೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೧. ಪಠಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
ಏತದಗ್ಗಪದವಣ್ಣನಾ
೧೮೮. ಏತದಗ್ಗೇಸು ಆದಿಮ್ಹಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇತಿ ಅಜ್ಜದಿವಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನಾತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಕೋಟಿಯಾ। ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗನ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲಕೋಟ್ಠಾಸೋ। ಕೋಟಿಭೂತಾತಿ ಪರಮಕೋಟಿಭೂತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ತಾದಿಸಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿಪಿ ಅಗ್ಗಾ। ಏತದಗ್ಗಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಥೇರೇನ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಲದ್ಧಭಾವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ದ್ವೇ ಪದನ್ತರಾನೀತಿ ಕಣ್ಡಮ್ಬಮೂಲೇ ಯುಗನ್ಧರಪಬ್ಬತೇತಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ಮುಣ್ಡಪೀಠಕನ್ತಿ ಯಂ ಸತ್ತಙ್ಗಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ಮುಣ್ಡಕಪೀಠಂ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಏವಂ ನಿಸೀದನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ ದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನವಸೇನ ಸಕ್ಖಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ। ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದ್ಯತ್ಥೋ, ತೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಪಾಟಿಹಾರಿಯಟ್ಠಾನೇತಿ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ ಕತಟ್ಠಾನೇ। ಪಸ್ಸಥಾತಿ ತೇಸಂ ಬಹುಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮನುಸ್ಸಸಮೂಹಸ್ಸ ಏಕಭಾವಂ। ಆಕಪ್ಪನ್ತಿ ಮಹಾಜನೋತಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಸಬ್ಬೋ ಮಹಾಜನೋ। ಯಥಾ ನಿರಯದಸ್ಸನಂ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ, ಏವಂ ದೇವಲೋಕದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಮೇವ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾಯಂ ಸಗ್ಗಕಥಾ ವಿಯ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುಪೇತೋಪಿ ಸಗ್ಗೋ ಅನಿಚ್ಚೋ ಅದ್ಧುವೋ ಚವನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಸಮಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಮುಚ್ಛನಾಹಿ ಯಥಾ ಕಾಮೇನ ನಿವಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ।
ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಪಞ್ಹಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಖೀಣಾಸವಪಞ್ಹಪರಿಯನ್ತಂ ಪಞ್ಹಪಞ್ಚಕಂ। ಪಠಮಂ…ಪೇ॰… ಪುಚ್ಛೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಯಥಾಭಿನೀಹಾರಂ ‘‘ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ಕಥಯಿಂಸೂ’’ತಿ। ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ –
‘‘ಯೇ ಚ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾಸೇ, ಯೇ ಚ ಸೇಖಾ ಪುಥೂ ಇಧ।
ತೇಸಂ ಮೇ ನಿಪಕೋ ಇರಿಯಂ, ಪುಟ್ಠೋ ಪಬ್ರೂಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೪) –
ಇದಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾತಿ ಸಙ್ಖಾತಾ ಞಾತಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ, ಯೇ ಚ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಕಥಿತಾ। ಪುಥು-ಸದ್ದೋ ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಯೇ ಪುಥೂ ಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಾ, ಯೇ ಚ ಪುಥೂ ಸೇಖಾ’’ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮೇ ಪುಟ್ಠೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಮಯಾ ಪುಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇರಿಯನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಯಾ ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಂ। ಇರಿಯತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಂ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಞ್ಚ ಏತಾಯಾತಿ ಇರಿಯಾ, ತಂ ತೇಸಂ ಇರಿಯಂ ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಂ ಮಯಾ ಪುಟ್ಠೋ ಪಬ್ರೂಹಿ ಕಥೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಕಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ಪಞ್ಹಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಹೇ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಾ ನಾಮ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಬಹೂಹಿಪಿ ಮುಖೇಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಕಥೇತುಂ, ಕತರಾಕಾರೇನ ನು ಖೋ ಕಥೇನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೇ ಕಙ್ಖಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ…ಪೇ॰… ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಪಟಿಭಾನೇ ಅಸತಿ ದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮ…ಪೇ॰.. ನಾಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ।
ಥೇರಸ್ಸ ಕಿಲಮನಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಪಞ್ಹೇ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ, ಅಜ್ಝಾಸಯೇ ಮೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ಕಿಲಮತೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಕಿಲಮನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ। ಚತುಮಹಾಭೂತಿಕಕಾಯಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಏತೇನ ಖನ್ಧಮುಖೇನ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಭೂತಮಿದನ್ತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸಮನುಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಹಿ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಖನ್ಧವಸೇನ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಯಾ ನಯೇ ಅದಿನ್ನೇ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ದಿನ್ನೇ ಪನ ನಯೇ ಮಮಜ್ಝಾಸಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖನ್ಧವಸೇನ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಥೇರಸ್ಸ ಸಹ ನಯದಾನೇನ ಸೋ ಪಞ್ಹೋ ನಯಸತೇನ ನಯಸಹಸ್ಸೇನ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಞ್ಞಾತಂ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ।
ಅರೂಪಾವಚರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಸ್ಸ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನತ್ತಾ’’ತಿ, ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಬ್ಬದೇಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ರೂಪಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮವಸಿತಾಸಮ್ಭವತೋ ಅರೂಪಾವಚರೇ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ರೂಪಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ।
ಪರೋಸಹಸ್ಸನ್ತಿಆದಿನಾ ಪರೋಸಹಸ್ಸಜಾತಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪರೋಸಹಸ್ಸಮ್ಪೀತಿ ಅತಿರೇಕಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ। ಸಮಾಗತಾನನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನಂ ಬಾಲಾನಂ। ಕನ್ದೇಯ್ಯುಂ ತೇ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪಞ್ಞಾತಿ ತೇ ಏವಂ ಸಮಾಗತಾ ಅಪಞ್ಞಾ ಇಮೇ ಬಾಲತ್ತಾ ಸಸಾ ವಿಯ ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ರೋದೇಯ್ಯುಂ ಪರಿದೇವೇಯ್ಯುಂ। ರೋದಮಾನಾಪಿ ಪನ ಅತ್ಥಂ ವಾ ಕಾರಣಂ ವಾ ನೇವ ಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಏಕೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ಪುರಿಸೋ ಸಪಞ್ಞೋತಿ ಏವರೂಪಾನಂ ಬಾಲಾನಂ ಪರೋಸಹಸ್ಸತೋಪಿ ಏಕೋ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೋವ ಸೇಯ್ಯೋ ವರತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೀದಿಸೋ ಸಪಞ್ಞೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಯೋ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿಜಾನಾತಿ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ, ಅಯಂ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ವಿಯ ಯೋ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಸಪಞ್ಞೋ ವರತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯೇ ಪರೋಸತಜಾತಕೇ ಝಾಯೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಮಾಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯುಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ತತಿಯಜಾತಕೇ ಯೇ ಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಲಾಭಿನೋ ಅವಸೇಸಚಿತ್ತಕಸತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇಪಿ ದುಗ್ಗತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಲಾಭತೋ ತೇಪಿ ದುಗ್ಗತಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪಗತಾ ಸಞ್ಞೀಭವೇ। ‘‘ಸಞ್ಞಾ ರೋಗೋ ಸಞ್ಞಾ ಗಣ್ಡೋ ಸಞ್ಞಾ ಸಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಯೇಪಿ ಅಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಅಸಞ್ಞೀಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಅಚಿತ್ತಕಸತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇಪಿ ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಲಾಭತೋ ದುಗ್ಗತಾಯೇವ। ಝಾನಸುಖಂ ಅನಙ್ಗಣಂ ನಿದ್ದೋಸಂ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾಭಾವತೋ। ಬಲವಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಭಾವೇನಪಿ ತಂ ಅನಙ್ಗಣಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ನೇವಸಞ್ಞೀ ನಾಸಞ್ಞೀತಿ ಆಹಾತಿ ಅತೀತೇ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞೀ ನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಆಹ। ಪುರಿಮಜಾತಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತಾಪಸಾ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಕಥಂ ನ ಗಣ್ಹಿಂಸು। ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಆಭಸ್ಸರತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
ಚತುತ್ಥಜಾತಕೇ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೩೫) ಚನ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ಆಭಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚನ್ದಾಭಂ, ಓದಾತಕಸಿಣಂ। ಸೂರಿಯಾಭನ್ತಿ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ವಿಯ ಆಭಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸೂರಿಯಾಭಂ, ಪೀತಕಸಿಣಂ। ಯೋಧ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಾಧತೀತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಧ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಇದಂ ಕಸಿಣದ್ವಯಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಾಧತಿ, ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪವಿಸತಿ, ತತ್ಥ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ। ಅವಿತಕ್ಕೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ಆಭಸ್ಸರೂಪಗೋ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧೇನ ದುತಿಯೇನ ಝಾನೇನ ಆಭಸ್ಸರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಗೋ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೩೫ ಚನ್ದಾಭಜಾತಕವಣ್ಣನಾ) – ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅರಞ್ಞಾಯತನೇ ಕಾಲಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ಚನ್ದಾಭಂ ಸೂರಿಯಾಭ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಆಭಸ್ಸರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ತಾಪಸಾ ಜೇಟ್ಠನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ನ ಸದ್ದಹಿಂಸು। ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಠಿತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ಪಞ್ಚಮಜಾತಕೇ ಆಸೀಸೇಥೇವಾತಿ ಆಸಾಚ್ಛೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮೇಸು ಆಸಂ ಕರೇಯ್ಯೇವ। ನ ನಿಬ್ಬಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ನ ನಿಬ್ಬೇದಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ನ ಉಕ್ಕಣ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿನ್ತಿ ಅಹಞ್ಹಿ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಾ ನರಕಾ ಉಟ್ಠಾನಂ ಇಚ್ಛಿಂ, ಸೋಮ್ಹಿ ತಥೇವ ಜಾತೋ, ತತೋ ಉಟ್ಠಿತೋಯೇವಾತಿ ದೀಪೇತಿ।
ಅತೀತೇ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪.೧೩.ಸರಭಮಿಗಜಾತಕವಣ್ಣನಾ) ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸರಭಮಿಗಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಪಟಿವಸತಿ। ರಾಜಾ ಮಿಗವಿತ್ತಕೋ ಅಹೋಸಿ
ಸರಭೋ ತಸ್ಸ ಪದಸದ್ದಂ ಅಸುಣನ್ತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ನರಕಆವಾಟೇ ಪತಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ಗಮ್ಭೀರೇ ಉದಕೇ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೇ ಕಿಲಮನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ಕತಾಪರಾಧಂ ಹದಯೇ ಅಕತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಕಾರುಞ್ಞೋ ‘‘ಮಾ ಮಯಿ ಪಸ್ಸನ್ತೇ ವರಾಕೋ ನಸ್ಸತು, ಇಮಮ್ಹಾ ತಂ ದುಕ್ಖಾ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆವಾಟತೀರೇ ಠಿತೋ ‘‘ಮಾ ಭಾಯಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಹಂ ತಂ ದುಕ್ಖಾ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಪುತ್ತಂ ಉದ್ಧರಿತುಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ತಸ್ಸುದ್ಧರಣತ್ಥಾಯ ಸಿಲಾಯ ಯೋಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತಂ ರಾಜಾನಂ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಾ ನರಕಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸೇನಾಯ ಅವಿದೂರೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಓವಾದಮಸ್ಸ ದತ್ವಾ
ತತ್ಥ ಅಹಿತಾ ಹಿತಾ ಚಾತಿ ದುಕ್ಖಫಸ್ಸಾ ಸುಖಫಸ್ಸಾ ಚ, ಮರಣಫಸ್ಸಾ, ಜೀವಿತಫಸ್ಸಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಮರಣಫಸ್ಸೋ ಅಹಿತೋ, ಜೀವಿತಫಸ್ಸೋ ಹಿತೋ। ತೇಸಂ ಅಚಿನ್ತಿತೋ ಮರಣಫಸ್ಸೋ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಅಚಿನ್ತಿತಮ್ಪೀತಿ ಮಯಾ ‘‘ಆವಾಟೇ ಪತಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನ ಚಿನ್ತಿತಂ, ‘‘ಸರಭಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಿತಂ। ಇದಾನಿ ಪನ ಮೇ ಚಿನ್ತಿತಂ ನಟ್ಠಂ, ಅಚಿನ್ತಿತಮೇವ ಜಾತನ್ತಿ ಉದಾನವಸೇನ ವದತಿ। ಭೋಗಾತಿ ಯಸಪರಿವಾರಾ, ಏತೇ ಚಿನ್ತಾಮಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಞಾಣವತಾ ವೀರಿಯಮೇವ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವದತಿ। ವೀರಿಯವತೋ ಹಿ ಅಚಿನ್ತಿತಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವ।
ತಸ್ಸೇತಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಹಿ। ಪುರೋಹಿತೋ ಪಾತೋವ ಸುಖಸೇಯ್ಯಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಠಿತೋ ತಸ್ಸ ಉದಾನಗೀತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ರಾಜಾ ಹಿಯ್ಯೋ ಮಿಗವಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತತ್ಥ ಸರಭಮಿಗಂ ವಿದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತೇನ ಮಞ್ಞೇ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಉದಾನಂ ಸುತ್ವಾ ಸುಮಜ್ಜಿತೇ ಆದಾಸೇ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಛಾಯಾ ವಿಯ ರಞ್ಞಾ ಚ ಸರಭೇನ ಚ ಕತಕಾರಣಂ ಪಾಕಟಂ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ನಖಗ್ಗೇನ ದ್ವಾರಂ ಆಕೋಟೇಸಿ। ರಾಜಾ ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಹಂ, ದೇವ, ಪುರೋಹಿತೋತಿ। ಅಥಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ಏಹಾಚರಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಜಯಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ‘‘ಅಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಯಾ ಅರಞ್ಞೇ ಕತಕಾರಣಂ ಜಾನಾಮಿ, ತ್ವಂ ಏಕಂ ಸರಭಮಿಗಂ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ ನರಕೇ ಪತಿತೋ, ಅಥ ನಂ ಸೋ ಸರಭೋ ಸಿಲಾಯ ಯೋಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ನರಕತೋ ಉದ್ಧರಿ, ಸೋ ತ್ವಂ ತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಸರಿತ್ವಾ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸರಭಂ ಗಿರಿದುಗ್ಗಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಅನುಸರೀತಿ ಅನುಬನ್ಧಿ। ವಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಉದ್ಧರಣತ್ಥಾಯ ಕತಪರಕ್ಕಮಂ। ಅನುಜೀವಸೀತಿ ಉಪಜೀವಸಿ, ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ತಯಾ ಜೀವಿತಂ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮುದ್ಧರೀತಿ ಉದ್ಧರಣಂ ಅಕಾಸಿ। ಸಿಲಾಯ ಯೋಗ್ಗಂ ಸರಭೋ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಸಿಲಾಯ ಸೋಪಾನಸದಿಸಾಯ ನರಕತೋ ಉದ್ಧರಣಯೋಗ್ಗತಂ ಕರಿತ್ವಾ। ಅಲೀನಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅಪ್ಪತ್ತಚಿತ್ತಂ। ತ ಮಿಗಂ ವದೇಸೀತಿ ಸುವಣ್ಣಸರಭಮಿಗಂ ಇಧ ಸಿರಿಸಯನೇ ನಿಪನ್ನೋ ವಣ್ಣೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ, ‘‘ಅಯಂ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಮಿಗವಂ ಆಗತೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಪವತ್ತಿಂ ಜಾನಾತಿ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಜಾನಾತಿ, ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ ನು ತತ್ಥೇವಾ’’ತಿ ನವಮಗಾಥಮಾಹ ಭಿಂಸರೂಪನ್ತಿ ಕಿಂ ನು ತೇ ಞಾಣಂ ಬಲವಜಾತಿಕಂ, ತೇನೇತಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ವದತಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ನಾಹಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಯಾ ಕಥಿತಗಾಥಾಯ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಚೇವಹ’’ನ್ತಿ ದಸಮಗಾಥಮಾಹ ಸುಭಾಸಿತಾನನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಾನಂ। ಅತ್ಥಂ ತದಾನೇನ್ತೀತಿ ಯೋ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಆನೇನ್ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದಾ ಪುರೋಹಿತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಅಹೋಸಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅತೀತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರವತ್ಥು
ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಾದಯೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಯಾಥಾವಸರಸಗುಣವಸೇನಾತಿ ಯಥಾಸಭಾವಗುಣವಸೇನ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಸೇನ ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಸುಚಿರಂ ಸುನಿಪುಣಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವಪರಿಚ್ಛೇದಜಾನನವಸೇನ ಚ ರತ್ತಞ್ಞುತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಾಕಟೋವ ಹೋತೀತಿ ಸತಿಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ಪಾಕಟೋ ವಿಭೂತೋ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಸಾವಕೇಸು ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ। ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಏತದಗ್ಗೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಏತದಗ್ಗಸುತ್ತೇಸು, ಸಬ್ಬೇಸು ವಾ ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಪನೇಸು।
ಧುರಪತ್ತಾನೀತಿ ಪತ್ತಾನಂ ಪಮುಖಭೂತಾನಿ ಬಾಹಿರಪತ್ತಾನಿ। ನವುತಿಹತ್ಥಾನೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥೇನ ನವುತಿರತನಾನಿ। ಪದುಮೇನೇವ ತಂ ತಂ ಪದೇಸಂ ಉತ್ತರತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಪದುಮುತ್ತರೋ, ಭಗವಾ। ಗನ್ಧದಾಮಮಾಲಾದಾಮಾದೀಹೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪತ್ತದಾಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತ್ಥ ಗನ್ಧದಾಮೇಹಿ ಕತಮಾಲಾ ಗನ್ಧದಾಮಂ। ಲವಙ್ಗತಕ್ಕೋಲಜಾತಿಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಕತಮಾಲಾ ಮಾಲಾದಾಮಂ। ತಮಾಲಪತ್ತಾದೀಹಿ ಕತಮಾಲಾ ಪತ್ತದಾಮಂ। ವಙ್ಗಪಟ್ಟೇತಿ ವಙ್ಗದೇಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನಘನಸುಖುಮವತ್ಥೇ। ಉತ್ತಮಸುಖುಮವತ್ಥನ್ತಿ ಕಾಸಿಕವತ್ಥಮಾಹ।
ತೇಪರಿವಟ್ಟಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಚವಸೇನ, ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ, ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕತವಸೇನ ಚ ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪರಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ದೇಸಿತತ್ತಾ ತಯೋ ಪರಿವಟ್ಟಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ, ತಿಪರಿವಟ್ಟಮೇವ ತೇಪರಿವಟ್ಟಂ, ತೇಪರಿವಟ್ಟಞ್ಚ ತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಞ್ಚಾತಿ ತೇಪರಿವಟ್ಟಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ, ತದೇವ ಸುತ್ತನ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಆದಾಯಾತಿ ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಸಾಲಿಖೀರರಸಂ ಆದಾಯ। ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಖೀರಪಾಯಸಂ ಪಚಾಪೇಮ। ವೇಣಿಯೋ ಪುರಿಸಭಾವವಸೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಲಾಪಗ್ಗಂ। ಖಲೇ ಕಲಾಪಾನಂ ಠಪನದಿವಸೇ ಖಲಗ್ಗಂ। ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀಹೀನಂ ರಾಸಿಕರಣದಿವಸೇ ಖಲಭಣ್ಡಗ್ಗಂ। ಕೋಟ್ಠೇಸು ಹಿ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿಪನದಿವಸೇ ಕೋಟ್ಠಗ್ಗಂ।
ದ್ವೇ ಗತಿಯೋತಿ ದ್ವೇ ಏವ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ, ದ್ವೇ ನಿಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಕುಮಾರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇತಿ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಮಾಣವಸ್ಸೇವ ಲದ್ಧಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಇತರೇಪಿ ಛ ಜನಾ ಪುತ್ತೇ ಅನುಸಾಸಿಂಸು। ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಾಚೀನಪಸ್ಸಂ ಅಚಲಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ, ಯಂ ‘‘ವಜಿರಾಸನ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಹತಂ ಮಹತಿಯೋ ವಹತೀತಿ ‘‘ಪಾಚೀನಮುಖೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಅಭಿಮುಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಂಸಚಕ್ಖುಪಿ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತಂ ಮಹಾವಿಸಯಞ್ಚಾತಿ। ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ, ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨, ೨೩೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೫; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೬) ವುತ್ತಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ।
ಇದಂ ಪನ ಸಬ್ಬಮೇವಾತಿ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೪; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೦) ಸಬ್ಬಮೇವ। ಪರಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತಮೇವ ತಥಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ಪುಪ್ಫಿತಫಲಿತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ, ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಫಲಭಾರಭರಿತಞ್ಚ ಕರೋನ್ತೋ ಪುಪ್ಫಿತಂ ಫಲಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಅಪಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಗುಣಾತಿರೇಕತಂ ಬಹು ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಅಪಕ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಛದ್ದನ್ತದಹತೀರೇಯೇವ।
ಸಾರಿಪುತ್ತ-ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೮೯-೧೯೦. ದುತಿಯತತಿಯೇಸು ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಅತಿಸಯತ್ಥವಿಸಯೋತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅತಿಸಯಿಕಇದ್ಧಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಇದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಹ ಪಂಸೂಹಿ ಕೀಳಿಂಸೂತಿ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಿತಾ। ಇಧಲೋಕತ್ತಭಾವಮೇವಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಅತ್ತಭಾವಮೇವ। ಸೋಳಸ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಅನುಪದಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಪುಥುಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಹಾಸಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಜವನಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೯೩) ಏವಮಾಗತಾ
ಪಞ್ಹಸಾಕಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಉಪಞ್ಞಾತಂ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏತಂ ಅನುಬನ್ಧನಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ಇದಞ್ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧೇಯ್ಯಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಉಪಞ್ಞಾತಂ ಮಗ್ಗಂ, ಞಾತೋ ಚೇವ ಉಪಗತೋ ಚ ಮಗ್ಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಮರಣೇ ಸತಿ ಅಮತೇನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಕೇವಲಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪಞ್ಞಾತಂ, ಅನುಮಾನಞಾಣೇನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಞಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಮಗ್ಗನ್ತೋ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ನೇಸಂ ಪರಿಸಾಯಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಪರಿವಾರಭೂತಪರಿಸಾಯ। ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ದ್ವೇ ಮಹಾನುಭಾವೇ ಸಾವಕೇ। ಠಾನನ್ತರೇತಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕತ್ತಸಞ್ಞಿತೇ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪೇಸಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಅಭಿಞ್ಞಾತಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತಿ, ಇಮೇಯೇವ ಪನ ಸಾವಕೇಸು ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಭೂತಾ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಮಹಾಸಾವಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೧. ಚತುತ್ಥೇ ಯಸ್ಮಾ ಧುತವಾದಧುತಧಮ್ಮಧುತಙ್ಗಾನಿ ಧುತಮೂಲಕಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧುತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆರದ್ಧಂ, ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸೇ ಧುನಿ ಧುತವಾತಿ ಧುತೋ, ಧುತಕಿಲೇಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಕಿಲೇಸಧುನನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೋ, ಕಿಲೇಸಧುನನೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಂ ಧುತಸಞ್ಞಿತಂ ಕಿಲೇಸಧುನನಧಮ್ಮಂ ವದತಿ, ಪರೇ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಧುತವಾದೋ। ಚತುಕ್ಕಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಏತ್ಥ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತಯಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಅಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧುತಭೂತಸ್ಸ ಧುತಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಧುತಧಮ್ಮಾ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಏವ ಸಲ್ಲೇಖತಾ। ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚತೀತಿ ಪವಿವೇಕೋ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪವಿವೇಕತಾ। ಇಮಿನಾ ಸರೀರಟ್ಠಪನಮತ್ತೇನ ಅತ್ಥೀತಿ ಇದಮಟ್ಠಿ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಇದಮಟ್ಠಿತಾ, ಇಮೇಹಿ ವಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಅತ್ಥಿ ಇದಮಟ್ಠಿ, ಯೇನ ಞಾಣೇನ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನಾಮ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಧುತಗುಣೇ ಸಮಾದಿಯತಿ ಚೇವ ಪರಿಹರತಿ ಚ, ತಂ ಞಾಣಂ ಇದಮಟ್ಠಿತಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇದಮಟ್ಠಿತಾ ಞಾಣಮೇವಾ’’ತಿ। ಧುತಧಮ್ಮಾ ನಾಮಾತಿ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಧುನನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಧುತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ಧುತಙ್ಗಚೇತನಾಯ ಉಪಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಕತ್ವಾ ಧುತಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಅನುಪತನ್ತೀತಿ ತದನ್ತೋಗಧಾ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ ತದುಭಯಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸಭಾವತೋ। ಪಟಿಕ್ಖೇಪವತ್ಥೂಸೂತಿ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬವತ್ಥೂಸು ಪಹಾತಬ್ಬವತ್ಥೂಸು।
ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಂ…ಪೇ॰… ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸೋಪಿ ಪೇಯ್ಯಾಲನಯೇನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೨ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಂ। ಧುತವಾದಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಧುತಭಾವೋಪಿ ಗಹಿತೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧುತವಾದಾನ’’ನ್ತೇವ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ಮಹಾತಿ ಅಭಿನೀಹಾರಾದಿಮಹನ್ತತಾಯಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಉಪಕಾರಿತಾಯಪಿ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಮಹಾ, ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ ಪಸಂಸಾವಚನಮೇವ ವಾ ಏತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ’’ತಿ।
ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ವತ್ಥುತ್ತಯೇ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದತಾಯ ಉಪಾಸಕಭಾವೇ ಠಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಭಾವಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸಚ್ಚಕಾರೋತಿ ಸಚ್ಚಭಾವಾವಹೋ ಕಾರೋ, ಅವಿಸಂವಾದನವಸೇನ ವಾ ತದತ್ಥಸಾಧನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ಕುತೂಹಲವಿಪ್ಫಾರೋ। ಸತ್ಥಾ ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ತಮೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸವನಯೋಗ್ಗಂ ಕಾಲಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ದಿವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ಕಥೇತಿ, ರತ್ತಿಯಂ ಸಕಲಯಾಮಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಆಹ – ‘ಭೋತಿ ಕಿಂ ರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಸಿ ದಿವಾ’’’ತಿ। ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಭಾವೋ। ‘‘ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಸಾ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಸೋತಪತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ। ಅದಿನ್ನವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ। ಭದ್ದಕೇ ಕಾಲೇತಿ ಯುತ್ತೇ ಕಾಲೇ। ನಕ್ಖತ್ತನ್ತಿ ನಕ್ಖತ್ತೇನ ಲಕ್ಖಿತಂ ಛಣಂ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಕ್ಖತ್ತೇ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಛಣಾನಿ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ ನಾಮ, ಇತರಾನಿ ಪನ ಛಣಾನಿ ನಾಮ। ಸಮ್ಮಾಪತಿತದುಕ್ಖತೋ ವಿಮೋಚನೇನ ತತೋ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹತಾಯ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸ್ಸ ಲಭಾಪನತೋ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ। ತೇಸನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಪದುಮಾನಂ। ಓಲಮ್ಬಕಾತಿ ಸುವಣ್ಣರತನವಿಚಿತ್ತಾ ರತನದಾಮಾ। ಪುಞ್ಞನಿಯಾಮೇನಾತಿ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಸಿದ್ಧೇನ ನಿಯಾಮೇನ। ಸ್ವಸ್ಸ ಬಾರಾಣಸಿರಜ್ಜಂ ದಾತುಂ ಕತೋಕಾಸೋ। ಫುಸ್ಸರಥನ್ತಿ ಮಙ್ಗಲರಥಂ। ಸೇತಚ್ಛತ್ತಉಣ್ಹೀಸವಾಲಬೀಜನಿಖಗ್ಗಮಣಿಪಾದುಕಾನಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಇಧ ಪನ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಸೀಹಾಸನಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತಿ। ಪಾರುಪನಕಣ್ಣನ್ತಿ ಪಾರುಪನವತ್ಥಸ್ಸ ದಸನ್ತಂ। ದಿಬ್ಬವತ್ಥದಾಯಿಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಚೋದಿತೋ ‘‘ನನು ತಾತಾ ಥೂಲ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಹೋ ತಪಸ್ಸೀತಿ ಅಹೋ ಕಪಣೋ ಅಹಂ ರಾಜಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ। ಚಙ್ಕಮನಸತಾನೀತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದ್ಯತ್ಥೋ। ತೇನ ಹಿ ಅಗ್ಗಿಸಾಲಾದೀನಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸಾರುಪ್ಪಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಸಾಧುಕೀಳಿತನ್ತಿ ನಪ್ಪಮಜ್ಜಿ, ನಿರೋಗಾ ಅಯ್ಯಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ ದೇವಾತಿ ದೇವೀ ಪಟಿವಚನಂ ಅದಾಸಿ। ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾತಿ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ। ಸಮಣಕಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತಿ ಸಮಿತಪಾಪೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಅನುಟ್ಠಾತಬ್ಬಪಬ್ಬಜ್ಜಂ। ಸೋ ಹಿ ರಾಜಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ವೇಸಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಇದಮೇವ ಭದ್ದಕ’’ನ್ತಿ ತಾದಿಸಂಯೇವ ಲಿಙ್ಗಂ ಗಣ್ಹಿ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಏವ। ವೀಸತಿಮೇ ವಸ್ಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇತಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾಧಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಚಿರಕಾಲಸಮ್ಭೂತತ್ತಾ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಕಥಂ ಮಾ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ವೀಸತಿ ಧರಣಾನಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಪಞ್ಚಪಲಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಅಪರೇ। ಇತ್ಥಾಕರೋತಿ ಇತ್ಥಿರತನಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ಅಯ್ಯಧೀತಾತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಧೀತಾ, ಭದ್ದಕಾಪಿಲಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಾನಪಣ್ಣನ್ತಿ ಸದಿಸಪಣ್ಣಂ ಸದಿಸಲೇಖಂ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಕುಮಾರಿಕಾಯ ಚ ಯುತ್ತಂ ಪಣ್ಣಲೇಖಂ। ತೇ ಪುರಿಸಾ ಸಮಾಗತಟ್ಠಾನತೋ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಹಾತಿತ್ಥಗಾಮಂ ಮದ್ದರಟ್ಠೇ ಸಾಗಲನಗರಞ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಪಕ್ಕಮನ್ತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಇತೋ ಚ ಏತ್ತೋ ಚ ಪೇಸೇಸು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ।
ಪುಪ್ಫದಾಮನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಪ್ಫದಾಮಂ। ತಾನೀತಿ ತಾನಿ ಉಭೋಹಿ ಗನ್ಥಾಪಿತಾನಿ ದ್ವೇ ಪುಪ್ಫದಾಮಾನಿ। ತೇತಿ ಉಭೋ ಭದ್ದಾ ಚೇವ ಪಿಪ್ಪಲಿಕುಮಾರೋ ಚ ಲೋಕಾಮಿಸೇನಾತಿ ಕಾಮಸ್ಸಾದೇನ। ಅಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ನ ಸಂಯುತ್ತಾ ಘಟೇ ಜಲನ್ತೇನ ವಿಯ ಪದೀಪೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯೇ ಸಮುಜ್ಜಲನ್ತೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಬೀಜೇನ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಚಿತ್ತತ್ತಾ। ಯನ್ತಬದ್ಧಾನೀತಿ ಸಸ್ಸಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದ್ವಾರಕವಾಟಯೋಜನವಸೇನ ಬದ್ಧಾನಿ ನಿಕ್ಖಮನತುಮ್ಬಾನಿ। ಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಕಸಿಕಮ್ಮಕರಣಟ್ಠಾನಂ। ದಾಸಿಕಗಾಮಾತಿ ದಾಸಾನಂ ವಸನಗಾಮಾ। ಓಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಆಕಪ್ಪಕುತ್ತವಸೇನಾತಿ ಆಕಾರವಸೇನ ಕಿರಿಯಾವಸೇನ। ಅನನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಸ್ಸ ಅನನುರೂಪಂ। ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇತಿ ದ್ವೇಧಾಪಥಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾಭೂತಟ್ಠಾನೇ। ಏತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ನಿಸೀದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಾ ಪನ ತತ್ಥ ಸತ್ಥು ನಿಸಜ್ಜಾ ಏದಿಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ನಿಸೀದನ್ತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಪರಿಮಿತಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೂಪಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಾ ರೂಪಪ್ಪಭಾವಬುದ್ಧಗುಣವಿಜ್ಜೋತಿತಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುಜ್ಜಲಿತಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಕೇತುಮಾಲಾಲಙ್ಕತಾ ಸಭಾವಸಿದ್ಧಿತಾಯ ಅಕಿತ್ತಿಮಾ ರೂಪಕಾಯಸಿರೀ, ತಂಯೇವ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಪ್ಪಸಾದಸಂವದ್ಧನತ್ಥಂ ಅನಿಗ್ಗೂಹಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಗವಾ ‘‘ಬುದ್ಧವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ನಿಸೀದೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪದೇಸಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಸತಸಾಖೋತಿ ಬಹುಸಾಖೋ ಅನೇಕಸಾಖೋ। ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋವ ಅಹೋಸಿ ನಿರನ್ತರಂ ಬುದ್ಧರಸ್ಮೀಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸಮೋಕಿಣ್ಣಭಾವತೋ।
ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ದೂರತೋ ನಾತಿದೂರೇ ಆಸನ್ನೇತಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು। ತೀಹಿ ಓವಾದೇಹೀತಿ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ತಿಬ್ಬಂ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೇಸು ನವೇಸು ಮುದುಕಾ ಖೋ ತ್ಯಾಯನ್ತಿ ಮುದುಕಾ ಖೋ ತೇ ಅಯಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏವಮಾಹ? ಥೇರೇನ ಸಹ ಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಕಾಮತಾಯ। ಕಸ್ಮಾ ಪರಿವತ್ತೇತುಕಾಮೋ ಜಾತೋತಿ? ಥೇರಂ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪೇತುಕಾಮತಾಯ। ಕಿಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ನತ್ಥೀತಿ? ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಪನಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಇಮೇನ ಚಿರಂ ಠಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಸ್ಸಪೋ ಪನ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸತಾಯುಕೋ, ಸೋ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ತಪಣ್ಣಿಗುಹಾಯಂ ವಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಸಾಸನಂ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಕಾಲಪ್ಪವತ್ತನಕಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ। ಏವಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಸುಸ್ಸೂಸಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ।
ಚನ್ದೂಪಮೋತಿ ಚನ್ದಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ। ಕಿಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾಯ? ನೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಯಥಾ ಚನ್ದೋ ಗಗನತಲಂ ಪಕ್ಖನ್ದಮಾನೋ ನ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಂ ವಾ ಸಿನೇಹಂ ವಾ ಆಲಯಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ನ ಚ ನ ಹೋತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಪಿಯೋ ಮನಾಪೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಏವಂ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಾದೀನಂ ಅಕರಣೇನ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಿಯೋ ಮನಾಪೋ ಚನ್ದೂಪಮೋ ಹುತ್ವಾ ಖತ್ತಿಯಕುಲಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತೇನೇವ ಸನ್ಥವಾದೀನಂ ಅಕರಣೇನ ಕಾಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಅಪಕಡ್ಢಿತ್ವಾ, ಅಪನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಚ್ಚಂ ನವೋತಿ ನಿಚ್ಚನವಕೋವ, ಆಗನ್ತುಕಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಗನ್ತುಕೋ ಹಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಗೇಹಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಚೇ ನಂ ಘರಸಾಮಿಕಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಪುತ್ತಭಾತರೋ ವಿಪ್ಪವಾಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ವಿಚರಿಂಸೂ’’ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇನ್ತಿ, ಭುತ್ತಮತ್ತೋಯೇವ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾಜನಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ, ನ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸನ್ಥವಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯಾನಿ ವಾ ಸಂವಿದಹತಿ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪಸನ್ನಾ ಮನುಸ್ಸಾ ದೇನ್ತಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಿನ್ನಸನ್ಥವೋ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇ ಅಬ್ಯಾವಟೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ದೀಪೇತಿ।
ಅಪ್ಪಗಬ್ಭೋತಿ ನಪ್ಪಗಬ್ಭೋ, ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನೇನ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಚತುಟ್ಠಾನೇನ ವಚೀಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ, ಅನೇಕಟ್ಠಾನೇನ ಮನೋಪಾಗಬ್ಭಿಯೇನ ಚ ವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಪಾಗಬ್ಭಿಯಂ ನಾಮ ಸಙ್ಘಗಣಪುಗ್ಗಲಭೋಜನಸಾಲಜನ್ತಾಘರನಹಾನತಿತ್ಥಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗೇಸು ‘‘ಏತದೇವ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ।
ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೨. ಪಞ್ಚಮೇ ಭೋಜನಪಪಞ್ಚಮತ್ತನ್ತಿ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಣಾಹಾರಪರಿಭೋಗಸಞ್ಞಿತಂ ಭೋಜನಪಪಞ್ಚಮತ್ತಂ। ದೀಪರುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಲೋಹದನ್ತಕಟ್ಠಮಯಾನಂ ಮಹನ್ತಾನಂ ದೀಪರುಕ್ಖಾನಂ। ಲೋಹಮಯೇಸುಪಿ ಹಿ ತೇಸು ದೀಪಾಧಾರೇಸು ದೀಪರುಕ್ಖಕಾತಿ ರುಳ್ಹಿರೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಓಲಮ್ಬಕದೀಪಮಣ್ಡಲದೀಪಸಞ್ಚರಣದೀಪಾದಿಕಾ ಸೇಸದೀಪಾ।
ಅನುಪರಿಯಾಯಿ ಪದಕ್ಖಿಣಕರಣವಸೇನ। ಅಹಂ ತೇನಾತಿ ಯೇನ ತುಯ್ಹಂ ಅತ್ಥೋ, ಅಹಂ ತೇನ ಪವಾರೇಮಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಂಯೇವಸ್ಸ ಭತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚನಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ। ಸತ್ತ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ ವಿತಕ್ಕೇಸೀತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಮಹಿಚ್ಛಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಕೇ ಸತ್ತ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ ವಿತಕ್ಕೇಸಿ। ಅಟ್ಠಮೇತಿ ‘‘ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೇ।
ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಮಹಿಚ್ಛಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೦) ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಆರದ್ಧಮತ್ತಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಠಿತಂ ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಮನೋಮಯೇನಾತಿ ಮನೋಮಯೇನ ವಿಯ ಮನಸಾ ನಿಮ್ಮಿತಸದಿಸೇನ, ಪರಿಣಾಮಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ।
ಯದಾ ಮೇ ಅಹು ಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮಯ್ಹಂ ‘‘ಕೀದಿಸೋ ನು ಖೋ ಅಟ್ಠಮೋ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಯದಾ ಮೇ ಅಹು ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ತತೋ ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ ಉತ್ತರಿ ದೇಸಯೀತಿ ‘‘ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಾರಾಮಸ್ಸಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚರತಿನೋ ‘‘ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚರತೋ ಬುದ್ಧೋ, ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಮದೇಸಯೀ’’ತಿ, ಪಪಞ್ಚಾ ನಾಮ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ, ತೇಸಂ ವೂಪಸಮನತಾಯ ತದಭಾವತೋ ಚ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಾ ನಾಮ। ಯಥಾ ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಂ ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಂ ಅದೇಸಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತಸ್ಸಾಹಂ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಧಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ। ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಹರಿಂ। ಸಾಸನೇ ರತೋತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹೇ ಸಾಸನೇ ಅಭಿರತೋ। ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಮಯಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ। ತತೋ ಏವ ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ, ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ಓವಾದೋ ಅನುಟ್ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೩. ಛಟ್ಠೇ ಉಚ್ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋ ಉಚ್ಚಾ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಉಚ್ಚಾಕುಲಿಕಾನನ್ತಿ ಉಚ್ಚೇ ಕುಲೇ ಜಾತಾನ’’ನ್ತಿ। ಕಾಳೀ ಸಾ ದೇವೀತಿ ಕಾಳವಣ್ಣತಾಯ ಕಾಳೀ ಸಾ ದೇವೀ। ಕುಲಾನುಕ್ಕಮೇನ ರಜ್ಜಾನುಪ್ಪತ್ತಿ ಮಹಾಕುಲಿನಸ್ಸೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋಯೇವ ಚಾ’’ತಿಆದಿ।
ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೪. ಸತ್ತಮೇ ರಿತ್ತಕೋತಿ ದೇಯ್ಯವತ್ಥುರಹಿತೋ। ಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಭಗವತೋ ರೂಪಗುಣೇ ಚೇವ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪದಾದಿಗುಣೇ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತೇ ಗುಣೇ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ।
ಪಿಣ್ಡೋಲಭಾರದ್ವಾಜತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೫. ಅಟ್ಠಮೇ ಅಭೀತನಾದಭಾವೇನ ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಯ ನಾದೋ ಸೀಹನಾದೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಹನಾದಿಕಾ, ತೇಸಂ ಸೀಹನಾದಿಕಾನಂ। ಗರಹಿತಬ್ಬಪಸಂಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಗರಹಾ ಪಸಂಸಾ ‘‘ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದಿಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಕತಮಾ ಪನಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ, ಕಥಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ? ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಖೀಣಾ ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ, ನ ಅನಾಗತಾ ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಭೇದಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ಖೀಣಾ। ತಂ ಸೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋ ಪಜಾನಾತಿ।
ವುಸಿತನ್ತಿ ವುಟ್ಠಂ ಪರಿವುಟ್ಠಂ, ಕತಂ ಚರಿತಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ। ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವಸನ್ತಿ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವೋ ವುಟ್ಠವಾಸೋ। ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ತನೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಕತಂ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾದಯೋ ಹಿ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಕತಕರಣೀಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ತನೋ ಕರಣೀಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಕತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಪುನ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ ಏವಂ ಸೋಳಸವಿಧಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯ, ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಮೇ ನತ್ಥೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಅಥ ವಾ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವತೋ ಇಮಸ್ಮಾ ಏವಂಪಕಾರಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಾ ಅಪರಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯ, ತೇ ಚರಿಮಕವಿಞ್ಞಾಣನಿರೋಧೇನ ಅನುಪಾದಾನೋ ವಿಯ ಜಾತವೇದೋ ನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ।
ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತಪುಣ್ಣತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೬. ನವಮೇ ಅಟ್ಠಾರಸಸುಪಿ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತತ್ತಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪೇಸು ಕೋವಿದೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿದಯಾಅಬ್ಭಞ್ಞಾವಹಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ತತ್ಥ ಉಪಲಬ್ಭನತೋ ‘‘ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಅದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇದಂ ವೇದತ್ತಯಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಿಟಕಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಫಲಭಾಜನಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಾಯ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಗಾರವವಸೇನ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಪರಿಭುಞ್ಜೀತಿ ದೇವತಾಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತದಿಬ್ಬೋಜಂ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ। ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಸಮನನ್ತರಮೇವ ಹಿ ದೇವತಾ ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬೋಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು। ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸೂತಿ ಮಹಾದೇವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಕಥಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾಸಕ್ಖಿಕಾಯ ಸುವಿಸೋಧಿತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು।
ದಸಹಿ ಕಥಾವತ್ಥೂಹೀತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಕಥಾ ಪವಿವೇಕಕಥಾ ಅಸಂಸಗ್ಗಕಥಾ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಕಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಕಥಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಕಥಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಕಥಾ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಕಥಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಮ್ಪದಾಕಥಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ ಕಥಾವತ್ಥೂಹಿ। ಜಾತಿಭೂಮಿರಟ್ಠವಾಸಿನೋತಿ ಜಾತಿಭೂಮಿವನ್ತದೇಸವಾಸಿನೋ, ಸತ್ಥು ಜಾತದೇಸವಾಸಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀಸಾನುಲೋಕಿಕೋತಿ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ಅನು ಅನು ಪಸ್ಸನ್ತೋ। ಓಕಾಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಅವಸರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ। ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಕ್ಕಮಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸೀಲವಿಸುದ್ಧತ್ಥಂ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೭) ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಪುಚ್ಛಿ। ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ ಸವಿಸೇಸೇನ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿತಾಯ।
ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೭. ದಸಮೇ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಕಥಿತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಸು ವಿಯ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ದೇಸಿತಧಮ್ಮಸ್ಸ। ತಂ ದೇಸನಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾತಿ ತಂ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಂ ಆಯತನಾದಿವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ। ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಮಾನಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಾನಂ। ಅತ್ಥವಸೇನ ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾ’’ತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಾ ದೇಸನಂ ಪೂರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾನಿ ಏತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ದೇಸನಾವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ವಾ ಪೂರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ ಉಭಯವಸೇನಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಸತ್ಥು ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಪಾತೋವ ಸುಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ। ಅಞ್ಞೇಹೀತಿ ಅಞ್ಞಾಸಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಕೇಸೇಹಿ ಅತಿವಿಯ ದೀಘಾ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ದೀಘಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಸಿನಿದ್ಧನೀಲಮುದುಕಞ್ಚಿಕಾ ಚ। ನಿಕ್ಕೇಸೀತಿ ಅಪ್ಪಕೇಸೀ ಯಥಾ ‘‘ಅನುದರಾ ಕಞ್ಞಾ’’ತಿ।
ಪಣಿಯನ್ತಿ ವಿಕ್ಕೇತಬ್ಬಭಣ್ಡಂ। ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕೇಸಾನಂ ಪಕತಿಭಾವಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಗಾರವೇನಾತಿ ಮುಣ್ಡಸೀಸಾಪಿ ಥೇರೇ ಗಾರವೇನ ಏಕವಚನೇನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ। ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಸ್ವಾತನಾಯ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಮಾಹ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಅಟ್ಠಾನಪಯುತ್ತಂ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಯಸಪಟಿಲಾಭೋವ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಚ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭೋ। ಸತ್ತಸು ಹಿ ಜವನಚೇತನಾಸು ಪಠಮಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಫಲಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಫಲಾ, ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಫಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಂ ಏಕಂ ಚೇತನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಫಲದಾಯಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಪಠಮಚೇತನಾಯ ಪನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಯಸಪಟಿಲಾಭೋವ ಅಹೋಸಿ।
ಪಠಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೨. ದುತಿಯಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧೯೮-೨೦೦. ದುತಿಯಸ್ಸ ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಮನೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ। ಮನೇನ ಕತಕಾಯೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಪತ್ತಕಾಯೋ। ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಕಾಯೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಮನಸಾ ನಿಮ್ಮಿತಕಾಯೋ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೬-೨೩೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೪) ವಿಯ। ಏಕಸದಿಸೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ತಸದಿಸೇಯೇವ। ಏಕವಿಧಮೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಪ್ಪಕಾರಮೇವ। ಏತಪ್ಪರಮೋ ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಾವಕಾನಂ ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನವಿಧಿ। ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ ಏಕದೇಸೇನ ಸತ್ಥು ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನಾನುವಿಧಾನತೋ।
ಲಾಭಿತಾಯಾತಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಲಾಭಿತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತಾ ಚೇತೋಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲತಾ ರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಲಾಭಿತಾಯ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಇಮೇಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚೇತೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಚೇತಸೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟನಂ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಧಿಚಿತ್ತಂ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಉಪರೂಪರಿ ಹಾಪನತೋ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ ನಾಮ। ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೬೫) ವುತ್ತಸಞ್ಞಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ…ಪೇ॰… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೬೫-೨೬೮) ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತಜ್ಝಾನಾನಂ ವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ, ತಥಾ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಸಞ್ಞಾ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕೇವಲೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಮತ್ತೇ ಅಸಙ್ಖತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ವಟ್ಟನತೋ ಚ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾಬಹುಲೋ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲೋ। ಸಮಾಧಿಕುಸಲತಾಯ ಚೇತೋವಿವಟ್ಟಕುಸಲತಾ ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿತಾಯ। ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಸಞ್ಞಾವಿವಟ್ಟಕುಸಲತಾ। ಏಕೋತಿ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಂ ವದತಿ। ಸಮಾಧಿಲಕ್ಖಣೇತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದಿಸಮಾಧಿಸಭಾವೇ। ಪುನ ಏಕೋತಿ ಮಹಾಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಮಾಹ। ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇತಿ ಸತ್ತಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅಟ್ಠಾರಸಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾದಿವಿಪಸ್ಸನಾಸಭಾವೇ। ಸಮಾಧಿಗಾಳ್ಹೋತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಓಗಾಳ್ಹಚಿತ್ತೋ ಸುಭಾವಿತಭಾವನತಾ। ಅಙ್ಗಸಂಖಿತ್ತೇತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಂಖಿತ್ತೇತಿ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಂಖಿಪನೇ। ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾಪನೇತಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ವವತ್ಥಾಪನೇ। ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾಪನೇತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವವತ್ಥಾಪನೇ।
ಝಾನಙ್ಗೇಹೀತಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ, ಝಾನಙ್ಗಾನೇವ ಝಾನಂ। ಪುನ ಝಾನಙ್ಗೇಹೀತಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಙ್ಗೇಹಿ। ಭಾತಾತಿ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಸ್ಸ। ಸುವಣ್ಣಪೂಜನ್ತಿ ಸೋವಣ್ಣಮಯಂ ಪುಪ್ಫಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ। ದೇವಪುರೇತಿ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಸುದಸ್ಸನಮಹಾನಗರೇ। ಅಗ್ಗದ್ವಾರೇನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಅಗ್ಗಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿವಟೇನ ನಗರದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ।
ಕೋಕನದನ್ತಿ ಪಾತೋತಿ ಪಗೇವ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಕೋಕನದಸಙ್ಖಾತಂ ಪದುಮಂ ಪಾತೋ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನವೇಲಾಯಂ ಫುಲ್ಲಂ ವಿಕಸಿತಂ ಅವೀತಗನ್ಧಂ ಸಿಯಾ ವಿರೋಚಮಾನಂ, ಏವಂ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಗುಣಗನ್ಧೇನ ಚ ಸುಗನ್ಧಂ ಸರದಕಾಲೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಆದಿಚ್ಚಮಿವ ಅತ್ತನೋ ತೇಜಸಾ ತಪನ್ತಂ ಅಙ್ಗೇಹಿ ನಿಚ್ಛರಣಕಜುತಿಯಾ ಅಙ್ಗೀರಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಾತಿ।
ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞವಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ದನ್ಧಭಿಕ್ಖುನೋ ಉದ್ದೇಸಗಹಣಕಾಲೇ ಪರಿಹಾಸಕೇಳಿಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇನ ಪರಿಹಾಸೇನ ಲಜ್ಜಿತೋ ನೇವ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹಿ, ನ ಸಜ್ಝಾಯಮಕಾಸಿ। ತೇನ ಕಮ್ಮೇನಾಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾವ ದನ್ಧೋ ಜಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಗಹಿತಗಹಿತಪದಂ ಉಪರಿಉಪರಿಪದಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ನಸ್ಸತಿ। ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ಅದಾಸೀತಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಹೇತುಂ ದಿಸ್ವಾ ತದನುರೂಪೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಸುದ್ಧಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ಕಿರ ಪುಬ್ಬೇ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ನಗರಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಲಾಟತೋ ಸೇದೇ ಮುಚ್ಚನ್ತೇ ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಸಾಟಕೇನ ನಲಾಟಂ ಪುಞ್ಛಿ, ಸಾಟಕೋ ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ‘‘ಇಮಂ ಸರೀರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏವರೂಪೋ ಪರಿಸುದ್ಧಸಾಟಕೋ ಪಕತಿಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಜಾತೋ, ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ। ತೇನ ಕಾರಣೇನಸ್ಸ ರಜೋಹರಣಮೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಜಾತೋ।
ಲೋಮಾನೀತಿ ಚೋಳಖಣ್ಡತನ್ತಗತಅಂಸುಕೇ ವದತಿ। ‘‘ಕಿಲಿಟ್ಠಧಾತುಕಾನೀ’’ತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಸಭಾವಾನಿ। ಏವಂಗತಿಕಮೇವಾತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಪಕತಿಯಾ ಪಣ್ಡರಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ರಾಗಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಜಾತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಕ್ಖತ್ತಂ ಸಮಾನೇತ್ವಾತಿ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ, ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಬಿಳಾರಸ್ಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಬಿಳಾರಸ್ಸ ಗೋಚರತ್ಥಾಯ। ಜಲಪಥಕಮ್ಮಿಕೇನಾತಿ ಸಮುದ್ದಕಮ್ಮಿಕೇನ। ಚಾರಿನ್ತಿ ಖಾದಿತಬ್ಬತಿಣಂ। ಸಚ್ಚಕಾರನ್ತಿ ಸಚ್ಚಭಾವಾವಹಂ ಕಾರಂ, ‘‘ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತೇ ಭಣ್ಡೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಲಞ್ಜನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತಿಯೇನ ಪಟಿಹಾರೇನಾತಿ ತತಿಯೇನ ಸಾಸನೇನ। ಪತ್ತಿಕಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಸಾಮಿನೋ ಹುತ್ವಾ।
ಅಪ್ಪಕೇನಪೀತಿ ಥೋಕೇನಪಿ ಪರಿತ್ತೇನಪಿ। ಮೇಧಾವೀತಿ ಪಞ್ಞವಾ। ಪಾಭತೇನಾತಿ ಭಣ್ಡಮೂಲೇನ। ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ವೋಹಾರಕುಸಲೋ। ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಧನಂ ಯಸಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅತ್ತಾನಂ ಸಣ್ಠಪೇತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ ಅಣುಂ ಅಗ್ಗಿಂವ ಸನ್ಧಮಂ, ಯಥಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಕಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಗೋಮಯಚುಣ್ಣಾದೀನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮುಖವಾತೇನ ಧಮೇನ್ತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ, ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಕರೋತಿ, ಏವಮೇವ ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೋಕಮ್ಪಿ ಪಾಭತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ನಾನಾಉಪಾಯೇಹಿ ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ಧನಞ್ಚ ಯಸಞ್ಚ ವಡ್ಢೇತಿ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪುನ ತತ್ಥ ಅತ್ತಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ತಾಯ ಏವ ವಾ ಪನ ಧನಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೧-೨೦೨. ತತಿಯೇ ರಣಾತಿ ಹಿ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ‘‘ಸರಣಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೦ ದುಕಮಾತಿಕಾ) ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ‘‘ರಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ರಣನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ರಣಾ। ಯೇಹಿ ಅಭಿಭೂತಾ ಸತ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಕನ್ದನ್ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ರಾಗಾದಯೋ ‘‘ರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ದೇಸಿತನಿಯಾಮತೋ ಅನೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ದೇಸಿತಾನೋಕ್ಕಮನತೋ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ದೇಸೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಗಹಣೇ ಸತಿ। ಭಿಕ್ಖಾದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇದಂ ಚೂಳಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಸುತ್ತೇನ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೫೧ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬಂ। ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಾಲಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ, ತೇನ ಚ ಸೋ ಅಮೋಘಂ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ತತ್ಥ ಆಗತೋಯೇವ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ।
ಖದಿರವನಿಯರೇವತತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೩. ಪಞ್ಚಮೇ ವನಸಭಾಗನ್ತಿ ಸಭಾಗಂ ವನಂ, ಸಭಾಗನ್ತಿ ಚ ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಞ್ಹಿ ಪಕತಿವಿರುದ್ಧಂ ಉದಕಸಭಾಗನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮೂಪಚಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ। ತಿಣ್ಣಂ ಭಾತಿಕಾನನ್ತಿ ಉಪತಿಸ್ಸೋ, ಚುನ್ದೋ, ಉಪಸೇನೋತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಾನಂ। ತಿಸ್ಸನ್ನಞ್ಚ ಭಗಿನೀನನ್ತಿ ಚಾಲಾ, ಉಪಚಾಲಾ, ಸೀಸುಪಚಾಲಾತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಜೇಟ್ಠಭಗಿನೀನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಸಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ…ಪೇ॰… ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಮಹಲ್ಲಕತರಾತಿ ವುದ್ಧತರಾ। ಇದಞ್ಚ ಕುಮಾರಿಕಾಯ ಚಿರಜೀವಿತಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಮಾನಾ ಆಹಂಸು। ಸಾ ಕಿರ ತಸ್ಸ ಅಯ್ಯಿಕಾ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸತಿಕಾ ಖಣ್ಡದನ್ತಾ ಪಲಿತಕೇಸಾ ವಲಿತ್ತಚಾ ತಿಲಕಾಹತಗತ್ತಾ ಗೋಪಾನಸಿವಙ್ಕಾ ಅಹೋಸಿ। ವಿಧಾವನಿಕನ್ತಿ ವಿಧಾವನಕೀಳಿಕಂ। ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ಮನುಸ್ಸದೇವಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಮನುಸ್ಸದೇವಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ವಾ। ಸೀವಲಿಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಂ ವೀಮಂಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ‘‘ಸೀವಲಿನಾ ಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಾಕದಾನಟ್ಠಾನಮಿದ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹ। ಸಭಾಗಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಂ ದೇಸಂ।
ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರಹನ್ತೋ ಗಾಮನ್ತೇ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಪನ ಲಭನ್ತೇವ। ತೇಸಞ್ಹಿ ದಿಬ್ಬಪ್ಪಟಿಭಾಗಾನಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಚಿತ್ತಂ ಚಾಲೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಾಮೋ ವಾ ಹೋತು ಅರಞ್ಞಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ, ‘ಯತ್ಥ ಅರಹನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ’, ಸೋ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ ರಮಣೀಯೋ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕಙ್ಖಾರೇವತತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೪. ಛಟ್ಠೇ ಅಕಪ್ಪಿಯೋ, ಆವುಸೋ, ಗುಳೋತಿ ಏಕದಿವಸಂ ಥೇರೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಗುಳಕರಣಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗುಳೇ ಪಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಛಾರಿಕಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾನ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯೋ ಗುಳೋ, ಸಾಮಿಸೋ ನ ಕಪ್ಪತಿ ಗುಳೋ ವಿಕಾಲೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಅಕಪ್ಪಿಯಾ ಮುಗ್ಗಾತಿ ಏಕದಿವಸಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ವಚ್ಚೇ ಮುಗ್ಗಂ ಜಾತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಾ ಮುಗ್ಗಾ, ಪಕ್ಕಾಪಿ ಮುಗ್ಗಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಸೋಣಕೋಳಿವಿಸತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೫. ಸತ್ತಮೇ ಹಾಪೇತಬ್ಬಮೇವ ಅಹೋಸಿ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತ್ತಾ। ಉದಕೇನ ಸಮುಪಬ್ಯೂಳ್ಹೇತಿ ಉದಕೇನ ಥಲಂ ಉಸ್ಸಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರಾಸಿಕತೇ। ಹರಿತೂಪಲಿತ್ತಾಯಾತಿ ಗೋಮಯಪರಿಭಣ್ಡಕತಾಯ। ತಿವಿಧೇನ ಉದಕೇನ ಪೋಸೇನ್ತೀತಿ ಖೀರೋದಕಂ ಗನ್ಧೋದಕಂ ಕೇವಲೋದಕನ್ತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧೇನ ಉದಕೇನ ಪೋಸೇನ್ತಿ ಪರಿಪಾಲೇನ್ತಿ। ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಗಹಿತೇ ತಣ್ಡುಲೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ದೇವೋ ಮಞ್ಞೇತಿ ದೇವೋ ವಿಯ ವೀಣೋವಾದೇನಾತಿ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಸೋಣ, ಯದಾ ತೇ ವೀಣಾಯ ತನ್ತಿಯೋ ಅಚ್ಚಾಯತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪಿ ನು ತೇ ವೀಣಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸರವತೀ ವಾ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾ ವಾತಿ? ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಸೋಣ, ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯಂ ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ। ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಸೋಣ, ವೀರಿಯಸಮತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೪೩) ಏವಂ ವೀಣಂ ಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತೇನ ವೀಣೋಪಮೋವಾದೇನ। ವೀರಿಯಸಮಥಯೋಜನತ್ಥಾಯಾತಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಮಥೇನ ಯೋಜನತ್ಥಾಯ।
ಸೋಣಕುಟಿಕಣ್ಣತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೬. ಅಟ್ಠಮೇ ಕುಟಿಕಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ‘‘ಕೋಟಿಕಣ್ಣೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕುಟಿಕಣ್ಣೋ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ। ಕುಲಘರೇ ಭವಾ ಕುಲಘರಿಕಾ। ಸಾ ಕಿರ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠೇ ಕುಲಘರೇ ಮಹಾವಿಭವಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಭರಿಯಾ। ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಇದಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾನಂ ಮತೇನ ವುತ್ತಂ। ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸಪರಿಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ್ಮ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಞ್ಛಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಹೇಮವತಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ‘ಆಗತೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಸಹಾಯಕೋ, ನೋ’ತಿ ದಿಸಾದಿಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘ವಞ್ಚಿತೋ ಮೇ ಸಹಾಯೋ, ಯೋ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಪ್ಪಟಿಭಾನಂ ಭಗವತೋ ದೇಸನಂ ನ ಸುಣಾತೀ’ತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜಾತಿಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಬೋಧಿಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇಸ್ವೇವ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಹುತ್ವಾವ ಪಟಿವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಪನ ತಾನಿ ಸವಿಸೇಸಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಚಿರತರಂ ಠತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಂ ಹಿಮವನ್ತಂ ಅಕಾಲಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಗ್ಗಬಲಕಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಬಲಕಾಯಾ। ಕೇನ ಪುಪ್ಫಿತಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಿತಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀತಿ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಇಮಂ ಅಕಾಲಪುಪ್ಫಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಜಾತಂ, ತಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತಭಾವನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸ್ಸ ಭಗವತಾ ಪವತ್ತಿತಭಾವಂ। ಸದ್ದೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹೀತಿ ಸದ್ದೇ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ। ತತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ‘ಏತಂ ಅಮತಧಮ್ಮಂ ತಮ್ಪಿ
ಸಾತಾಗಿರೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೫೩) ಅಜ್ಜಾತಿ ಅಯಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವೋ ಪಕ್ಖಗಣನತೋ ಪನ್ನರಸೋ, ಉಪವಸಿತಬ್ಬತೋ ಉಪೋಸಥೋ। ತೀಸು ವಾ ಉಪೋಸಥೇಸು ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೋ ಉಪೋಸಥೋ, ನ ಚಾತುದ್ದಸಿಉಪೋಸಥೋ, ನ ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥೋ। ದಿವಿ ಭವಾನಿ ದಿಬ್ಬಾನಿ, ದಿಬ್ಬಾನಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ದಿಬ್ಬಾನಿ। ಕಾನಿ ತಾನಿ? ರೂಪಾನಿ। ತಞ್ಹಿ ರತ್ತಿಂ ದೇವಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುತೋ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಸರೀರವತ್ಥಾಭರಣವಿಮಾನಪ್ಪಭಾಹಿ ಅಬ್ಭಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹಿತಾಯ ಚನ್ದಪ್ಪಭಾಯ ಚ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಅಲಙ್ಕತೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಅಲಙ್ಕತೋ ಚ ಪರಿವಿಸುದ್ಧಿದೇವಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಯ। ತೇನಾಹ – ‘‘ದಿಬ್ಬಾ ರತ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ।
ಏವಂ ರತ್ತಿಗುಣವಣ್ಣನಾಪದೇಸೇನಪಿ ಸಹಾಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಂ ಜನೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ, ಹನ್ದ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅನೋಮೇಹಿ ಅಲಾಮಕೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಾಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೋಮನಾಮೋ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ, ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೨; ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸೋ ೯೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೬೨) ನಯೇನ ಬುದ್ಧೋತಿ ಅನೋಮೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಾಮಂ। ‘‘ಭಗ್ಗರಾಗೋತಿ ಭಗವಾ, ಭಗ್ಗದೋಸೋತಿ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೮೪) ನಯೇನ ಭಗವಾತಿ ಅನೋಮೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ನಾಮಂ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥೇಹಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇ ಅನುಸಾಸತಿ ‘‘ಇಮಂ ಪಜಹಥ, ಇಮಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ। ತಂ ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ। ಹನ್ದಾತಿ ವಚಸಾಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಪಸ್ಸಾಮಾತಿ ತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಹ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬಹುವಚನಂ। ಗೋತಮನ್ತಿ ಗೋತಮಗೋತ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಸತ್ಥಾ, ನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಮಾ ವಿಮತಿಂ ಅಕಾಸಿ, ಏಕನ್ತಬ್ಯವಸಿತೋ ಹುತ್ವಾವ ಏಹಿ ಪಸ್ಸಾಮ ಗೋತಮನ್ತಿ।
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಹೇಮವತೋ ‘‘ಅಯಂ ಸಾತಾಗಿರೋ ‘ಅನೋಮನಾಮಂ ಸತ್ಥಾರ’ನ್ತಿ ಭಣನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಚ ದುಲ್ಲಭಾ ಲೋಕೇ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪಟಿಞ್ಞೇಹಿ ಪೂರಣಾದಿಸದಿಸೇಹೇವ ಲೋಕೋ ಉಪದ್ದುತೋ। ಸೋ ಪನ ಯದಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ಅದ್ಧಾ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತೇನ ಏವಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಮನೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಕಚ್ಚೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ। ಮನೋತಿ ಚಿತ್ತಂ। ಸುಪಣಿಹಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತೋ ಅಚಲೋ ಅಸಮ್ಪವೇಧೀ। ಸಬ್ಬೇಸು ಭೂತೇಸು ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು। ತಾದಿನೋತಿ ತಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ। ಪುಚ್ಛಾ ಏವ ವಾ ಅಯಂ ‘‘ಸೋ ತವ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಭೂತೇಸು ತಾದೀ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ। ಇಟ್ಠೇ ಅನಿಟ್ಠೇಚಾತಿ ಏವರೂಪೇ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾ। ವಸೀಕತಾತಿ ವಸಂ ಗಮಿತಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ವದಸಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಸತ್ಥುನೋ
ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಸೋಣಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ। ತದಾ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇಯೇವ ವಸಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಕತಿಪಯಾ ಏವ ಅಹೇಸುಂ। ತೇ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನಿಗಮೇ ಏಕೋ ದ್ವೇತಿ ಏವಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಸಿಂಸು, ಥೇರಾನಞ್ಚ ಕತಿಪಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆನೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸು ಆನೀಯಮಾನೇಸು ಪುಬ್ಬಂ ಆನೀತಾ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು, ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಆಗಮೇತ್ವಾ ಪುನ ತೇಸು ಆನೀಯಮಾನೇಸು ಇತರೇ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು, ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆನಯನೇನ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಚಿರೇನೇವ ಅಹೋಸಿ, ಥೇರೋ ಚ ತದಾ ಏಕವಿಹಾರೀ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಗಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ’’ತಿ। ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಣಾಪನೇನೇವ ‘‘ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಸಿತುಕಾಮೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಭಗವಾ ಕಿರ ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಸಿತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಣಾಪೇತಿ।
ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾತಿ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಣಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಾವಕಸಾಧಾರಣಾ ಸಬ್ಬಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅನುಲೋಮಪ್ಪಟಿಲೋಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಬಹುದೇವ ರತ್ತಿಂ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಾದೇ ಪಕ್ಖಾಲೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯಸ್ಮಾಪಿ ಸೋಣೋ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅಜ್ಝೇಸೀತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ। ಪಟಿಭಾತು ತಂ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮೋ ಭಾಸಿತುನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖು ತುಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮೋ ಭಾಸಿತುಂ ಉಪಟ್ಠಾತು, ಞಾಣಮುಖಂ ಆಗಚ್ಛತು, ಯಥಾಸುತಂ ಯಥಾಪರಿಯತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಣಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಿಯಾನೀತಿ ಅಟ್ಠಕವಗ್ಗಭೂತಾನಿ ಕಾಮಸುತ್ತಾದಿಸೋಳಸಸುತ್ತಾನಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧)। ಸುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಉಗ್ಗಹಿತೋ। ಸಬ್ಬೇ ವರೇ ಯಾಚೀತಿ ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಧುವನ್ಹಾನಂ ಚಮ್ಮತ್ಥರಣಂ ಗಣಙ್ಗಣೂಪಾಹನಂ ಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ವರೇ ಯಾಚಿ। ಸುತ್ತೇ ಆಗತಮೇವಾತಿ ಉದಾನಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಸುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
ಸೀವಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೭. ನವಮೇ ಸಾಕಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಾಕಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝನವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಾಕಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ। ಗುಳದಧಿನ್ತಿ ಪತ್ಥಿನ್ನಂ ಗುಳಸದಿಸಂ ಕಠಿನದಧಿಂ। ಅತಿಅಞ್ಛಿತುನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ। ಕಞ್ಜಿಯಂ ವಾಹೇತ್ವಾತಿ ದಧಿಮತ್ಥುಂ ಪವಾಹೇತ್ವಾ, ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದಧಿತೋ ಕಞ್ಜಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ನನ್ತಿ ಸುಪ್ಪವಾಸಂ। ಬೀಜಪಚ್ಛಿಂ ಫುಸಾಪೇನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಾವ ನ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಯಾವ ದಾನೇ ನ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಿ, ದಾತುಕಾಮಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭೋಸೀತಿ ಪಸವನಿಬನ್ಧನಂ ಮಹನ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭೋಸಿ। ಸಾಮಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಮೂಳ್ಹಗಬ್ಭಾ ತಿಬ್ಬಾಹಿ ಖರಾಹಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಹಿ ಫುಟ್ಠಾ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ, ಯೋ ಇಮಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ವತ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ, ಯೋ ಇಮಸ್ಸ ಏವರೂಪಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಸುಸುಖಂ ವತ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಯತ್ಥಿದಂ ಏವರೂಪಂ ದುಕ್ಖಂ ನ ಸಂವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೮) ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ವಿತಕ್ಕೇಹಿ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೀ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇತುಕಾಮತಾಯ ಸಾಮಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ। ಪುರೇ ಮರಣಾತಿ ಮರಣತೋ ಪುರೇತರಮೇವ। ಇಙ್ಗಿತನ್ತಿ ಆಕಾರಂ। ಜೀವಿತಭತ್ತನ್ತಿ ಜೀವಿತಸಂಸಯೇ ದಾತಬ್ಬಭತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಕ್ಖಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೇಹಿ ದಾರಕೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಖಮೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನೇವ ಸೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನೇ
ಯೋಮನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾಯ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ರಾಗಪಲಿಪಥಞ್ಚೇವ ಕಿಲೇಸದುಗ್ಗಞ್ಚ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಮೋಹಞ್ಚ ಅತೀತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಓಘೇ ತಿಣ್ಣೋ ಹುತ್ವಾ ಪಾರಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ದುವಿಧೇನ ಝಾನೇನ ಝಾಯೀ, ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅನೇಜೋ, ಕಥಂಕಥಾಯ ಅಭಾವೇನ ಅಕಥಂಕಥೀ, ಉಪಾದಾನಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ, ತಮಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಪನ ಕೇಸಾನಂ ಓರೋಪನಞ್ಚ ಅರಹತ್ತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಅಪಚ್ಛಾಅಪುರಿಮಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಥೇರಸ್ಸ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ದೀಪಿತಾ। ಏಕಚ್ಚೇ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಓವಾದೇ ದಿನ್ನೇ ‘ಯಂ ಮಯಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಂಯೇವ ಅಞ್ಞತರಂ ವಿಚಿತ್ತಂ ಕುಟಿಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಅನುಭೂತದುಕ್ಖಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತದನುಸಾರೇನ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ಞಾಣಂ ನೇನ್ತಸ್ಸ ಆದಿತ್ತಾ ವಿಯ ತಯೋ ಭವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು। ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ
ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೮. ದಸಮೇ ಆಹಾರಕರಣವೇಲನ್ತಿ ಭೋಜನಕಿಚ್ಚವೇಲಂ। ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಸನ್ತಂ ಪದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಪಠಮಪಾದೇನ ಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋಯೇವಾತಿ ಪಠಮೇನ ಪಾದೇನ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋಯೇವ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ದುತಿಯಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೩. ತತಿಯಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
ರಾಹುಲ-ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೦೯-೨೧೦. ತತಿಯಸ್ಸ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ। ಚುದ್ದಸ ಭತ್ತಚ್ಛೇದೇ ಕತ್ವಾತಿ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಹಾರತಾಯ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭತ್ತಚ್ಛೇದಾನಂ ವಸೇನ ಚುದ್ದಸ ಭತ್ತಚ್ಛೇದೇ ಕತ್ವಾ।
ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ತಾಪಸಾನಂ। ಲಾಬುಭಾಜನಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಸಂವಿಧಾಯಾತಿ ಲಾಬುಭಾಜನಾದಿತಾಪಸಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ। ಸಪರಿಳಾಹಕಾಯಧಾತುಕೋತಿ ಉಸ್ಸನ್ನಪಿತ್ತತಾಯ ಸಪರಿಳಾಹಕಾಯಸಭಾವೋ। ಸತಸಹಸ್ಸಾತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಾ। ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ಥಿಅತ್ಥೇ ವಾ ಅಕಾರಪಚ್ಚಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮುದಾಚಾರಸಙ್ಖಾತೋ ಆಮಗನ್ಧೋ ಕುಣಪಗನ್ಧೋ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಿರಾಮಗನ್ಧಾ, ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರೋ ಹೇತ್ಥ ‘‘ಆಮಗನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಕಿಂಕಾರಣಾ? ಅಮನುಞ್ಞತ್ತಾ, ಕಿಲೇಸಅಸುಚಿಮಿಸ್ಸತ್ತಾ, ಸಬ್ಭಿ ಜಿಗುಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ಪರಮದುಗ್ಗನ್ಧಭಾವವಹತ್ತಾ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ಯೇ ಯೇ ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಸತ್ತಾ, ತೇ ತೇ ಅತಿದುಗ್ಗನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನೇವ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮತಸರೀರಮ್ಪಿ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ನ ಹೋತಿ। ದಾನಗ್ಗಪರಿವಹನಕೇತಿ ದಾನಗ್ಗಧುರವಹನಕೇ। ಮಾಪಕೋತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪರಿಮಿತಪರಿಬ್ಬಯದಾನವಸೇನ ಧಞ್ಞಮಾಪಕೋ।
ಪಾಳಿಯನ್ತಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯಂ। ಮಿಗಜಾತಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತೀತೇ ಕಿರ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಿಗಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಮಿಗಗಣಪರಿವುತೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಸತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಭಗಿನೀ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಕಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ‘‘ಭಾತಿಕ ಇಮಂ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಮಿಗಮಾಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ ತಾತ, ಅಸುಕವೇಲಾಯಂ ನಾಮ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ಮಾತುಲೇನ ವುತ್ತವೇಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಿಗಮಾಯಂ ಸಿಕ್ಖಿ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ವನೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಪಾಸೇನ ಬದ್ಧೋ ಬದ್ಧರವಂ ವಿರವಿ। ಮಿಗಗಣೋ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಪುತ್ತೋ ತೇ ಪಾಸೇನ ಬದ್ಧೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಮಾತುಯಾ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸಾ ಭಾತು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಾತಿಕ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ‘‘ಮಿಗಂ ತಿಪಲ್ಲತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಮಿಗನ್ತಿ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಮಿಗಂ। ತಿಪಲ್ಲತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಯನಂ, ಉಭೋಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಉಜುಕಮೇವ ಚ ನಿಪನ್ನಕವಸೇನ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಲ್ಲತ್ಥಂ ಅಸ್ಸ, ತೀಣಿ ವಾ ಪಲ್ಲತ್ಥಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಿಪಲ್ಲತ್ಥೋ, ತಂ ತಿಪಲ್ಲತ್ಥಂ। ಅನೇಕಮಾಯನ್ತಿ ಬಹುಮಾಯಂ ಬಹುವಞ್ಚನಂ। ಅಟ್ಠಕ್ಖುರನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಾದೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಹಿ ಖುರೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ಅಡ್ಢರತ್ತಾಪಪಾಯಿನ್ತಿ ಪುರಿಮಯಾಮಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗಮ್ಮ ಪಾನೀಯಸ್ಸ ಪಿವನತೋ ಅಡ್ಢರತ್ತೇ ಆಪಂ ಪಿವತೀತಿ ಅಡ್ಢರತ್ತಾಪಪಾಯೀ। ‘‘ಅಡ್ಢರತ್ತೇ ಆಪಪಾಯಿ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಮಮ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಮಿಗಂ ಅಹಂ ಸಾಧುಕಂ ಮಿಗಮಾಯಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿಂ। ಕಥಂ? ಯಥಾ ಏಕೇನ ಸೋತೇನ ಛಮಾಯಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ಛಹಿ ಕಲಾಹಿ ಅತಿಭೋತಿ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅಯಞ್ಹಿ ತವ ಪುತ್ತಂ ತಥಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿಂ, ಯಥಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪರಿಮನಾಸಿಕಾಸೋತೇ ವಾತಂ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಅಲ್ಲೀನೇನ ಏಕೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮನಾಸಿಕಾಸೋತೇನ ತಥೇವ ಛಮಾಯಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ಛಹಿ ಕಲಾಹಿ ಲುದ್ದಕಂ ಅತಿಭೋತಿ, ಛಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ವಞ್ಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತಮೇಹಿ ಛಹಿ? ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇಯ್ಯಾಯ, ಖುರೇಹಿ ತಿಣಪಂಸುಖಣನೇನ, ಜಿವ್ಹಾನಿನ್ನಾಮನೇನ, ಉದರಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವಕರಣೇನ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ, ವಾತಸ್ಸ ನಿರುಮ್ಭನೇನಾತಿ। ಅಥ ವಾ ತಥಾ ನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿಂ, ಯಥಾ ಏಕೇನ ಸೋತೇನ ಛಮಾಯಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ। ಛಹೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇಹಿ ಛಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಕಲಾಹೀತಿ ಕಲಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಲುದ್ದಕಂ ವಞ್ಚೇಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೋತೀತಿ ಭಗಿನಿಂ ಆಲಪತಿ। ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋತಿ ಏವಂ ಛಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಞ್ಚಕಂ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ।
ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ಮಿಗಮಾಯಂ ಸಾಧುಕಂ ಉಗ್ಗಹಿತಭಾವಂ ವದನ್ತೋ ಭಗಿನಿಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇಸಿ। ಸೋಪಿ ಮಿಗಪೋತಕೋ ಪಾಸೇ ಬದ್ಧೋ ಅನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾಯೇವ ಭೂಮಿಯಂ ಮಹಾಫಾಸುಕಪಸ್ಸೇನ ಪಾದೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ಪಾದಾನಂ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಖುರೇಹಿ ಏವ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಂಸುಞ್ಚ ತಿಣಾನಿ ಚ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ಜಿವ್ಹಂ ನಿನ್ನಾಮೇತ್ವಾ ಸರೀರಂ ಖೇಳಕಿಲಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ವಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಉದರಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾನಾಸಿಕಾಸೋತೇನ ವಾತಂ ಸಞ್ಚರಾಪೇನ್ತೋ ಉಪರಿಮನಾಸಿಕಾಸೋತೇನ
ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಯರಾಹುಲೋವಾದಂ ದೇಸೇಸೀತಿ ‘‘ಪಸ್ಸಸಿ ನೋ ತ್ವಂ, ರಾಹುಲ, ಇಮಂ ಪರಿತ್ತಂ ಉದಕಾವಸೇಸಂ ಉದಕಾದಾನೇ ಠಪಿತನ್ತಿ? ಏವಂ, ಭನ್ತೇ। ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ಖೋ, ರಾಹುಲ, ತೇಸಂ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಯೇಸಂ ನತ್ಥಿ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಲಜ್ಜಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಯರಾಹುಲೋವಾದಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೭ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ। ಗೇಹಸಿತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಕಿರ ರಾಹುಲೋ ಭಗವತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋವ ಪಾದತಲತೋ ಯಾವ ಉಪರಿ ಕೇಸನ್ತಾ ತಥಾಗತಂ ಓಲೋಕೇಸಿ, ಸೋ ಭಗವತೋ ಬುದ್ಧವೇಸವಿಲಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸೋಭತಿ ಭಗವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಿಚಿತ್ತಸರೀರೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತಾಯ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಸುವಣ್ಣಚುಣ್ಣಮಜ್ಝಗತೋ ವಿಯ ವಿಜ್ಜುಲತಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಕನಕಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಯನ್ತಸಮಾಕಡ್ಢಿತರತನವಿಚಿತ್ತಸುವಣ್ಣಅಗ್ಘಿಕಂ ವಿಯ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಪಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಕನಕಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಪವಾಳಲತಾಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸುವಣ್ಣಘಟಿಕಂ ವಿಯ ಚೀನಪಿಟ್ಠಚುಣ್ಣಪೂಜಿತಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯಂ ವಿಯ ಲಾಖಾರಸಾನುಲಿತ್ತೋ ಕನಕಥೂಪೋ ವಿಯ ರತ್ತವಲಾಹಕನ್ತರಗತೋ ತಙ್ಖಣಮುಗ್ಗತಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಅಹೋ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನ ಸಜ್ಜಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತತೋ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸೋಭಾಮಿ, ಸಚೇ ಭಗವಾ ಚತೂಸು ಮಹಾದೀಪೇಸು ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಅಕರಿಸ್ಸ, ಮಯ್ಹಂ ಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠಾನನ್ತರಮದಸ್ಸ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅತಿವಿಯ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲಂ ಅತಿಸೋಭಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗೇಹಸಿತಂ ಛನ್ದರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸತ್ಥು ಚೇವ ಅತ್ತನೋ ಚ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಗೇಹಸಿತಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ।
ಭಗವಾಪಿ ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೩ ಆದಯೋ) ಅಭಾಸಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರಾಹುಲ…ಪೇ॰… ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಪನ ರಾಹುಲೋವಾದೋತಿ ರಾಹುಲಸಂಯುತ್ತೇ ವುತ್ತರಾಹುಲೋವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು, ಯಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಆತಾಪೀ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಥೇರೇನ ಯಾಚಿತೋ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ರಾಹುಲ, ಚಕ್ಖು ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ? ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ। ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ರಾಹುಲೋವಾದಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೮ ಆದಯೋ) ಆರಭಿ। ಥೇರಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೋಯೇವ, ನ ಪನ ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದೋ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕೂಪಚ್ಛೇದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಞತ್ವಾತಿಆದೀಸು ಭಗವತೋ ಕಿರ ರಹೋಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘‘ಪರಿಪಕ್ಕಾ ಖೋ ರಾಹುಲಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಯನ್ನೂನಾಹಂ ರಾಹುಲಂ ಉತ್ತರಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ವಿನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರಾಹುಲಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಗಣ್ಹಾಹಿ, ರಾಹುಲ, ನಿಸೀದನಂ, ಯೇನ ಅನ್ಧವನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮ ದಿವಾವಿಹಾರಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ಭಗವತೋ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ನಿಸೀದನಂ ಆದಾಯ ಭಗವತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧಿ। ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅನೇಕಾನಿ ದೇವತಾಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರಾಹುಲಂ ರಾಹುಲೋವಾದಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೧) ಅದಾಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನ್ಧವನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ।
ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸದೇವತಾಹೀತಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ರಾಹುಲೇನ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಪಥವಿನ್ಧರರಾಜಕಾಲೇ ಪತ್ಥನಂ ಠಪೇನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪತ್ಥನಂ ಠಪಿತದೇವತಾಯೇವೇತಾ। ತಾಸು ಪನ ಕಾಚಿ ಭೂಮಟ್ಠದೇವತಾ, ಕಾಚಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಟ್ಠಕಾ, ಕಾಚಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಿದೇವಲೋಕೇ, ಕಾಚಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ದಿವಸೇ ಸಬ್ಬಾ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅನ್ಧವನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ।
ಆಭಿದೋಸಿಕನ್ತಿ ಆಭಿದೋಸಿಕೋ। ಕುಮ್ಮಾಸನ್ತಿ ಯವಕುಮ್ಮಾಸಂ। ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತಾತ ರಟ್ಠಪಾಲ, ಅಧಿವಾಸೇಹಿ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಿತರಾ ನಿಮನ್ತಿತೋ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಥೇರೋ ಪಕತಿಯಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಸಪದಾನಚಾರಿಕೋ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ನಾಮ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ, ಮಾತು ಅನುಗ್ಗಹೇನ ಪನ ಅಧಿವಾಸೇತಿ। ಮಾತು ಕಿರಸ್ಸ ಥೇರಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ರೋದನೇನೇವ ದುಕ್ಖೀ ವಿಯ ಜಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ‘‘ಸಚಾಹಂ ತಂ ಅಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಹದಯಮ್ಪಿಸ್ಸಾ ಫಲೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅನುಗ್ಗಹೇನ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ। ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧುತಙ್ಗಸುದ್ಧಿಕಾ ನ ಭವನ್ತಿ।
ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ಇತ್ಥಿಜನೇತಿ ಪಿತರಾ ಉಯ್ಯೋಜಿತೇ ಇತ್ಥಿಜನೇ। ಪಿತಾ ಕಿರಸ್ಸ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಸಕನಿವೇಸನೇ ಮಹನ್ತಂ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ಪುಞ್ಜಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಕಿಲಞ್ಜೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ರಟ್ಠಪಾಲಸ್ಸ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯೋ ‘‘ಏಥ ತುಮ್ಹೇ ವಧೂ, ಯೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕತಾ ಪುಬ್ಬೇ ರಟ್ಠಪಾಲಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಹೋಥ ಮನಾಪಾ, ತೇನ ಅಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಪಣೀತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಕಾಲೇ ಆರೋಚಿತೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ‘‘ಇದಂ ತೇ, ರಟ್ಠಪಾಲ, ಮತ್ತಿಕಂ ಧನಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪೇತ್ತಿಕಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಿತಾಮಹಂ; ಸಕ್ಕಾ, ತಾತ ರಟ್ಠಪಾಲ, ಭೋಗೇ ‘‘ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೇ ಇತ್ಥಿಜನೇ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ’’ತಿ।
ಠಿತಕೋವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾತಿ –
‘‘ಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕತಂ ಬಿಮ್ಬಂ, ಅರುಕಾಯಂ ಸಮುಸ್ಸಿತಂ।
ಆತುರಂ ಬಹುಸಙ್ಕಪ್ಪಂ, ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ ಧುವಂ ಠಿತಿ॥
‘‘ಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕತಂ ರೂಪಂ, ಮಣಿನಾ ಕುಣ್ಡಲೇನ ಚ।
ಅಟ್ಠಿಂ ತಚೇನ ಓನದ್ಧಂ, ಸಹ ವತ್ಥೇಹಿ ಸೋಭತಿ॥
‘‘ಅಲತ್ತಕಕತಾ ಪಾದಾ, ಮುಖಂ ಚುಣ್ಣಕಮಕ್ಖಿತಂ।
ಅಲಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ, ನೋ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ॥
‘‘ಅಟ್ಠಾಪದಕತಾ ಕೇಸಾ, ನೇತ್ತಾ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಾ।
ಅಲಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ, ನೋ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ॥
‘‘ಅಞ್ಜನೀವಣ್ಣವಾ ಚಿತ್ತಾ, ಪೂತಿಕಾಯೋ ಅಲಙ್ಕತೋ।
ಅಲಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೋಹಾಯ, ನೋ ಚ ಪಾರಗವೇಸಿನೋ॥
‘‘ಓದಹಿ ಮಿಗವೋ ಪಾಸಂ, ನಾಸದಾ ವಾಗುರಂ ಮಿಗೋ।
ಭುತ್ವಾ ನಿವಾಪಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಕನ್ದನ್ತೇ ಮಿಗಬನ್ಧಕೇ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೨; ಥೇರಗಾ॰ ೭೬೯-೭೭೪) –
ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ।
ಆಕಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾತಿ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಥೇರೋ ಆಕಾಸೇನ ಗತೋ? ಪಿತಾ ಕಿರಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿ ಸತ್ತಸು ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇಸು ಅಗ್ಗಳಾನಿ ದಾಪೇತ್ವಾ ಮಲ್ಲೇ ಆಣಾಪೇಸಿ ‘‘ಸಚೇ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಹತ್ಥಪಾದೇಸು ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಹರಿತ್ವಾ ಗಿಹಿವೇಸಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಥಾ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ‘‘ಏತೇ ಮಾದಿಸಂ ಮಹಾಖೀಣಾಸವಂ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಪಾದೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ನೇಸಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಅಗಮಾಸಿ। ಮಿಗಚೀರನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಉಯ್ಯಾನಂ। ಚತುಪಾರಿಜುಞ್ಞಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಜರಾಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ, ಬ್ಯಾಧಿಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ, ಭೋಗಪಾರಿಜುಞ್ಞಂ, ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಾರಿಜುಞ್ಞೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ। ಪಾರಿಜುಞ್ಞನ್ತಿ ಚ ಪರಿಹಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಕುಣ್ಡಧಾನತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೧. ತತಿಯೇ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಲಾಕಗಾಹಕಾ। ಸುನಾಪರನ್ತಜನಪದಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಪಿ ಪಠಮಮೇವ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಛಬ್ಬಸ್ಸನ್ತರೇತಿ ಛನ್ನಂ ಮೇತ್ತೀತಿ ಮಿತ್ತಭಾವೋ। ಭೇದಕೇ ಸತೀತಿ ಭೇದಕರಣೇ ಸತಿ। ಗುಮ್ಬಸಭಾಗತೋತಿ ಗುಮ್ಬಸಮೀಪತೋ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಇತ್ಥೀ ಹುತ್ವಾತಿ ಇತ್ಥೀ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ, ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿವಣ್ಣಂ ಮಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೀಘರತ್ತಾನುಗತೋತಿ ದೀಘಕಾಲಂ ಅನುಬನ್ಧೋ। ಏತ್ತಕಂ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ। ಹನ್ದಾವುಸೋತಿ ಗಣ್ಹಾವುಸೋ। ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಭೂತತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಕೋಣ್ಡೋ ಜಾತೋತಿ ಧುತ್ತೋ ಜಾತೋ।
ಮಾವೋಚ ಫರುಸಂ ಕಞ್ಚೀತಿ ಕಞ್ಚಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲಂ ಫರುಸಂ ಮಾ ಅವೋಚ। ವುತ್ತಾ ಪಟಿವದೇಯ್ಯು ತನ್ತಿ ತಯಾ ಪರೇ ದುಸ್ಸೀಲಾತಿ ವುತ್ತಾ ತಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಪಟಿವದೇಯ್ಯುಂ। ದುಕ್ಖಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಭಕಥಾತಿ ಏಸಾ ಕಾರಣುತ್ತರಾ ಯುಗಗ್ಗಾಹಕಥಾ ನಾಮ ದುಕ್ಖಾ। ಪಟಿದಣ್ಡಾ ಫುಸೇಯ್ಯು ತನ್ತಿ ಕಾಯದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಪರಂ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ತಾದಿಸಾವ ಪಟಿದಣ್ಡಾ ತವ ಮತ್ಥಕೇ ಪತೇಯ್ಯುಂ।
ಸಚೇ ನೇರೇಸಿ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಚೇ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಚ್ಚಲಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ। ಕಂಸೋ ಉಪಹತೋ ಯಥಾತಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಲಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಕಂಸತಾಲಂ ವಿಯ। ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಪಹತಮ್ಪಿ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೋತಿ। ಏಸ ಪತ್ತೋಸಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸಚೇ ಏವರೂಪೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ಇಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಏಸೋ ತ್ವಂ ಇದಾನಿ ಅಪ್ಪತ್ತೋಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋಸಿ ನಾಮ। ಸಾರಮ್ಭೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ತ್ವಂ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಅಹಂ ಸುಸೀಲೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ ಉತ್ತರಿಕರಣವಾಚಾಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ನ ಭವಿಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಕ್ಕಿಲೇಸೇನಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಹೇತುನಾ।
ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೨. ಚತುತ್ಥೇ ಸಮ್ಪನ್ನಪಟಿಭಾನಾನನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಟಿಭಾನಾನಂ। ಚುತಿಂ ಯೋ ವೇದಿ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಞ್ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ಅಹಂ ಅಲಗ್ಗನತಾಯ ಅಸತ್ತಂ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಗತತ್ತಾ ಸುಗತಂ, ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಸ ಗತಿನ್ತಿ ಯಸ್ಸೇತೇ ದೇವಾದಯೋ ಗತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಮಹಂ ಆಸವಾನಂ ಖೀಣತಾಯ ಖೀಣಾಸವಂ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹನ್ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಉಪಸೇನವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೩. ಪಞ್ಚಮೇ ಸಬ್ಬಪಾಸಾದಿಕಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಸಾದಂ ಜನೇನ್ತಾನಂ। ಕಿನ್ತಾಯನ್ತಿ ಕಿಂ ತೇ ಅಯಂ। ಅತಿಲಹುನ್ತಿ ಅತಿಸೀಘಂ। ಯಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಬುದ್ಧಾ ‘‘ಮೋಘಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ಅರಿಟ್ಠಲಾಳುದಾಯಿಆದಿಕೇ ವಿಯ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಫಲೇ ವಾ ಅಸತಿ ‘‘ಮೋಘಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿಯೇವ ಧನಿಯತ್ಥೇರಾದಿಕೇ ವಿಯ। ಇಮಸ್ಸಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಮೋಘಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಆಹ, ತುಚ್ಛಮನುಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಾಹುಲ್ಲಾಯಾತಿ ಪರಿಸಬಾಹುಲ್ಲಾಯ। ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಅನೇಕಕಾರಣೇನ।
ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಭಗವಾ ಕಿರ ತಂ ಅದ್ಧಮಾಸಂ ನ ಕಞ್ಚಿ ಬೋಧನೇಯ್ಯಸತ್ತಂ ಅದ್ದಸ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತನ್ತಿವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಮಯಿ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ಉಪಸೇನೋ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಹಂ ತಸ್ಸ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಸ್ಸನಂ ಅನುಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ। ತತೋ ಮಂ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮಾ ಬಹೂ ಭಿಕ್ಖೂ ಧುತಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಹಞ್ಚ ತೇಹಿ ಉಜ್ಝಿತಸನ್ಥತಪಚ್ಚಯಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ। ಥೇರಸ್ಸಾತಿ ಉಪಸೇನತ್ಥೇರಸ್ಸ। ಮನಾಪಾನಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ತವ ಇಮಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಮನಾಪಾನಿ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಖನ್ತಿಯಾ ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ನ ಖೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಮನಾಪಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ, ಭನ್ತೇ, ನ ಮಯಾ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಖನ್ತಿಯಾ ಗಹಿತಾನಿ, ಗಲಗ್ಗಾಹೇನ ವಿಯ ಮತ್ಥಕತಾಳನೇನ ವಿಯ ಚ ಗಾಹಿತೋ ಮಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವಾತಿ ವಿನಯಪಾಳಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
ದಬ್ಬತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೪. ಛಟ್ಠೇ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಮಹಾವಿಹಾರೇಸೂತಿ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಠಿತೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಮಹಾವಿಹಾರೇಸು। ಉಪವಿಜಞ್ಞಾತಿ ಆಸನ್ನಪಸೂತಿಕಾಲಾ। ರಹೋಗತೋತಿ ರಹಸಿ ಗತೋ। ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಣೇ ಕಾಯಂ ಯೋಜೇತುಕಾಮೋ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಕತಕಿಚ್ಚಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಇಮಂ ಸರೀರಂ ಧಾರೇಮಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ವಾತಮುಖೇ ಠಿತಪದೀಪೋ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚತಾಮುಖೇ ಠಿತಂ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಾಯನಧಮ್ಮಂ ಯಾವ ಸಭಾಗಸಭಾಗಾನನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾದಿಗುಣವಸೇನ ಸಭಾಗಾನಂ, ನ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ। ಥೇರೋ ಹಿ ಯಾವತಿಕಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಏಕತೋ ತೇಸಂ ಅನುರೂಪಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ವೇನಯಿಕಾಭಿಧಮ್ಮಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಕಾಯದಳ್ಹಿಬಹುಲೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇನೇವ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ॰ ೩೮೦) ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯೇತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾ, ತೇಸಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿಆದಿ।
ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಜಲಮಾನಾಯಾತಿ ತೇಜೋಕಸಿಣಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣೇನ ಅಙ್ಗುಲಿಜಲನಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ತೇಜೋಧಾತುಸಮಾಪತ್ತಿಜನಿತೇನ ಅಗ್ಗಿಜಾಲೇನ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಜಲಮಾನಾಯ। ಅಯಂ ಮಞ್ಚೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಥೇರೇ ‘‘ಅಯಂ ಮಞ್ಚೋ’’ತಿಆದಿಂ ವದನ್ತೇ ನಿಮ್ಮಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಗತಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅಯಂ ಮಞ್ಚೋ’’ತಿಆದಿಂ ವದನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ನಿಮ್ಮಿತಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ।
‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭಾಸಮಾನಸ್ಮಿಂ, ಸಬ್ಬೇ ಭಾಸನ್ತಿ ನಿಮ್ಮಿತಾ।
ಏಕಸ್ಮಿಂ ತುಣ್ಹಿಮಾಸಿನೇ, ಸಬ್ಬೇ ತುಣ್ಹೀ ಭವನ್ತಿ ತೇ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೮೬)।
ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಿಹಾರೇ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಪೂರೇನ್ತಿ, ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಾನಂ ಅವತ್ಥುಕಂ ವಚನಂ ನ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬವಿಹಾರೇಸು ಚ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಜನಪದಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ವೇಳುವನಮೇವ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತಿ। ಪಾಳಿಯನ್ತಿ ವಿನಯಪಾಳಿಯಂ।
ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೫. ಸತ್ತಮೇ ಪಿಯಾನನ್ತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಾನಂ। ಮನಾಪಾನನ್ತಿ ಮನವಡ್ಢನಕಾನಂ। ಪಿಲಿನ್ದೋತಿ ಪನಸ್ಸ ಗೋತ್ತಂ, ವಚ್ಛೋತಿ ನಾಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ಪಿಲಿನ್ದೋತಿ ನಾಮಂ, ವಚ್ಛೋತಿ ಗೋತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತೇನೇವ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಥೇರಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೮ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಿಲಿನ್ದೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು, ವಚ್ಛೋತಿ ಪನ ಗೋತ್ತಂ। ತೇನ ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ। ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾತಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ।
ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ – ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋತಿ ಪಞ್ಞಾತೋ ಸಂಸಾರೇ ಸಂವೇಗಬಹುಲತಾಯ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚೂಳಗನ್ಧಾರಂ ನಾಮ ವಿಜ್ಜಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಪರಚಿತ್ತವಿದೂ ಚ ಹುತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಪಟಿವಸತಿ। ಅಥ ಯದಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ರಾಜಗಹಂ ಉಪಗತೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಪರವಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ ಪರೇಸಂ ಗರಹನವಸೇನ।
ಅಕಕ್ಕಸನ್ತಿ ಅಫರುಸಂ। ವಿಞ್ಞಾಪನಿನ್ತಿ ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನಿಂ। ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಭೂತತ್ಥಂ। ನಾಭಿಸಜೇತಿ ಯಾಯ ಗಿರಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕುಜ್ಝಾಪನವಸೇನ ನ ಲಗಾಪೇಯ್ಯ, ಖೀಣಾಸವೋ ನಾಮ ಏವರೂಪಮೇವ ಗಿರಂ ನ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅನುವಿಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಅನುವಿಚಾರೇತ್ವಾ। ಚಣ್ಡಿಕತಂ ಗಚ್ಛನ್ತನ್ತಿ ಸೀಘಗತಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ।
ಬಾಹಿಯದಾರುಚೀರಿಯತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೬. ಅಟ್ಠಮೇ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಗನ್ತ್ವಾ। ‘‘ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಗತೋ ಚ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೇ ಕಾಯಾಲಸಿಯವಿಮೋಚನತ್ಥಾಯ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಏತರಹಿ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ತ್ವಂ ಪನ ಕುತೋ ಆಗತೋ’’ತಿ? ಸುಪ್ಪಾರಕಾ ಆಗತೋಮ್ಹೀತಿ। ಕದಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋಸೀತಿ? ಹಿಯ್ಯೋ ಸಾಯಂ ನಿಕ್ಖನ್ತೋಮ್ಹೀತಿ। ದೂರತೋ ಆಗತೋ, ತವ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಥೋಕಂ ವಿಸ್ಸಮಾಹಿ, ಆಗತಕಾಲೇ ಸತ್ಥಾರಂ ದಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ। ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸತ್ಥು ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಏಕರತ್ತೇನೇವಮ್ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವೀಸಯೋಜನಸತಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಗತೋ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾವ ವಿಸ್ಸಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವತ್ವಾ ತರಮಾನರೂಪೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅನೋಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ
ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವ, ಬಾಹಿಯ, ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋಮ್ಹಿ ಪಿಣ್ಡಾಯಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನ್ತರಘರೇತಿ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ।
ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪತ್ತಚೀವರತಾಯ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏಕಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಪಿ ಪತ್ತೇನ ವಾ ಚೀವರೇನ ವಾ ಸಙ್ಗಹಂ ನಾಕಾಸಿ। ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ನ ಅದಾಸಿ। ತಾವದೇವ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತೋ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ತೇ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಪರಿಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನತೋ ಚೋಳಖಣ್ಡಾನಿ ಸಂಕಡ್ಢತಿ।
ಸಹಸ್ಸಮಪೀತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಂ। ಏಕಸಹಸ್ಸಂ ದ್ವೇಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏವಂ ಸಹಸ್ಸೇನ ಚೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಗಾಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾ ಚ ಅನತ್ಥಪದಸಂಹಿತಾ ಆಕಾಸವಣ್ಣಪಬ್ಬತವಣ್ಣಾದೀನಿ ಪಕಾಸಕೇಹಿ ಅನಿಬ್ಬಾನದೀಪಕೇಹಿ ಅನತ್ಥಕೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಂಹಿತಾ ಯಾವ ಬಹುಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಾವ ಪಾಪಿಕಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಏಕಂ ಗಾಥಾಪದಂ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಪದಂ…ಪೇ॰… ಯಥಾ ಮತಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೧) ಏವರೂಪಾ ಏಕಗಾಥಾಪಿ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೭. ನವಮೇ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋತಿ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತತಾಯ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಚ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ। ‘‘ಏಕಿಸ್ಸಾ ಕುಲದಾರಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ‘‘ಸಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾತಿ ಕುಲದಾರಿಕಾ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ। ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತಯತಿ। ಕುಲಘರನ್ತಿ ಪತಿಕುಲಗೇಹಂ। ಗಬ್ಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಭಾವವಿಗ್ಗಹಂ। ಸತಿಪಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿಕುಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತೇ ತಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಪಧಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿಸಾಖಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಆಗತಾ, ವಾಸಿಟ್ಠೋಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ಭಗವತಾ ಏವಂ ಗಹಿತನಾಮತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಸ್ಮಾ ರಾಜಪುತ್ತಾ ಲೋಕೇ ‘‘ಕುಮಾರಾ’’ತಿ ವೋಹರೀಯನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ರಞ್ಞೋ ಕಿತ್ತಿಮಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ರಞ್ಞೋ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಜಾನಿಂಸೂ’’ತಿ।
ಪಞ್ಚದಸ ಪಞ್ಹೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖು, ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋ ರತ್ತಿಂ ಧೂಪಾಯತಿ, ದಿವಾ ಪಜ್ಜಲತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಮ್ಮಿಕಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ಆಗತನಯೇನ ಪಞ್ಚದಸ ಪಞ್ಹೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ। ಪಾಯಾಸಿರಞ್ಞೋತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಪರಲೋಕೋ, ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ, ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೧೦, ೪೧೨) ಏವಂಲದ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪಾಯಾಸಿರಾಜಸ್ಸ। ರಾಜಾ ಹಿ ತದಾ ಅನಭಿಸಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಸೇನದಿನಾ ಕೋಸಲೇನ ದಿನ್ನಸೇತಬ್ಯನಗರಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೋ ಇಮಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಿ। ಪಞ್ಚದಸಹಿ ಪಞ್ಹೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತ್ವಾತಿ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ರಾಜಞ್ಞ, ಇಮೇ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವಾ ದೇವಾ ವಾ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೧೧) ಪಞ್ಚದಸಹಿ ಪಞ್ಹೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಸುತ್ತನ್ತೇತಿ ಪಾಯಾಸಿಸುತ್ತನ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೬ ಆದಯೋ)।
ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೮. ದಸಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
ತತಿಯಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೪. ಚತುತ್ಥಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
ಆನನ್ದತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೧೯-೨೨೩. ಚತುತ್ಥವಗ್ಗಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಧುರಪತ್ತಾನಿ ನವುತಿಹತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಸರಂ ತಿಂಸಹತ್ಥಂ, ಕಣ್ಣಿಕಾ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾ, ಪಾದೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಏಕಾದಸಹತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ। ರಞ್ಞೋ ಪೇಸೇಸೀತಿ ಪಚ್ಚನ್ತಸ್ಸ ಕುಪಿತಭಾವಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ। ಥೇರಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೦೧೬ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ಪನ ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತಸ್ಸ ಕುಪಿತಭಾವಂ ರಞ್ಞೋ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ತಂ ವೂಪಸಮೇಸಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಪುತ್ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ‘ವರಂ ತೇ, ಸುಮನ, ದಮ್ಮಿ, ಗಣ್ಹಾಹೀ’ತಿ ಆಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಮೇತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಮ ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ನತ್ಥಿ। ಅವಞ್ಝನ್ತಿ ಅತುಚ್ಛಂ। ಅಞ್ಞಂ ವರೇಹೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಪತ್ಥೇಹಿ, ಅಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉದಕಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ‘‘ಉದಕಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಗತೇನಾತಿ ಗಮನೇನ। ನ ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕಾತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾತಂ ಆಮಿಸಂ ನ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ।
ವಸನಟ್ಠಾನಸಭಾಗೇಯೇವಾತಿ ವಸನಟ್ಠಾನಸಮೀಪೇಯೇವ। ಏಕನ್ತವಲ್ಲಭೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನೇ ಏಕನ್ತೇನ ವಲ್ಲಭೋ। ಏತಸ್ಸೇವಾತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ। ದ್ವೇಜ್ಝಕಥಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ದ್ವಿಧಾಭೂತಕಥಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಅನೇಕನ್ತಿಕಕಥಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನಿಬದ್ಧಾತಿ ಅನಿಯತಾ। ಲೋಹಿತೇನ ಗಲನ್ತೇನಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಕ್ಖಾನೇ ಕರಣವಚನಂ, ಗಲನ್ತೇನ ಲೋಹಿತೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ವಾಸತ್ತೋತಿ ಅನುಗತೋ। ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದಾತಿ ತುರಿತೇ ಇದಮಾಮೇಡಿತವಚನಂ। ದುವಿಧೇನ ಉದಕೇನಾತಿ ಸೀತುದಕೇನ ಉಣ್ಹುದಕೇನ ಚ। ತಿವಿಧೇನ ದನ್ತಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮನ್ತಿ ಏವಂ ತಿಪ್ಪಕಾರೇನ ದನ್ತಕಟ್ಠೇನ। ನವ ವಾರೇ ಅನುಪರಿಯಾಯತೀತಿ ಸತ್ಥರಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತೇ ಪಟಿವಚನದಾನಾಯ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನತ್ಥಂ ನವಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಪರಿಯಾಯತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಏವಞ್ಹಿಸ್ಸ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೨೪. ದುತಿಯೇ
ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೨೫. ತತಿಯೇ ಗಮನಾಕಪ್ಪನ್ತಿ ಗಮನಾಕಾರಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಬಾಕುಲತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೨೬. ಚತುತ್ಥೇ ನಿರಾಬಾಧಾನನ್ತಿ ಆಬಾಧರಹಿತಾನಂ। ಯಥಾ ‘‘ದ್ವಾವೀಸತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಬಾವೀಸತಿ ಬಾತ್ತಿಂಸಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ದ್ವೇ ಕುಲಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಿಕುಲೋ, ದ್ವೇಕುಲೋತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬಾಕುಲೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಬಾಕುಲೋತಿ ದ್ವೀಸು ಕುಲೇಸು ವಡ್ಢಿತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ’’ತಿ। ಉಪಯೋಗೇನಾತಿ ಆನುಭಾವೇನ। ಫಾಸುಕಕಾಲೇತಿ ಅರೋಗಕಾಲೇ। ಗದ್ದುಹನಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಗೋದುಹನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ। ಇಧ ಪನ ನ ಸಕಲೋ ಗೋದುಹನಕ್ಖಣೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಅಥ ಖೋ ಗಾವಿಂ ಥನೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಖೀರಬಿನ್ದುದುಹನಕಾಲಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಆರೋಗ್ಯಸಾಲನ್ತಿ ಆತುರಾನಂ ಅರೋಗಭಾವಕರಣತ್ಥಾಯ ಕತಸಾಲಂ।
ನಿಮುಜ್ಜನುಮ್ಮುಜ್ಜನವಸೇನಾತಿ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣೇ ಉದಕೇ ಥೋಕಂಯೇವ ನಿಮುಜ್ಜನುಮ್ಮುಜ್ಜನವಸೇನ। ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಲಾಯೀತಿ ಮಚ್ಛಸ್ಸ ಮುಖಸಮೀಪೇಯೇವ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಲಾಯಿ। ದಾರಕಸ್ಸ ತೇಜೇನಾತಿ ದಾರಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ। ಮಾರಿಯಮಾನಾವ ಮರನ್ತೀತಿ ದಣ್ಡಾದೀಹಿ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಮಾರಿಯಮಾನಾವ ಮರನ್ತಿ, ನ ಜಾಲೇನ ಬದ್ಧತಾಮತ್ತೇನ ಅಮಾರಿಯಮಾನಾ। ನೀಹಟಮತ್ತೋವ ಮತೋತಿ ನೀಹಟಕ್ಖಣೇಯೇವ ಮತೋ। ತೇನಸ್ಸ ಮಾರಣತ್ಥಂ ಉಪಕ್ಕಮೋ ನ ಕತೋ, ಯೇನ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ದಾರಕಸ್ಸ ಆಬಾಧೋ ಸಿಯಾ। ತನ್ತಿ ಮಚ್ಛಂ। ಸಕಲಮೇವಾತಿ ಅವಿಕಲಮೇವ ಪರಿಪುಣ್ಣಾವಯವಮೇವ। ನ ಕೇಳಾಯತೀತಿ ನ ನನ್ದತಿ, ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ನ ಮಞ್ಞತಿ। ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಫಾಲೇನ್ತೀತಿ ದಾರಕಸ್ಸ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಫಾಲೇನ್ತೀ। ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಲಭಿ’’ನ್ತಿ ಉಗ್ಘೋಸನವಸೇನ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ। ಪಕತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಭಾವಂ ಕಥೇಸಿ। ಕುಚ್ಛಿಯಾ ಧಾರಿತತ್ತಾ ಅಮಾತಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಜನನೀಭಾವತೋ ಅಮಾತಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಮಚ್ಛಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾಪೀತಿ ಮಚ್ಛಂ ವಿಕ್ಕಿಣಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಾಪಿ। ತಥಾ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಚ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಆಹ – ‘‘ವಕ್ಕಯಕನಾದೀನಿ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಅಮಾತಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ದಿನ್ನಪುತ್ತಭಾವತೋ ನ ಸಕ್ಕಾ।
ಸೋಭಿತತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೨೭. ಪಞ್ಚಮಂ
ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೨೮. ಛಟ್ಠೇ ಭಾರುಕಚ್ಛಕವತ್ಥುನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರೋ ಕಿರ ಭಾರುಕಚ್ಛದೇಸವಾಸೀ ಭಿಕ್ಖು ಸುಪಿನನ್ತೇ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೋ ಅಹಂ ವಿಬ್ಭಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಭಾರುಕಚ್ಛಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಉಪಾಲಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ, ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ಸುಪಿನನ್ತೇನಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸುಪಿನನ್ತೇ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಏವಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಭಗವತಾ ಅವಿನಿಚ್ಛಿತಪುಬ್ಬಮ್ಪಿ ಇಮಂ ವತ್ಥುಂ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಏವಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿ। ಗಹಪತಿನೋ ದ್ವೇ ದಾರಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಪುತ್ತೋ ಚ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಚ। ಅಥ ಸೋ ಗಹಪತಿ ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಅಜ್ಜುಕಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಇಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಓಕಾಸಂ ಯೋ ಇಮೇಸಂ ದಾರಕಾನಂ ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪಸನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ। ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತಸ್ಸ ಚ ಗಹಪತಿನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಸದ್ಧೋ ಹೋತಿ ಪಸನ್ನೋ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜುಕೋ ತಂ ಓಕಾಸಂ ತಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಸೋ ತೇನ ಸಾಪತೇಯ್ಯೇನ ಕುಟುಮ್ಬಞ್ಚ ಸಣ್ಠಪೇಸಿ, ದಾನಞ್ಚ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ। ಅಥ ತಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ಪುತ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ಆನನ್ದ, ಪಿತುನೋ ದಾಯಜ್ಜೋ ಪುತ್ತೋ ವಾ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ವಾ’’ತಿ। ಪುತ್ತೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಿತುನೋ ದಾಯಜ್ಜೋತಿ। ಆಯಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಅಜ್ಜುಕೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮೇಥುನಕಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ। ಅಸ್ಸಮಣೋ, ಆವುಸೋ, ಸೋ ಅಜ್ಜುಕೋತಿ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜುಕೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ವಿನಿಚ್ಛಯ’’ನ್ತಿ। ತೇ ಉಭೋಪಿ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಂಸು। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿ, ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಯೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಸಾಮಿಕೇನ ‘ಇಮಂ ಓಕಾಸಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖಾ’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಕಿಂ ಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ನ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಞ್ಚಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದುಕ್ಕಟಮತ್ಥಮ್ಪೀತಿ। ಅಯಂ, ಆವುಸೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಅಜ್ಜುಕೋ ಸಾಮಿಕೇನ ‘‘ಇಮಂ ಓಕಾಸಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ, ಆವುಸೋ, ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಜ್ಜುಕಸ್ಸಾತಿ। ಭಗವಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಸುಕಥಿತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಾಲಿನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪವತ್ಥು (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೧೭) ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತಮೇವ।
ಛನ್ನಂ ಖತ್ತಿಯಾನನ್ತಿ ಭದ್ದಿಯೋ ಸಕ್ಯರಾಜಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ಆನನ್ದೋ ಭಗು ಕಿಮಿಲೋ ದೇವದತ್ತೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಸಾಧಕೋತಿ ಮಣ್ಡಯಿತಾ। ಪಾಳಿಯನ್ತಿ ಸಙ್ಘಭೇದಕ್ಖನ್ಧಕಪಾಳಿಯನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೩೩೦ ಆದಯೋ)।
ನನ್ದಕತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೨೯. ಸತ್ತಮೇ ಏಕಸಮೋಧಾನೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮೋಧಾನೇ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ನನ್ದತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೩೦. ಅಟ್ಠಮೇ ನ ತಂ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಸಪ್ಪಾಯಗೋಚರಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಂ ದಿಸಂ ನ ಓಲೋಕೇತಿ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ‘‘ಯಮೇವಾಹಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನೇ ಅನಭಿರತಿಆದಿವಿಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ, ತಮೇವ ಸುಟ್ಠು ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಬಲವಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋ, ತತ್ಥ ಚ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾವ ಸಬ್ಬದಿಸಂ ಆಲೋಕೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನನ್ದಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಆಲೋಕೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ನನ್ದೋ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಆಲೋಕೇತಿ ‘ಏವಂ ಮೇ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಆಲೋಕಯತೋ ನಾಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ವಾಸವಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ। ಇತಿಹ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ। ಸಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನನ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದಿಸಾ, ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ, ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿಸಾ, ಉದ್ಧಂ, ಅಧೋ, ಅನುದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಚೇತಸೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ನನ್ದೋ ಅನುದಿಸಂ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ ‘ಏವಂ ಮೇ ಅನುದಿಸಂ ಅನುವಿಲೋಕಯತೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತೀ’’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೯)।
ಅಭಿಸೇಕಗೇಹಪವೇಸನಆವಾಹಮಙ್ಗಲೇಸು ವತ್ತಮಾನೇಸೂತಿ ಇಧ ತೀಣಿ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ತಂ ದಿವಸಮೇವ ನನ್ದಕುಮಾರಸ್ಸ ಕೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ಪಟ್ಟಬನ್ಧೋ, ಘರಮಙ್ಗಲಂ, ಛತ್ತಮಙ್ಗಲಂ, ಆವಾಹಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕುಲಮರಿಯಾದವಸೇನ ಕೇಸೋರೋಪನಂ ಕೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಯುವರಾಜಪಟ್ಟಬನ್ಧನಂ ಪಟ್ಟಬನ್ಧೋ। ಅಭಿನವಘರಪ್ಪವೇಸನಮಹೋ ಘರಮಙ್ಗಲಂ। ವಿವಾಹಕರಣಮಹೋ ಆವಾಹಮಙ್ಗಲಂ। ಯುವರಾಜಛತ್ತಮಹೋ ಛತ್ತಮಙ್ಗಲಂ।
ನನ್ದಕುಮಾರಂ ‘‘ಪತ್ತಂ ಆದಾಯ ಗಮನಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣೀತಿ ಜನಪದಮ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣೀ ಉತ್ತಮಾ ಛ ಸರೀರದೋಸರಹಿತಾ ಪಞ್ಚ ಕಲ್ಯಾಣಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಸಾ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ನಾತಿದೀಘಾ ನಾತಿರಸ್ಸಾ ನಾತಿಕಿಸಾ ನಾತಿಥೂಲಾ ನಾತಿಕಾಳೀ ನಾಚ್ಚೋದಾತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಮಾನುಸವಣ್ಣಂ, ಅಸಮ್ಪತ್ತಾ ದಿಬ್ಬವಣ್ಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಛ ಸರೀರದೋಸರಹಿತಾ। ಛವಿಕಲ್ಯಾಣಂ ಮಂಸಕಲ್ಯಾಣಂ ನ್ಹಾರುಕಲ್ಯಾಣಂ ಅಟ್ಠಿಕಲ್ಯಾಣಂ ವಯಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪನ ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಕಲ್ಯಾಣಸಮನ್ನಾಗತಾ ನಾಮ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಆಗನ್ತುಕೋಭಾಸಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೋಭಾಸೇನೇವ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೇ ಠಾನೇ ಆಲೋಕಂ ಕರೋತಿ, ಪಿಯಙ್ಗುಸಾಮಾ ವಾ ಹೋತಿ ಸುವಣ್ಣಸಾಮಾ ವಾ, ಅಯಮಸ್ಸಾ ಛವಿಕಲ್ಯಾಣತಾ। ಚತ್ತಾರೋ ಪನಸ್ಸಾ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಮುಖಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ ಲಾಖಾರಸಪರಿಕಮ್ಮಕತಂ ವಿಯ ರತ್ತಪವಾಳರತ್ತಕಮ್ಬಲಸದಿಸಂ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸಾ ಮಂಸಕಲ್ಯಾಣತಾ। ವೀಸತಿ ಪನ ನಖಪತ್ತಾನಿ ಮಂಸತೋ ಅಮುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಲಾಖಾರಸಪೂರಿತಾನಿ ವಿಯ, ಮುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಖೀರಧಾರಾಸದಿಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಮಸ್ಸಾ ನ್ಹಾರುಕಲ್ಯಾಣತಾ। ದ್ವತ್ತಿಂಸ ದನ್ತಾ ಸುಫುಸಿತಾ ಸುಧೋತವಜಿರಪನ್ತಿ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ, ಅಯಮಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಿಕಲ್ಯಾಣತಾ। ವೀಸಂವಸ್ಸಸತಿಕಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕಾ ವಿಯ ಹೋತಿ ನಿಪ್ಪಲಿತೇನ, ಅಯಮಸ್ಸಾ ವಯಕಲ್ಯಾಣತಾ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತುವಟನ್ತಿ ಸೀಘಂ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿವತ್ತೇಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿವತ್ತೇಸ್ಸತೀತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಮೇವಾತಿ ಸೋ ಕಿರ ತಥಾಗತೇ ಗಾರವವಸೇನ ‘‘ಪತ್ತಂ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸೋಪಾನಸೀಸೇ ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ
ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೩೧. ನವಮೇ ಸುತವಿತ್ತಕೋತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪಿಯೋ। ಪಟಿಹಾರಕಸ್ಸಾತಿ ದೋವಾರಿಕಸ್ಸ। ಸಚ್ಚಕಾರೇನಾತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಥೇರೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಉಪಸ್ಸಯಂ ಗತಾತಿ ಇದಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರವತ್ಥು) ವುತ್ತಂ –
‘‘ತಾ
ಧಮ್ಮಪೀತೀತಿ ಧಮ್ಮಪಾಯಕೋ, ಧಮ್ಮಂ ಪಿವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋ ಚ ನಾಮೇಸ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಾಜನೇನ ಯಾಗುಆದೀನಿ ವಿಯ ಪಾತುಂ, ನವವಿಧಂ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಫುಸನ್ತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಿವತಿ ನಾಮ। ಸುಖಂ ಸೇತೀತಿ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇತಂ, ಚತೂಹಿಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ಸುಖಂ ವಿಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನಾತಿ ಅನಾವಿಲೇನ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ। ಅರಿಯಪ್ಪವೇದಿತೇತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಪವೇದಿತೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ। ಸದಾ ರಮತೀತಿ ಏವರೂಪೋ ಧಮ್ಮಪೀತಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸದಾ ರಮತಿ ಅಭಿರಮತಿ। ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ।
ಸಾಗತತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೩೨. ದಸಮೇ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾನಂ ವಚನೇನಾತಿ ಕೋಸಮ್ಬಿಕಾ ಕಿರ ಉಪಾಸಕಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾಗತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಾನಂ ದುಲ್ಲಭಞ್ಚ ಮನಾಪಞ್ಚ, ಕಿಂ ಪಟಿಯಾದೇಮಾ’’ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕೋಸಮ್ಬಿಕೇ ಉಪಾಸಕೇ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಅತ್ಥಾವುಸೋ ಕಾಪೋತಿಕಾ, ನಾಮ ಪಸನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದುಲ್ಲಭಾ ಚ ಮನಾಪಾ ಚ, ತಂ ಪಟಿಯಾದೇಥಾ’’ತಿ। ಅಥ ಕೋಸಮ್ಬಿಕಾ ಉಪಾಸಕಾ ಘರೇ ಘರೇ ಕಾಪೋತಿಕಂ ಪಸನ್ನಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾಗತಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಪಿವತು, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಸಾಗತೋ ಕಾಪೋತಿಕಂ ಪಸನ್ನಂ, ಪಿವತು, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಸಾಗತೋ ಕಾಪೋತಿಕಂ ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಾಗತೋ ಘರೇ ಘರೇ ಕಾಪೋತಿಕಂ ಪಸನ್ನಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ನಗರಮ್ಹಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ನಗರದ್ವಾರೇ ಪತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾನಂ ವಚನೇನ ಸಬ್ಬಗೇಹೇಸು ಕಾಪೋತಿಕಂ ಪಸನ್ನಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಕಾಪೋತಿಕಾ ನಾಮ ಕಪೋತಪಾದಸಮಾನವಣ್ಣಾ ರತ್ತೋಭಾಸಾ। ಪಸನ್ನಾತಿ ಸುರಾಮಣ್ಡಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿನಯೇ ಸಮುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾಚಿ॰ ೩೨೬ ಆದಯೋ) ಆಗತಂ।
ರಾಧತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೩೩. ಏಕಾದಸಮೇ ಸತ್ಥಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸೀತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ, ಆಣಾಪೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಭಗವಾ ಕಿರ ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಕಿಸಂ ಲೂಖಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ಉಪ್ಪಣ್ಡುಪ್ಪಣ್ಡುಕಜಾತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಂ ಸರತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಂ ಸರಾಮೀ’’ತಿ। ಕಿಂ ಪನ ತ್ವಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಂ ಸರಸೀತಿ। ಇಧ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಸ್ಸ ಕಟಚ್ಛುಭಿಕ್ಖಂ ದಾಪೇಸಿ, ಇಮಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಂ ಸರಾಮೀ’’ತಿ। ಸಾಧು ಸಾಧು, ಸಾರಿಪುತ್ತ। ಕತಞ್ಞುನೋ ಹಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಕತವೇದಿನೋ, ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಹೀತಿ। ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಆಗತೋತಿ ಅಲೀನಚಿತ್ತಜಾತಕಸ್ಸ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೧-೧೨) ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.ಅಲೀನಚಿತ್ತಜಾತಕವಣ್ಣನಾ) ಆಗತೋ।
ನಿಧೀನನ್ತಿ ಪವತ್ತಾರನ್ತಿ ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕೇ ದುಗ್ಗತಮನುಸ್ಸೇ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ, ತೇ ಸುಖೇನ ಜೀವನುಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಧಿಟ್ಠಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಖಂ ಜೀವಾ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತಾರಂ ವಿಯ। ವಜ್ಜದಸ್ಸಿನನ್ತಿ ದ್ವೇ ವಜ್ಜದಸ್ಸಿನೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ನಂ ಅಸಾರುಪ್ಪೇನ ವಾ ಖಲಿತೇನ ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರನ್ಧಗವೇಸಕೋ ಚ, ಅನಞ್ಞಾತಂ ಞಾಪನತ್ಥಾಯ ಞಾತಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಾಯ ಸೀಲಾದೀನಮಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಕಾಮತಾಯ ತಂ ತಂ ವಜ್ಜಂ ಓಲೋಕನೇನ ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೋ ಚ। ಅಯಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ದುಗ್ಗತಮನುಸ್ಸೋ ‘‘ಇಮಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ತಜ್ಜೇತ್ವಾಪಿ ಪೋಥೇತ್ವಾಪಿ ನಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇ ಕೋಪಂ ನ ಕರೋತಿ, ಪಮುದಿತೋವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಏವರೂಪೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ವಾ ಖಲಿತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇ ಕೋಪೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ತುಟ್ಠೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಹನ್ತಂ ವೋ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಮಯ್ಹಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಓವದನ್ತೇಹಿ, ಪುನಪಿ ಮಂ ವದೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಪವಾರೇತಬ್ಬಮೇವ।
ನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾದಿನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದೀನಂ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ವಾ ಖಲಿತಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಮುಖೋದಕದಾನಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಸಚೇ ನಂ ವಕ್ಖಾಮಿ, ನ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಮೇ ಪರಿಹಾನಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಂ ವತ್ತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ನ ನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾದೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕಚವರಂ ಆಕಿರತಿ। ಯೋ ಪನ ತಥಾರೂಪಂ ವಜ್ಜಂ ದಿಸ್ವಾ ವಜ್ಜಾನುರೂಪಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಪಣಾಮೇನ್ತೋ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹಾರಾ ನೀಹರನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತಿ, ಅಯಂ ನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾದೀ ನಾಮ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ವಕ್ಖಾಮಿ, ಪವಯ್ಹ ಪವಯ್ಹ ಮೇಧಾವಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ತಾದಿಸನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ಪಣ್ಡಿತಂ ಭಜೇಯ್ಯ ಪಯಿರುಪಾಸೇಯ್ಯ। ತಾದಿಸಞ್ಹಿ ಆಚರಿಯಂ ಭಜಮಾನಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ ನ ಪಾಪಿಯೋ, ವಡ್ಢಿಯೇವ ಹೋತಿ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀತಿ।
ಮೋಘರಾಜತ್ಥೇರವತ್ಥು
೨೩೪. ದ್ವಾದಸಮೇ ಕಟ್ಠವಾಹನನಗರೇತಿ ಕಟ್ಠವಾಹನೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಕೇ ನಗರೇ। ಅತೀತೇ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿವಾಸೀ ಏಕೋ ರುಕ್ಖವಡ್ಢಕೀ ಸಕೇ ಆಚರಿಯಕೇ ಅದುತಿಯೋ। ತಸ್ಸ ಸೋಳಸ ಸಿಸ್ಸಾ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ। ಏವಂ ತೇ ಸತ್ತರಸಾಧಿಕಾ ಸೋಳಸ ಸಹಸ್ಸಾ ಆಚರಿಯನ್ತೇವಾಸಿಕಾ
ಅಥಾಚರಿಯೋ ಸಿಸ್ಸೇ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ ಈದಿಸಾನಿ ಕಟ್ಠವಾಹನಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ರಜ್ಜೇ ಗಹೇತುಂ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ತಾತಾ ಏತಾನಿ ಕರೋಥ, ರಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮ, ದುಕ್ಕರಂ ವಡ್ಢಕಿಸಿಪ್ಪೇನ ಜೀವಿತು’’ನ್ತಿ। ತೇ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಟಿವೇದೇಸುಂ। ತತೋ ನೇ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ – ‘‘ಕತಮಂ ತಾತಾ ರಜ್ಜಂ ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ? ಬಾರಾಣಸಿರಜ್ಜಂ ಆಚರಿಯಾತಿ। ಅಲಂ ತಾತಾ, ಮಾ ಏತಂ ರುಚಿತ್ಥ, ಮಯಞ್ಹಿ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ವಡ್ಢಕಿರಾಜಾ, ವಡ್ಢಕಿಯುವರಾಜಾ’’ತಿ ವಡ್ಢಕಿವಾದಾ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮ, ಮಹನ್ತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛಾಮಾತಿ। ತತೋ ಸಪುತ್ತದಾರಕಾ ಕಟ್ಠವಾಹನಾನಿ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಸಜ್ಜಾವುಧಾ ಹುತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಾಭಿಮುಖಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಹಿಮವತಿ ಅಞ್ಞತರಂ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನೇಯೇವ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಂಸು। ತೇ ತತ್ಥ ರಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿಞ್ಚಿಂಸು। ಸೋ ‘‘ಕಟ್ಠವಾಹನೋ ರಾಜಾ’’ತಿ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ನಗರಂ ತೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಕಟ್ಠವಾಹನನಗರ’’ನ್ತೇವ ನಾಮಂ ಲಭಿ।
ತಪಚಾರನ್ತಿ ಪಾಸಾಣಚೇತಿಯೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ನಿಸೀದೀತಿ ಪಾಸಾಣಕಚೇತಿಯನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೇ ಸಕ್ಕೇನ ಮಾಪಿತೇ ಮಹಾಮಣ್ಡಪೇ ನಿಸೀದಿ। ತತ್ಥ ಕಿರ ಮಹತೋ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪುಬ್ಬೇ ದೇವಟ್ಠಾನಂ ಅಹೋಸಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪನ ಭಗವತಿ ವಿಹಾರೋ ಜಾತೋ, ಸೋ ತೇನೇವ ಪುರಿಮವೋಹಾರೇನ ‘‘ಪಾಸಾಣಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇ ದುತಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ –
‘‘ಮುದ್ಧಂ ಮುದ್ಧಾಧಿಪಾತಞ್ಚ, ಬಾವರೀ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ।
ತಂ ಬ್ಯಾಕರೋಹಿ ಭಗವಾ, ಕಙ್ಖಂ ವಿನಯ ನೋ ಇಸೇ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೩೧) –
ಏವಂ ತೇನ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಭಗವತಾ ಚ –
‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಮುದ್ಧಾತಿ ಜಾನಾಹಿ, ವಿಜ್ಜಾ ಮುದ್ಧಾಧಿಪಾತಿನೀ।
ಸದ್ಧಾಸತಿಸಮಾಧೀಹಿ, ಛನ್ದವೀರಿಯೇನ ಸಂಯುತಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೩೨) –
ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇ ದುತಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ।
ಅಥಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸೀತಿ –
‘‘ಕಥಂ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಂ, ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ನ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೪) –
ತೇನ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿತೇ –
‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು, ಮೋಘರಾಜ ಸದಾ ಸತೋ।
ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ ಊಹಚ್ಚ, ಏವಂ ಮಚ್ಚುತರೋ ಸಿಯಾ।
ಏವಂ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖನ್ತಂ, ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ನ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೫) –
ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ।
ಸೇಸಜನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಸೇಸಜನಾ। ನ ಕಥೀಯನ್ತೀತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಏವಂ ಪಾರಾಯನೇ ವತ್ಥು ಸಮುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗೇ ಇದಂ ವತ್ಥು ಸಮುಟ್ಠಿತಂ।
ಚತುತ್ಥಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಥೇರಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೫. ಪಞ್ಚಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮೀಥೇರೀವತ್ಥು
೨೩೫. ಥೇರಿಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಯದಿದಂ ಮಹಾಗೋತಮೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯದಿದಂ ಮಹಾಪಜಾಪತಿ ಗೋತಮೀ’’ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಗೋತಮೀತಿ ಗೋತ್ತಂ। ನಾಮಕರಣದಿವಸೇ ‘‘ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಾರಭಿಕ್ಖನ್ತಿ ವಾರೇನ ದಾತಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖಂ। ನಾಮಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಗೋತ್ತಂಯೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಮಾತುಚ್ಛನ್ತಿ ಚೂಳಮಾತರಂ। ಮಾತುಭಗಿನೀ ಹಿ ಮಾತುಚ್ಛಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಲಹವಿವಾದಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ‘‘ಕುತೋಪಹೂತಾ ಕಲಹಾ ವಿವಾದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಆಗತಸ್ಸ ಕಲಹವಿವಾದಸುತ್ತಸ್ಸ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೬೮ ಆದಯೋ) ಪರಿಯೋಸಾನೇ। ಇದಞ್ಚ ಅಙ್ಗುತ್ತರಭಾಣಕಾನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗಾನುಸಾರೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ‘ಅತ್ತದಣ್ಡಾಭಯಂ ಜಾತ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಗತಸ್ಸ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಸ್ಸ (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೪೧ ಆದಯೋ) ಪರಿಯೋಸಾನೇ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಏತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇನೇವ ಸುತ್ತನಿಪಾತೇ ಅತ್ತದಣ್ಡಸುತ್ತಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೯೪೨ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಂ – ‘‘ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಸಾಕಿಯಕುಮಾರಾ ಕೋಳಿಯಕುಮಾರಾ ಚ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾ। ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಮಹಾವನಂ ಪಾವಿಸೀ’’ತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಖೇಮಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೩೬. ದುತಿಯೇ ಪರಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಪರೇಸಂ ದಾಸೀ ಹುತ್ವಾ। ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಸುವಣ್ಣರಸಪಿಞ್ಜರೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ।
ಮಕ್ಕಟಕೋವ ಜಾಲನ್ತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಮಕ್ಕಟಕೋ ಸುತ್ತಜಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಮಜ್ಝಟ್ಠಾನೇ ನಾಭಿಮಣ್ಡಲೇ ನಿಪನ್ನೋ ಪರಿಯನ್ತೇ ಪತಿತಂ ಪಟಙ್ಗಂ ವಾ ಮಕ್ಖಿಕಂ ವಾ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರಸಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಪುನಾಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಯೇ ಸತ್ತಾ ರಾಗರತ್ತಾ ದೋಸಪದುಟ್ಠಾ ಮೋಹಮೂಳ್ಹಾ ಸಯಂಕತಂ ತಣ್ಹಾಸೋತಂ ಅನುಪತನ್ತಿ, ತೇ ತಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಏವಂ ದುರತಿಕ್ಕಮಂ। ಏತಮ್ಪಿ ಛೇತ್ವಾನ ವಜನ್ತಿ ಧೀರಾತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಏತಂ ಬನ್ಧನಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅನಪೇಕ್ಖಿನೋ ನಿರಾಲಯಾ ಹುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ ವಜನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೩೭. ತತಿಯಂ
ಪಟಾಚಾರಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೩೮. ಚತುತ್ಥೇ ಪಟಿಹಾರಸತೇನಪೀತಿ ದ್ವಾರಸತೇನಪಿ। ಪಟಿಹಾರಸದ್ದೋ ಹಿ ದ್ವಾರೇ ದೋವಾರಿಕೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ। ಕುಲಸಭಾಗನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹಸಮೀಪಂ।
ತಾಣಾಯಾತಿ ತಾಣಭಾವಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ। ಬನ್ಧವಾತಿ ಪುತ್ತೇ ಚ ಪಿತರೋ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಞಾತಿಸುಹಜ್ಜಾ। ಅನ್ತಕೇನಾಧಿಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಮರಣೇನ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ। ಪವತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಪುತ್ತಾದಯೋ ಅನ್ನಪಾನಾದಿದಾನೇನ ಚೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಚ್ಚನಿತ್ಥರಣೇನ ಚ ತಾಣಾ ಹುತ್ವಾಪಿ ಮರಣಕಾಲೇ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ಮರಣಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ತಾಣತ್ಥಾಯ ಲೇಣತ್ಥಾಯ ನ ಸನ್ತಿ ನಾಮ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನತ್ಥಿ ಞಾತೀಸು ತಾಣತಾ’’ತಿ।
ಏತಮತ್ಥವಸನ್ತಿ ಏತಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ತಾಣಂ ಭವಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾರಣಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇನ ಸಂವುತೋ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಸೀಘಂ ಸೋಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೩೯. ಪಞ್ಚಮೇ ಪರಾಯತ್ತಟ್ಠಾನೇತಿ ಪರೇಸಂ ದಾಸಿಟ್ಠಾನೇ। ಸುಜಾತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಾ ಕಿರ ಅತ್ತನೋ ಕೇಸೇ ವಿಕ್ಕಿಣಿತ್ವಾ ಸುಜಾತತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿ ಹತ್ಥೇ ಪಸಾರಿತೇತಿ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಾವಲಮ್ಬನತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನ ಹತ್ಥೇ ಪಸಾರಿತೇ। ಸೋ ಕಿರ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸು ದಿವಸೇಸು ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಿತಂ ಕುರುಮಾನೋ ಹಸಮಾನೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸನ್ತಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ। ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ವೀಥಿಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ತಸ್ಸ ಆಗಮನಾಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕುರುಮಾನಾ ಸೋಪಾನಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಓಲಮ್ಬನತ್ಥಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ। ಉಪಾಸಕೋ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಸಿ। ಸಾ ‘‘ಭುಞ್ಜಮಾನೋಪಿ ಇಮಂ ದೇಥ, ಇಮಂ ಹರಥಾತಿ ನ ಬ್ಯಾಹರೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಇಮಂ ದೇಥಾತಿ ಇಮಂ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ದೇಥ। ಇಮಂ ಹರಥಾತಿ ಇಮಂ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ಅಪಹರಥ। ಸನ್ಥವವಸೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ಥವವಸೇನ। ಚಿರಕಾಲಪರಿಭಾವಿತಾಯ ಘಟದೀಪಜಾಲಾಯ ವಿಯ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ದಿಬ್ಬಮಾನಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನಾ ಆಹ – ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಥಾ’’ತಿ।
ಅಯಂ ತಾವ ಸೇಟ್ಠಿ ಘರಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಸಾ ಕಿರ ‘‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನೇ ತುಯ್ಹಂ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ಪನ ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ಸನ್ಥವವಸೇನ…ಪೇ॰… ಕುಲಘರಂ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪಕತಿಪುರಿಸೋ ಏವಂ ವತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅದ್ಧಾ ಏತೇನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ’’ತಿ। ತೇನಸ್ಸಾ ಅಯಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಅಯಂ ತಾವ ಸೇಟ್ಠಿ ಘರಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋವ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ। ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೪೬೦) ಪನ ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯಥಾಪಕತಿಯಾ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋಥಾತಿ ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಗರು ಭಾರಿಯೋ ನ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬೋ; ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹಂ ನ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅಯಂ ಹದಯಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’ತಿ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಕಥೇಸಿ – ‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನೇ ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅಧಿಗತೋ, ತಂ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಏವರೂಪಾ ಲೋಕಿಯಕಿರಿಯಾ ನ ವಟ್ಟತೀ’’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛೀತಿ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯೋ ಸಕ್ಕಾಯೋತಿ ಅಯ್ಯೇ ವುಚ್ಚತಿ, ಕತಮೋ ನು ಖೋ ಅಯ್ಯೇ ಸಕ್ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೦ ಆದಯೋ) ಆಗತನಯೇನ ಪುಚ್ಛಿ। ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮೇ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಕ್ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೦ ಆದಯೋ) ತತ್ಥೇವ ಆಗತನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಸೂರಭಾವನ್ತಿ ತಿಕ್ಖಭಾವಂ। ಅನಧಿಗತಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೇನ ‘‘ಉಗ್ಗಹವಸೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇಪಿ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ। ತಂ ನಿವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪನಾಯ್ಯೇ ಕಿಂ ಪಟಿಭಾಗೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಭಾಗೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೬) ವುತ್ತೇ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ, ಪನಾಯ್ಯೇ, ಕಿಂ ಪಟಿಭಾಗೋ’’ತಿ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿತೇ ತಂ ನಿವತ್ತೇನ್ತೀ ‘‘ಅಚ್ಚಸರಾವುಸೋ ವಿಸಾಖಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಚ್ಚಸರಾತಿ ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಹಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಿತಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗಹೇತುನ್ತಿ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಪ್ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಪಞ್ಹಾನಞ್ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗಹೇತುಂ। ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಭಾಗಂ ಪುಚ್ಛಿ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮೇತಂ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ನೀಲಂ ವಾ ಪೀತಕಂ ವಾತಿ ಕೇನಚಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ, ತಞ್ಚ ತ್ವಂ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಠಿತಂ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತೋಗಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಪರಾಯಣನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಂ ಅಯನಮಸ್ಸ ಪರಾಗತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅವಸಾನಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಂ।
ಪುರೇತಿ ಅತೀತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು। ಪಚ್ಛಾತಿ ಅನಾಗತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು। ಮಜ್ಝೇತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಖನ್ಧೇಸು। ಅಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಏತೇಸು ತೀಸು ತಣ್ಹಾಗಾಹಸಙ್ಖಾತಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ನತ್ಥಿ, ತಮಹಂ ರಾಗಕಿಞ್ಚನಾದೀಹಿ ಅಕಿಞ್ಚನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಹಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಾದಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಧಾತುಆಯತನಾದಿಕುಸಲತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಹೋತಿ? ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಧಾತುಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ ಆಯತನಕುಸಲೋ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲೋ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲೋ ಚ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಪಣ್ಡಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಮಹಾಪಞ್ಞಾತಿ ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಮಹನ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಮಹನ್ತಾ ನಿರುತ್ತಿಯೋ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಟಿಭಾನಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹಣೇ ಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಹಿ ಥೇರಿಯಾ ಅಸೇಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತತಾಯ ಪಞ್ಞಾಮಹತ್ತಂ। ಯಥಾ ತಂ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಹಂ ಏವಮೇವ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ಥಂ।
ನನ್ದಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೦. ಛಟ್ಠೇ ಅಞ್ಞಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಉಪಾಯಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀ। ವಿಸ್ಸತ್ಥಾತಿ ನಿರಾಸಙ್ಕಾ। ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ, ಸುಭಾಕಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಧಮ್ಮಪದೇ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾತಿ –
‘‘ಅಟ್ಠೀನಂ ನಗರಂ ಕತಂ, ಮಂಸಲೋಹಿತಲೇಪನಂ।
ಯತ್ಥ ಜರಾ ಚ ಮಚ್ಚು ಚ, ಮಾನೋ ಮಕ್ಖೋ ಚ ಓಹಿತೋ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೦) –
ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ। ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥೇವ ಹಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಾದೀನಂ ಓದಹನತ್ಥಾಯ ಕಟ್ಠಾನಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ವಲ್ಲೀಹಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಯ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ನಗರಸಙ್ಖಾತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಗೇಹಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಮಿದಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ತೀಣಿ ಅಟ್ಠಿಸತಾನಿ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ನ್ಹಾರುವಿನದ್ಧಂ ಮಂಸಲೋಹಿತಲೇಪನಂ ತಚಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಜೀರಣಲಕ್ಖಣಾಯ ಜರಾಯ ಮರಣಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮಚ್ಚುನೋ ಆರೋಗ್ಯಸಮ್ಪದಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸ ಸುಕತಕಾರಣವಿನಾಸನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಓದಹನತ್ಥಾಯ ನಗರಂ ಕತಂ। ಏವರೂಪೋ ಏವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕೋ ಆಬಾಧೋ ಓಹಿತೋ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಯ್ಹೂಪಗಂ ನತ್ಥೀತಿ।
ಸುತ್ತಂ ಅಭಾಸೀತಿ –
‘‘ಚರಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ತಿಟ್ಠಂ, ನಿಸಿನ್ನೋ ಉದ ವಾ ಸಯಂ।
ಸಮಿಞ್ಜೇತಿ ಪಸಾರೇತಿ, ಏಸಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಇಞ್ಜನಾ॥
‘‘ಅಟ್ಠಿನಹಾರುಸಂಯುತ್ತೋ, ತಚಮಂಸಾವಲೇಪನೋ।
ಛವಿಯಾ ಕಾಯೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ, ಯಥಾಭೂತಂ ನ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೯೫-೧೯೬) –
ಆದಿನಾ ಸುತ್ತಮಭಾಸಿ।
ಸೋಣಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೧. ಸತ್ತಮೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಘರಾವಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಘರಾವಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಪುತ್ತಾವ ಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಿಂ ಮೇ ವಿಸುಂ ಕುಟುಮ್ಬೇನಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅದಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತಂ ‘‘ಮಾತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಕರಿಂಸು। ತಥಾ ಹಿ ನಂ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನ ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ‘‘ಅಹೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಯಂ ಜೇಟ್ಠೇಪುತ್ತೋ ‘‘ಬಹುಪುತ್ತಿಕಸೋಣಾ ತೇಸಂ ಅತ್ತನಿ ಅಗಾರವಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘ಘರಾವಾಸೇನ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜೀ’’ತಿ ಆಹ।
ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೋತಿ ಭಿಕ್ಖುವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೋ। ಧಮ್ಮಮುತ್ತಮನ್ತಿ ನವವಿಧಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ। ಸೋ ಹಿ ಉತ್ತಮಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಯೋ ಹಿ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಜೀವನತೋ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸ ಏಕಾಹಮ್ಪಿ ಏಕಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಂ ಸೇಯ್ಯೋ। ಆಗನ್ತುಕಜನೋತಿ ವಿಹಾರಗತಂ ಭಿಕ್ಖುನೀಜನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ।
ಬಕುಲಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೨. ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
ಕುಣ್ಡಲಕೇಸಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೩. ನವಮೇ ಚತುಕ್ಕೇತಿ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕೇ। ಚತುನ್ನಂ ಸಮಾಹಾರೋ ಚತುಕ್ಕಂ। ಚಾರಕತೋತಿ ಬನ್ಧನಾಗಾರತೋ। ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ।
ಮುಹುತ್ತಮಪಿ ಚಿನ್ತಯೇತಿ ಮುಹುತ್ತಂ ತಙ್ಖಣಮ್ಪಿ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಞ್ಞಾಯ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪಂ ಅತ್ಥಂ ಚಿನ್ತಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ। ಸಹಸ್ಸಮಪಿ ಚೇ ಗಾಥಾ, ಅನತ್ಥಪದಸಂಹಿತಾತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ದಾರುಚೀರಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಾ, ಇಧಾಪಿ ಚ ಸಾಯೇವ ಗಾಥಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಥೇರಿಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನಪಿ ಕುಣ್ಡಲಕೇಸಿತ್ಥೇರಿಯಾ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಕುಣ್ಡಲಕೇಸಿತ್ಥೇರಿಯಾ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ –
‘‘ಯೋ ಚ ಗಾಥಾಸತಂ ಭಾಸೇ, ಅನತ್ಥಪದಸಂಹಿತಾ।
ಏಕಂ ಧಮ್ಮಪದಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೨) –
ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಆಗತಾ। ತಂತಂಭಾಣಕಾನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗಾನುಸಾರೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ನ ಇಧ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧೋ ಸಙ್ಕಿತಬ್ಬೋ।
ಭದ್ದಾಕಾಪಿಲಾನೀಥೇರೀ-ಭದ್ದಾಕಚ್ಚಾನಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೪-೨೪೫. ದಸಮಂ
ಕಿಸಾಗೋತಮೀಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೬. ದ್ವಾದಸಮೇ ತೀಹಿ ಲೂಖೇಹೀತಿ ವತ್ಥಲೂಖಸುತ್ತಲೂಖರಜನಲೂಖಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ಲೂಖೇಹಿ। ಸಿದ್ಧತ್ಥಕನ್ತಿ ಸಾಸಪಬೀಜಂ।
ತಂ ಪುತ್ತಪಸುಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ತಂ ರೂಪಬಲಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೇ ಪುತ್ತೇ ಚ ಪಸೂ ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಾ ಅಭಿರೂಪಾ ಬಲಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಮತ್ಥಾ, ಮಮ ಗೋಣೋ ಅರೋಗೋ ಅಭಿರೂಪೋ ಮಹಾಭಾರವಹೋ, ಮಮ ಗಾವೀ ಬಹುಖೀರಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪುತ್ತೇಹಿ ಚ ಪಸೂಹಿ ಚ ಸಮ್ಮತ್ತಂ ನರಂ। ಬ್ಯಾಸತ್ತಮನಸನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದೀಸು ಪತ್ತಚೀವರಾದೀಸು ವಾ ಯಂ ಯಂ ಲದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಲಗ್ಗನಾಯ ಸತ್ತಮಾನಸಂ। ಸುತ್ತಂ ಗಾಮನ್ತಿ ನಿದ್ದಂ ಉಪಗತಂ ಸತ್ತಕಾಯಂ। ಮಹೋಘೋವಾತಿ ಯಥಾ ಏವರೂಪಂ ಗಾಮಂ ಗಮ್ಭೀರತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಮಹನ್ತೋ ಮಹಾನದಿಓಘೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಸುನಖಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನರಂ ಮಚ್ಚು ಆದಾಯ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಮತಂ ಪದನ್ತಿ ಮರಣರಹಿತಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ, ಅಮತಂ ಮಹಾನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಸಿಙ್ಗಾಲಕಮಾತಾಥೇರೀವತ್ಥು
೨೪೭. ತೇರಸಮಂ
(ಪಞ್ಚಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।)
ಥೇರಿಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೬. ಛಟ್ಠಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
ತಪುಸ್ಸ-ಭಲ್ಲಿಕವತ್ಥು
೨೪೮. ಉಪಾಸಕಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಠಮಂ ಹುತ್ವಾ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ। ಇತೋ ಪರನ್ತಿ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಂ। ಗಮನೂಪಚ್ಛೇದಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಗಮನವಿಚ್ಛೇದಂ ಅಕಾಸಿ। ಯಥಾ ತೇ ಗೋಣಾ ಧುರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪೋಥಿಯಮಾನಾಪಿ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಕಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸನ್ತಿ ತಪುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಕಾನಂ। ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಆವಿಸಿತ್ವಾ। ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಆವಟ್ಟೋ ಯಕ್ಖಾವಟ್ಟೋ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅತೀತಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ ಓಲೋಕೇಸೀತಿ ಅತೀತಬುದ್ಧಾ ಕೇನ ಭಾಜನೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸೂತಿ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಂ ಓಲೋಕೇಸಿ। ದ್ವೇವಾಚಿಕೇ ಸರಣೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮವಸೇನ ದ್ವೇವಾಚಿಕೇ ಸರಣೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಚೇತಿಯನ್ತಿ ಪೂಜನೀಯವತ್ಥುಂ। ಜೀವಕೇಸಧಾತುಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕೇಸಧಾತುಯಾ।
ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸೇಟ್ಠಿವತ್ಥು
೨೪೯. ದುತಿಯೇ ತೇನೇವ ಗುಣೇನಾತಿ ತೇನೇವ ದಾಯಕಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಗುಣೇನ। ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧತಾಯ ವಿಗತಮಚ್ಛೇರತಾಯ ಕರುಣಾದಿಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡಮದಾಸಿ। ತೇನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಉಪಟ್ಠಿತೋ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ। ಯೋಜನಿಕವಿಹಾರೇ ಕಾರೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ಏಕಮೇಕಂ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ। ‘‘ಏವರೂಪಂ ದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ದಾನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದೇವಸಿಕಂ ಪಞ್ಚ ಸಲಾಕಭತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಲಾಕಾಯ ಗಾಹೇತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಏಕದಿವಸಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಕಭತ್ತಂ। ಧುರಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ ಧುರಭತ್ತಂ। ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಪಞ್ಚ ಆಸನಸತಾನಿ ಗೇಹೇ ನಿಚ್ಚಪಞ್ಞತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಗೇಹೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಞ್ಚ ಆಸನಸತಾನಿ ನಿಚ್ಚಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
ಚಿತ್ತಗಹಪತಿವತ್ಥು
೨೫೦. ತತಿಯೇ ಮಿಗರೂಪಾನಿ। ಭಿಕ್ಖಂ ಸಮಾದಾಪೇತ್ವಾತಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋಥ, ಇಧ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಗಹಣತ್ಥಂ ಸಮಾದಾಪೇತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಸಳಾಯತನವಿಭತ್ತಿಮೇವ ದೇಸೇಸೀತಿ ಸಳಾಯತನವಿಭಾಗಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಮೇವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ಥೇರೇನಾತಿ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಹಿತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜೇಟ್ಠೇನ ಮಹಾಥೇರೇನ। ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಗಹಪತಿನಾ ‘‘ಯಾ ಇಮಾ, ಭನ್ತೇ ಥೇರ, ಅನೇಕವಿಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ, ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ, ‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ, ‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ, ‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿ ವಾ, ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿ ವಾ, ‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಹೋತಿ ಚ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ, ‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’ತಿ ವಾ ಯಾನಿ ಚಿಮಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಗಣಿತಾನಿ, ಇಮಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೫) ಪಞ್ಹೇ ಪುಟ್ಠೇ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ। ಇಮಂ ಕಿರ ಪಞ್ಹಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಪುಟ್ಠೋ ಮಹಾಥೇರೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಅಥ ಇಸಿದತ್ತತ್ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಥೇರೋ ನೇವ ಅತ್ತನಾ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಅಜ್ಝೇಸತಿ, ಉಪಾಸಕೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಸತಿ, ಅಹಮೇತಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಚ ಆಸನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಬ್ಯಾಕರೋಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ಏತಂ ಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೫) ಆಹ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ ‘‘ಬ್ಯಾಕರೋಹಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ ಇಸಿದತ್ತ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ಏತಂ ಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿ ಇಸಿದತ್ತಂ ಅಜ್ಝೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ’’ತಿ।
ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಯಾ ಇಮಾ, ಗಹಪತಿ, ಅನೇಕವಿಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ, ‘ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ಯಾನಿ ಚಿಮಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಗಣಿತಾನಿ, ಇಮಾ ಖೋ, ಗಹಪತಿ, ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಗಿಹಿಸಹಾಯಕಭಾವೇ ಞಾತೇತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗಿಹಿಸಹಾಯಕಭಾವೇ ಚಿತ್ತೇನ ಗಹಪತಿನಾ ಞಾತೇ। ಚಿತ್ತೋ ಕಿರ, ಗಹಪತಿ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹವೇಯ್ಯಾಕರಣೇ ತುಟ್ಠೋ ‘‘ಕುತೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಇಸಿದತ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅವನ್ತಿಯಾ ಖೋ ಅಹಂ, ಗಹಪತಿ, ಆಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಅವನ್ತಿಯಾ
ತೇಜೋಸಮಾಪತ್ತಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ದಿವಸೇ ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತೂ’’ತಿ ಮಹಾಥೇರಂ ಯಾಚಿ। ಥೇರೋ ‘‘ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಗಹಪತಿ, ಆಳಿನ್ದೇ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತಿಣಕಲಾಪಂ ಓಕಿರಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ಚ ತಥಾ ಕತೇ ಸಯಂ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚ ಘಟಿಕಂ ದತ್ವಾ ತಥಾರೂಪಂ ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇಸಿ, ಯಥಾ ತಾಳಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇನ ಚ ಅಗ್ಗಳನ್ತರಿಕಾಯ ಚ ಅಚ್ಚಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಿಣಾನಿ ಝಾಪೇತಿ, ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ನ ಝಾಪೇತಿ। ಅಥ ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗೋ ಲೋಮಹಟ್ಠಜಾತೋ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಥೇರಂ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಭಿರಮತು, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಮಚ್ಛಿಕಾಸಣ್ಡೇ, ರಮಣೀಯಂ ಅಮ್ಬಾಟಕವನಂ, ಅಹಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತತೋ ಥೇರೋ ‘‘ನ ದಾನಿ ಇಧ ವಸಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ತಮ್ಹಾ ವಿಹಾರಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೇಜೋಸಮಾಪತ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘ಇದಾನಿ ಇಧ ವಸಿತುಂ ನ ಯುತ್ತ’ನ್ತಿ ಯಥಾಸುಖಂ ಪಕ್ಕಾಮೀ’’ತಿ। ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿನಯಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ।
ಸದ್ಧೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸೀಲೇನಾತಿ ಅಗಾರಿಯಸೀಲಂ ಅನಗಾರಿಯಸೀಲನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಸೀಲಂ, ತೇಸು ಇಧ ಅಗಾರಿಯಂ ಸೀಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸೋಭೋಗಸಮಪ್ಪಿತೋತಿ ಯಾದಿಸೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದೀನಂ ಪಞ್ಚಉಪಾಸಕಸತಪರಿವಾರಸಙ್ಖಾತೋ ಅಗಾರಿಯೋ ಯಸೋ, ತಾದಿಸೇನೇವ ಯಸೇನ, ಯೋ ಚ ಧನಧಞ್ಞಾದಿಕೋ ಚೇವ ಸತ್ತವಿಧಅರಿಯಧನಸಙ್ಖಾತೋ ಚಾತಿ ದುವಿಧೋ ಭೋಗೋ, ತೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಯಂ ಪದೇಸನ್ತಿ ಪುರತ್ಥಿಮಾದೀಸು ದಿಸಾಸು ಏವರೂಪೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಯಂ ಯಂ ಪದೇಸಂ ಭಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಏವರೂಪೇನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇನ ಪೂಜಿತೋವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಹತ್ಥಕಆಳವಕವತ್ಥು
೨೫೧. ಚತುತ್ಥೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥುನಾತಿ ದಾನಪಿಯವಚನಅತ್ಥಚರಿಯಾಸಮಾನತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥುನಾ। ‘‘ಸ್ವೇ ಭತ್ತಚಾಟಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಳವಕಸ್ಸ ಪೇಸೇತಬ್ಬೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಮಿಗವತ್ಥಾಯ ಅರಞ್ಞಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಆಳವಕೋ ರಾಜಾ ವಿವಿಧನಾಟಕೂಪಭೋಗಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಚೋರಪ್ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಞ್ಚ ಪಟಿರಾಜನಿಸೇಧನತ್ಥಞ್ಚ ಬ್ಯಾಯಾಮಕರಣತ್ಥಞ್ಚ ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಿಗವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಬಲಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇನ ಏಕಂ ಮಿಗನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಠಿತಟ್ಠಾನೇನ ಪಲಾತಂ ಏಣಿಮಿಗಂ। ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ತಿಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಏಕಕೋವ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ। ಜವಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹಿ ರಾಜಾ ಧನುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪತ್ತಿಕೋವ ತಿಯೋಜನಂ ತಂ ಮಿಗಮನುಬನ್ಧಿ। ಘಾತೇತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏಣಿಮಿಗಾ ತಿಯೋಜನವೇಗಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಕ್ಖಿಣಜವಂ ತಂ ಮಿಗಂ ಉದಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಘಾತೇತ್ವಾ। ದ್ವಿಧಾ ಛೇತ್ವಾ ಧನುಕೋಟಿಯಂ ಲಗೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅನತ್ಥಿಕೋಪಿ ಮಂಸೇನ ‘‘ನಾಸಕ್ಖಿ ಮಿಗಂ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ ಅಪವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ದ್ವಿಧಾ ಛಿನ್ನಂ ಧನುಕೋಟಿಯಂ ಲಗೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ। ಸನ್ದಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ಘನಚ್ಛಾಯಂ ಬಹಲಪತ್ತಪಲಾಸಂ।
ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾತಿ ಆಳವಕಂ ಯಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಸೋ ಹಿ ಮಹಾರಾಜೂನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛಾಯಾಯ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪಾಣಿನೋ ಖಾದನ್ತೋ ತತ್ಥ ಪಟಿವಸತಿ। ಆಳವಕಸ್ಸ ನಿಸೀದನಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದೀತಿ ಯತ್ಥ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೇಸು ಮಙ್ಗಲದಿವಸಾದೀಸು ಆಳವಕೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಿರಿಂ ಅನುಭೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿಬ್ಬರತನಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿ। ಅತ್ತನೋ ಗಮನೇ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಾತಿ ತದಾ ಕಿರ ಸಾತಾಗಿರಹೇಮವತಾ ಭಗವನ್ತಂ ಜೇತವನೇಯೇವ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಪರಿವಾರಾ ನಾನಾಯಾನೇಹಿ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆಕಾಸೇ ಚ ಯಕ್ಖಾನಂ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ಅತ್ಥಿ, ಆಕಾಸಟ್ಠಾನಿ ವಿಮಾನಾನಿ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾನೇನೇವ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಆಳವಕಸ್ಸ ಪನ ವಿಮಾನಂ ಭೂಮಟ್ಠಂ ಸುಗುತ್ತಂ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸುಸಂವಿಹಿತದ್ವಾರಟ್ಟಾಲಕಗೋಪುರಂ ಉಪರಿ ಕಂಸಜಾಲಸಞ್ಛನ್ನಮಞ್ಜೂಸಾಸದಿಸಂ ತಿಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ, ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ತೇ ತಂ ಪದೇಸಮಾಗಮ್ಮ ಗನ್ತುಮಸಮತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಕಥಾ ದುಕ್ಕಥಾ ಹೋತಿ ದುಸ್ಸೀಲಾದೀನಂ ಸೀಲಕಥಾದಯೋ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಯಕ್ಖಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಭಗವತೋ ಪಸಂಸಂ ಸುತ್ವಾ ಏವ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಲೋಣಸಕ್ಖರಾ ವಿಯ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋಪೇನ ಪಟಪಟಾಯಮಾನಹದಯೋ ಹುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಪಬ್ಬತಕೂಟನ್ತಿ ಕೇಲಾಸಪಬ್ಬತಕೂಟಂ।
ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಳವಕಯುದ್ಧಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಸೋ ಕಿರ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ವಾಮಪಾದೇನ ಠತ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ದಾನಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಾ ಸತ್ಥಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಅಹಂ ವಾ’’ತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇನ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮತ್ತಂ ಕೇಲಾಸಕೂಟಪಬ್ಬತಂ ಅಕ್ಕಮಿ, ತಂ ಅಯೋಕೂಟಪ್ಪಹತೋ ವಿಯ ನಿದ್ಧನ್ತಅಯಪಿಣ್ಡೋ ಪಪಟಿಕಾಯೋ ಮುಞ್ಚಿ। ಸೋ ತತ್ರ ಠತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಆಳವಕೋ’’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ, ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಸದ್ದೋ ಫರಿ। ತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸವಿತ್ಥತಹಿಮವಾಪಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿ ಯಕ್ಖಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ। ಸೋ ವಾತಮಣ್ಡಲಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ ‘‘ಏತೇನೇವ ಸಮಣಂ ಮಹಾವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ ‘‘ಉದಕೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಮಣಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಉಪರೂಪರಿ ಸತಪಟಲಸಹಸ್ಸಪಟಲಾದಿಭೇದಾ ವಲಾಹಕಾ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪವಸ್ಸಿಂಸು। ವುಟ್ಠಿಧಾರಾವೇಗೇನ ಪಥವೀ ಛಿದ್ದಾ ಅಹೋಸಿ। ವನರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಉಪರಿ ಮಹೋಘೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಚೀವರೇ ಉಸ್ಸಾವಬಿನ್ದುಮತ್ತಮ್ಪಿ ತೇಮೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ತತೋ ಪಾಸಾಣವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಮಹನ್ತಾನಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಬ್ಬತಕೂಟಾನಿ ಧೂಮಾಯನ್ತಾನಿ ಪಜ್ಜಲನ್ತಾನಿ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಪತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಮಾಲಾಗುಳಾನಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿಂಸು। ತತೋ ಪಹರಣವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಏಕತೋಧಾರಾ ಉಭತೋಧಾರಾ ಅಸಿಸತ್ತಿಖುರಪ್ಪಾದಯೋ ಧೂಮಾಯನ್ತಾ ಪಜ್ಜಲನ್ತಾ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ದಿಬ್ಬಪುಪ್ಫಾನಿ ಅಹೇಸುಂ।
ತತೋ ಅಙ್ಗಾರವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಕಿಂಸುಕವಣ್ಣಾ ಅಙ್ಗಾರಾ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ದಿಬ್ಬಪುಪ್ಫಾನಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕಿರಿಂಸು। ತತೋ ಕುಕ್ಕುಳವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಅಚ್ಚುಣ್ಹೋ ಕುಕ್ಕುಳೋ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಂ ಹುತ್ವಾ ನಿಪತಿ। ತತೋ ವಾಲಿಕವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಅತಿಸುಖುಮಾ ವಾಲಿಕಾ ಧೂಮಾಯನ್ತಾ ಪಜ್ಜಲನ್ತಾ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ದಿಬ್ಬಪುಪ್ಫಾನಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಪತಿಂಸು। ತತೋ ಕಲಲವಸ್ಸಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ತಂ ಧೂಮಾಯನ್ತಂ ಪಜ್ಜಲನ್ತಂ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಂ ಹುತ್ವಾ ನಿಪತಿ। ತತೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸಿ ‘‘ಭಿಂಸೇತ್ವಾ ಸಮಣಂ ಪಲಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಅನ್ಧಕಾರಸದಿಸಂ ಹುತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಪತ್ವಾ ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾವಿಹತಮಿವನ್ಧಕಾರಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿ। ಏವಂ ಯಕ್ಖೋ ಇಮಾಹಿ ನವಹಿ ವಾತವಸ್ಸಪಾಸಾಣಪಹರಣಙ್ಗಾರಕುಕ್ಕುಳವಾಲಿಕಕಲಲನ್ಧಕಾರವುಟ್ಠೀಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪಲಾಪೇತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ನಾನಾವಿಧಪ್ಪಹರಣಹತ್ಥಅನೇಕಪ್ಪಕಾರರೂಪಭೂತಗಣಸಮಾಕುಲಾಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಸಯಮೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿಗತೋ। ತೇ ಭೂತಗಣಾ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರವಿಕಾರೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ಹನಥಾ’’ತಿ ಭಗವತೋ ಉಪರಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ಖೋ ನಿದ್ಧನ್ತಲೋಹಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಮಕ್ಖಿಕಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಲ್ಲೀಯಿತುಮಸಮತ್ಥಾ ಏವ ಅಹೇಸುಂ।
ಏವಂ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರವಿಭಿಂಸಾಕಾರದಸ್ಸನೇನಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಚಾಲೇತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಆಳವಕೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಕೇನಚಿ ಅಜೇಯ್ಯಂ ದುಸ್ಸಾವುಧಂ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ಸಚೇ ಹಿ ಸೋ ದುಟ್ಠೋ ಆಕಾಸೇ ತಂ ದುಸ್ಸಾವುಧಂ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯ, ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸೇಯ್ಯ। ಸಚೇ ಪಥವಿಯಂ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯ
ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛೀತಿ –
‘‘ಕಿಂ ಸೂಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಂ,
ಕಿಂ ಸು ಸುಚಿಣ್ಣಂ ಸುಖಮಾವಹಾತಿ।
ಕಿಂ ಸು ಹವೇ ಸಾದುತರಂ ರಸಾನಂ,
ಕಥಂ ಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೩) –
ಆದಿನಾ ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿ। ಸತ್ಥಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ –
‘‘ಸದ್ಧೀಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಂ,
ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತಿ।
ಸಚ್ಚಂ ಹವೇ ಸಾದುತರಂ ರಸಾನಂ,
ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೪) –
ಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ವಿಕ್ಕನ್ದಮಾನಾಯಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿದೇವಮಾನಾಯ।
ಮಹಾನಾಮಸಕ್ಕವತ್ಥು
೨೫೨. ಪಞ್ಚಮೇ ಸತ್ಥಾ ತತೋ ಪರಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ನಾದಾಸೀತಿ ಸಂವಚ್ಛರತೋ ಪರಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪವಾರಣಾಸಾದಿಯನಸ್ಸ ವಾರಿತತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಞ್ಞಂ ನಾದಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ತತಿಯವಾರೇಪಿ ಮಹಾನಾಮೇನ ಸಕ್ಕೇನ ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಯಾವಜೀವಂ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಪವಾರೇತು’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೦೪-೩೦೫) ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಮಹಾನಾಮ, ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಮಹಾನಾಮ, ಸಙ್ಘಂ ಯಾವಜೀವಂ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಪವಾರೇಹೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿಯೇವ। ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಮಹಾನಾಮಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಹೇಠಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ ‘‘ಅಗಿಲಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚಾತುಮಾಸಪ್ಪಚ್ಚಯಪವಾರಣಾ ಸಾದಿತಬ್ಬಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪುನಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ನಿಚ್ಚಪ್ಪವಾರಣಾಯ। ತತೋ ಚೇ ಉತ್ತರಿ ಸಾದಿಯೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಂ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಬನ್ಧನೇನ ವಾರಿತತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಞ್ಞಂ ನಾದಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಉಗ್ಗಗಹಪತ್ಯಾದಿವತ್ಥು
೨೫೩-೨೫೬. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಅಟ್ಠಮನವಮಾನಿ
ನಕುಲಪಿತುಗಹಪತಿವತ್ಥು
೨೫೭. ದಸಮೇ ಸುಸುಮಾರಗಿರಿನಗರೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ನಗರಸ್ಸ ವತ್ಥುಪರಿಗ್ಗಹದಿವಸೇ ಅವಿದೂರೇ ಉದಕರಹದೇ ಸುಸುಮಾರೋ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ, ಗಿರಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ। ಅಥ ನಗರೇ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಮಾಪಿತೇ ತಮೇವ ಸುಸುಮಾರಗಿರಕರಣಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಸುಮಾರಗಿರೀ’’ತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸುಸುಮಾರಸಣ್ಠಾನತ್ತಾ ಸುಸುಮಾರೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಗಿರಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸುಸುಮಾರಗಿರಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುಸುಮಾರಗಿರೀತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಭೇಸಕಳಾವನೇತಿ ಭೇಸಕಳಾನಾಮಕೇ ವನೇ। ‘‘ಭೇಸಕಲಾವನೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಕಥಂ ಪನ ಭಗವತಿ ನೇಸಂ ಪುತ್ತಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ದಹರಸ್ಸೇವ ದಹರಾ ಆನೀತಾತಿ ಮೇ ದಹರಸ್ಸೇವ ಸತೋ ದಹರಾ ಆನೀತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತಿಚರಿತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚರನ್ತೋ।
(ಛಟ್ಠಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।)
ಉಪಾಸಕಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗೋ
(೧೪) ೭. ಸತ್ತಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
ಸುಜಾತಾವತ್ಥು
೨೫೮. ಉಪಾಸಿಕಾಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ
ವಿಸಾಖಾವತ್ಥು
೨೫೯. ದುತಿಯೇ ಮಹಾಲತಾಪಸಾಧನಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಲತಾಪಿಳನ್ಧನಸ್ಸ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪಿಳನ್ಧನೇ ಚತಸ್ಸೋ ವಜಿರನಾಳಿಯೋ ಉಪಯೋಗಂ ಅಗಮಂಸು। ಮುತ್ತಾನಂ ಏಕಾದಸ ನಾಳಿಯೋ, ಪವಾಳಸ್ಸ ದ್ವಾವೀಸತಿ ನಾಳಿಯೋ, ಪದುಮರಾಗಮಣೀನಂ ತೇತ್ತಿಂಸ ನಾಳಿಯೋ। ಇತಿ ಏತೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಇನ್ದನೀಲಾದೀಹಿ ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಸಾಮಕಬರವಣ್ಣವಸೇನ ಸತ್ತವಣ್ಣೇಹಿ ವರರತನೇಹಿ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತಂ ಸೀಸೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕಂ ಯಾವ ಪಾದಪಿಟ್ಠಿಯಾ ಭಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅನ್ತೋಅಗ್ಗಿ ಬಹಿ ನ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಖುಜ್ಜುತ್ತರಾ-ಸಾಮಾವತೀವತ್ಥು
೨೬೦-೨೬೧. ತತಿಯಚತುತ್ಥೇಸು ಪಾಯಾಸಸ್ಸಾತಿ ಬಹಲತರಸ್ಸ ಪಾಯಾಸಸ್ಸ। ತಂ ಪಾಯಾಸಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೇಸೂತಿ ತಂ ಬಹಲತರಂ ಗರುಸಿನಿದ್ಧಂ ಪಾಯಾಸಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೇಸು। ಜೀರಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಾಯ ಮನ್ದಗಹಣಿಕತ್ತಾ ಜೀರಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ। ವಾಳಮಿಗಟ್ಠಾನೇತಿ ವಾಳಮಿಗೇಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇ। ಅನುವಿಜ್ಜನ್ತೋತಿ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ। ಸಾಲಾತಿ ನಳಕಾರಸಾಲಾ। ಮುಧಾ ನ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಮೂಲ್ಯಂ ವಿನಾ ನ ಕರಿಸ್ಸತಿ। ಆಲಿಮ್ಪೇಸೀತಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಅದಾಸಿ, ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪೇಕ್ಖಾತಿ ಆಗಮೇಹಿ। ಉಪಧಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿ। ವಟರುಕ್ಖಂ ಪತ್ವಾತಿ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಂ ಪತ್ವಾ। ಸುವಣ್ಣಕಟಕೇತಿ ಸುವಣ್ಣವಲಯೇ। ಅಬ್ಭುಂ ಮೇತಿ ಮೇ ಅವಡ್ಢೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತೋ ಅಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ
ಉತ್ತರಾನನ್ದಮಾತಾವತ್ಥು
೨೬೨. ಪಞ್ಚಮೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಅವಸ್ಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಭಾವೇನ ವಿಪಚ್ಚನಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸಮವಾಯೋ ವಿಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾಪಿ ಸವಿಸೇಸಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನೇಸುಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೇವಾತಿ। ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾ। ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹಾರಂ ದಾನಮುಖೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ। ತೀಹಿ ಚೇತನಾಹೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮುಞ್ಚಅನುಮೋದನಾಚೇತನಾಹಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ದಾನಾ ಸುಮನೋ, ದದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯೇ।
ದತ್ವಾ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ಏಸಾ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೩೭; ಪೇ॰ ವ॰ ೩೦೫)।
ತವ ಮನಂ ಸನ್ಧಾರೇಹೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭತ್ತಂ ಚಿರಾಯಿತ’’ನ್ತಿ ಕೋಧತೋ ತವ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾರೇಹಿ, ಮಾ ಕುಜ್ಝೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಲೋಕಿತೋಲೋಕಿತಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣಂ ವಿಯ ಅಹೋಸೀತಿ ತೇನ ಕಸಿತಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಣ್ಣಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾಕೋಸಾತಕಿಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ತಾದಿಸೇತಿ ತಯಾ ಸದಿಸೇ। ನ ಕೋಪೇಮೀತಿ ನ ವಿನಾಸೇಮಿ, ಜಾತಿಯಾ ನ ಹೀಳೇಮಿ। ಪೂಜಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪೂಜಂ ಕರೋತಿ। ಅನ್ತರವತ್ಥುನ್ತಿ ಗೇಹಙ್ಗಣಂ। ಭೋತಿ ಸಮ್ಬೋಧನೇ ನಿಪಾತೋ। ಜೇತಿ ಅವಞ್ಞಾಲಪನಂ। ಸಯಂ ಅರಿಯಸಾವಿಕಾಭಾವತೋ ಸತ್ಥುವಸೇನ ‘‘ಸಪಿತಿಕಾ ಧೀತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೀ ‘‘ದಸಬಲೇ ಖಮನ್ತೇಯೇವ ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಕದರಿಯನ್ತಿ ಥದ್ಧಮಚ್ಛರಿಂ।
ಸುಪ್ಪವಾಸಾವತ್ಥು
೨೬೩. ಛಟ್ಠೇ ಪಣೀತದಾಯಿಕಾನನ್ತಿ ಪಣೀತರಸವತ್ಥೂನಂ ದಾಯಿಕಾನಂ। ಆಯುನೋ ಠಿತಿಹೇತುಂ ಭೋಜನಂ ದೇನ್ತೀ ಆಯುಂ ದೇತಿ ನಾಮ। ಏಸ ನಯೋ ವಣ್ಣಂ ದೇತೀತಿಆದೀಸು। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನೀ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಆಯುಂ ಖೋ ಪನ ದತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದತ್ವಾತಿ ದಾನಹೇತು। ಭಾಗಿನೀತಿ ಭಾಗವತೀ ಲದ್ಧುಂ ಭಬ್ಬಾ।
ಸುಪ್ಪಿಯಾವತ್ಥು
೨೬೪. ಸತ್ತಮೇ ಊರುಮಂಸಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಾಸಿಯಾ ಅದಾಸೀತಿ ಆಗತಫಲಾ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನಾ ಅರಿಯಸಾವಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರದುಕ್ಖಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ರೋಗವೂಪಸಮಮೇವ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೀ ಅತ್ತನೋ ಊರುಮಂಸಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಾಸಿಯಾ ಅದಾಸಿ। ಸತ್ಥಾಪಿ ತಸ್ಸಾ ತಥಾಪವತ್ತಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೂಪಗಮನೇನೇವಸ್ಸಾ ವಣೋ ರುಹಿತ್ವಾ ಸಞ್ಛವಿ ಜಾಯತಿ, ಫಾಸುಭಾವೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಪಕ್ಕೋಸಥ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕೋ ಸತ್ಥಾ ನ ಮಂ ದುಕ್ಖಾಪೇತುಂ ಪಕ್ಕೋಸತಿ, ಅತ್ಥೇತ್ಥ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಅತ್ತನಾ ಕತಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವವಿಭಾವನತ್ಥಂ ಕಥೇಸಿ, ನ ಅತ್ತನೋ ದಳ್ಹಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ। ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ ಅಗಣಿತತ್ತದುಕ್ಖಾ ಗಿಲಾನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗೇಲಞ್ಞವೂಪಸಮನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸೀತಿ।
ಕಾತಿಯಾನೀವತ್ಥು
೨೬೫. ಅಟ್ಠಮೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನಾನನ್ತಿ ರತನತ್ತಯಗುಣೇ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಪಸನ್ನಾನಂ, ಸೋ ಪನಸ್ಸ ಪಸಾದೋ ಮಗ್ಗೇನಾಗತತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯೋ। ಅಧಿಗತೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನೇವ ಅಧಿಗತೇನ। ‘‘ಅವಿಗತೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ‘‘ಕದಾಚಿ ಅವಿಗಚ್ಛನ್ತೇನಾ’’ತಿ। ಸೋ ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಧಿಗತೇನ ಅಚಲಪ್ಪಸಾದೇನಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾ, ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ನಾಮಕಾಯೇನ ದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನವಸೇನ ಸಕ್ಖಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಮ್ಮಗ್ಗಂ ಖನಿತ್ವಾತಿ ಘರಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದನೇನ ಅನ್ತೋಪವಿಸನಮಗ್ಗಂ ಖನಿತ್ವಾ। ದುಲ್ಲಭಸ್ಸವನನ್ತಿ ದುಲ್ಲಭಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ। ಮಹಾಪಥವೀ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅವೀಚಿಪ್ಪವೇಸನಂ ವದತಿ।
ನಕುಲಮಾತಾವತ್ಥು
೨೬೬. ನವಮೇ ವಿಸ್ಸಾಸಕಥನೇನೇವ ನಕುಲಮಾತಾ ನಕುಲಪಿತಾ ಚ ಸತ್ಥುವಿಸ್ಸಾಸಿಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಾನನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಾಸಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೀನಂ ಉಪಾಸಿಕಾನ’’ನ್ತಿ। ಗಹಪತಾನೀತಿ ಗೇಹಸಾಮಿನೀ। ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ಉಪಾಸಕಪಾಳಿಯಂ ನಕುಲಪಿತುಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ಕಾಳೀಕುರರಘರಿಕಾವತ್ಥು
೨೬೭. ದಸಮೇ ಅನುಸ್ಸವೇನೇವಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಚ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಅನುಸ್ಸವನೇನೇವ ಪರಸ್ಸ ವಚನಂ ಅನುಗತಸ್ಸವನೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಪಸಾದೇನ। ಅನುಸ್ಸವಿಕಪ್ಪಸಾದನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸವತೋ ಆಗತಪ್ಪಸಾದಂ।
(ಸತ್ತಮಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।)
ಉಪಾಸಿಕಾಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ।
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಾ
ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ಏತದಗ್ಗವಗ್ಗವಣ್ಣನಾಯ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥದೀಪನಾ।