೭. ಚಿತ್ತಸಂಯುತ್ತಂ
೧. ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೩. ಭೋಗಗಾಮನ್ತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತಿಯಾ।
ಸಂಯೋಜನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಪಠಮಇಸಿದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೪. ಅವಿಸಾರದತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಹಂ ಬ್ಯಾಕಾತುಂ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಾಭಾವೇನ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ। ಉಪಾಸಕೋ ಥೇರೇಸು ಬ್ಯಾಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇಸು ಸಯಂ ಬ್ಯಾಕಾತುಕಾಮೋ ಪುಚ್ಛತಿ, ನ ವಿಹೇಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಠಮವಚನೇನ ಅಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ವಿಹೇಸೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಹೇಸೇತೀ’’ತಿ।
ಪಠಮಇಸಿದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ದುತಿಯಇಸಿದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೫. ಅವನ್ತಿಯಾತಿ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠೇ, ತಂ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮಪದೇಸತೋ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಾಪಥೇ’’ತಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ, ನ ಪನ ತತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತುಕಾಮತಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ।
ದುತಿಯಇಸಿದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಮಹಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೬. ತೇಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋತಿ ತೇಸಂ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಾನಂ ಸೇಸಕೇ ಯಥಾರುಚಿ ವಿಚಾರಣಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ। ಕುಧಿತನ್ತಿ ಬಲವತಾ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೇನ ಸಙ್ಕುಥಿತಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತಿತಿಖಿಣನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ತಿಕ್ಖಧಾತುಕಂ। ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಪದನ್ತಿ ಪಟಿಲೀಯಮಾನೇನಾತಿ ಪಟಿಕಂಸೇನ ವಿಸೇಸನೇನ ವಿಲೀಯಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ।
ಏತ್ಥ ಚಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಕರಣೇ। ಅಬ್ಭಮಣ್ಡಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಛಾದನವಸೇನ ಮಣ್ಡಪಂ ವಿಯ ಮೇಘಪಟಲಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ। ಏಕಮೇಕಂ ಫುಸಿತಕಂ ಫುಸಾಯತು ಜಾಲವಿನದ್ಧಂ ವಿಯ ವಸ್ಸತು। ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ನಾನಾಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಏಕತೋ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಏಕತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚತುಕ್ಕಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಯಥಾ ತಥಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ಪಕಾರೇಸು ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಪಕಾರೇನ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಕತಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಏವಂ ವಾ ಏವಂ ವಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪವತ್ತಿತಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಸ್ಸ। ‘‘ಪರಿಕಮ್ಮಾನನ್ತರೇನಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಸಮಾಪನ್ನಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಾವಜ್ಜನವೀಥಿಯಂ ಪವತ್ತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಮಹಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಪಠಮಕಾಮಭೂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೭. ಏಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಸೋ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ನೇಲಂ, ತಂ ಅಙ್ಗಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನೇಲಙ್ಗೋ, ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲಗುಣೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನೇಲಙ್ಗನ್ತಿ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದೋಸಾಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋತಿ ನಿದ್ದೋಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠೇನ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಉಪಲಕ್ಖಿತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಕಥೇಸಿ। ಅಯಂ ಪನ ನಯಗ್ಗಾಹೇನಾತಿ ಅಯಂ ಪನ ಗಹಪತಿ ಅಸುತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಆಹ।
ಪಠಮಕಾಮಭೂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ದುತಿಯಕಾಮಭೂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೮. ನಿರೋಧಂ ವಲಞ್ಜೇತಿ ಅನಾಗಾಮಿಭಾವತೋ। ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಇಮೇ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತಯೋ ಸಙ್ಖಾರಾ। ಸದ್ದತೋಪಿ, ಅತ್ಥತೋಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಮಿಸ್ಸಾ, ತತೋ ಏವ ಆಲುಳಿತಾ ಆಕುಲಾ, ಅವಿಭೂತಾ ದುಬ್ಬಿಭಾವನಾ, ದುದ್ದೀಪನಾ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದೀಪೇತುಂ ದುಕ್ಕರಾ। ತಥಾ ಹಿ ಕುಸಲಚೇತನಾ ಏವ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಪಿ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಗಹಣಂ ಆದಾನಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಕರಣಂ ಗಹಣಂ, ಗಹಿತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಮುಞ್ಚನಂ, ಫನ್ದನಂ ಚೋಪನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ। ಹನುಸಞ್ಚೋಪನನ್ತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಹನುಸಞ್ಚೋಪನಂ ಕತ್ವಾ। ಏವಞ್ಹಿ ವಚೀಭೇದಕರಣಂ। ಏವಂ ಇಮೇತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ।
ಪದತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ ಇತರಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಪದತ್ಥತೋ ವಿಸೇಸಂ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಕಾಯನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯನಿಸ್ಸಿತತಾ ಚ ನೇಸಂ ತಬ್ಭಾವಭಾವಿತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಕಾಯಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಯೇ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಕರಜಕಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ।
‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಆಸನ್ನಾನಾಗತಕಾಲವಾಚೀ ಏವ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಂ, ನ ಇತರನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಪದದ್ವಯೇನ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ। ತಯಿದಂ ತಸ್ಸ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ತಸ್ಸ ತಥಾ ಚಿತ್ತಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ। ಸಮಾಪನ್ನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುರಿಮೇಹೀತಿ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ। ಪಚ್ಛಿಮೇನಾತಿ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಪದೇನ।
ಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಹೋತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನತ್ಥಾಯ। ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತಾಯ ನಿರೋಧಭಾವನಾಯ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಯೇವಾತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅನುಪ್ಪಾದನತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರೋಧೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ತಜ್ಜಾ ಪರಿಕಮ್ಮಸಿದ್ಧಾ ಯಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ‘‘ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।
‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಅನಿರೋಧಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾನಂ ವಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುದ್ಧೋತಿ ವಚನತೋ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ತಂ ವಾದಂ ನಿಸೇಧೇತುಂ ‘‘ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಯಥಾಗತೇ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತೇ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ। ಆಚರಿಯಾನಂ ನಯೇತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾಗತೇ ಧಮ್ಮನಯೇ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಯಂ ಠತ್ವಾ।
ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ವತ್ತಮಾನೇ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇ ಕಾಯಿಕ-ವಾಚಸಿಕ-ಕಿರಿಯಸಮ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ, ದಸ್ಸನ-ಸವನಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇ ಪವತ್ತಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪಸಾದೇ ಘಟ್ಟೇನ್ತೇಸೂ’’ತಿ। ಮಕ್ಖಿತಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಪುಞ್ಛಿತಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ ಘಟ್ಟನಾಯ ವಿಬಾಧಿತತ್ತಾ। ಏತೇನಾಯಂ ಘಟ್ಟನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ವೇಗಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾಯ ನ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ಅತಿವಿಯ ವಿರೋಚನ್ತೀ’’ತಿ।
ತತೋ ಪರಂ ಸಚಿತ್ತಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಚಿತ್ತಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ಯಂ ಏವಂ ಭಾವಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸುಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಕಾತಬ್ಬಪರಿಕಮ್ಮಭಾವನಾಯ ಏವ ತಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ।
ಸಾ ಪನೇಸಾ ನಿರೋಧಕಥಾ। ದ್ವೀಹಿ ಬಲೇಹೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇಹಿ। ತಯೋ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ। ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಂ, ಅಟ್ಠನ್ನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಫಲಞಾಣಾನಂ ವಸೇನ ಇಮಾಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತೀಹಿ। ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹೀತಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾ, ತಾಸಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ಸಮಾಧಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಾ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾತಿ ಏವಂ ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ। ವಸೀಭಾವತಾಪಞ್ಞಾತಿ ವಸೀಭಾವತಾಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಞಾ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಾ, ತೇ ತಾವ ಆಕಾರಾ ‘‘ಕೋ ಪನಾಯಂ ನಿರೋಧೋ ನಾಮಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಮೇತಂ ಝಾನಸುಖಾದಿಂ ವಿಯ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಚಿತ್ತಂ। ‘‘ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ಪನ…ಪೇ॰… ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ। ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ರೂಪಸಮುಪ್ಪಾದಕತ್ತಾ। ಇಮಸ್ಸಾತಿ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಭಿಕ್ಖುನೋ। ಸಾ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಸಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಭಾವೋ ಕಥಂ ನಿಚ್ಛಿತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಕ್ಖಮಾನಾಕಾರೇನಪಿ ಪರಿಹಾರೋ ಹೋತೀತಿ। ಸನ್ತಸಮಾಪತ್ತಿತೋತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಅತಿಸುಖುಮಸಭಾವತ್ತಾ, ಸಞ್ಜೀವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭವಙ್ಗಸಮಯೇನೇವೇತಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ।
ಕಿರಿಯಮಯ …ಪೇ॰… ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ನನು ಭವಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಮ್ಪಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇವಾತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾ ಪನ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂ ಭವಙ್ಗ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಸುಞ್ಞತೋ ಫಸ್ಸೋತಿಆದಯೋ ಸಗುಣೇನಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಮೇತಂ। ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ನಿಚ್ಚಸುಖಅತ್ತಸಭಾವತೋ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ। ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುಞ್ಞಸಭಾವತ್ತಾ। ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ। ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾ ನಾಮ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ರಾಗಪಣಿಧಿಆದೀನಮಭಾವತೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಪ್ಪಣಿಹಿತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯದಗ್ಗೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಸುಞ್ಞತೋ ನಾಮ, ತದಗ್ಗೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪಿ ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ, ಫಸ್ಸಸೀಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಅನಿಮಿತ್ತಪ್ಪಣಿಹಿತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಆಗಮನಂ ಏತ್ಥ, ಏತಾಯಾತಿ ವಾ ಆಗಮನಿಕಾ, ಸಾ ಏವ ಆಗಮನಿಯಾ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ವುಟ್ಠಾತಿ ನಿಮಿತ್ತತೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನೇನ। ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಘಾಟನತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ವುಟ್ಠಾನಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾ ನಾಮ ಸುಖಪಣಿಧಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ। ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಾಯ ಸುದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಮಗ್ಗೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನತೋ। ಫಲಂ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಮಗ್ಗಾಗಮನತೋ। ವಿಕಪ್ಪೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಆಗಮನಸ್ಸ ವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತಾದಿನಾಮಲಾಭೋ ಅವವತ್ಥಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಏವರೂಪಾಪಿ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ವಿಯ ಫಸ್ಸಸ್ಸಪಿ ಪವತ್ತಿರೂಪತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ವಿಕಪ್ಪೋ ಅನವಸರೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಯೋ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಭೇದವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಏಕಂಯೇವ ಪುಗ್ಗಲಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ತಯೋ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತಿ। ‘‘ತಿವಿಧೋ ಫಸ್ಸೋ ಫುಸತೀ’’ತಿ ವಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ನಿರೋಧಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಯಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಾ ತಯೋ ಏವ ಫಸ್ಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಯೋ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀ’’ತಿ।
ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿವಿತ್ತಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಿಂ ವಿವೇಕೇ ಏಕನ್ತೇನೇವ ನಿನ್ನಪೋಣತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಸಬ್ಬುಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ।
ದುತಿಯಕಾಮಭೂಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಗೋದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪೯. ನೇಸನ್ತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭೂಮನ್ತರತೋ’’ತಿಆದಿ। ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭೂಮನ್ತರತೋ’’ತಿಆದಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಾ। ಪಮಾಣಕರಣೋ ನಾಮ ಯಸ್ಸ ಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಗುಣಾಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಮಾಣಕರಣತೋ।
ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವ ಪಮಾಣಗೋಚರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಸ್ಸಪಿ ಅನಾಗಮನತೋ। ಖಲನ್ತಿ ಖಲೇ ಪಸಾರಿತಸಾಲಿಸೀಸಾದಿಭಣ್ಡಂ। ಕಿಞ್ಚೇಹೀತಿ ಮದ್ದಸ್ಸು। ತೇನಾಹ ‘‘ಮದ್ದನಟ್ಠೋ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ, ಪಲಿಬುದ್ಧಕಂ ವಾ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಅಕಿಞ್ಚನಂ, ಅಕಿಞ್ಚನಮೇವ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ।
ರೂಪನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಸಿಣರೂಪನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ। ನ ಗಹಿತಾತಿ ಸರೂಪತೋ ನ ಗಹಿತಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಗಹಿತಾ ಏವ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಾ ಸುಞ್ಞಾ ರಾಗೇನಾತಿಆದಿವಚನತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನುಪವಿತ್ಥಾವಾ’’ತಿ।
ನಾನಾತಿ ಸದ್ದವಸೇನ। ಏಕತ್ಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಏಕಸಭಾವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಂ…ಪೇ॰… ಏಕತ್ಥಾ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಸೇನ। ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಾನಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪವಿಟ್ಠತಾಯ ಏಕತ್ಥಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ। ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇತಿ ಇದಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾದಿ ಪರಿಯಾಯವುತ್ತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತನತೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
ಗೋದತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ನಿಗಣ್ಠನಾಟಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫೦. ಆಗತಾಗಮೋತಿ ವಾಚುಗ್ಗತಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ। ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸತ್ಥುಸಾಸನೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾಗಾಮೀ’’ತಿಆದಿ। ನಗ್ಗಭೋಗ್ಗನ್ತಿ ಅವಸನಭಾವೇನ ನಗ್ಗಂ, ಕುಟಿಲಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಭೋಗ್ಗಂ, ತತೋ ಏವ ನಿಸ್ಸಿರಿಕಂ। ನಗ್ಗತಾಯ ಹಿ ಸೋ ರೂಪೇನ ನಿಸ್ಸಿರಿಕೋ, ಭೋಗ್ಗತಾಯ ಚಿತ್ತೇನ। ಭಗವತೋ ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಾಯ। ತಸ್ಮಿಂ ಸದ್ದಹನಾ ಓಕಪ್ಪನಾ ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ। ಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಆಗಚ್ಛಾಮಿ, ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತಂ ನಿಗಣ್ಠೇನ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಮಾಹ।
ಕಾಯಂ ಉನ್ನಾಮೇತ್ವಾತಿ ಕಾಯಂ ಅಬ್ಭುನ್ನಾಮೇತ್ವಾ। ಕುಚ್ಛಿಂ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿನ್ನಮನೇನ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪುರತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ। ಗೀವಂ ಪಸಾರಣವಸೇನ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ದಿಸಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ। ಸಬ್ಬಮಿದಂ ನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಇದಾನಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಾದಂ ಆರೋಪೇತುಂ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಾತಂ ವಾ ಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಸಕಾರಣಾತಿ ಯುತ್ತಿಸಹಿತಾ। ಪಞ್ಹಮಗ್ಗೋತಿ ಪಞ್ಹಸಙ್ಖಾತೋ ವೀಮಂಸಾ, ಏವಂ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಪರಿವೀಮಂಸಾ ಪಞ್ಹಾ। ಏಕೋ ಉದ್ದೇಸೋತಿ ಏಕಂ ಉದ್ದಿಸನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತವಚನಂ। ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಕಥನಂ। ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಪಞ್ಹುದ್ದೇಸವೇಯ್ಯಾಕರಣೇಸು ಅತ್ಥೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ನಿಗಣ್ಠನಾಟಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಅಚೇಲಕಸ್ಸಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫೧. ಅಲಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅರಿಯಭಾವಾಯಾತಿ ಅಲಮರಿಯೋ। ಞೇಯ್ಯಜಾನನಟ್ಠೇನ ಞಾಣಮೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಸೋಯೇವ ಅತಿಸಯಟ್ಠೇನ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸೋ। ಪಾವಳಾ ವುಚ್ಚತಿ ಆನಿಸದಪದೇಸೋ, ತಂ ಪಾವಳಂ ರಜೋಹರಣತ್ಥಂ ನಿಪ್ಫೋಟೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪಾವಳನಿಪ್ಫೋಟನಾ, ಮೋರಪಿಞ್ಛವತ್ತಿ।
ಅಚೇಲಕಸ್ಸಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಗಿಲಾನದಸ್ಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫೨. ಮತ್ತರಾಜಾ ನಾಮ ಏಕೋ ಭುಮ್ಮದೇವೋ ಭೂತಾಧಿಪತಿ ಸುರಾಪೋತಲರುಕ್ಖನಿವಾಸೀ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮತ್ತರಾಜಕಾಲೇ’’ತಿ। ‘‘ಓಸಧಿತಿಣವನಪ್ಪತೀಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹರೀತಕಾ…ಪೇ॰… ರುಕ್ಖೇಸು ಚಾ’’ತಿ ಆಹ। ಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇಹಿ। ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ। ತೇನ ಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಂ ದೇವಾಪಿ ಆಸನ್ನಮರಣಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ವರಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಗಿಲಾನದಸ್ಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚಿತ್ತಸಂಯುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।