೧೦. ದುತಿಯಪಮಾದಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೯೮-೧೧೫. ದಸಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಭವಂ ಬಾಹಿರಂ। ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅವಿನಾಸಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಚತುಕ್ಕೋಟಿಕೇತಿ ‘‘ಅನುಯೋಗೋ ಅಕುಸಲಾನಂ
೧೩೦. ಸುತ್ತನ್ತನಯೇ ಯಥಾಚೋದನಾ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಪರಿಯೇಸನಂ, ತಂತಂಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಾನಞ್ಚ ಊನತೋ ಅಧಿಕತೋ ಚ ಪವೇದನಂ ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪನಂ। ತೇಸಂಯೇವ ಪನ ಅವಿಪರೀತತೋ ಅನೂನಾಧಿಕತೋ ಚ ಪವೇದನಂ ಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪನಂ। ಏವಂ ವಿನಯಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಯಥಾವಿಧಿಪ್ಪವೇದನಂ ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪನಂ। ಯಥಾವಿಧಿಪ್ಪವೇದನಂ ಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪನಂ। ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯೋ ಚ ವಿನಯೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅವಿನಯೋ। ವಿನಯನಯೇನ ವತ್ಥುಸಮ್ಪದಾದಿನಾ ಯಥಾವಿಧಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವ ವಿನಯೋ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅವಿನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಿಂಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದ್ಯತ್ಥೋ। ತೇನ ದ್ವೇನವುತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಾಟಿದೇಸನಿಯಾ, ಸತ್ತ ಅಧಿಕರಣಸಮಥಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಏಕತಿಂಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತೇನವುತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಅಧಿಗಮೋ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪನ ಅನ್ತರಧಾನಾಭಾವತೋ ಇಧ ನ ಗಯ್ಹತಿ। ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಮಾಯೋಗೋ। ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ ಪರಿಯತ್ತಿ, ಪಿಟಕತ್ತಯಂ। ಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾಪಿ ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾ ವಿಜ್ಜಾಭಿಞ್ಞಾಸಾಮಞ್ಞತೋ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿ ಪುನಪಿ ಗಹಿತಾ। ತತೋ ಪರಂ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸತೋ ಪರಂ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಾಲತೋ ಪಚ್ಛಾ। ತಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಝಾನಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಕೇವಲಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಠತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲಪ್ಪತ್ತಾ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ ನಾಮ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ‘‘ಝಾನಸಿನೇಹೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೭೦) ವಚನತೋ। ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರಿಯೋ ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ…ಪೇ॰… ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸಿದಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ನ ಚೋದೇನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದೋಸಂ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ನ ಚೋದೇನ್ತಿ ನ ಸಾರೇನ್ತಿ। ಅಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ‘‘ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿನೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ಸಾಥಲಿಕತಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿನೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತೇಪಿ ಸಹಸ್ಸೇಪಿ ಧರಮಾನೇತಿ ಇದಂ ಬಾಹುಲ್ಲವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅನಜ್ಝಾಪನ್ನೇಸು ಕತಿಪಯಮತ್ತೇಸುಪಿ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಧರನ್ತೇಸು, ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ಧರನ್ತೇ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನನ್ತರಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಕಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಅನ್ತರಹಿತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಗಹೇತುನ್ತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಸಙ್ಗಹೇತುಂ। ಅತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ। ಮತ್ಥಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಉಪರಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕಮತ್ತನ್ತಿ ವಿನಯಮಾತಿಕಾಪಾಳಿಮಾಹ। ಆಳವಕಪಞ್ಹಾದೀನಂ ವಿಯ ದೇವೇಸು ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಮನುಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ।
ಓಟ್ಠಟ್ಠಿವಣ್ಣನ್ತಿ ಓಟ್ಠಾನಂ ಅಟ್ಠಿವಣ್ಣಂ, ದನ್ತಕಸಾವಂ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ವಾರೇ ರಜಿತ್ವಾ ದನ್ತವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕೇಸೇಸು ವಾ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇನ್ತೀತಿ ತೇನ ಕಾಸಾವಖಣ್ಡೇನ ಕೇಸೇ ಬನ್ಧನ್ತಾ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖುಗೋತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಭವನತೋ ವಿನಾಸನತೋ ಗೋತ್ರಭುನೋ। ಅಥ ವಾ ಗೋತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಾಧಾರಣಂ ನಾಮಂ, ಮತ್ತಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಣಾ’’ತಿ ಗೋತ್ತಮತ್ತಂ ಅನುಭವನ್ತಿ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಗೋತ್ರಭುನೋ, ನಾಮಮತ್ತಸಮಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಸಾವಗತಕಣ್ಠತಾಯ, ಕಾಸಾವಗ್ಗಹಣಹೇತುಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸೋಕತಾಯ ವಾ ಕಾಸಾವಕಣ್ಠಾ। ಸಙ್ಘಗತನ್ತಿ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಸಙ್ಘಗತಂ। ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ತಂ ಧಾತುಸರೀರಂ।
ತೇನೇವಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಮೂಲಕತ್ತಾ ಏವ ಇತರಅನ್ತರಧಾನಸ್ಸ। ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಛಾತಕಭಯೇ ಪರತೀರಗಮನಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಕಾಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನೇತಿ ಉಭಯೇಪಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರೇ ಧಮ್ಮಕಥಿಕತ್ಥೇರೇ ಚ। ಥೇರಾತಿ ತತ್ಥ ಠಿತಾ ಸಕ್ಖಿಭೂತಾ ಥೇರಾ। ಧಮ್ಮಕಥಿಕತ್ಥೇರಾ ‘‘ಯಾವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಾ…ಪೇ॰… ಯೋಗಕ್ಖೇಮಾ ನ ಧಂಸತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತೇ ರಕ್ಖಿತೇ ಸನ್ತೇ, ಪಟಿಪತ್ತಿ ಹೋತಿ ರಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪಂಸುಕೂಲಿಕತ್ಥೇರೇ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನೇ ಅಕಂಸು ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ದುತಿಯಪಮಾದಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪೦-೧೫೦. ಏಕಾದಸಮದ್ವಾದಸಮವಗ್ಗಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಏವ।