೫. ಪರಿಸವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೪೩. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ, ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ, ಅವಜ್ಜೇ ವಜ್ಜಸಞ್ಞಿತಾಯ, ವಜ್ಜೇ ಅವಜ್ಜಸಞ್ಞಿತಾಯ ನಳೋ, ಮಾನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉನ್ನಳಾತಿ ಉಗ್ಗತನಳಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಟ್ಠಿತತುಚ್ಛಮಾನಾ’’ತಿ। ಮಾನೋ ಹಿ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಸದಿಸೋತಿ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸತೋ ತುಚ್ಛೋ। ಚಾಪಲ್ಲೇನಾತಿ ಚಪಲಭಾವೇನ, ತಣ್ಹಾಲೋಲುಪ್ಪೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುಖಖರಾತಿ ಮುಖೇನ ಫರುಸಾ, ಫರುಸವಾದಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚಾತಿ ವಿಸ್ಸಟವಚನಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಿತಾಯ ಅಪರಿಯನ್ತವಚನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸಂಯತವಚನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸತಿನೋತಿ ಸತಿವಿರಹಿತಾ। ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಸತಿಯಾ ಸತಿಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ನ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನಾ, ತಂಯೋಗನಿವತ್ತಿಯಂ ಚಾಯಂ ಅಕಾರೋ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೨), ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೭೬) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ, ಪಞ್ಞಾರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಳಿಯಂ ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಉಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತಾ। ಸಮಾಧಿವಿರಹೇನ ಲದ್ಧೋಕಾಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ತೇಸಂ ಸಮಾಧಿವಿರಹಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪರಿಬ್ಭಮತಿ ವನಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ವನಸಾಖಾಸು। ಪಾಕತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಸಂವರಾಭಾವೇನ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ವಿಯ ವಿವಟಇನ್ದ್ರಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಕತಿಯಾ ಠಿತೇಹೀ’’ತಿಆದಿ। ವಿವಟೇಹೀತಿ ಅಸಂವುತೇಹಿ।
೪೪. ದುತಿಯೇ ಭಣ್ಡನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಲಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ಕಲಹಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಪರಿಭಾಸಾ ತಂಸದಿಸೀ ಚ ಅನಿಟ್ಠಕಿರಿಯಾ ಭಣ್ಡನಂ ನಾಮ। ಕಲಹಜಾತಾತಿ ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೋ ಕಲಹೋ ಜಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಲಹಜಾತಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಿರುದ್ಧವಾದನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರುದ್ಧವಾದಭೂತಂ ವಿವಾದಂ। ಮುಖಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ವಾಚಾ ಇಧ ‘‘ಮುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಬ್ಭಾಸಿತಾ ವಾಚಾ ಮುಖಸತ್ತಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಹಿ ಪಕತತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಏಕತೋ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಏಕತೋ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕುದ್ದೇಸೋ ನಾಮ। ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸಮಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಸಮಸಿಕ್ಖತಾ ನಾಮ ಖೀರೋದಕೀಭೂತಾತಿ ಯಥಾ ಖೀರಞ್ಚ ಮೇತ್ತಾಚಕ್ಖೂಹೀತಿ ಮೇತ್ತಾಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಓಲೋಕನಚಕ್ಖೂಹಿ। ತಾನಿ ಹಿ ಪಿಯಭಾವದೀಪನತೋ ‘‘ಪಿಯಚಕ್ಖೂನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
೪೫. ತತಿಯೇ ಅಗ್ಗವತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಉತ್ತಮಪರಿಯಾಯೋ, ತೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಗಹಣಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗ್ಗವತೀತಿ ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲವತೀ’’ತಿಆದಿ। ಅವಿಗತತಣ್ಹತಾಯ ತಂ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಬಹುಂ ಲನ್ತಿ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಬಹುಲಾ, ಬಹುಲಾ ಏವ ಬಾಹುಲಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬)। ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಬಹುಭಾವಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಯ ಆದರಗಾರವಾಭಾವತೋ ಸಿಥಿಲಂ ಅದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಾಥಲಿಕಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಿಥಿಲನ್ತಿ ಚ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಿಥಿಲಸದ್ದೇನ ವಾ ಸಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಥಲಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಾಥಲಿಕಾತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅವಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನ, ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಧಿವಿವೇಕೇತಿ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗತಾಯ ಉಪಧಿವಿವಿತ್ತೇ। ಓರೋಪಿತಧುರಾತಿ ಉಜ್ಝಿತುಸ್ಸಾಹಾ। ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ।
೪೬. ಚತುತ್ಥೇ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ತಕಮೇವ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಯಥಾಸಭಾವತೋ ನಪ್ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೋ ಚ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ। ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯನಿಮಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಅಸಮುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಅಸಮುಪ್ಪತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
೪೭. ಪಞ್ಚಮೇ ‘‘ಪರಿಸಾಕಸಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸಟಪರಿಸಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಕಸಟಪರಿಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಪರಿಸಾಕಸಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಸಾಮಣ್ಡೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
೪೮. ಛಟ್ಠೇ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಅಗಾಧಾ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹಾ। ಪಾಳಿವಸೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ವಿಸಯೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ, ತಮಾಹ। ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಾ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ। ‘‘ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಲ್ಲಸುತ್ತಸದಿಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಮನಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೭೯) ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರತಾಯ ಲಬ್ಭನತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ತಾ ಗಾಥಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯರೂಪಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಹಿ ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಮ್ಭೀರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪುಬ್ಬಾಪರಮ್ಪೇತ್ಥ ಕಾಸಞ್ಚಿ ಗಾಥಾನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಳ್ಹಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಪಾಳಿವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಸ್ಸ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೯ ಆದಯೋ) ಅತ್ಥವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ। ಲೋಕಂ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ, ನವವಿಧೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಧಮ್ಮೋ। ಸೋ ಅತ್ಥಭೂತೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಅತ್ಥದೀಪಕಾ’’ತಿ।
ಸತ್ತಸುಞ್ಞಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಸತ್ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಸುಞ್ಞಂ ಕೇವಲಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ। ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಚ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬೇ ಚಾ’’ತಿ। ಕವಿನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕವಿತಾ। ಯಂ ಪನಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ತೇನ ಕತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕವಿತಾತಿ ಕವೀಹಿ ಕತಾ’’ತಿ। ಇತರನ್ತಿ ಕಾವೇಯ್ಯಾತಿ ಪದಂ, ಕಾಬ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಾಬ್ಯನ್ತಿ ಚ ಕವಿನಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ। ವಿಚಿತ್ರಅಕ್ಖರಾತಿ ವಿಚಿತ್ತಾಕಾರಕ್ಖರಾ ವಿಞ್ಞಾಪನೀಯಾ। ಸಾಸನತೋ ಬಹಿಭೂತಾತಿ ನ ಸಾಸನಾವಚರಾ। ತೇಸಂ ಸಾವಕೇಹೀತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾತಿ ಅಪಞ್ಞಾತಾನಂ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಾವಕೇಹಿ। ನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೇ ವಾಚೇನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ಸುಣನ್ತಿ, ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಾದಿಂ ನಪ್ಪಟಿಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಕೇವಲಂ ವಾಚನಸವನಮತ್ತೇನೇವ ಪರಿತುಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ। ಚಾರಿಕಂ ನ ವಿಚರನ್ತೀತಿ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ಥಾದಿಂ ಜಾನನ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ಚಾರಿಕಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧತೋ। ಕಥಂ ರೋಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಭಾವತೋ ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ‘‘ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ। ಅನುತ್ತಾನೀಕತನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಸನ್ನಿವೇಸಾದಿನಾ ಅನುತ್ತಾನೀಕತಂ। ಕಙ್ಖಾಯಾತಿ ಸಂಸಯಸ್ಸ।
೪೯. ಸತ್ತಮೇ ಕಿಲೇಸೇಹೀ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ। ತದೇವ ಗರು ಗರುಕಾತಬ್ಬಂ ಏತೇಸಂ, ನ ಧಮ್ಮೋತಿ ಆಮಿಸಗರೂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಲಾಮಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪರಿಸಾ’’ತಿ। ಉಭತೋ ಭಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ। ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ವಿಮುತ್ತೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸಮಥಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಖೀಣಾಸವೋ’’ತಿ ಕಾಯೇನಾತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ। ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞಿತಂ ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ। ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಯಥಾ ಆಲೋಚಿತಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ। ನ ತು ವಿಮುತ್ತೋ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ। ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅನನ್ತರೋ ಕಾಲೋ ದಿಟ್ಠನ್ತೋ, ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಠಮಫಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಾವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ಛಸು ಠಾನೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ।
ಸದ್ದಹನ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಮತ್ತೇನ ವಿಮುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಅವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಛಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಪಠಮಫಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಛಸು ಠಾನೇಸು। ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ। ಸದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಭೋಪಿ ಹೇತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾಯೇವ। ಇಮಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಏಕನ್ತಪಾಸಂಸೇಸು ಅರಿಯೇಸು ಗಯ್ಹಮಾನೇಸು ಇಮಂ ಏಕನ್ತನಿನ್ದಿತಂ ಲಾಮಕಂ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಸಬ್ಬೇಸು ಸಬ್ಬತಾ ಸದಿಸೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ವಿಸೇಸೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ವಿಸಭಾಗೇ ಪನ ಸತಿ ಏವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಪಟಭಾವೇನ ವಿಯ ಚಿತ್ತಪಟಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಚ್ಚೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಗನ್ಥಿತಾತಿ ಅವಬದ್ಧಾ। ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಮುಚ್ಛಂ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪನ್ನಾ। ಛನ್ದರಾಗಅಪಕಡ್ಢನಾಯಾತಿ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಅಪನಯನತ್ಥಂ। ನಿಸ್ಸರಣಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ತತೋ ನಿಸ್ಸರಣಾವಹಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿರಹಿತಾ।
ಪಞ್ಞಾಧುರೇನಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ। ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸೋತಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸರಣತೋ। ಕಾಯಸಕ್ಖೀ ನಾಮ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣತೋ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ। ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಹಿ ರೂಪಕಾಯತೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸೇಸಕಾಯತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಞ್ಚೇತಂ। ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವಾ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಝಾನಫಸ್ಸರಹಿತಾಯ ಸಾತಿಸಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
೫೦. ಅಟ್ಠಮೇ ನ ಸಮಾತಿ ವಿಸಮಾ। ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ವಿಸಮತ್ತಾ ತತೋ ಏವ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಲನಂ ಸುಲಭನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ನಿಪ್ಪಕ್ಖಲನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಕ್ಖಲನಾಭಾವೇನ। ಉದ್ಧಮ್ಮಾನೀತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪೇತಾನಿ। ಉಬ್ಬಿನಯಾನೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೫೧. ನವಮೇ ಅಧಮ್ಮಿಕಾತಿ ಅಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿದ್ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ, ಧಮ್ಮರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೫೨. ದಸಮೇ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ। ನ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಯಥಾ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಇತರೀತರೇ ನ ಸಮ್ಮಾ ಜಾನಾಪೇನ್ತಿ। ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸತಿ ತತ್ಥ ಯುತ್ತಪತ್ತಕರಣೇನ ಸಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತೇ ಪನ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ನ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ। ನ ಪೇಕ್ಖಾಪೇನ್ತೀತಿ ತಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಪೇಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ। ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಪಕ್ಖಸ್ಸ ಬಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞತ್ತಿಬಲಾ। ನ ತಥಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀತಿ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಿಆಧಾನಗ್ಗಾಹಿದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಭಾವೇನ ತಥಾ ನ ಮನ್ತೇನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಥಾಮಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ।
ಪರಿಸವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಠಮಪಣ್ಣಾಸಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ।
೨. ದುತಿಯಪಣ್ಣಾಸಕಂ