೩. ದಿಟ್ಠಿಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಸೋತಾಪತ್ತಿವಗ್ಗೋ
೧. ವಾತಸುತ್ತಂ
೨೦೬. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ। ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ?
‘‘ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ ಭಗವಂನೇತ್ತಿಕಾ ಭಗವಂಪಟಿಸರಣಾ। ಸಾಧು ವತ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಞ್ಞೇವ ಪಟಿಭಾತು ಏತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವತೋ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಾರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಣಾಥ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ; ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ। ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ –
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’ತಿ। ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’ । ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ವೇದನಾ ನಿಚ್ಚಾ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ವಾ’’ತಿ… ‘‘ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ಯಮಿದಂ (ಅಞ್ಞತ್ಥ) ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಇಮೇಸು ಛಸು (ಸೀ॰ ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰ ಪೀ॰) ಏವಮುಪರಿಪಿ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಏತಂಮಮಸುತ್ತಂ
೨೦೭. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ … ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ದುತಿಯಂ।
೩. ಸೋಅತ್ತಾಸುತ್ತಂ
೨೦೮. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸೋ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಲೋಕೋ, ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰…।
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸೋ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಲೋಕೋ, ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’ತಿ । ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸೋ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಲೋಕೋ, ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸೋ ಅತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸೋ ಅತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸೋ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಲೋಕೋ, ಸೋ ಪೇಚ್ಚ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ತತಿಯಂ।
೪. ನೋಚಮೇಸಿಯಾಸುತ್ತಂ
೨೦೯. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ, ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰…।
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ, ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ, ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ, ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ, ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೋ ಚಸ್ಸಂ, ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ, ನಾಭವಿಸ್ಸ, ನ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ನತ್ಥಿದಿನ್ನಸುತ್ತಂ
೨೧೦. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ, ನತ್ಥಿ ಹುತಂ, ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಸುಕ್ಕಟದುಕ್ಕಟಾನಂ (ಸೀ॰ ಪೀ॰) ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ; ನತ್ಥಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋ, ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ, ನತ್ಥಿ ಪಿತಾ, ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ; ನತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಸಮಗ್ಗತಾ (ಕ॰) ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇನ್ತಿ। ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ ಚಾತುಮ್ಮಹಾಭೂತಿಕೋ (ಸೀ॰ ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰ ಪೀ॰) ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಯದಾ ಕಾಲಙ್ಕರೋತಿ ಪಥವೀ ಪಥವೀಕಾಯಂ ಅನುಪೇತಿ ಅನುಪಗಚ್ಛತಿ, ಆಪೋ ಆಪೋಕಾಯಂ ಅನುಪೇತಿ ಅನುಪಗಚ್ಛತಿ, ತೇಜೋ ತೇಜೋಕಾಯಂ ಅನುಪೇತಿ ಅನುಪಗಚ್ಛತಿ, ವಾಯೋ ವಾಯೋಕಾಯಂ ಅನುಪೇತಿ ಅನುಪಗಚ್ಛತಿ। ಆಕಾಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಙ್ಕಮನ್ತಿ। ಆಸನ್ದಿಪಞ್ಚಮಾ ಪುರಿಸಾ ಮತಂ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಯಾವ ಆಳಾಹನಾ ಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ಕಾಪೋತಕಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ಭವನ್ತಿ। ಭಸ್ಸನ್ತಾ ಆಹುತಿಯೋ। ದತ್ತುಪಞ್ಞತ್ತಂ ಯದಿದಂ ದಾನಂ ದತ್ತುಪಞ್ಞತ್ತಮಿದಂ ದಾನಂ ನಾಮ (ಸಬ್ಬತ್ಥ)। ತೇಸಂ ತುಚ್ಛಂ ಮುಸಾ ವಿಲಾಪೋ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅತ್ಥಿಕವಾದಂ ವದನ್ತಿ। ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ , ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ಯೇ ಕೇಚಿ ಅತ್ಥಿಕವಾದಂ ವದನ್ತಿ; ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ , ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಕರೋತೋಸುತ್ತಂ
೨೧೧. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಕರೋತೋ ಕಾರಯತೋ ಛಿನ್ದತೋ ಛೇದಾಪಯತೋ ಪಚತೋ ಪಾಚಾಪಯತೋ ಸೋಚತೋ ಸೋಚಾಪಯತೋ ಕಿಲಮತೋ ಕಿಲಮಾಪಯತೋ ಫನ್ದತೋ ಫನ್ದಾಪಯತೋ ಪಾಣಮತಿಪಾತಯತೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತೋ ಸನ್ಧಿಂ ಛಿನ್ದತೋ ನಿಲ್ಲೋಪಂ ಹರತೋ ಏಕಾಗಾರಿಕಂ ಕರೋತೋ ಪರಿಪನ್ಥೇ ತಿಟ್ಠತೋ ಪರದಾರಂ ಗಚ್ಛತೋ ಮುಸಾ ಭಣತೋ ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪಂ। ಖುರಪರಿಯನ್ತೇನ ಚೇಪಿ ಚಕ್ಕೇನ ಯೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಥವಿಯಾ ಪಾಣೇ ಏಕಮಂಸಖಲಂ ಏಕಮಂಸಪುಞ್ಜಂ ಕರೇಯ್ಯ, ನತ್ಥಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಆಗಮೋ। ದಕ್ಖಿಣಂ ಚೇಪಿ ಗಙ್ಗಾಯ ತೀರಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ; ಹನನ್ತೋ ಘಾತೇನ್ತೋ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಛೇದಾಪೇನ್ತೋ ಪಚನ್ತೋ ಪಾಚೇನ್ತೋ, ನತ್ಥಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಆಗಮೋ। ಉತ್ತರಂ ಚೇಪಿ ಗಙ್ಗಾಯ ತೀರಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ; ದದನ್ತೋ ದಾಪೇನ್ತೋ ಯಜನ್ತೋ ಯಜಾಪೇನ್ತೋ, ನತ್ಥಿ ತತೋನಿದಾನಂ ಪುಞ್ಞಂ, ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ। ದಾನೇನ ದಮೇನ ಸಂಯಮೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’’ತಿ। ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಕರೋತೋ ಕಾರಯತೋ…ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಕರೋತೋ ಕಾರಯತೋ…ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಕರೋತೋ…ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಕರೋತೋ ಕಾರಯತೋ …ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಕರೋತೋ ಕಾರಯತೋ…ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗಮೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ಹೇತುಸುತ್ತಂ
೨೧೨. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯ। ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ। ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ। ನತ್ಥಿ ಬಲಂ ನತ್ಥಿ ವೀರಿಯಂ ನತ್ಥಿ ಪುರಿಸಥಾಮೋ ನತ್ಥಿ ಪುರಿಸಪರಕ್ಕಮೋ। ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಭೂತಾ ಸಬ್ಬೇ ಜೀವಾ ಅವಸಾ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತಾ ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’ತಿ । ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ …ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಮಹಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ
೨೧೩. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ, ಅಕಟವಿಧಾ, ಅನಿಮ್ಮಿತಾ, ಅನಿಮ್ಮಾತಾ, ವಞ್ಝಾ, ಕೂಟಟ್ಠಾ, ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ; ತೇ ನ ಇಞ್ಜನ್ತಿ, ನ ವಿಪರಿಣಮನ್ತಿ ನ ವಿಪರಿಣಾಮೇನ್ತಿ (ಪೀ॰ ಕ॰), ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತಿ; ನಾಲಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಖಾಯ ವಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾಯ ವಾ। ಕತಮೇ ಸತ್ತ? ಪಥವೀಕಾಯೋ, ಆಪೋಕಾಯೋ, ತೇಜೋಕಾಯೋ, ವಾಯೋಕಾಯೋ, ಸುಖೇ, ದುಕ್ಖೇ, ಜೀವೇ ಸತ್ತಮೇ। ಇಮೇ ಸತ್ತ ಜೀವೇ। ಸತ್ತಿಮೇ (ಬಹೂಸು) ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ, ಅಕಟವಿಧಾ, ಅನಿಮ್ಮಿತಾ, ಅನಿಮ್ಮಾತಾ, ವಞ್ಝಾ, ಕೂಟಟ್ಠಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ; ತೇ ನ ಇಞ್ಜನ್ತಿ, ನ ವಿಪರಿಣಮನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತಿ; ನಾಲಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಖಾಯ ವಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾಯ ವಾ। ಯೋಪಿ ತಿಣ್ಹೇನ ಸತ್ಥೇನ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಸೋಪಿ ಕಞ್ಚಿ ನ ಕೋಚಿ ಕಞ್ಚಿ (ಸೀ॰ ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰), ನ ಕೋಚಿ ತಂ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ; ಸತ್ತನ್ನಂತ್ವೇವ ಕಾಯಾನಮನ್ತರೇನ ಸತ್ಥಂ ವಿವರಮನುಪವಿಸತಿ ವಿವರಮನುಪತತಿ (ಕತ್ಥಚಿ) ದೀಘಮಜ್ಝಿಮೇಸುಪಿ। ಚುದ್ದಸ ಖೋ ಪನಿಮಾನಿ ಯೋನಿಪಮುಖಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಟ್ಠಿ ಚ ಸತಾನಿ ಛ ಚ ಸತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಚ ಕಮ್ಮುನೋ ಸತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಚ ಕಮ್ಮಾನಿ, ತೀಣಿ ಚ ಕಮ್ಮಾನಿ , ಕಮ್ಮೇ ಚ ಅಡ್ಢಕಮ್ಮೇ ಚ ದ್ವಟ್ಠಿಪಟಿಪದಾ, ದ್ವಟ್ಠನ್ತರಕಪ್ಪಾ, ಛಳಾಭಿಜಾತಿಯೋ, ಅಟ್ಠಪುರಿಸಭೂಮಿಯೋ, ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ಆಜೀವಕಸತೇ, ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸತೇ, ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ನಾಗವಾಸಸತೇ, ವೀಸೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಸತೇ, ತಿಂಸೇ ನಿರಯಸತೇ, ಛತ್ತಿಂಸರಜೋಧಾತುಯೋ, ಸತ್ತ ಸಞ್ಞೀಗಬ್ಭಾ, ಸತ್ತ ಅಸಞ್ಞೀಗಬ್ಭಾ, ಸತ್ತ ನಿಗಣ್ಠಿಗಬ್ಭಾ, ಸತ್ತ ದೇವಾ , ಸತ್ತ ಮಾನುಸಾ, ಸತ್ತ ಪೇಸಾಚಾ, ಸತ್ತ ಸರಾ, ಸತ್ತ ಪವುಟಾ ಸಪುಟಾ (ಕ॰), ಪವುಧಾ (ಪೀ॰), ಸತ್ತ ಪಪಾತಾ, ಸತ್ತ ಚ ಪಪಾತಸತಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುಪಿನಾ, ಸತ್ತ ಸುಪಿನಸತಾನಿ, ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ ಮಹಾಕಪ್ಪುನೋ (ಸೀ॰ ಪೀ॰) ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯಾನಿ ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ಅಪರಿಪಕ್ಕಂ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಪರಿಪಾಚೇಸ್ಸಾಮಿ; ಪರಿಪಕ್ಕಂ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸ ಬ್ಯನ್ತೀಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಹೇವಂ ನತ್ಥಿ ದೋಣಮಿತೇ ಸುಖದುಕ್ಖೇ ಪರಿಯನ್ತಕತೇ ಸಂಸಾರೇ, ನತ್ಥಿ ಹಾಯನವಡ್ಢನೇ, ನತ್ಥಿ ಉಕ್ಕಂಸಾವಕಂಸೇ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಸುತ್ತಗುಳೇ ಖಿತ್ತೇ ನಿಬ್ಬೇಠಿಯಮಾನಮೇವ ಪಲೇತಿ; ಏವಮೇವ ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ನಿಬ್ಬೇಠಿಯಮಾನಾ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಲೇನ್ತೀ’’’ತಿ?
ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ, ಅಕಟವಿಧಾ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಲೇನ್ತೀ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ, ಅಕಟವಿಧಾ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಲೇನ್ತೀ’’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ ಅಕಟವಿಧಾ…ಪೇ॰… ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಲೇನ್ತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ ಅಕಟಾ ಅಕಟವಿಧಾ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬೇಠಿಯಮಾನಾ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಲೇನ್ತೀ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ
೨೧೪. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ … ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ನವಮಂ।
೧೦. ಅಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ
೨೧೫. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ದಸಮಂ।
೧೧. ಅನ್ತವಾಸುತ್ತಂ
೨೧೬. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಏಕಾದಸಮಂ।
೧೨. ಅನನ್ತವಾಸುತ್ತಂ
೨೧೭. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ದ್ವಾದಸಮಂ।
೧೩. ತಂಜೀವಂತಂಸರೀರಂಸುತ್ತಂ
೨೧೮. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’’ನ್ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ತೇರಸಮಂ।
೧೪. ಅಞ್ಞಂಜೀವಂಅಞ್ಞಂಸರೀರಂಸುತ್ತಂ
೨೧೯. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’’’ನ್ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಚುದ್ದಸಮಂ।
೧೫. ಹೋತಿತಥಾಗತೋಸುತ್ತಂ
೨೨೦. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಪನ್ನರಸಮಂ।
೧೬. ನಹೋತಿತಥಾಗತೋಸುತ್ತಂ
೨೨೧. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಸೋಳಸಮಂ।
೧೭. ಹೋತಿಚನಚಹೋತಿತಥಾಗತೋಸುತ್ತಂ
೨೨೨. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ , ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಸತ್ತರಸಮಂ।
೧೮. ನೇವಹೋತಿನನಹೋತಿತಥಾಗತೋಸುತ್ತಂ
೨೨೩. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ…ಪೇ॰…।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಮ್ಪಿದಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ ತಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಇಮೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪಿಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯನೋ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಾರಸಮಂ ।
ಸೋತಾಪತ್ತಿವಗ್ಗೋ।
ಅಟ್ಠಾರಸವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ।
ತಸ್ಸುದ್ದಾನಂ –
ವಾತಂ ಏತಂ ಮಮ, ಸೋ ಅತ್ತಾ ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ।
ನತ್ಥಿ ಕರೋತೋ ಹೇತು ಚ, ಮಹಾದಿಟ್ಠೇನ ಅಟ್ಠಮಂ॥
ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ ಚ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಚ ಅನ್ತವಾ ಚ।
ಅನನ್ತವಾ ಚ ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ।
ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಚ॥
ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ।
ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ।
ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ॥
೨. ದುತಿಯಗಮನವಗ್ಗೋ
೧. ವಾತಸುತ್ತಂ
೨೨೪. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ, ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ , ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ, ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ। ಪಠಮಂ।
೨೨೫-೨೪೦. (ಪುರಿಮವಗ್ಗೇ ವಿಯ ಅಟ್ಠಾರಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ।) ಸತ್ತರಸಮಂ।
೧೮. ನೇವಹೋತಿನನಹೋತಿಸುತ್ತಂ
೨೪೧. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ … ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ, ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ಅಟ್ಠಾರಸಮಂ।
೧೯. ರೂಪೀಅತ್ತಾಸುತ್ತಂ
೨೪೨. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ , ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ವೇದನಾ…ಪೇ॰… ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ಏಕೂನವೀಸತಿಮಂ।
೨೦. ಅರೂಪೀಅತ್ತಾಸುತ್ತಂ
೨೪೩. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? (ಪೇಯ್ಯಾಲೋ) ವೀಸತಿಮಂ।
೨೧. ರೂಪೀಚಅರೂಪೀಚಅತ್ತಾಸುತ್ತಂ
೨೪೪. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ…ಪೇ॰…। ಏಕವೀಸತಿಮಂ।
೨೨. ನೇವರೂಪೀನಾರೂಪೀಅತ್ತಾಸುತ್ತಂ
೨೪೫. ‘‘ನೇವ ರೂಪೀ ನಾರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ…ಪೇ॰…। ಬಾವೀಸತಿಮಂ।
೨೩. ಏಕನ್ತಸುಖೀಸುತ್ತಂ
೨೪೬. ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ…ಪೇ॰…। ತೇವೀಸತಿಮಂ।
೨೪. ಏಕನ್ತದುಕ್ಖೀಸುತ್ತಂ
೨೪೭. ‘‘ಏಕನ್ತದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ…ಪೇ॰…। ಚತುವೀಸತಿಮಂ।
೨೫. ಸುಖದುಕ್ಖೀಸುತ್ತಂ
೨೪೮. ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ…ಪೇ॰…। ಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಂ।
೨೬. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀಸುತ್ತಂ
೨೪೯. ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ , ದುಕ್ಖೇ ಸತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ, ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ಛಬ್ಬೀಸತಿಮಂ।
ದುತಿಯಪೇಯ್ಯಾಲೋ।
ತಸ್ಸುದ್ದಾನಂ –
ವಾತಂ ಏತಂ ಮಮ ಸೋ, ಅತ್ತಾ ನೋ ಚ ಮೇ ಸಿಯಾ।
ನತ್ಥಿ ಕರೋತೋ ಹೇತು ಚ, ಮಹಾದಿಟ್ಠೇನ ಅಟ್ಠಮಂ॥
ಸಸ್ಸತೋ ಅಸಸ್ಸತೋ ಚೇವ, ಅನ್ತಾನನ್ತವಾ ಚ ವುಚ್ಚತಿ।
ತಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಞ್ಚ, ತಥಾಗತೇನ ಚತ್ತಾರೋ॥
ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ।
ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ।
ನೇವ ರೂಪೀ ನಾರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ॥
ಏಕನ್ತದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಸುಖದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ।
ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ।
ಇಮೇ ಛಬ್ಬೀಸತಿ ಸುತ್ತಾ, ದುತಿಯವಾರೇನ ದೇಸಿತಾ॥
೩. ತತಿಯಗಮನವಗ್ಗೋ
೧. ನವಾತಸುತ್ತಂ
೨೫೦. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰…।
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವೇದನಾಯ ಸತಿ… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ, ತದುಪಾದಾಯ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ, ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ , ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ, ತದುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ। ಪಠಮಂ।
೨೫೧-೨೭೪. (ದುತಿಯವಗ್ಗೇ ವಿಯ ಚತುವೀಸತಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಪೂರೇತಬ್ಬಾನಿ।) ಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಂ।
೨೬. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀಸುತ್ತಂ
೨೭೫. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰…।
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ …ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ, ತದುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ವೇದನಾ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’…ಪೇ॰… ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ , ಅಪಿ ನು ತಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ, ತದುಪಾದಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ಛಬ್ಬೀಸತಿಮಂ।
ತತಿಯಪೇಯ್ಯಾಲೋ।
೪. ಚತುತ್ಥಗಮನವಗ್ಗೋ
೧. ನವಾತಸುತ್ತಂ
೨೭೬. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ । ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ನ ನಜ್ಜೋ ಸನ್ದನ್ತಿ , ನ ಗಬ್ಭಿನಿಯೋ ವಿಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉದೇನ್ತಿ ವಾ ಅಪೇನ್ತಿ ವಾ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰…।
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತಾ’’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ … ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ, ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ – ‘ನೇತಂ ಮಮ , ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ… ಯಾ ಕಾಚಿ ಸಞ್ಞಾ… ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ… ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ – ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
‘‘ಏವಂ ಪಸ್ಸಂ…ಪೇ॰… ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಪಠಮಂ।
೨೭೭-೩೦೦. (ದುತಿಯವಗ್ಗೇ ವಿಯ ಚತುವೀಸತಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಪೂರೇತಬ್ಬಾನಿ।) ಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಂ।
೨೬. ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀಸುತ್ತಂ
೩೦೧. ಸಾವತ್ಥಿನಿದಾನಂ। ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ಕಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ಕಿಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ಭಗವಂಮೂಲಕಾ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰…।
‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ, ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ, ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ। ವೇದನಾಯ ಸತಿ… ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತಿ… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’ । ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ – ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ… ಯಾ ಕಾಚಿ ಸಞ್ಞಾ… ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ… ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ, ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ – ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
‘‘ಏವಂ ಪಸ್ಸಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ರೂಪಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ವೇದನಾಯಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ಸಞ್ಞಾಯಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ಸಙ್ಖಾರೇಸುಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ। ನಿಬ್ಬಿನ್ದಂ ವಿರಜ್ಜತಿ; ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತಿ। ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ। ‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಕತಂ ಕರಣೀಯಂ , ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾ’ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಛಬ್ಬೀಸತಿಮಂ।
ತಸ್ಸುದ್ದಾನಂ –
ಪುರಿಮಗಮನೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾ।
ದುತಿಯಗಮನೇ ಛಬ್ಬೀಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ॥
ತತಿಯಗಮನೇ ಛಬ್ಬೀಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ।
ಚತುತ್ಥಗಮನೇ ಛಬ್ಬೀಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ॥
ದಿಟ್ಠಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸಮತ್ತಂ।