೭. ತಿರೋಕುಟ್ಟಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ನಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಯೋಜನಂ
ಇದಾನಿ ‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ರತನಸುತ್ತಾನನ್ತರಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ತಿರೋಕುಟ್ಟಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಇಧ ನಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಯೋಜನಂ ವತ್ವಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ।
ತತ್ಥ ಇದಞ್ಹಿ ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಭಗವತಾ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಯಾಯಂ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತ್ಥ ಪಮಾದಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತರೇಪಿ ಠಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಯಸ್ಮಾ ಏವರೂಪೇಸು ಪೇತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏತ್ಥ ಪಮಾದೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಯೇಹಿ ಚ ಭೂತೇಹಿ ಉಪದ್ದುತಾಯ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಉಪದ್ದವವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ರತನಸುತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತೇಸು ಏಕಚ್ಚಾನಿ ಏವರೂಪಾನೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ।
ಇದಮಸ್ಸ ಇಧ ನಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪಯೋಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಅನುಮೋದನಾಕಥಾ
ಯಸ್ಮಾ
‘‘ಯೇನ ಯತ್ಥ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ಪಕಾಸಿತಂ।
ಪಕಾಸೇತ್ವಾನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಕಯಿರಮಾನಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ।
ಸುಕತಾ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಾಹಂ, ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ತಥೇವ ತಂ’’॥
ಕೇನ ಪನೇತಂ ಪಕಾಸಿತಂ, ಕತ್ಥ ಕದಾ ಕಸ್ಮಾ ಚಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಭಗವತಾ ಪಕಾಸಿತಂ, ತಂ ಖೋ ಪನ ರಾಜಗಹೇ ದುತಿಯದಿವಸೇ
ಇತೋ
ಭಗವತೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತರೋ ವೇಮಾತಿಕಾ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಚೇಕಸ್ಸೇವತ್ಥಾಯ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪಿತಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಓಕಾಸಂ ನ ದೇತಿ, ಕಥಂ ನು ಮಯಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತು’’ನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಹನ್ದ ಮಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾಯಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ। ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ಕುಪಿತಂ ವಿಯ ಕಾರಾಪೇಸುಂ। ತತೋ ರಾಜಾ ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತಯೋಪಿ ಪುತ್ತೇ ಪಚ್ಚನ್ತವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಪೇಸೇಸಿ। ತೇ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ವರಂ ಅದಾಸಿ ‘‘ಯಂ ಇಚ್ಛಥ, ತಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ। ತೇ ‘‘ಮಯಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ ಇಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ರಾಜಾ ‘‘ಏತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇ ‘‘ಮಯಂ ಅಞ್ಞೇನ ಅನತ್ಥಿಕಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ತೇನ ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಥಾತಿ। ತೇ ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಯಾಚಿಂಸು, ರಾಜಾ ನ ಅದಾಸಿ। ಏವಂ ಛ, ಪಞ್ಚ, ಚತ್ತಾರಿ, ತೀಣಿ, ದ್ವೇ, ಏಕಂ, ಸತ್ತ ಮಾಸಾನಿ, ಛ, ಪಞ್ಚ, ಚತ್ತಾರೀತಿ ಯಾವ ತೇಮಾಸಂ ಯಾಚಿಂಸು। ರಾಜಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಅದಾಸಿ।
ತೇ ವರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪರಮತುಟ್ಠಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಇಚ್ಛಾಮ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ತೇಮಾಸಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ, ಅಧಿವಾಸೇತು ನೋ, ಭನ್ತೇ
ತೇಸಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಏಕೋ ಗಹಪತಿಪುತ್ತೋ ಸಪಜಾಪತಿಕೋ ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ ಪಸನ್ನೋ। ಸೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನವತ್ತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅದಾಸಿ। ಜನಪದೇ ನಿಯುತ್ತಕಪುರಿಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಾನಪದೇಹಿ ಏಕಾದಸಮತ್ತೇಹಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ದಾನಂ ಪವತ್ತಾಪೇಸಿ। ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಜಾನಪದಾ ಪಟಿಹತಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇ ದಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕತ್ವಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಖಾದಿಂಸು, ಭತ್ತಸಾಲಞ್ಚ ಅಗ್ಗಿನಾ ದಹಿಂಸು। ಪವಾರಿತೇ ರಾಜಪುತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ
ಅಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲೇ ತೇ ಪಟಿಹತಚಿತ್ತಜನಾ ಪೇತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ತದಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಞಾತಕಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ। ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಲಭನ್ತಿ। ಅಥ ಇಮೇಪಿ ಪೇತಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಕಸ್ಸಪಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ? ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಇದಾನಿ ನ ಲಭಥ
ಅಥ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧನ್ತರೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತೇಪಿ ತಯೋ ರಾಜಪುತ್ತಾ ತೇಹಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯೇಹಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ
ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ ತಯೋ ಜಟಿಲೇ ವಿನೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತತ್ಥ ಚ ತದಹುಪಸಙ್ಕಮನ್ತಂಯೇವ ರಾಜಾನಂ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ ಏಕಾದಸನವುತೇಹಿ ಮಾಗಧಕೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ। ಅಥ ರಞ್ಞಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭತ್ತೇನ ನಿಮನ್ತಿತೋ ಭಗವಾ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಮಿನ್ದೇನ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ –
‘‘ದನ್ತೋ ದನ್ತೇಹಿ ಸಹ ಪುರಾಣಜಟಿಲೇಹಿ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೇಹಿ।
ಸಿಙ್ಗೀನಿಕ್ಖಸವಣ್ಣೋ, ರಾಜಗಹಂ ಪಾವಿಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೫೮) –
ಏವಮಾದೀಹಿ
ರಾಜಾ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಭಗವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಮೇವ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ನ ತಂ ದಾನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಉದ್ದಿಸಿ। ಪೇತಾ ಛಿನ್ನಾಸಾ ಹುತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನೇ ಅತಿವಿಯ ಭಿಂಸನಕಂ ವಿಸ್ಸರಮಕಂಸು। ರಾಜಾ ಭಯಸಂವೇಗಸನ್ತಾಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ತತೋ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಏವರೂಪಂ ಸದ್ದಮಸ್ಸೋಸಿಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಮಾ ಭಾಯಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ತೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಕಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ತೇ ಪುರಾಣಞಾತಕಾ ಪೇತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸನ್ತಿ, ತೇ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ತಮೇವ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನಾ ವಿಚರನ್ತಿ ‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸತೀ’ತಿ
ಸೋ ಆಹ ‘‘ಇದಾನಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ದಿನ್ನೇ ಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಧಿವಾಸೇತು ಭಗವಾ ಅಜ್ಜತನಾಯ ದಾನಂ, ತೇಸಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ? ಭಗವಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ। ರಾಜಾ ನಿವೇಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ। ಭಗವಾ ರಾಜನ್ತೇಪುರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ। ತೇಪಿ ಖೋ ಪೇತಾ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮ ಅಜ್ಜ ಲಭೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದೀಸು ಅಟ್ಠಂಸು। ಭಗವಾ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ, ಯಥಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ರಞ್ಞೋ ಪಾಕಟಾ ಅಹೇಸುಂ। ರಾಜಾ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಮೇ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸಿ, ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ತೇಸಂ ಪೇತಾನಂ ಪದುಮಸಞ್ಛನ್ನಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತೇ ತತ್ಥ ನ್ಹತ್ವಾ ಚ ಪಿವಿತ್ವಾ ಚ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧದರಥಕಿಲಮಥಪಿಪಾಸಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ। ರಾಜಾ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಭೋಜನಾನಿ ದತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸಿ, ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ತೇಸಂ ದಿಬ್ಬಯಾಗುಖಜ್ಜಕಭೋಜನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತೇ ತಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪೀಣಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಅಹೇಸುಂ। ಅಥ ವತ್ಥಸೇನಾಸನಾನಿ ದತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸಿ। ತೇಸಂ ‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ‘‘ಯೇನ ಯತ್ಥ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ, ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ಪಕಾಸಿತಂ, ಪಕಾಸೇತ್ವಾನ ತಂ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಮಾತಿಕಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ವಿಭತ್ತಾ ಹೋತಿ।
ಪಠಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೧. ಇದಾನಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾತಿ ಕುಟ್ಟಾನಂ ಪರಭಾಗಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ನಿಸಜ್ಜಾದಿಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಠಾನಕಪ್ಪನವಚನಮೇತಂ। ತೇನ ಯಥಾ ಪಾಕಾರಪರಭಾಗಂ ಪಬ್ಬತಪರಭಾಗಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ‘‘ತಿರೋಪಾಕಾರಂ ತಿರೋಪಬ್ಬತಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಪರಭಾಗೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೇ ‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ಸನ್ಧಿಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಸು ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ಧಿಯೋತಿ ಚತುಕ್ಕೋಣರಚ್ಛಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಘರಸನ್ಧಿಭಿತ್ತಿಸನ್ಧಿಆಲೋಕಸನ್ಧಿಯೋ ಚಾಪಿ। ಸಿಙ್ಘಾಟಕಾತಿ ತಿಕೋಣರಚ್ಛಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತದೇಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಪುರಿಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಘಟೇನ್ತೋ ‘‘ಸನ್ಧಿಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಸು ಚಾ’’ತಿ ಆಹ। ದ್ವಾರಬಾಹಾಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ನಗರದ್ವಾರಘರದ್ವಾರಾನಂ ಬಾಹಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಸಕಂ ಘರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಕಂ ಘರಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಞಾತಿಘರಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಾಮಿಕಭಾವೇನ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಪುಬ್ಬಘರಮ್ಪಿ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಸಕಘರಸಞ್ಞಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಸಕಂ ಘರ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
ದುತಿಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೨. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಜ್ಝಾವುತ್ಥಪುಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಞಾತಿಘರಂ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರನಿವೇಸನಂ ಸಕಘರಸಞ್ಞಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಿರೋಕುಟ್ಟಸನ್ಧಿಸಿಙ್ಘಾಟಕದ್ವಾರಬಾಹಾಸು ಠಿತೇ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಫಲಂ ಅನುಭವನ್ತೇ, ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇ ದೀಘಮಸ್ಸುಕೇಸವಿಕಾರಧರೇ
‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸನ್ಧಿಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಸು ಚ।
ದ್ವಾರಬಾಹಾಸು ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಸಕಂ ಘರ’’ನ್ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ಪುನ ತೇಹಿ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಾರುಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹೀ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಪಹೂತೇತಿ ಅನಪ್ಪಕೇ ಬಹುಮ್ಹಿ, ಯಾವದತ್ಥಿಕೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಭ-ಕಾರಸ್ಸ ಹಿ ಹ-ಕಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ ‘‘ಪಹು ಸನ್ತೋ ನ ಭರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೮) ವಿಯ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಬಹೂತೇ’’ ಇತಿ ಚ ‘‘ಬಹೂಕೇ’’ ಇತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ। ಪಮಾದಪಾಠಾ ಏತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹಿ। ಖಜ್ಜೇ ಚ ಭೋಜ್ಜೇ ಚ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜೇ, ಏತೇನ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಆಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿ ಉಪಗಮ್ಮ ಠಿತೇ, ಸಜ್ಜಿತೇ ಪಟಿಯತ್ತೇ ಸಮೋಹಿತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸರತಿ, ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕೋಚಿ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಪುತ್ತೋ ವಾ ನ ಸರತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ, ಅತ್ತನಾ ಕತಸ್ಸ ಅದಾನದಾನಪ್ಪಟಿಸೇಧನಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಕದರಿಯಕಮ್ಮಸ್ಸ
ತತಿಯಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೩. ಏವಂ ಭಗವಾ ಅನಪ್ಪಕೇಪಿ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮ ಅಮ್ಹೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ದದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಞಾತೀ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಾನಂ ವಿಚರತಂ ತೇಸಂ ಪೇತಾನಂ ತೇಹಿ ಕತಸ್ಸ ಅತಿಕಟುಕವಿಪಾಕಕರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಞಾತಿನೋ ಅನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –
‘‘ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹಿ, ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ।
ನ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸರತಿ, ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ಪುನ ರಞ್ಞೋ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನೇ ಞಾತಕೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನ’’ನ್ತಿ ತತಿಯಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಉಪಮಾವಚನಂ। ತಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ಅಸರನ್ತೇಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ದದನ್ತಿ, ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಏವಂ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚ ಯಥಾ ತಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದಿನ್ನಂ, ಏವಂ ಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ಕಾಲೇನ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಾನಭೋಜನಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ಚ। ದದನ್ತೀತಿ ದೇನ್ತಿ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತಿ। ಞಾತೀನನ್ತಿ ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ। ಯೇತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪುತ್ತಾ ವಾ ಧೀತರೋ ವಾ ಭಾತರೋ ವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಭವನ್ತಿ। ಅನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹಿತೇಸಿನೋ। ಸುಚಿನ್ತಿ ವಿಮಲಂ ದಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ ಮನೋರಮಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಧಮ್ಮಲದ್ಧಂ। ಪಣೀತನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ। ಕಾಲೇನಾತಿ ಞಾತಿಪೇತಾನಂ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದೀಸು ಆಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಕಾಲೇನ। ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪತಿರೂಪಂ ಅರಿಯಾನಂ ಪರಿಭೋಗಾರಹಂ। ಪಾನಭೋಜನನ್ತಿ ಪಾನಞ್ಚ ಭೋಜನಞ್ಚ। ಇಧ ಪಾನಭೋಜನಮುಖೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।
ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಪುಬ್ಬದ್ಧವಣ್ಣನಾ
೪. ಏವಂ
‘‘ಏವಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ।
ಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ಕಾಲೇನ, ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಾನಭೋಜನ’’ನ್ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ಪುನ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ದಿನ್ನಂ ತೇಸಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬದ್ಧಮಾಹ ತಂ ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬದ್ಧೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ –
‘‘ಏವಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ
ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತು, ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋ’’ತಿ॥
ತೇನ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂತಿ ಏವಂ ದದನ್ತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ದಾತಬ್ಬಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ।
ತತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ। ವೋತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಪನ ವೋ ಅನುರುದ್ಧಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ’’ತಿ ಚ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೨೬; ಮಹಾವ॰ ೪೬೬), ‘‘ಯೇಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ ಕೇವಲಂ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ನ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಞಾತಕಾನಂ ಹೋತು। ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋತಿ ತೇ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾ ಞಾತಯೋ ಇದಂ ಪಚ್ಚನುಭವನ್ತಾ ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತೂತಿ।
ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಪರದ್ಧಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಪುಬ್ಬದ್ಧವಣ್ಣನಾ
೪-೫. ಏವಂ ಭಗವಾ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾನಂ ಞಾತೀನಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತು, ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲದಂ ಹೋತಿ, ಕೇವಲನ್ತು ತಥಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ತಂ ವತ್ಥು ಞಾತೀನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಙ್ಖಣೇ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇ ಚ ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ಪಚ್ಛಿಮದ್ಧಂ ‘‘ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬದ್ಧಞ್ಚ ಆಹ।
ತೇಸಂ ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತನೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸಮಾನೇ ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹಿ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಮೋದರೇತಿ ಅಭಿಸದ್ದಹನ್ತಾ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಅವಿಜಹನ್ತಾ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನೋ ದಾನಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಮೋದನ್ತಿ ಅನುಮೋದನ್ತಿ, ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।
ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಪರದ್ಧಛಟ್ಠಗಾಥಾಪುಬ್ಬದ್ಧವಣ್ಣನಾ
೫-೬. ಏವಂ
‘‘ತೇ ಚ ತತ್ಥ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ಞಾತಿಪೇತಾ ಸಮಾಗತಾ।
ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಮೋದರೇ’’ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ಪುನ ಞಾತಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಕುಸಲಕಮ್ಮಫಲಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಞಾತೀ ಆರಬ್ಭ ಥೋಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿರಂ ಜೀವನ್ತೂ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ಪಚ್ಛಿಮದ್ಧಂ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕತಾ ಪೂಜಾ’’ತಿ ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬದ್ಧಞ್ಚ ಆಹ।
ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ – ಚಿರಂ ಜೀವನ್ತೂತಿ ಚಿರಜೀವಿನೋ ದೀಘಾಯುಕಾ ಹೋನ್ತು। ನೋ ಞಾತೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ। ಯೇಸಂ ಹೇತೂತಿ ಯೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯೇಸಂ ಕಾರಣಾ। ಲಭಾಮಸೇತಿ ಲಭಾಮ। ಅತ್ತನಾ ತಙ್ಖಣಂ ಪಟಿಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಪದಿಸನ್ತಾ ಭಣನ್ತಿ। ಪೇತಾನಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಮೋದನೇನ, ದಾಯಕಾನಂ ಉದ್ದೇಸೇನ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಮ್ಪದಾಯ ಚಾತಿ ತೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ದಕ್ಖಿಣಾ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ತಙ್ಖಣೇ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ದಾಯಕಾ ವಿಸೇಸಹೇತು। ತೇನಾಹಂಸು ‘‘ಯೇಸಂ ಹೇತು ಲಭಾಮಸೇ’’ತಿ। ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕತಾ ಪೂಜಾತಿ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಇಮಂ ದಾನಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತೇಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪೂಜಾ ಕತಾ। ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾತಿ ಯಮ್ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಫಲದಾನತೋ ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾತಿ।
ಏತ್ಥಾಹ
‘‘ಮಯಮಸ್ಸು, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ದಾನಾನಿ ದೇಮ, ಸದ್ಧಾನಿ ಕರೋಮ ‘ಇದಂ ದಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತು, ಇದಂ ದಾನಂ ಪೇತಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೂ’ತಿ, ಕಚ್ಚಿ ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ದಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ಕಚ್ಚಿ ತೇ ಪೇತಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ। ಠಾನೇ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ನೋ ಅಟ್ಠಾನೇತಿ।
‘‘ಕತಮಂ ಪನ ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಠಾನಂ, ಕತಮಂ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ? ಇಧ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ
‘‘ಇಧ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಹಾರೋ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾಪೇತಿ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ತಂ ದಾನಂ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ।
‘‘ಇಧ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ॰… ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ದೇವಾನಂ ಆಹಾರೋ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾಪೇತಿ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ತಂ ದಾನಂ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ।
‘‘ಇಧ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ಪೇತ್ತಿವೇಸಯಿಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಹಾರೋ, ತೇನ
‘‘ಸಚೇ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸೋ ಪೇತೋ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೋ ತಂ ಠಾನಂ ಅನುಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಕೋ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ? ಅಞ್ಞೇಪಿಸ್ಸ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪೇತಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ತಂ ಠಾನಂ ಉಪಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ।
‘‘ಸಚೇ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸೋ ಚೇವ ಪೇತೋ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೋ ತಂ ಠಾನಂ ಅನುಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿಸ್ಸ ಪೇತಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ತಂ ಠಾನಂ ಅನುಪಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೋ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀತಿ? ಅಟ್ಠಾನಂ ಖೋ ಏತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ತಂ ಠಾನಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ಯದಿದಂ ಪೇತೇಹಿ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೇಹಿ। ಅಪಿಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ದಾಯಕೋಪಿ ಅನಿಪ್ಫಲೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೭೭)।
ಛಟ್ಠಗಾಥಾಪರದ್ಧಸತ್ತಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೬-೭. ಏವಂ
‘‘ಚಿರಂ ಜೀವನ್ತು ನೋ ಞಾತೀ, ಯೇಸಂ ಹೇತು ಲಭಾಮಸೇ।
ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕತಾ ಪೂಜಾ, ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾ’’ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ಪುನ ತೇಸಂ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಇತೋ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪನಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಕಸೀ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ಪಚ್ಛಿಮದ್ಧಂ ‘‘ವಣಿಜ್ಜಾ ತಾದಿಸೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಸತ್ತಮಗಾಥಞ್ಚ ಆಹ।
ತತ್ರಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತತ್ಥ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಕಸಿ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತೇ ಪೇತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯುಂ। ಗೋರಕ್ಖೇತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಕಸಿ ಏವ, ಗೋರಕ್ಖಾಪಿ ಏತ್ಥ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ವಣಿಜ್ಜಾ ತಾದಿಸೀ ನತ್ಥೀತಿ ವಾಣಿಜ್ಜಾಪಿ ತಾದಿಸೀ ನತ್ಥಿ, ಯಾ ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಹೇತು ಭವೇಯ್ಯ। ಹಿರಞ್ಞೇನ ಕಯಾಕಯನ್ತಿ ಇತೋ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಪೇತಾ ಕಾಲಗತಾ ತಹಿನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಪನ ಇತೋ ಞಾತೀಹಿ ವಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚೇಹಿ ವಾ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಅತ್ತಭಾವಂ ಗಮೇನ್ತಿ। ಪೇತಾತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾ ಸತ್ತಾ। ಕಾಲಗತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಮರಣಕಾಲೇನ ಗತಾ, ‘‘ಕಾಲಕತಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಕತಕಾಲಾ ಕತಮರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಹಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ।
ಅಟ್ಠಮನವಮಗಾಥಾದ್ವಯವಣ್ಣನಾ
೮-೯. ಏವಂ ‘‘ಇತೋ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಪೇತಾ ಕಾಲಗತಾ ತಹಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉಪಮಾಹಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉನ್ನಮೇ ಉದಕಂ ವುಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ।
ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಉನ್ನತೇ ಥಲೇ ಉಸ್ಸಾದೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಮೇಘೇಹಿ ಅಭಿವುಟ್ಠಂ ಉದಕಂ ನಿನ್ನಂ ಪವತ್ತತಿ, ಯೋ ಯೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ನಿನ್ನೋ ಓಣತೋ, ತಂ ತಂ ಪವತ್ತತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಏವಮೇವ
ದಸಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೦. ಏವಂ ಭಗವಾ ‘‘ಇತೋ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಪೇತಾ ಕಾಲಗತಾ ತಹಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಅತ್ಥಂ ಉಪಮಾಹಿ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಪೇತಾ ‘‘ಇತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಸಾಭಿಭೂತಾ ಞಾತಿಘರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾಪಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ನೋ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಇಮಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಣವತ್ಥೂನಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ‘‘ಅದಾಸಿ ಮೇ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ।
ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಮೇ ಧನಂ ವಾ ಧಞ್ಞಂ ವಾ ಅದಾಸೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಮೇ ಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತನಾ ಉಯ್ಯೋಗಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಅಮು ಮೇ ಮಾತಿತೋ ವಾ ಪಿತಿತೋ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ ಞಾತೀ’’ತಿ ಚ ಸಿನೇಹವಸೇನ ತಾಣಸಮತ್ಥತಾಯ ‘‘ಮಿತ್ತಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಅಸುಕೋ ಮೇ ಸಹ ಪಂಸುಕೀಳಕೋ ಸಖಾ’’ತಿ ‘‘ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಜ್ಜಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ದಾತಬ್ಬಾತಿ ದಜ್ಜಾ। ಕಾ ಸಾ? ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾ, ತೇನೇವ ‘‘ಅದಾಸಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮನುಸ್ಸರಂ ಅನುಸ್ಸರತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕರಣವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಏಕಾದಸಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾನಿಯ್ಯಾತನೇ ಕಾರಣಭೂತಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಣವತ್ಥೂನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –
‘‘ಅದಾಸಿ ಮೇ ಅಕಾಸಿ ಮೇ, ಞಾತಿಮಿತ್ತಾ ಸಖಾ ಚ ಮೇ।
ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ದಜ್ಜಾ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮನುಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ‘‘ನ ಹಿ ರುಣ್ಣಂ ವಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ರುಣ್ಣನ್ತಿ ರೋದನಾ ರೋದಿತತ್ತಂ ಅಸ್ಸುಪಾತನಂ, ಏತೇನ ಕಾಯಪರಿಸ್ಸಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋಕೋತಿ ಸೋಚನಾ ಸೋಚಿತತ್ತಂ, ಏತೇನ ಚಿತ್ತಪರಿಸ್ಸಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಾ ಚಞ್ಞಾತಿ ಯಾ ಚ ರುಣ್ಣಸೋಕೇಹಿ ಅಞ್ಞಾ। ಪರಿದೇವನಾತಿ ಞಾತಿಬ್ಯಸನೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಲಾಲಪ್ಪನಾ, ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ ಪಿಯ ಮನಾಪಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಗುಣಸಂವಣ್ಣನಾ, ಏತೇನ ವಚೀಪರಿಸ್ಸಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ದ್ವಾದಸಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೨. ಏವಂ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಖೋ ದಕ್ಖಿಣಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ।
ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಯಞ್ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಕ್ಖಿಣಾ ತಯಾ ಅಜ್ಜ ಅತ್ತನೋ ಞಾತಿಗಣಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಿನ್ನಾ ಉಪಕಪ್ಪತೀತಿ ಚ ಠಾನಸೋ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ತಂಖಣಂಯೇವ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ನ ಚಿರೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ತಂಖಣಞ್ಞೇವ ಪಟಿಭನ್ತಂ ‘‘ಠಾನಸೋವೇತಂ ತಥಾಗತಂ ಪಟಿಭಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ತಂಖಣಂಯೇವ ಉಪಕಪ್ಪನ್ತಾ ‘‘ಠಾನಸೋ ಉಪಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಂ ವಾ ತಂ ‘‘ಇದಂ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ತಂ ದಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೭೭) ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಿಕವನ್ತಾಸಪರದತ್ತೂಪಜೀವಿನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇ ಠಾನೇ ಉಪಕಪ್ಪತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ಕಹಾಪಣಂ ದೇನ್ತೋ ‘‘ಕಹಾಪಣಸೋ ದೇತೀ’’ತಿ ಉಪಕಪ್ಪತೀತಿ ಪಾತುಭವತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ತೇರಸಮಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೩. ಏವಂ ಭಗವಾ ರಞ್ಞಾ ದಿನ್ನಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –
‘‘ಅಯಞ್ಚ ಖೋ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿನ್ನಾ, ಸಙ್ಘಮ್ಹಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ।
ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯಸ್ಸ, ಠಾನಸೋ ಉಪಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ॥ –
ವತ್ವಾ ಪುನ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ದೇನ್ತೇನ ಞಾತೀನಂ ಞಾತೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ, ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕತೋ, ನಿದಸ್ಸನಂ ವಾ ಕತೋ, ತುಮ್ಹೇಹಿಪಿ ಞಾತೀನಂ ಏವಮೇವ ಞಾತೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬೋ, ನ ನಿರತ್ಥಕೇಹಿ ರುಣ್ಣಾದೀಹಿ ಅತ್ತಾ ಪರಿತಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಚ ಪೇತೇ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಧಿಗಮೇನ್ತೇನ ಪೇತಾನಂ ಪೂಜಾ ಕತಾ ಉಳಾರಾ, ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಅನ್ನಪಾನಾದೀಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಲಂ ಅನುಪದಿನ್ನಂ, ಅನುಕಮ್ಪಾದಿಗುಣಪರಿವಾರಞ್ಚ ಚಾಗಚೇತನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೇನ ಅನಪ್ಪಕಂ ಪುಞ್ಞಂ
‘‘ಸೋ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ಚ ಅಯಂ ನಿದಸ್ಸಿತೋ,
ಪೇತಾನ ಪೂಜಾ ಚ ಕತಾ ಉಳಾರಾ।
ಬಲಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಮನುಪ್ಪದಿನ್ನಂ,
ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿ॥ –
ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ದೇಸನಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ।
ಅಥ ‘‘ಸೋ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ಚ ಅಯಂ ನಿದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಾಥಾಪದೇನ ಭಗವಾ ರಾಜಾನಂ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತಿ। ಞಾತಿಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ದಸ್ಸನಂ ಪೇತಾನ ಪೂಜಾ ಚ ಕತಾ ಉಳಾರಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾದಪೇತಿ। ಉಳಾರಾತಿ ಪಸಂಸನಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪೂಜಾಕರಣೇ ಸಮಾದಪನಂ। ಬಲಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಮನುಪ್ಪದಿನ್ನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮುತ್ತೇಜೇತಿ। ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ ದಾನಂ, ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನತಾತಿ ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹವಡ್ಢನೇನ ಸಮುತ್ತೇಜನಂ। ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ। ಪುಞ್ಞಪ್ಪಸುತಕಿತ್ತನಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಸಂವಣ್ಣನಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಜನನತೋ
ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪತ್ತಿಆದೀನವಸಂವಣ್ಣನೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಾನಂ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹತಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ದುತಿಯದಿವಸೇಪಿ ಭಗವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇದಮೇವ ತಿರೋಕುಟ್ಟಂ ದೇಸೇಸಿ, ಏವಂ ಯಾವ ಸತ್ತಮದಿವಸಾ ತಾದಿಸೋ ಏವ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ।
ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕಪಾಠ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
ತಿರೋಕುಟ್ಟಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।