೧೮. ಅಪರಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೩೮೨. ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಪಠಮನ್ತಿ ‘‘ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಪಠಮಂ, ಇದಂ ಝಾನನ್ತಿ ಝಾನಂ ನಾಮ ದುವಿಧಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಞ್ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ತಾ ಹಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿನೋ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಉಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಕಿಚ್ಚಂ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ, ಫಲಂ ಸುಞ್ಞತಅನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತ-ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ಉಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಯೇ ನಂ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತೀತಿ ಯೇ ನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಬಹುಲೀ ಕರೋನ್ತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೩೮೩. ದುತಿಯನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ‘‘ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೭೯) ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೩೮೬-೩೮೭. ಮೇತ್ತನ್ತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಿಂ। ಇಧ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾವ ಮೇತ್ತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಕರುಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮೇ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ವಟ್ಟಂ ಹೋನ್ತಿ, ವಟ್ಟಪಾದಾ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಾ ಹೋನ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಾ ವಾ ನಿರೋಧಪಾದಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಾ ಪನ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ।
೩೯೦. ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಂ, ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬಂ, ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬಂ, ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬಂ ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ವತ್ತತಿ। ಇಮಿನಾ ಇಮಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ। ಆತಾಪೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಭಾವನಕವೀರಿಯೇನ ವೀರಿಯವಾ। ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನ್ತೋ। ಸತಿಮಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ಲೋಕೇ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕತಣ್ಹಞ್ಚ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತದೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ವಿನೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸುದ್ಧರೂಪಸಮ್ಮಸನಮೇವ ಕಥಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಸುಖಾದಿಭೇದಾಸು ವೇದನಾಸು ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ದುಕ್ಖಂ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ, ಸಾಮಿಸಂ ವಾ ಸುಖಂ, ನಿರಾಮಿಸಂ ವಾ ಸುಖಂ, ಸಾಮಿಸಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ, ನಿರಾಮಿಸಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ, ಸಾಮಿಸಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ, ನಿರಾಮಿಸಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನೋ ನಿರಾಮಿಸಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೦; ವಿಭ॰ ೩೬೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೩) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ನವವಿಧಂ ವೇದನಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ। ಆತಾಪೀತಿಆದಿನಾ ಪನೇತ್ಥ ನವವಿಧೇನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಲೋಕೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ‘‘ಸರಾಗಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಸರಾಗಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೧; ವಿಭ॰ ೩೬೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೪) ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರಿತೇ ಸೋಳಸಪ್ಪಭೇದೇ ಚಿತ್ತೇ ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ, ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೨-೪೦೩; ವಿಭ॰ ೩೬೭-೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೫-೧೩೬) ಏವಂ ಕೋಟ್ಠಾಸವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ವುತ್ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಚ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಚ ಸುದ್ಧಅರೂಪಸಮ್ಮಸನಮೇವ ಕಥಿತಂ, ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ
೩೯೪. ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ। ಪಾಪಕಾನನ್ತಿ ಲಾಮಕಾನಂ। ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಾನಂ ಲೋಭಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ। ಅನುಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ। ಛನ್ದಂ ಜನೇತೀತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ವಾಯಮತೀತಿ ಪಯೋಗಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ। ವೀರಿಯಂ ಆರಭತೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತೇನೇವ ಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪತಿ। ಪದಹತೀತಿ ಪಧಾನವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ।
ಉಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಜಾತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ। ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಾನಂ ಅಲೋಭಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ। ಠಿತಿಯಾತಿ ಠಿತತ್ಥಂ। ಅಸಮ್ಮೋಸಾಯಾತಿ ಅನಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಭಾವಾಯ। ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ। ಭಾವನಾಯಾತಿ ವಡ್ಢಿಯಾ। ಪರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಪರಿಪೂರಣತ್ಥಾಯ। ಅಯಂ ತಾವ ಚತುನ್ನಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಂ ಏಕಪದಿಕೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ।
ಅಯಂ ಪನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಕಥಾ ನಾಮ ದುವಿಧಾ ಲೋಕಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚ। ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಾ ಸಬ್ಬಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಹೋತಿ, ಸಾ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –
‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ। ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ? ಇಧಾವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖು ‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಮೇ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯು’ನ್ತಿ ಆತಪ್ಪಂ ಕರೋತಿ, ‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮೇ
ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾತಿ ಲೋಭಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಚೇವ ಮಗ್ಗೋ ಚ। ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾ ನಾಮ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವ। ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಮಾನೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸೋ ಹಿ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ದತ್ವಾವ ನಿರುಜ್ಝತಿ
ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಪಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚೇವ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಪಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಂ, ಭುತ್ವಾವಿಗತುಪ್ಪನ್ನಂ, ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಂ, ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಸಮಙ್ಗಿನೋ, ಇದಂ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಕಮ್ಮೇ ಪನ ಜವಿತೇ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧವಿಪಾಕೋ ಭುತ್ವಾ ವಿಗತಂ ನಾಮ, ಕಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಂ ಭುತ್ವಾ ವಿಗತಂ ನಾಮ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಭುತ್ವಾವಿಗತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಕತೇ ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೂಮಿ ನಾಮ, ತೇ ಅತೀತಾದಿಭೇದಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ಅನುಸಯಿತಕಿಲೇಸಾ ಪನ ಅತೀತಾ ವಾ ಅನಾಗತಾ ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ವಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಅತೀತಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅನುಸಯಿತಾಪಿ ಹಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಅನಾಗತಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅನುಸಯಿತಾಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅನುಸಯಿತಾಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಇದಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ – ‘‘ತಾಸು ತಾಸು ಭೂಮಿಸು ಅಸಮುಗ್ಘಾತಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ।
ಅಪರಮ್ಪಿ ಸಮುದಾಚಾರುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಸಕಿಂ ಚಕ್ಖೂನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ಗಹಿತೇ ಅನುಸ್ಸರಿತಾನುಸ್ಸರಿತಕ್ಖಣೇ ಕಿಲೇಸಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಖೀರುಕ್ಖಸ್ಸ ಕುಠಾರಿಯಾ ಆಹತಾಹತಟ್ಠಾನೇ ಖೀರಂ ನ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಏವಂ। ಇದಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಖೀರರುಕ್ಖಂ ಕುಠಾರಿಯಾ ಆಹನೇಯ್ಯುಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ಖೀರಂ ನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಂ। ಇದಂ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತಕಿಲೇಸಾ ಪನ ಭವಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ।
ಇಮೇಸು
‘‘ಹಞ್ಚಿ ಅತೀತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತಿ? ತೇನ ಹಿ ಖೀಣಂಯೇವ ಖೇಪೇತಿ, ನಿರುದ್ಧಂ ನಿರೋಧೇತಿ, ಅತ್ಥಙ್ಗತಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇತಿ, ಅತೀತಂ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಪಜಹತಿ। ಹಞ್ಚಿ ಅನಾಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತಿ? ತೇನ ಹಿ ಅಜಾತಂ ಪಜಹತಿ, ಅನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಪಾತುಭೂತಂ ಪಜಹತಿ, ಅನಾಗತಂ ಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಪಜಹತಿ। ಹಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತಿ? ತೇನ ಹಿ ರತ್ತೋ ರಾಗಂ ಪಜಹತಿ, ದುಟ್ಠೋ ದೋಸಂ, ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹಂ, ವಿನಿಬದ್ಧೋ ಮಾನಂ, ಪರಾಮಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಿಂ, ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ, ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯಂ ಪಜಹತಿ, ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಯುಗನದ್ಧಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಿಯಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ಹೋತೀತಿ…ಪೇ॰… ತೇನ ಹಿ ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ, ನತ್ಥಿ ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ, ನತ್ಥಿ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ, ನತ್ಥಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋತಿ। ಅತ್ಥಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋತಿ। ಯಥಾ ಕಥಂ ವಿಯ? ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತರುಣೋ ರುಕ್ಖೋ…ಪೇ॰… ಅಪಾತುಭೂತಾಯೇವ ನ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೨೧)।
ಇತಿ
ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಮಗ್ಗೋ ಕಿಲೇಸೇಯೇವ ಪಜಹತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ
ಅಥ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಕಥಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಭಾವನಾ ಹೋತಿ, ಕಥಂ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಠಿತಿಯಾತಿ? ಮಗ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ। ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ
೩೯೮-೪೦೧. ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು ಛನ್ದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿ, ಪಧಾನಭೂತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾ। ಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ತೇಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾದಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೪೩೧ ಆದಯೋ) ಆಗತೋ ಏವ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೩೮೨) ಪನಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ। ತತ್ರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಯದಾ ಛನ್ದಾದೀಸು ಏಕಂ ಧುರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ
೪೦೨-೪೦೬. ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಭಾವೇತೀತಿಆದೀಸು ಸದ್ಧಾವ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಾಧುರೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕರೋತೀತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಭಾವೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸೋಧೇನ್ತೋ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ। ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜಯತೋ, ಸದ್ಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ, ಪಸಾದನೀಯೇ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ।
‘‘ಕುಸೀತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜಯತೋ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ।
‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ।
‘‘ಅಸಮಾಹಿತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜಯತೋ, ಸಮಾಹಿತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವತೋ ಭಜತೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ, ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ।
‘‘ದುಪ್ಪಞ್ಞೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜಯತೋ, ಪಞ್ಞವನ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವತೋ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೮೪-೧೮೫)।
ಏತ್ಥ ಚ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಂ ಖನ್ಧನ್ತರಂ, ಆಯತನನ್ತರಂ, ಧಾತನ್ತರಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗನ್ತರಂ, ಮಗ್ಗನ್ತರಂ, ಫಲನ್ತರಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಕಾರಣಾನಂ ವಸೇನ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಸದ್ಧಾಧುರಾದೀಸು ಅಭಿನಿವೇಸಂ
ಸದ್ಧಾಬಲಾದೀಸು ಸದ್ಧಾಯೇವ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಬಲನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಬಲಂ। ವೀರಿಯಬಲಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ವೀರಿಯಂ ಕೋಸಜ್ಜೇನ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಸತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇನ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಸಮಾಧಿ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಪಞ್ಞಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಬಲಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಭಾವನಾನಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ಇಮಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನೇವ ಕಥಿತಾನೀತಿ।
೪೧೮. ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಭಾವನಾನಯೋ। ತತ್ಥ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ।
ತತ್ಥ ಬೋಧಿಯಾ, ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀಯಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕಾಮಸುಖಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಉಪದ್ದವಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ಸತಿಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯ। ತೇನಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ – ‘‘ಬುಜ್ಝನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾತಿ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ।
ಅಪಿಚ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ? ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇನಾಪಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೧೭) ಬೋಜ್ಝಙ್ಗತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಸತ್ಥೋ ಸುನ್ದರೋ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಸತಿ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ।
ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ವಿಚಿನತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ। ಸೋ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣೋ, ಓಭಾಸನರಸೋ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ವೀರಭಾವತೋ, ವಿಧಿನಾ ಈರಯಿತಬ್ಬತೋ ಚ ವೀರಿಯಂ। ತಂ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಉಪಥಮ್ಭನರಸಂ ಪೀತಿ। ಸಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ, ತುಟ್ಠಿಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪೀಣನರಸಾ, ನೇಸಂಯೇವ ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ಸಾ ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ, ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಮದ್ದನರಸಾ, ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮಾಧಿ। ಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ, ಅವಿಸಾರಲಕ್ಖಣೋ ವಾ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನರಸೋ, ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾ। ಸಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಾ, ಸಮವಾಹಿತಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ಊನಾಧಿಕನಿವಾರಣರಸಾ, ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದನರಸಾ ವಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಭಾವೇತೀತಿ ಬ್ರೂಹೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಹಿ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ, ಭತ್ತನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಾಕಸದಿಸೇ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ, ತಿಸ್ಸದತ್ತತ್ಥೇರಅಭಯತ್ಥೇರಾದಿಸದಿಸೇ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನೇನ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಸತಿಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತತಾಯ ಚ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತದೇವ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ, ಫಲೇ ಪತ್ತೇ ಭಾವಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಸತ್ತ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ, ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ। ತತ್ಥ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾತಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಝಾನಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲತಾ।
ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಂ ವತ್ಥೂನಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣಂ। ಯದಾ ಹಿಸ್ಸ ಕೇಸನಖಲೋಮಾ ದೀಘಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸರೀರಂ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನದೋಸಞ್ಚೇವ ಸೇದಮಲಮಕ್ಖಿತಞ್ಚ
ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಸಚೇ ಪನ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಅಥ ನೇವ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಇತರಾನಿ ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದಂ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಪಿ ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಸತಿ ಇತರೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಅಸಮತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ। ಬಲವಸದ್ಧೋ ಹಿ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಮುಧಪ್ಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಪಸೀದತಿ। ಬಲವಪಞ್ಞೋ ಮನ್ದಸದ್ಧೋ ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ
ಅಪಿಚ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಬಲವತೀಪಿ ಸದ್ಧಾ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು
ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ ನಾಮ ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೇಸು ಅನೋಗಾಳ್ಹಪಞ್ಞಾನಂ ದುಮ್ಮೇಧಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆರಕಾ ಪರಿವಜ್ಜನಂ। ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ನಾಮ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಉದಯಬ್ಬಯಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ। ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನಾಮ ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯ ಪಭೇದಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ತದಧಿಮುತ್ತತಾ ನಾಮ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತತಾ। ತಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತದೇವ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ, ಫಲೇ ಪತ್ತೇ ಭಾವಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾ
ತತ್ಥ ಅಪಾಯಭಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಲದ್ಧುಂ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ, ಅಯಮಾನಿಸಂಸೋ ವೀರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿನೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಹಾಸಾವಕೇಹಿ ಗತಮಗ್ಗೋವ ಗನ್ತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಗಮನವೀಥಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಯೇ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಇಮೇ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ನೇವ ಞಾತಕಾ, ನ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಾ, ನಾಪಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತೇ ಪಣೀತಾನಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾದೀನಿ ದೇನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನಾ ದೇನ್ತಿ। ಸತ್ಥಾರಾಪಿ ‘ಅಯಂ ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋ ಸುಖಂ ವಿಹರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ನ ಏವಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸತಾ ತುಯ್ಹಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ಅಥ ಖೋ ‘ಅಯಂ ಇಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾಪಚಾಯನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮಹಾಮಿತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ ಚ।
ಮಹಾಮಿತ್ತತ್ಥೇರೋ ಕಿರ ಕಸ್ಸಕಲೇಣೇ ನಾಮ ಪಟಿವಸತಿ। ತಸ್ಸ ಚ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಏಕಾ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಥೇರಂ ಪುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ। ಸಾ ಏಕದಿವಸಂ ಅರಞ್ಞಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಧೀತರಂ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ
ಥೇರೋ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ನೀಹರನ್ತೋವ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದಿ – ‘‘ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಕಿರ ಕಞ್ಜಿಯೇನ ಪಾರಿವಾಸಿಕಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿ, ದಿವಾಪಿ ಕಣಪಣ್ಣಮ್ಬಿಲಯಾಗುಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತುಯ್ಹಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪನ ಪುರಾಣತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ। ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಖೋ ಪನೇಸಾ ನೇವ ಖೇತ್ತಂ ನ ವತ್ಥುಂ ನ ಭತ್ತಂ ನ ವತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಪನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ ದೇತಿ। ತ್ವಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ, ಅಯಂ ಖೋ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ತಯಾ ಸರಾಗೇನ ಸದೋಸೇನ ಸಮೋಹೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗಣ್ಹಿತು’’ನ್ತಿ ಪತ್ತಂ ಥವಿಕಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಠಿಕಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಕಲೇಣಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚೇ, ಚೀವರಞ್ಚ ಚೀವರವಂಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ನ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿವುತ್ಥಭಿಕ್ಖು ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ವಿಕಸಮಾನಮಿವ ಪದುಮಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋವ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಲೇಣದ್ವಾರೇ ರುಕ್ಖಮ್ಹಿ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ –
‘‘ನಮೋ
ಯಸ್ಸ ತೇ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋಸಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ॥ –
ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಾನಂ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ಮಹಲ್ಲಕಿತ್ಥಿಯೋ ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾತೋಯೇವಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಆದಾಯ ಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ।
ದಾರಿಕಾಪಿ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಮೇ ಭಾತಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಇದಾನಿ ಮೇ ಭಾತಾ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದ್ವಾರಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ನಿಸೀದಿ। ಸಾ ಥೇರೇ ಘರದ್ವಾರಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಫಾಣಿತಯೋಜಿತಸ್ಸ ಖೀರಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸಿ। ಥೇರೋ ‘‘ಸುಖಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅನುಮೋದನಂ
ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ
ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವತ್ಥು ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಮಹಾಗಾಮೇ ಕಿರ ಏಕೋ ದಲಿದ್ದಪುರಿಸೋ ದಾರುವಿಕ್ಕಯೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಸೋ ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ನಾಮಂ ಲಭಿತ್ವಾ ದಾರುಭಣ್ಡಕಮಹಾತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಜಾತೋ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ಭರಿಯಂ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ, ಸತ್ಥಾರಾ ದಳಿದ್ದದಾನಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವೋ ಕಥಿತೋ, ಮಯಞ್ಚ ನಿಬದ್ಧಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮ, ಪಕ್ಖಿಕಭತ್ತಮತ್ತಂ ದತ್ವಾ ಪುನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ಸಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಯಥಾಲಾಭೇನ ಪಕ್ಖಿಕಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ। ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಸ್ಸಯಕಾಲೋ ಹೋತಿ, ದಹರಸಾಮಣೇರಾ ಪಣೀತಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಲೂಖಾಹಾರೋ’’ತಿ
ಸಾ ಇತ್ಥೀ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಕಥೇಸಿ, ‘‘ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ ಛಡ್ಡೇನ್ತೀ’’ತಿ ನ ಪನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೀ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸಾ ಸಾಮಿಕೋ ಆಹ – ‘‘ಮಯಂ ದುಗ್ಗತಭಾವೇನ ಅಯ್ಯಾನಂ ಸುಖೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಮ್ಹ। ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕತ್ವಾ ಅಯ್ಯಾನಂ ಮನಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ ವದೇಸಿ, ಸಾಮಿ, ಸಪುತ್ತಕಾ ದುಗ್ಗತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಯಂ ತೇ ಧೀತಾ, ಇಮಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸ ಕಹಾಪಣೇ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಖೀರಧೇನುಂ ಆಹರ, ಅಯ್ಯಾನಂ ಖೀರಸಲಾಕಭತ್ತಂ ದಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ಸೋ ಸಾಧೂತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ। ತೇಸಂ ಪುಞ್ಞೇನ ಸಾ ಧೇನು ಸಾಯಂ ತೀಣಿ ಮಾಣಿಕಾನಿ, ಪಾತೋ ತೀಣಿ ಮಾಣಿಕಾನಿ ಖೀರಂ ದೇತಿ। ಸಾಯಂ ಲದ್ಧಂ ದಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ತತೋ ಗಹಿತನವನೀತೇನ ಸಪ್ಪಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಸಪ್ಪಿಪರಿಸೇಕಂ ಖೀರಸಲಾಕಭತ್ತಂ ದೇನ್ತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಪುಞ್ಞವನ್ತಾವ ಲಭನ್ತಿ।
ಸೋ
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಮ್ಬರಿಯಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಯತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ‘‘ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಮಹಾಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಮೇವ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ। ಸೋ ಉಪಾಸಕೋ ಥೇರಂ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏಕಕೋವ
ತಸ್ಸೇವಂ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇಯೇವ ಏಕೋ ಪುಟಕಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ। ಉಪಾಸಕೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಥೋಕಂ ಆಗಮೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಕಹಾಪಣಂ ತೇ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ದಮ್ಮಿ, ತಂ ಮೇ ಪುಟಕಭತ್ತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಭತ್ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮಾಸಕಮ್ಪಿ ನ ಅಗ್ಘತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಮಯ್ಹಂ ಏಕವಾರೇನೇವ ಕಹಾಪಣಂ ದೇತಿ, ಭವಿಸ್ಸತೇತ್ಥ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ನಾಹಂ ಕಹಾಪಣೇನ ದೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ದ್ವೇ ಗಣ್ಹ, ತೀಣಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಕಹಾಪಣೇ ದಾತುಕಾಮೋ ಜಾತೋ। ಇತರೋ ‘‘ಅಞ್ಞೇಪಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ನ ದೇಮಿ’’ಚ್ಚೇವ ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಸಚೇ ಮೇ, ಭೋ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅಸ್ಸು, ತೇಪಿ ದದೇಯ್ಯಂ। ನ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಗಣ್ಹಾಮಿ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಮೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಏಕೋ ಅಯ್ಯೋ ನಿಸೀದಾಪಿತೋ, ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದೇಹಿ ಮೇ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತೇನ ಹಿ, ಭೋ, ಗಣ್ಹ, ಆಹರ ತೇ ಕಹಾಪಣೇತಿ ಕಹಾಪಣೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಟಕಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ। ಉಪಾಸಕೋ ಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಪತ್ತಂ ನೀಹರಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ಪತ್ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಭತ್ತೇ ದಿನ್ನೇ ಪತ್ತಂ ಪಿದಹಿ। ಉಪಾಸಕೋ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಸ್ಸೇವ ಪಟಿವಿಸೋ, ನ
ಥೇರೋ ಉಪಾಸಕಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ತ್ವಂ ನ ಭುಞ್ಜಸೀ’’ತಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಗಮನಾಗಮನವಿಧಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಥೇಸಿ। ಥೇರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ದುಕ್ಕರಂ ಉಪಾಸಕೇನ ಕತಂ, ಮಯಾ ಪನ ಏವರೂಪಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಏತಸ್ಸ ಕತಞ್ಞುನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಸಪ್ಪಾಯಸೇನಾಸನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತೇಸು ಸುಕ್ಖನ್ತೇಸುಪಿ ನಿಸಿನ್ನಪಲ್ಲಙ್ಕೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ನ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಣ್ಹಿ। ಸೋ ತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಓಭಾಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಪುನದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಪಲಿಬೋಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತದೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ವಿಪಸ್ಸಿ। ಏತೇನುಪಾಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸತ್ತಮೇ ಅರುಣೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿವಿಯ ಮೇ ಕಿಲನ್ತಂ ಸರೀರಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಚಿರಂ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ನ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ವಿಹಾರಮಜ್ಝಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭೇರಿಂ ಪಹರಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇಸಿ।
ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ‘‘ಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾಸಙ್ಘೋ ಸನ್ನಿಪಾತಿತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಮಯಾ, ಭನ್ತೇತಿ। ಕಿಮತ್ಥಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ। ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ, ಯೇಸಂ ಪನ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಫಲೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೂತಿ। ಸಪ್ಪುರಿಸ ತಾದಿಸಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಸನ್ತಂ ಗುಣಂ ನ ಕಥೇನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏತ್ಥ ಕಙ್ಖಾ ನತ್ಥಿ। ಕಿಂ ಪನ ತೇ ಸಂವೇಗಕಾರಣಂ ಅಹೋಸಿ, ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಗಾಮೇ ವಲ್ಲಿಯವೀಥಿಯಂ ದಾರುಭಣ್ಡಕಮಹಾತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಉಪಾಸಕೋ ಅತ್ತನೋ ಧೀತರಂ ಬಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸ ಕಹಾಪಣೇ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಏಕಂ ಖೀರಧೇನುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಖೀರಭತ್ತಸಲಾಕಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಸೋ ‘‘ಧೀತರಂ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಛ ಮಾಸೇ ಯನ್ತಸಾಲಾಯ ಭತಿಂ ಕತ್ವಾ
ಕಾಕವಣ್ಣತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜಾ ‘‘ಏಕೋ ಕಿರ ಥೇರೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ತತ್ಥ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಚಿತಕಟ್ಠಾನಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಚಾಲೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ರಾಜಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರೇನ ಕಥಿತವಿಧಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು। ರಾಜಾ ತಂ ಉಪಾಸಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ತಯಾ ಇತೋ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಟಕಭತ್ತಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಆಮ, ದೇವಾತಿ। ಕೇನ ತೇ ನಿಯಾಮೇನ ದಿನ್ನನ್ತಿ? ಸೋ ತಂ ಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ರಾಜಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕೂಟಾಗಾರಟ್ಠಾನಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಗಚ್ಛ ತಂ ಥೇರಂ ಸಞ್ಜಾನ, ಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ’’ತಿ। ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಣಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಮುಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಹದಯಂ ಸನ್ಧಾರೇನ್ತೋ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ದೇವ, ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥಸ್ಸ ರಾಜಾ ಮಹಾಪಸಾಧನಂ ದಾಪೇಸಿ। ತಂ ಪಸಾಧೇತ್ವಾ ಆಗತಂ ‘‘ಗಚ್ಛ ಭಾತಿಕ ಮಹಾತಿಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಅಯ್ಯಾತಿ ವತ್ವಾ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಉಕ್ಖಿಪಾ’’ತಿ ಆಹ। ಉಪಾಸಕೋ ‘‘ಸಾಧು, ದೇವಾ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮತ್ಥಕೇ ಅಕಾಸಿ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಕೂಟಾಗಾರಂ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ
‘‘ಮಹನ್ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸತ್ಥು ದಾಯಜ್ಜಂ, ಯದಿದಂ ಸತ್ತ ಅರಿಯಧನಾನಿ ನಾಮ, ತಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ಗಹೇತುಂ। ಯಥಾ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ಪುತ್ತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದಾಯಜ್ಜಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಮಹಾ ಖೋ ಪನ ತೇ ಸತ್ಥಾ। ಸತ್ಥುನೋ ಹಿ ತೇ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹಣಕಾಲೇಪಿ, ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇಪಿ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಮ್ಪಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದೇವೋರೋಹನಆಯುಸಙ್ಖಾರವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ಯುತ್ತಂ ನು ತೇ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕುಸೀತೇನ ಭವಿತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸತ್ಥುಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಜಾತಿಯಾಪಿ ಜಾತಿಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಚೇವ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ ಚ ವೀರಿಯೇನೇವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂಸು, ತ್ವಂ ಏತೇಸಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಸಿ, ನ ಪಟಿಪಜ್ಜಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮಹತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
ಕುಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಅಜಗರಸದಿಸೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೇ ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲೇ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇ ಪಹಿತತ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ವಿರಿಯುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ
ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸೀಲ^ ಚಾಗದೇವತಾನುಸ್ಸತಿ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ, ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ।
ಬುದ್ಧಗುಣೇ
ಸತ್ತ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾ, ಉತುಸುಖಸೇವನತಾ, ಇರಿಯಾಪಥಸುಖಸೇವನತಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗತಾ, ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ।
ಪಣೀತಞ್ಹಿ ಸಿನಿದ್ಧಂ ಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಸೀತುಣ್ಹೇಸು ಚ ಉತೂಸು ಠಾನಾದೀಸು ಚ ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಸಪ್ಪಾಯಉತುಞ್ಚ ಇರಿಯಾಪಥಞ್ಚ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ಪನ ಮಹಾಪುರಿಸಜಾತಿಕೋ ಸಬ್ಬಉತುಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಮೋ ಹೋತಿ, ನ ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಸ ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗತಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸೇವ ವಿಸಭಾಗೇ ಉತುಇರಿಯಾಪಥೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಭಾಗೇ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ಇಮಿನಾ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ಲೇಡ್ಡುದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯಮಾನೋ ವಿಚರತಿ, ಏವರೂಪಂ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಸಂಯತಪಾದಪಾಣಿಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಪಸ್ಸದ್ಧಿಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ
ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನತಾ, ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತಾ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನತಾ, ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾ, ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ, ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ। ತತ್ಥ ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯತಾ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನತಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ। ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯ ವಾ ಉಪಸಮಸುಖಾನಧಿಗಮೇನ ವಾ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಟ್ಠಸಂವೇಗವತ್ಥುಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಸಂವೇಜೇತಿ। ಅಟ್ಠ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ – ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ಪಞ್ಚಮಂ, ಅತೀತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಾಗತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ। ರತನತ್ತಯಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಚ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾ’’ತಿ।
ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ ನಾಮ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಸಾರಥಿ ವಿಯ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಅಸ್ಸೇಸು। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ’’ತಿ। ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ ನಾಮ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ನಾಮ ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾನಂ ಸೇವನಾ ಭಜನಾ ಪಯಿರುಪಾಸನಾ। ತದಧಿಮುತ್ತತಾ ನಾಮ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಸಮಾಧಿಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಂಯೇವ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತತಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ಏಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತದೇವ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ, ಫಲೇ ಪತ್ತೇ ಭಾವಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಪಞ್ಚ ಉಪೇಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ‘‘ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋವ ಕಮ್ಮೇನ ಗಮಿಸ್ಸಸಿ, ಏಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋವ ಕಮ್ಮೇನ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತ್ವಂ ಕಂ ಕೇಲಾಯಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಚ, ‘‘ಪರಮತ್ಥತೋ ಸತ್ತೋಯೇವ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ತ್ವಂ ಕಂ ಕೇಲಾಯಸೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ‘‘ಇದಂ ಚೀವರಂ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವಣ್ಣವಿಕಾರಞ್ಚೇವ ಜಿಣ್ಣಭಾವಞ್ಚ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಾದಪುಞ್ಛನಚೋಳಕಂ ಹುತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಯಾ ಛಡ್ಡನೀಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ ಭವೇಯ್ಯ, ನಾಸ್ಸ ಏವಂ ವಿನಸ್ಸಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಚ, ‘‘ಅನದ್ಧನಿಯಂ ಇದಂ ತಾವಕಾಲಿಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಾವಕಾಲಿಕಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಚಾತಿ। ಯಥಾ ಚ ಚೀವರೇ, ಏವಂ ಪತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗಿಹೀ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಧೀತಾದಿಕೇ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಾದಿಕೇ ಮಮಾಯತಿ, ಸಹತ್ಥೇನೇವ ನೇಸಂ ಕೇಸಚ್ಛೇದನಸೂಚಿಕಮ್ಮಚೀವರಧೋವನರಜನಪತ್ತಪಚನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಅಸುಕೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಕುಹಿಂ, ಅಸುಕೋ ದಹರೋ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಭನ್ತಮಿಗೋ ವಿಯ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಕೇಸಚ್ಛೇದನಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ‘‘ಮುಹುತ್ತಂ ತಾವ ಅಸುಕಂ ಪೇಸೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿಯಮಾನೋಪಿ ‘‘ಅಮ್ಹೇಪಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕಾರೇಮ, ತುಮ್ಹೇ ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಿಲಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ನ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಸತ್ತಕೇಲಾಯನೋ ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ಚೀವರಪತ್ತಥಾಲಕಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನೋ ನಾಮ।
ಯೋ ಪನ ತೇಸು ದ್ವೀಸುಪಿ ವತ್ಥೂಸು ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಉದಾಸಿನೋ, ಅಯಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತೋ ನಾಮ। ಇತಿ ಅಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಏವರೂಪಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಂ ಆರಕಾ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ತದುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತದೇವ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ, ಫಲೇ ಪತ್ತೇ ಭಾವಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಪಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾವ ಕಥಿತಾ।
೪೧೯. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಬ್ರೂಹೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಸಮ್ಮಾಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ। ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ। ಸಮ್ಮಾವೋದಾಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ। ಸಮ್ಮಾಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ। ಸಮ್ಮಾಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ।
ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ತೀಣಿ ತೀಣಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತಾವ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪಜಹತಿ, ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ
ಅಪಿ ಚೇಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಏಕಕ್ಖಣಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ। ಕಿಚ್ಚತೋ ಪನ ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣನ್ತಿಆದೀನಿ
ಇತಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಭಗವತಾ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದೇಸಿತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬, ೨೦, ೨೯, ೩೪) ಚ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಏತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಚೋರೇ ಘಾತೇನ್ತೋ ಖೇಮೇನ ಯೋಗಾವಚರೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಬಹುಕಾರತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದೇಸಿತಾ’’ತಿ।
ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಬಹುಕಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ತದನನ್ತರಂ
ಸ್ವಾಯಂ
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪಠಮಂ ವಾಚಾಯ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಾಚಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಅನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ವುತ್ತೋ।
ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಪನ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಪಹಾಯ ಉಭಯಸುಚರಿತಂ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಯಸ್ಮಾ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಪೂರೇತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ। ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಾನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ವುತ್ತೋ।
ಏವಂ ಸುದ್ಧಾಜೀವೇನ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಮೇ ಆಜೀವೋ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪರಿತೋಸಂ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತಪ್ಪಮತ್ತೇನ ವಿಹರಿತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಇದಂ ವೀರಿಯಮಾರಭಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ವುತ್ತೋ।
ತತೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇನಾಪಿ ಕಾಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ವತ್ಥೂಸು ಸತಿ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ದೇಸಿತಾ।
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ
೪೨೭. ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀತಿಆದೀಸು ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಹಿ ನೀಲಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕೇಸೇ ವಾ ಪಿತ್ತೇ ವಾ ಅಕ್ಖಿತಾರಕಾಯ ವಾ ಕರೋತಿ, ಪೀತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮೇದೇ ವಾ ಛವಿಯಾ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದತಲೇಸು ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ಪೀತಕಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ, ಲೋಹಿತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಂಸೇ ವಾ ಲೋಹಿತೇ ವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ರತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ, ಓದಾತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ದನ್ತೇ ವಾ ನಖೇ ವಾ ಅಕ್ಖೀನಂ ಸೇತಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಕರೋತಿ। ತಂ ಪನ ಸುನೀಲಂ ಸುಪೀತಂ ಸುಲೋಹಿತಕಂ ಸುಓದಾತಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಅವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ।
ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸೇವಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾ। ಸೋ ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಅವಡ್ಢಿತಾನಿ। ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀತಿ ಸುವಣ್ಣಾನಿ ವಾ ಹೋನ್ತಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ವಾ, ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇದಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಸಮ್ಪನ್ನಗಹಣಿಕೋ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಏಕಕಬಲಮೇವ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಪರಿತ್ತಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ನಾಯಂ ಮಮ ಭಾರೋ’’ತಿ ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಾನಾಮಿ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸೋ ಚ ಖೋ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ, ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ। ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತೀತಿ ಆಭೋಗಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಏವಂಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ। ಅಭಿಭವಸಞ್ಞಾ ಹಿಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಆಭೋಗಸಞ್ಞಾ ಪನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ।
ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನಿ, ಮಹನ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ಮಹಗ್ಘಸೋ ಪುರಿಸೋ ಏಕಂ ಭತ್ತವಡ್ಢಿತಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಹೋತು, ಕಿಂ ಏತಂ ಮಯ್ಹಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಂ ನ ಮಹನ್ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುತ್ತರೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸದಞಾಣೋ ‘‘ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ
ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಲಾಭಿತಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಿಕತಾಯ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾವಿರಹಿತೋ।
ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಸೋ ಏವಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅಪ್ಪನಾಯ ಚ ವಸೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋವ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥಅಭಿಭಾಯತನೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಇಮೇಸು ಪನ ಚತೂಸು ಪರಿತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕಚರಿತವಸೇನ ಆಗತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಮೋಹಚರಿತವಸೇನ, ಸುವಣ್ಣಂ ದೋಸಚರಿತವಸೇನ, ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ರಾಗಚರಿತವಸೇನ
ಪಞ್ಚಮಅಭಿಭಾಯತನಾದೀಸು ನೀಲಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ನೀಲವಣ್ಣಾನೀತಿ ನೀಲನಿದಸ್ಸನಾನೀತಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನವಿವರಾನಿ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನವಣ್ಣಾನಿ ಏಕನೀಲಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನೀಲನಿಭಾಸಾನೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಓಭಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನೀಲೋಭಾಸಾನಿ ನೀಲಪ್ಪಭಾಯುತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ನೇಸಂ ಸುವಿಸುದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಸುದ್ಧವಣ್ಣವಸೇನೇವ ಹಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ‘‘ನೀಲಕಸಿಣಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ನೀಲಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ವಾ ವತ್ಥಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಣ್ಣಧಾತುಯಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಸಿಣಕರಣಞ್ಚ ಪರಿಕಮ್ಮಞ್ಚ ಅಪ್ಪನಾವಿಧಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವ। ಇಮಾನಿ ಪನ ಅಟ್ಠ ಅಭಿಭಾಯತನಜ್ಝಾನಾನಿ ವಟ್ಟಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ ವಟ್ಟಪಾದಕಾನಿಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿಪಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನಿಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿಪಿ ನಿರೋಧಪಾದಕಾನಿಪಿ, ಲೋಕಿಯಾನೇವ ಪನ ನ ಲೋಕುತ್ತರಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
೪೩೫. ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ। ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ನೀಲಕಸಿಣಾದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ। ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾವತ್ಥುಕೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಅನುಪ್ಪಾದಿತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಬಹಿದ್ಧಾಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ।
ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಸುಭನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಂ ಸುಭಂ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಭನ್ತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಕಥಂ ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ…ಪೇ॰… ಮೇತ್ತಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ।
೪೪೩. ಪಥವಿಕಸಿಣಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಕಲಟ್ಠೇನ ಕಸಿಣಂ, ಪಥವಿ ಏವ ಕಸಿಣಂ ಪಥವಿಕಸಿಣಂ। ಪರಿಕಮ್ಮಪಥವಿಯಾಪಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಜ್ಝಾನಸ್ಸಾಪಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಇಧ ಪನ ಪಥವಿಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಂ ಹೇಸ ಭಾವೇತಿ। ಆಪೋಕಸಿಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಇಮಾನಿ ಪನ ಕಸಿಣಾನಿ ಭಾವೇನ್ತೇನ ಸೀಲಾನಿ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಯ್ವಾಸ್ಸ ದಸಸು ಪಲಿಬೋಧೇಸು ಪಲಿಬೋಧೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾಯಕಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಚರಿಯಾನುಕೂಲವಸೇನ ಯಂ ಯಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಂ, ತಂ ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಸಿಣಭಾವನಾಯ ಅನನುರೂಪಂ ವಿಹಾರಂ ಪಹಾಯ ಅನುರೂಪೇ ವಿಹರನ್ತೇನ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದಂ
೪೫೩. ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಸುಭಸಞ್ಞಾ ವುಚ್ಚತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀಸು ದಸಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾ, ತಂ ಭಾವೇತಿ ಬ್ರೂಹೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅನುರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಸನ್ನಂ ಪನ ಅಸುಭಾನಂ ಭಾವನಾನಯೋ ಸಬ್ಬೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೦೨ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರಿತೋಯೇವ ಮರಣಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಂ, ಖಣಿಕಮರಣಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣನ್ತಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಮರಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅನುರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ವಾ ಮರಣಸ್ಸತಿಯೇವ ಇಧ ಮರಣಸಞ್ಞಾತಿ ವುತ್ತಾ, ತಂ ಭಾವೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಾವನಾನಯೋ ಪನಸ್ಸಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೬೭ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರಿತೋಯೇವ। ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಸಿತಪೀತಾದಿಭೇದೇ ಕಬಳೀಕಾರೇ ಆಹಾರೇ ಗಮನಪಟಿಕೂಲಾದೀನಿ ನವ ಪಟಿಕೂಲಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಭಾವನಾನಯೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರಿತೋಯೇವ। ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತೇಧಾತುಕೇ ಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಂ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಞ್ಞಥತ್ತಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಂ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ। ಅನಿಚ್ಚೇ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಪಟಿಪೀಳನಸಙ್ಖಾತದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ। ದುಕ್ಖೇ ಅನತ್ತಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರಸಙ್ಖಾತಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ। ಪಹಾನಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಪಹಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ। ವಿರಾಗಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಮೇವ ವಿರಾಗಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ। ನಿರೋಧಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಸಞ್ಞಾ, ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ, ಅನಿಚ್ಚೇ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾಹಿ ತೀಹಿ ಸಞ್ಞಾಹಿ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ। ಪುನ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಭಾವೇತೀತಿಆದಿಕಾಹಿ ದಸಹಿ ಸಞ್ಞಾಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಾರಮ್ಭೋವ ಕಥಿತೋ।
೪೭೩. ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನ್ತಿಆದೀನಿ
೪೮೩. ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಹಗತನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗತಂ ಪವತ್ತಂ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಹಗತಂ ಕತ್ವಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಭಾವೇತಿ ಬ್ರೂಹೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ।
ಅಪರಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।