೪. ಚಕ್ಕವಗ್ಗೋ
೧. ಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ಚಕ್ಕಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕಂ ನಾಮ ದಾರುಚಕ್ಕಂ, ರತನಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಯಂ ಪನಿದಂ, ಸಮ್ಮ, ರಥಕಾರಚಕ್ಕಂ ಛಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಟ್ಠಿತಂ ಛಾರತ್ತೂನೇಹೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫) ಇದಂ ದಾರುಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಪಿತರಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕಂ ಅನುವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೫) ಇದಂ ರತನಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೬೨; ಬು॰ ವಂ॰ ೨೭.೧೭; ಜಾ॰ ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೦, ೧೦೩) ಇದಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯, ೧೦೯) ಇದಂ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧) ಇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಂ। ಇಧಾಪಿ ಏತದೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಾನಿ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ। ಅನುಚ್ಛವಿಕೇ ದೇಸೇತಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುರೂಪದೇಸೇ। ಸೇವನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ। ಭಜನಂ ಭತ್ತಿವಸೇನ ಪಯಿರುಪಾಸನಂ। ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾ ಠಪನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಠಪನಂ। ಸದ್ಧಾದೀಸು ನಿವೇಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ। ಇದಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಂ ಏವ ಏತೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕೇಸು ಪಮಾಣಭೂತಂ ಇತರೇಸಂ ಕಾರಣಭಾವತೋ ‘‘ಯೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೋ ಏವ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಠಪೇತಿ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ತದಭಾವತೋ।
ಚಕ್ಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಸಙ್ಗಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೨. ದುತಿಯೇ ತಸ್ಸ ದಾನಮೇವ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಪತ್ತಚೀವರಾದಿ, ಗಿಹಿನೋ ಗಿಹಿಪರಿಕ್ಖಾರಂ ವತ್ಥಾವುಧಯಾನಸಯನಾದಿ ದಾತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಉಪಕಾರಂ। ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಾಸೇತಿ ಮಕ್ಖಿಭಾವೇ ಠತ್ವಾ। ತೇಲೇನ ವಿಯ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಸತಧೋತತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತಿ ವಿಯ। ಅತ್ಥವಡ್ಢನಕಥಾತಿ ಹಿತಾವಹಕಥಾ। ಕಥಾಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ಪರೇಸಂ ಹಿತಾವಹೋ ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗೋಪಿ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವಚಿಪ್ಪಯೋಗವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ವುತ್ತಾ। ಸಮಾನತ್ತತಾತಿ ಸದಿಸಭಾವೋ, ಸಮಾನಟ್ಠಾನೇ ಠಪನಂ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸಮಾನಟ್ಠಪನಂ ಅತ್ತಸದಿಸತಾಕರಣಮುಖೇನ ಏಕಸಮ್ಭೋಗತಾ। ಅತ್ತನೋ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಅತ್ತನಾ ಏಕಸಮ್ಭೋಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖಭಾವೋ’’ತಿ। ಸಾ ಚ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖತಾ ಏಕತೋ ನಿಸಜ್ಜಾದಿನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಾಸನೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಜಾತಿಯಾ ಹೀನೋ ಭೋಗೇನ ಅಧಿಕೋ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಪರಿಭೋಗೋ ಕಾತುಂ ಜಾತಿಯಾ ಹೀನತ್ತಾ। ತಸ್ಸ ತಥಾ ಅಕರಿಯಮಾನೇ ಚ ಸೋ ಕುಜ್ಝತಿ ಭೋಗೇನ ಅಧಿಕತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹೋ। ಭೋಗೇನ ಹೀನೋ ಜಾತಿಯಾ ಅಧಿಕೋಪಿ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಹಂ ಜಾತಿಮಾ’’ತಿ ಭೋಗಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿ ಏಕಪರಿಭೋಗಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಕರಿಯಮಾನೇ ಕುಜ್ಝತಿ। ಉಭೋಹಿಪಿ ಹೀನೋ ಸುಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಸೋ ಇತರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಪರಿಭೋಗಂ ಇಚ್ಛತಿ ಜಾತಿಯಾ ಹೀನಭಾವತೋ, ನ ಅಕರಿಯಮಾನೋ ಕುಜ್ಝತಿ ಭೋಗೇನ ಹೀನಭಾವತೋ। ಉಭೋಹಿ ಸದಿಸೋಪಿ ಸುಸಙ್ಗಹೋಯೇವ। ಸದಿಸಭಾವೇನೇವ ಇತರೇನ ಸಹ ಏಕಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಾಯ, ಅಕರಣೇ ಚ ತಸ್ಸ ಕುಜ್ಝನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಭಿಕ್ಖು ದುಸ್ಸೀಲೋ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಪರಿಭೋಗಂ ಕಾತುಂ, ಅಕರಿಯಮಾನೇ ಚ ಕುಜ್ಝತಿ। ಸೀಲವಾ ಪನ ಸುಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತಿ। ಸೀಲವಾ ಹಿ ಅದೀಯಮಾನೇಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸೇ ಅಕರಿಯಮಾನೇಪಿ ಸಙ್ಗಹೇ ನ ಕುಜ್ಝತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಭೋಗಂ ಅಕರೋನ್ತಮ್ಪಿ ನ ಪಾಪಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಸ್ಸತಿ ಪೇಸಲಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಪರಿಭೋಗೋಪಿ ಅನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸುಕರೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಿಹಿ ಚೇ, ಉಭೋಹಿ ಸದಿಸೋ। ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚೇ, ಸೀಲವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಸೋ ಸಚೇ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಸೀಲೇನ ಸದಿಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಮಾನತ್ತತಾ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಸಙ್ಗಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸೀಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೩. ತತಿಯೇ ಸೀಹೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಸಹನತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಹನನತೋ ಚ ‘‘ಸೀಹೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಮಿಗಾಧಿಪತಿ। ಚತ್ತಾರೋತಿ ಸಮಾನೇಪಿ ಸೀಹಜಾತಿಭಾವೇ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದಿಸಿದ್ಧೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸೀಹಾ। ತೇ ಇದಾನಿ ನಾಮತೋ ವಣ್ಣತೋ ಆಹಾರತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಸೀಹಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತಿಣಸೀಹೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತಿಣಭಕ್ಖೋ ಸೀಹೋ ತಿಣಸೀಹೋ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ಸಾಕಪತ್ಥಿವೋ’’ತಿ (ಪಾಣಿನಿ ೨.೧.೬೦)। ಕಾಳವಣ್ಣತಾಯ ಕಾಳಸೀಹೋ। ತಥಾ ಪಣ್ಡುಸೀಹೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಳಗಾವಿಸದಿಸೋ, ಪಣ್ಡುಪಲಾಸವಣ್ಣಗಾವಿಸದಿಸೋ’’ತಿ ಚ। ರತ್ತಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ವಿಯ ಕೇಸರೋ ಕೇಸರಕಲೋಮೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕೇಸರೀ। ಲಾಖಾಪರಿಕಮ್ಮಕತೇಹಿ ವಿಯ ಪಾದಪರಿಯನ್ತೇಹೀತಿ ಚ ಯೋಜನಾ।
ಕಮ್ಮಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಅಧಿಪಚ್ಚಮಹೇಸಕ್ಖತಾಹಿ ಸಬ್ಬಮಿಗಗಣಸ್ಸ ರಾಜಾ। ಸುವಣ್ಣಗುಹತೋ ವಾತಿಆದಿ ‘‘ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಹಾರೋ ಕಿರಿಯಾ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
ಸಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಸಮಮೇವ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ। ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾತಿ ಪುರತೋ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ। ಅಭಿಹರಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಹರಿತ್ವಾ। ಸಙ್ಘಾತನ್ತಿ ವಿನಾಸಂ। ವೀಸತಿಯಟ್ಠಿಕಂ ಠಾನಂ ಉಸಭಂ।
ಸಮಸೀಹೋತಿ ಸಮಜಾತಿಕೋ ಸಮಪ್ಪಭಾವೋ ಚ ಸೀಹೋ। ಸಮಾನೋಸ್ಮೀತಿ ದೇಸನಾಮತ್ತಂ, ಸಮಪ್ಪಭಾವತಾಯ ಏವ ನ ಭಾಯತಿ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಬಲವತಾಯಾತಿ ‘‘ಕೇ ಅಞ್ಞೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಉತ್ತರಿತರಾ, ಅಥ ಖೋ ಮಯಮೇವ ಮಹಾಬಲಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬಲಾತಿಮಾನನಿಮಿತ್ತಾಯ ಅಹಂಕಾರಹೇತುಭೂತಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಬಲವಭಾವೇನ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ನಿರಹಂಕಾರತ್ತಾ ಅತ್ತಸಿನೇಹಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಸಮುಗ್ಘಾತತ್ತಾ ನ ಭಾಯತಿ।
ತಥಾ ತಥಾತಿ ಸೀಹಸದಿಸತಾದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಕಥೇಸೀತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀಹೋತಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತಭಾವೀ ಬುದ್ಧಭಾವೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ನಿವಾಸಕಾಲೋ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಸೋಧೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪವತ್ತಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಯಮಕಞಾಣಮನ್ಥನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಏಕಾದಸಮೇ ದಿವಸೇತಿ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಂ ಏಕಾದಸಮೇ ದಿವಸೇ। ಅಚಲಪಲ್ಲಙ್ಕೇತಿ ಇಸಿಪತನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ನಿಸಿನ್ನಪಲ್ಲಙ್ಕೇ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಕೇನಚಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ನಿಸಜ್ಜಾತಿ ಕತ್ವಾ ವಜಿರಾಸನಂ ವಿಯ ಅಚಲಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ಪದೇತಿ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ। ಧಮ್ಮಘೋಸೋ…ಪೇ॰… ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಠಿತಾ ಸುಣನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ। ಸೋಳಸಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಾ, ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನಂ, ನಿರೋಧಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ, ಮಗ್ಗಭಾವನಾತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗೇ ಚತ್ತಾರಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕತ್ವಾ ಸೋಳಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ।
ಪಠಮೇನ ನಯೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುರಿಮತರಾವತ್ಥಾಪಿ ಅವಸ್ಸಂಭಾವಿತಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀಹಸದಿಸತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾವತ್ಥಾಸು ಏವ ಸೀಹಸದಿಸತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ‘‘ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೭೮; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೭೦; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೮; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨ ನಿದಾನಕಥಾ; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೭) ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ತಥಾಗತಸಾಧಕೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಯದಿಪಿ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತೇವ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನ ಜಾತೋ, ತಥಾಪಿ ತಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಪನುಜ್ಜ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಯಾವ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಾ ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ಅಪರಿತುಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಾ ವಾ’’ತಿ ಆಹ।
ಇತಿ ಸಕ್ಕಾಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ। ತೇನ ಸಕ್ಕಾಯೋ ಸರೂಪತೋ ಪರಿಮಾಣತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾಯೋ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸಿತಾ। ‘‘ಏತ್ತಕೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇ ಪರಿಮಾಣತೋ ದಸ್ಸಿತಾ। ತಸ್ಸ ಚ ಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಸಕ್ಕಾಯೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಭಾವತೋತಿ ಸಲಕ್ಖಣತೋ। ಸರಸತೋತಿ ಸಕಿಚ್ಚತೋ। ಪರಿಯನ್ತತೋತಿ ಪರಿಮಾಣಪರಿಯನ್ತತೋ। ಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಯತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನತೋ। ಪರಿವಟುಮತೋತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪವತ್ತಿತೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿಭಾಗೇನ। ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ಆಹಾರಾದಿಸಕ್ಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋತಿ ನಿರೋಧೋ। ‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಆಹಾರನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಚ ಅಸಾಧಾರಣಮೇವ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೇಸೇಸು ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಪಣ್ಣಾಸಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಪಣ್ಣಾಸಉದಯವಯಲಕ್ಖಣವಿಭೂಸಿತಂ ಸಮುದಯತ್ಥಙ್ಗಮಗ್ಗಹಣತೋ। ಖೀಣಾಸವತ್ತಾತಿ ಅನವಸೇಸಂ ಸಾವಸೇಸಞ್ಚ ಆಸವಾನಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ। ಅನಾಗಾಮೀನಮ್ಪಿ ಹಿ ಭಯಂ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಞ್ಚ ನ ಹೋತೀತಿ। ಞಾಣಸಂವೇಗೋ ಭಯತುಪಟ್ಠಾನಪಞ್ಞಾ। ಇತರಾಸಂ ಪನ ದೇವತಾನನ್ತಿ ಅಖೀಣಾಸವದೇವೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಭೋತಿ ಧಮ್ಮಾಲಪನಮತ್ತನ್ತಿ ಸಭಾವಕಥನಮತ್ತಂ।
ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಸತ್ಥು ಆಣಾಚಕ್ಕಂ। ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮತೋ ಆಗತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ತತ್ಥ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮತೋ ಆಗತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ಇತರೇಸಂ ದೇಸನಾಧಮ್ಮತೋ ಆಗತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ದುವಿಧೇಪಿ ಞಾಣಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಞಾಣಸೀಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿವೇಧಞಾಣಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಞಾಣಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಭಗವಾ ತಾನಿ ಸಟ್ಠಿ ನಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಸಟ್ಠಿ ನಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಸಿದ್ಧಾನೀತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಟ್ಠಿಯಾ ಚ ನಯಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಿಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಂ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ, ತಂಯೇವ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ। ತನ್ತಿ ದೇಸನಾಞಾಣಂ। ಏಸ ಭಗವಾ। ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪಟಿನಿಧಿಭೂತಪುಗ್ಗಲರಹಿತೋ। ಏಕಸದಿಸಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಸ್ಸ।
ಸೀಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಅಗ್ಗಪಸಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೪. ಚತುತ್ಥೇ ಅಗ್ಗೇಸು ಪಸಾದಾತಿ ಸೇಟ್ಠೇಸು ಪಸಾದಾ। ಅಗ್ಗಾ ವಾ ಪಸಾದಾತಿ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾ ಪಸಾದಾ। ಸೇಟ್ಠವಚನೋ ಹೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅಗ್ಗಸದ್ದೇನ ಬುದ್ಧಾದಿರತನತ್ತಯಂ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇಸು ಭಗವಾ ತಾವ ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನ, ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ, ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನ ಚ ಅಗ್ಗೋ। ಸೋ ಹಿ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಂ ದಸನ್ನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪವಿಚಯಞ್ಚ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಚ ಪಯೋಜನೇಹಿ ಚ ಸೇಸಜನೇಹಿ ಅಸದಿಸೋತಿ ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನಪಿ ಅಗ್ಗೋ। ಯೇ ಚಸ್ಸ ತೇ ಗುಣಾ ಮಹಾಕರುಣಾದಯೋ, ತೇಹಿ ಸೇಸಸತ್ತಾನಂ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಪಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮತಾಯ ಅಗ್ಗೋ। ಯೇ ಪನ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಸಮಾ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಮೇವ ರೂಪಕಾಯಗುಣೇಹಿ ಚೇವ ಧಮ್ಮಕಾಯಗುಣೇಹಿ ಚ ಸಮೋತಿ ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನಪಿ ಅಗ್ಗೋ। ತಥಾ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವತೋ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸಭಾವತೋ ಬಹುಜನಹಿತಸುಖಾವಹತೋ ಅದುತಿಯಅಸಹಾಯಾದಿಭಾವತೋ ಚ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ –
‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತುಭಾವೋ ದುಲ್ಲಭೋ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಕತಮಸ್ಸ ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ? ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಮುದ್ಧಸ್ಸ। ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ। ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹುಜನ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅದುತಿಯೋ ಅಸಹಾಯೋ ಅಪ್ಪಟಿಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಅಸಮೋ ಅಸಮಸಮೋ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಅಗ್ಗೋ। ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ? ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧-೧೭೩)।
ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಸಙ್ಘೇಹಿ ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣತಾಯ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವಾದಿನಾ ಚ ಅಗ್ಗಾ। ತಥಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಿಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಿಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸದಿಸಾ ಅಪ್ಪತರಂ ನಿಹೀನಾ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಸೇಟ್ಠಾ। ಸಯಮೇವ ತೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣತಾಯ ಸೇಟ್ಠಾ। ತಥಾ ದುಲ್ಲಭುಪ್ಪಾದಅಚ್ಛರಿಯಭಾವಬಹುಜನಹಿತಸುಖಾವಹಅದುತಿಯಾಸಹಾಯಾದಿಸಭಾವಾ ಚ ತೇ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಭಗವಾ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವೋ, ತದಗ್ಗೇನ ಅಚ್ಛರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಅಗ್ಗೇಸು ಸೇಟ್ಠೇಸು ಉತ್ತಮೇಸು ಪವರೇಸು ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ಪಸಾದಾತಿ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸದಾ।
ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅಗ್ಗೇಸು ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಗ್ಗಭೂತಾ ಪಸಾದಾ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಾ। ಯೇ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಾ, ತೇ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅಗ್ಗಭೂತಾ ಪಸಾದಾತಿ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಾ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಅಗ್ಗೇ ಖೋ ಪನ ಪಸನ್ನಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦)।
ಅಪದಾ ವಾತಿಆದೀಸು ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ನ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ। ಯಥಾ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಾಸವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಕಾಮಾಸವೋ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭) ಏತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಭೂತಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಸಮ್ಭವೇಸೀನಂ ವಾ ಅನುಗ್ಗಹಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವೇಸೀನಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಅಗ್ಗಿತೋ ವಾ ಉದಕತೋ ವಾ ಮಿಥುಭೇದತೋ ವಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨) ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಿತೋ ಚ ಉದಕತೋ ಚ ಮಿಥುಭೇದತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ‘‘ಅಪದಾ ವಾ…ಪೇ॰… ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦) ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಪದಾ ಚ ದ್ವಿಪದಾ ಚಾತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ನ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ’’ತಿ।
ರೂಪಿನೋತಿ ರೂಪವನ್ತೋ। ನ ರೂಪಿನೋತಿ ಅರೂಪಿನೋ। ಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಸಞ್ಞವನ್ತೋ। ನ ಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಅಸಞ್ಞಿನೋ। ‘‘ಅಪದಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಕಾಮಭವೋ, ರೂಪಭವೋ, ಅರೂಪಭವೋ, ಏಕವೋಕಾರಭವೋ, ಚತುವೋಕಾರಭವೋ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೋ, ಸಞ್ಞಿಭವೋ, ಅಸಞ್ಞಿಭವೋ, ನೇವಸಞ್ಞಿನಾಸಞ್ಞಿಭವೋತಿ ನವವಿಧೇಪಿ ಭವೇ ಸತ್ತೇಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಾಮಭವೋ, ರೂಪಭವೋ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೋ, ಏಕವೋಕಾರಭವೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅರೂಪಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಭವೋ, ಚತುವೋಕಾರಭವೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸಞ್ಞಿಭವಾದಯೋ ಪನ ಸರೂಪೇನೇವ ದಸ್ಸಿತಾ। ಅಪದಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಾಮಭವಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವಸಞ್ಞಿಭವಾನಂ ಏಕದೇಸೋವ ದಸ್ಸಿತೋ।
ಕಸ್ಮಾ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅಗ್ಗೋ ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಪದವಿಭಾಗೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಗುಣೇಹಿ ಅಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿ।
ಅಗ್ಗೋ ವಿಪಾಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಗ್ಗೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಪಸನ್ನಾನಂ ಯೋ ಪಸಾದೋ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮಕೋಟಿಭೂತೋ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋಪಿ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮಕೋಟಿಭೂತೋ ಉಳಾರತಮೋ ಪಣೀತತಮೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಪನ ಪಸಾದೋ ದುವಿಧೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದತೋ। ತೇಸು ಲೋಕಿಯಸ್ಸ ತಾವ –
‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ,
ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿಂ।
ಪಹಾಯ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ,
ದೇವಕಾಯಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೨; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೩೭)।
‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ, ಕಾಯೇ ಭವತಿ ಯಾ ಪೀತಿ।
ವರಮೇವ ಹಿ ಸಾ ಪೀತಿ, ಕಸಿಣೇನಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೦)।
‘‘ಸತಂ ಹತ್ಥೀ ಸತಂ ಅಸ್ಸಾ, ಸತಂ ಅಸ್ಸತರೀರಥಾ।
ಸತಂ ಕಞ್ಞಾಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಮುಕ್ಕಮಣಿಕುಣ್ಡಲಾ।
ಏಕಸ್ಸ ಪದವೀತಿಹಾರಸ್ಸ, ಕಲಂ ನಾಗ್ಘನ್ತಿ ಸೋಳಸಿಂ’’॥ (ಚೂಳವ॰ ೩೦೫)।
‘‘ಸಾಧು
ಏವಮಾದೀನಂ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ಪಸಾದಫಲವಿಸೇಸಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅಪಾಯದುಕ್ಖವಿನಿವತ್ತನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸು ಸುಖವಿಸೇಸದಾಯಕೋವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಲೋಕುತ್ತರೋ
‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ…ಪೇ॰… ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಮೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಉಜುಗತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತಿ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ…ಪೇ॰… ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ।
ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ। ಸಙ್ಖತಾತಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭೂಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತಾತಿ ಸಙ್ಖತಾ, ಸಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ। ಹೇತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚ ನ ಕೇಹಿಚಿ ಕತಾ ಸಙ್ಖತಾತಿ ಅಸಙ್ಖತಾ, ಅಪಚ್ಚಯೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಸಙ್ಖತಾನಂ ಪರಿಯೋಸಿತಭಾವೇನ ‘‘ಅಸಙ್ಖತಾ’’ತಿ ಪುಥುವಚನಂ। ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಯೋ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೋ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಭಾವತೋ ಸನ್ತತರಪಣೀತತರಭಾವತೋ ಗಮ್ಭೀರಾದಿಭಾವತೋ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಿಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ಪವರನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ಯೋ ಅಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮದನಿಮ್ಮದನೋತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನವೇವಚನಾನಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವಿರಾಗೋತಿಆದೀನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನೀ’’ತಿ। ರಾಗಮದಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಾನಮದಪುರಿಸಮದಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಸಬ್ಬಾ ಪಿಪಾಸಾತಿ ಕಾಮಪಿಪಾಸಾದಿಕಾ ಸಬ್ಬಾ ಪಿಪಾಸಾ। ಸಬ್ಬೇ ಆಲಯಾ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಕಾಮಾಲಯಾದಿಕಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಆಲಯಾ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಯನ್ತಿ। ವಟ್ಟಾನೀತಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಿ। ತಣ್ಹಾತಿ ಅಟ್ಠಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಣ್ಹಾ।
ಅಗ್ಗೋ ವಿಪಾಕೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ –
‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ…ಪೇ॰…’’॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೨; ಸಂ ನಿ॰ ೧.೩೭)।
‘‘ಧಮ್ಮೋತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ, ಕಾಯೇ ಭವತಿ ಯಾ ಪೀತಿ…ಪೇ॰…’’॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೦)।
‘‘ಸಾಧು ಖೋ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಗಮನಹೇತು ಖೋ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚೇ…ಪೇ॰… ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಹೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೧) –
ಏವಮಾದೀನಂ
ಸಙ್ಘಾ ವಾ ಗಣಾ ವಾತಿ ಜನಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಾ ಯಾವತಾ ಲೋಕೇ ಸಙ್ಘಾ ವಾ ಗಣಾ ವಾ। ತಥಾಗತಸಾವಕಸಙ್ಘೋತಿ ಅಟ್ಠಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ। ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಆದಿಗುಣವಿಸೇಸೇನ ತೇಸಂ ಸಙ್ಘಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ ಪವರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯದಿದನ್ತಿ ಯಾನಿ ಇಮಾನಿ। ಚತ್ತಾರಿ ಪುರಿಸಯುಗಾನಿ ಯುಗಳವಸೇನ, ಪಠಮಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಪಠಮಫಲಟ್ಠೋತಿ ಇದಮೇಕಂ ಯುಗಳಂ, ಯಾವ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಚತುತ್ಥಫಲಟ್ಠೋತಿ ಇದಮೇಕಂ ಯುಗಳನ್ತಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ ಪುರಿಸಯುಗಾನಿ। ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಏಕೋ ಪಠಮಮಗ್ಗಟ್ಠೋ, ಏಕೋ ಪಠಮಫಲಟ್ಠೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಸೋತಿ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಾ ಏಕತ್ಥಾನಿ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ, ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಪನೇವಂ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋತಿ ಯಾನಿಮಾನಿ ಯುಗಳವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಯುಗಾನಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕತೋ ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾ, ಏಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ। ಆಹುನೇಯ್ಯೋತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ। ಇಧಾಪಿ –
‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗತಾಸೇ…ಪೇ॰…’’॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೩೭)।
‘‘ಸಙ್ಘೋತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ, ಕಾಯೇ ಭವತಿ ಯಾ ಪೀತಿ…ಪೇ॰…’’॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೦)।
‘‘ಸಾಧು
ಆದೀನಂ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಘೇ ಪಸಾದಸ್ಸ ಫಲವಿಸೇಸಯೋಗೋ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗವಿಪಾಕತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಅನುತ್ತರಿಯಪಟಿಲಾಭೋ ಸತ್ತಮಭವಾದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಅನುತ್ತರಸುಖಾಧಿಗಮೋತಿ ಏವಮಾದಿಉಳಾರಫಲನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ಅಗ್ಗವಿಪಾಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಗಾಥಾಸು ಅಗ್ಗತೋತಿ ಅಗ್ಗೇ ರತನತ್ತಯೇ, ಅಗ್ಗಭಾವತೋ ವಾ ಪಸನ್ನಾನಂ। ಅಗ್ಗಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಗ್ಗಸಭಾವಂ ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿಂ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಉತ್ತಮಸಭಾವಂ, ದಸಬಲಾದಿಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಿಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಿಗುಣಸಭಾವಂ ವಾ। ವಿಜಾನತನ್ತಿ ವಿಜಾನನ್ತಾನಂ। ಏವಂ ಸಾಧಾರಣತೋ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಸಾಧಾರಣತೋ ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಗ್ಗೇ ಬುದ್ಧೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಸನ್ನಾನನ್ತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಚ ಇತರಪ್ಪಸಾದೇನ ಚ ಪಸನ್ನಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ। ವಿರಾಗೂಪಸಮೇತಿ ವಿರಾಗೇ ಉಪಸಮೇ ಚ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ರಾಗಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗಹೇತುಭೂತೇ ಅಚ್ಚನ್ತಉಪಸಮಹೇತುಭೂತೇ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖೇತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಕ್ಖಯಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಸುಖಭಾವೇನ ಸುಖೇ।
ಅಗ್ಗಸ್ಮಿಂ ದಾನಂ ದದತನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇ ರತನತ್ತಯೇ ದಾನಂ ದದನ್ತಾನಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಾನಂ। ತತ್ಥ ಧರಮಾನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಧಾತುಚೇತಿಯಾದಿಕೇ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ ಬುದ್ಧೇ ದಾನಂ ದದನ್ತಿ ನಾಮ। ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಧರೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಕರೋನ್ತಾ ಧಮ್ಮೇ ದಾನಂ ದದನ್ತಿ ನಾಮ। ತಥಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ಪೂಜೇನ್ತಾ ಸಕ್ಕರೋನ್ತಾ ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾ ಸಙ್ಘೇ ದಾನಂ ದದನ್ತಿ ನಾಮ। ಅಗ್ಗಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ಏವಂ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ ಉಳಾರಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಉಳಾರಞ್ಚ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಾನಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಅಗ್ಗಂ ಉಳಾರಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚೀಯತಿ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅಗ್ಗವಿಪಾಕತಾಯ ಅಗ್ಗಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಗ್ಗಂ ಆಯೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆಯೂತಿ ದಿಬ್ಬಂ ವಾ ಮಾನುಸಂ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಉಳಾರಂ ಪರಮಂ ಆಯು ಪವಡ್ಢತಿ ಉಪರೂಪರಿ ವಣ್ಣೋತಿ ರೂಪಸಮ್ಪದಾ। ಯಸೋತಿ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಾ। ಕಿತ್ತೀತಿ ಥುತಿಘೋಸೋ। ಸುಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ। ಬಲನ್ತಿ ಕಾಯಬಲಞ್ಚೇವ ಞಾಣಬಲಞ್ಚ।
ಅಗ್ಗಸ್ಸ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ದಾನಂ ದಾತಾ। ಅಥ ವಾ ಅಗ್ಗಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾನಂ ಉಳಾರಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಂ ಪವತ್ತೇತಾ। ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಸಮಾಹಿತೋತಿ ಅಗ್ಗೇನ ಪಸಾದಧಮ್ಮೇನ ದಾನಾದಿಧಮ್ಮೇನ ಚ ಸಂಹಿತೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಚಲಪ್ಪಸಾದಯುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ವಿಪಾಕಭೂತೇಹಿ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಯುತ್ತೋ। ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಪಮೋದತೀತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಭಾವಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಅಧಿಗತೋ, ಅಗ್ಗಭಾವಂ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಫಲಂ ಅಧಿಗತೋ ಪಮೋದತಿ ಅಭಿರಮತಿ ಪರಿತುಸ್ಸತೀತಿ।
ಅಗ್ಗಪಸಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ವಸ್ಸಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಅರಿಯೇ ಞಾಯೇತಿ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೇ ನಿದ್ದೋಸೇ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮಭಾವತೋ ಞಾಯೇ ಕಾರಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಞಾಯತಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಮತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ವಾ ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ ಏತೇನಾತೀ ಞಾಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಸೋ ಏವ ಚ ಸಮ್ಪಾಪಕಹೇತುಭಾವತೋ ಕಾರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಧ ಪನ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹವಿಪಸ್ಸನಕೇ ಮಗ್ಗೇ’’ತಿ। ಗಾಥಾಸು ‘‘ಞಾಯಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ವಸ್ಸಕಾರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ದೋಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೬. ಛಟ್ಠೇ ಉಕ್ಕಾಹಿ ಧಾರಿಯಮಾನಾಹೀತಿ ದೀಪಿಕಾಹಿ ಧಾರಿಯಮಾನಾಹಿ, ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಸು ಜಾಲೇತ್ವಾ ಧಾರಿಯಮಾನಾಸು ಮಾಪಿತತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಞ್ಹಿ ನಗರಂ ‘‘ಮಙ್ಗಲದಿವಸೇ ಸುಖಣೇ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮೀ’’ತಿ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ಉಕ್ಕಾಸು ಧಾರಿಯಮಾನಾಸು ಮಾಪಿತಂ। ಉಕ್ಕಾಸು ಠಾತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ, ಉಕ್ಕಾಸು ವಿಜ್ಜೋತಯನ್ತೀಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ। ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಭೂಮಿಭಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಾ ನಗರೀ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗುಣಯೋಗತೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತೀ’’ತಿ। ಸೇತಬ್ಯನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ನಾಮಂ। ತಂ ಪನ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಜಾತನಗರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀತೇ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಜಾತನಗರ’’ನ್ತಿ।
ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛರಣಕ್ಖಣೇ। ಅನ್ತರತೋತಿ ಹದಯೇ। ಅನ್ತರಾತಿ ಆರಮ್ಭನಿಬ್ಬತ್ತೀನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ। ಅನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ಅನ್ತರಾಳೇ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತದನ್ತರಂ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೪೪; ೧೦.೭೫), ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ ಗಣನತೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨೮.೩), ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಂ ಓಪಪಾತೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೪೨೬) ಚ ಆದೀಸು ವಿಯ ಕಾರಣವೇಮಜ್ಝೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಾ ಏವ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ನ ಪನ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣವಿವರೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಅನ್ತರಅನ್ತರಿಕಸದ್ದಾ। ಅನ್ತರಾಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ।
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ – ಯೇಸು ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ತೇಸು ಅನ್ತರಸದ್ದೋಪಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಸದ್ದತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತರಸದ್ದೋ ಉದಾಹಟೋ। ಅನ್ತರಾಸದ್ದೋ ಏವ ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ’’ತಿ ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಯೋಗೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ।
ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಹಾಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಭಗವತಿ ಧಾತೂನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಕುಸಿನಾರನಗರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೇಹಿ ಸೇಸರಾಜೂಹಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಾತುಯೋ ವಾ ದೇನ್ತು ಯುದ್ಧಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕೋಸಿನಾರಕೇಹಿ ಮಲ್ಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕತಂ ವಿವಾದಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ। ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೇಸಂ ವಿವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏತೇ ರಾಜಾನೋ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಟ್ಠಾನೇ ವಿವಾದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಪತಿರೂಪಂ, ಅಲಂ ಇಮಿನಾ ಕಲಹೇನ, ವೂಪಸಮೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಉನ್ನತೇ ಪದೇಸೇ ಠತ್ವಾ ದ್ವೇಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಂ ದೋಣಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ
‘‘ಸುಣನ್ತು ಭೋನ್ತೋ ಮಮ ಏಕವಾಚಂ,
ಅಮ್ಹಾಕ ಬುದ್ಧೋ ಅಹು ಖನ್ತಿವಾದೋ।
ನ ಹಿ ಸಾಧುಯಂ ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ,
ಸರೀರಭಾಗೇ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಪಹಾರೋ॥
‘‘ಸಬ್ಬೇವ ಭೋನ್ತೋ ಸಹಿತಾ ಸಮಗ್ಗಾ,
ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಕರೋಮಟ್ಠಭಾಗೇ।
ವಿತ್ಥಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತು ದಿಸಾಸು ಥೂಪಾ,
ಬಹೂ ಜನಾ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪಸನ್ನಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೩೭) –
ಇಮಂ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ವತ್ವಾ ತಂ ಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಅಟ್ಠಧಾ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಹಾಕಲಹಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಧಾತುಯೋ ಭಾಜೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಲಕ್ಖಣಚಕ್ಕಾನೀತಿ ದ್ವೀಸು ಪಾದತಲೇಸು ದ್ವೇ ಲಕ್ಖಣಚಕ್ಕಾನಿ।
ಆಸವೇನಾತಿ ದೇವೂಪಪತ್ತೀತಿ ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬತಾಯ ವಿನಿಮುತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ। ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ ಆಕಾಸಚಾರೀ। ಅಹನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ದೋಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಅಪರಿಹಾನಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೭. ಸತ್ತಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಸನ್ತಿಕೇಯೇವ ಚರತೀತಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಸನ್ತಿಕೇಯೇವ ಚರತಿ ‘‘ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮಾದರತೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನೇ ರತೋ ಅಭಿರತೋ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನೇವ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಮಾದಂ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಆದಿಭಯಹೇತುತೋ ಪಮಾದಂ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ। ಅಭಬ್ಬೋ ಪರಿಹಾನಾಯಾತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ವಾ ಪರಿಹಾನಾಯ ಅಭಬ್ಬೋ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾತೋ ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತತೋ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಇತರಾನಿ ಚ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ।
ಅಪರಿಹಾನಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಪತಿಲೀನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಗಾಹೇನ ವಾ ತಕ್ಕೇನ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿ। ಲಾಭೀ ಹಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಇತರೋ ತಕ್ಕಮತ್ತೇನ। ಅನನ್ತವಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ವಡ್ಢಿತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಗಾಹೇನ ವಾ ತಕ್ಕೇನ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿ। ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಜೀವೋ ಸರೀರಞ್ಚ ಏಕಮೇವ ವತ್ಥೂತಿ ಉಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾನೀತಿ ಸಕಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ। ವನ್ತಾನೀತಿ ಇದಂ ಪುನ ಅನಾದಿಯನಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಚತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಕೇಚಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನಯಿದಮೇವನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವನ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಯಂ ಯೇನ ವನ್ತಂ, ನ ಸೋ ತಂ ಪುನ ಆದೀಯತಿ। ವನ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಸನ್ತತಿಲಗ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ನಯಿದಮೇವನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮುತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛಿನ್ನಬನ್ಧನಾನಿ ಕತಾನೀ’’ತಿ, ಸನ್ತತಿತೋ ವಿನಿಮೋಚನವಸೇನ ಛಿನ್ನಬನ್ಧನಾನಿ ಕತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುತ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಮುತ್ತಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಫಲಂ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಏವಮಿದನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಹೀನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದುನ್ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಪುನ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಥಾ ನ ಪುನ ಚಿತ್ತಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾನೀ’’ತಿ।
ಕಾಮೇಸನಾತಿ ಕಾಮಾನಂ ಏಸನಾ, ಕಾಮಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಏಸನಾ ಕಾಮೇಸನಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಕಾಮೇಸನಾ? ಯೋ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಕಾಮನನ್ದೀ ಕಾಮಪಿಪಾಸಾ ಕಾಮಮುಚ್ಛಾ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ, ಅಯಂ ‘‘ಕಾಮೇಸನಾ…ಪೇ॰… ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಾ’’ತಿ। ಭವಾನಂ ಏಸನಾ ಭವೇಸನಾ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಭವೇಸನಾ? ಯೋ ಭವೇಸು ಭವಚ್ಛನ್ದೋ…ಪೇ॰… ಭವಜ್ಝೋಸಾನಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಭವೇಸನಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭವೇಸನರಾಗೋ ರೂಪಾರೂಪಭವಪತ್ಥನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಭವೇಸನಾ ಪನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ।
ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಏಸನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ। ಸಾ ಚ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸಮ್ಮತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ಗವೇಸನವಸೇನ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಏಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಏಸನಾಪಿ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ? ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋತಿ ವಾ, ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ವಾ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರನ್ತಿ ವಾ, ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ವಾ, ಯಾ ಏವರೂಪಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಾಯಿಕಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ ಗಾಹೋ ಪತಿಟ್ಠಾಹೋ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಪರಾಮಾಸೋ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ ಮಿಚ್ಛಾಪಥೋ ಮಿಚ್ಛತ್ತಂ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೧೯)।
ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಏಸನಾ ದಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ರಾಗದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏಸನಾತಿ
‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಕಾಮೇಸನಾ? ಕಾಮರಾಗೋ ತದೇಕಟ್ಠಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮೇಸನಾ। ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಭವೇಸನಾ? ಭವರಾಗೋ ತದೇಕಟ್ಠಂ ಅಕುಸಲಂ
ನವವಿಧಮಾನೋತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೦೮; ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೨೧; ವಿಭ॰ ೮೬೬; ಮಹಾನಿ॰ ೨೧) ಆಗತೋ ನವವಿಧಮಾನೋ।
‘‘ಕಾಮೇಸನಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಯ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ ಸಹಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ। ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇನ ಹಿ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಕರಣತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಮೇಸನಾ ಭವೇಸನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಏಸನಾ’’ತಿ। ತಾಸು ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತಿಸಚ್ಚಪರಾಮಾಸೋ, ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಸಮುಸ್ಸಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಇತಿ ಏವಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಪರಾಮಾಸೋ ಇತಿಸಚ್ಚಪರಾಮಾಸೋ। ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಹೇತುಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಜ್ಜಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೩೧೦)। ತಾ ಏವ ಚ ಉಪರೂಪರಿ ವುದ್ಧಿಯಾ ಮಾನಲೋಭಾದಿಕಿಲೇಸಸಮುಸ್ಸಯನೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸಮುಸ್ಸಯನೇನ ಚ ಸಮುಸ್ಸಯಾ, ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಸಮಾನಾ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಹೇತುಕಾ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖೂಪಚಯತೋ ಹೇತುಭೂತಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಸಬ್ಬರಾಗವಿರತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಾಮಭವರಾಗೇಹಿ ವಿರತ್ತಸ್ಸ। ತತೋ ಏವ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿನೋ ಅರಹತೋ। ಏಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಕಾಮೇಸನಾ, ಭವೇಸನಾ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಾ ಪಹೀನಾ। ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಸಮೂಹತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಾ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಚ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತಾ। ಏವಮ್ಪಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಪತಿಲೀನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಉಜ್ಜಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೩೯. ನವಮೇ ಅನುಕುಲಯಞ್ಞನ್ತಿ ಅನುಕುಲಂ ಕುಲಾನುಕ್ಕಮಂ ಉಪಾದಾಯ ದಾತಬ್ಬದಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ…ಪೇ॰… ಕುಲಾನುಕುಲವಸೇನ ಯಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ವಂಸಪರಮ್ಪರಾಯ ಪಚ್ಛಾ ದುಗ್ಗತಪುರಿಸೇಹಿ ಪದಾತಬ್ಬದಾನಂ। ಏವರೂಪಂ ಕುಲಂ ಸೀಲವನ್ತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನಿಬದ್ಧದಾನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ದಲಿದ್ದಾನಿಪಿ ನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ। ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಘರೇ ಪಞ್ಚ ಸಲಾಕಭತ್ತಸತಾನಿ ದೀಯಿಂಸು। ದನ್ತಮಯಸಲಾಕಾನಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ಅಥ ತಂ ಕುಲಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಾಲಿದ್ದಿಯೇನ ಅಭಿಭೂತಂ। ಏಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ದಾರಿಕಾ ಏಕಸಲಾಕತೋ ಉದ್ಧಂ ದಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಸಾಪಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಾತವಾಹನಂ ರಟ್ಠಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಖಲಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಲದ್ಧಧಞ್ಞೇನ ತಂ ಸಲಾಕಂ ಅದಾಸಿ। ಏಕೋ ಥೇರೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ। ರಾಜಾ ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ। ಸಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುನ ಪಞ್ಚಪಿ ಸಲಾಕಸತಾನಿ ಪವತ್ತೇಸಿ।
ಅಸ್ಸಮೇಧನ್ತಿಆದೀಸು ಪೋರಾಣಕರಾಜಕಾಲೇ ಕಿರ ಸಸ್ಸಮೇಧಂ, ಪುರಿಸಮೇಧಂ, ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ, ವಾಚಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಅಹೇಸುಂ, ಯೇಹಿ ರಾಜಾನೋ ಲೋಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿಂಸು। ತತ್ಥ ನಿಪ್ಫನ್ನಸಸ್ಸತೋ ದಸಮಭಾಗಗ್ಗಹಣಂ ಸಸ್ಸಮೇಧಂ ನಾಮ, ಸಸ್ಸಸಮ್ಪಾದನೇ ಮೇಧಾವಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾಯೋಧಾನಂ ಛಮಾಸಿಕಭತ್ತವೇತನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಪುರಿಸಮೇಧಂ ನಾಮ, ಪುರಿಸಸಙ್ಗಣ್ಹನೇ ಮೇಧಾವಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಲಿದ್ದಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥೇ ಲೇಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ವಿನಾ ವಡ್ಢಿಯಾ ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಧನಾನುಪ್ಪದಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ ನಾಮ। ತಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪಾಸೇತಿ ಹದಯೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಯ ಠಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಪಾಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ತಾತ, ಮಾತುಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಸಣ್ಹವಾಚಾಭಣನಂ ವಾಚಾಪೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಪೇಯ್ಯವಜ್ಜಂ ಪಿಯವಚನತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಚತೂಹಿ ವತ್ಥೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ರಟ್ಠಂ ಇದ್ಧಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಫೀತಞ್ಚ ಪಹೂತಅನ್ನಪಾನಂ ಖೇಮಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ, ಮನುಸ್ಸಾ ಮುದಾ ಮೋದನಾ ಉರೇ ಪುತ್ತೇ ನಚ್ಚೇನ್ತಾ ಅಪಾರುತಘರದ್ವಾರಾ ವಿಹರನ್ತಿ। ಇದಂ ಘರದ್ವಾರೇಸು ಅಗ್ಗಳಾನಂ ಅಭಾವತೋ ನಿರಗ್ಗಳನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಂ ಪೋರಾಣಿಕಾ ಪವೇಣೀ। ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಇಮಞ್ಚ ರಟ್ಠಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಾ ಉಮ್ಮೂಲಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಮೇಧಂ ಪುರಿಸಮೇಧನ್ತಿಆದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ಯಞ್ಞೇ ನಾಮ ಅಕಂಸು। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧಮ್ಮಿಯಸುತ್ತೇ –
‘‘ತೇಸಂ
ತೇ ತತ್ಥ ಮನ್ತೇ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ, ಓಕ್ಕಾಕಂ ತದುಪಾಗಮು’’ನ್ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೩೦೧-೩೦೪)।
ಇದಾನಿ ‘‘ಅಸ್ಸಮೇಧ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮೇಧನ್ತೀತಿ ವಧೇನ್ತಿ। ದ್ವೀಹಿ ಪರಿಯಞ್ಞೇಹೀತಿ ಮಹಾಯಞ್ಞಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪಚ್ಛಾ ಚ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪರಿವಾರಯಞ್ಞೇಹಿ। ಸತ್ತನವುತಿಪಞ್ಚಪಸುಸತಘಾತಭಿಂಸನಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತನವುತಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಸುಸತಾನಂ ಮಾರಣೇನ ಭೇರವಸ್ಸ ಪಾಪಭೀರುಕಾನಂ ಭಯಾವಹಸ್ಸ। ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ –
‘‘ಛಸತಾನಿ ನಿಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಸೂನಂ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಹನಿ।
ಅಸ್ಸಮೇಧಸ್ಸ ಯಞ್ಞಸ್ಸ, ಊನಾನಿ ಪಸೂಹಿ ತೀಹೀ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧೨೦)।
ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಯುಗಚ್ಛಿದ್ದೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬದಣ್ಡಕಂ। ಪಾಸನ್ತೀತಿ ಖಿಪನ್ತಿ। ಸಂಹಾರಿಮೇಹೀತಿ ಸಕಟೇಹಿ ವಹಿತಬ್ಬೇಹಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಏಕೋ ರಾಜಾ ಸಮ್ಮಾಪಾಸಂ ಯಜನ್ತೋ ಸರಸ್ಸತಿನದಿತೀರೇ ಪಥವಿಯಾ ವಿವರೇ ದಿನ್ನೇ ನಿಮುಗ್ಗೋಯೇವ ಅಹೋಸಿ, ಅನ್ಧಬಾಲಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಗತಾನುಗತಿಗತಾ ‘‘ಅಯಂ ತಸ್ಸ ಸಗ್ಗಗಮನಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಾಸಯಞ್ಞಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಮುಗ್ಗೋಕಾಸತೋ ಪಭುತೀ’’ತಿ। ಅಯೂಪೋ ಅಪ್ಪಕದಿವಸೋ ಯಾಗೋ, ಸಯೂಪೋ ಬಹುದಿವಸಂ ನೇಯ್ಯೋ ಸತ್ರಯಾಗೋತಿ। ಮನ್ತಪದಾಭಿಸಙ್ಖತಾನಂ ಸಪ್ಪಿಮಧೂನಂ ವಾಜಮಿತಿ ಸಮಞ್ಞಾ। ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಗೋಮಹಿಂಸಾದಿ ಸತ್ತರಸಕದಕ್ಖಿಣಸ್ಸ। ಸಾರಗಬ್ಭಕೋಟ್ಠಾಗಾರಾದೀಸು ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಳನ್ತಿ ನಿರಗ್ಗಳೋ। ತತ್ಥ ಕಿರ ಯಞ್ಞೇ ಅತ್ತನೋ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಅನಿಗೂಹಿತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾತೀಯತಿ।
ಮಹಾರಮ್ಭಾತಿ ಬಹುಪಸುಘಾತಕಮ್ಮಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ವಿವಿಧಾ ಯತ್ಥ ಹಞ್ಞರೇ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಮಹಾಕಿಚ್ಚಾ ಮಹಾಕರಣೀಯಾ’’ತಿ ಪಠಮೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋ। ದುತಿಯೋ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ‘‘ಮಹಾರಮ್ಭಾತಿ ಪಪಞ್ಚವಸೇನ ಅಜೇಳಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆರದ್ಧೋ। ನಿರಾರಮ್ಭಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನನು ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಫಲಂ ನುಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಲಭಾವಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ನ ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಮಹಪ್ಫಲಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರವಸೇಸತ್ಥೇ’’ತಿಆದಿ। ಅನುಗತಂ ಕುಲನ್ತಿ ಅನುಕುಲಂ, ಕುಲಾನುಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾದಿಂ ಪುಬ್ಬಪುರಿಸೇಹಿ ಪಟ್ಠಪಿತಂ ಅಪರಾಪರಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಯೇ ಅಞ್ಞೇ ಅನುಕುಲಂ ಯಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ।
ಉಜ್ಜಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಉದಾಯಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦. ದಸಮೇ ಪಾಣಸಮಾರಮ್ಭರಹಿತನ್ತಿ ಪಾಣಘಾತರಹಿತಂ। ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ ಸುಖಂ ಲೋಕಂ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಬ್ಯಾಪಾದವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ ನಿದ್ದುಕ್ಖಂ। ಪರಪೀಳಾಭಾವೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ। ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಸುಖಬಹುಲತ್ತಾ ಸುಖಂ ಏಕನ್ತಸುಖಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಝಾನಪುಞ್ಞೇನ, ಇತರಪುಞ್ಞೇನ ಪನ ತದಞ್ಞಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತಂ ಸುಖಂ ಲೋಕಂ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸಪ್ಪಞ್ಞೋ ಉಪೇತಿ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಉದಾಯಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚಕ್ಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।