೧೦. ಅಬ್ಯಾಕತಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಖೇಮಾಸುತ್ತಂ
೪೧೦. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ। ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಖೇಮಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಕೋಸಲೇಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನಾ ಅನ್ತರಾ ಚ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಸಾಕೇತಂ ತೋರಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಾಸಂ ಉಪಗತಾ ಹೋತಿ। ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಸಾಕೇತಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಅನ್ತರಾ ಚ ಸಾಕೇತಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಸಾವತ್ಥಿಂ ತೋರಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಏಕರತ್ತಿವಾಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ। ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಪುರಿಸಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಅಮ್ಭೋ ಪುರಿಸ, ತೋರಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಥಾರೂಪಂ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಜಾನ ಯಮಹಂ ಅಜ್ಜ ಪಯಿರುಪಾಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಏವಂ, ದೇವಾ’’ತಿ ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಪಸೇನದಿಸ್ಸ ಕೋಸಲಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ತೋರಣವತ್ಥುಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಅನ್ವಾಹಿಣ್ಡನ್ತೋ (ಸೀ॰) ನಾದ್ದಸ ತಥಾರೂಪಂ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಯಂ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಪಯಿರುಪಾಸೇಯ್ಯ। ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಖೇಮಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ತೋರಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಾಸಂ ಉಪಗತಂ। ದಿಸ್ವಾನ ಯೇನ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಪಸೇನದಿಂ ಕೋಸಲಂ ಏತದವೋಚ –
‘‘ನತ್ಥಿ ಖೋ, ದೇವ, ತೋರಣವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಥಾರೂಪೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಯಂ ದೇವೋ ಪಯಿರುಪಾಸೇಯ್ಯ। ಅತ್ಥಿ ಚ ಖೋ, ದೇವ, ಖೇಮಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನೀ, ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಿಕಾ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ। ತಸ್ಸಾ ಖೋ ಪನ ಅಯ್ಯಾಯ ಏವಂ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ – ‘ಪಣ್ಡಿತಾ, ವಿಯತ್ತಾ ಮೇಧಾವಿನೀ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಚಿತ್ತಕಥಾ ಕಲ್ಯಾಣಪಟಿಭಾನಾ’ತಿ। ತಂ ದೇವೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೂ’’ತಿ।
ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಯೇನ ಖೇಮಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಖೇಮಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಖೇಮಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಅಯ್ಯೇ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನಯ್ಯೇ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಅಯ್ಯೇ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನಯ್ಯೇ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ। ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಅಯ್ಯೇ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ, ಇತಿ ಪುಟ್ಠಾ ಸಮಾನಾ – ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ‘ಕಿಂ ಪನಯ್ಯೇ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠಾ ಸಮಾನಾ – ‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಅಯ್ಯೇ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠಾ ಸಮಾನಾ – ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ‘ಕಿಂ ಪನಯ್ಯೇ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠಾ ಸಮಾನಾ – ‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ‘ಕೋ ನು ಖೋ , ಅಯ್ಯೇ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’’ತಿ?
‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಞ್ಞೇವೇತ್ಥ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ। ಯಥಾ ತೇ ಖಮೇಯ್ಯ ತಥಾ ನಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಾಸಿ। ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಗಣಕೋ ವಾ ಮುದ್ದಿಕೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾಯಕೋ ವಾ ಯೋ ಪಹೋತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ವಾಲುಕಂ ವಾಲಿಕಂ (ಸೀ॰ ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰) ಗಣೇತುಂ – ಏತ್ತಕಾ ಏತ್ತಿಕಾ (ಸೀ॰) ವಾಲುಕಾ ಇತಿ ವಾ, ಏತ್ತಕಾನಿ ವಾಲುಕಸತಾನಿ ಇತಿ ವಾ, ಏತ್ತಕಾನಿ ವಾಲುಕಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇತಿ ವಾ, ಏತ್ತಕಾನಿ ವಾಲುಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇತಿ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಅಯ್ಯೇ’’। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ಕೋಚಿ ಗಣಕೋ ವಾ ಮುದ್ದಿಕೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾಯಕೋ ವಾ ಯೋ ಪಹೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ಗಣೇತುಂ – ಏತ್ತಕಾನಿ ಉದಕಾಳ್ಹಕಾನಿ ಇತಿ ವಾ, ಏತ್ತಕಾನಿ ಉದಕಾಳ್ಹಕಸತಾನಿ ಇತಿ ವಾ, ಏತ್ತಕಾನಿ ಉದಕಾಳ್ಹಕಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇತಿ ವಾ, ಏತ್ತಕಾನಿ ಉದಕಾಳ್ಹಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇತಿ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಅಯ್ಯೇ’’। ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು’’? ‘‘ಮಹಾಯ್ಯೇ, ಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇನ ರೂಪೇ ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ ತಂ ರೂಪಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಂ ಅನಭಾವಙ್ಕತಂ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಂ। ರೂಪಸಙ್ಖಾಯವಿಮುತ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ। ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ।
‘‘ಯಾಯ ವೇದನಾಯ ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ಸಾ ವೇದನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಅನಭಾವಙ್ಕತಾ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ। ವೇದನಾಸಙ್ಖಾಯವಿಮುತ್ತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ। ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ।
‘‘ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾ ತಥಾಗತಂ…ಪೇ॰… ಯೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಾ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ ಅನಭಾವಙ್ಕತಾ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ। ಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾಯವಿಮುತ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ। ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ , ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ।
‘‘ಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಂ ಅನಭಾವಙ್ಕತಂ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾಯವಿಮುತ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ। ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತೀ’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಖೇಮಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಖೇಮಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯಾ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಮಯಾ – ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯಾ – ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಮಯಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯಾ – ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ…ಪೇ॰…। ‘‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಮಯಾ – ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ?
‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತಞ್ಞೇವೇತ್ಥ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ। ಯಥಾ ತೇ ಖಮೇಯ್ಯ ತಥಾ ನಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಾಸಿ। ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಗಣಕೋ ವಾ ಮುದ್ದಿಕೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾಯಕೋ ವಾ ಯೋ ಪಹೋತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ವಾಲುಕಂ ಗಣೇತುಂ – ಏತ್ತಕಾ ವಾಲುಕಾ ಇತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ಏತ್ತಕಾನಿ ವಾಲುಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇತಿ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ ಕೋಚಿ ಗಣಕೋ ವಾ ಮುದ್ದಿಕೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾಯಕೋ ವಾ ಯೋ ಪಹೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ಗಣೇತುಂ – ಏತ್ತಕಾನಿ ಉದಕಾಳ್ಹಕಾನಿ ಇತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ಏತ್ತಕಾನಿ ಉದಕಾಳ್ಹಕಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಇತಿ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು’’? ‘‘ಮಹಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇನ ರೂಪೇನ ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ತಂ ರೂಪಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಂ ಅನಭಾವಙ್ಕತಂ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಂ। ರೂಪಸಙ್ಖಾಯವಿಮುತ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ। ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ। ಯಾಯ ವೇದನಾಯ…ಪೇ॰… ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ…ಪೇ॰… ಯೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ…ಪೇ॰…’’।
‘‘ಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ತಥಾಗತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಂ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಂ ಅನಭಾವಙ್ಕತಂ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾಯವಿಮುತ್ತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಥಾಗತೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ। ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ ನ ಉಪೇತೀ’’ತಿ।
‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ! ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಚೇವ ಸತ್ಥುನೋ ಚೇವ (ಸೀ॰) ಸಾವಿಕಾಯ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ , ಸಮೇಸ್ಸತಿ, ನ ವಿರೋಧಯಿಸ್ಸತಿ ವಿಹಾಯಿಸ್ಸತಿ (ಸೀ॰ ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰), ವಿಗಾಯಿಸ್ಸತಿ (ಕ॰) ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿಂ। ಏಕಮಿದಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಯಂ ಖೇಮಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಅಪುಚ್ಛಿಂ। ಸಾಪಿ ಮೇ ಅಯ್ಯಾ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಏತೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಗವಾ। ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ! ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಚೇವ ಸಾವಿಕಾಯ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಮೇಸ್ಸತಿ, ನ ವಿರೋಧಯಿಸ್ಸತಿ ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿಂ। ಹನ್ದ ದಾನಿ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಗಚ್ಛಾಮ। ಬಹುಕಿಚ್ಚಾ ಮಯಂ ಬಹುಕರಣೀಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಯಸ್ಸ ದಾನಿ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಲಂ ಮಞ್ಞಸೀ’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ। ಪಠಮಂ।
೨. ಅನುರಾಧಸುತ್ತಂ
೪೧೧. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ। ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರಾಧೋ ಭಗವತೋ ಅವಿದೂರೇ ಅರಞ್ಞಕುಟಿಕಾಯಂ ವಿಹರತಿ। ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಅನುರಾಧೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಅನುರಾಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿಂಸು। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು । ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಖೋ ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅನುರಾಧಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಆವುಸೋ ಅನುರಾಧ, ತಥಾಗತೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಆವುಸೋ, ತಥಾಗತೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ, ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅನುರಾಧಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಸೋ ಚಾಯಂ ಯೋ ಚಾಯಂ (ಸೀ॰) ಭಿಕ್ಖು ನವೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಥೇರೋ ವಾ ಪನ ಬಾಲೋ ಅಬ್ಯತ್ತೋ’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅನುರಾಧಂ ನವವಾದೇನ ಚ ಬಾಲವಾದೇನ ಚ ಅಪಸಾದೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು।
ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅನುರಾಧಸ್ಸ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇಸು ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಮಂ ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಉತ್ತರಿಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಕಥಂ ಬ್ಯಾಕರಮಾನೋ ನು ಖ್ವಾಹಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ವುತ್ತವಾದೀ ಚೇವ ಭಗವತೋ ಅಸ್ಸಂ, ನ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭೂತೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಾನುಧಮ್ಮಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ನ ಚ ಕೋಚಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋ ವಾದಾನುವಾದೋ ಗಾರಯ್ಹಂ ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರಾಧೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರಾಧೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಅವಿದೂರೇ ಅರಞ್ಞಕುಟಿಕಾಯಂ ವಿಹರಾಮಿ। ಅಥ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಯೇನಾಹಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿಂಸು। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಮಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಆವುಸೋ ಅನುರಾಧ, ತಥಾಗತೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ’’ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇ ಏತದವೋಚಂ – ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಆವುಸೋ , ತಥಾಗತೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ, ಭನ್ತೇ, ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಮಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಸೋ ಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ನವೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ ಥೇರೋ ವಾ ಪನ ಬಾಲೋ ಅಬ್ಯತ್ತೋ’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ನವವಾದೇನ ಚ ಬಾಲವಾದೇನ ಚ ಅಪಸಾದೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇಸು ತೇಸು ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೇಸು ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇಸು ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಮಂ ತೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಉತ್ತರಿಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಕಥಂ ಬ್ಯಾಕರಮಾನೋ ನು ಖ್ವಾಹಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ವುತ್ತವಾದೀ ಚೇವ ಭಗವತೋ ಅಸ್ಸಂ, ನ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭೂತೇನ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಾನುಧಮ್ಮಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ನ ಚ ಕೋಚಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋ ವಾದಾನುವಾದೋ ಗಾರಯ್ಹಂ ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ?
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಅನುರಾಧ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ?
‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ?
‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ?
‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ವೇದನಾ ನಿಚ್ಚಾ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ವಾ’’ತಿ?…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾ …ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರಾ…ಪೇ॰… ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ?
‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ?
‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ – ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’’ತಿ?
‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ, ಅನುರಾಧ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ…ಪೇ॰… ಯಾ ಕಾಚಿ ಸಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ…ಪೇ॰… ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಪಸ್ಸಂ, ಅನುರಾಧ, ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ರೂಪಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ವೇದನಾಯಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ಸಞ್ಞಾಯಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ಸಙ್ಖಾರೇಸುಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ। ನಿಬ್ಬಿನ್ದಂ ವಿರಜ್ಜತಿ; ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತಿ; ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ। ‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಕತಂ ಕರಣೀಯಂ, ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾ’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಅನುರಾಧ, ರೂಪಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಸಞ್ಞಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಸಙ್ಖಾರೇ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಅನುರಾಧ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ರೂಪಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ವೇದನಾಯ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞತ್ರ ವೇದನಾಯ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಞ್ಞಾಯ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇಸು…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ವಿಞ್ಞಾಣಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಅನುರಾಧ, ರೂಪಂ, ವೇದನಂ, ಸಞ್ಞಂ, ಸಙ್ಖಾರೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಅನುರಾಧ, ಅಯಂ ಸೋ ಅರೂಪೀ ಅವೇದನೋ ಅಸಞ್ಞೀ ಅಸಙ್ಖಾರೋ ಅವಿಞ್ಞಾಣೋ ತಥಾಗತೋತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಏತ್ಥ ಚ ತೇ, ಅನುರಾಧ, ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ತಥಾಗತೇ ಅನುಪಲಬ್ಭಿಯಮಾನೇ ತಥಾಗತೋ ಅನುಪಲಬ್ಭಿಯಮಾನೋ (ಸ್ಯಾ॰ ಕ॰), ತಥಾಗತೇ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನೇ (?) ಕಲ್ಲಂ ನು ತೇ ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾಯ (ಸೀ॰) – ಯೋ ಸೋ, ಆವುಸೋ, ತಥಾಗತೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ – ‘‘‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಅನುರಾಧ! ಪುಬ್ಬೇ ಚಾಹಂ, ಅನುರಾಧ, ಏತರಹಿ ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ನಿರೋಧ’’ನ್ತಿ। ದುತಿಯಂ।
೩. ಪಠಮಸಾರಿಪುತ್ತಕೋಟ್ಠಿಕಸುತ್ತಂ
೪೧೨. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ವಿಹರನ್ತಿ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಏತದವೋಚ –
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ, ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಾ – ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ…ಪೇ॰… ‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ಕೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ?
‘‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ರೂಪಗತಮೇತಂ। ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ರೂಪಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ರೂಪಗತಮೇತಂ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ರೂಪಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ವೇದನಾಗತಮೇತಂ। ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ವೇದನಾಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ವೇದನಾಗತಮೇತಂ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ವೇದನಾಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸಞ್ಞಾಗತಮೇತಂ। ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ಸಞ್ಞಾಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ಸಞ್ಞಾಗತಮೇತಂ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ಸಞ್ಞಾಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಖಾರಗತಮೇತಂ । ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ಸಙ್ಖಾರಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ಸಙ್ಖಾರಗತಮೇತಂ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ಸಙ್ಖಾರಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಗತಮೇತಂ। ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಗತಮೇತಂ। ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಗತಮೇತಂ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಗತಮೇತಂ। ಅಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ। ತತಿಯಂ।
೪. ದುತಿಯಸಾರಿಪುತ್ತಕೋಟ್ಠಿಕಸುತ್ತಂ
೪೧೩. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ವಿಹರನ್ತಿ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ…ಪೇ॰… (ಸಾಯೇವ ಪುಚ್ಛಾ) ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ? ‘‘ರೂಪಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ರೂಪಸಮುದಯಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ರೂಪನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ , ರೂಪನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ವೇದನಂ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಯಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ।
‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ರೂಪಸಮುದಯಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ರೂಪನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ರೂಪನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ವೇದನಂ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಯಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ; ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ; ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ; ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ। ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ತತಿಯಸಾರಿಪುತ್ತಕೋಟ್ಠಿಕಸುತ್ತಂ
೪೧೪. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ವಿಹರನ್ತಿ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ…ಪೇ॰… (ಸಾಯೇವ ಪುಚ್ಛಾ) ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ? ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅವಿಗತರಾಗಸ್ಸ ಅವಿಗತಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಅವಿಗತಪೇಮಸ್ಸ ಅವಿಗತಪಿಪಾಸಸ್ಸ ಅವಿಗತಪರಿಳಾಹಸ್ಸ ಅವಿಗತತಣ್ಹಸ್ಸ ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ವೇದನಾಯ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇಸು…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅವಿಗತರಾಗಸ್ಸ ಅವಿಗತಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಅವಿಗತಪೇಮಸ್ಸ ಅವಿಗತಪಿಪಾಸಸ್ಸ ಅವಿಗತಪರಿಳಾಹಸ್ಸ ಅವಿಗತತಣ್ಹಸ್ಸ ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ರೂಪೇ ಚ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ವಿಗತರಾಗಸ್ಸ…ಪೇ॰… ವೇದನಾಯ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇಸು…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ವಿಗತರಾಗಸ್ಸ ವಿಗತಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವಿಗತಪೇಮಸ್ಸ ವಿಗತಪಿಪಾಸಸ್ಸ ವಿಗತಪರಿಳಾಹಸ್ಸ ವಿಗತತಣ್ಹಸ್ಸ ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು, ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ। ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಚತುತ್ಥಸಾರಿಪುತ್ತಕೋಟ್ಠಿಕಸುತ್ತಂ
೪೧೫. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ವಿಹರನ್ತಿ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ ಕೋಟ್ಠಿಕ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ…ಪೇ॰… ‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ’’। ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ?
‘‘ರೂಪಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ರೂಪರತಸ್ಸ ರೂಪಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ ರೂಪನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ; ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ವೇದನಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ವೇದನಾರತಸ್ಸ ವೇದನಾಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ವೇದನಾನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ ಆವುಸೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ವಿಞ್ಞಾಣರತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ’’।
‘‘ನ ರೂಪಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ರೂಪರತಸ್ಸ ನ ರೂಪಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ರೂಪನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ನ ವೇದನಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ…ಪೇ॰… ನ ಸಞ್ಞಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ…ಪೇ॰… ನ ಸಙ್ಖಾರಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ…ಪೇ॰… ನ ವಿಞ್ಞಾಣಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣರತಸ್ಸ ನ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಹೇತು, ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ।
‘‘ಸಿಯಾ ಪನಾವುಸೋ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಿಯಾ, ಆವುಸೋ। ಭವಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಭವರತಸ್ಸ ಭವಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ಭವನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ನ ಭವಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ಭವರತಸ್ಸ ನ ಭವಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ಭವನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ।
‘‘ಸಿಯಾ ಪನಾವುಸೋ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಿಯಾ, ಆವುಸೋ। ಉಪಾದಾನಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಉಪಾದಾನರತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ಉಪಾದಾನನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ನ ಉಪಾದಾನಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ಉಪಾದಾನರತಸ್ಸ ನ ಉಪಾದಾನಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ಉಪಾದಾನನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ, ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಆವುಸೋ, ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ।
‘‘ಸಿಯಾ ಪನಾವುಸೋ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಿಯಾ, ಆವುಸೋ। ತಣ್ಹಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ತಣ್ಹಾರತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಂ ಅಜಾನತೋ ಅಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ಹೋತಿ। ನ ತಣ್ಹಾರಾಮಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ತಣ್ಹಾರತಸ್ಸ ನ ತಣ್ಹಾಸಮ್ಮುದಿತಸ್ಸ, ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಂ ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾಭೂತಂ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ…ಪೇ॰ … ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ।
‘‘ಸಿಯಾ ಪನಾವುಸೋ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತ್ಥ ದಾನಿ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಇತೋ ಉತ್ತರಿ ಕಿಂ ಇಚ್ಛಸಿ? ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಆವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟಂ ವತ್ತಂ (ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰ ಕ॰) ವದ್ಧಂ (ಪೀ॰) ನತ್ಥಿ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾ’’ತಿ। ಛಟ್ಠಂ।
೭. ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಂ
೪೧೬. ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಏತದವೋಚ –
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ವಾ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರನ್ತಿ ವಾ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ? ಕೋ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿಪಿ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿಪಿ, ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿಪಿ, ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿಪಿ, ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿಪಿ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರನ್ತಿಪಿ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿಪಿ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿಪಿ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿಪಿ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿಪೀ’’ತಿ?
‘‘ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಚಕ್ಖುಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಜಿವ್ಹಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಮನಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ। ತಥಾಗತೋ ಚ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಚಕ್ಖುಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಜಿವ್ಹಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಮನಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿಪಿ…ಪೇ॰… ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿಪೀ’’ತಿ।
ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಮಯಾ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ…ಪೇ॰…। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಮಯಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ? ಕೋ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹೇತು ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪೀ’’ತಿ?
‘‘ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ಚಕ್ಖುಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ , ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಜಿವ್ಹಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಮನಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ। ತಥಾಗತೋ ಚ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಚಕ್ಖುಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಜಿವ್ಹಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಮನಂ ‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿಪಿ, ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿಪಿ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪೀ’’ತಿ।
‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ! ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಚ ಸತ್ಥುಸ್ಸ ಚ (ಸೀ॰ ಪೀ॰), ಸತ್ಥು ಚೇವ (ಖೇಮಾಸುತ್ತೇ) ಸಾವಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ ಸಮೇಸ್ಸತಿ ನ ವಿರೋಧಯಿಸ್ಸತಿ, ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿಂ। ಇದಾನಾಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸಮಣಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಅಪುಚ್ಛಿಂ। ಸಮಣೋಪಿ ಮೇ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಏತೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭವಂ ಗೋತಮೋ। ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ ! ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಚ ಸಾವಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ ಸಮೇಸ್ಸತಿ ನ ವಿರೋಧಯಿಸ್ಸತಿ, ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ। ಸತ್ತಮಂ।
೮. ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸುತ್ತಂ
೪೧೭. ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಮಯಾ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ…ಪೇ॰…। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಮಯಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ? ಕೋ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಭೋತೋ ಗೋತಮಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪೀ’’ತಿ?
‘‘ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ । ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ। ತಥಾಗತೋ ಚ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ನ ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ನ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ನ ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ನ ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ನ ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ನ ಅತ್ತನಿ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪೀ’’ತಿ।
ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ? ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ…ಪೇ॰…। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ? ಕೋ ಪನ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಯೇನ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪೀ’’ತಿ?
‘‘ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ। ತಥಾಗತೋ ಚ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ನ ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ನ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ನ ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ನ ಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ನ ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ನ ಅತ್ತನಿ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಏವಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ – ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿಪಿ, ‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿಪಿ, ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿಪಿ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪಿ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿಪೀ’’ತಿ।
‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ! ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಚ ಸಾವಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಸಮೇಸ್ಸತಿ, ನ ವಿರೋಧಯಿಸ್ಸತಿ, ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿಂ। ಇದಾನಾಹಂ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಅಪುಚ್ಛಿಂ। ಸಮಣೋಪಿ ಮೇ ಗೋತಮೋ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಏತೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭವಂ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ। ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ! ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸತ್ಥು ಚ ಸಾವಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ ಸಮೇಸ್ಸತಿ ನ ವಿರೋಧಯಿಸ್ಸತಿ, ಯದಿದಂ ಅಗ್ಗಪದಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ। ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ಕುತೂಹಲಸಾಲಾಸುತ್ತಂ
೪೧೮. ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ –
‘‘ಪುರಿಮಾನಿ , ಭೋ ಗೋತಮ , ದಿವಸಾನಿ ಪುರಿಮತರಾನಿ ಸಮ್ಬಹುಲಾನಂ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನಂ ಕುತೂಹಲಸಾಲಾಯಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಅಯಮನ್ತರಾಕಥಾ ಉದಪಾದಿ – ‘ಅಯಂ ಖೋ ಪೂರಣೋ ಕಸ್ಸಪೋ ಸಙ್ಘೀ ಚೇವ ಗಣೀ ಚ ಗಣಾಚರಿಯೋ ಚ ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ತಿತ್ಥಕರೋ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ। ಸೋಪಿ ಸಾವಕಂ ಅಬ್ಭತೀತಂ ಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ’ತಿ। ಯೋಪಿಸ್ಸ ಸಾವಕೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ ತಮ್ಪಿ ಸಾವಕಂ ಅಬ್ಭತೀತಂ ಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ’’’ತಿ।
‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಮಕ್ಖಲಿ ಗೋಸಾಲೋ…ಪೇ॰… ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಟಪುತ್ತೋ…ಪೇ॰… ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಸಞ್ಚಯೋ ಸಞ್ಜಯೋ (ಸೀ॰ ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰ ಪೀ॰) ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತೋ…ಪೇ॰… ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಪಕುಧೋ ಪಕುದ್ಧೋ (ಪೀ॰) ಕಚ್ಚಾನೋ…ಪೇ॰… ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಜಿತೋ ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ ಸಙ್ಘೀ ಚೇವ ಗಣೀ ಚ ಗಣಾಚರಿಯೋ ಚ ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ತಿತ್ಥಕರೋ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ। ಸೋಪಿ ಸಾವಕಂ ಅಬ್ಭತೀತಂ ಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ’ತಿ। ಯೋಪಿಸ್ಸ ಸಾವಕೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ ತಮ್ಪಿ ಸಾವಕಂ ಅಬ್ಭತೀತಂ ಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ’’’ತಿ।
‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಙ್ಘೀ ಚೇವ ಗಣೀ ಚ ಗಣಾಚರಿಯೋ ಚ ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ತಿತ್ಥಕರೋ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ। ಸೋಪಿ ಸಾವಕಂ ಅಬ್ಭತೀತಂ ಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ’ತಿ। ಯೋಪಿಸ್ಸ ಯೋ ಚ ಖ್ವಸ್ಸ (ಪೀ॰) ಸಾವಕೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪುರಿಸೋ ಪರಮಪತ್ತಿಪತ್ತೋ ತಞ್ಚ ಸಾವಕಂ ಅಬ್ಭತೀತಂ ಕಾಲಙ್ಕತಂ ಉಪಪತ್ತೀಸು ನ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ, ಅಸು ಅಮುತ್ರ ಉಪಪನ್ನೋ’ತಿ। ಅಪಿ ಚ ಖೋ ನಂ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ – ‘ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ತಣ್ಹಂ, ವಿವತ್ತಯಿ ಸಂಯೋಜನಂ, ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’ತಿ। ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಹು ದೇವ ಕಙ್ಖಾ, ಅಹು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ – ‘ಕಥಂ ನಾಮ ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ (ಸ್ಯಾ॰ ಕಂ॰ ಪೀ॰ ಕ॰) ಕಥಂ ಕಥಂ ನಾಮ (ಛಕ್ಕಙ್ಗುತ್ತರೇ ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗೇ ದುತಿಯಸುತ್ತೇ) ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ’’’ತಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಧಮ್ಮೋ… ಅಞ್ಞೇಯ್ಯೋ (ಛಕ್ಕಙ್ಗುತ್ತರೇ)?
‘‘ಅಲಞ್ಹಿ ತೇ, ವಚ್ಛ, ಕಙ್ಖಿತುಂ, ಅಲಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಿತುಂ। ಕಙ್ಖನೀಯೇ ಚ ಪನ ತೇ ಠಾನೇ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಸಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಖ್ವಾಹಂ, ವಚ್ಛ, ಉಪಪತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ ನೋ ಅನುಪಾದಾನಸ್ಸ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ , ವಚ್ಛ, ಅಗ್ಗಿ ಸಉಪಾದಾನೋ ಜಲತಿ, ನೋ ಅನುಪಾದಾನೋ; ಏವಮೇವ ಖ್ವಾಹಂ, ವಚ್ಛ, ಸಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ, ನೋ ಅನುಪಾದಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ।
‘‘ಯಸ್ಮಿಂ , ಭೋ ಗೋತಮ, ಸಮಯೇ ಅಚ್ಚಿ ವಾತೇನ ಖಿತ್ತಾ ದೂರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಕಿಂ ಉಪಾದಾನಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಸಮಯೇ ಅಚ್ಚಿ ವಾತೇನ ಖಿತ್ತಾ ದೂರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಮಹಂ ವಾತೂಪಾದಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ। ವಾತೋ ಹಿಸ್ಸ, ವಚ್ಛ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಪಾದಾನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸಮಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಕಾಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸತ್ತೋ ಚ ಅಞ್ಞತರಂ ಕಾಯಂ ಅನುಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಕಿಂ ಉಪಾದಾನಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಸಮಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಕಾಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸತ್ತೋ ಚ ಅಞ್ಞತರಂ ಕಾಯಂ ಅನುಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಮಹಂ ತಣ್ಹೂಪಾದಾನಂ ವದಾಮಿ। ತಣ್ಹಾ ಹಿಸ್ಸ, ವಚ್ಛ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಪಾದಾನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಹೋತೀತಿ…ಪೇ॰… (ಕ॰)। ನವಮಂ।
೧೦. ಆನನ್ದಸುತ್ತಂ
೪೧೯. ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಅತ್ಥತ್ತಾ’’ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ, ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ನತ್ಥತ್ತಾ’’ತಿ? ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೇ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ನ ಬ್ಯಾಕಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಞ್ಚಾನನ್ದ, ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ‘ಅತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ‘ಅತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ಯೇ ತೇ, ಆನನ್ದ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಸ್ಸತವಾದಾ ತೇಸಮೇತಂ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಮೇತಂ ಲದ್ಧಿ (ಸೀ॰) ಅಭವಿಸ್ಸ। ಅಹಞ್ಚಾನನ್ದ, ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ‘ನತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ‘ನತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ಯೇ ತೇ, ಆನನ್ದ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ ತೇಸಮೇತಂ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭವಿಸ್ಸ। ಅಹಞ್ಚಾನನ್ದ, ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ‘ಅತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ‘ಅತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ಅಪಿ ನು ಮೇ ತಂ, ಆನನ್ದ, ಅನುಲೋಮಂ ಅಭವಿಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ – ‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಅಹಞ್ಚಾನನ್ದ, ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ‘ನತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ ‘ನತ್ಥತ್ತಾ’ತಿ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ , ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ, ಆನನ್ದ, ವಚ್ಛಗೋತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಸಮ್ಮೋಹಾಯ ಅಭವಿಸ್ಸ – ‘ಅಹುವಾ ಮೇ ನೂನ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಏತರಹಿ ನತ್ಥೀ’’’ತಿ। ದಸಮಂ।
೧೧. ಸಭಿಯಕಚ್ಚಾನಸುತ್ತಂ
೪೨೦. ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಭಿಯೋ ಕಚ್ಚಾನೋ ಞಾತಿಕೇ ವಿಹರತಿ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೇ। ಅಥ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಸಭಿಯೋ ಕಚ್ಚಾನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಭಿಯೇನ ಕಚ್ಚಾನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿ। ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಸಾರಣೀಯಂ ವೀತಿಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಭಿಯಂ ಕಚ್ಚಾನಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’’ತಿ।
‘‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ, ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ । ‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ, ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ, ಭಗವತಾ – ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ, ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಖೋ ಏತಂ, ವಚ್ಛ , ಭಗವತಾ – ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ‘ಕಿಂ ಪನ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ, ಇತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಮಾನೋ – ‘ಏತಮ್ಪಿ ಖೋ, ವಚ್ಛ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಭಗವತಾ – ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವದೇಸಿ। ಕೋ ನು ಖೋ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನ, ಹೇತು, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೇನೇತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಚ, ವಚ್ಛ, ಹೇತು, ಯೋ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯ ರೂಪೀತಿ ವಾ ಅರೂಪೀತಿ ವಾ ಸಞ್ಞೀತಿ ವಾ ಅಸಞ್ಞೀತಿ ವಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀತಿ ವಾ, ಸೋ ಚ ಹೇತು, ಸೋ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ। ಕೇನ ನಂ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯ ರೂಪೀತಿ ವಾ ಅರೂಪೀತಿ ವಾ ಸಞ್ಞೀತಿ ವಾ ಅಸಞ್ಞೀತಿ ವಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀತಿ ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಕೀವಚಿರಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಸಿ, ಭೋ ಕಚ್ಚಾನಾ’’ತಿ? ‘‘ನಚಿರಂ, ಆವುಸೋ, ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಸ್ಸಪ’ಸ್ಸ, ಆವುಸೋ, ಏತಮೇತ್ತಕೇನ ಏತ್ತಕಮೇವ ತಂಪ’ಸ್ಸ ಬಹು, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಏವಂ ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಏವ (ಸೀ॰ ಪೀ॰) ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ’’ತಿ! ಏಕಾದಸಮಂ।
ಅಬ್ಯಾಕತಸಂಯುತ್ತಂ ಸಮತ್ತಂ।
ತಸ್ಸುದ್ದಾನಂ –
ಖೇಮಾಥೇರೀ ಅನುರಾಧೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಕೋಟ್ಠಿಕೋ।
ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಚ ವಚ್ಛೋ ಚ, ಕುತೂಹಲಸಾಲಾನನ್ದೋ।
ಸಭಿಯೋ ಏಕಾದಸಮನ್ತಿ।
ಸಳಾಯತನವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ।
ತಸ್ಸುದ್ದಾನಂ –
ಸಳಾಯತನವೇದನಾ, ಮಾತುಗಾಮೋ ಜಮ್ಬುಖಾದಕೋ।
ಸಾಮಣ್ಡಕೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ, ಚಿತ್ತೋ ಗಾಮಣಿ ಸಙ್ಖತಂ।
ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ದಸಧಾತಿ॥
ಸಳಾಯತನವಗ್ಗಸಂಯುತ್ತಪಾಳಿ ನಿಟ್ಠಿತಾ।