೪. ದೇವದೂತವಗ್ಗೋ
೧. ಸಬ್ರಹ್ಮಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಕಾನೀತಿ ಸಸೇಟ್ಠಕಾನಿ। ಯೇಸನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಕುಲಾನಂ। ಪುತ್ತಾನನ್ತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ। ಪೂಜಿತಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಇದಂ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ತೇನಾತಿ ಆಹಾರಾದಿನಾ। ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಾ ಗೋಪಿತಾತಿ ಯಥಾಕಾಲಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬಸ್ಸ ದಾನೇನ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಕರಣೇನ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಾ ಚೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾನತ್ಥಪ್ಪಹರಣೇನ ಗೋಪಿತಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ। ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭಾವಸಾಧನತ್ಥನ್ತಿ ತೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಲೋಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಾ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಆಚರಿಯೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಆಹುನೇಯ್ಯೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪುತ್ತಕಂ ಪಟಿಲಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನವಸೇನ ನೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭಾವಸಾಧನತ್ಥಂ ‘‘ಬಹುಕಾರಾ’’ತಿ, ವತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ಬಹುಕಾರತಂ ನಾನಾಕಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆಪಾದಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಪುತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಆಪಾದಕಾ, ಸರೀರಸ್ಸ ಪೋಸಕಾ, ಆಚಾರಸಮಾಚಾರಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ ಸಕಲಸ್ಸಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾರೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುತ್ತಾನಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ತಾವ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತು, ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಮೇವ ವಜ್ಜನೀಯಭಾವಜಾನಾಪನತ್ಥಂ।
ಅವಿಜಹಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾಸಂ ಭಾವನಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅವಿಜಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಭಾವನಾ। ಲೋಭನೀಯವಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಯೋಬ್ಬನೇ ಅತಿವಿಯ ಮುದುಭಾವಪ್ಪತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸತವಿಹತಗ್ಗಹಣಂ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕನ್ತಿ ವಿಸುಂ। ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪುತ್ತೇಸು ಪವತ್ತಿತೇಹಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇನ ಮೇತ್ತಾದಿಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾರಣೇನ।
ಥರುಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಅಸಿಸತ್ತಿಕುನ್ತಕಲಾಪಾದಿಆಯುಧಸಿಪ್ಪಂ। ಮುದ್ದಾಗಣನಾತಿ ಅಙ್ಗುಲಿಸಂಕೋಚನಾದಿನಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಗಣನಾ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಾಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಪಚ್ಛಾಚರಿಯಾ ನಾಮ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಿತಗಹಟ್ಠವತ್ತಸ್ಸೇವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಯಥಾಸಕಂ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಾದೀನಂ ಸಿಪ್ಪಗ್ಗಾಹಾಪನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಆನೀಯ ಹುತಂ ಆಹುತಂ। ಪಕಾರೇಹಿ ಹುತಂ ಪಾಹುತಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ।
ನಮೋ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಉತ್ತಮಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯ। ತಾಯ ನಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ನನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯಾತಿ
‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತೇನ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ – ‘ಭತೋ ನೇಸಂ ಭರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ನೇಸಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕುಲವಂಸಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ದಾಯಜ್ಜಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಮಿ, ಅಥ ವಾ ಪನ ಪೇತಾನಂ ಕಾಲಕತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅನುಪ್ಪದಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ। ಇಮೇಹಿ ಖೋ, ಗಹಪತಿಪುತ್ತ, ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತೇನ ಪುರತ್ಥಿಮಾ ದಿಸಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪುತ್ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಿ, ಪಾಪಾ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೇ ನಿವೇಸೇನ್ತಿ, ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ, ಪತಿರೂಪೇನ ದಾರೇನ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ಸಮಯೇ ದಾಯಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೬೭)।
ಅಪಿಚ ಯೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೇ ಕತ್ವಾ ಸೀಲೇಸು ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಾ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ಮಾತಾಪಿತೂಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಾ ಪನಾಯಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಭಯಲೋಕಹಿತಸುಖಾವಹಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧೇವ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ, ಪೇಚ್ಚ ಸಗ್ಗೇ ಪಮೋದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮತ್ತೇಯ್ಯೋ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯೋ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಯಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇತೀ’’ತಿ ಇಧೇವ ನಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ। ಆಮೋದತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮೋದಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಪಮೋದತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಮೋದಸಮ್ಪವತ್ತಿಯಾ।
ಸಬ್ರಹ್ಮಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಆನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨. ದುತಿಯೇ ತಥಾಜಾತಿಕೋತಿ ತಥಾಸಭಾವೋ। ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಲಾಭೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಧಿಗಮೋ। ರೂಪಮೇವ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವತೋ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಸಸ್ಸತಾದಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ। ಪುಗ್ಗಲನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಭಿನಿವೇಸನನಿಮಿತ್ತಂ। ಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ। ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ‘‘ಸಿಯಾ’’ತಿ ಅವೋಚ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿಪ್ಪಟಿಲಾಭಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಸೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಚ ಪಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧಾನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿ।
ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ತನ್ತಿ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ದಿವಸಮ್ಪೀತಿಆದಿನಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತಪಣೀತಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಟ್ಠವಿಧೇತಿ ‘‘ಸನ್ತಂ ಪಣೀತಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠವಿಧೇ ಆಭೋಗಸಞ್ಞಿತೇ ಸಮನ್ನಾಹಾರೇ। ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ…ಪೇ॰… ಲಬ್ಭನ್ತೇವಾತಿ ‘‘ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಗತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಏಕೋಪಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಚೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಪಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರಾ ಲಬ್ಭನ್ತೇವ ಸಮನ್ನಾಹರತಂ ಅತ್ಥಾವಹತ್ತಾ।
ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಹಿತೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಪರಾನಿ ಚ ಓಪರಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಆಯತನಾನಿ। ಸನ್ತತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿತಾಯ। ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಧೂಮವಿರಹಿತೋತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ ಏವ ಸನ್ತಾಪನಟ್ಠೇನ ಧೂಮೋ, ತೇನ ವಿರಹಿತೋ। ಅನೀಘೋತಿ ಅಪಾಪೋ। ಜಾತಿಜರಾಗಹಣೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ತಬ್ಭಾವಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ।
ಆನನ್ದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩. ತತಿಯೇ, ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಮಯಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ತಾದಿಸೇನಪಿ ನ ಸುಕರಂ ವಿಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ವದನ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಮತಿಕ್ಕಮಂ। ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಚ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತೇನಪಿ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಯ ದುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಸಮ್ಮಾತಿ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾ। ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಮಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ। ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಪನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಚ। ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೇನ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಮೇವ ಪಹೀಯತಿ। ದಿಟ್ಠವಿಸೇನ ದಿಟ್ಠಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ ವಿಯ ಅಯಮಸ್ಸ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯನಾನನ್ತರಿಯಕತ್ತಾ ‘‘ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇನ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇ ಹಿ ಗಹಿತೇ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ।
ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಮಾನಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಯೇ ಇಮೇ ‘‘ಕಾಯಬನ್ಧನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಜೀರತಿ (ಚೂಳವ॰ ೨೭೮), ಹರಿತನ್ತಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦೪) ಏವಂ ವುತ್ತಅನ್ತಿಮಮರಿಯಾದನ್ತೋ ಚ ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦; ಇತಿವು॰ ೯೧) ಏವಂ ವುತ್ತಲಾಮಕನ್ತೋ ಚ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦೩) ಏವಂ ವುತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸನ್ತೋ ಚಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾ, ತೇಸು ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅದುಂ ಚತುತ್ಥಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ, ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪರಿವಟುಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಅನ್ತಿಮಸಮುದಯಮತ್ತಾವಸೇಸಂ ದುಕ್ಖಮಕಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಮಕಾಸೀ’’ತಿ।
ನನು ಚ ‘‘ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗತಂ? ಇಧ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನಿದ್ದೇಸೇನಾಯಂ ವಣ್ಣನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿದ್ದೇಸೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಆಗತಾನೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಪಹಾನಂ ವೂಪಸಮಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ಚೂಳನಿ॰ ೭೫ ಉದಯಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ) ಪದಾನಿ ಆಗತಾನಿ।
ಧಮ್ಮತಕ್ಕಪುರೇಜವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ಠತ್ವಾ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅಧಿಗತಂ ಅರಹತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಂ ವದತಿ। ಅರಹತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಹಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮತಕ್ಕೋ ಪುರೇಜವೋ ಹೋತಿ।
ಸಾರಿಪುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪಿಣ್ಡಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಆಯೂಹನವಸೇನ ರಾಸಿಕರಣತ್ಥಾಯ। ಅಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಏಕದೇಸೇನಪಿ ಅಖಣ್ಡಿತಾನಿ। ಭಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಬೀಜಂ ಬೀಜಕಿಚ್ಚಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ। ಅಪೂತೀನೀತಿ ಉದಕತೇಮನೇನ ಪೂತಿಭಾವಂ ನ ಉಪಗತಾನಿ। ಪೂತಿಬೀಜಞ್ಹಿ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪೂತಿಭಾವೇನ ಅಬೀಜತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ನ ವಾತೇನ ನ ಚ ಆತಪೇನ ಹತಾನೀತಿ ಸಾರಾದಾನೀತಿ ತಣ್ಡುಲಸಾರಸ್ಸ ಆದಾನತೋ ಸಾರಾದಾನಿ। ನಿಸ್ಸಾರಞ್ಹಿ ಬೀಜಂ ಬೀಜತ್ಥಾಯ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗಹಿತಸಾರಾನೀ’’ತಿ, ಪತಿಟ್ಠಿತಸಾರಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ನಿಚಯಭಾವೇನ ಸುಖಂ ಸಯಿತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಕೋಟ್ಠಪಕ್ಖಿತ್ತನಿಯಾಮೇನೇವ ಸುಖಸಯಿತಾನಿ।
ಕಮ್ಮವಿಭತ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ। ಪಚ್ಚುಪನ್ನಭವತೋ ಅನನ್ತರಂ ವೇದಿತಬ್ಬಫಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ। ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾನನ್ತರಭವತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಪರಿವತ್ತೇ ವೇದಿತಬ್ಬಫಲಂ ಕಮ್ಮಂ। ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅನಭಿಭೂತತಾಯ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸೇಸತಾಯ ಚ ಬಲವಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಫಲದಾಯಿನೀ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಸಾ ಹಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಬಲವತೀ ಜವನಸನ್ತಾನೇ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೇಸು ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರವಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಸೇವನಾಲಾಭೇನ ಅಪ್ಪವಿಪಾಕತಾಯ ಚ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ ಇತರದ್ವಯಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಸನ್ತಾನುಪರಮಾಪೇಕ್ಖಂ ಓಕಾಸಲಾಭಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಇಧೇವ ಪುಪ್ಫಮತ್ತಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಮತ್ತಂ ಫಲಂ ದೇತಿ। ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕದಾನಂ ನಾಮ ಉಪಧಿಪ್ಪಯೋಗಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ತದಭಾವತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ। ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಹೋಸಿ ಏವ ಕಮ್ಮಂ, ನ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಅಹೋಸಿ ಅತ್ಥಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ।
ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾತಿ ದಾನಾದಿಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ। ಕಾ ಪನ ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ’’ತಿ। ಸಾ ಹಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿಲದ್ಧವಿಸೇಸಾ ಪುರಿಮಜವನಚೇತನಾಹಿ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ಚ ಸಮಾನಾ ಅನನ್ತರತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕದಾಯಿನೀ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಪುರಿಮಉಪಮಾಯಯೇವಾತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋಪಮಾಯಯೇವ।
ಸತಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸತಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಪಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠತಿ ವಿಪಚ್ಚನೋಕಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಯಂ ಗರುಕನ್ತಿ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಂ ಬಹುಲನ್ತಿ ಯಂ ಬಹುಲಂ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಕತಂ ಸಮಾಸೇವಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಪನ ಯಂ ಬಹುಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಯದಾಸನ್ನಂ ನಾಮ ಮರಣಕಾಲೇ ಅನುಸ್ಸರಿತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಆಸನ್ನಕಾಲೇ ಕತೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಆಸನ್ನಮರಣೇ’’ತಿಆದಿ। ಅನುಸ್ಸರಿತುನ್ತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವೇನ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ।
ತೇಸಂ ಅಭಾವೇತಿ ತೇಸಂ ಯಂಗರುಕಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೇ। ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಪಾಕಂ ದೇತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕವಸೇನ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕವಸೇನ ಹಿ ಗರುಕಾದಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಗರುಕಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ, ಗರುಕೇ ಅಸತಿ ಬಹುಲೀಕತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಯದಾಸನ್ನಂ ಮಹಾನಾರದಕಸ್ಸಪಜಾತಕೇ (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೧೧೫೩ ಆದಯೋ) ವಿದೇಹರಞ್ಞೋ ಸೇನಾಪತಿ ಅಲಾತೋ, ಬೀಜಕೋ ದಾಸೋ, ರಾಜಕಞ್ಞಾ ರುಚಾ ಚ ಏತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ –
‘‘ತತ್ರಾನನ್ದ, ಯ್ವಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಧ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ, ಪಚ್ಛಾ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ, ಮರಣಕಾಲೇ ವಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ, ತೇನ ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ –
ಆದಿ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೩) ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಕಿಂ ಬಹುನಾ। ಯಂ ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಞಾಣಂ, ತಸ್ಸೇವಾಯಂ ವಿಸಯೋ, ಯದಿದಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿಪಾಕತಾ ಸಮತ್ಥೀಯತಿ।
ಇದಾನಿ ಜನಕಾದಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಜನಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪವತ್ತಿಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಂ ನ ಜನೇತಿ। ಪಠಮನಯೇ ಜನಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಮತ್ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಕತ್ತಮ್ಪಿ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನಾದಿವಸೇನ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಜನಕಂ। ಸುಖದುಕ್ಖಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಚಿರತರಂ ಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ। ಉಪಪೀಳಕಂ ಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಸಣಿಕಂ ಸಣಿಕಂ ಹಾಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪೀಳೇತಿ ಬಾಧೇತಿ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿ।
ವಾತಕಾಳಕೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಚೋರೇ ಘಾತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ದ್ವೇ ತಯೋ ವಾರೇ ಪಹರನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೇ ಕಿಲಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವಮಾಹಂಸು। ಅನುಲೋಮಿಕಂ ಖನ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಓರತೋ ಅನುಲೋಮಿಕಂ ಖನ್ತಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತರುಣವಚ್ಛಾಯ ಗಾವಿಯಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪಿತೋತಿ ಏಕಾ ಕಿರ ಯಕ್ಖಿನೀ ಧೇನುವೇಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉರೇ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಾರೇಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ನಗರೇ ಭವೋ ನಾಗರಿಯೋ।
ಘಾತೇತ್ವಾತಿ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಪ್ಪಟಿಬಾಹನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ’’ತಿ। ತಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಓಕಾಸಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ವಿಪಚ್ಚನಾಯ ಕತೋಕಾಸಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಕ್ಕಮ್ಮೇವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪನ ಕಮ್ಮೇನ ಕತೇ ಓಕಾಸೇ ತಂ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಉಪಪೀಳಕಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಸಯಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ। ಉಪಘಾತಕಂ ಪನ ದುಬ್ಬಲಕಮ್ಮಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಕಿಞ್ಚಿ ಬಹ್ವಾಬಾಧತಾದಿಪಚ್ಚಯೂಪಸನ್ನಿಪಾತೇನ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ವಿಬಾಧಕಂ ಉಪಪೀಳಕಂ, ತಥಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಉಪಚ್ಛೇದಕಂ। ಉಪಘಾತಕಕಮ್ಮಂ ಪನ ಉಪಘಾತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಕರಣೇನ ವಿಪಚ್ಚನೇ
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮೇ ಕತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪವತ್ತೇ ಚ ವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಂ ಜನಕಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕತೇ ಅಞ್ಞೇನ ಜನಿತಸ್ಸ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಿಬಾಧಕವಿಚ್ಛೇದಕಪಚ್ಚಯಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಬ್ರೂಹನಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಜನಕಸಾಮತ್ಥಿಯಾನುರೂಪಂ ಪರಿಸುದ್ಧಿಚಿರತರಪ್ಪಬನ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ। ಜನಕೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಕುಸಲಫಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಫಲಂ ವಾ ಯೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಭೂತೇನ ರೋಗಧಾತುವಿಸಮತಾದಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ವಿಬಾಧಯತಿ, ತಂ ಉಪಪೀಳಕಂ। ಯೇನ ಪನ ಕಮ್ಮುನಾ ಜನಕಸಾಮತ್ಥಿಯವಸೇನ ಚಿರತರಪ್ಪಬನ್ಧಾರಹಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಚ್ಛೇದಕಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಹಞ್ಞತಿ ವಿಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉಪಘಾತಕನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾರೋ।
ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಕುಸಲಭಾವಂ ಇತ್ಥತ್ತಮಾಗತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಾಬಾಧದೀಘಾಯುಕತಾಸಂವತ್ತನವಸೇನ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಕುಸಲಭಾವಂ ಬಹ್ವಾಬಾಧಅಪ್ಪಾಯುಕತಾಸಂವತ್ತನವಸೇನ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಚೂಳಕಮ್ಮವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೨೯೦) –
‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಹಿ ಕಮ್ಮಾನಿ – ಉಪಪೀಳಕಂ, ಉಪಚ್ಛೇದಕಂ, ಜನಕಂ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕನ್ತಿ। ಬಲವಕಮ್ಮೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪವತ್ತೇ ಉಪಪೀಳಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘ಸಚಾಹಂ ಪಠಮತರಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ನ ತೇ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ಚತೂಸುಯೇವ ತಂ ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇಯ್ಯಂ। ಹೋತು, ತ್ವಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತ, ಅಹಂ ಉಪಪೀಳಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ತಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ
‘‘ತತ್ಥ ದಾರಕಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತು ಅಸ್ಸಾದೋ ವಾ ಸುಖಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಪೀಳಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಉಪನೇತಿ। ದಾರಕಸ್ಸ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೇಹೇ ಭೋಗಾ ಉದಕಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಣಂ ವಿಯ ರಾಜಾದೀನಂ ವಸೇನ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ಕುಮ್ಭದೋಹನಧೇನುಯೋ
‘‘ದೀಘಾಯುಕಕಮ್ಮೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಯುಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಅಟ್ಠುಸಭಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಸರಂ ಖಿಪೇಯ್ಯ, ತಮಞ್ಞೋ ಧನುತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತಂ ಮುಗ್ಗರೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪಾತೇಯ್ಯ, ಏವಂ ದೀಘಾಯುಕಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ಆಯುಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಚೋರಾನಂ ಅಟವಿಂ ಪವೇಸೇತಿ, ವಾಳಮಚ್ಛೋದಕಂ ಓತಾರೇತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ಸಪರಿಸ್ಸಯಠಾನಂ ಉಪನೇತಿ। ಇದಂ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ‘ಉಪಘಾತಕ’ನ್ತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ಜನಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಅಪ್ಪಭೋಗಕುಲಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಭೋಗಸಮ್ಪದಾದಿಕರಣೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ।
‘‘ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮೇನಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಏತಂ ಪವತ್ತೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಕಮ್ಮಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ ‘ಸಚಾಹಂ ಪಠಮತರಂ ಜಾನೇಯ್ಯಂ, ನ ತೇ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಂ ದದೇಯ್ಯಂ, ದೇವಲೋಕೇಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇಯ್ಯಂ, ಹೋತು, ತ್ವಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತ, ಅಹಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಂ ಕರೋತಿ। ಕಿಂ ಕರೋತಿ? ಪರಿಸ್ಸಯಂ ನಾಸೇತಿ, ಭೋಗೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ।
‘‘ತತ್ಥ ದಾರಕಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸುಖಮೇವ ಸಾತಮೇವ ಹೋತಿ। ಯೇಪಿ ಪಕತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಪರಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅಪಗಚ್ಛನ್ತಿ
ಏತ್ಥ ವಿಬಾಧೂಪಘಾತಾ ನಾಮ ಕುಸಲವಿಪಾಕಮ್ಹಿ ನ ಯುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದ್ವೇ ಅಕುಸಲಾನೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದೇವದತ್ತಾದೀನಂ ಪನ ನಾಗಾದೀನಂ ಇತೋ ಅನುಪ್ಪದಿನ್ನಯಾಪನಕಪೇತಾನಞ್ಚ ನರಕಾದೀಸು ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೂಪತ್ಥಮ್ಭನೂಪಪೀಳನೂಪಘಾತಕಾನಿ ಸನ್ತೀತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಭಾವೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯಾ ಬಹೂಸು ಆನನ್ತರಿಯೇಸು ಕತೇಸು ಏಕೇನ ಗಹಿತಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಇತರೇಸಂ ತಸ್ಸ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಿತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಹೋತಿ।
ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಂ (ವಿಭ॰ ೮೧೦) ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನೀತಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಬಾಹಿತಾನಿ ನಿವಾರಿತಾನಿ ಪಟಿಸೇಧಿತಾನಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ಚ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಗತಿ ದೇವಲೋಕೋ ಚ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಚ। ಗತಿವಿಪತ್ತೀತಿ ವಿಪನ್ನಗತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ। ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿ। ಉಪಧಿವಿಪತ್ತೀತಿ ಹೀನಅತ್ತಭಾವತಾ। ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸುರಾಜಸುಮನುಸ್ಸಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೋ। ಕಾಲವಿಪತ್ತೀತಿ ದುರಾಜದುಮ್ಮನುಸ್ಸಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಪನ್ನಕಾಲೋ। ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ। ಪಯೋಗವಿಪತ್ತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾಪಯೋಗೋ।
ಇದಾನಿ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಾರಹೇ ಕಮ್ಮೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಯೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನನಿಮ್ಮಿತ್ತಕಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ। ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನನಿಮಿತ್ತಂ ಪತಿಬಾಹಿತಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಬಾಧಿತಂ ಹುತ್ವಾ। ಅತ್ತಭಾವಸಮಿದ್ಧಿಯನ್ತಿ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ। ಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಅಸ್ಸಬನ್ಧಕಗೋಪಾಲಕಾದಿಕಮ್ಮಸ್ಸ। ಪಲಾಯಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಾಲೇತಿ ಹತ್ಥಿಆದಿಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಸಮಾಗಮಕಾಲೇ। ಲಞ್ಜಂ ದೇತೀತಿ ಏವಂ ಮೇ ಬಾಧತಂ ಪರೇಸಂ ವಸೇ ನ ಹೋತೀತಿ ದೇತಿ। ಚೋರಿಕಯುತ್ತಕಾಲೇತಿ ಪಕ್ಖಬಲಾದೀನಂ ಲಬ್ಭಮಾನಕಾಲೇ। ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪತ್ತೇ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇ।
ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೇನ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೩೪-೨೩೫) ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪರಾನಿಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅತೀತಭವೇಸು ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅತೀತಭವೇಸುಯೇವ ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ವಿಪಾಕವಾರನ್ತಿ ವಿಪಚ್ಚನಾವಸರಂ ವಿಪಾಕವಾರಂ। ‘‘ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಾವೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಜನೇಸೀತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿತಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಪನ ದಾಯಕಂ ರೂಪಜನಕಸೀಸೇನ ವದತಿ। ತಸ್ಸೇವ ಅತೀತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಅತೀತಭವೇಸುಯೇವ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಞ್ಚ, ಅತೀತೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭೀ’’ತಿಆದಿ।
ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ‘‘ಅಲದ್ಧವಿಪಾಕವಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾರಹಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅನಾಗತಭವೇ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ಅತೀತೇ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅತೀತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕನ್ತವಿಪಾಕಕಾಲಸ್ಸ ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬವಿಪಾಕಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ‘‘ಯಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ತಾವ ಅತೀತಕಮ್ಮಂ ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ಛಧಾ ದಸ್ಸಿತಂ।
ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಕತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಸ್ಸ ಇಧೇವ ವಿಪಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭತೀತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಇಧ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನಞ್ಚ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಸ್ಸ ಇಧ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಏತರಹಿ ಆಯೂಹಿತಂ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕವಾರಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಅನಾಗತಭವೇ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ।
ಏವಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ಚತುಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅನಾಗತಭವೇ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನಾನಾಗತೇ ಆಯೂಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸೇವ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಅನಾಗತಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತಬ್ಬಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ವಿಪಾಕವಾರಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ ಏವನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತದ್ವಾದಸಕಮ್ಮಾನಿ ನಿಗಮೇತಿ।
ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಯಾನಿ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ ಸೋಳಸ ಕಮ್ಮಾನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿ, ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭತ್ತೇಸು ಏಕಾದಸವಿಧೇಸುಯೇವ ಕಮ್ಮೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾನಿ, ತಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯೇಸು ತೀಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಠಾನಾ ಓಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾವುತ್ತದ್ವಾದಸಸೋಳಸಪ್ಪಭೇದಸಙ್ಖಾತಟ್ಠಾನತೋ ಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ, ತಂ ತಂ ಪಭೇದಂ ಹಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಾನಿಯೇವ ಭವನ್ತೀತಿ ತಂಸಭಾವಾನಂಯೇವ ಕಮ್ಮಾನಂ ದ್ವಾದಸಧಾ ಸೋಳಸಧಾ ಚ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏವಮಾಹ। ಯಸ್ಮಾ ಏಕಾದಸಧಾ ವುತ್ತಕಮ್ಮಾನಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾನಿ ವಾ ಸಿಯುಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾನಿ ವಾ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಾನಿ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೀಣಿಯೇವ ಕಮ್ಮಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ।
ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥೀತಿ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದೀನಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಕಮನಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾಠಾನೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಿಟ್ಠಾನೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಮೇವ ಹಿ ಪಠಮಜವನಚೇತನಾ, ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಮೇವ ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ, ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚ ಅಪರಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಮೇವಾತಿ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದಿಸಭಾವೇಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ತೇನೇವ ಭಗವತಾ – ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ, ಉಪಪಜ್ಜ ವಾ, ಅಪರೇ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇ’’ತಿ ತಯೋ ವಿಕಪ್ಪಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ ನ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅಸತಿ ನಿಯಾಮೇ ನ ವದೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಙ್ಕಮನಂ ನತ್ಥಿ, ನಿಯತಸಭಾವಾ ಹಿ ತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿಮವೋಚ।
ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇತಿ ‘‘ಅಲೋಭೋ ನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ। ನಿರುದ್ಧೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ ನಿರುದ್ಧೇ। ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ಕತನ್ತಿ ಯಥಾ ತಾಲೇ ಛಿನ್ನೇ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಮ್ಮೇ ಪಹೀನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾಲವತ್ಥೂತಿ ವಾ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನೋ ತಾಲೋ ವುತ್ತೋ ಪತ್ತಫಲಮಕುಲಸೂಚಿಆದೀನಂ ಅಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಸೋ ಅವಿರುಳ್ಹಿಧಮ್ಮೋ। ಏವಂ ಪಹೀನಕಮ್ಮೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನತಾಲೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅನುಅಭಾವಂ ಕತಂ ಪಚ್ಛತೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕತಕಾಲೋ ವಿಯಾತಿ ಬೀಜಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕತಕಾಲೋ ವಿಯ। ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಮೂಲಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾನಂ। ಕಿಲೇಸಾ ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಮೂಲಾನಿ।
ವೇದನೀಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು ನತ್ಥೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ। ಸುಗತಿಸಞ್ಞಿತಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತೋ ಅನಪಗತತ್ತಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ’’ತಿ, ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಲೋಭೋ ಏತಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಭಂ, ಲೋಭನಿಮಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ। ತಥಾ ದೋಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಭದೋಸಸೀಸೇನ ಲೋಭಜಞ್ಚ ದೋಸಜಞ್ಚ ಕಮ್ಮಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ। ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟನ್ತಿ ವಟ್ಟಞ್ಚ ವಿವಟ್ಟಞ್ಚ।
ನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಹತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಆಳವಿಯನ್ತಿ ಆಳವಿರಟ್ಠೇ, ನ ಆಳವಿನಗರೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಳವಿಯನ್ತಿ ಆಳವಿರಟ್ಠೇ’’ತಿ। ಅಥಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಹತ್ಥತೋ ಹತ್ಥಂ ಗತತ್ತಾತಿ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ, ತತೋ ರಾಜಪುರಿಸಾನಂ ಹತ್ಥಂ ಗತತ್ತಾ।
ಮಾಘಸ್ಸಾತಿ ಮಾಘಮಾಸಸ್ಸ। ಏವಂ ಫಗ್ಗುನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಖುರನ್ತರೇಹಿ ಕದ್ದಮೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಕದ್ದಮೋ ಖುರನ್ತರೇಹಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ವಾಯನ್ತೋ ವಾತೋ ವೇರಮ್ಭೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ವೇರಮ್ಭವಾತಸದಿಸತ್ತಾ।
ಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯನ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಂ। ಖೋಭಯಮಾನಾತಿ ಕಿಲೇಸಖೋಭವಸೇನ ಖೋಭಯಮಾನಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಖೋಭಂ ಕರೋನ್ತಾ। ಚೇತಸಿಕಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ’’ತಿ। ಸೋ ರಾಗೋತಿ ತಂಸದಿಸೋ ರಾಗೋ। ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸೇ ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಾ ಏವ ತಿತ್ತಿರಿಕಾ, ತಾನಿ ಏವ ಓಸಧಾನೀ’’ತಿ। ಯಾದಿಸೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕರಾಗೋ, ತಾದಿಸೋ ಏವ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥಾರೂಪೋ ರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ। ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭೇನ ರಜನೀಯೇಸು ವಾ ನಿರುದ್ಧೇಸು ವತ್ಥೂಸು ದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೋಸಪರಿಳಾಹಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಅನುಪಲಿತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ। ಸೀತಿಭೂತೋ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತ್ತಾ। ಆಸತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಸಞ್ಜನಟ್ಠೇನ। ದರಥನ್ತಿ ಪರಿಳಾಹಜಾತಂ। ಚೇತಸೋತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ।
ಹತ್ಥಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ದೇವದೂತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೬. ಛಟ್ಠೇ ದೇವದೂತಾನೀತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೇವದೂತಾ’’ತಿ, ಉಭಯಲಿಙ್ಗಂ ವಾ ಏತಂ ಪದಂ, ತಸ್ಮಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ ಕತಂ। ದೇವೋತಿ ಮಚ್ಚೂತಿ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಾಪನತೋ ಮಚ್ಚುರಾಜಾ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ದೇವೋ ಪಕತಿಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ಏವಂ ಮಚ್ಚು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೇವೋ ‘‘ತಸ್ಸ ದೂತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿಸ್ಸ ದೂತೇ ತೇಸಂ ದೂತಭಾವಞ್ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಚೋದನತ್ಥೇನ ದೇವಸ್ಸ ದೂತಾ ವಿಯಾತಿ ದೇವದೂತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕಂ ಪಮದ್ದಿತುಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುವಂ ತಸ್ಸ ಕೇಸೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಹೀ’’ತಿ ಮಚ್ಚುದೇವಸ್ಸ ಆಣಾಕರಾ ದೂತಾ ವಿಯಾತಿ ಹಿ ದೂತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾತಿ ದೇವದೂತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದೇವಾ ವಿಯ ದೂತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಲಙ್ಕತಪ್ಪಟಿಯತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಂ ಅತ್ತನೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವಂ ಆವಿಕತ್ವಾ ಠಿತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ದೇವತಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಸದಿಸಮೇವ ಹೋತಿ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ। ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ। ತೇ ಹಿ ಚರಿಮಭವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಜಿಣ್ಣಾದಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ತದಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತೇಹಿ ಅನುಪಟ್ಠಾಪಿತಾನಮ್ಪಿ ತಥಾ ವೋಹರಿತಬ್ಬತಾ ಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದಿಸ್ವಾವಾತಿ
ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ದೇವದೂತೇ ಏವ ಸರೂಪತೋ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದೇವಾನಂ ದೂತಾನಂ ದಸ್ಸನೂಪಾಯತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದೇವದೂತಾ…ಪೇ॰… ಸಮನುಯುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ದೇವದೂತಾ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದೇವದೂತಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನಟ್ಠಾನೂಪಗಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ।
ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾತಿ ಅನ್ಧಕಾದಿಕೇ ವಿಞ್ಞಾಣವಾದಿನೋ ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ನೇರಯಿಕೇ ನಿರಯೇ ಪಾಲೇನ್ತಿ ತತೋ ನಿಗ್ಗನ್ತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನಿರಯಪಾಲಾ। ಅಥ ವಾ ನಿರಯಪಾಲತಾಯ ನೇರಯಿಕಾನಂ ನಿರಯದುಕ್ಖೇನ ಪರಿಯೋನದ್ಧಾಯ ಅಲಂ ಸಮತ್ಥಾತಿ ನಿರಯಪಾಲಾ। ತನ್ತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ನಿರಯಪಾಲಾ’’ತಿ ವಚನಂ। ಪಟಿಸೇಧಿತಮೇವಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನಿರಯೇಸು ನಿರಯಪಾಲಾ ಅತ್ಥಿ ಚ ಕಾರಣಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಕಥಾ॰ ೮೬೬) ಪಟಿಸೇಧಿತಮೇವ। ಯದಿ ನಿರಯಪಾಲಾ ನಾಮ ನ ಸಿಯುಂ, ಕಮ್ಮಕಾರಣಾಪಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ಸತಿ ಹಿ ಕಾರಣಿಕೇ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾಯ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತೇ ನಿರಯಪಾಲಾ ನೇರಯಿಕಾ, ಉದಾಹು ಅನೇರಯಿಕಾ’’ತಿ। ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಾವ ನೇರಯಿಕಾ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಯಮ್ಪಿ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾ ಸತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಘಾತನಾಯ ಅಸಮತ್ಥಾ ಸಿಯುಂ, ‘‘ಇಮೇ ನೇರಯಿಕಾ ಇಮೇ ನಿರಯಪಾಲಾ’’ತಿ ವವತ್ಥಾನಞ್ಚ ನ ಸಿಯಾ। ಯೇ ಚ ಯೇ ಘಾತೇನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸಮಾನರೂಪಬಲಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ ಇತರೇಸಂ ಭಯಸನ್ತಾಸಾ ನ ಸಿಯುಂ। ಅಥ ಅನೇರಯಿಕಾ, ನೇಸಂ ತತ್ಥ ಕಥಂ ಸಮ್ಭವೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅನೇರಯಿಕಾ ನಿರಯಪಾಲಾ ಅನಿರಯಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ। ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮತೋ
‘‘ಕೋಧಾ ಕುರೂರಕಮ್ಮನ್ತಾ, ಪಾಪಾಭಿರುಚಿನೋ ತಥಾ।
ದುಕ್ಖಿತೇಸು ಚ ನನ್ದನ್ತಿ, ಜಾಯನ್ತಿ ಯಮರಕ್ಖಸಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯಾತನಾದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯುಂ, ಅಥ ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಘಾತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಯಿದಂ ಅಸಾರಂ ನಿರಯಪಾಲಾನಂ ನೇರಯಿಕಭಾವಸ್ಸೇವ
ಇದ್ಧಿವಿಸಯಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವತೋತಿ ಚೇ? ಇದಮ್ಪಿ ತಂಸಮಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಭಾವತೋ। ತಥಾರೂಪೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮುನಾ ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಯಥಾ ನಿರಯದುಕ್ಖೇನ ಅಬಾಧಿತಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ನೇರಯಿಕೇ ಘಾತೇನ್ತಿ, ನ ಚೇತ್ತಕೇನ ಬಾಹಿರವಿಸಯಾಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದ್ವಾರಪುರಿಸೇಸುಪಿ ವಿಭತ್ತಸಭಾವತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ಇಟ್ಠಂ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಂ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಅನಿಟ್ಠಂ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಇಟ್ಠಂ ಹೋತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ ತೇಜಸಾ ಪರೂಪತಾಪನ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತದಪಾಹತಂ ಹೋತಿ। ಯಂ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಅನೇರಯಿಕಾನಂ ತೇಸಂ ಕಥಂ ತತ್ಥ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ ನಿರಯೇ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಯಾತನಾಸಬ್ಭಾವಭಾವತೋ। ನೇರಯಿಕಸತ್ತಯಾತನಾಯೋಗ್ಗಞ್ಹಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ತಾದಿಸನಿಕನ್ತಿ ವಿನಾಮಿತಂ ನಿರಯಟ್ಠಾನೇ ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ತೇ ಹಿ ನೇರಯಿಕೇಹಿ ಅಧಿಕತರಬಲಾರೋಹಪರಿಣಾಹಾ ಅತಿವಿಯ ಭಯಾನಕದಸ್ಸನಾ ಕುರೂರತರಪಯೋಗಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ಏತೇನೇವ ತತ್ಥ ನೇರಯಿಕಾನಂ ವಿಬಾಧಕಕಾಕಸುನಖಾದೀನಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಕಥಮಞ್ಞಗತಿಕೇಹಿ ಅಞ್ಞಗತಿಕಬಾಧನನ್ತಿ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ತಥಾ ದಸ್ಸನತೋ। ಯಂ ಪನೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಅಸತ್ತಸಭಾವಾ ಏವ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾ ನಿರಯೇ ಸುನಖಾದಯೋ ಚಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪೇತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ತಥಾ ಅದಸ್ಸನತೋ। ನ ಹಿ ಕಾಚಿ ಅತ್ಥಿ ತಾದಿಸೀ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿ, ಯಾ ಅಸತ್ತಸಭಾವಾ, ಸಮ್ಪತಿಸತ್ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಯೋಜಿತಾ ಚ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ। ಪೇತಾನಂ ಪಾನೀಯನಿವಾರಕಾನಂ ದಣ್ಡಾದಿಹತ್ಥಾನಞ್ಚ ಪುರಿಸಾನಂ ಸಬ್ಭಾವೇ ಅಸತ್ತಭಾವೇ ಚ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ತಾದಿಸಾನಂ
ಅಪಿಚ ಯಥಾ ಅರಿಯವಿನಯೇ ನರಕಪಾಲಾನಂ ಭೂತಮತ್ತತಾ ಅಸಿದ್ಧಾ, ತಥಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತವಾದಿನೋಪಿ ಭೂತಮತ್ತತಾ ಅಸಿದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನತೋ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭೂತಾನಿ ನಾಮ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸನ್ತಿ। ಯದಿ ಪರಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೋಹರತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ? ತಿಟ್ಠತೇಸಾ ಅನವಟ್ಠಿತತಕ್ಕಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ವಾದವೀಮಂಸಾ। ಏವಂ ಅತ್ಥೇವ ನಿರಯೇ ನಿರಯಪಾಲಾತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಸತಿ ಚ ನೇಸಂ ಸಬ್ಭಾವೇ ಅಸತಿಪಿ ಬಾಹಿರೇ ವಿಸಯೇ ನರಕೇ ವಿಯ ದೇಸಾದಿನಿಯಮೋ ಹೋತೀತಿ ವಾದೋ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಸತಿ ಏವ ಪನ ಬಾಹಿರೇ ವಿಸಯೇ ದೇಸಾದಿನಿಯಮೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ದೇವದೂತಸರಾಪನವಸೇನ ಸತ್ತೇ ಯಥೂಪಚಿತೇ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇ ಯಮೇತಿ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಯಮೋ। ತಸ್ಸ ಯಮಸ್ಸ ವೇಮಾನಿಕಪೇತಾನಂ ರಾಜಭಾವತೋ ರಞ್ಞೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಮರಾಜಾ ನಾಮ ವೇಮಾನಿಕಪೇತರಾಜಾ’’ತಿ। ಕಮ್ಮವಿಪಾಕನ್ತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ। ವೇಮಾನಿಕಪೇತಾ ಹಿ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕವಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಿಪಾತಿಕದೇವತಾ ವಿಯ ಸುಕ್ಕೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಮಗ್ಗಫಲಭಾಗಿನೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಕದಾಚಿ ಪುಞ್ಞಫಲಂ, ಕದಾಚಿ ಅಪುಞ್ಞಫಲಂ ಪಚ್ಚನುಭವನ್ತಿ। ಯೇಸಂ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಞ್ಞಫಲಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಪುಞ್ಞಫಲಂ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಕಟುಕಂ ನ ಹೋತಿ, ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಿಕೋ ರಾಜಾತಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಕಭಾವೋ ಧಮ್ಮದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಯತೋ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದ್ವಾರೇಸೂತಿ ಅವೀಚಿಮಹಾನರಕಸ್ಸ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು। ಖೀಣಾಸವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ।
ಅನುಯೋಗವತ್ತನ್ತಿ ಆರೋಪೇನ್ತೋತಿ ಕಾರಾಪೇನ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಪುಚ್ಛಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಟಿವಚನಂ ದಾಪೇನ್ತೋ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪರಸ್ಸ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ತದುಪಗಂ ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪುಚ್ಛತಿ ನಾಮ। ಲದ್ಧಿನ್ತಿ ಗಾಹಂ। ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋತಿ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಕಾರಾಪೇನ್ತೋ। ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಯುತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ। ಸಮನುಭಾಸತೀತಿ ಯಥಾನುಯುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇತಿ।
ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಜರಾಪತ್ತಿಯಾ ಜಿಣ್ಣಂ। ಏಕಚ್ಚೋ ದಹರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಣ್ಡುರೋಗಾದಿನಾ ಅಭಿಭೂತಕಾಯತಾಯ ಜಿಣ್ಣಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ನ ತಥಾ ಜರಾಪತ್ತಿಯಾ ಜಿಣ್ಣೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕನ್ತಿ ವಙ್ಕಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ ವಙ್ಕಂ। ನ ಹಿ ವಙ್ಕಭಾವಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಙ್ಕಗೋಪಾನಸೀ ಗಯ್ಹತಿ। ಭಗ್ಗನ್ತಿ ಭಗ್ಗಸರೀರಂ ಕಟಿಯಂ ಭಗ್ಗಕಾಯತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾಪಿಸ್ಸ ವಙ್ಕಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ। ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಠಾನಗಮನೇಸು ದಣ್ಡೋ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣಂ ತೇನ ವಿನಾ ವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಣ್ಡದುತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಜರಾತುರನ್ತಿ ಜರಾಯ ಪತ್ಥತಸಂಕಿಲನ್ತಕಾಯಂ। ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಮಿಹತಂ ವಿಯ ಮಹಾಖಲ್ಲಾಟಂ ಸೀಸಮಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಖಲ್ಲಾಟಸೀಸಂ। ಸಞ್ಜಾತವಲಿನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಜಾತವಲಿಕಂ। ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜರಾಪಕತಿಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜರಾಸಭಾವೋ’’ತಿ। ಸಭಾವೋ ಚ ನಾಮ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಣ್ಹತಾ ವಿಯ ನ ಕದಾಚಿ ವಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಜರಾಯಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದತಿ ನಾಮ, ವಾಚಾಯ ಅವದನ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿತೋ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತರುಣೋ ಅಹೋಸಿಂ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಊರೂನಂ ಬಲಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಊರುಬಲೀ। ತೇನ ದೂರೇಪಿ ಗಮನಾಗಮನಲಙ್ಘನಾದಿಸಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಬಾಹುಬಲೀತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಹತ್ಥೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಮತ್ಥತಂ, ಜವಗ್ಗಹಣೇನ ವೇಗಸಾ ಪವತ್ತಿಸಮತ್ಥತಂ। ಅನ್ತರಹಿತಾತಿ ನಟ್ಠಾ। ಏತ್ಥ ಚ ನ ಖೋ ಪನಾಹನ್ತಿಆದಿ ಜರಾಯ ದೇವದೂತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇನೇಸ ದೇವದೂತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ’’ತಿ। ಆಬಾಧಸ್ಸ ಆಬಾಧಿಕಂ। ವಿವಿಧಂ ದುಕ್ಖಂ ಆದಹತೀತಿ ಬ್ಯಾಧಿ, ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಆಧಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಬ್ಯಾಧಿ, ಬ್ಯಾಧಿ ಸಂಜಾತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಾಧಿತಂ। ಏಸ ನಯೋ ದುಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ।
ದುತಿಯಂ ದೇವದೂತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಹತೋತಿ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಬಾಧಿತೋ, ಉಪದ್ದುತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವಿಪರಿಭಿನ್ನವಣ್ಣೋತಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನನೀಲವಣ್ಣೋ। ತಞ್ಹಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಗಹಿತಪುಬ್ಬಕಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡುವಣ್ಣಂ, ಮಂಸುಸ್ಸದಟ್ಠಾನೇ ರತ್ತವಣ್ಣಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ನೀಲಸಾಟಕಪಾರುತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪರಿಭಿನ್ನನೀಲವಣ್ಣೋ’’ತಿ।
‘‘ಕೋ ಲಭತಿ, ಕೋ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ನಿರಯುಪಗಸ್ಸೇವ ವಸೇನಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾತಿ ‘‘ಯೇನ ತಾವ ಬಹು ಪಾಪಂ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಬಹು ಪಾಪಂ ಕತನ್ತಿ ಬಹುಸೋ ಪಾಪಂ ಕತಂ। ತೇನ ಪಾಪಸ್ಸ ಬಹುಲೀಕರಣಮಾಹ। ಬಹೂತಿ ವಾ ಮಹನ್ತಂ। ಮಹತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಬಹುಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಬಹು ವತ ಕತಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು, ಗರುಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೋ ಗರುಕಂ ಬಹುಲಂ ವಾ ಪಾಪಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ, ನ ಯಮಪುರಿಸೇಹಿ ಯಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನೀಯತೀತಿ। ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಪಮಾಣಪರಿತ್ತತಾಯ ಕಾಲಪರಿತ್ತತಾಯ ಚ ಪರಿತ್ತಂ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಗರೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಅಬಹುಲನ್ತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವ ಕರೋನ್ತೀತಿ ದಣ್ಡಮೇವ ಕರೋನ್ತಿ। ಅನುವಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ। ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಟಕರಣಟ್ಠಾನಂ। ಪರಿತ್ತಪಾಪಕಮ್ಮಾತಿ ದುಬ್ಬಲಪಾಪಕಮ್ಮಾ। ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಪರೇಹಿ ಅಸಾರಿಯಮಾನೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸರನ್ತಿ। ತೇ ಹಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ ಕತೂಪಚಿತಸ್ಸ ಚ ಓಕಾಸಾರಹಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಸರನ್ತಿ। ಸಾರಿಯಮಾನಾಪೀತಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ತಯಾ ಕತಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಸಾರಿಯಮಾನಾಪಿ।
ಆಕಾಸಚೇತಿಯನ್ತಿ ಗಿರಿಸಿಖರೇ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ ಕತಚೇತಿಯಂ। ರತ್ತಪಟೇನಾತಿ ರತ್ತವಣ್ಣೇನ ಪಟೇನ ಪೂಜೇಸಿ ಪಟಾಕಂ ಕತ್ವಾ। ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸದ್ದನ್ತಿ ಪಟಪಟಾಯನ್ತಂ ನರಕೇ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವ। ಅತ್ತನಾ ಪೂಜಿತಪಟಂ ಅನುಸ್ಸರೀತಿ ತದಾ ಪಟಾಕಾಯ ವಾತಪ್ಪಹಾರಸದ್ದೇ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಮಯಾ ತದಾ ಆಕಾಸಚೇತಿಯೇ ಪೂಜಿತರತ್ತಪಟಸದ್ದೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ಪೂಜಿತಪಟಂ ಅನುಸ್ಸರಿ।
ಸುಮನಪುಪ್ಫಕುಮ್ಭೇನಾತಿ ತೀಹಿಪಿ ನ ಸರತಿ ಬಲವತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಬ್ಯಾಮೋಹಿತೋ। ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಾರಹೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ಪಟಿಕಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ।
ಏಕಪಕ್ಖಚ್ಛದನಮತ್ತಾಹೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಗೇಹಸ್ಸ ಏಕಚ್ಛದನಪ್ಪಮಾಣೇಹಿ। ಸುತ್ತಾಹತಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಕಾಳಸುತ್ತಂ ಪಾತೇತ್ವಾ। ಯಥಾ ರಥೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಜ್ಜಲಿತೋ ಹೋತಿ ಅಯೋಮಯೋ, ಏವಂ ಯುಗಾದಯೋಪಿಸ್ಸ ಪಜ್ಜಲಿತಾ ಸಜೋತಿಭೂತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಿಂ…ಪೇ॰… ರಥೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಮಹಾಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಸತ್ತಭೂಮಕಮಹಾಕೂಟಾಗಾರಪ್ಪಮಾಣಂ।
ವಿಭತ್ತೋತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮುನಾ ವಿಭತ್ತೋ। ಹೀನಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಹೀನಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ, ಹೀನಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ। ಉಪಾದಾನೇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಉಪಾದಾನೇ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇ’’ತಿ ಸಮ್ಭವೋ, ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಚ ಮರಣಸ್ಸ ಛ ಕಾರಣಭೂತೇ’’ತಿ। ಅನುಪಾದಾತಿ ಅನುಪಾದಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಚರಿಮಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ।
ದೇವದೂತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಚತುಮಹಾರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭. ಸತ್ತಮೇ ಅಮಾ ಸಹ ವತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿಚ್ಚೇತಿ ಅಮಚ್ಚಾ, ಸಹಿತಾ। ಪರಿಸತಿ ಭವಾತಿ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ, ಪರಿವಾರಟ್ಠಾನಿಯಾ ಪರಿಸಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಚಾರಿಕದೇವತಾ’’ತಿ। ತಾತಾತಿ ಆಲಪನಂ। ಏವನ್ತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ। ಅಟ್ಠ ವಾರೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ತಥಾ ಇತರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ। ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಪಟಿಜಾಗರೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿ ಪಟಿ ಜಾಗರೋನ್ತಿ। ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಜಾಗರೋನ್ತಿ ನಾಮ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತತ್ತಾ, ಇತರೇ ಪನ ಸುಪನ್ತಿ ನಾಮ ಸಹಿತಪರಹಿತವಿಮುತ್ತತ್ತಾ। ಚಾತುದ್ದಸಿಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅನುಗಮನಂ ವಿಯ ಪನ್ನರಸಿಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ ದಿವಸಾಭಾವತೋ।
ತತೋತಿ ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಾ ತಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ। ಅಧಿವತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮವನರುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ। ತೇತಿ ತೇ ದೇವಾ। ಸನ್ಧಾಯ ಕಥೇತೀತಿ ಭಗವಾ ಕಥೇತಿ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ।
ನಿಚ್ಚಂ ನಿಬದ್ಧಂ ಉಪೋಸಥೋ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಪಟಿ ಪಟಿ ಹರಿತಬ್ಬತೋ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪಕ್ಖೋ ನಾಮ। ಗುಣಙ್ಗೇಹೀತಿ ಉಪೋಸಥಙ್ಗೇಹಿ।
ವುತ್ಥವಾಸೋತಿ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ। ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪರಿಞ್ಞಾತಾದಿಕಿಚ್ಚಂ। ಓತಾರೇತ್ವಾತಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ। ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೀಣಭವಬನ್ಧನೋ। ಕಾರಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಜಾನಿತ್ವಾ।
ಜಾನನ್ತೋತಿ ‘‘ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅನುಕರಣಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏಸಾ, ಯದಿದಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪೋಸಥಾನುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನನ್ತೋ। ಏವರೂಪೇನಾತಿ ಯಾದಿಸೋ ಭಗವತೋ ಉಪೋಸಥಭಾವೋ ವಿಹಿತೋ, ಏವರೂಪೇನ ಸಕ್ಕಾ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ ಸತ್ತಮೇ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ।
ಚತುಮಹಾರಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಸುಖುಮಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೯. ನವಮೇ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖವಿರಹಿತೋ। ಸದುಕ್ಖೇ ಹಿ ಸವಿಘಾತೇ ಸುಖುಮಾಲತ್ತಾ ಅನವಸರಾ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಿತೋ ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾಯ ಸುಖುಮಾಲೋ ನಾಮ। ಯಾವಸ್ಸ ಸುಖುಮಾಲತ್ತಾ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮಸುಖುಮಾಲೋ’’ತಿ। ಅತಿವಿಯ ಸುಖುಮಾಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತಮತೀತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ। ಸಬ್ಬದಾ ಸುಖುಮಾಲೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತತನಿದ್ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ। ಚರಿಯಕಾಲೇತಿ ಬೋಧಿಚರಿಯಾಯ ಚರಣಕಾಲೇ। ತೇನಾತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಪದುಮನ್ತಿ ರತ್ತಂ ಕಮಲಂ। ಪುಣ್ಡರೀಕನ್ತಿ ಸೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಇತರಾತಿ ಇತರಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ। ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪೋಕ್ಖರಣೀನಂ ಕುದ್ದಾಲಕಮ್ಮಕಾರೇತಿ ಖಣಕೇ। ಪೋಕ್ಖರಣಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಪೋಕ್ಖರಣಿಖಣನಯೋಗ್ಗಟ್ಠಾನಾನಿ। ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀತಿ ಖಣಾಪೇಸಿ। ಪೋಕ್ಖರಣಿಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ತಾದಿಸೇ ಜಲಾಸಯೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಪಙ್ಕಜಾದಿಸದ್ದಾ ವಿಯ। ಸೋಪಾನಬಾಹುಕಾನಂ ಮತ್ಥಕಟ್ಠಾನಂ ಉಣ್ಹೀಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಉದಕಸೇಚನನಾಳಿಕಾತಿ ಉದಕಚ್ಛಟಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಾಳಿಯನ್ತಾನಿ। ಪಞ್ಚವಿಧಾತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಜಾತಿವಸೇನ ಚ।
ಖೋ ಪನಸ್ಸಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಕಾಸಿಕ-ಸದ್ದೋ ಅತಿವಿಯ ಸಣ್ಹೇ ಸುಖುಮೇ ಮಹಗ್ಘವತ್ಥೇ ನಿರುಳ್ಹೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾಜಾತಿಕೇ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಕಾಸಿಕಂ ಚನ್ದನ’’ನ್ತಿ। ಹೇಮನ್ತೇ ವಾಸೋ ಹೇಮನ್ತಂ, ಹೇಮನ್ತಂ ಅರಹತೀತಿ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ, ಪಾಸಾದೋ। ‘‘ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದೇವ ನೇಸಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಹೇಮನ್ತಿಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಜಾಲಾನೀತಿ ಸಜಾಲವಾತಪಾನಾನಿ, ಉದಕಯನ್ತಾನೀತಿ ಉದಕಧಾರಾವಿಸ್ಸನ್ದನಕಯನ್ತಾನಿ। ಪಾಸಾದಮತ್ಥಕೇತಿ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಉಪರಿಆಕಾಸತಲೇ। ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಪಯೋಜಿತಯನ್ತೇ ಸುಕ್ಖಮಹಿಂಸಚಮ್ಮಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ। ಯನ್ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾಪಯೋಜಿತಂ ಯನ್ತಂ ಪಾಸಾಣಾರೋಪನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪುನ ತೇಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ। ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಛದನಪಿಟ್ಠೇ ಬದ್ಧಸುಕ್ಖಮಹಿಂಸಚಮ್ಮೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ।
ಸಹಸ್ಸಥಾಮನ್ತಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಬಲಂ, ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ವಹಿತಬ್ಬಭಾರವಹಂ। ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋವಾತಿ ರತನಮಯಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋ ಏವ। ಉಪ್ಪತನಾಕಾರಪತ್ತನ್ತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ವಿಯ। ಜಿಯಂ ಪೋಥೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಜಿಯಾಘಾತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಜಿಯಪ್ಪಹಾರಸದ್ದೋತಿ ಜಿಯಾಘಾತಸದ್ದೋ। ಯನ್ತೇ ಬದ್ಧನ್ತಿ ಯನ್ತಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಸದ್ದನ್ತರೇತಿ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸದ್ದಸವನಟ್ಠಾನೇ। ಗಾವುತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೋ ಭಾಗೋ ಕೋಸೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸದಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣಟ್ಠಾನಂ।
ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ತಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ। ಸಿಖಾಬದ್ಧೋತಿ ಪುರಿಸಸಭಾವಸ್ಸೇವ ವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸನಮೇತಂ। ನ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಭಾವತ್ಥನ್ತಿ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ನ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಸೇತುಘಾತೋ। ತೇನೇವಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಜರಾಪತ್ತಿಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಟ್ಟೀಯತಿ। ನ ಪನೇಸ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೋ ತದಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ। ಸಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನಸಿಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ।
ಅವಿಪರೀತಬ್ಯಾಧಿಆದಿಸಭಾವಾವಾತಿ ಏಕನ್ತೇನ ಬ್ಯಾಧಿಆದಿಸಭಾವಾ ಏವ। ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛಾವಿಹಾರೇನಾತಿ ಏವಂ ಸಕಲಸ್ಸೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಜಿಗುಚ್ಛನವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛನನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಸ್ಸ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ। ಪರಂ ಅಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋತಿ ಕರುಣಾಯನೇನ ಏವಂ ಪರಂ ಅಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ। ಅಭಿಭೋಸ್ಮೀತಿ ಅಭಿಭವಿತಾ ಅಸ್ಮಿ। ಉಸ್ಸಾಹೋ ಅಹೂತಿ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಮೇವ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಞ್ಚ ಅಹೋಸಿ, ಯೇನ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಾಯಣೋ ಜಾತೋ।
ಸುಖುಮಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦. ದಸಮೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅಧಿಪತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ ನ ಕಾರಕಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾ ಏವ ಅಧಿಪತಿ, ತತೋ ಆಗತಂ ಅತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಲೋಕನ್ತಿ ಸತ್ತಲೋಕಂ। ಸೋ ಚ ಖೋ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅಧಿಪತಿಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ನವವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಇತಿ ಭವೋತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೋ, ತತ್ಥ ಏವಂ ಅಭಿವುದ್ಧೀತಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚ ಅಭಿವುದ್ಧಿಯಾ ಹೇತು। ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಕತೂಪಚಿತತ್ತಾ ಜಾತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಾ। ಜರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ಹೇತುಸಿದ್ಧಿಯಾ ಫಲಸಿದ್ಧಿತೋ।
ಅಸಲ್ಲೀನನ್ತಿ ನ ಸಙ್ಕೋಚಪ್ಪತ್ತಂ। ಉಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಕಾಯಾದಿಸಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾ। ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವತೋ। ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ಸಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಭಹೇತೂನಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಅಸಾರದ್ಧೋ। ಏಕಗ್ಗಂ ನಿಮ್ಮಲಂ ಕತ್ವಾತಿ ರಾಗಾದಿಮಲಾನಂ ಅಪನಯನೇನ ಮಲರಹಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಗೋಪಾಯತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಾನತ್ಥತೋ ರಕ್ಖತಿ। ಅಯನ್ತಿ ಏವಂಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು। ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ ಅಸುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವತೋ।
ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಅಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞಸಿ। ತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ತಮ್ಮಯೋ, ತಣ್ಹಾವಸಿಕೋ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಮ್ಮಯತಾ, ತಸ್ಸಾ ತಮ್ಮಯತಾಯ ಅಭಾವೇನ। ನ ಹಾಯತಿ ಪಞ್ಞಾದಿಗುಣವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ।
ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದೇವದೂತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।