(೧೫) ೫. ಸಮಾಪತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೧೬೪. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ‘‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪವತ್ತಂ, ಇತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಂ ಮಜ್ಝೇ ಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಹ ಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಅಪ್ಪನಾಪರಿಚ್ಛೇದಪ್ಪಜಾನನಾ ಪಞ್ಞಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಕುಸಲತಾ। ವುಟ್ಠಾನೇ ಕುಸಲಭಾವೋ ವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾ। ಪಗೇವ ವುಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
೧೬೫. ದುತಿಯೇ ಉಜುನೋ ಭಾವೋ ಅಜ್ಜವಂ, ಅಜಿಮ್ಹತಾ ಅಕುಟಿಲತಾ ಅವಙ್ಕತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೪೬) ವುತ್ತಂ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಜ್ಜವೋ? ಯಾ ಅಜ್ಜವತಾ ಅಜಿಮ್ಹತಾ ಅಕುಟಿಲತಾ ಅವಙ್ಕತಾ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಜ್ಜವೋ’’ತಿ। ಅನಜ್ಜವಞ್ಚ ಅಜ್ಜವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕತಾ, ಚನ್ದಲೇಖಾವಙ್ಕತಾ, ನಙ್ಗಲಕೋಟಿವಙ್ಕತಾತಿ ಹಿ ತಯೋ ಅನಜ್ಜವಾ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಪಠಮವಯೇ ಮಜ್ಝಿಮ-ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಚ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಅನೇಸನಾಸು ಛಸು ಚ ಅಗೋಚರೇಸು ಚರತಿ, ಅಯಂ ಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕತಾ ನಾಮ, ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಙ್ಕಭಾವತೋ। ಏಕೋ ಪಠಮವಯೇ ಪಚ್ಛಿಮವಯೇ ಚ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಪೂರೇತಿ, ಲಜ್ಜೀ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝಿಮವಯೇ ಪುರಿಮಸದಿಸೋ, ಅಯಂ ಚನ್ದಲೇಖಾವಙ್ಕತಾ ನಾಮ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಜ್ಝಟ್ಠಾನೇ
ಮದ್ದವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಲಜ್ಜವ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ। ಏವಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಲಜ್ಜವೋ? ಯೋ ಹಿರೀಯತಿ ಹಿರೀಯಿತಬ್ಬೇನ ಹಿರೀಯತಿ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಲಜ್ಜವೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಲಜ್ಜಿಭಾವೋ ಲಜ್ಜವಂ ನಾಮ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಚನಂ – ಲಜ್ಜತೀತಿ ಲಜ್ಜೋ, ಹಿರಿಮಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಜ್ಜವಂ, ಹಿರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಜ್ಜಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಲಜ್ಜೀ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಲೀ ಮಾಯೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಜ್ಜಿಭಾವೋ, ಸಾ ಏವ ಲಜ್ಜಾ।
೧೬೬. ತತಿಯೇ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿವಾಸನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಖಮನಂ। ತಞ್ಹಿ ಪರೇಸಂ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರುತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿವಿರೋಧಾಕರಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸನತೋ ‘‘ಅಧಿವಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಧಿವಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಖನ್ತಿ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ। ಸುಚಿಸೀಲತಾ ಸೋರಚ್ಚಂ। ಸಾ ಹಿ ಸೋಭನಕಮ್ಮರತತಾ। ಸುಟ್ಠು ವಾ ಪಾಪತೋ ಓರತಭಾವೋ ವಿರತತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುರತಭಾವೋ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೪೯) –
‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋರಚ್ಚಂ? ಯೋ ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋರಚ್ಚಂ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸೋರಚ್ಚ’’ನ್ತಿ – ಆಗತೋ।
೧೬೭. ಚತುತ್ಥೇ ಸಖಿಲೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಣ್ಹವಾಚೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಾಖಲ್ಯಂ, ಸಣ್ಹವಾಚತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಣ್ಹವಾಚಾವಸೇನ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಭಾವೋ’’ತಿ। ಸಣ್ಹವಾಚಾವಸೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ನಾಮ ಸಣ್ಹವಾಚತಾ। ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೫೦) –
‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಾಖಲ್ಯಂ? ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ಅಣ್ಡಕಾ ಕಕ್ಕಸಾ ಪರಕಟುಕಾ ಪರಾಭಿಸಜ್ಜನೀ ಕೋಧಸಾಮನ್ತಾ ಅಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾ, ತಥಾರೂಪಿಂ
ತತ್ಥ ಅಣ್ಡಕಾತಿ ಸದೋಸೇ ಸವಣೇ ರುಕ್ಖೇ ನಿಯ್ಯಾಸಪಿಣ್ಡೋ, ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಾದೀನಿ ವಾ ಉಟ್ಠಿತಾನಿ ಅಣ್ಡಕಾನೀತಿ ಕಕ್ಕಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಕೋಧೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಾ ಕೋಧಸಾಮನ್ತಾ। ಪುರೇ ಸಂವದ್ಧನಾರೀ ಪೋರೀ। ಸಾ ವಿಯ ಸುಕುಮಾರಾ ಮುದುಕಾ ವಾಚಾ ಪೋರೀ ವಿಯಾತಿ ಪೋರೀ। ಸಣ್ಹವಾಚತಾತಿಆದಿನಾ ತಂ ವಾಚಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
೧೬೮. ಪಞ್ಚಮೇ ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಇಧ ವುತ್ತಂ, ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೩೦೪) ಪನ ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾತಿ ಕರುಣಾಪಿ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ವಿಭ॰ ೧೮೨) ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅವಿಹಿಂಸಾ? ಯಾ ಸತ್ತೇಸು ಕರುಣಾ ಕರುಣಾಯನಾ ಕರುಣಾಯಿತತ್ತಂ ಕರುಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಿಹಿಂಸಾ’’ತಿ ಆಗತಂ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಯಾ ಕಾಚಿ ಕರುಣಾ ‘‘ಕರುಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಕರುಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾವ।
ಸುಚಿಸದ್ದತೋ ಭಾವೇ ಯಕಾರಂ ಇಕಾರಸ್ಸ ಚ ಉಕಾರಾದೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಚಬ್ಯಂ ಸುಚಿಭಾವೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸೋಚಬ್ಯನ್ತಿ ಸೀಲವಸೇನ ಸುಚಿಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ। ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೩೦೪) ಪನ ‘‘ಸೋಚೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮೇತ್ತಾಯ ಚ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಸುಚಿಭಾವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸೋಚಬ್ಯಂ? ಯಾ ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಿ ಮೇತ್ತಾಯನಾ ಮೇತ್ತಾಯಿತತ್ತಂ ಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋಚಬ್ಯ’’ನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಮೇತ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಾ ಕಾಚಿ ಮೇತ್ತಾ ವುತ್ತಾ, ಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾವ।
೧೬೯-೧೭೧. ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಅಟ್ಠಮಾನಿ
೧೭೨. ನವಮೇ ಕಾಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೋಪಿ ಬಲಟ್ಠೋ ಏವ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಪನ ಅಕಮ್ಪನೀಯತಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಬಲಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇ ಅಕಮ್ಪನೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
೧೭೩. ದಸಮೇ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಸಮನತೋ ಸಮಥೋ, ಸಮಾಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಥೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿನಾ ವಿವಿಧೇನಾಕಾರೇನ ದಸ್ಸನತೋ ಪಸ್ಸನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಪಞ್ಞಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಾಹಕಞಾಣ’’ನ್ತಿ।
೧೭೪. ಏಕಾದಸಮೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯನ್ತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಭೇದಕರೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದೂಸಿಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ।
೧೭೫. ದ್ವಾದಸಮೇ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ತಸ್ಸ ಅನೂನತಾಪತ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ। ಪರಿಪೂರಣತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಸಮ್ಪದಾಸದ್ದೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲತಾ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಅತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಆದಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಾರಿಪೂರಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ। ತಞ್ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ’’ತಿ।
೧೭೬. ತೇರಸಮೇ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಸೀಲಂ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಉಪರಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ವಿಸುದ್ಧಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸುವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹಿ ಸೀಲಂ ತಸ್ಸಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಉಪರಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೭೨) ಪನಾಯಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ? ಕಾಯಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತಾ।
ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸನಞಾಣಂ ದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ, ಪರಮತ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಾಪೇತುಂ ಉಪನೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದಿ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚವಿಧಾಪಿ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸನನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೭೩) ಪನಾಯಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ? ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ, ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಂ ಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣಂ, ಫಲಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ।
ಏತ್ಥ ಚ ಇದಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ನೋ ಸಕಂ, ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಸಕನ್ತಿ ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಜಾನನಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಂ। ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಮ್ಪಿ ಪರೇನ ಕತಮ್ಪಿ ನೋ ಸಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನತೋ, ಸುಚರಿತಂ ಸಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಜನನತೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಪನ ವಚೀಸಚ್ಚಞ್ಚ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಞ್ಚ ನ ವಿಲೋಮೇತೀತಿ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಹಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಂ ಆರಮ್ಭಕಾಲೇ
೧೭೭. ಚುದ್ದಸಮೇ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯಂ। ತೇನೇವ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೩೦೪) ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಕಥಿತಂ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಞಾಣಭೂತಂ ದಸ್ಸನಂ। ತೇನ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಂ ವದತಿ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತವೀರಿಯಮಾಹ। ಅಪಿಚ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯಂ। ತೇನೇವ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಪಿಚ ಪುರಿಮಪದೇನ ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಪದೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠೀವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋತಿ। ಅಯಮೇವ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮೇತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಹಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ಖೋ ಪನಾತಿ ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ…ಪೇ॰… ಅಮೋಹೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ’’ತಿ ಏವಮಯಂ ದುಕೋ ವಿಭತ್ತೋ। ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೭೪) ‘‘ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾತಿಆದೀಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದೀನೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ। ‘ಯೋ ಚೇತಸಿಕೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ’ತಿಆದೀಹಿ
ಇಧಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಪಞ್ಚವಿಧಾಪಿ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಪಾಪಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ‘‘ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ತಂತಂಭಾಣಕಾನಂ ಮತಭೇದೇನಾಯಂ ವಣ್ಣನಾಭೇದೋತಿ ನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧೋ ಸಙ್ಕಿತಬ್ಬೋ। ಅಥ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ವೀರಿಯಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುರೂಪತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾತಿ ಅನುರೂಪದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪ್ಪಕಾರದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಪಧಾನಾನುರೂಪದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವತ್ತಕಿರಿಯಸ್ಸ ವಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣಯನ್ತಿ।
೧೭೮. ಪನ್ನರಸಮೇ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ। ಯಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಕಮ್ಯತಾ, ತಸ್ಸಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಾಯ ಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸೀಲಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಝಾನಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭತಿ, ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಅರಹತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ವೋಸಾನಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ ಕತಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಭಾವೋ’’ತಿ। ತತ್ರ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಂ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾ ಚ ಪಧಾನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ ನ ವಿಭತ್ತಂ।
೧೭೯. ಸೋಳಸಮೇ ಮುಟ್ಠಾ ನಟ್ಠಾ ಸತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಭಾವೋ’’ತಿ। ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಭಾವೋತಿ ಚ ಸತಿಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋ, ನ ಸತಿಯಾ ಅಭಾವಮತ್ತಂ। ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ? ಯಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅದಸ್ಸನಂ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಘೀ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೫೭) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯೇವ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಜ್ಜಾಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ‘‘ಅಞ್ಞಾಣಭಾವೋ’’ತಿ।
೧೮೦. ಸತ್ತರಸಮೇ ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀತಿ ಉದಕೇ ಲಾಬು ವಿಯ ಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಿಲವಿತ್ವಾ ವಿಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಓಗಾಹತಿ, ತಂ ಪಿಲಾಪನಂ। ನ ಪಿಲಾಪನಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಭಾವೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ।
ಸಮಾಪತ್ತಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ತತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ।