(೧೮) ೩. ಉಪಾಸಕವಗ್ಗೋ
೧-೬. ಸಾರಜ್ಜಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೧೭೧-೧೭೬. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥೇ ನತ್ಥಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಚಮೇ ಉಪಾಸಕಪಚ್ಛಿಮಕೋತಿ ಉಪಾಸಕನಿಹೀನೋ। ‘‘ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಇದಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಕೋತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಂ ಮಙ್ಗಲಮೇವ ಪತ್ಥಿಯಾಯತಿ। ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ನೋ ಪತ್ಥಿಯಾಯತಿ। ಇಮಮ್ಹಾ ಸಾಸನಾತಿ ಇತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನತೋ। ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ। ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ‘‘ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞೀ ಗವೇಸತಿ। ಏತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣಪರಿಯೇಸನಪುಬ್ಬಕಾರೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಛಟ್ಠಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಸಾರಜ್ಜಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭-೮. ವಣಿಜ್ಜಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ
೧೭೭-೮. ಸತ್ತಮೇ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಕತಂ ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ। ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋತಿ ಇದಂ ಪನ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ। ಸೂಕರಮಿಗಾದಯೋ ಪೋಸೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಿಕ್ಕಯೋತಿ ಸೂಕರಮಿಗಾದಯೋ ಪೋಸೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಮಂಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೋಪರಾಧನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಕರಣೀಯಾ ವುತ್ತಾ, ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ, ಮಂಸವಿಸವಣಿಜ್ಜಾ ವಧಹೇತುತೋ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ ಪಮಾದಟ್ಠಾನತೋ। ಅಟ್ಠಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ವಣಿಜ್ಜಾಸುತ್ತಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಗಿಹಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೯. ನವಮೇ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನನ್ತಿ ಅಭಿಚೇತೋತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ವಾ, ಅಭಿಚೇತಸಿ ಜಾತಾನಿ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ, ಅಭಿಚೇತೋ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವಾ ಆಭಿಚೇತಸಿಕಾನಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉತ್ತಮಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತಾನ’’ನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಾನಂ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಾನಿ ಹಿ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಝಾಯಿನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
ಚತುಬ್ಬಿಧಮೇರಯನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಾಸವೋ, ಫಲಾಸವೋ, ಗುಳಾಸವೋ, ಮಧ್ವಾಸವೋತಿ ಏವಂ ಚತುಪ್ಪಭೇದಂ ಮೇರಯಂ। ಪಞ್ಚವಿಧಞ್ಚ ಸುರನ್ತಿ ಪೂವಸುರಾ, ಪಿಟ್ಠಸುರಾ, ಓದನಸುರಾ, ಕಿಣ್ಣಪಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಸಮ್ಭಾರಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಪ್ಪಭೇದಂ ಸುರಂ। ಪುಞ್ಞಂ ಅತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪುಞ್ಞತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪುಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಗಿಹಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಗವೇಸೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೮೦. ದಸಮೇ ಸುಕಾರಣನ್ತಿ ಬೋಧಿಪರಿಪಾಚನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಸುನ್ದರಂ ಕಾರಣಂ। ಮನ್ದಹಸಿತನ್ತಿ ಈಸಕಂ ಕಹಂ ಕಹನ್ತಿ ಹಾಸಸದ್ದಸ್ಸ ಅನುಕರಣಮೇತಂ। ಹಟ್ಠಪ್ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತನ್ತಿ ಹಟ್ಠಸ್ಸ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಮತ್ತಂ। ಯಥಾ ಗಹಿತಸಙ್ಕೇತಾ ‘‘ಪಹಟ್ಠೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ।
ಇದಾನಿ ಇಮಿನಾ ಪಸಙ್ಗೇನ ಹಾಸಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹಸಿತಞ್ಚ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನವಸೇನಪಿ ಹಾಸೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಪಗೇವ ದೋಮನಸ್ಸವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇರಸಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇಹೀ’’ತಿ। ನನು ಚ ಕೇಚಿ ಕೋಧವಸೇನಪಿ ಹಸನ್ತೀತಿ? ನ, ತೇ ಸಮ್ಪಿಯನ್ತಿ ಕೋಧವತ್ಥುಂ ತತ್ಥ ‘‘ಮಯಂ ದಾನಿ ಯಥಾಕಾಮಕಾರಿತಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತರೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತೇನೇವ ಹಾಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ತೇಸೂತಿ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಉಳಾರತಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸದಿಸೇ। ದುಬ್ಬಲಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಅನುಳಾರಆರಮ್ಮಣೇ।
‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ…ಪೇ॰… ಉಪ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಥಾ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಹೇತುಕಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇಹಿ ಭಗವತೋ ಸಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ತಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೯೬೮) ಪನ ‘‘ಅತೀತಂಸಾದೀಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಞಾಣಂ ವತ್ವಾ ‘ಇಮೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತೀ’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ‘ಭಗವತೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಇಮಿನಾ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸಿತಕರಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನುವತ್ತಕತ್ತಾ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏವಂ ಪನ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಭಾವೇ ಸತಿ ನ ಕೋಚಿ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾನಂ ವಿರೋಧೋ। ತಥಾ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೬೮) ‘‘ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಂ ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ತಥಾರೂಪೇ ಕಾಲೇ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಭಾವಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಸ್ಸಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ನ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತೇ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನಭಾವೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜತೀತಿ।
ಹಸಿತನ್ತಿ ಸಿತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪೀ’’ತಿ। ಸಮೋಸರಿತಾ ವಿಜ್ಜುಲತಾ। ಸಾ ಹಿ ಇತರವಿಜ್ಜುಲತಾ ವಿಯ ಖಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಸೀಘನಿರೋಧಾ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ದನ್ಧನಿರೋಧಾ, ನ ಚ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ। ದೀಧಿತಿ ಪಾವಕಮಹಾಮೇಘತೋ ವಾ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘತೋ ವಾ ‘‘ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘಮುಖತೋ’’ತಿ। ಅಯಂ ಕಿರ ತಾಸಂ ರಸ್ಮೀನಂ ಧಮ್ಮತಾ, ಯದಿದಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಸಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ದಾಠಗ್ಗೇಸುಯೇವ ಅನ್ತರಧಾನಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಗವೇಸೀಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಉಪಾಸಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।