಾ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಾನಮ್ಪಿ ಸಾದುತರತ್ತಾ। ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ವಾಚಾಸಚ್ಚಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ।
ಉದಕಮ್ಹಿ ಧಾವತೀತಿ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಅಭಿಜ್ಜಮಾನಾಯಂ ಪಥವಿಯಾ ವಿಯ ಧಾವತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನರಾಜಾ ವಿಯ। ವಿಸಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚೇನ ಹನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಕಣ್ಹದೀಪಾಯನಾದಯೋ ವಿಯ। ಸಚ್ಚೇನಾತಿ ಮಚ್ಛಜಾತಕೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸಚ್ಚೇನ ದೇವೋ ಥನಯಂ ಪವಸ್ಸತಿ। ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾತಿ ವಿರತಿಸಚ್ಚೇ ವಾಚಾಸಚ್ಚೇ ಚ ಠಿತಾ ತಯೋಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ। ನಿಬ್ಬುತಿನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ಥಯನ್ತಿ। ಸಾದುತರನ್ತಿ ಸಾತತರಂ ಇಟ್ಠತರವಿಪಾಕದಾನತೋ।
ರಸಾನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ನಿದ್ಧಾರಣಞ್ಚ ಕೋಚಿ ಕುತೋಚಿ ಕೇನಚಿ ಇಮನ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ವಚನಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರಸಸಮುದಾಯತೋ ಸಾದುತರತಾವಿಸೇಸೇನ ನಿದ್ಧಾರೀಯತಿ। ತತ್ಥ ಯೇ ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಾಯನೀಯಧಮ್ಮಾತಿ ಜಿವ್ಹಾಯ ಸಾಯಿತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾ। ರಸಾಯತನಂ ರಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮೂಲರಸೋ ಖನ್ಧರಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಫಲರಸನ್ತಿ ಫಲಸ್ಸ ರಸಂ, ಫಲಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ತಾಪೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬರಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಸರೂಪೋತಿ ಆಚಾರರಹಿತಸಭಾವೋ। ರೂಪಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಧಮ್ಮಾ ರೂಪರಸಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸದ್ದರಸಾದೀಸು। ಸದ್ದರಸೋತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಭೂತೋ ರಸೋ। ವಿಮುತ್ತಿರಸೋತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕೋ ರಸೋ। ಅತ್ಥರಸೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ ಅತ್ಥರಸೋ, ತಥಾ ಧಮ್ಮರಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ರೂಪಾಚಾರಾತಿಆದೀಸು ರಸಗ್ಗಹಣೇನ ಫಲರಸಂ ವದತಿ। ಸೋ ಹಿ ಫಲಸ್ಸ ರೂಪೋ ಚ, ರಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಸಾದೇತಬ್ಬತೋ ರಸೋ ಚಾತಿ ‘‘ರೂಪರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆಚಾರೋ ‘‘ರಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಸಚ್ಚಂ ಹವೇತಿ ಏತ್ಥ ಹವೇತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಏಕಂಸತ್ಥೋ ಚ ಅವಧಾರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚ್ಚಮೇವ ಸಾದುತರ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸರೀರಮುಪಬ್ರೂಹೇನ್ತಿ, ನ ಚಿತ್ತಂ। ನನು ಚ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಪಯೋಜನತ್ತಾ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪಬ್ರೂಹೇನ್ತೀತಿ? ನ, ಸುಖಸ್ಸ ಸರೀರಬ್ರೂಹನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ। ವಿರತಿಸಚ್ಚವಾಚಾತಿ ಸಚ್ಚವಿಸೇಸೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಂ ವದತಿ। ಚಿತ್ತಮುಪಬ್ರೂಹೇತಿ ಪದಾಲಿಕಾಯ ವಿರತಿವಾಚಾಯ ಸಚ್ಚರಸೇ ಸತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕಞ್ಚ ಸುಖಮಾವಹತಿ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ವಿಮುತ್ತಿರಸೋತಿ ಫಲಸುಖಂ ವದತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಮ್ಪಿ ವಾ। ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚರಸೋ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನರಸೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಅಚ್ಚುತಿರಸಂ ಅಸ್ಸಾಸಕರಣರಸ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನ ಪರಿಭಾವಿತತ್ತಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿರಸಸ್ಸ ಸಾದುತರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿರಸಪರಿಭಾವಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಕಾಮಂ ವಿಮುತ್ತಿರಸೋ ವಾ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚರಸೋ ವಾ ಸಾದುತರರಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತದಧಿಗಮೂಪಾಯಭೂತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭೂತಂ। ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಫಲಞ್ಚ ಕಾರಣಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಅತ್ಥರಸಾ ಧಮ್ಮರಸಾ ಚ ಸಾದೂ, ತತೋಪಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಮೇವ ಸಾದುರಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಲೋಕುತ್ತರಂ ಲೋಕಿಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅನ್ಧೋ, ಲೋಕಿಯತ್ಥಮೇವ ಜಾನನ್ತೋ ಏಕಚಕ್ಖು, ಉಭಯಂ ಜಾನನ್ತೋ ದ್ವಿಚಕ್ಖು। ಪರಹಿತಂ ಅತ್ತಹಿತಞ್ಚ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅನ್ಧೋ, ಅತ್ತಹಿತಮೇವ ಜಾನನ್ತೋ ಏಕಚಕ್ಖು, ಉಭಯತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತೋ ದ್ವಿಚಕ್ಖು। ಸೋ ದ್ವಿಚಕ್ಖುಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾಜೀವೀ। ತಂ ಪನ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಹಟ್ಠಪಟಿಪದಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಆರಾಧೇತ್ವಾತಿ ಚ ಸಾಧೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತನಯೇನೇವ। ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಜಾನನಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಕಿಂ ಅನುಜಾನಾತೀತಿ? ಗಾಥಾಯ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ವುತ್ತೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಂ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಿಂ ಅನುಜಾನಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಮೋಘಂ…ಪೇ॰… ಪರಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ। ಕಿಂ ಸನ್ದಸ್ಸೇತೀತಿ? ಯೇಸಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಬಲವಭಾವೇನ ಓಘತರಣಾದಿ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹವಸೇನ ಸನ್ದಸ್ಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಓಘತರಣನ್ತಿ ಓಘತರಣಪಟಿಪತ್ತಿಂ। ಅಸದ್ದಹನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ನ ಉಗ್ಘಾಟೀಯತೀತಿ ನ ಓತರತಿ। ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗೇನಾತಿ ಯಥಾಕಾಮಾಚಾರವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇನ। ಪಮತ್ತೋ ಪಮಾದಂ ಆಪನ್ನೋ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಕಾಮೇಸು ಏವ। ವಿಸತ್ತತ್ತಾ ಲಗ್ಗತ್ತಾ। ವೋಕಿಣ್ಣೋತಿ ವಿಸೇವಿತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖನ್ತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಓಕಾಸತ್ತಾ।
ಏತಾಯಾತಿ ಗಾಥಾಯಂ ಇಮಿನಾ ಪದೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಪ್ಪುರಿಸಸಂಸೇವೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗಪದಟ್ಠಾನಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಸದ್ಧಾಜಾತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ ದಿಟ್ಠೋಘತರಣಂ, ದಿಟ್ಠೋಘಸ್ಸ ತರಣಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ತರತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇಪಿ ಪನ ವತ್ತಮಾನಂ ವಿಯ ವೋಹರಣಂ ಯುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠೋಘಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಭಾವಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾತಿ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಪಟಿಪತ್ತನ್ತರಾಯಕರಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿ…ಪೇ॰… ತರತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇ ಸಕಿದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಆಗಮನಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ ಸಿಯಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಆರಾಧೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಅವಸೇಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ‘‘ಅವಸೇಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಅತಿಣ್ಣಂ ಅನವಸೇಸಂ ಭವೋಘವತ್ಥು ಗಹಿತಮೇವ ಸಿಯಾತಿ? ನ, ಉಪರಿ ದ್ವೀಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ತರಿತಬ್ಬಾನಂ ತೇಸಂ ಪರತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಹಾನವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ। ಅಪವಾದವಿಸಯಮ್ಪಿ ಪರಿಹರತಿ – ‘‘ಏವಂ ಏಸಾ ಚೋದನಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ। ಅನಾದಿಕಾಲಭಾವತ್ತಾ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ ಕಾಮೋಘತರಣಂ ಮಹತಾ ಏವ ವೀರಿಯೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯೇನಾ’’ತಿ। ತತಿಯಂ ಮಗ್ಗಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ। ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು ಕಾಮೋಘವತ್ಥು, ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಮಭವೋ। ಕಾಮೋಘಸಞ್ಞಿತನ್ತಿ ಕಾಮೋಘಸಙ್ಖಾತಂ। ಕಾಮನಟ್ಠೇನ ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ದುಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಕಾಮದುಕ್ಖಂ। ಅಸ್ಸಾದನಟ್ಠೇನ ಕಾಮೋ ಏವ ಸಞ್ಞಾತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ, ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ವಿಗತಾ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಿಗತಕಾಮಸಞ್ಞಾ ಪರಮಮಲಂ, ಅವಿಜ್ಜಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪರಮಂ ಮಲ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೪೩)।
ಪಞ್ಞಾಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಪದಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ। ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನೇನ ಸಬ್ಬೇಹಿ ವಿಯ ಉಗ್ಗಹಿತನಿಯಾಮೇನ। ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾತಿ ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಠಾನೇಸು। ಅತ್ಥಯುತ್ತಿಪುಚ್ಛಾತಿ ಪಞ್ಞಾದಿಅತ್ಥಸಮಧಿಗಮಸ್ಸ ಯುತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಞಾದಿಅತ್ಥಂ ಞತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಧನ-ಕಿತ್ತಿ-ಮಿತ್ತ-ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸರೂಪತೋ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧನಿಪ್ಫಾದನೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ। ನನು ಏಸ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಂ ತದಧಿಗಮೂಪಾಯಂ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಞ್ಚ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಯುತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಉಪರಿ ಪನ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಯುತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಏಕದೇಸೇನೇವ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ತಮೇವ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ। ‘‘ಕಾಯ ಯುತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಅತಿದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಧನಾದೀಸೂ’’ತಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥಯುತ್ತಿಪುಚ್ಛಾಭಾವೋ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಭಾವಿತೋತಿ।
ಸದ್ಧಾಸುಸ್ಸೂಸಾಅಪ್ಪಮಾದಉಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಭೇದೇನ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಭೂತೇನ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭೂತೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯೇ ಏವ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಅಪರಭಾಗೇ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇತಿ ವಾ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲಂ। ತತೋ ಪುಬ್ಬಸಾಧನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಪರಭಾಗೇ’’ತಿ ಪುನಾಹ, ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಂ। ನ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನೇವ ಪಞ್ಞಂ ಲಭತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸದ್ದಹಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ಸುಸ್ಸೂಸಾಮತ್ತೇನ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭೋ, ಅಥ ಖೋ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಪಞ್ಞಂ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ತಂತಂವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಸ್ಸೂಸಾಯಾತಿ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ। ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ಪಞ್ಞಾಧಿಗಮೂಪಾಯನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮಾಹ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಣಾತೀ’’ತಿ। ಗಹಿತಂ ನ ಪಮುಸ್ಸತಿ, ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸಲಕ್ಖಣೋ ಹಿ ಅಪ್ಪಮಾದೋತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ಯಾಥಾವತೋ ಗಹಣಕೋಸಲ್ಲಮೇವ ವಿಚಕ್ಖಣತಾ, ಅಥ ಖೋ ಯಾಥಾವತೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪವೇಧನಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರಿಕಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಹೇತುಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಸ್ಸೂಸಾಯ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಮುಪಪರಿಕ್ಖತೀತಿ ಸುತಕತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾಳಿಅತ್ಥೂಪಪರಿಕ್ಖಾಪುಬ್ಬಕಂ ರೂಪಾರೂಪವಿಭಾಗಂ ಪರಮತ್ಥಂ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ ವೀಮಂಸತಿ। ಅನುಪುಬ್ಬೇನಾತಿ ಏವಂ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಂ ಪತ್ವಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ತತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಞ್ಚ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ।
ಇಮಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಾರಣಾನಿ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದೇಸಕಾಲಾದೀನಿ ಅಹಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯೇ ಚ ಸಹಾಯಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಂ ಕಿಚ್ಚಂ ತಿರೇತಬ್ಬಂ, ತಾನಿ ದೇಸಕಾಲಾದೀನಿ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿವುಡ್ಢಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ದೇಸೋ, ಯತ್ಥಾಹಂ ಏತರಹಿ ವಸಾಮಿ, ಅಯಂ ಕಾಲೋ, ಇಮೇ ಮಿತ್ತಾ, ಇಮೇ ಅಮಿತ್ತಾ, ಇಮೇ ಆಯವಯಾ, ಅಹಞ್ಚ ಏದಿಸೋ ಜಾತಿ-ಕುಲ-ಪದೇಸ-ಬಲಭೋಗ-ಪರಿವಾರಾದೀಹಿ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಇದಾನಿ ಆರದ್ಧಬ್ಬಂ, ಇದಾನಿ ನಾರದ್ಧಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಹಿ ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ಧನಸ್ಸ ಪಟಿರೂಪಾಧಿಗಮೂಪಾಯಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ। ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲವಿಸೋಧನಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಹಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಧುರೋ ವಿಯಾತಿ ಧುರೋ, ಭಾರೋ। ಇಧ ಪನ ಧುರಸಮ್ಪಗ್ಗಹೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಧುರೋ, ವೀರಿಯಂ। ಸೋ ಸಾತಿಸಯೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಧುರವಾ। ‘‘ಉಟ್ಠಾತಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಚೇತಸಿಕವೀರಿಯವಸೇನಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತಂ। ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಧೋರಯ್ಹಭಾವತೋ। ತಿಣಾ ಭಿಯ್ಯೋ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ತಿಣಂ ವಿಯ ಪರಿಭವನ್ತೋ ಅತಿಭುಯ್ಯ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘ಕರಂ ಪುರಿಸಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಸೋ ಸುಖಾ ನ ವಿಹಾಯತಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೩)।
‘‘ನ ದಿವಾ ಸೋಪ್ಪಸೀಲೇನ, ರತ್ತಿಮುಟ್ಠಾನದೇಸ್ಸಿನಾ।
ನಿಚ್ಚಂ ಮತ್ತೇನ ಸೋಣ್ಡೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಆವಸಿತುಂ ಘರ’’ನ್ತಿ ಚ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೩)। –
ಏವಮಾದೀನಂ ಅಸಿಥಿಲಪರಕ್ಕಮೋ ಅನಲಸಭಾವತೋ। ಏಕಮೂಸಿಕಾಯಾತಿ ಏಕಾಯ ಮತಮೂಸಿಕಾಯ। ನಚಿರಸ್ಸೇವಾತಿ ಚತುಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇಯೇವ। ಚತುಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಂ ಚೂಳನ್ತೇವಾಸೀ ವಿಯಾತಿ ಕಾಕಣಿಕಡ್ಢಕಹಾಪಣ-ಸೋಳಸ-ಕಹಾಪಣ-ಚತುವೀಸತಿ-ಕಹಾಪಣ-ಸತಹರಣಕ್ಕಮೇನ ದ್ವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚೂಳಕಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನೋ ಧೀತುಲಾಭವಸೇನ ದ್ವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏವಂ ಚತುಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಂ ಧನಂ ಏಕಮೂಲೇನ ಯಥಾ ಚೂಳನ್ತೇವಾಸೀ ವಿನ್ದಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪತಿರೂಪಕಾರೀ ಧುರವಾ ಉಟ್ಠಾತಾ ವಿನ್ದತೇ ಧನಂ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಚೂಳಕಸೇಟ್ಠಿಜಾತಕೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಅಪ್ಪಕೇನಪಿ ಮೇಧಾವೀ, ಪಾಭತೇನ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।
ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ, ಅಣುಂ ಅಗ್ಗಿಂವ ಸನ್ಧಮ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೪)।
ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ। ‘‘ಸಚ್ಚವಾದೀ ಭೂತವಾದೀ’’ತಿ ಕಿತ್ತಿಂ ಪಪ್ಪೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಚ್ಛಿತಪತ್ಥಿತನ್ತಿ ಯೇಹಿ ಮಿತ್ತಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತೇಹಿ ಇತರಂ ಪತ್ಥಿತಂ। ಮಿತ್ತಾನಿ ಗನ್ಥತೀತಿ ಮಿತ್ತಭಾವಂ ಘಟೇತಿ। ದಾನಸ್ಸ ಪಿಯಭಾವಕರಣತೋ ‘‘ದದಂ ಪಿಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ದಾನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಮಿತ್ತಭಾವಾವಹಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದುದ್ದದಂ ವಾ ದದಂ ತಂ ಗನ್ಥತೀ’’ತಿ ಆಹ। ದದನ್ತಿ ಚ ಲಕ್ಖಣವಚನಮೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಾನಮುಖೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿ।
ಆಳವಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಗಹಟ್ಠವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ। ಸದ್ಧಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸದ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಸ್ಸ। ಘರಮೇಸಿನೋತಿ ಘರಾವಾಸಸಙ್ಖಾತಂ ಘರಂ ಏಸನ್ತಸ್ಸ। ಘರಾವಾಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಘರ’’ನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಾ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ’’ತಿ। ‘‘ಏತೇ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಗಹಿತಾ ಅನನ್ತರಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಇಮೇ ಕುಸಲಾ, ಇಮೇ ಅಕುಸಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇ ಅತ್ಥೇ ಯಾಥಾವತೋ ಧಾರಣತೋ ಉಪಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮೋ। ಸಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಿತಿ, ವೀರಿಯಂ। ಚಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ಚಾಗೋ, ದಾನಂ। ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲತೋ ಫಲುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ಸನ್ತಿ।
ಅಞ್ಞೇಪೀತಿ ಇತೋ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸಮುದಾಯತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಯದಿ ಸನ್ತಿ, ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪುಚ್ಛಸ್ಸೂತಿ। ಕಿಲೇಸೇ, ಕಾಯವಾಚಾದಿಕೇ ವಾ ದಮೇತೀತಿ ದಮೋ ಉಟ್ಠಾನಂ, ವೀರಿಯಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಪುಚ್ಛಾಯ। ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಭಾವತ್ಥಪದಾನಂ ಬನ್ಧನೇನ ಸಹ। ಏಕಮೇಕಂ ಪದನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾದಿಕಮೇಕೇಕಂ ಪದಂ। ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಞ್ಞಾತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ಆಗತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಞಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬) ವೇವಚನಪದಾನಂ ಉದ್ಧರಣಂ ಪದುದ್ಧಾರೋ। ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ದಮೇತೀತಿ ದಮೋತಿ ಏವಂ ಪದಸ್ಸ ಕಥನಂ ಪದವಣ್ಣನಾ।
ಅಜ್ಜಾತಿ ವಾ ಏತರಹಿ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಸದ್ದಹಾನೋ ಅರಹತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧಾವಗಹಣಂ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚತಾಯ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕತ್ಥಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೋ। ಏವಞ್ಚ ಯಕ್ಖೋ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಲಾಭಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಕಥಂಸು ಲಭತೇ ಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹಾತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ತೇನ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಅತ್ಥೋ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅರೀಯತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾರಣಂ। ವಿಚಕ್ಖಣೇ ಸಪಯೋಜನತಾಯ।
ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಆವಿಭಾವನಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ। ಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಚ ಸದಿಸಸ್ಸಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ। ತೇನಾಹ –
‘‘ನಯಿಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ,
ಬುದ್ಧೇನ ಸೇಟ್ಠೋವ ಸಮೋವ ವಿಜ್ಜತಿ।
ಆಹುನೇಯ್ಯಾನಂ ಪರಮಾಹುತಿಂ ಗತೋ,
ಪುಞ್ಞತ್ಥಿಕಾನಂ ವಿಪುಲಫಲೇಸಿನ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೦೪೭)।
ಸಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಗಾಹಿಕಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ। ಸುನ್ದರಾ ಬೋಧಿ ಸುಬೋಧಿ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸುಬೋಧಿ ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿ, ಸಾ ಏವ ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿತಾ। ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತದೇವತಾಹಿ ಸಙ್ಘುಟ್ಠಸಾಧುಕಾರಸದ್ದುಟ್ಠಾನಞ್ಚ।
ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ತಂ ಯಕ್ಖೋ…ಪೇ॰… ಪೂರೇಸೀತಿ ಗಾಥಾಪೂರಣತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾರೂಪಾನಿ ಅಕಾಸಿ। ಅಬ್ಯಾಧಿತಾತಿ ಅರೋಗಾ। ‘‘ಅಬ್ಯಥಿತಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ಸಯಸನ್ತಾಸರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘ಹತ್ಥಯೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಹತ್ಥಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಳವಿನಗರನ್ತಿ ಆಳವಿನಗರವಾಸಿನೋ ವದತಿ। ಭವತಿ ಹಿ ತತ್ರಟ್ಠತಾಯ ತಂ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮೋ ಆಗತೋ, ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಏಕಕೋಲಾಹಲೇನ ವತ್ತಮಾನೇನ।
ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತ್ವಾತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ। ಕಾಮಂ ಸಮ್ಭಾರೋ ತೇನ ಕತೋತಿ ನತ್ಥಿ, ಯುದ್ಧತ್ಥಂ ಪನ ಬಹುಸೋ ಉಸ್ಸಾಹಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಯುದ್ಧಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಮೇವ ಆಳವಕಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ದೇಸನಾಯ ಸನ್ನಿಪತಿತಪರಿಸಾಯ ಸಪ್ಪಾಯತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಥಾಪರಿ…ಪೇ॰… ಅಹೋಸೀ’’ತಿ। ಚತೂಹಿ ವತ್ಥೂಹೀತಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ। ಪರಿಸನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ। ‘‘ಇತರಞ್ಚಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ।
ಆಳವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಾರತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಿನಿಯಾ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಯಕ್ಖಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।