೨. ವೇದನಾಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಸಗಾಥಾವಗ್ಗೋ
೧. ಸಮಾಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೪೯. ವೇದನಾ ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನವೇದನಾನಂ ಪಜಾನನಂ ಸಾತಿಸಯಸಮಾಧಾನಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಾ ಸಮಾಹಿತೋ’’ತಿ। ವೇದನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವೇದನಾ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚವಸೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಭಾವೇನ, ಪರಿಜಾನನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಸಮುದಯಂ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಕಮ್ಮಫಸ್ಸಾದಿಪ್ಪಭೇದಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮುದಯಸಚ್ಚವಸೇನ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯಂನಿಮಿತ್ತಂ, ಯಂ ಆಗಮ್ಮ ಕಾಮತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾದಿನಿರೋಧಾ ವೇದನಾನಿರೋಧೋ, ತೇಸಂ ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವೇದನಾನಿರೋಧೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಖಯಂ ಗಮೇತೀತಿ ಖಯಗಾಮೀ, ತಂ ಖಯಗಾಮಿನಂ। ಛಾತಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮಾನಂ ಪಾತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಛಾತನ್ತಿ ನಿಚ್ಛಾತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿತ್ತಣ್ಹೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಸನಚಾರವೇದನಾತಿ ಸಮ್ಮಸನೂಪಚಾರವೇದನಾ। ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ। ‘‘ಸತೋ’’ತಿ ಪನ ಇದಂ ಸಮ್ಪಜಾನಪದಸ್ಸೇವ ಉಪಬ್ರೂಹನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೇಸೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಂ ಕಥಿತಂ, ಇತರೇಹಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಬುಜ್ಝನಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕೋತಿ ಸಬ್ಬಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ।
ಸಮಾಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಸುಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೦. ದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅದುಕ್ಖಂ, ಸುಖಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಸುಖಂ, ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ವೇದಯಿತಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ। ಸಪರಸನ್ತಾನಗತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ। ತೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವೇದಯಿತಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ನಸ್ಸನಸಭಾವನ್ತಿ ಇತ್ತರಖಣತಾಯ ಪಲೋಕಿನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವ’’ನ್ತಿ। ಞಾಣೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ ಪಭಙ್ಗುನೋತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ, ಉತ್ತರಕಾಲಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಮಗ್ಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಫುಸಿತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ। ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ಮಗ್ಗವಿರಾಗೇನ ವಿರಜ್ಜತಿ। ಸಮ್ಮಸನಚಾರವೇದನಾ ಕಥಿತಾ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸನಾತಿ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪರಿಜಾನನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ ಞಾಣಫುಸನಂ।
ಸುಖಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪಹಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೧. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಸತಪಭೇದಂ ತಣ್ಹಂ ಛಿನ್ದಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನವಸೇನ ಪಜಹಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೀ’’ತಿ। ಯದಗ್ಗೇನ ತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಸವಿಧಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಮ್ಮಾತಿ ಸುಟ್ಠು। ಪಹಾನಞ್ಚ ನಾಮ ಉಪಾಯೇನ ಞಾಯೇನ ಪಹಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧಾ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಮೋಹಂ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತೋ ಏವ ಪವತ್ತತಿ, ತೇನ ಮಾನೋ ಯಾಥಾವತೋ ದಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೂರಿಯೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ಅನ್ಧಕಾರೋ ವಿದ್ಧಂಸಿಯಮಾನೋ ವಿಹತೋ, ಏವಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನೋ ಏವ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಚ್ಚವಸೇನಾತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ।
ಯೇ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಮರಿಯಾದನ್ತೋತಿ ಮರಿಯಾದಸಙ್ಖಾತೋ ಅನ್ತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸತ್ತಯೇಪಿ। ತೇಸೂತಿ ಚತೂಸು ಅನ್ತೇಸು। ಅದುಂ ಚತುತ್ಥಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ಚ ಅಕಾಸೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಮುಸ್ಸಯೋ ಅತ್ತಭಾವೋ।
ನ ರಿಞ್ಚತೀತಿ ನ ವಿವೇಚೇತಿ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನ ಜಹತೀ’’ತಿ, ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಖ್ಯಂ ನೋಪೇತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಅನಾಸವೋ’’ತಿ ‘‘ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ’’ತಿ ಅವೋಚ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ। ಸಙ್ಖ್ಯಂ ನೋಪೇತೀತಿ ವಾ ದಿಟ್ಠೇ-ಧಮ್ಮೇ ಅನಾಸವೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ ವೇದಗೂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಮನುಸ್ಸೋ ದೇವೋತಿ ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಉಪೇತೀತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನವಸೇನಪಿ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸುಖಾದೀಸು ವೇದನಾಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ। ಯೋ ಹಿ ರಾಗಾದಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಅತಿಇಟ್ಠಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹೋ ಮಗ್ಗೇನ ಅಪ್ಪಹೀನೋ, ಸೋ ‘‘ರಾಗಾನುಸಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ, ಅಪ್ಪಹೀನತ್ಥೋ ಸೋ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೋ, ನ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಭಿಭವತ್ಥೋತಿ।
ಪಹಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಪಾತಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೨. ಯತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾ ನತ್ಥಿ ಏಕನ್ತಿಕಾತಿ ಏಕನ್ತಿಕಸ್ಸ ಮಹತೋ ಪಾತಸ್ಸ ಅಲನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಅಸಮ್ಭೂತತ್ಥನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಭೂತತ್ಥಂ, ಮುಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋತಿ ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಯಂ ತಂ ಉದಕಂ ಪತತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಸಮುದ್ದಪಿಟ್ಠೇ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವೇರಮ್ಭವಾತಸದಿಸೋ ಮಹಾವಾತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛಾಪೇತಿ, ತಂ ಕದಾಚಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾಭಿಮುಖಂ, ಕದಾಚಿ ಸಿನೇರುಪಾದಾಭಿಮುಖಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪತಿಹನತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಲವಾಮುಖಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ವೇಗೇನ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಮಹತಾ ವಾತವೇಗೇನ ಸಮುದ್ಧತಂ ತೇನೇವ ವೇಗೇನ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ। ಮಹಾನರಕಪಪಾತೋ ವಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಗಮ್ಭೀರಸೋಬ್ಭಪಪಾತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ತಥಾರೂಪಾನನ್ತಿ ತತ್ಥ ವಸಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾನಂ। ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಅಭೂತಂ। ಅತ್ಥವಸೇನ ಹಿ ವಾಚಾ ಅಭೂತಂ ನಾಮ।
ನ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ಲಭಿ। ಅನಿಬದ್ಧನ್ತಿ ಅನಿಬನ್ಧನತ್ಥಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ। ದುಬ್ಬಲಞಾಣೋತಿ ಞಾಣಬಲರಹಿತೋ। ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಧುರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತರೇಸು ಅರಿಯಸಾವಕೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ವೇದನಾ ಸುಪರಿಞ್ಞಾತಾ। ಬಲವವಿಪಸ್ಸಕೋ…ಪೇ॰… ಯೋಗಾವಚರೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಮತ್ತಸೋ ವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ।
ಪಾತಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ದಟ್ಠಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೩. ವಿಪರಿಣಾಮನವಸೇನ ದುಕ್ಖತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸುಖಾ, ಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾ ಪನ ಸುಖವೇದನಾಯ ಏಕನ್ತಿಕಾತಿ। ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪೀಳನವಸೇನ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ। ಹುತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಯಸಮಾಗಮೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ। ತೇನ ಪಾಕಭಾವಪುಬ್ಬಕೋ ಅತ್ತಲಾಭೋ ವುತ್ತೋ। ಅಭಾವಾಕಾರೇನಾತಿ ಭಙ್ಗುಪಗಮನಾಕಾರೇನ। ತೇನ ವಿದ್ಧಂಸಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಉಭಯೇನ ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ಸಿಖಪ್ಪತ್ತಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಅದ್ದಾತಿ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಅದಕ್ಖಿ। ಞಾಣಗಮನಞ್ಹೇತಂ, ಯದಿದಂ ದುಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಂ। ಸನ್ತಸಭಾವಂ ಸುಖದುಕ್ಖತೋ ಉಪಸನ್ತರೂಪತ್ತಾ।
ದಟ್ಠಬ್ಬಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಸಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೪. ದ್ವೀಸು ಜನೇಸೂತಿ ಸುತವನ್ತಅಸ್ಸುತವನ್ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಜನೇಸು। ಅನುಗತವೇಧನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತವೇಧಸ್ಸ ಅನುಗತವೇಧಂ। ಬಲವತರಾ ದಿಗುಣಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ದಳ್ಹತರಪವತ್ತಿಯಾ। ಏವಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ವಿದ್ಧಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅನುವೇಧನಾ ಬಲವತರಾ, ಏವಮೇವ। ಸಮಾಧಿಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ। ಸಮಾಧಿಸೀಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಝಾನಞ್ಚ ಗಹಿತಂ। ಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ। ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಜಾನಾತಿ ಅನಿಸ್ಸರಣಮೇವ। ತಾಸಂ ಸಮಧಿಗತಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ। ನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಅಪ್ಪಹೀನಕಿಲೇಸತ್ತಾ। ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಖಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಞ್ಞಾತಚತುಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ತುಲಿತಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಪುರಿಮಸುತ್ತೇ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯೋವ ಕಥಿತೋ, ಸೋ ಪನ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅನುರೋಧವಿರೋಧಪಹಾನಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಧುರಂ। ಅನಾಗಾಮೀಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಸ ವಿರೋಧಪ್ಪಹಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ।
ಸಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಪಠಮಗೇಲಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೫. ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಪ್ಪಾಯಾ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಿಚ್ಚತಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಕಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ವೇದನಾಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ। ವಯಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಯನ್ತಿ ಪನ ತಾಯ ಏವ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ। ವಿರಾಗನ್ತಿ ವಿರಜ್ಜನಂ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಂ, ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಮ್ಪಿ ವಾ।
ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗಮನಟ್ಠಾನಿಯಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಯೇವ ನ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಮೇವ। ತಿಸ್ಸೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಮಿಸ್ಸಕಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ। ಭಾವನಾಕಾಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ ‘‘ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ।
ಪಠಮಗೇಲಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮-೯. ದುತಿಯಗೇಲಞ್ಞಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೨೫೬-೨೫೭. ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಫಸ್ಸಸೀಸೇನ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ಗಹಣಂ। ನ ಹಿ ಫಸ್ಸಾಯತನೇಹಿ ವಿನಾ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯೋವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಫಸ್ಸೋತಿ ವುತ್ತೋ’’ತಿ, ಫಸ್ಸಸೀಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನವಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ।
ದುತಿಯಗೇಲಞ್ಞಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಫಸ್ಸಮೂಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೮. ಸುಖವೇದನಾಯ ಹಿತಂ ಸುಖವೇದನಿಯಂ। ಸೋ ಪನೇಸ ಹಿತಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತ’’ನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತದ್ವಯೇತಿ ಸಮ್ಮಸನಚಾರವೇದನಾತಿ ಸಮ್ಮಸನೀಯವೇದನಾ ಏವ ಕಥಿತಾ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಫಸ್ಸಮೂಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಗಾಥಾವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ರಹೋಗತವಗ್ಗೋ
೧. ರಹೋಗತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೫೯. ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಯಿತನ್ತಿ ‘‘ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ವೇದಯಿತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಯಾ ಏಸಾತಿಆದೀಸು ಯೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೋ, ಯಾ ಖಯಸಭಾವತಾ ವಿನಸ್ಸನಸಭಾವತಾ ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ವಿಪರಿಣಾಮನಸಭಾವತಾ, ಏತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಯಿತಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಮಯಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ। ಸಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾ ವೇದನಾನಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಏವ ಸಙ್ಖಾರಸಭಾವತ್ತಾ। ತಾಸಂ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಚ ನಾಮ ಮರಣಂ ಭಙ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ವೇದನಾ ‘‘ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಯಥಾ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ಸುತ್ತಪದಂ। ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಚ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಾರೇ।
ರಹೋಗತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಅಗಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೬೨. ಪುರತ್ಥಿಮಾತಿ ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ, ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನಾತಿ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನವಸೇನ। ಅನುಸ್ಸತಿವಸೇನಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಸವಿತಕ್ಕಚಾರಸ್ಸ ನಿರಾಮಿಸಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ। ತಸ್ಸಪಿ ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕಾಮಹೇತು ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಕಾಮಾಮಿಸೇನ ಸಾಮಿಸಾ ವೇದನಾ। ಅನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಾ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಫಲಂ। ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಿಜ್ಝಮಾನೇ ಪಿಹಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ನಿರಾಮಿಸಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ನಾಮ। ಸವಿಸೇಸಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಅಗಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫-೮. ಪಠಮಆನನ್ದಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೨೬೩-೨೬೬. ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತನಯಾನೇವ, ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯತೋ ಪನ ತೇಸಂ ದೇಸನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಸುತ್ತೇಸು। ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವಾಚಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಾವ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ತಾವ ದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ತಾವ ಪರಿಪೂರಂ ಕತ್ವಾ ಅದೇಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಉಪಡ್ಢಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಾನಿ, ದೇಸನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಪಠಮಆನನ್ದಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯-೧೦. ಪಞ್ಚಕಙ್ಗಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೨೬೭-೨೬೮. ದಣ್ಡಮುಗ್ಗರಂ ಅಗ್ಗಸೋಣ್ಡಮುಗ್ಗರಂ। ಕಾಳಸುತ್ತಪಕ್ಖಿಪನಂ ಕಾಳಸುತ್ತನಾಳಿ। ವಾಸಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚಕಙ್ಗೋ। ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಯ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ಕತ್ತಬ್ಬನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಠಪೇತೀತಿ ಥಪತಿ। ಪಣ್ಡಿತಉದಾಯಿತ್ಥೇರೋ, ನ ಲಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೋ। ದ್ವೇಪಾನನ್ದಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪದುದ್ಧಾರೋ ಕತೋ – ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಮಯಾ ಆನನ್ದಾ’’ತಿ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ। ಪಸಾದಕಾಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಕಾಯಿಕಾ, ಚೇತೋಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಚೇತಸಿಕಾ। ಆಧಿಪಚ್ಚಟ್ಠೇನ ಸುಖಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಉಪವಿಚಾರವಸೇನಾತಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಉಪೇಚ್ಚ ವಿಚರಣವಸೇನ। ಅತೀತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ। ಏವಂ ಅಟ್ಠಾಧಿಕಂ ಸತಂ ಅಟ್ಠಸತಂ।
ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಆದೀಹಿ ವಿಸುಂ ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ಏಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ। ಏಕಾಪಿ ವೇದನಾ ಕಥಿತಾ ‘‘ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ’’ತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಥಪತಿನೋ ವಾದಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ ನಾಮ। ತೇನ ಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತೇವ ವುತ್ತಾ ಸನ್ತಸಭಾವತ್ತಾ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತತರಂ ಮನೋರಮತರಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುನ್ದರತರ’’ನ್ತಿ। ಪಣೀತತರನ್ತಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತತಾಯ ಉಳಾರತರಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಪ್ಪಕತರ’’ನ್ತಿ। ಸುಖನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಖಾದನೇನ, ಸುಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಮಸ್ಸಾತಿ ವಾ। ನಿರೋಧೋ ಸುಖಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸೋ ಉದಯಬ್ಬಯಾಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿದ್ದುಕ್ಖಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಸುಖಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ।
ಸುಖಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿದೇಸನಾಯ ಸೀಸಂ ಉತ್ತಮಂ ಕತ್ವಾ। ದೇಸನಾಯ ಉದ್ದೇಸಾಧಿಮುತ್ತೇ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರಿತತ್ತಾ ‘‘ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದಸಮಂ ಅನನ್ತರಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
ಪಞ್ಚಕಙ್ಗಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರಹೋಗತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಅಟ್ಠಸತಪರಿಯಾಯವಗ್ಗೋ
೧. ಸೀವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೬೯. ಚೂಳಾ ಪನ ಅಸ್ಸ ಮಹತೀ ಅತ್ಥಿ ಸವಿಸೇಸಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮೋಳಿಯಸೀವಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋತಿ ಕಮ್ಬಲಾದಿನಾ ಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ। ಪಿತ್ತಪಚ್ಚಯಾನೀತಿ ಪಿತ್ತಹೇತುಕಾನಿ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಾಸಂ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಿತ್ತಪಚ್ಚಯಾ। ಪಿತ್ತಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭೇಸಜ್ಜಸಮ್ಭರಣತ್ಥಞ್ಚೇವ ತದತ್ಥಂ ಆಮಿಸಕಿಞ್ಜಕ್ಖಸಮ್ಭರಣತ್ಥಞ್ಚ ಪಾಣಂ ಹನತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಭೇಸಜ್ಜಕರಣೇ ಉದಾಸೀನೋ।
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಿತ್ತಾದಿಪಚ್ಚಯಹೇತುಕನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಅತಿಧಾವನ್ತಿ ಯೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮಿಚ್ಛಾ। ಪಿತ್ತಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನಸನ್ನಿಪಾತೇ ಜಾತಾನಿ ಸನ್ನಿಪಾತಿಕಾನಿ। ಪುರಿಮಉತುನೋ ವಿಸದಿಸೋ ಉತುವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸಭಾಗಉತುತೋ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ ಜಙ್ಗಲದೇಸೋ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅನುಪದೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಲಯಂ ಹಿಮಸೀತಬಹುಲೋ, ಇತರೋ ಉಣ್ಹಬಹುಲೋ।
ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಚರಿಯಾನಂ ವಿಸಮಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಹರಣವಸೇನ, ಜಾತಾನಿ ಪನ ಅಸಯ್ಹಸಹನಅದೇಸಅಕಾಲಚರಣಾದಿನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಭಾರವಹನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪರಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಮತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾನೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಚೋರೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಕೇವಲನ್ತಿ ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ತೇನೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮವಿಪಾಕತೋವ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ। ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಪತೀಕಾರೇನ। ಲೋಕವೋಹಾರೋ ನಾಮ ಕಥಿತೋ ಪಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಸಮಞ್ಞಾಯ ಲೋಕಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ಕಾಮಂ ಸರೀರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ವೇದನಾ ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾವ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏವಮಯಂ ಲೋಕವೋಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಞ್ಚೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರವಾದಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸೀವಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨-೧೦. ಅಟ್ಠಸತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೨೭೦-೨೭೮. ವೇದನಾನಂ ಅಟ್ಠಾಧಿಕಂ ಸತಂ, ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸತಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯೋ ಕಾರಣಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಟ್ಠಸತಪರಿಯಾಯೋ, ಸುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠಸತಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತ’’ನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಕಾರಣನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಭೂತಂ ಕಾರಣಂ। ಕಾಯಿಕಾತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಮಾವಚರೇಯೇವ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ, ಕಾಮಭೂಮಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರೂಪಾವಚರೇ ನತ್ಥಿ, ತಿಭೂಮಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅರೂಪೇ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ನ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ। ಇತರಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ। ಉಪವಿಚರನ್ತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ವಿಚಾರಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ।
ಪಟಿಲಾಭತೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಭಾವತೋ। ಸಮನುಪಸ್ಸತೋತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪಸ್ಸತೋ। ಅತೀತಂ ಖಣತ್ತಯಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ನಿರುದ್ಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿರುದ್ಧಂ, ಪಕತಿವಿಜಹನೇನ ವಿಪರಿಣತಂ। ಸಮನುಸ್ಸರತೋತಿ ಗೇಹಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಂ। ಕಾಮಗುಣಾ ಹಿ ಇಧ ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಧಮ್ಮೇನ ಗೇಹಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾ।
ವಿಪರಿಣಾಮವಿರಾಗನಿರೋಧನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅತೀತೇ। ಏತರಹೀತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಾ। ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚೇವ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸತೋ। ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತುನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪೇತುಂ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಸೋಮನಸ್ಸಾನಿ ನಾಮ। ಲೋಕಾಮಿಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಾನಂ। ತದಾಯತನನ್ತಿ ತಂ ಆಯತನಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಅರಹತ್ತಂ। ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸೂತಿ ಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮೇಸು। ಪಿಹನ್ತಿ ಅಧಿಗಮಿಚ್ಛಂ।
ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸರಹಿತಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾ। ಬಾಲ್ಯಯೋಗತೋ ಬಾಲಸ್ಸ, ತತೋ ಏವ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ। ಕಿಲೇಸೋಧೀನಂ ಮಗ್ಗೋಧೀಹಿ ಅಜಿತತ್ತಾ ಅನೋಧಿಜಿನಸ್ಸ। ಸತ್ತಮಭವಾದಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತನವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಜಿತತ್ತಾ ಅವಿಪಾಕಜಿನಸ್ಸ। ಅನೇಕಾದೀನವೇ ವಟ್ಟೇ ಆದೀನವಸ್ಸ ಅಜಾನನೇನ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋ। ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಬಾಹುಸಚ್ಚಾಭಾವೇನ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ। ರೂಪಂ ಸಾ ನಾತಿವತ್ತತಿ ನ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಕೋ। ತತಿಯಾದೀನಿ ಯಾವ ದಸಮಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾನೇವ।
ಅಟ್ಠಸತಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ನಿರಾಮಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೨೭೯. ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಚ ಕಿಲೇಸಾಮಿಸೇನ ಸಾಮಿಸಾ। ನಿರಾಮಿಸಾಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ। ನಿರಾಮಿಸತರಾವಾತಿ ಏಕಂಸವಚನಂ ತಸ್ಸಾ ತಥಾ ನಿಸ್ಸಮೇತಬ್ಬತಾಯ। ಸಾ ಹಿ ಪೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸನ್ತಕಿಲೇಸಾಮಿಸೇ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸಭಾವಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣವಿಸಯತಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಸನ್ತಸಭಾವಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ನಿರಾಮಿಸಾಯಪಿ ನಿರಾಮಿಸತರಾ ವುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನನು ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಪ್ಪಟಿಹಾರಿಕನ್ತಿ ಪಟಿಹರಣರಹಿತಂ ಅಪ್ಪಟಿಹಾರಂ, ಕೇನಚಿ ಅನಾವಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸವಾರೇಸೂತಿ ಸುಖವಾರಉಪೇಕ್ಖಾವಾರೇಸು।
ವಿಮೋಕ್ಖವಾರೋ ಪನ ನ ಅತಿದಿಟ್ಠೋ ಇತರೇಹಿ ವಿಸದಿಸತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖವಾರೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ರೂಪಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಭಾವಿತರೂಪಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ। ಸಾಮಿಸೋ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಸಾಮಿಸರೂಪಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿ ಸಾಮಿಸೋ ನಾಮ। ಅರೂಪಾಮಿಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅರೂಪಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಿರಾಮಿಸೋ ನಾಮ।
ನಿರಾಮಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಟ್ಠಸತಪರಿಯಾಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ವೇದನಾಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।