೧. ಯಮಕವಗ್ಗೋ
೧. ಚಕ್ಖುಪಾಲತ್ಥೇರವತ್ಥು
೧.
‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ।
ಮನಸಾ ಚೇ ಪದುಟ್ಠೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ।
ತತೋ ನಂ ದುಕ್ಖಮನ್ವೇತಿ, ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ॥ –
ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತಾತಿ? ಸಾವತ್ಥಿಯಂ। ಕಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ? ಚಕ್ಖುಪಾಲತ್ಥೇರಂ।
ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ಮಹಾಸುವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅಹೋಸಿ ಅಡ್ಢೋ ಮಹದ್ಧನೋ ಮಹಾಭೋಗೋ ಅಪುತ್ತಕೋ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ನ್ಹಾನತಿತ್ಥಂ ನ್ಹತ್ವಾ ನತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಸಮ್ಪನ್ನಪತ್ತಸಾಖಂ ಏಕಂ ವನಪ್ಪತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಹೇಸಕ್ಖಾಯ ದೇವತಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಂ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ವಾಲುಕಂ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ಧಜಪಟಾಕಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ವನಪ್ಪತಿಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಪುತ್ತಂ ವಾ ಧೀತರಂ ವಾ ಲಭೇಯ್ಯಂ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
ಅಥಸ್ಸ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಭರಿಯಾಯ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ಸಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪರಿಹಾರಮದಾಸಿ। ಸಾ ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ। ತಂ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಸೇಟ್ಠಿ ಅತ್ತನಾ ಪಾಲಿತಂ ವನಪ್ಪತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಾಲೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ। ಸಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿ। ತಸ್ಸ ಚೂಳಪಾಲೋತಿ ನಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ಮಹಾಪಾಲೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಾಸಿ। ತೇ ವಯಪ್ಪತ್ತೇ ಘರಬನ್ಧನೇನ ಬನ್ಧಿಂಸು। ಅಪರಭಾಗೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಕಾಲಮಕಂಸು। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿಭವಂ ಇತರೇಯೇವ ವಿಚಾರಿಂಸು।
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನಾ ಚತುಪಣ್ಣಾಸಕೋಟಿಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾರಿತೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರತಿ ಮಹಾಜನಂ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗೇ ಚ ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೇ ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪಯಮಾನೋ। ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಮಾತಿಪಕ್ಖತೋ ಅಸೀತಿಯಾ, ಪಿತಿಪಕ್ಖತೋ ಅಸೀತಿಯಾತಿ ದ್ವೇಅಸೀತಿಞಾತಿಕುಲಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಕಾರಿತೇ ನಿಗ್ರೋಧಮಹಾವಿಹಾರೇ ಏಕಮೇವ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ವಸಿ, ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಕಾರಿತೇ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಏಕೂನವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ, ವಿಸಾಖಾಯ ಸತ್ತವೀಸತಿಕೋಟಿಧನಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಕಾರಿತೇ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಗುಣಮಹತ್ತತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಾವತ್ಥಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಞ್ಚವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ವಸಿ। ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋಪಿ ವಿಸಾಖಾಪಿ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ನಿಬದ್ಧಂ ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವೇ ವಾರೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ‘‘ದಹರಸಾಮಣೇರಾ ನೋ ಹತ್ಥೇ ಓಲೋಕೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತುಚ್ಛಹತ್ಥಾ ನ ಗತಪುಬ್ಬಾ। ಪುರೇಭತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಪಾನಾನಿ। ನಿವೇಸನೇಸು ಪನ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಅನ್ನಪಾನಭೇಸಜ್ಜೇಸು ಯೋ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಯಥಿಚ್ಛಿತಮೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇಸು ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಸತ್ಥಾ ಪಞ್ಹಂ ನ ಪುಚ್ಛಿತಪುಬ್ಬೋ। ಸೋ ಕಿರ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಬುದ್ಧಸುಖುಮಾಲೋ ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲೋ, ‘ಬಹೂಪಕಾರೋ ಮೇ, ಗಹಪತೀ’ತಿ ಮಯ್ಹಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಕಿಲಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸತ್ಥರಿ ಅಧಿಮತ್ತಸಿನೇಹೇನ ಪಞ್ಹಂ ನ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸತ್ಥಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತೇಯೇವ ‘‘ಅಯಂ ಸೇಟ್ಠಿ ಮಂ ಅರಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ರಕ್ಖತಿ। ಅಹಞ್ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಹದಯಮಂಸಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಪಾಣಸಮಂ ಪುತ್ತದಾರಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋ ಪರೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಮೇವ ಪೂರೇಸಿಂ। ಏಸ ಮಂ ಅರಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕಥೇತಿಯೇವ।
ತದಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸತ್ತ ಮನುಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ವಸನ್ತಿ। ತೇಸು ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕೋಟಿಮತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಜಾತಾ, ದ್ವೇಕೋಟಿಮತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ತೇಸು ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ದ್ವೇಯೇವ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಅಹೇಸುಂ – ಪುರೇಭತ್ತಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ ವತ್ಥಭೇಸಜ್ಜಪಾನಕಾದೀನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಮಹಾಪಾಲೋ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥೇ ವಿಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಜನೋ ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿ।
ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಸರಣಸೀಲಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ದಾನಕಥಂ, ಸೀಲಕಥಂ, ಸಗ್ಗಕಥಂ, ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ, ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಕಾಸೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಪಾಲೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ವಾ ಭಾತರೋ ವಾ ಭೋಗಾ ವಾ ನಾನುಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸರೀರಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಿಂ ಮೇ ಘರಾವಾಸೇನ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಆಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋ ಞಾತೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಮೇ ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ತಂ ಆಪುಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕನಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ – ‘‘ತಾತ, ಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಮ್ಪಿ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಮ್ಪಿ ಧನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತವ ಭಾರೋ, ಪಟಿಪಜ್ಜಾಹಿ ನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕಥೇಸಿ ಭಾತಿಕ, ತ್ವಂ ಮೇ ಮಾತರಿ ಮತಾಯ ಮಾತಾ ವಿಯ, ಪಿತರಿ ಮತೇ ಪಿತಾ ವಿಯ ಲದ್ಧೋ, ಗೇಹೇ ತೇ ಮಹಾವಿಭವೋ, ಸಕ್ಕಾ ಗೇಹಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೇಹೇವ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕಾತುಂ , ಮಾ ಏವಂ ಕರಿತ್ಥಾ’’ತಿ। ‘‘ತಾತ, ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಘರಾವಾಸೇ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ। ಸತ್ಥಾರಾ ಹಿ ಅತಿಸಣ್ಹಸುಖುಮಂ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣೋ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸೋ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ಪೂರೇತುಂ , ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಾತಾ’’ತಿ। ‘‘ಭಾತಿಕ, ತರುಣಾಯೇವ ತಾವತ್ಥ, ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ। ‘‘ತಾತ, ಮಹಲ್ಲಕಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಪಾದಾಪಿ ಅನಸ್ಸವಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಞಾತಕಾ, ಸ್ವಾಹಂ ತವ ಕಥಂ ನ ಕರೋಮಿ, ಸಮಣಪಟಿಪತ್ತಿಂಯೇವ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ’’।
‘‘ಜರಾಜಜ್ಜರಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ಅನಸ್ಸವಾ।
ಯಸ್ಸ ಸೋ ವಿಹತತ್ಥಾಮೋ, ಕಥಂ ಧಮ್ಮಂ ಚರಿಸ್ಸತಿ’’॥ –
ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೇವಾಹಂ, ತಾತಾತಿ ತಸ್ಸ ವಿರವನ್ತಸ್ಸೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದೋ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಮುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕತಿ ಧುರಾನೀ’’ತಿ? ‘‘ಗನ್ಥಧುರಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರನ್ತಿ ದ್ವೇಯೇವ ಧುರಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ‘‘ಕತಮಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಗನ್ಥಧುರಂ, ಕತಮಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾನುರೂಪೇನ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ನಿಕಾಯೇ ಸಕಲಂ ವಾ ಪನ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಧಾರಣಂ, ಕಥನಂ, ವಾಚನನ್ತಿ ಇದಂ ಗನ್ಥಧುರಂ ನಾಮ, ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿನೋ ಪನ ಪನ್ತಸೇನಾಸನಾಭಿರತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೇ ಖಯವಯಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಇದಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ ನಾಮಾ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಗನ್ಥಧುರಂ ಪೂರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ ಪನ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮೇ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ।
ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸಹಗಾಮಿನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಲಭಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವೀಸಯೋಜನಸತಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಹನ್ತಂ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಪರಿವಾರೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾವ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪಣೀತೇನಾಹಾರೇನ ಪರಿವಿಸಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿಂ ಅಯ್ಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ ಭದನ್ತಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸಚೇ ಅಯ್ಯಾ ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಇಧ ವಸೇಯ್ಯುಂ, ಮಯಂ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸೀಲಾನಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ತೇಪಿ ‘‘ಮಯಂ ಇಮಾನಿ ಕುಲಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭವನಿಸ್ಸರಣಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅಧಿವಾಸೇಸುಂ।
ಮನುಸ್ಸಾ ತೇಸಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅದಂಸು। ತೇ ನಿಬದ್ಧಂ ತಮೇವ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸನ್ತಿ। ಅಥ ನೇ ಏಕೋ ವೇಜ್ಜೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಬಹೂನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಅಫಾಸುಕಮ್ಪಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಯ್ಯಾಥ, ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪವಾರೇಸಿ। ಥೇರೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ, ‘‘ಆವುಸೋ , ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಕತಿಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ವೀತಿನಾಮೇಸ್ಸಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಚತೂಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತಂ, ಆವುಸೋ, ಪತಿರೂಪಂ, ನನು ಅಪ್ಪಮತ್ತೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ’’? ‘‘ಮಯಞ್ಹಿ ಧರಮಾನಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಮಾದೇನ ಆರಾಧೇತುಂ, ಕಲ್ಯಾಣಜ್ಝಾಸಯೇನ ತೇ ವೋ ಆರಾಧೇತಬ್ಬಾ। ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಚ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ ಸಕಗೇಹಸದಿಸಾ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥಾವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಪನ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ತೀಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ವೀತಿನಾಮೇಸ್ಸಾಮಿ, ಪಿಟ್ಠಿಂ ನ ಪಸಾರೇಸ್ಸಾಮಿ, ಆವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ।
ಅಥ ಥೇರಸ್ಸ ನಿದ್ದಂ ಅನೋಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಮಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಮಜ್ಝಿಮಮಾಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಅಕ್ಖಿರೋಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಛಿದ್ದಘಟತೋ ಉದಕಧಾರಾ ವಿಯ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಅಸ್ಸುಧಾರಾ ಪಗ್ಘರನ್ತಿ। ಸೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಆವುಸೋ, ಗಣ್ಹಥ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಅಸ್ಸೂನಿ ಪಗ್ಘರನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಅಕ್ಖೀನಿ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ವಾತಾ ವಿಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ, ವೇಜ್ಜೇನ ಪವಾರಿತಮ್ಹಾ, ತಸ್ಸ ಕಥೇಮಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿ ತೇ ವೇಜ್ಜಸ್ಸ ಕಥಯಿಂಸು। ಸೋ ತೇಲಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ। ಥೇರೋ ನಾಸಾಯ ತೇಲಂ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ಆಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ। ವೇಜ್ಜೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಕಿರ ಅಕ್ಖೀನಿ ವಾತೋ ವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯಾ ತೇಲಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಪೇಸಿತಂ, ನಾಸಾಯ ವೋ ತೇಲಂ ಆಸಿತ್ತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಇದಾನಿ ಕೀದಿಸ’’ನ್ತಿ? ‘‘ರುಜ್ಜತೇವ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ವೇಜ್ಜೋ ‘‘ಮಯಾ ಏಕವಾರೇನೇವ ವೂಪಸಮನಸಮತ್ಥಂ ತೇಲಂ ಪಹಿತಂ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ರೋಗೋ ನ ವೂಪಸನ್ತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವೋ ತೇಲಂ ಆಸಿತ್ತಂ, ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಥೇರೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋಪಿ ನ ಕಥೇಸಿ। ಸೋ ‘‘ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಚಙ್ಕಮನನಿಸೀದನಟ್ಠಾನಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ಸಯನಟ್ಠಾನಂ ಅದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಿಸಿನ್ನೇಹಿ ವೋ ಆಸಿತ್ತಂ, ನಿಪನ್ನೇಹೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಥೇರೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ‘‘ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ಕರಿತ್ಥ, ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಸರೀರಂ ಯಾಪೇನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಸಿಞ್ಚಥಾ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಿ। ‘‘ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ತಾವಾವುಸೋ, ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೇಜ್ಜಂ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ। ಥೇರಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥ ನೇವ ಞಾತೀ, ನ ಸಾಲೋಹಿತಾ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇಯ್ಯ? ಕರಜಕಾಯೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ವದೇಹಿ ತಾವ, ಆವುಸೋ ಪಾಲಿತ, ತ್ವಂ ಕಿಂ ಅಕ್ಖೀನಿ ಓಲೋಕೇಸ್ಸಸಿ, ಉದಾಹು ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ? ಅನಮತಗ್ಗಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ತವ ಅಕ್ಖಿಕಾಣಸ್ಸ ಗಣನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಪನ ಬುದ್ಧಸತಾನಿ ಬುದ್ಧಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅತೀತಾನಿ। ತೇಸು ತೇ ಏಕಬುದ್ಧೋಪಿ ನ ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ, ಇದಾನಿ ಇಮಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ತಯೋ ಮಾಸೇ ನ ನಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತೇಮಾಸಂ ನಿಬದ್ಧವೀರಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇ ಚಕ್ಖೂನಿ ನಸ್ಸನ್ತು ವಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತು ವಾ, ಬುದ್ಧಸಾಸನಮೇವ ಧಾರೇಹಿ, ಮಾ ಚಕ್ಖೂನೀ’’ತಿ ಭೂತಕಾಯಂ ಓವದನ್ತೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಚಕ್ಖೂನಿ ಹಾಯನ್ತು ಮಮಾಯಿತಾನಿ,
ಸೋತಾನಿ ಹಾಯನ್ತು ತಥೇವ ಕಾಯೋ।
ಸಬ್ಬಮ್ಪಿದಂ ಹಾಯತು ದೇಹನಿಸ್ಸಿತಂ,
ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಪಾಲಿತ ತ್ವಂ ಪಮಜ್ಜಸಿ॥
‘‘ಚಕ್ಖೂನಿ ಜೀರನ್ತು ಮಮಾಯಿತಾನಿ,
ಸೋತಾನಿ ಜೀರನ್ತು ತಥೇವ ಕಾಯೋ।
ಸಬ್ಬಮ್ಪಿದಂ ಜೀರತು ದೇಹನಿಸ್ಸಿತಂ,
ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಪಾಲಿತ ತ್ವಂ ಪಮಜ್ಜಸಿ॥
‘‘ಚಕ್ಖೂನಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತು ಮಮಾಯಿತಾನಿ,
ಸೋತಾನಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತು ತಥೇವ ಕಾಯೋ।
ಸಬ್ಬಮ್ಪಿದಂ ಭಿಜ್ಜತು ದೇಹನಿಸ್ಸಿತಂ,
ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಪಾಲಿತ ತ್ವಂ ಪಮಜ್ಜಸೀ’’ತಿ॥
ಏವಂ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಓವಾದಂ ದತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ನತ್ಥುಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ। ವೇಜ್ಜೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥುಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಆಮ, ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಕೀದಿಸಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ರುಜ್ಜತೇವ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ‘‘ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ನತ್ಥುಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಥೇರೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ವೇಜ್ಜೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಸಪ್ಪಾಯಂ ನ ಕರೋಥ, ಅಜ್ಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘ಅಸುಕೇನ ಮೇ ತೇಲಂ ಪಕ್ಕ’ನ್ತಿ ಮಾ ವದಿತ್ಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ‘ಮಯಾ ವೋ ತೇಲಂ ಪಕ್ಕ’ನ್ತಿ ನ ವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ವೇಜ್ಜೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೋ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತ್ವಂ ವೇಜ್ಜೇನಾಪಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೋಸಿ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ ಸಮಣಾತಿ।
‘‘ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ತಿಕಿಚ್ಛಾಯ, ವೇಜ್ಜೇನಾಪಿ ವಿವಜ್ಜಿತೋ।
ನಿಯತೋ ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸ, ಕಿಂ ಪಾಲಿತ ಪಮಜ್ಜಸೀ’’ತಿ॥ –
ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಅಕ್ಖೀನಿ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಾ ಚ ಭಿಜ್ಜಿಂಸು। ಸೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ।
ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ‘‘ಕಾಲೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಪನ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಅಕ್ಖೀನಿ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಪರಿಹೀನಾನೀ’’ತಿ। ತೇ ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖೀನಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸುಪುಣ್ಣನೇತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಮಯಂ ವೋ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು। ಮನುಸ್ಸಾ ಥೇರಂ ಅದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಯ್ಯೋ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಮಾದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ಪರಿವತ್ತಮಾನಾ ರೋದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯಂ ವೋ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು।
ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಬದ್ಧಂ ಯಾಗುಭತ್ತಂ ವಿಹಾರಮೇವ ಪೇಸೇನ್ತಿ। ಥೇರೋಪಿ ಇತರೇ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿರನ್ತರಂ ಓವದತಿ। ತೇ ತಸ್ಸೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಸಬ್ಬೇವ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು । ತೇ ವುಟ್ಠವಸ್ಸಾ ಚ ಪನ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಥೇರಮಾಹಂಸು, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಮ್ಹಾ’’ತಿ । ಥೇರೋ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ದುಬ್ಬಲೋ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚ ಅಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಅಟವೀ ಅತ್ಥಿ, ಮಯಿ ಏತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಲಭಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪುರೇತರಮೇವ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ನೇ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ದುಬ್ಬಲೋ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚ ಅಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಅಟವೀ ಅತ್ಥಿ, ಮಯಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲಮಿಸ್ಸಥ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ। ‘‘ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ಕರಿತ್ಥ, ಮಯಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ‘‘ಮಾ ವೋ, ಆವುಸೋ, ಏವಂ ರುಚ್ಚಿತ್ಥ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಅಫಾಸುಕಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಕನಿಟ್ಠೋ ಪನ ತುಮ್ಹೇ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಮಮ ಚಕ್ಖೂನಂ ಪರಿಹೀನಭಾವಂ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಥ, ಸೋ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಕಞ್ಚಿದೇವ ಪಹಿಣಿಸ್ಸತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಮಮ ವಚನೇನ ದಸಬಲಞ್ಚ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರೇ ಚ ವನ್ದಥಾ’’ತಿ ತೇ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ।
ತೇ ಥೇರಂ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಪವಿಸಿಂಸು। ಮನುಸ್ಸಾ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಾನಂ ಗಮನಾಕಾರೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಉಪಾಸಕಾ, ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಮ್ಹಾ’’ತಿ। ತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಗಮನಛನ್ದಮೇವ ಞತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿದೇವಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು। ತೇಪಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಜೇತವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರೇ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಯತ್ಥ ಥೇರಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠೋ ವಸತಿ, ತಂ ವೀಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು। ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ತೇ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಕತಪಟಿಸನ್ಥಾರೋ ‘‘ಭಾತಿಕತ್ಥೇರೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಥಸ್ಸ ತೇ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾವ ತೇಸಂ ಪಾದಮೂಲೇ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ರೋದಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಇದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಥೇರೋ ಇತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ತಸ್ಸ ಗತಕಾಲೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಯಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ ಪಾಲಿತೋ ನಾಮ, ಏತಂ ಪೇಸೇಥಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಪೇಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಮಗ್ಗೇ ಪರಿಪನ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪೇಸೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಕತ್ವಾ ಪೇಸೇಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಅಡ್ಢಮಾಸಮತ್ತಂ ಪತ್ತಚೀವರಗ್ಗಹಣಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಹಿಣಿಂಸು।
ಸೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತಂ ಗಾಮಂ ಪತ್ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಏಕಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಇಮಂ ಗಾಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕೋಚಿ ಆರಞ್ಞಕೋ ವಿಹಾರೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕೋ ನಾಮ ತತ್ಥ ವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಾಲಿತತ್ಥೇರೋ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಮಗ್ಗಂ ಮೇ ಆಚಿಕ್ಖಥಾ’’ತಿ। ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋಮ್ಹೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ನೇಸಿ। ಸೋ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಡ್ಢಮಾಸಮತ್ತಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಾತುಲಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಮೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ಏಥ, ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಇಮಂ ಮೇ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಪಾವಿಸಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಥೇರಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಗಮನಾಕಾರೋ ವೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಆಮ, ಉಪಾಸಕಾ, ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ತೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಾ ಥೇರಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಉಪಡ್ಢಪಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರೋದಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಂಸು। ಸಾಮಣೇರೋ ಥೇರಂ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಯಾ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಅಟವಿಯಂ ಕಟ್ಠನಗರಂ ನಾಮ ಥೇರೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವುಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ಗಾಮಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ, ಸೋ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಗೀತಂ ಗಾಯಿತ್ವಾ ದಾರೂನಿ ಉದ್ಧರನ್ತಿಯಾ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಗೀತಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿ। ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ ವಿಯ ಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಸದ್ದೋ ಪುರಿಸಾನಂ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಿತ್ವಾ ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಸದ್ದಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨)।
ಸಾಮಣೇರೋ ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ತಿಟ್ಠಥ ತಾವ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಚ್ಚಂ ಮೇ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ತಸ್ಸಾ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ। ಸಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿ। ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇದಾನೇವ ಏಕೋ ಗೀತಸದ್ದೋ ಸುಯ್ಯಿತ್ಥ। ಸೋ ಚ ಖೋ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸದ್ದೋ ಛಿಜ್ಜಿ, ಸಾಮಣೇರೋಪಿ ಚಿರಾಯತಿ, ಸೋ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಂ ಪತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಪಾಪೋಜಾತೋಸಿ ಸಾಮಣೇರಾ’’ತಿ। ಸೋ ತುಣ್ಹೀ ಹುತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪುಟ್ಠೋಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ತಾದಿಸೇನ ಪಾಪೇನ ಮಮ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಗ್ಗಹಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಸೋ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಸಾಯಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಗಿಹಿನಿಯಾಮೇನ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಸಾಮಣೇರೋ, ಇದಾನಿ ಪನಮ್ಹಿ ಗಿಹೀ ಜಾತೋ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋಪಿ ಚ ಸ್ವಾಹಂ ನ ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಮಗ್ಗಪರಿಪನ್ಥಭಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಏಥ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಆವುಸೋ, ಗಿಹಿಪಾಪೋಪಿ ಸಮಣಪಾಪೋಪಿ ಪಾಪೋಯೇವ, ತ್ವಂ ಸಮಣಭಾವೇ ಠತ್ವಾಪಿ ಸೀಲಮತ್ತಂ ಪೂರೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಗಿಹೀ ಹುತ್ವಾ ಕಿಂ ನಾಮ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ತಾದಿಸೇನ ಪಾಪೇನ ಮಮ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಗ್ಗಹಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮನುಸ್ಸುಪದ್ದವೋ ಮಗ್ಗೋ, ತುಮ್ಹೇ ಚ ಅನ್ಧಾ ಅಪರಿಣಾಯಕಾ, ಕಥಂ ಇಧ ವಸಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ? ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ, ‘‘ಆವುಸೋ, ತ್ವಂ ಮಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತಯಿ, ಇಧೇವ ಮೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಮನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಹತಚಕ್ಖುಸ್ಮಿ, ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಾಗತೋ।
ಸೇಯ್ಯಮಾನೋ ನ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ನತ್ಥಿ ಬಾಲೇ ಸಹಾಯತಾ॥
‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಹತಚಕ್ಖುಸ್ಮಿ, ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಮಾಗತೋ।
ಮರಿಸ್ಸಾಮಿ ನೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ನತ್ಥಿ ಬಾಲೇ ಸಹಾಯತಾ’’ತಿ॥
ತಂ ಸುತ್ವಾ ಇತರೋ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ‘‘ಭಾರಿಯಂ ವತ ಮೇ ಸಾಹಸಿಕಂ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದನ್ತೋ ವನಸಣ್ಡಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ತಥಾ ಪಕ್ಕನ್ತೋವ ಅಹೋಸಿ। ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಸೀಲತೇಜೇನ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯಾಮಂ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನವಿತ್ಥತಂ ಪನ್ನರಸಯೋಜನಬಹಲಂ ಜಯಸುಮನಪುಪ್ಫವಣ್ಣಂ ನಿಸೀದನುಟ್ಠಹನಕಾಲೇಸು ಓನಮನುನ್ನಮನಪಕತಿಕಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಸನಂ ಉಣ್ಹಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಸಕ್ಕೋ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಮಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಥೇರಂ ಅದ್ದಸ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –
‘‘ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ದೇವಿನ್ದೋ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧಯಿ।
ಪಾಪಗರಹೀ ಅಯಂ ಪಾಲೋ, ಆಜೀವಂ ಪರಿಸೋಧಯಿ॥
‘‘ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ದೇವಿನ್ದೋ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧಯಿ।
ಧಮ್ಮಗರುಕೋ ಅಯಂ ಪಾಲೋ, ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಾಸನೇ ರತೋ’’ತಿ॥
ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪಾಪಗರಹಿನೋ ಧಮ್ಮಗರುಕಸ್ಸ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಮುದ್ಧಾ ಮೇ ಸತ್ತಧಾ ಫಲೇಯ್ಯ, ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ। ತತೋ –
‘‘ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಸಿರಿನ್ಧರೋ।
ತಙ್ಖಣೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾನ, ಚಕ್ಖುಪಾಲಮುಪಾಗಮಿ’’॥ –
ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಚ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಪದಸದ್ದಮಕಾಸಿ। ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅದ್ಧಿಕೋ’’ತಿ। ‘‘ಕುಹಿಂ ಯಾಸಿ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ ? ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಯಾಹಿ, ಆವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಅಯ್ಯೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಏಕತೋವ ಗಚ್ಛಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ದುಬ್ಬಲೋ, ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ತವ ಪಪಞ್ಚೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಂ ನತ್ಥಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಅಯ್ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದಸಸು ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಸು ಏಕಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏಕತೋವ ಗಚ್ಛಾಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ಥೇರೋ ‘‘ಏಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ಗಣ್ಹ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಕ್ಕೋ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಸಙ್ಖಿಪನ್ತೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಜೇತವನಂ ಸಮ್ಪಾಪೇಸಿ। ಥೇರೋ ಸಙ್ಖಪಣವಾದಿಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥೇಸೋ ಸದ್ದೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಯಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಗಮನಕಾಲೇ ಚಿರೇನ ಗಮಿಮ್ಹಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಹಂ ಉಜುಮಗ್ಗಂ ಜಾನಾಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಥೇರೋ ‘‘ನಾಯಂ ಮನುಸ್ಸೋ, ದೇವತಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ।
‘‘ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಸಿರಿನ್ಧರೋ।
ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾನ ತಂ ಮಗ್ಗಂ, ಖಿಪ್ಪಂ ಸಾವತ್ಥಿಮಾಗಮೀ’’ತಿ॥
ಸೋ ಥೇರಂ ನೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸೇವತ್ಥಾಯ ಕನಿಟ್ಠಕುಟುಮ್ಬಿಕೇನ ಕಾರಿತಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ನೇತ್ವಾ ಫಲಕೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪಿಯಸಹಾಯಕವಣ್ಣೇನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಸಮ್ಮ, ಚೂಳಪಾಲಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕೋಸಿ। ‘‘ಕಿಂ, ಸಮ್ಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಥೇರಸ್ಸಾಗತಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಜಾನಾಮಿ, ಕಿಂ ಪನ ಥೇರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಸಮ್ಮ, ಇದಾನಿ ಅಹಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ತಯಾ ಕಾರಿತಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ನಿಸಿನ್ನಕಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋಪಿ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ಪರಿವತ್ತನ್ತೋ ರೋದಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನಾದಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ದ್ವೇ ದಾಸದಾರಕೇ ಭುಜಿಸ್ಸೇ ಕತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ತೋಗಾಮತೋ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಹಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಯಾದೇಸಿ। ಸಾಮಣೇರಾ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು।
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ದಿಸಾವಾಸಿನೋ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಜೇತವನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಸೀತಿಮಹಾಥೇರೇ ಚ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಚಕ್ಖುಪಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಾಯಂ ತದಭಿಮುಖಾ ಅಹೇಸುಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹಿ। ತೇ ‘‘ಇದಾನಿ ಅತಿಸಾಯನ್ಹೋ, ಮೇಘೋ ಚ ಉಟ್ಠಿತೋ, ಪಾತೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿವತ್ತಿಂಸು। ದೇವೋ ಪಠಮಯಾಮಂ ವಸ್ಸಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ವಿಗತೋ। ಥೇರೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಆಚಿಣ್ಣಚಙ್ಕಮನೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಚಙ್ಕಮನಂ ಓತರಿ। ತದಾ ಚ ಪನ ನವವುಟ್ಠಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಬಹೂ ಇನ್ದಗೋಪಕಾ ಉಟ್ಠಹಿಂಸು। ತೇ ಥೇರೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಿಪಜ್ಜಿಂಸು। ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮನಟ್ಠಾನಂ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ನ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿಂಸು। ಇತರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನೇ ಮತಪಾಣಕೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಙ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ತೇ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು ‘‘ಪಸ್ಸಥಾವುಸೋ, ಸಮಣಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ, ಸಚಕ್ಖುಕಕಾಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಕಲಕಾಲೇ ‘ಚಙ್ಕಮಾಮೀ’ತಿ ಏತ್ತಕೇ ಪಾಣಕೇ ಮಾರೇಸಿ ‘ಅತ್ಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಅನತ್ಥಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ।
ಅಥ ಖೋ ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಚಕ್ಖುಪಾಲತ್ಥೇರೋ ‘ಚಙ್ಕಮಾಮೀ’ತಿ ಬಹೂ ಪಾಣಕೇ ಮಾರೇಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಾರೇನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ದಿಟ್ಠೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಯಥೇವ ತುಮ್ಹೇ ತಂ ನ ಪಸ್ಸಥ, ತಥೇವ ಸೋಪಿ ತೇ ಪಾಣೇ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಮರಣಚೇತನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತಿ ಕಸ್ಮಾ ಅನ್ಧೋ ಜಾತೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕತಕಮ್ಮವಸೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ತೇನ ಕತ’’ನ್ತಿ? ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಣಾಥ –
ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಕಾಸಿರಞ್ಞೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಏಕೋ ವೇಜ್ಜೋ ಗಾಮನಿಗಮೇಸು ಚರಿತ್ವಾ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕಂ ಚಕ್ಖುದುಬ್ಬಲಂ ಇತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ ಅಫಾಸುಕ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಅಕ್ಖೀಹಿ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಕರೋಹಿ, ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ದಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಚೇ ಮೇ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪಾಕತಿಕಾನಿ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಂ ತೇ ಸದ್ಧಿಂ ಪುತ್ತಧೀತಾಹಿ ದಾಸೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಸಂವಿದಹಿ, ಏಕಭೇಸಜ್ಜೇನೇವ ಅಕ್ಖೀನಿ ಪಾಕತಿಕಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಮೇತಸ್ಸ ಸಪುತ್ತಧೀತಾ ದಾಸೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಿಂ, ‘‘ನ ಖೋ ಪನ ಮಂ ಸಣ್ಹೇನ ಸಮ್ಮಾಚಾರೇನ ಸಮುದಾಚರಿಸ್ಸತಿ, ವಞ್ಚೇಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ। ಸಾ ವೇಜ್ಜೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕೀದಿಸಂ, ಭದ್ದೇ’’ತಿ ಪುಟ್ಠಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮೇ ಅಕ್ಖೀನಿ ಥೋಕಂ ರುಜ್ಜಿಂಸು, ಇದಾನಿ ಪನ ಅತಿರೇಕತರಂ ರುಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ವೇಜ್ಜೋ ‘‘ಅಯಂ ಮಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದಾತುಕಾಮಾ, ನ ಮೇ ಏತಾಯ ದಿನ್ನಾಯ ಭತಿಯಾ ಅತ್ಥೋ, ಇದಾನೇವ ನಂ ಅನ್ಧಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭರಿಯಾಯ ಏತಮತ್ಥಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಸಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಏಕಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭದ್ದೇ, ಇಮಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಅಞ್ಜೇಹೀ’’ತಿ ಅಞ್ಜಾಪೇಸಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಅಕ್ಖೀನಿ ದೀಪಸಿಖಾ ವಿಯ ವಿಜ್ಝಾಯಿಂಸು। ಸೋ ವೇಜ್ಜೋ ಚಕ್ಖುಪಾಲೋ ಅಹೋಸಿ।
ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಾ ಮಮ ಪುತ್ತೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಅನುಬನ್ಧಿ। ಪಾಪಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ನಾಮೇತಂ ಧುರಂ ವಹತೋ ಬಲಿಬದ್ದಸ್ಸ ಪದಂ ಚಕ್ಕಂ ವಿಯ ಅನುಗಚ್ಛತೀತಿ ಇದಂ ವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಮತ್ತಿಕಂ ಸಾಸನಂ ರಾಜಮುದ್ದಾಯ ಲಞ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೧.
‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ।
ಮನಸಾ ಚೇ ಪದುಟ್ಠೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ।
ತತೋ ನಂ ದುಕ್ಖಮನ್ವೇತಿ, ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ॥
ತತ್ಥ ಮನೋತಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಭೂಮಿಕಚಿತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪದೇ ತದಾ ತಸ್ಸ ವೇಜ್ಜಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತವಸೇನ ನಿಯಮಿಯಮಾನಂ ವವತ್ಥಾಪಿಯಮಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಿಯಮಾನಂ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ತೇನ ಪಠಮಗಾಮಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಧಮ್ಮಾತಿ ಗುಣದೇಸನಾಪರಿಯತ್ತಿನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ। ತೇಸು –
‘‘ನ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಮ್ಮೋ ಚ, ಉಭೋ ಸಮವಿಪಾಕಿನೋ।
ಅಧಮ್ಮೋ ನಿರಯಂ ನೇತಿ, ಧಮ್ಮೋ ಪಾಪೇತಿ ಸುಗ್ಗತಿ’’ನ್ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೩೦೪; ಜಾ॰ ೧.೧೫.೩೮೬) –
ಅಯಂ ಗುಣಧಮ್ಮೋ ನಾಮ। ‘‘ಧಮ್ಮಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೦) ಅಯಂ ದೇಸನಾಧಮ್ಮೋ ನಾಮ। ‘‘ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೯) ಅಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ನಾಮ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೧) ಅಯಂ ನಿಸ್ಸತ್ತಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ನಿಜ್ಜೀವಧಮ್ಮೋತಿಪಿ ಏಸೋ ಏವ। ತೇಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ತಯೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋತಿ। ಏತೇ ಹಿ ಮನೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ನಾಮ।
ಕಥಂ ಪನೇತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವತ್ಥುಕೋ ಏಕಾರಮ್ಮಣೋ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮನೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ? ಉಪ್ಪಾದಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ಬಹೂಸು ಏಕತೋ ಗಾಮಘಾತಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತೇಸು ‘‘ಕೋ ಏತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಯೋ ನೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತೇ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ದತ್ತೋ ವಾ ಮಿತ್ತೋ ವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಉಪ್ಪಾದಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಮನೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ। ನ ಹಿ ತೇ ಮನೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಮನೋ ಪನ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಚೇತಸಿಕೇಸು ಅನುಪಜ್ಜನ್ತೇಸುಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಯೇವ। ಅಧಿಪತಿವಸೇನ ಪನ ಮನೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಸೇಟ್ಠೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಚೋರಾದೀನಂ ಚೋರಜೇಟ್ಠಕಾದಯೋ ಅಧಿಪತಿನೋ ಸೇಟ್ಠಾ। ತಥಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಮನೋ ಅಧಿಪತಿ ಮನೋವ ಸೇಟ್ಠಾ। ಯಥಾ ಪನ ದಾರುಆದೀಹಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ತಾನಿ ತಾನಿ ಭಣ್ಡಾನಿ ದಾರುಮಯಾದೀನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ತೇಪಿ ಮನತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಮನೋಮಯಾ ನಾಮ।
ಪದುಟ್ಠೇನಾತಿ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ದೋಸೇಹಿ ಪದುಟ್ಠೇನ। ಪಕತಿಮನೋ ಹಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಅಪದುಟ್ಠಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಸನ್ನಂ ಉದಕಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ನೀಲಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನೀಲೋದಕಾದಿಭೇದಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ನವಂ ಉದಕಂ, ನಾಪಿ ಪುರಿಮಂ ಪಸನ್ನಉದಕಮೇವ, ತಥಾ ತಮ್ಪಿ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ದೋಸೇಹಿ ಪದುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ನವಂ ಚಿತ್ತಂ, ನಾಪಿ ಪುರಿಮಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಮೇವ, ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯)। ಏವಂ ಮನಸಾ ಚೇ ಪದುಟ್ಠೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ ಸೋ ಭಾಸಮಾನೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಮೇವ ಭಾಸತಿ, ಕರೋನ್ತೋ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಮೇವ ಕರೋತಿ, ಅಭಾಸನ್ತೋ ಅಕರೋನ್ತೋ ತಾಯ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಪದುಟ್ಠಮಾನಸತಾಯ ತಿವಿಧಂ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ ಪೂರೇತಿ। ಏವಮಸ್ಸ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।
ತತೋ ನಂ ದುಕ್ಖಮನ್ವೇತೀತಿ ತತೋ ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತತೋ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನ್ವೇತಿ, ದುಚ್ಚರಿತಾನುಭಾವೇನ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು, ಮನುಸ್ಸೇಸು ವಾ ತಮತ್ತಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಕಾಯವತ್ಥುಕಮ್ಪಿ ಇತರಮ್ಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಂ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖಂ ಅನುಗಚ್ಛತಿ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದನ್ತಿ ಧುರೇ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಧುರಂ ವಹತೋ ಬಲಿಬದ್ದಸ್ಸ ಪದಂ ಚಕ್ಕಂ ವಿಯ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ದ್ವೇಪಿ ಪಞ್ಚಪಿ ದಸಪಿ ಅಡ್ಢಮಾಸಮ್ಪಿ ಮಾಸಮ್ಪಿ ವಹನ್ತೋ ಚಕ್ಕಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಜಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ , ಅಥ ಖ್ವಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಯುಗಂ ಗೀವಂ ಬಾಧತಿ, ಪಚ್ಛತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಚಕ್ಕಂ ಊರುಮಂಸಂ ಪಟಿಹನತಿ। ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಬಾಧನ್ತಂ ಚಕ್ಕಂ ತಸ್ಸ ಪದಾನುಪದಿಕಂ ಹೋತಿ; ತಥೇವ ಮನಸಾ ಪದುಟ್ಠೇನ ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿರಯಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ದುಚ್ಚರಿತಮೂಲಕಂ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಚೇತಸಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಮನುಬನ್ಧತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಿಂಸಸಹಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಭಾಯಪಿ ದೇಸನಾ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಸಫಲಾ ಅಹೋಸೀತಿ।
ಚಕ್ಖುಪಾಲತ್ಥೇರವತ್ಥು ಪಠಮಂ
೨. ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀವತ್ಥು
೨. ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ದುತಿಯಗಾಥಾಪಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂಯೇವ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿಂ ಆರಬ್ಭ ಭಾಸಿತಾ।
ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ಅದಿನ್ನಪುಬ್ಬಕೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ದಿನ್ನಪುಬ್ಬಂ, ತೇನ ತಂ ‘‘ಅದಿನ್ನಪುಬ್ಬಕೋ’’ತ್ವೇವ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು। ತಸ್ಸ ಏಕಪುತ್ತಕೋ ಅಹೋಸಿ ಪಿಯೋ ಮನಾಪೋ। ಅಥಸ್ಸ ಪಿಲನ್ಧನಂ ಕಾರೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಸಚೇ ಸುವಣ್ಣಕಾರೇ ಕಾರೇಸ್ಸಾಮಿ, ಭತ್ತವೇತನಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಯಮೇವ ಸುವಣ್ಣಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಮಟ್ಠಾನಿ ಕುಣ್ಡಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ತೇನಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ತಸ್ಸ ಸೋಳಸವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಪಣ್ಡುರೋಗೋ ಉದಪಾದಿ। ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪುತ್ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ, ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪುತ್ತಸ್ಸ ತೇ ರೋಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಿಕಿಚ್ಛಾಪೇಹಿ ನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ಭೋತಿ ಸಚೇ ವೇಜ್ಜಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮಿ, ಭತ್ತವೇತನಂ ದಾತಬ್ಬಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ; ಕಿಂ ತ್ವಂ ಮಮ ಧನಚ್ಛೇದಂ ನ ಓಲೋಕೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಥ ನಂ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಯಥಾ ಮೇ ಧನಚ್ಛೇದೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ವೇಜ್ಜಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕರೋಗಸ್ಸ ನಾಮ ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಥಸ್ಸ ತೇ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ರುಕ್ಖತಚಾದಿಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ। ಸೋ ತಮಾಹರಿತ್ವಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ। ತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವಸ್ಸ ರೋಗೋ ಬಲವಾ ಅಹೋಸಿ, ಅತೇಕಿಚ್ಛಭಾವಂ ಉಪಾಗಮಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಏಕಂ ವೇಜ್ಜಂ ಪಕ್ಕೋಸಿ। ಸೋ ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾವ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಞ್ಞಂ ವೇಜ್ಜಂ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ತಿಕಿಚ್ಛಾಪೇಹೀ’’ತಿ ತಂ ಪಹಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಸ್ಸ ಮರಣಸಮಯಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತಾ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಬಹಿ ನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುತ್ತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಬಹಿಆಳಿನ್ದೇ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇಸಿ।
ತಂ ದಿವಸಂ ಭಗವಾ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಉಸ್ಸನ್ನಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಬನ್ಧವಾನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಞಾಣಜಾಲಂ ಪತ್ಥರಿ। ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀ ಬಹಿಆಳಿನ್ದೇ ನಿಪನ್ನಾಕಾರೇನೇವ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯಿ। ಸತ್ಥಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗೇಹಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಪಜ್ಜಾಪಿತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮಯ್ಹಂ ಏತ್ಥ ಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಇದಂ ಅದ್ದಸ – ಅಯಂ ಮಾಣವೋ ಮಯಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕೇ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ತಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ರೋದನ್ತೋ ಆಳಾಹನೇ ವಿಚರಿಸ್ಸತಿ। ದೇವಪುತ್ತೋ ತಿಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣಂ ಸಟ್ಠಿಸಕಟಭಾರಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಮ್ಮೇನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಯಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ ಲದ್ಧಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಧನಚ್ಛೇದಭಯೇನ ಮಮ ಭೇಸಜ್ಜಮಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆಳಾಹನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರೋದತಿ, ವಿಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತಂ ನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಿತರಿ ರೋದನ್ತೇ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿವಣ್ಣೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಳಾಹನಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ರೋದಿಸ್ಸತಿ। ಅಥ ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಅಹಂ ತೇ ಪುತ್ತೋ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ತಾವಸಿಂಸಭವನೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಮಯಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಮಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ। ಅಥಸ್ಸಾಹಂ ‘‘ಏತ್ತಕಾನಿ ಸತಾನಿ ವಾ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಾತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗಣನಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪದೇ ಗಾಥಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮಿ। ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಟ್ಠ ಕುಣ್ಡಲೀ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಅದಿನ್ನಪುಬ್ಬಕೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ। ಇತಿ ಇಮಂ ಕುಲಪುತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದಿಸ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಕತಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನೋ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹದ್ವಾರಂ ಗತೋ।
ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀ ಅನ್ತೋಗೇಹಾಭಿಮುಖೋ ನಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ಅಪಸ್ಸನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಏಕಂ ರಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಮಾಣವೋ ‘‘ಕಿಂ ಓಭಾಸೋ ನಾಮೇಸೋ’’ತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋವ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅನ್ಧಬಾಲಪಿತರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏವರೂಪಂ ಬುದ್ಧಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಾಯವೇಯ್ಯಾವಟಿಕಂ ವಾ ಕಾತುಂ ದಾನಂ ವಾ ದಾತುಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸೋತುಂ ನಾಲತ್ಥಂ, ಇದಾನಿ ಮೇ ಹತ್ಥಾಪಿ ಅನಧಿಪತೇಯ್ಯಾ, ಅಞ್ಞಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಮನಮೇವ ಪಸಾದೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಲಂ ಏತ್ತಕೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಸೋ ತಥಾಗತೇ ಚಕ್ಖುಪಥಂ ವಿಜಹನ್ತೇಯೇವ ಪಸನ್ನಮನೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ವಿಯ ದೇವಲೋಕೇ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಆಳಾಹನೇ ರೋದನಪರಾಯಣೋ ಅಹೋಸಿ, ದೇವಸಿಕಂ ಆಳಾಹನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರೋದತಿ – ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿ। ದೇವಪುತ್ತೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ, ‘‘ಕೇನ ಮೇ ಕಮ್ಮೇನ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಮನೋಪಸಾದೇನಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಮ ಅಫಾಸುಕಕಾಲೇ ಭೇಸಜ್ಜಮಕಾರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆಳಾಹನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರೋದತಿ, ವಿಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತಮೇವ ನಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿವಣ್ಣೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಳಾಹನಸ್ಸಾವಿದೂರೇ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ರೋದನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ತಾವ ಪುತ್ತಸೋಕೇನ ರೋದಾಮಿ, ಏಸ ಕಿಮತ್ಥಂ ರೋದತಿ, ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀ,
ಮಾಲಧಾರೀ ಹರಿಚನ್ದನುಸ್ಸದೋ।
ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದಸಿ,
ವನಮಜ್ಝೇ ಕಿಂ ದುಕ್ಖಿತೋ ತುವ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೦೭; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೮೬)।
ಸೋ ಮಾಣವೋ ಆಹ –
‘‘ಸೋವಣ್ಣಮಯೋ ಪಭಸ್ಸರೋ,
ಉಪ್ಪನ್ನೋ ರಥಪಞ್ಜರೋ ಮಮ।
ತಸ್ಸ ಚಕ್ಕಯುಗಂ ನ ವಿನ್ದಾಮಿ,
ತೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಜಹಾಮಿ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ॥ (ವ॰ ೧೨೦೮; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೮೭)।
ಅಥ ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ –
‘‘ಸೋವಣ್ಣಮಯಂ ಮಣಿಮಯಂ,
ಲೋಹಿತಕಮಯಂ ಅಥ ರೂಪಿಯಮಯಂ।
ಆಚಿಕ್ಖ ಮೇ ಭದ್ದ ಮಾಣವ,
ಚಕ್ಕಯುಗಂ ಪಟಿಪಾದಯಾಮಿ ತೇ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೦೯; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೮೮)।
ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಾಣವೋ ‘‘ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಮಕತ್ವಾ ಪುತ್ತಪತಿರೂಪಕಂ ಮಂ ದಿಸ್ವಾ ರೋದನ್ತೋ ‘ಸುವಣ್ಣಾದಿಮಯಂ ರಥಚಕ್ಕಂ ಕರೋಮೀ’ತಿ ವದತಿ, ಹೋತು ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಕೀವ ಮಹನ್ತಂ ಮೇ ಚಕ್ಕಯುಗಂ ಕರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಾವ ಮಹನ್ತಂ ಆಕಙ್ಖಸಿ, ತಾವ ಮಹನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇಹಿ ಮೇ ಅತ್ಥೋ, ತೇ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ಯಾಚನ್ತೋ ಆಹ –
‘‘ಸೋ ಮಾಣವೋ ತಸ್ಸ ಪಾವದಿ,
ಚನ್ದಸೂರಿಯಾ ಉಭಯೇತ್ಥ ದಿಸ್ಸರೇ।
ಸೋವಣ್ಣಮಯೋ ರಥೋ ಮಮ,
ತೇನ ಚಕ್ಕಯುಗೇನ ಸೋಭತೀ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೦; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೮೯)।
ಅಥ ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ –
‘‘ಬಾಲೋ ಖೋ ತ್ವಂ ಅಸಿ ಮಾಣವ,
ಯೋ ತ್ವಂ ಪತ್ಥಯಸೇ ಅಪತ್ಥಿಯಂ।
ಮಞ್ಞಾಮಿ ತುವಂ ಮರಿಸ್ಸಸಿ,
ನ ಹಿ ತ್ವಂ ಲಚ್ಛಸಿ ಚನ್ದಸೂರಿಯೇ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೧; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೦)।
ಅಥ ನಂ ಮಾಣವೋ ಆಹ –
‘‘ಕಿಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಸತ್ಥಾಯ ರೋದನ್ತೋ ಬಾಲೋ ಹೋತಿ, ಉದಾಹು ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
‘‘ಗಮನಾಗಮನಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ,
ವಣ್ಣಧಾತು ಉಭಯತ್ಥ ವೀಥಿಯಾ।
ಪೇತೋ ಕಾಲಕತೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ,
ಕೋ ನಿಧ ಕನ್ದತಂ ಬಾಲ್ಯತರೋ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೨; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೧)।
ತಂ ಸುತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಯುತ್ತಂ ಏಸ ವದತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ –
‘‘ಸಚ್ಚಂ ಖೋ ವದೇಸಿ ಮಾಣವ,
ಅಹಮೇವ ಕನ್ದತಂ ಬಾಲ್ಯತರೋ।
ಚನ್ದಂ ವಿಯ ದಾರಕೋ ರುದಂ,
ಪೇತಂ ಕಾಲಕತಾಭಿಪತ್ಥಯಿ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೩; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೨) –
ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಥಾಯ ನಿಸ್ಸೋಕೋ ಹುತ್ವಾ ಮಾಣವಸ್ಸ ಥುತಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಆದಿತ್ತಂ ವತ ಮಂ ಸನ್ತಂ, ಘತಸಿತ್ತಂವ ಪಾವಕಂ।
ವಾರಿನಾ ವಿಯ ಓಸಿಞ್ಚಂ, ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾಪಯೇ ದರಂ॥
‘‘ಅಬ್ಬಹೀ ವತ ಮೇ ಸಲ್ಲಂ, ಸೋಕಂ ಹದಯನಿಸ್ಸಿತಂ।
ಯೋ ಮೇ ಸೋಕಪರೇತಸ್ಸ, ಪುತ್ತಸೋಕಂ ಅಪಾನುದಿ॥
‘‘ಸ್ವಾಹಂ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಸಲ್ಲೋಸ್ಮಿ, ಸೀತಿಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋ।
ನ ಸೋಚಾಮಿ ನ ರೋದಾಮಿ, ತವ ಸುತ್ವಾನ ಮಾಣವಾ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೪-೧೨೧೬; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೩-೧೯೫)।
ಅಥ ನಂ ‘‘ಕೋ ನಾಮ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –
‘‘ದೇವತಾನುಸಿ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ, ಅದು ಸಕ್ಕೋ ಪುರಿನ್ದದೋ।
ಕೋ ವಾ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸ ವಾ ಪುತ್ತೋ, ಕಥಂ ಜಾನೇಮು ತಂ ಮಯ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೭; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೬) –
ಆಹ। ಅಥಸ್ಸ ಮಾಣವೋ –
‘‘ಯಞ್ಚ ಕನ್ದಸಿ ಯಞ್ಚ ರೋದಸಿ,
ಪುತ್ತಂ ಆಳಾಹನೇ ಸಯಂ ದಹಿತ್ವಾ।
ಸ್ವಾಹಂ ಕುಸಲಂ ಕರಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ,
ತಿದಸಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಗತೋ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೮; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೭) –
ಆಚಿಕ್ಖಿ । ಅಥ ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಹ –
‘‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ನಾದ್ದಸಾಮ,
ದಾನಂ ದದನ್ತಸ್ಸ ಸಕೇ ಅಗಾರೇ।
ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ವಾ ತಾದಿಸಂ,
ಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಗತೋಸಿ ದೇವಲೋಕ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೧೯; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೮)।
ಮಾಣವೋ ಆಹ –
‘‘ಆಬಾಧಿಕೋಹಂ ದುಕ್ಖಿತೋ ಗಿಲಾನೋ,
ಆತೂರರೂಪೋಮ್ಹಿ ಸಕೇ ನಿವೇಸನೇ।
ಬುದ್ಧಂ ವಿಗತರಜಂ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖಂ,
ಅದ್ದಕ್ಖಿಂ ಸುಗತಂ ಅನೋಮಪಞ್ಞಂ॥
‘‘ಸ್ವಾಹಂ ಮುದಿತಧನೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ,
ಅಞ್ಜಲಿಂ ಅಕರಿಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ।
ತಾಹಂ ಕುಸಲಂ ಕರಿತ್ವಾನ ಕಮ್ಮಂ,
ತಿದಸಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಗತೋ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೨೦-೧೨೨೧; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೯೯-೨೦೦)।
ತಸ್ಮಿಂ ಕಥೇನ್ತೇಯೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಕಲಸರೀರಂ ಪೀತಿಯಾ ಪರಿಪೂರಿ। ಸೋ ತಂ ಪೀತಿಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ –
‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ವತ ಅಬ್ಭುತಂ ವತ,
ಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯಮೀದಿಸೋ ವಿಪಾಕೋ।
ಅಹಮ್ಪಿ ಪಮುದಿತಮನೋ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ,
ಅಜ್ಜೇವ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ವಜಾಮೀ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೨೨; ಪೇ॰ ವ॰ ೨೦೧) –
ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಮಾಣವೋ –
‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ವಜಾಹಿ,
ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸಙ್ಘಞ್ಚ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ।
ತಥೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಚ,
ಅಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಸ್ಸು॥
ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮಸ್ಸು ಖಿಪ್ಪಂ,
ಲೋಕೇ ಅದಿನ್ನಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಸ್ಸು।
ಅಮಜ್ಜಪೋ ಮಾ ಚ ಮುಸಾ ಭಣಾಹಿ,
ಸಕೇನ ದಾರೇನ ಚ ಹೋಹಿ ತುಟ್ಠೋ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೨೩-೧೨೨೪; ಪೇ॰ ವ॰ ೨೦೨-೨೦೩) –
ಆಹ । ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಅತ್ಥಕಾಮೋಸಿ ಮೇ ಯಕ್ಖ, ಹಿತಕಾಮೋಸಿ ದೇವತೇ।
ಕರೋಮಿ ತುಯ್ಹಂ ವಚನಂ, ತ್ವಂಸಿ ಆಚರಿಯೋ ಮಮ॥
‘‘ಉಪೇಮಿ ಸರಣಂ ಬುದ್ಧಂ, ಧಮ್ಮಞ್ಚಾಪಿ ಅನುತ್ತರಂ।
ಸಙ್ಘಞ್ಚ ನರದೇವಸ್ಸ, ಗಚ್ಛಾಮಿ ಸರಣಂ ಅಹಂ॥
‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮಾಮಿ ಖಿಪ್ಪಂ,
ಲೋಕೇ ಅದಿನ್ನಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಾಮಿ।
ಅಮಜ್ಜಪೋ ನೋ ಚ ಮುಸಾ ಭಣಾಮಿ,
ಸಕೇನ ದಾರೇನ ಚ ಹೋಮಿ ತುಟ್ಠೋ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೨೨೫-೧೨೨೭; ಪೇ॰ ವ॰ ೨೦೪-೨೦೬)।
ಅಥ ನಂ ದೇವಪುತ್ತೋ, ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತೇ ಗೇಹೇ ಬಹುಂ ಧನಂ ಅತ್ಥಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇಹಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಹಿ, ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅನ್ತರಧಾಯಿ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಭದ್ದೇ, ಅಹಂ ಅಜ್ಜ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ನೇವ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ನ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ, ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಧಿವಾಸೇಹಿ ಅಜ್ಜತನಾಯ ಭತ್ತಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ। ಸೋ ಸತ್ಥು ಅಧಿವಾಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ವೇಗೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ಸಕೇ ನಿವೇಸನೇ ಪಣೀತಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದಾಪೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ತಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪರಿವಿಸಿ, ಮಹಾಜನೋ ಸನ್ನಿಪತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೇನ ಕಿರ ತಥಾಗತೇ ನಿಮನ್ತಿತೇ ದ್ವೇ ಜನಕಾಯಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನಾಯ ವಿಹೇಠಿಯಮಾನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಬುದ್ಧವಿಸಯಂ ಬುದ್ಧಲೀಳಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ತಥಾಗತಮುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಅಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಅಸುತ್ವಾ ಉಪೋಸಥವಾಸಂ ಅವಸಿತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಮನೋಪಸಾದಮತ್ತೇನೇವ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕಸ್ಮಾ ಮಂ ಪುಚ್ಛಸಿ, ನನು ತೇ ಪುತ್ತೇನ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿನಾ ಮಯಿ ಮನಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ? ‘‘ಕದಾ, ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ? ನನು ತ್ವಂ ಅಜ್ಜ ಸುಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕನ್ದನ್ತೋ ಅವಿದೂರೇ ಬಾಹಾ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಕನ್ದನ್ತಂ ಏಕಂ ಮಾಣವಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀ, ಮಾಲಧಾರೀ ಹರಿಚನ್ದನುಸ್ಸದೋ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಜನೇಹಿ ಕಥಿತಕಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿವತ್ಥುಂ ಕಥೇಸಿ। ತೇನೇವೇತಂ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ।
ತಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಚ ಪನ ‘‘ನ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಸತಂ ವಾ ನ ದ್ವೇಸತಂ, ಅಥ ಖೋ ಮಯಿ ಮನಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಗಣನಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ಮಹಾಜನೋ ನ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಅನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಭಾವಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿದೇವಪುತ್ತೋ ವಿಮಾನೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ। ಸೋ ತಿಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ದಿಬ್ಬಾಭರಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿಮಾನತೋ ಓರುಯ್ಹ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ತ್ವಂ ಇಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಲಭೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –
‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನ ವಣ್ಣೇನ, ಯಾ ತ್ವಂ ತಿಟ್ಠಸಿ ದೇವತೇ।
ಓಭಾಸೇನ್ತೀ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಓಸಧೀ ವಿಯ ತಾರಕಾ।
ಪುಚ್ಛಾಮಿ ತಂ ದೇವ ಮಹಾನುಭಾವ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಕಿಮಕಾಸಿ ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ। ‘‘ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಯಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಪತ್ತಿ ತುಮ್ಹೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಲದ್ಧಾ’’ತಿ। ‘‘ಮಯಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಲದ್ಧಾ ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ಮಹಾಜನೋ ದೇವಪುತ್ತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಾ ವತ, ಭೋ, ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ಅದಿನ್ನಪುಬ್ಬಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ನಾಮ ಪುತ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಏವರೂಪಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭೀ’’ತಿ ತುಟ್ಠಿಂ ಪವೇದೇಸಿ।
ಅಥ ನೇಸಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಕರಣೇ ಮನೋವ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ, ಮನೋವ ಸೇಟ್ಠೋ। ಪಸನ್ನೇನ ಹಿ ಮನೇನ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ದೇವಲೋಕಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಛಾಯಾವ ನ ವಿಜಹತೀತಿ ಇದಂ ವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಮತ್ತಿಕಂ ಸಾಸನಂ ರಾಜಮುದ್ದಾಯ ಲಞ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೨. ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ।
ಮನಸಾ ಚೇ ಪಸನ್ನೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ।
ತತೋ ನಂ ಸುಖಮನ್ವೇತಿ, ಛಾಯಾವ ಅನಪಾಯಿನೀ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮನೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಭೂಮಿಕಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪದೇ ನಿಯಮಿಯಮಾನಂ ವವತ್ಥಾಪಿಯಮಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಿಯಮಾನಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಲಬ್ಭತಿ। ವತ್ಥುವಸೇನ ಪನಾಹರಿಯಮಾನಂ ತತೋಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ತೇನ ಪಠಮಗಾಮಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ। ಏತೇ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಮನೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ನಾಮ। ಯಥಾ ಹಿ ಬಹೂಸು ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚೀವರದಾನಾದೀನಿ ವಾ ಉಳಾರಪೂಜಾಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದೀನಿ ವಾ ಮಾಲಾಗನ್ಧಸಕ್ಕಾರಕರಣಾದೀನಿ ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೇಸು ‘‘ಕೋ ಏತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಯೋ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತೇ ತಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ತಿಸ್ಸೋ ವಾ ಫುಸ್ಸೋ ವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಉಪ್ಪಾದಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಮನೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ। ನ ಹಿ ತೇ ಮನೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಮನೋ ಪನ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಚೇತಸಿಕೇಸು ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಸುಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಯೇವ। ಏವಂ ಅಧಿಪತಿವಸೇನ ಪನ ಮನೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಗಣಾದೀನಂ ಅಧಿಪತಿ ಪುರಿಸೋ ಗಣಸೇಟ್ಠೋ ಸೇಣಿಸೇಟ್ಠೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಮನೋವ ಸೇಟ್ಠೋ। ಯಥಾ ಪನ ಸುವಣ್ಣಾದೀಹಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತಾನಿ ಭಣ್ಡಾನಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಾದೀನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಏತೇಪಿ ಮನತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಮನೋಮಯಾ ನಾಮ।
ಪಸನ್ನೇನಾತಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಪಸನ್ನೇನ। ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾತಿ ಏವರೂಪೇನ ಮನೇನ ಭಾಸನ್ತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀಸುಚರಿತಮೇವ ಭಾಸತಿ, ಕರೋನ್ತೋ ತಿವಿಧಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಮೇವ ಕರೋತಿ, ಅಭಾಸನ್ತೋ ಅಕರೋನ್ತೋ ತಾಯ ಅನಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಪಸನ್ನಮಾನಸತಾಯ ತಿವಿಧಂ ಮನೋಸುಚರಿತಂ ಪೂರೇತಿ। ಏವಮಸ್ಸ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।
ತತೋ ನಂ ಸುಖಮನ್ವೇತೀತಿ ತತೋ ತಿವಿಧಸುಚರಿತತೋ ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸುಖ ಮನ್ವೇತಿ। ಇಧ ತೇಭೂಮಿಕಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇಭೂಮಿಕಸುಚರಿತಾನುಭಾವೇನ ಸುಗತಿಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ, ದುಗ್ಗತಿಯಂ ವಾ ಸುಖಾನುಭವನಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಂ ಕಾಯವತ್ಥುಕಮ್ಪಿ ಇತರವತ್ಥುಕಮ್ಪಿ ಅವತ್ಥುಕಮ್ಪೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಂ ವಿಪಾಕಸುಖಂ ಅನುಗಚ್ಛತಿ, ನ ವಿಜಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಛಾಯಾವ ಅನಪಾಯಿನೀತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಛಾಯಾ ನಾಮ ಸರೀರಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಸರೀರೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಟ್ಠನ್ತೇ ತಿಟ್ಠತಿ , ನಿಸೀದನ್ತೇ ನಿಸೀದತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ‘‘ಸಣ್ಹೇನ ವಾ ಫರುಸೇನ ವಾ ನಿವತ್ತಾಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಾ ಪೋಥೇತ್ವಾ ವಾ ನಿವತ್ತಾಪೇತುಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಸರೀರಪ್ಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ। ಏವಮೇವ ಇಮೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣಕುಸಲಮೂಲಿಕಂ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದಂ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಅನಪಾಯಿನೀ ಛಾಯಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ನ ವಿಜಹತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲಿದೇವಪುತ್ತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ತಥಾ ಅದಿನ್ನಪುಬ್ಬಕೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ। ಸೋ ತಾವಮಹನ್ತಂ ವಿಭವಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ವಿಪ್ಪಕಿರೀತಿ।
ಮಟ್ಠಕುಣ್ಡಲೀವತ್ಥು ದುತಿಯಂ।
೩. ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವತ್ಥು
ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಪಿತುಚ್ಛಾಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಥೂಲಸರೀರೋ ಆಕೋಟಿತಪಚ್ಚಾಕೋಟಿತೇಹಿ ಚೀವರೇಹಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯಂ ನಿಸೀದತಿ। ತಥಾಗತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗತಾ ಆಗನ್ತುಕಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಏಕೋ ಮಹಾಥೇರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವತ್ತಂ ಆಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಾದಸಮ್ಬಾಹನಾದೀನಿ ಆಪುಚ್ಛನ್ತಿ। ಸೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಅಥ ನಂ ಏಕೋ ದಹರಭಿಕ್ಖು ‘‘ಕತಿವಸ್ಸಾ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ವಸ್ಸಂ ನತ್ಥಿ, ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆವುಸೋ, ದುಬ್ಬಿನೀತ, ಮಹಲ್ಲಕ , ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ಜಾನಾಸಿ, ಏತ್ತಕೇ ಮಹಾಥೇರೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋಸಿ, ವತ್ತೇ ಆಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೇ ತುಣ್ಹೀ ಹೋಸಿ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮತ್ತಮ್ಪಿ ತೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿ। ಸೋ ಖತ್ತಿಯಮಾನಂ ಜನೇತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಂ ಪನ ‘ಕೋ ಏಸೋ’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಥ, ಮೂಲಮೇವ ವೋ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ರುದನ್ತೋ ದುಕ್ಖೀ ದುಮ್ಮನೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ । ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ತ್ವಂ ತಿಸ್ಸ ದುಕ್ಖೀ ದುಮ್ಮನೋ ಅಸ್ಸುಮುಖೋ ರೋದಮಾನೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಏಸ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಲೋಳಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು। ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕಹಂ ಪನ ತ್ವಂ ನಿಸಿನ್ನೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಇಮೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ದಿಟ್ಠಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಉಟ್ಠಾಯ ತೇ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಕತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಪರಿಕ್ಖಾರಗ್ಗಹಣಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನಾಪುಚ್ಛಿತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ವತ್ತಂ ವಾ ಪಾನೀಯಂ ವಾ ಆಪುಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ನಾಪುಚ್ಛಿತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಆಸನಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪಾದಸಮ್ಬಾಹನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಕತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ತಿಸ್ಸ ಮಹಲ್ಲಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಬ್ಬಂ ಏತಂ ವತ್ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಏತಂ ವತ್ತಂ ಅಕರೋನ್ತೇನ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತವೇವ ದೋಸೋ, ಏತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಖಮಾಪೇಹೀ’’ತಿ? ‘‘ಏತೇ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಕ್ಕೋಸಿಂಸು , ನಾಹಂ ಏತೇ ಖಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ। ‘‘ತಿಸ್ಸ ಮಾ ಏವಂ ಕರಿ, ತವೇವ ದೋಸೋ, ಖಮಾಪೇಹಿ ನೇ’’ತಿ? ‘‘ನ ಖಮಾಪೇಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ‘‘ದುಬ್ಬಚೋ ಏಸ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ ದುಬ್ಬಚೋ ಏಸ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಏಸ ದುಬ್ಬಚೋಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ತಾವಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ದುಬ್ಬಚಭಾವೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತೋ, ಅತೀತೇ ಏಸ ಕಿಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅತೀತಮಾಹರಿ।
ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬಾರಾಣಸಿರಞ್ಞೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ದೇವಿಲೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಅಟ್ಠ ಮಾಸೇ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸಿತ್ವಾ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಸೇವನತ್ಥಾಯ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ನಗರಮುಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಿತುಕಾಮೋ ಹಿಮವನ್ತತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ದಾರಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಇಮಂ ನಗರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಪಬ್ಬಜಿತಾ ಕತ್ಥ ವಸನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಾಯಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ತಾಪಸೋ ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ತೇ ಭಗ್ಗವ ಅಗರು, ವಸೇಯ್ಯಾಮ ಏಕರತ್ತಿಂ ಸಾಲಾಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ರತ್ತಿಂ ಸಾಲಾಯಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಮಹತೀ ಸಾಲಾ, ಯಥಾಸುಖಂ ವಸಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಸಾಲಂ ನಿಯ್ಯಾದೇಸಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಅಪರೋಪಿ ನಾರದೋ ನಾಮ ತಾಪಸೋ ಹಿಮವನ್ತತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮ್ಭಕಾರಂ ಏಕರತ್ತಿವಾಸಂ ಯಾಚಿ। ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ‘‘ಪಠಮಂ ಆಗತೋ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ವಸಿತುಕಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ ವಾ ನೋ ವಾ, ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಪಠಮಂ ಉಪಗತೋ ರೋಚೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ರುಚಿಯಾ ವಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ತಮುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ತೇ, ಆಚರಿಯ ಅಗರು, ಮಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿಂ ವಸೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಯಾಚಿ। ‘‘ಮಹತೀ ಸಾಲಾ, ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ವಸಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪುರೇತರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ದೇವಿಲಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ನಿಸೀದಿ। ಉಭೋಪಿ ಸಾರಣೀಯಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸು।
ಸಯನಕಾಲೇ ನಾರದೋ ದೇವಿಲಸ್ಸ ನಿಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನಞ್ಚ ದ್ವಾರಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ। ಸೋ ಪನ ದೇವಿಲೋ ನಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ನಿಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಅನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದ್ವಾರಮಜ್ಝೇ ತಿರಿಯಂ ನಿಪಜ್ಜಿ। ನಾರದೋ ರತ್ತಿಂ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಜಟಾಸು ಅಕ್ಕಮಿ। ‘‘ಕೋ ಮಂ ಅಕ್ಕಮೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಅಹ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕೂಟಜಟಿಲ, ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮಮ ಜಟಾಸು ಅಕ್ಕಮಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಆಚರಿಯ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇಧ ನಿಪನ್ನಭಾವಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಖಮಥ ಮೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕನ್ದನ್ತಸ್ಸೇವ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಇತರೋ ‘‘ಅಯಂ ಪವಿಸನ್ತೋಪಿ ಮಂ ಅಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಾದಟ್ಠಾನೇ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿ। ನಾರದೋಪಿ ಪವಿಸನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮಂಪಾಹಂ ಆಚರಿಯೇ ಅಪರಜ್ಝಿಂ, ಇದಾನಿಸ್ಸ ಪಾದಪಸ್ಸೇನ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗೀವಾಯ ಅಕ್ಕಮಿ। ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಹಂ, ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಕೂಟಜಟಿಲ, ಪಠಮಂ ಮಮ ಜಟಾಸು ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗೀವಾಯ ಅಕ್ಕಮಸಿ, ಅಭಿಸಪಿಸ್ಸಾಮಿ ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏವಂ ನಿಪನ್ನಭಾವಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ‘ಪಠಮಮ್ಪಿ ಮೇ ಅಪರದ್ಧಂ, ಇದಾನಿ ಪಾದಪಸ್ಸೇನ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪವಿಟ್ಠೋಮ್ಹಿ, ಖಮಥ ಮೇ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕೂಟಜಟಿಲ, ಅಭಿಸಪಿಸ್ಸಾಮಿ ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಮಾ ಏವಂ ಕರಿತ್ಥ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ –
‘‘ಸಹಸ್ಸರಂಸೀ ಸತತೇಜೋ, ಸೂರಿಯೋ ತಮವಿನೋದನೋ।
ಪಾತೋದಯನ್ತೇ ಸೂರಿಯೇ, ಮುದ್ಧಾ ತೇ ಫಲತು ಸತ್ತಧಾ’’ತಿ॥ –
ತಂ ಅಭಿಸಪಿ ಏವ। ನಾರದೋ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಮಮ ವದನ್ತಸ್ಸೇವ ತುಮ್ಹೇ ಅಭಿಸಪಥ, ಯಸ್ಸ ದೋಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಮುದ್ಧಾ ಫಲತು, ಮಾ ನಿದ್ದೋಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
‘‘ಸಹಸ್ಸರಂಸೀ ಸತತೇಜೋ, ಸೂರಿಯೋ ತಮವಿನೋದನೋ।
ಪಾತೋದಯನ್ತೇ ಸೂರಿಯೇ, ಮುದ್ಧಾ ತೇ ಫಲತು ಸತ್ತಧಾ’’ತಿ॥ –
ಅಭಿಸಪಿ। ಸೋ ಪನ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಅತೀತೇ ಚತ್ತಾಲೀಸ, ಅನಾಗತೇ ಚತ್ತಾಲೀಸಾತಿ ಅಸೀತಿಕಪ್ಪೇ ಅನುಸ್ಸರತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಉಪರಿ ಅಭಿಸಪೋ ಪತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಆಚರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ನಿವಾರೇತಿ।
ನಾಗರಾ ಅರುಣೇ ಅನುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೇ ರಾಜದ್ವಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ದೇವ, ತಯಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಅರುಣೋ ನ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಅರುಣಂ ನೋ ಉಟ್ಠಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಕನ್ದಿಂಸು। ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಯುತ್ತಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ವಿವಾದೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪರಿಸಙ್ಕಮಾನೋ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಹಿಯ್ಯೋ ಸಾಯಂ ಕುಮ್ಭಕಾರಸಾಲಾಯಂ ಆಗತಾ ಅತ್ಥಿ ದೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಂಖಣಞ್ಞೇವ ರಾಜಾ ಉಕ್ಕಾಹಿ ಧಾರಿಯಮಾನಾಹಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ನಾರದಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಆಹ –
‘‘ಕಮ್ಮನ್ತಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ನಾರದ।
ಕೇನ ಲೋಕೋ ತಮೋಭೂತೋ, ತಂ ಮೇ ಅಕ್ಖಾಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ॥
ನಾರದೋ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸಪಿತೋ, ಅಥಾಹಂ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಸ ದೋಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸೇವ ಉಪರಿ ಅಭಿಸಪೋ ಪತತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಭಿಸಪಿಂ। ಅಭಿಸಪಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಉಪರಿ ಅಭಿಸಪೋ ಪತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನವೇಲಾಯ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಮುದ್ಧಾ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅರುಣಸ್ಸ ಉಗ್ಗಮನಂ ನ ದೇಮೀತಿ। ‘‘ಕಥಂ ಪನ ಅಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಅನ್ತರಾಯೋ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಚೇ ಮಂ ಖಮಾಪೇಯ್ಯ, ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಖಮಾಪೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಏಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಂ ಜಟಾಸು ಚ ಗೀವಾಯ ಚ ಅಕ್ಕಮಿ, ನಾಹಂ ಏತಂ ಕೂಟಜಟಿಲಂ ಖಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಖಮಾಪೇಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಾ ಏವಂ ಕರಿತ್ಥಾ’’ತಿ। ‘‘ನ ಖಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಮುದ್ಧಾ ತೇ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ನ ಖಮಾಪೇತಿಯೇವ। ಅಥ ನಂ ರಾಜಾ ‘‘ನ ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಖಮಾಪೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಹತ್ಥಪಾದಕುಚ್ಛಿಗೀವಾಸು ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ನಾರದಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಓನಮಾಪೇಸಿ। ನಾರದೋಪಿ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಆಚರಿಯ, ಖಮಾಮಿ ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ನಾಯಂ ಯಥಾಮನೇನ ಖಮಾಪೇತಿ, ನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಏಕೋ ಸರೋ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ನಂ ಸೀಸೇ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಗಲಪ್ಪಮಾಣೇ ಉದಕೇ ಠಪಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ರಾಜಾ ತಥಾ ಕಾರೇಸಿ। ನಾರದೋ ದೇವಿಲಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಮಯಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಯ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೇ ಉಟ್ಠಹನ್ತೇ ಉದಕೇ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ಠಾನೇನ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ತಸ್ಸ ಸೂರಿಯರಂಸೀಹಿ ಸಂಫುಟ್ಠಮತ್ತೋವ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೋ ಸತ್ತಧಾ ಫಲಿ, ಸೋ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ಠಾನೇನ ಪಲಾಯೀ’’ತಿ।
ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ತದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಜಾ ಆನನ್ದೋ ಅಹೋಸಿ, ದೇವಿಲೋ ತಿಸ್ಸೋ, ನಾರದೋ ಅಹಮೇವಾತಿ ಏವಂ ತದಾಪೇಸ ದುಬ್ಬಚೋಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ತಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಾಮ ‘ಅಸುಕೇನಾಹಂ ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋ, ಅಸುಕೇನ ಪಹಟೋ, ಅಸುಕೇನ ಜಿತೋ, ಅಸುಕೋ ಖೋ ಮೇ ಭಣ್ಡಂ ಅಹಾಸೀ’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ವೇರಂ ನಾಮ ನ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಏವಂ ಪನ ಅನುಪನಯ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವ ಉಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
೩.
‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ಮಂ, ಅಜಿನಿ ಮಂ ಅಹಾಸಿ ಮೇ।
ಯೇ ಚ ತಂ ಉಪನಯ್ಹನ್ತಿ, ವೇರಂ ತೇಸಂ ನ ಸಮ್ಮತಿ॥
೪.
‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ಮಂ, ಅಜಿನಿ ಮಂ ಅಹಾಸಿ ಮೇ।
ಯೇ ಚ ತಂ ನುಪನಯ್ಹನ್ತಿ, ವೇರಂ ತೇಸೂಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಅಕ್ಕೋಚ್ಛೀತಿ ಅಕ್ಕೋಸಿ। ಅವಧೀತಿ ಪಹರಿ। ಅಜಿನೀತಿ ಕೂಟಸಕ್ಖಿಓತಾರಣೇನ ವಾ ವಾದಪಟಿವಾದೇನ ವಾ ಕರಣುತ್ತರಿಯಕರಣೇನ ವಾ ಅಜೇಸಿ। ಅಹಾಸಿ ಮೇತಿ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಪತ್ತಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅವಹರಿ। ಯೇ ಚ ತನ್ತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ದೇವತಾ ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ವಾ ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ ತಂ ‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮ’’ನ್ತಿಆದಿವತ್ಥುಕಂ ಕೋಧಂ ಸಕಟಧುರಂ ವಿಯ ನದ್ಧಿನಾ ಪೂತಿಮಚ್ಛಾದೀನಿ ವಿಯ ಚ ಕುಸಾದೀಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವೇಠೇತ್ವಾ ಉಪನಯ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವೇರಂ ನ ಸಮ್ಮತೀತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ। ಯೇ ಚ ತಂ ನುಪನಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಸತಿಯಾ ಅಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವಾ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ವಾ ಯೇ ತಂ ಅಕ್ಕೋಸಾದಿವತ್ಥುಕಂ ಕೋಧಂ ತಯಾಪಿ ಕೋಚಿ ನಿದ್ದೋಸೋ ಪುರಿಮಭವೇ ಅಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಹಟೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕೂಟಸಕ್ಖಿಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಜಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತೇ ಪಸಯ್ಹ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಚ್ಛಿನ್ನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿದ್ದೋಸೋ ಹುತ್ವಾಪಿ ಅಕ್ಕೋಸಾದೀನಿ ಪಾಪುಣಾಸೀತಿ ಏವಂ ನ ಉಪನಯ್ಹನ್ತಿ। ತೇಸು ಪಮಾದೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ವೇರಂ ಇಮಿನಾ ಅನುಪನಯ್ಹನೇನ ನಿರಿನ್ಧನೋ ವಿಯ ಜಾತವೇದೋ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ।
ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಅಹೋಸಿ। ದುಬ್ಬಚೋಪಿ ಸುಬ್ಬಚೋಯೇವ ಜಾತೋತಿ।
ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವತ್ಥು ತತಿಯಂ।
೪. ಕಾಳಯಕ್ಖಿನೀವತ್ಥು
ನ ಹಿ ವೇರೇನಾತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞತರಂ ವಞ್ಝಿತ್ಥಿಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಏಕೋ ಕಿರ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಪುತ್ತೋ ಪಿತರಿ ಕಾಲಕತೇ ಖೇತ್ತೇ ಚ ಘರೇ ಚ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಾನಿ ಅತ್ತನಾವ ಕರೋನ್ತೋ ಮಾತರಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿ। ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾ ‘‘ಕುಮಾರಿಕಂ ತೇ, ತಾತ, ಆನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಅಮ್ಮ , ಮಾ ಏವಂ ವದೇಥ, ಅಹಂ ಯಾವಜೀವಂ ತುಮ್ಹೇ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ತಾತ, ಖೇತ್ತೇ ಚ ಘರೇ ಚ ಕಿಚ್ಚಂ ತ್ವಮೇವ ಕರೋಸಿ, ತೇನ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಸುಖಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಆನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಸಾ ಏಕಂ ಕುಲಂ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಗೇಹಾ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಅಥ ನಂ ಪುತ್ತೋ ‘‘ಕತರಂ ಕುಲಂ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕಕುಲಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತತ್ಥ ಗಮನಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿರುಚಿತಂ ಕುಲಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಸಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮಾರಿಕಂ ವಾರೇತ್ವಾ ದಿವಸಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಘರೇ ಅಕಾಸಿ। ಸಾ ವಞ್ಝಾ ಅಹೋಸಿ। ಅಥ ನಂ ಮಾತಾ, ಪುತ್ತ, ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಕುಮಾರಿಕಂ ಆಣಾಪೇಸಿ, ಸಾ ಇದಾನಿ ವಞ್ಝಾ ಜಾತಾ, ಅಪುತ್ತಕಞ್ಚ ನಾಮ ಕುಲಂ ವಿನಸ್ಸತಿ , ಪವೇಣೀ ನ ಘಟೀಯತಿ, ತೇನ ಅಞ್ಞಂ ತೇ ಕುಮಾರಿಕಂ ಆನೇಮೀತಿ। ತೇನ ‘‘ಅಲಂ, ಅಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಥೇಸಿ। ವಞ್ಝಿತ್ಥೀ ತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪುತ್ತಾ ನಾಮ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ವಚನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞಂ ವಿಜಾಯಿನಿಂ ಇತ್ಥಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ಮಂ ದಾಸಿಭೋಗೇನ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಯಂನೂನಾಹಂ ಸಯಮೇವ ಏಕಂ ಕುಮಾರಿಕಂ ಆನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಕುಮಾರಿಕಂ ವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ, ಅಮ್ಮ, ವದೇಸೀ’’ತಿ ತೇಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ‘‘ಅಹಂ ವಞ್ಝಾ, ಅಪುತ್ತಕಂ ನಾಮ ಕುಲಂ ವಿನಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಧೀತಾ ಪುತ್ತಂ ವಾ ಧೀತರಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಸಾಮಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ನಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ಆನೇತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಘರೇ ಅಕಾಸಿ।
ಅಥಸ್ಸಾ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಸಚಾಯಂ ಪುತ್ತಂ ವಾ ಧೀತರಂ ವಾ ಲಭಿಸ್ಸತಿ, ಅಯಮೇವ ಕುಟುಮ್ಬಸ್ಸ ಸಾಮಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಯಥಾ ದಾರಕಂ ನ ಲಭತಿ, ತಥೇವ ನಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಸಾ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ಯದಾ ತೇ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಅಥ ಮೇ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ। ಸಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಗಬ್ಭೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ತಸ್ಸಾ ಆರೋಚೇಸಿ। ಇತರಿಸ್ಸಾ ಪನ ಸಾ ಸಯಮೇವ ನಿಚ್ಚಂ ಯಾಗುಭತ್ತಂ ದೇತಿ, ಅಥಸ್ಸಾ ಆಹಾರೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಗಬ್ಭಪಾತನಭೇಸಜ್ಜಮದಾಸಿ, ಗಬ್ಭೋ ಪತಿ। ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಗಬ್ಭೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಆರೋಚೇಸಿ , ಇತರಾ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಪಾತೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ಪಟಿವಿಸ್ಸಕಿತ್ಥಿಯೋ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಕಚ್ಚಿ ತೇ ಸಪತ್ತಿ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ? ಸಾ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ಧಬಾಲೇ, ಕಸ್ಮಾ ಏವಮಕಾಸಿ, ಅಯಂ ತವ ಇಸ್ಸರಿಯಭಯೇನ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪಾತನಭೇಸಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದೇತಿ, ತೇನ ತೇ ಗಬ್ಭೋ ಪತತಿ, ಮಾ ಪುನ ಏವಮಕತ್ಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತತಿಯವಾರೇ ನ ಕಥೇಸಿ। ಅಥ ಸಾ ಇತರಿಸ್ಸಾ ಉದರಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ನ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಮಂ ಆನೇತ್ವಾ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಗಬ್ಭಂ ಪಾತೇಸಿ, ಕಿಮತ್ಥಂ ತುಯ್ಹಂ ಕಥೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನಟ್ಠಾ ದಾನಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪಮಾದಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೀ ಪರಿಣತೇ ಗಬ್ಭೇ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಗಬ್ಭೋ ಪರಿಣತತ್ತಾ ಪತಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತಿರಿಯಂ ನಿಪತಿ, ಖರಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಜೀವಿತಸಂಸಯಂ ಪಾಪುಣಿ। ಸಾ ‘‘ನಾಸಿತಮ್ಹಿ ತಯಾ, ತ್ವಮೇವ ಮಂ ಆನೇತ್ವಾ ತ್ವಮೇವ ತಯೋಪಿ ವಾರೇ ದಾರಕೇ ನಾಸೇಸಿ, ಇದಾನಿ ಅಹಮ್ಪಿ ನಸ್ಸಾಮಿ, ಇತೋ ದಾನಿ ಚುತಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಹುತ್ವಾ ತವ ದಾರಕೇ ಖಾದಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗೇಹೇ ಮಜ್ಜಾರೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಇತರಮ್ಪಿ ಸಾಮಿಕೋ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಯಾ ಮೇ ಕುಲೂಪಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ’’ತಿ ಕಪ್ಪರಜಣ್ಣುಕಾದೀಹಿ ಸುಪೋಥಿತಂ ಪೋಥೇಸಿ। ಸಾ ತೇನೇವಾಬಾಧೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಕುಕ್ಕುಟೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ।
ಕುಕ್ಕುಟೀ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಅಣ್ಡಾನಿ ವಿಜಾಯಿ, ಮಜ್ಜಾರೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಾನಿ ಅಣ್ಡಾನಿ ಖಾದಿ। ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಖಾದಿಯೇವ। ಕುಕ್ಕುಟೀ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಯೋ ವಾರೇ ಮಮ ಅಣ್ಡಾನಿ ಖಾದಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಮ್ಪಿ ಖಾದಿತುಕಾಮಾಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಇತೋ ಚುತಾ ಸಪುತ್ತಕಂ ತಂ ಖಾದಿತುಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತಾ ಅರಞ್ಞೇ ದೀಪಿನೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಇತರಾ ಮಿಗೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಸ್ಸಾ ವಿಜಾತಕಾಲೇ ದೀಪಿನೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಯೋ ವಾರೇ ಪುತ್ತಕೇ ಖಾದಿ। ಮಿಗೀ ಮರಣಕಾಲೇ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪುತ್ತಕೇ ಖಾದಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಮ್ಪಿ ಖಾದಿಸ್ಸತಿ, ಇತೋ ದಾನಿ ಚುತಾ ಏತಂ ಸಪುತ್ತಕಂ ಖಾದಿತುಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಇತೋ ಚುತಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ದೀಪಿನೀಪಿ ತಥೇವ ತತೋ ಚುತಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕುಲಧೀತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸಾ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾ ದ್ವಾರಗಾಮಕೇ ಪತಿಕುಲಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಅಪರಭಾಗೇ ಚ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯಿ। ಯಕ್ಖಿನೀಪಿ ತಸ್ಸಾ ಪಿಯಸಹಾಯಿಕಾವಣ್ಣೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಮೇ ಸಹಾಯಿಕಾ’’ತಿ ‘‘ಅನ್ತೋಗಬ್ಭೇ ವಿಜಾತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪುತ್ತಂ ನು ಖೋ ವಿಜಾತಾ, ಉದಾಹು ಧೀತರನ್ತಿ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೀ ವಿಯ ದಾರಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದಿತ್ವಾ ಗತಾ। ಪುನ ದುತಿಯವಾರೇಪಿ ತಥೇವ ಖಾದಿ। ತತಿಯವಾರೇ ಇತರಾ ಗರುಭಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ಸಾಮಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಮಮ ದ್ವೇ ಪುತ್ತೇ ಖಾದಿತ್ವಾ ಗತಾ, ಇದಾನಿ ಮಮ ಕುಲಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಜಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕುಲಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಜಾಯಿ।
ತದಾ ಸಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಉದಕವಾರಂ ಗತಾ ಹೋತಿ। ವೇಸ್ಸವಣಸ್ಸ ಹಿ ಯಕ್ಖಿನಿಯೋ ವಾರೇನ ಅನೋತತ್ತದಹತೋ ಸೀಸಪರಮ್ಪರಾಯ ಉದಕಮಾಹರನ್ತಿ। ತಾ ಚತುಮಾಸಚ್ಚಯೇನಪಿ ಪಞ್ಚಮಾಸಚ್ಚಯೇನಪಿ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಪರಾ ಯಕ್ಖಿನಿಯೋ ಕಿಲನ್ತಕಾಯಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಮ್ಪಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಸಾ ಪನ ಉದಕವಾರತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತಾವ ವೇಗೇನ ತಂ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಮೇ ಸಹಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಕುಹಿಂ ನಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಸಿ, ತಸ್ಸಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಜಾತಜಾತದಾರಕೇ ಯಕ್ಖಿನೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಖಾದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಲಗೇಹಂ ಗತಾ’’ತಿ। ಸಾ ‘‘ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಗಚ್ಛತು, ನ ಮೇ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವೇರವೇಗಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಮಾನಸಾ ನಗರಾಭಿಮುಖೀ ಪಕ್ಖನ್ದಿ। ಇತರಾಪಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ನಂ ದಾರಕಂ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ನಾಮಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಸಾಮಿ, ಇದಾನಿ ಸಕಘರಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಪುತ್ತಮಾದಾಯ ಸಾಮಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಗತಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಪುತ್ತಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದತ್ವಾ ವಿಹಾರಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ನ್ಹಾತ್ವಾ ಸಾಮಿಕೇ ನ್ಹಾಯನ್ತೇ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯಮಾನಾ ಠಿತಾ ಯಕ್ಖಿನಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಾಮಿ, ವೇಗೇನ ಏಹಿ, ಅಯಂ ಸಾ ಯಕ್ಖಿನೀ, ವೇಗೇನ ಏಹಿ, ಅಯಂ ಸಾ ಯಕ್ಖಿನೀ’’ತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ತಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋವಿಹಾರಾಭಿಮುಖೀ ಪಕ್ಖನ್ದಿ।
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ಸಾ ಪುತ್ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದಪಿಟ್ಠೇ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಯಾ ಏಸ ದಿನ್ನೋ, ಪುತ್ತಸ್ಸ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಅಧಿವತ್ಥೋ ಸುಮನದೇವೋ ನಾಮ ಯಕ್ಖಿನಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತುಂ ನಾದಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಗಚ್ಛ, ಆನನ್ದ, ತಂ ಯಕ್ಖಿನಿಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ಪಕ್ಕೋಸಿ। ಇತರಾ ‘‘ಅಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏತು, ಮಾ ಸದ್ದಮಕಾಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಕರೋಸಿ, ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ನಾಗಮಿಸ್ಸಥ, ಅಹಿನಕುಲಾನಂ ವಿಯ ಅಚ್ಛಫನ್ದನಾನಂ ವಿಯ ಕಾಕೋಲೂಕಾನಂ ವಿಯ ಚ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಂ ವೋ ವೇರಂ ಅಭವಿಸ್ಸ , ಕಸ್ಮಾ ವೇರಂ ಪಟಿವೇರಂ ಕರೋಥ। ವೇರಞ್ಹಿ ಅವೇರೇನ ಉಪಸಮ್ಮತಿ, ನೋ ವೇರೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೫.
‘‘ನ ಹಿ ವೇರೇನ ವೇರಾನಿ, ಸಮ್ಮನ್ತೀಧ ಕುದಾಚನಂ।
ಅವೇರೇನ ಚ ಸಮ್ಮನ್ತಿ, ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ನ ಹಿ ವೇರೇನಾತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದೀಹಿ ಅಸುಚೀಹಿ ಮಕ್ಖಿತಂ ಠಾನಂ ತೇಹೇವ ಅಸುಚೀಹಿ ಧೋವನ್ತಾ ಸುದ್ಧಂ ನಿಗ್ಗನ್ಧಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ತಂ ಠಾನಂ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಅಸುದ್ಧತರಞ್ಚೇವ ದುಗ್ಗನ್ಧತರಞ್ಚ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸನ್ತೋ ಪಹರನ್ತಂ ಪಟಿಪಹರನ್ತೋ ವೇರೇನ ವೇರಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ವೇರಮೇವ ಕರೋತಿ। ಇತಿ ವೇರಾನಿ ನಾಮ ವೇರೇನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ನ ಸಮ್ಮನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ವಡ್ಢನ್ತಿಯೇವ। ಅವೇರೇನ ಚ ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಪನ ತಾನಿ ಖೇಳಾದೀನಿ ಅಸುಚೀನಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಉದಕೇನ ಧೋವಿಯಮಾನಾನಿ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಸುಗನ್ಧಂ; ಏವಮೇವ ಅವೇರೇನ ಖನ್ತಿಮೇತ್ತೋದಕೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವೇರಾನಿ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ ಅಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋತಿ ಏಸ ಅವೇರೇನ ವೇರೂಪಸಮನಸಙ್ಖಾತೋ ಪೋರಾಣಕೋ ಧಮ್ಮೋ; ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವಾನಂ ಗತಮಗ್ಗೋತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಯಕ್ಖಿನೀ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಅಹೋಸಿ।
ಸತ್ಥಾ ತಂ ಇತ್ಥಿಂ ಆಹ – ‘‘ಏತಿಸ್ಸಾ ತವ ಪುತ್ತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಭಾಯಾಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಮಾ ಭಾಯಿ, ನತ್ಥಿ ತೇ ಏತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರಿಪನ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಪುತ್ತಮದಾಸಿ। ಸಾ ತಂ ಚುಮ್ಬಿತ್ವಾ ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ಪುನ ಮಾತುಯೇವ ದತ್ವಾ ರೋದಿತುಂ ಆರಭಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಕಿಮೇತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಹಂ ಪುಬ್ಬೇ ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೀಪಿ ಕುಚ್ಛಿಪೂರಂ ನಾಲತ್ಥಂ, ಇದಾನಿ ಕಥಂ ಜೀವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮಾ ಚಿನ್ತಯೀ’’ತಿ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ತಂ ಇತ್ಥಿಮಾಹ – ‘‘ಇಮಂ ನೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ನಿವಾಸಾಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಯಾಗುಭತ್ತೇಹಿ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಹೀ’’ತಿ। ಸಾ ತಂ ನೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿವಂಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಯಾಗುಭತ್ತೇಹಿ ಪಟಿಜಗ್ಗಿ, ತಸ್ಸಾ ವೀಹಿಪಹರಣಕಾಲೇ ಮುಸಲಗ್ಗೇನ ಮುದ್ಧಂ ಪಹರನ್ತಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ। ಸಾ ಸಹಾಯಿಕಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಮುಸಲಸಾಲಾಯ ಉದಕಚಾಟಿಯಂ ಉದ್ಧನೇ ನಿಬ್ಬಕೋಸೇ ಸಙ್ಕಾರಕೂಟೇ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಚಾತಿ ಏತೇಸು ಠಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಾಪಿ ಇಧ ಮೇ ಮುಸಲೇನ ಸೀಸಂ ಭಿನ್ದನ್ತಂ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಇಧ ದಾರಕಾ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠೋದಕಂ ಓತಾರೇನ್ತಿ, ಇಧ ಸುನಖಾ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಇಧ ದಾರಕಾ ಅಸುಚಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಇಧ ಕಚವರಂ ಛಡ್ಡೇನ್ತಿ, ಇಧ ಗಾಮದಾರಕಾ ಲಕ್ಖಯೋಗ್ಗಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ। ಅಥ ನಂ ಬಹಿಗಾಮೇ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾ ಅಗ್ಗಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಿ ಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗಿ। ಸಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸಹಾಯಿಕಾ ಇದಾನಿ ಬಹೂಪಕಾರಾ, ಹನ್ದಾಹಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಗುಣಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ। ಸಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಸುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಥಲಟ್ಠಾನೇ ಸಸ್ಸಂ ಕರೋಹಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸಸ್ಸಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಸಹಾಯಿಕಾಯ ಆರೋಚೇತಿ। ಸೇಸಜನೇಹಿ ಕತಸಸ್ಸಂ ಅತಿಉದಕೇನ ವಾ ಅನೋದಕೇನ ವಾ ನಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅತಿವಿಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಥ ನಂ ಸೇಸಜನಾ, ‘‘ಅಮ್ಮ, ತಯಾ ಕತಸಸ್ಸಂ ನೇವ ಅಚ್ಚೋದಕೇನ, ನ ಅನುದಕೇನ ನಸ್ಸತಿ, ಸುಬ್ಬುಟ್ಠಿದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಸಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಹಾಯಿಕಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಸುಬ್ಬುಟ್ಠಿದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಭಾವಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಮಯಂ ತಸ್ಸಾ ವಚನೇನ ಥಲೇಸು ನಿನ್ನೇಸು ಸಸ್ಸಾನಿ ಕರೋಮ, ತೇನ ನೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕಿಂ ನ ಪಸ್ಸಥ? ನಿಬದ್ಧಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹತೋ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಿ ಹರಿಯಮಾನಾನಿ, ತಾನಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಹರೀಯನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅಗ್ಗಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಿ ಹರಥ, ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಓಲೋಕೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ಸಕಲನಗರವಾಸಿನೋ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕರಿಂಸು। ಸಾಪಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೀ ಲಾಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಅಹೋಸಿ ಮಹಾಪರಿವಾರಾ। ಸಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಟ್ಠ ಸಲಾಕಭತ್ತಾನಿ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ। ತಾನಿ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ದೀಯನ್ತಿಯೇವಾತಿ।
ಕಾಳಯಕ್ಖಿನೀವತ್ಥು ಚತುತ್ಥಂ।
೫. ಕೋಸಮ್ಬಕವತ್ಥು
ಪರೇ ಚ ನ ವಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಕೋಸಮ್ಬಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಕೋಸಮ್ಬಿಯಞ್ಹಿ ಘೋಸಿತಾರಾಮೇ ಪಞ್ಚಸತಪಞ್ಚಸತಪರಿವಾರಾ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರಿಂಸು ವಿನಯಧರೋ ಚ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಚ। ತೇಸು ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸರೀರವಲಞ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಉದಕಕೋಟ್ಠಕೇ ಆಚಮನಉದಕಾವಸೇಸಂ ಭಾಜನೇ ಠಪೇತ್ವಾವ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಪಚ್ಛಾ ವಿನಯಧರೋ ತತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠೋ ತಂ ಉದಕಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಇತರಂ ಪುಚ್ಛಿ, ‘‘ಆವುಸೋ, ತಯಾ ಉದಕಂ ಠಪಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಆವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಆಪತ್ತಿಭಾವಂ ನ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ನ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಹೋತಿ, ಆವುಸೋ, ಏತ್ಥ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಸಚೇ ಪನ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸತಿಯಾ ಕತಂ, ನತ್ಥಿ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿದಿಟ್ಠಿ ಅಹೋಸಿ। ವಿನಯಧರೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಿತಕಾನಂ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ। ತೇ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಆಪತ್ತಿಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಸೋ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಯಂ ವಿನಯಧರೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆಪತ್ತೀತಿ ವದತಿ, ಮುಸಾವಾದೀ ಏಸೋ’’ತಿ। ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮುಸಾವಾದೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ತೇ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಲಹಂ ವಡ್ಢಯಿಂಸು। ಕತೋ ವಿನಯಧರೋ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅದಸ್ಸನೇ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾಪಿ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಅಹೇಸುಂ, ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋಪಿ ಆರಕ್ಖದೇವತಾಪಿ ತಾಸಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಸಮ್ಭತ್ತಾ ಆಕಾಸಟ್ಠದೇವತಾಪೀತಿ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ದ್ವೇ ಪಕ್ಖಾ ಅಹೇಸುಂ। ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭಾವನಾ ಪನ ಏಕನಿನ್ನಾದಂ ಕೋಲಾಹಲಂ ಅಗಮಾಸಿ।
ಅಥೇಕೋ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಮುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಕ್ಖೇಪಕಾನಂ ವಿನಯಧರಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕೇನೇವಾಯಂ ವಿನಯಕಮ್ಮೇನ ಉಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ ಲದ್ಧಿಞ್ಚ, ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಪನ ‘‘ಅಧಮ್ಮಿಕೇನೇವ ಕಮ್ಮೇನ ಉಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ ಲದ್ಧಿಞ್ಚ, ಉಕ್ಖೇಪಕೇಹಿ ವಾರಿಯಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಚ ತೇಸಂ ತಂ ಅನುಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಚರಣಭಾವಞ್ಚ ಆರೋಚೇಸಿ ಭಗವಾ ‘‘ಸಮಗ್ಗಾ ಕಿರ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಪೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಗ್ಗಾ ಭವಿತು’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತಿಯವಾರೇ ‘‘ಭಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ, ಭಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಕ್ಖೇಪಕಾನಂ ಉಕ್ಖೇಪನೇ, ಇತರೇಸಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅದಸ್ಸನೇ ಆದೀನವಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ತೇಸಂ ತತ್ಥೇವ ಏಕಸೀಮಾಯಂ ಉಪೋಸಥಾದೀನಿ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಭತ್ತಗ್ಗಾದೀಸು ಭಣ್ಡನಜಾತಾನಂ ‘‘ಆಸನನ್ತರಿಕಾಯ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೪೫೬) ಭತ್ತಗ್ಗೇ ವತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿಪಿ ಭಣ್ಡನಜಾತಾವ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಲಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾ ಭಣ್ಡನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಣ್ಡನಕಲಹವಿಗ್ಗಹವಿವಾದಾ ನಾಮೇತೇ ಅನತ್ಥಕಾರಕಾ। ಕಲಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಲಟುಕಿಕಾಪಿ ಸಕುಣಿಕಾ ಹತ್ಥಿನಾಗಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇಸೀ’’ತಿ ಲಟುಕಿಕಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೫.೩೯ ಆದಯೋ) ಕಥೇತ್ವಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋಥ, ಮಾ ವಿವದಥ। ವಿವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಾ ವಟ್ಟಕಾಪಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪತ್ತಾ’’ತಿ ವಟ್ಟಕಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೧೮) ಕಥೇಸಿ। ಏವಮ್ಪಿ ತೇಸು ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯನ್ತೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ಧಮ್ಮವಾದಿನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಿಹೇಸಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೇನ ‘‘ಆಗಮೇತು, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಧಮ್ಮಸಾಮಿ, ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತು, ಮಯಮೇವ ತೇನ ಭಣ್ಡನೇನ ಕಲಹೇನ ವಿಗ್ಗಹೇನ ವಿವಾದೇನ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೪೫೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೩೬) ವುತ್ತೇ ಅತೀತಂ ಆಹರಿ –
ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ನಾಮ ಕಾಸಿರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ। ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ದೀಘೀತಿಸ್ಸ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ರಜ್ಜಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಪಿತುನೋ ಮಾರಿತಭಾವಞ್ಚೇವ ದೀಘಾವುಕುಮಾರೇನ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತೇ ದಿನ್ನೇ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಸಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವಞ್ಚ ಕಥೇತ್ವಾ ‘‘ತೇಸಞ್ಹಿ ನಾಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಜೂನಂ ಆದಿನ್ನದಣ್ಡಾನಂ ಆದಿನ್ನಸತ್ಥಾನಂ ಏವರೂಪಂ ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಇಧ ಖೋ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೋಭೇಥ, ಯಂ ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಸ್ವಾಖಾತೇ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಮಾನಾ ಖಮಾ ಚ ಭವೇಯ್ಯಾಥ ಸೋರತಾ ಚಾ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾಪಿ ನೇವ ತೇ ಸಮಗ್ಗೇ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಖಿ। ಸೋ ತಾಯ ಆಕಿಣ್ಣವಿಹಾರತಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಇದಾನಿ ಆಕಿಣ್ಣೋ ದುಕ್ಖಂ ವಿಹರಾಮಿ, ಇಮೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಮ ವಚನಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಯಂನೂನಾಹಂ ಏಕಕೋವ ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಏಕಕೋವ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಬಾಲಕಲೋಣಕಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಭಗುತ್ಥೇರಸ್ಸ ಏಕಚಾರಿಕವತ್ತಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಾಚಿನವಂಸಮಿಗದಾಯೇ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾನಿಸಂಸಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಯೇನ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕಂ ಅತ್ಥಿ, ತದವಸರಿ। ತತ್ರ ಸುದಂ ಭಗವಾ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ರಕ್ಖಿತವನಸಣ್ಡೇ ಭದ್ದಸಾಲಮೂಲೇ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕೇನ ಹತ್ಥಿನಾ ಉಪಟ್ಠಿಯಮಾನೋ ಫಾಸುಕಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ವಸಿ।
ಕೋಸಮ್ಬಿವಾಸಿನೋಪಿ ಖೋ ಉಪಾಸಕಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ‘‘ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕವನಸಣ್ಡಂ ಗತೋ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಮ್ಹೇ ಸಮಗ್ಗೇ ಕಾತುಂ ವಾಯಮಿ, ಮಯಂ ಪನ ನ ಸಮಗ್ಗಾ ಅಹುಮ್ಹಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಕರೋನ್ತೇ ಸಮಗ್ಗಾ ನಾಹುವತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಏವಮಾವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ ಇಮೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಕರೋನ್ತೇಪಿ ಸಮಗ್ಗಾ ನ ಜಾತಾ, ಮಯಂ ಇಮೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭಿಮ್ಹಾ, ಇಮೇಸಂ ನೇವ ಆಸನಂ ದಸ್ಸಾಮ, ನ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಸಂ ಸಾಮೀಚಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರಿಂಸು। ತೇ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಾಯ ಸುಸ್ಸಮಾನಾ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಉಜುಕಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಖಮಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಉಪಾಸಕಾ ಮಯಂ ಸಮಗ್ಗಾ ಜಾತಾ, ತುಮ್ಹೇಪಿ ನೋ ಪುರಿಮಸದಿಸಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ‘‘ಖಮಾಪಿತೋ ಪನ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಸತ್ಥಾ’’ತಿ। ‘‘ನ ಖಮಾಪಿತೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಖಮಾಪೇಥ, ಸತ್ಥು ಖಮಾಪಿತಕಾಲೇ ಮಯಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ತೇ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಭಾವೇನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತಾ ದುಕ್ಖೇನ ತಂ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸುಂ। ಸತ್ಥಾ ಪನ ತೇನ ಹತ್ಥಿನಾ ಉಪಟ್ಠಿಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವಸಿ। ಸೋಪಿ ಹಿ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಗಣಂ ಪಹಾಯ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯೇವ ತಂ ವನಸಣ್ಡಂ ಪಾವಿಸಿ।
ಯಥಾಹ – ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಆಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹರಾಮಿ ಹತ್ಥೀಹಿ ಹತ್ಥೀನೀಹಿ ಹತ್ಥಿಕಲಭೇಹಿ ಹತ್ಥಿಚ್ಛಾಪೇಹಿ, ಛಿನ್ನಗ್ಗಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ಓಭಗ್ಗೋಭಗ್ಗಞ್ಚ ಮೇ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಂ ಖಾದನ್ತಿ, ಆವಿಲಾನಿ ಚ ಪಾನೀಯಾನಿ ಪಿವಾಮಿ, ಓಗಾಹಾ ಚಸ್ಸ ಮೇ ಉತ್ತಿಣ್ಣಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನಿಯೋ ಕಾಯಂ ಉಪನಿಘಂಸನ್ತಿಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಏಕೋವ ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೪೬೭; ಉದಾ॰ ೩೫)। ಅಥ ಖೋ ಸೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಯೂಥಾ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ ಯೇನ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕಂ ರಕ್ಖಿತವನಸಣ್ಡಂ ಭದ್ದಸಾಲಮೂಲಂ, ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದಿಸ್ವಾ ಭದ್ದಸಾಲಮೂಲಂ ಪಾದೇನೇವ ಪಹರನ್ತೋ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಸಾಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಉಣ್ಹೋದಕೇನ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಉಣ್ಹೋದಕಂ ಪಟಿಯಾದೇತಿ। ಕಥಂ? ಹತ್ಥೇನ ಕಟ್ಠಾನಿ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ತತ್ಥ ದಾರೂನಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಾಸಾಣೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾ ದಾರುದಣ್ಡಕೇನ ಪವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಖುದ್ದಕಸೋಣ್ಡಿಕಾಯ ಖಿಪತಿ, ತತೋ ಹತ್ಥಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ತತ್ತಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದತಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಉದಕಂ ತೇ ತಾಪಿತಂ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ನ್ಹಾಯತಿ । ಅಥಸ್ಸ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ಫಲಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೇತಿ। ಯದಾ ಪನ ಸತ್ಥಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸತಿ, ತದಾ ಸತ್ಥು ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಕುಮ್ಭೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಸತ್ಥಾ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಯಾ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಆಹಾರ ಮೇ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ। ಸೋಪಿ ಯಾವ ಸತ್ಥು ನಿಕ್ಖಮನಾ ತತ್ಥೇವ ಠತ್ವಾ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಾಖಾಯ ಬೀಜತಿ, ರತ್ತಿಂ ವಾಳಮಿಗಪರಿಪನ್ಥನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಮಹನ್ತಂ ದಣ್ಡಂ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ರಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯಾವ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಾ ವನಸಣ್ಡಸ್ಸ ಅನ್ತರನ್ತರೇನ ವಿಚರತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯಯೇವ ಕಿರ ಸೋ ವನಸಣ್ಡೋ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕರಕ್ಖಿತವನಸಣ್ಡೋ ನಾಮ ಜಾತೋ। ಅರುಣೇ ಉಗ್ಗತೇ ಮುಖೋದಕದಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತೇನೇವೂಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಕರೋತಿ।
ಅಥೇಕೋ ಮಕ್ಕಟೋ ತಂ ಹತ್ಥಿಂ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ಕರೋನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಚರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ನಿಮ್ಮಕ್ಖಿಕಂ ದಣ್ಡಕಮಧುಂ ದಿಸ್ವಾ ದಣ್ಡಕಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ದಣ್ಡಕೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಮಧುಪಟಲಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕದಲಿಪತ್ತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ । ಸತ್ಥಾ ಗಣ್ಹಿ। ಮಕ್ಕಟೋ ‘‘ಕರಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಪರಿಭೋಗಂ ನ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಣ್ಡಕೋಟಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಅಣ್ಡಕಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತಾನಿ ಸಣಿಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪುನ ಅದಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ಪರಿಭೋಗಮಕಾಸಿ। ಸೋ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ತಂ ತಂ ಸಾಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಚ್ಚನ್ತೋವ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಗಹಿತಸಾಖಾಪಿ ಅಕ್ಕನ್ತಸಾಖಾಪಿ ಭಿಜ್ಜಿಂಸು। ಸೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಾಣುಮತ್ಥಕೇ ಪತಿತ್ವಾ ನಿವಿಟ್ಠಗತ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಪಸನ್ನೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಮಕ್ಕಟದೇವಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ।
ತಥಾಗತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಹತ್ಥಿನಾಗೇನ ಉಪಟ್ಠಿಯಮಾನಸ್ಸ ವಸನಭಾವೋ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪಾಕಟೋ ಅಹೋಸಿ। ಸಾವತ್ಥಿನಗರತೋ ‘‘ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ವಿಸಾಖಾ ಚ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ’’ತಿಏವಮಾದೀನಿ ಮಹಾಕುಲಾನಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣಿಂಸು ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ನೋ, ಭನ್ತೇ, ದಸ್ಸೇಥಾ’’ತಿ। ದಿಸಾವಾಸಿನೋಪಿ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವುಟ್ಠವಸ್ಸಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಚಿರಸ್ಸುತಾ ನೋ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮೀ ಕಥಾ, ಸಾಧು ಮಯಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು। ಥೇರೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆದಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ತೇಮಾಸಂ ಏಕವಿಹಾರಿನೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಏತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಅಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಬಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಕೋವ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ದಣ್ಡಮಾದಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದಿ। ಸತ್ಥಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅಪೇಹಿ ‘‘ಅಪೇಹಿ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕ, ಮಾ ನಿವಾರಯಿ, ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ತತ್ಥೇವ ದಣ್ಡಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಆಪುಚ್ಛಿ। ಥೇರೋ ನಾದಾಸಿ। ನಾಗೋ ‘‘ಸಚೇ ಉಗ್ಗಹಿತವತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸತ್ಥು ನಿಸೀದನಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ನ ಠಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಥೇರೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪೇಸಿ। ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹಿ ಗರೂನಂ ಆಸನೇ ವಾ ಸಯನೇ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ನ ಠಪೇನ್ತಿ।
ಥೇರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಆನನ್ದ, ಏಕೋವ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ಪನೇತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಬಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಕ್ಕೋಸಾಹಿ ನೇ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ತಥಾ ಅಕಾಸಿ। ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು। ಸತ್ಥಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಹಿ ಬುದ್ಧಸುಖುಮಾಲೋ ಚೇವ ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲೋ ಚ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ತೇಮಾಸಂ ಏಕಕೇಹಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೇಹಿ ನಿಸೀದನ್ತೇಹಿ ಚ ದುಕ್ಕರಂ ಕತಂ, ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕಾರಕೋಪಿ ಮುಖೋದಕಾದಿದಾಯಕೋಪಿ ನಾಹೋಸಿ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕಹತ್ಥಿನಾ ಮಮ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕತಾನಿ। ಏವರೂಪಞ್ಹಿ ಸಹಾಯಂ ಲಭನ್ತೇನ ಏಕತೋವ ವಸಿತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಏಕಚಾರಿಕಭಾವೋವ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ನಾಗವಗ್ಗೇ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
‘‘ಸಚೇ ಲಭೇಥ ನಿಪಕಂ ಸಹಾಯಂ,
ಸದ್ಧಿಂಚರಂ ಸಾಧುವಿಹಾರಿ ಧೀರಂ।
ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಿ,
ಚರೇಯ್ಯ ತೇನತ್ತಮನೋ ಸತೀಮಾ॥
‘‘ನೋ ಚೇ ಲಭೇಥ ನಿಪಕಂ ಸಹಾಯಂ,
ಸದ್ಧಿಂಚರಂ ಸಾಧುವಿಹಾರಿ ಧೀರಂ।
ರಾಜಾವ ರಟ್ಠಂ ವಿಜಿತಂ ಪಹಾಯ,
ಏಕೋ ಚರೇ ಮಾತಙ್ಗರಞ್ಞೇವ ನಾಗೋ॥
‘‘ಏಕಸ್ಸ ಚರಿತಂ ಸೇಯ್ಯೋ,
ನತ್ಥಿ ಬಾಲೇ ಸಹಾಯತಾ।
ಏಕೋ ಚರೇ ನ ಚ ಪಾಪಾನಿ ಕಯಿರಾ,
ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಮಾತಙ್ಗರಞ್ಞೇವ ನಾಗೋ’’ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೪೬೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೩೭; ಧ॰ ಪ॰ ೩೨೮-೩೩೦; ಸು॰ ನಿ॰ ೪೫-೪೬)।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು। ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋಪಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದೀಹಿ ಪೇಸಿತಸಾಸನಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಪ್ಪಮುಖಾ ತೇ ಪಞ್ಚ ಅರಿಯಸಾವಕಕೋಟಿಯೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಗಣ್ಹಾಹಿ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ। ನಾಗೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೇ ತಿರಿಯಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕರೋತಿ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗೋ’’ತಿ? ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖಂ ದಾತುಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ದೀಘರತ್ತಂ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಕಾರಕೋ, ನಾಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಕೋಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನಿವತ್ತಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿ। ಹತ್ಥೀಪಿ ವನಸಣ್ಡಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪನಸಕದಲಿಫಲಾದೀನಿ ನಾನಾಫಲಾನಿ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅದಾಸಿ। ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಬ್ಬಾನಿ ಖೇಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು। ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಾಹೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ। ನಾಗೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರನ್ತರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪುರತೋ ತಿರಿಯಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕರೋತಿ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹೇ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಮಂ ನಿವತ್ತೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕ, ಇದಂ ಪನ ಮಮ ಅನಿವತ್ತಗಮನಂ, ತವ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಿಟ್ಠ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ನಾಗೋ ಮುಖೇ ಸೋಣ್ಡಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರೋದನ್ತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಅಗಮಾಸಿ। ಸೋ ಹಿ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಲಭನ್ತೋ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಯಾವಜೀವಂ ಪಟಿಜಗ್ಗೇಯ್ಯ, ಸತ್ಥಾ ಪನ ತಂ ಗಾಮೂಪಚಾರಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತವ ಅಭೂಮಿ, ಮನುಸ್ಸಾವಾಸೋ ಸಪರಿಪನ್ಥೋ, ತಿಟ್ಠ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಸೋ ರೋದಮಾನೋ ತತ್ಥೇವ ಠತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಚಕ್ಖುಪಥಂ ವಿಜಹನ್ತೇ ಹದಯೇನ ಫಲಿತೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೇನ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಮಜ್ಝೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕದೇವಪುತ್ತೋಯೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ।
ಸತ್ಥಾಪಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಜೇತವನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಕೋಸಮ್ಬಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಖಮಾಪೇತುಂ ತತ್ಥ ಅಗಮಂಸು। ಕೋಸಲರಾಜಾ ‘‘ತೇ ಕಿರ ಕೋಸಮ್ಬಕಾ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತೇಸಂ ಮಮ ವಿಜಿತಂ ಪವಿಸಿತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಸೀಲವನ್ತಾ ಏತೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ಕೇವಲಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿವಾದೇನ ಮಮ ವಚನಂ ನ ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಇದಾನಿ ಮಂ ಖಮಾಪೇತುಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆಗಚ್ಛನ್ತು ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋಪಿ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತೇಸಂ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಥೇವ ಭಗವತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸಿ। ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಪನ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ವಿವಿತ್ತಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ದಾಪೇಸಿ। ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನೇವ ಏಕತೋ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಆಗತಾಗತಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ – ‘‘ಕತಮೇತೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಕೋಸಮ್ಬಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ? ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏತೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಏತೇ ಕಿರ ತೇ, ಏತೇ ಕಿರ ತೇ’’ತಿ ಆಗತಾಗತೇಹಿ ಅಙ್ಗುಲಿಕಾ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಲಜ್ಜಾಯ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಖಮಾಪೇಸುಂ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಭಾರಿಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕತಂ, ತುಮ್ಹೇ ಹಿ ನಾಮ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಯಿ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಕರೋನ್ತೇ ಮಮ ವಚನಂ ನ ಕರಿತ್ಥ, ಪೋರಾಣಕಪಣ್ಡಿತಾಪಿ ವಜ್ಝಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಓವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ತೇಸು ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪಿಯಮಾನೇಸುಪಿ ತಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ದ್ವೀಸು ರಟ್ಠೇಸು ರಜ್ಜಂ ಕಾರಯಿಂಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನದೇವ ಕೋಸಮ್ಬಿಕಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೯.೧೦ ಆದಯೋ) ಕಥೇತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೀಘಾವುಕುಮಾರೋ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪಿಯಮಾನೇಸುಪಿ ತೇಸಂ ಓವಾದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ಧೀತರಂ ಲಭಿತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಕಾಸಿಕೋಸಲರಟ್ಠೇಸು ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಮಮ ವಚನಂ ಅಕರೋನ್ತೇಹಿ ಭಾರಿಯಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೬.
‘‘ಪರೇ ಚ ನ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ಮಯಮೇತ್ಥ ಯಮಾಮಸೇ।
ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಧಗಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಪರೇತಿ ಪಣ್ಡಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞೇ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಪರೇ ನಾಮ। ತೇ ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಕೋಲಾಹಲಂ ಕರೋನ್ತಾ ‘‘ಮಯಂ ಯಮಾಮಸೇ ಉಪರಮಾಮ ವಿನಸ್ಸಾಮ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಮಚ್ಚುಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ನ ವಿಜಾನನ್ತಿ। ಯೇ ಚ ತತ್ಥ ವಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಯೇ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಮಯಂ ಮಚ್ಚುಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವಿಜಾನನ್ತಿ। ತತೋ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಮೇಧಗಾತಿ ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಜಾನನ್ತಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಮೇಧಗಾನಂ ಕಲಹಾನಂ ವೂಪಸಮಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಥ ನೇಸಂ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇ ಮೇಧಗಾ ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಪರೇ ಚಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಾ ‘‘ಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಣ್ಡನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಓವದಿಯಮಾನಾಪಿ ಮಮ ಓವಾದಸ್ಸ ಅಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅತಿಕ್ಕಮನೇನ ಅಮಾಮಕಾ ಪರೇ ನಾಮ। ‘‘ಮಯಂ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಯಮಾಮಸೇ ಭಣ್ಡನಾದೀನಂ ವುದ್ಧಿಯಾ ವಾಯಮಾಮಾ’’ತಿ ನ ವಿಜಾನನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ಪನ ಯೋನಿಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನಾ ತತ್ಥ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನ್ತರೇ ಯೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ವಾಯಮನ್ತಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ ವಿಜಾನನ್ತಿ, ತತೋ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇಮೇ ದಾನಿ ಕಲಹಸಙ್ಖಾತಾ ಮೇಧಗಾ ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಮ್ಪತ್ತಭಿಕ್ಖೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸೂತಿ।
ಕೋಸಮ್ಬಕವತ್ಥು ಪಞ್ಚಮಂ।
೬. ಮಹಾಕಾಳತ್ಥೇರವತ್ಥು
ಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಸೇತಬ್ಯನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸಿಂಸಪಾವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಚೂಳಕಾಳಮಹಾಕಾಳೇ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸೇತಬ್ಯನಗರವಾಸಿನೋ ಹಿ ಚೂಳಕಾಳೋ, ಮಜ್ಝಿಮಕಾಳೋ, ಮಹಾಕಾಳೋತಿ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಾ । ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಕನಿಟ್ಠಾ ದಿಸಾಸು ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ಭಣ್ಡಂ ಆಹರನ್ತಿ, ಮಜ್ಝಿಮಕಾಳೋ ಆಭತಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾತಿ। ಅಥೇಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಭಾತರೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಸಕಟಸತೇಹಿ ನಾನಾಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಚ ಜೇತವನಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಸಕಟಾನಿ ಮೋಚಯಿಂಸು। ತೇಸು ಮಹಾಕಾಳೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಮಾಲಾಗನ್ಧಾದಿಹತ್ಥೇ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿನೋ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಇಮೇ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕನಿಟ್ಠಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ತೇಸು ಸಕಟೇಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹೋಹಿ, ಅಹಂ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿ। ಸತ್ಥಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತಾದಿವಸೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೩ ಆದಯೋ) ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಞ್ಚ ಕಥೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಕಾಳೋ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಕಿರ ಪಹಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನೇವ ಭೋಗಾ, ನ ಞಾತಕಾ ಚ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕಿಂ ಮೇ ಘರಾವಾಸೇನ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನೇ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಅಪಲೋಕೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಕನಿಟ್ಠೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ಹಿ ‘‘ಅಪಲೋಕೇಹಿ ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಕನಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ಇಮಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥ ಭಾತಿಕಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಸಾಧು, ಸಾಮಿ, ಯಥಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಮಹಾಕಾಳೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿ। ‘‘ಅಹಂ ಭಾತಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚೂಳಕಾಳೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿ। ಅಪರಭಾಗೇ ಮಹಾಕಾಳೋ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಧುರಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ದ್ವೀಸು ಧುರೇಸು ಕಥಿತೇಸು ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಗನ್ಥಧುರಂ ಪೂರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ ಪನ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಸೋಸಾನಿಕಧುತಙ್ಗಂ ಸಮಾದಾಯ ಪಠಮಯಾಮಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಸು ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕನ್ತೇಸು ಸುಸಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಸಬ್ಬೇಸು ಅನುಟ್ಠಿತೇಸುಯೇವ ವಿಹಾರಂ ಆಗಚ್ಛತಿ।
ಅಥೇಕಾ ಸುಸಾನಗೋಪಿಕಾ ಕಾಲೀ ನಾಮ ಛವಡಾಹಿಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಚಙ್ಕಮಿತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಇಧಾಗಚ್ಛತಿ, ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ ನ’’ನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ಏಕದಿವಸಂ ಸುಸಾನಕುಟಿಕಾಯಮೇವ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಲೀಯಮಾನಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಥೇರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಯ್ಯೋ, ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಆಮ, ಉಪಾಸಿಕೇ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸುಸಾನೇ ವಿಹರನ್ತೇಹಿ ನಾಮ ವತ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಮಯಂ ತಯಾ ಕಥಿತವತ್ತೇ ವತ್ತಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಉಪಾಸಿಕೇ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸೋಸಾನಿಕೇಹಿ ನಾಮ ಸುಸಾನೇ ವಸನಭಾವೋ ಸುಸಾನಗೋಪಕಾನಞ್ಚ ವಿಹಾರೇ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಚ ಗಾಮಭೋಜಕಸ್ಸ ಚ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ‘‘ಥೇರೋ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಕತಕಮ್ಮಾ ಚೋರಾ ಧನಸಾಮಿಕೇಹಿ ಪದಾನುಪದಂ ಅನುಬದ್ಧಾ ಸುಸಾನೇ ಭಣ್ಡಕಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಿ, ಅಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಸೋಸಾನಿಕಾನಂ ಪರಿಪನ್ಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಥಿತೇ ‘ಮಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಭದ್ದನ್ತಸ್ಸ ಏತ್ತಕಂ ನಾಮ ಕಾಲಂ ಏತ್ಥ ವಸನಭಾವಂ ಜಾನಾಮ, ಅಚೋರೋ ಏಸೋ’ತಿ ಉಪದ್ದವಂ ನಿವಾರೇನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಂ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ।
‘‘ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸುಸಾನೇ ವಸನ್ತೇನ ನಾಮ ಅಯ್ಯೇನ ಮಚ್ಛಮಂಸತಿಲಪಿಟ್ಠತೇಲಗುಳಾದೀನಿ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾನಿ, ದಿವಾ ನ ನಿದ್ದಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಕುಸೀತೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಸಠೇನ ಅಮಾಯಾವಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಜ್ಝಾಸಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಾಯಂ ಸಬ್ಬೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ವಿಹಾರತೋ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಸಬ್ಬೇಸು ಅನುಟ್ಠಿತೇಸುಯೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಮತಸರೀರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡೇನ್ತಿ, ಅಹಂ ಕಮ್ಬಲಕೂಟಾಗಾರಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ನೋ ಚೇ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಚಿತಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಸಙ್ಕುನಾ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಫರಸುನಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಝಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧು ಭದ್ದೇ, ಏಕಂ ಪನ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಕಥೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸಿ। ಥೇರೋ ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯೇನ ಸುಸಾನೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಚೂಳಕಾಳತ್ಥೇರೋ ಪನ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಚಿನ್ತೇತಿ, ಪುತ್ತದಾರಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ। ‘‘ಭಾತಿಕೋ ಮೇ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ।
ಅಥೇಕಾ ಕುಲಧೀತಾ ತಂಮುಹುತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಅಮಿಲಾತಾ ಅಕಿಲನ್ತಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ತಮೇನಂ ಞಾತಕಾದಯೋ ದಾರುತೇಲಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಯಂ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಸುಸಾನಗೋಪಿಕಾಯ ‘‘ಇಮಂ ಝಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಭತಿಂ ದತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾದೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಪಾರುತವತ್ಥಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ತಂಮುಹುತ್ತಮತಂ ಪೀಣಿತಪೀಣಿತಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಇಮಂ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪತಿರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಓಲೋಕೇಥ ಅಯ್ಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಾರುಪನಂ ನೀಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಾದತಲತೋ ಯಾವ ಕೇಸಗ್ಗಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಅತಿಪೀಣಿತಮೇತಂ ರೂಪಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ನಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹಾಜಾಲಾಹಿ ಗಹಿತಮತ್ತಕಾಲೇ ಮಯ್ಹಂ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ಸಾ ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ। ಥೇರೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಓಲೋಕೇಸಿ। ಜಾಲಾಯ ಪಹಟಪಹಟಟ್ಠಾನಂ ಕಬರಗಾವಿಯಾ ವಿಯ ಸರೀರವಣ್ಣಂ ಅಹೋಸಿ, ಪಾದಾ ನಮಿತ್ವಾ ಓಲಮ್ಬಿಂಸು, ಹತ್ಥಾ ಪಟಿಕುಟಿಂಸು, ಊರುನಲಾಟಂ ನಿಚ್ಚಮ್ಮಂ ಅಹೋಸಿ । ಥೇರೋ ‘‘ಇದಂ ಸರೀರಂ ಇದಾನೇವ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಅಪರಿಯನ್ತಕರಂ ಹುತ್ವಾ ಇದಾನೇವ ಖಯಂ ಪತ್ತಂ ವಯಂ ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಖಯವಯಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ –
‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋ।
ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೧, ೨೭೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬; ೨.೧೪೩; ಜಾ॰ ೧.೧.೯೫) –
ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ।
ತಸ್ಮಿಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ಸತ್ಥಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಸೇತಬ್ಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿಂಸಪಾವನಂ ಪಾವಿಸಿ। ಚೂಳಕಾಳಸ್ಸ ಭರಿಯಾಯೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಸಿಂಸಪಾವನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಮಿಕಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತಾಪೇಸುಂ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಅಪರಿಚಿಣ್ಣಟ್ಠಾನೇ ಆಸನಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೇನ ಏಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಠಮತರಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಾನೇ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ, ವಾಮತೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಾಳತ್ಥೇರೋ ಚೀವರಪಾರುಪನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ, ‘‘ಚೂಳಕಾಳ, ತ್ವಂ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಸನಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆಚಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಚೂಳಕಾಳಂ ಪೇಸೇಸಿ। ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗೇಹಜನಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಹಾಸಂ ಕರೋನ್ತಾ ನೀಚಾಸನಾನಿ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಂ ಅತ್ಥರನ್ತಿ, ಉಚ್ಚಾಸನಾನಿ ಸಙ್ಘನವಕಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಂ। ಇತರೋ ‘‘ಮಾ ಏವಂ ಕರೋಥ, ನೀಚಾಸನಾನಿ ಉಪರಿ ಮಾ ಪಞ್ಞಾಪೇಥ, ಉಚ್ಚಾಸನಾನಿ ಉಪರಿ ಪಞ್ಞಾಪೇಥ, ನೀಚಾಸನಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ’’ತಿ ಆಹ। ಇತ್ಥಿಯೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಸುಣನ್ತಿಯೋ ವಿಯ ‘‘ತ್ವಂ ಕಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಚರಸಿ, ಕಿಂ ತವ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತ್ವಂ ಕಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋಸಿ, ಕಸ್ಮಾ ಇಧಾಗತೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸೇತಕಾನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸೀಸೇ ಚ ಮಾಲಾಚುಮ್ಬುಟಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಗಚ್ಛ ಸತ್ಥಾರಂ ಆನೇಹಿ, ಮಯಂ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಹಿಣಿಂಸು। ನ ಚಿರಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಅವಸ್ಸಿಕೋವ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಲಜ್ಜಿತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತೇನ ಆಕಪ್ಪೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಆದಾಯ ಆಗತೋ। ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪನ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಮಹಾಕಾಳಸ್ಸ ಭರಿಯಾಯೋ ‘‘ಇಮಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಕೋ ಗಹಿತೋ, ಮಯಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಮಿಕಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಮನ್ತಯಿಂಸು। ತದಾ ಪನ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಅಞ್ಞೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಗಮಾಸಿ। ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಅದಂಸು। ಚೂಳಕಾಳಸ್ಸ ಪನ ದ್ವೇ ಭರಿಯಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮಕಾಳಸ್ಸ ಚತಸ್ಸೋ, ಮಹಾಕಾಳಸ್ಸ ಪನ ಅಟ್ಠ। ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಕಾಮಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಮಕಂಸು, ಬಹಿ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಗಮಂಸು। ಸತ್ಥಾ ಪನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕರಿ। ತಸ್ಸ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಕಾಳೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ವದಿಂಸು। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುರತೋ ಅಗಮಾಸಿ। ಗಾಮದ್ವಾರಂ ಪತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಕತಂ, ಞತ್ವಾ ನು ಖೋ ಕತಂ, ಉದಾಹು ಅಜಾನಿತ್ವಾ। ಹಿಯ್ಯೋ ಚೂಳಕಾಳಸ್ಸ ಪುರತೋ ಗತತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತರಾಯೋ ಜಾತೋ, ಅಜ್ಜ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪುರತೋ ಗತತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಯೋ ನಾಹೋಸಿ। ಇದಾನಿ ಮಹಾಕಾಳಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ಸೀಲವಾ ಖೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಕರಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತರಾಯ’’ನ್ತಿ। ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ‘‘ಕಿಂ ಕಥೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ । ತೇ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚೂಳಕಾಳಂ ವಿಯ ಮಹಾಕಾಳಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’। ತಸ್ಸ ಹಿ ದ್ವೇ ಪಜಾಪತಿಯೋ, ಇಮಸ್ಸ ಅಟ್ಠ। ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಹಿತೋ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವಂ ಅವಚುತ್ಥ, ಚೂಳಕಾಳೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಸುಭಾರಮ್ಮಣಬಹುಲೋ ವಿಹರತಿ, ಪಪಾತೇ ಠಿತೋ ದುಬ್ಬಲರುಕ್ಖಸದಿಸೋ। ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಪುತ್ತೋ ಮಹಾಕಾಳೋ ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ, ಘನಸೇಲಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಅಚಲೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
೭.
‘‘ಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿಂ ವಿಹರನ್ತಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಸಂವುತಂ।
ಭೋಜನಮ್ಹಿ ಚಾಮತ್ತಞ್ಞುಂ, ಕುಸೀತಂ ಹೀನವೀರಿಯಂ।
ತಂ ವೇ ಪಸಹತಿ ಮಾರೋ, ವಾತೋ ರುಕ್ಖಂವ ದುಬ್ಬಲಂ॥
೮.
‘‘ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿಂ ವಿಹರನ್ತಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸುಸಂವುತಂ।
ಭೋಜನಮ್ಹಿ ಚ ಮತ್ತಞ್ಞುಂ, ಸದ್ಧಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಂ।
ತಂ ವೇ ನಪ್ಪಸಹತೀ ಮಾರೋ, ವಾತೋ ಸೇಲಂವ ಪಬ್ಬತ’’ನ್ತಿ॥
ತತ್ಥ ಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿಂ ವಿಹರನ್ತನ್ತಿ ಸುತಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತಂ, ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಮಾನಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ನಖಾ ಸೋಭನಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿಯೋ ಸೋಭನಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ಹತ್ಥಪಾದಾ, ಜಙ್ಘಾ, ಊರು, ಕಟಿ, ಉದರಂ, ಥನಾ, ಗೀವಾ, ಓಟ್ಠಾ, ದನ್ತಾ, ಮುಖಂ, ನಾಸಾ, ಅಕ್ಖೀನಿ, ಕಣ್ಣಾ, ಭಮುಕಾ, ನಲಾಟಂ, ಕೇಸಾ, ಸೋಭನಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ಕೇಸಾ, ಲೋಮಾ, ನಖಾ, ದನ್ತಾ, ತಚೋ, ಸೋಭನಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಣ್ಣೋ ಸುಭೋ, ಸಣ್ಠಾನಂ ಸುಭನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸುಭಾನುಪಸ್ಸೀ ನಾಮ। ಏವಂ ತಂ ಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿಂ ವಿಹರನ್ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸೂತಿ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಛಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು। ಅಸಂವುತನ್ತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀನಿ ಅರಕ್ಖನ್ತಂ। ಪರಿಯೇಸನಮತ್ತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತಾ ಪರಿಭೋಗಮತ್ತಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಮತ್ತಾಯ ಅಜಾನನತೋ ಭೋಜನಮ್ಹಿ ಚಾಮತ್ತಞ್ಞುಂ। ಅಪಿಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮತ್ತಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಮತ್ತಾಯ ಅಜಾನನತೋ ಅಮತ್ತಞ್ಞುಂ, ಇದಂ ಭೋಜನಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ, ಇದಂ ಅಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿಪಿ ಅಜಾನನ್ತಂ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕವಸಿತಾಯ ಕುಸೀತಂ। ಹೀನವೀರಿಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬೀರಿಯಂ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ವೀರಿಯಕರಣರಹಿತಂ। ಪಸಹತೀತಿ ಅಭಿಭವತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ। ವಾತೋ ರುಕ್ಖಂವ ದುಬ್ಬಲನ್ತಿ ಬಲವವಾತೋ ಛಿನ್ನಪಪಾತೇ ಜಾತಂ ದುಬ್ಬಲರುಕ್ಖಂ ವಿಯ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೋ ವಾತೋ ತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದೀನಿಪಿ ಪಾತೇತಿ, ಖುದ್ದಕಸಾಖಾಪಿ ಭಞ್ಜತಿ, ಮಹಾಸಾಖಾಪಿ ಭಞ್ಜತಿ, ಸಮೂಲಕಮ್ಪಿ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಂಮೂಲಂ ಅಧೋಸಾಖಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಏವರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನ್ತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕಿಲೇಸಮಾರೋ ಪಸಹತಿ, ಬಲವವಾತೋ ದುಬ್ಬಲರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದಿಪಾತನಂ ವಿಯ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಖುದ್ದಕಸಾಖಾಭಞ್ಜನಂ ವಿಯ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾದಿಆಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಮಹಾಸಾಖಾಭಞ್ಜನಂ ವಿಯ ತೇರಸಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಂ, ಮೂಲಕಂ ಹೇಟ್ಠಾಸಾಖಂ ಕತ್ವಾ ಪಾತನಂ ವಿಯ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಆಪಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಸಾಸನಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಗಿಹಿಭಾವಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಏವಂ ಏವರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಿಲೇಸಮಾರೋ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸಿನ್ತಿ ದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅಸುಭಂ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರೇ ಯುತ್ತಂ ಕೇಸೇ ಅಸುಭತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ಲೋಮೇ ನಖೇ ದನ್ತೇ ತಚಂ ವಣ್ಣಂ ಸಣ್ಠಾನಂ ಅಸುಭತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸೂತಿ ಛಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು। ಸುಸಂವುತನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹರಹಿತಂ ಪಿಹಿತದ್ವಾರಂ। ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಭೋಜನಮ್ಹಿ ಚ ಮತ್ತಞ್ಞುಂ। ಸದ್ಧನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚೇವ ಫಲಸ್ಸ ಚ ಸದ್ದಹನಲಕ್ಖಣಾಯ ಲೋಕಿಕಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಚೇವ ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸಙ್ಖಾತಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಸದ್ಧಾಯ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯನ್ತಿ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯಂ। ತಂ ವೇತಿ ಏವರೂಪಂ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಯಥಾ ದುಬ್ಬಲವಾತೋ ಸಣಿಕಂ ಪಹರನ್ತೋ ಏಕಗ್ಘನಂ ಸೇಲಂ ಚಾಲೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ದುಬ್ಬಲಕಿಲೇಸಮಾರೋ ನಪ್ಪಸಹತಿ, ಖೋಭೇತುಂ ವಾ ಚಾಲೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತಾಪಿ ಖೋ ತಸ್ಸ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾಯೋ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಕಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಇದಾನಿ ಗಿಹೀ ಭವಿಸ್ಸಸಿ ನ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಕಾಸಾವಂ ನೀಹರಿತುಕಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ। ಥೇರೋ ತಾಸಂ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿತ್ವಾ ಕೂಟಾಗಾರಕಣ್ಣಿಕಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನಾಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಗಾಥಾ ಪರಿಯೋಸಾಪೇನ್ತೇಯೇವ ಸತ್ಥು ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸರೀರಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದೇ ವನ್ದಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಮ್ಪತ್ತಭಿಕ್ಖೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸೂತಿ।
ಮಹಾಕಾಳತ್ಥೇರವತ್ಥು ಛಟ್ಠಂ।
೭. ದೇವದತ್ತವತ್ಥು
ಅನಿಕ್ಕಸಾವೋತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ರಾಜಗಹೇ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಕಾಸಾವಲಾಭಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪಞ್ಚಸತೇ ಪಞ್ಚಸತೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರೇ ಆದಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಜೇತವನತೋ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಂಸು। ರಾಜಗಹವಾಸಿನೋ ದ್ವೇಪಿ ತಯೋಪಿ ಬಹೂಪಿ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಕದಾನಂ ಅದಂಸು। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಉಪಾಸಕಾ ಏಕೋ ಸಯಂ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಪರಂ ನ ಸಮಾದಪೇತಿ, ಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಭೋಗಸಮ್ಪದಂ ಲಭತಿ, ನೋ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಂ। ಏಕೋ ಸಯಂ ನ ದೇತಿ, ಪರಂ ಸಮಾದಪೇತಿ, ಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಂ ಲಭತಿ, ನೋ ಭೋಗಸಮ್ಪದಂ। ಏಕೋ ಸಯಮ್ಪಿ ನ ದೇತಿ, ಪರಮ್ಪಿ ನ ಸಮಾದಪೇತಿ, ಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಕಞ್ಜಿಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕುಚ್ಛಿಪೂರಂ ನ ಲಭತಿ, ಅನಾಥೋ ಹೋತಿ ನಿಪ್ಪಚ್ಚಯೋ। ಏಕೋ ಸಯಮ್ಪಿ ದೇತಿ, ಪರಮ್ಪಿ ಸಮಾದಪೇತಿ, ಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅತ್ತಭಾವಸತೇಪಿ ಅತ್ತಭಾವಸಹಸ್ಸೇಪಿ ಅತ್ತಭಾವಸತಸಹಸ್ಸೇಪಿ ಭೋಗಸಮ್ಪದಞ್ಚೇವ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ।
ತಮೇಕೋ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಾ ವತ ಭೋ, ಅಬ್ಭುತಾ ವತ ಭೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಸುಕಾರಣಂ ಕಥಿತಂ, ಮಯಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಸ್ವೇ ಮಯ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಥೇರಂ ನಿಮನ್ತೇಸಿ। ‘‘ಕಿತ್ತಕೇಹಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅತ್ಥೋ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿತ್ತಕಾ ಪನ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಪರಿವಾರಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಸ್ವೇ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಥೇರೋ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ’’। ಉಪಾಸಕೋ ನಗರವೀಥಿಯಂ ಚರನ್ತೋ – ‘‘ಅಮ್ಮಾ, ತಾತಾ, ಮಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ನಿಮನ್ತಿತಂ, ತುಮ್ಹೇ ಕಿತ್ತಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖಂ ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಥ, ತುಮ್ಹೇ ಕಿತ್ತಕಾನ’’ನ್ತಿ ಸಮಾದಪೇಸಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಹೋನಕನಿಯಾಮೇನ – ‘‘ಮಯಂ ದಸನ್ನಂ ದಸ್ಸಾಮ, ಮಯಂ ವೀಸತಿಯಾ, ಮಯಂ ಸತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಉಪಾಸಕೋ – ‘‘ತೇನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಮಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕತೋವ ಪರಿವಿಸಿಸ್ಸಾಮ , ಸಬ್ಬೇ ತಿಲತಣ್ಡುಲಸಪ್ಪಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಸಮಾಹರಥಾ’’ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಮಾಹರಾಪೇಸಿ।
ಅಥಸ್ಸ ಏಕೋ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಂ ಗನ್ಧಕಾಸಾವವತ್ಥಂ ದತ್ವಾ – ‘‘ಸಚೇ ತೇ ದಾನವತ್ತಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಇದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಯಂ ಊನಂ, ತಂ ಪೂರೇಯ್ಯಾಸಿ। ಸಚೇ ಪಹೋತಿ, ಯಸ್ಸಿಚ್ಛಸಿ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ತದಾ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ದಾನವತ್ತಂ ಪಹೋಸಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಊನಂ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ। ಸೋ ಮನುಸ್ಸೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಇದಂ, ಅಯ್ಯಾ, ಕಾಸಾವಂ ಏಕೇನ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೇನ ಏವಂ ನಾಮ ವತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಅತಿರೇಕಂ ಜಾತಂ, ಕಸ್ಸ ನಂ ದೇಮಾ’’ತಿ। ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಥೇರೋ ಸಸ್ಸಪಾಕಸಮಯೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಗಮನಸೀಲೋ, ದೇವದತ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಙ್ಗಲಾಮಙ್ಗಲೇಸು ಸಹಾಯೋ ಉದಕಮಣಿಕೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ತಸ್ಸ ತಂ ದೇಮಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಸಮ್ಬಹುಲಿಕಾಯ ಕಥಾಯಪಿ ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಾರೋ ಬಹುತರಾ ಅಹೇಸುಂ, ಅಥ ನಂ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಅದಂಸು। ಸೋ ತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ರಜಿತ್ವಾ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ವಿಚರತಿ। ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ನಯಿದಂ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ। ದೇವದತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ವಿಚರತೀ’’ತಿ ವದಿಂಸು। ಅಥೇಕೋ ದಿಸಾವಾಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ರಾಜಗಹಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಕತಪಟಿಸನ್ಥಾರೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ನ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಇದಾನೇವೇಸೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ವತ್ಥಂ ಧಾರೇತಿ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಧಾರೇಸಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅತೀತಂ ಆಹರಿ –
ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಬಾರಾಣಸಿವಾಸೀ ಏಕೋ ಹತ್ಥಿಮಾರಕೋ ಹತ್ಥಿಂ ಮಾರೇತ್ವಾ ಮಾರೇತ್ವಾ ದನ್ತೇ ಚ ನಖೇ ಚ ಅನ್ತಾನಿ ಚ ಘನಮಂಸಞ್ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತೋ ಜೀವಿತಂ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಅಥೇಕಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾ ಹತ್ಥಿನೋ ಗೋಚರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ದಿಸ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಗಮನಾಗಮನಕಾಲೇ ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ನಿಪತಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ। ಏಕದಿವಸಞ್ಹಿ ಹತ್ಥಿಮಾರಕೋ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಹಂ ಇಮೇ ಕಿಚ್ಛೇನ ಮಾರೇಮಿ, ಇಮೇ ಚ ಗಮನಾಗಮನಕಾಲೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇ ವನ್ದನ್ತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ದಿಸ್ವಾ ವನ್ದನ್ತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ – ‘‘ಕಾಸಾವ’’ನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ, ‘‘ಮಯಾಪಿ ಇದಾನಿ ಕಾಸಾವಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಜಾತಸ್ಸರಂ ಓರುಯ್ಹ ನ್ಹಾಯನ್ತಸ್ಸ ತೀರೇ ಠಪಿತೇಸು ಕಾಸಾವೇಸು ಚೀವರಂ ಥೇನೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಗಮನಾಗಮನಮಗ್ಗೇ ಸತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ। ಹತ್ಥಿನೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತಿ। ಸೋ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಸತ್ತಿಯಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಾರೇತ್ವಾ ದನ್ತಾದೀನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ। ಅಪರಭಾಗೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಹತ್ಥಿಯೋನಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಜೇಟ್ಠಕೋ ಯೂಥಪತಿ ಅಹೋಸಿ। ತದಾಪಿ ಸೋ ತಥೇವ ಕರೋತಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಪರಿಹಾನಿಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಕುಹಿಂ ಇಮೇ ಹತ್ಥೀ ಗತಾ, ಮನ್ದಾ ಜಾತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ನ ಜಾನಾಮ, ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಮಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಪರಿಪನ್ಥೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಾಸಾವಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಪರಿಪನ್ಥೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪರಿಸಙ್ಕಿತ್ವಾ, ‘‘ತಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇ ಹತ್ಥೀ ಪುರತೋ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಚ್ಛತೋ ವಿಲಮ್ಬಮಾನೋ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಸೋ ಸೇಸಹತ್ಥೀಸು ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗತೇಸು ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಚೀವರಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ತಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸತಿಂ ಉಪ್ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ತಿಂ ವಿವಜ್ಜೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇಮೇ ಹತ್ಥೀ ನಾಸಿತಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ। ಇತರೋ ಏಕಂ ರುಕ್ಖಂ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ನಿಲೀಯಿ। ಅಥ ‘‘ನಂ ರುಕ್ಖೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋಣ್ಡಾಯ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪೋಥೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ ಕಾಸಾವಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಬ್ಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅನೇಕಸಹಸ್ಸೇಸು ಮೇ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವೇಸು ಲಜ್ಜಾ ನಾಮ ಭಿನ್ನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ – ‘‘ತಯಾ ಮೇ ಏತ್ತಕಾ ಞಾತಕಾ ನಾಸಿತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಆಮ, ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಭಾರಿಯಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ, ಅತ್ತನೋ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ವೀತರಾಗಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ವತ್ಥಂ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ ಏವರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಭಾರಿಯಂ ತಯಾ ಕತ’’ನ್ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಉತ್ತರಿಪಿ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಕ್ಕಸಾವೋ ಕಾಸಾವಂ…ಪೇ॰… ಸ ವೇ ಕಾಸಾವಮರಹತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ – ‘‘ಅಯುತ್ತಂ ತೇ ಕತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ।
ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ತದಾ ಹತ್ಥಿಮಾರಕೋ ದೇವದತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ಅಹಮೇವಾ’’ತಿ ಜಾತಕಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ, ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ದೇವದತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ ವತ್ಥಂ ಧಾರೇಸಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
೯.
‘‘ಅನಿಕ್ಕಸಾವೋ ಕಾಸಾವಂ, ಯೋ ವತ್ಥಂ ಪರಿದಹಿಸ್ಸತಿ।
ಅಪೇತೋ ದಮಸಚ್ಚೇನ, ನ ಸೋ ಕಾಸಾವಮರಹತಿ॥
೧೦.
‘‘ಯೋ ಚ ವನ್ತಕಸಾವಸ್ಸ, ಸೀಲೇಸು ಸುಸಮಾಹಿತೋ।
ಉಪೇತೋ ದಮಸಚ್ಚೇನ, ಸ ವೇ ಕಾಸಾವಮರಹತೀ’’ತಿ॥
ಛದ್ದನ್ತಜಾತಕೇನಾಪಿ (ಜಾ॰ ೧.೧೬.೧೨೨-೧೨೩) ಚ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।
ತತ್ಥ ಅನಿಕ್ಕಸಾವೋತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಕಸಾವೇಹಿ ಸಕಸಾವೋ। ಪರಿದಹಿಸ್ಸತೀತಿ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಅತ್ಥರಣವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಪರಿಧಸ್ಸತೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಅಪೇತೋ ದಮಸಚ್ಚೇನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ಚೇವ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇನ ವಚೀಸಚ್ಚೇನ ಚ ಅಪೇತೋ, ವಿಯುತ್ತೋ ಪರಿಚ್ಚತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಸೋತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಸಾವಂ ಪರಿದಹಿತುಂ ನಾರಹತಿ। ವನ್ತಕಸಾವಸ್ಸಾತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ವನ್ತಕಸಾವೋ ಛಡ್ಡಿತಕಸಾವೋ ಪಹೀನಕಸಾವೋ ಅಸ್ಸ। ಸೀಲೇಸೂತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇಸು। ಸುಸಮಾಹಿತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ ಸುಟ್ಠಿತೋ। ಉಪೇತೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ಚೇವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಚ ಸಚ್ಚೇನ ಉಪಗತೋ। ಸ ವೇತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಂ ಗನ್ಧಕಾಸಾವವತ್ಥಂ ಅರಹತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸೋ ದಿಸಾವಾಸಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ದೇಸನಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಅಹೋಸೀತಿ।
ದೇವದತ್ತವತ್ಥು ಸತ್ತಮಂ।
೮. ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರವತ್ಥು
ಅಸಾರೇ ಸಾರಮತಿನೋತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇಹಿ ನಿವೇದಿತಂ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಅನಾಗಮನಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಹಿ ಸತ್ಥಾ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಅಮರವತಿಯಾ ನಾಮ ನಗರೇ ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಮಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಅನೇಕಕೋಟಿಸಙ್ಖ್ಯಂ ಧನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಸನ್ತೋ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಸುದಸ್ಸನವಿಹಾರತೋ ರಮ್ಮವತೀನಗರಂ ಪವಿಸನತ್ಥಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧಯಮಾನಂ ಜನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಏಕಂ ಪದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧೇತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಅಸೋಧಿತೇಯೇವ ಆಗತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಸೇತುಂ ಕತ್ವಾ ಕಲಲೇ ಅಜಿನಚಮ್ಮಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಸಸಾವಕಸಙ್ಘೋ ಕಲಲಂ ಅನಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ನಿಪನ್ನೋ। ಸತ್ಥಾರಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ‘‘ಬುದ್ಧಙ್ಕುರೋ ಏಸ, ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕತೋ। ತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಅಪರಭಾಗೇ ‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಮಙ್ಗಲೋ ಸುಮನೋ ರೇವತೋ ಸೋಭಿತೋ ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ಪದುಮೋ ನಾರದೋ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಸುಮೇಧೋ ಸುಜಾತೋ ಪಿಯದಸ್ಸೀ ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀ ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ತಿಸ್ಸೋ ಫುಸ್ಸೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಸಿಖೀ ವೇಸ್ಸಭೂ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ಲೋಕಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ತೇವೀಸತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣೋ, ‘‘ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ’’ತಿ ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವೇ ಠಿತೋ ಪಥವಿಕಮ್ಪನಾನಿ ಮಹಾದಾನಾನಿ ದತ್ವಾ ಪುತ್ತದಾರಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಆಯುಪರಿಯೋಸಾನೇ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದಸ ಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ –
‘‘ಕಾಲೋ ದೇವ ಮಹಾವೀರ, ಉಪ್ಪಜ್ಜ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ।
ಸದೇವಕಂ ತಾರಯನ್ತೋ, ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಅಮತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೬೭) –
ವುತ್ತೇ –
‘‘ಕಾಲಂ ದೇಸಞ್ಚ ದೀಪಞ್ಚ, ಕುಲಂ ಮಾತರಮೇವ ಚ।
ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮಹಾಯಸೋ’’ತಿ॥ –
ಪಞ್ಚ ಮಹಾವಿಲೋಕನಾನಿ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸಮಾಸಚ್ಚಯೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ವಿಜಾಯಿ। ಸೋಳಸವಸ್ಸಕಾಲೇ ತತ್ಥ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಭದ್ರಯೋಬ್ಬನಂ ಪತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇಸು ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ದೇವಲೋಕಸಿರಿಂ ವಿಯ ರಜ್ಜಸಿರಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಉಯ್ಯಾನಕೀಳಾಯ ಗಮನಸಮಯೇ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಸಙ್ಖಾತೇ ತಯೋ ದೇವದೂತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥವಾರೇ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಸಾಧು ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ದಿವಸಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಪೋಕ್ಖರಣೀತೀರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಪ್ಪಕವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೇನ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮೇನ ದೇವಪುತ್ತೇನ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ ರಾಹುಲಕುಮಾರಸ್ಸ ಜಾತಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಸ್ಸ ಬಲವಭಾವಂ ಞತ್ವಾ, ‘‘ಯಾವ ಇದಂ ಬನ್ಧನಂ ನ ವಡ್ಢತಿ, ತಾವದೇವ ನಂ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಸಾಯಂ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತೋ –
‘‘ನಿಬ್ಬುತಾ ನೂನ ಸಾ ಮಾತಾ, ನಿಬ್ಬುತೋ ನೂನ ಸೋ ಪಿತಾ।
ನಿಬ್ಬುತಾ ನೂನ ಸಾ ನಾರೀ, ಯಸ್ಸಾಯಂ ಈದಿಸೋ ಪತೀ’’ತಿ॥ –
ಕಿಸಾಗೋತಮಿಯಾ ನಾಮ ಪಿತುಚ್ಛಾಧೀತಾಯ ಭಾಸಿತಂ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಅಹಂ ಇಮಾಯ ನಿಬ್ಬುತಪದಂ ಸಾವಿತೋ’’ತಿ ಮುತ್ತಾಹಾರಂ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಿರಿಸಯನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿದ್ದೋಪಗತಾನಂ ನಾಟಕಿತ್ಥೀನಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಬ್ಬಿನ್ನಹದಯೋ ಛನ್ನಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕಣ್ಡಕಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ಆರುಯ್ಹ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾಹಿ ಪರಿವುತೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನೋಮಾನದೀತೀರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಪಬ್ಭಾರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮಗಧರಞ್ಞಾ ರಜ್ಜೇನ ನಿಮನ್ತಿಯಮಾನೋ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಜಿತಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ತೇನ ಗಹಿತಪಟಿಞ್ಞೋ ಆಳಾರಞ್ಚ ಉದಕಞ್ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಂ ಅನಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಸುಜಾತಾಯ ದಿನ್ನಪಾಯಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ನದಿಯಾ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಪವಾಹೇತ್ವಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಮಹಾವನಸಣ್ಡೇ ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ದಿವಸಭಾಗಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಸೋತ್ತಿಯೇನ ದಿನ್ನಂ ತಿಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಳೇನ ನಾಗರಾಜೇನ ಅಭಿತ್ಥುತಗುಣೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ತಿಣಾನಿ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ‘‘ನ ತಾವಿಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ಮೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸೂರಿಯೇ ಅನತ್ಥಙ್ಗಮಿತೇಯೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಂ ಪತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಾವಸಾನೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾದಿಸಬ್ಬಗುಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಪರಿವಾರೇನ ಸಹಮ್ಪತಿಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತಧಮ್ಮದೇಸನೋ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ, ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಆಳಾರುದಕಾನಂ ಕಾಲಕತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಕಾಸಿಪುರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಉಪಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ತೇ ಅನನುಚ್ಛವಿಕೇನ ಸಮುದಾಚಾರೇನ ಸಮುದಾಚರನ್ತೇ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞಪ್ಪಮುಖೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟಿಯೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಮೇವ ಯಸಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗೇಹಂ ಪಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಏಹಿ ಯಸಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅಪರೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕೇ ಚತುಪಣ್ಣಾಸ ಜನೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇಸಿ।
ಏವಂ ಲೋಕೇ ಏಕಸಟ್ಠಿಯಾ ಅರಹನ್ತೇಸು ಜಾತೇಸು ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ, ‘‘ಚರಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ಸಟ್ಠಿ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸಾಸು ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಉರುವೇಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಕಪ್ಪಾಸಿಕವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸ ಜನೇ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯಕುಮಾರೇ ವಿನೇಸಿ। ತೇಸು ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸಬ್ಬುತ್ತಮೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಹೋಸಿ। ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನೇವ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ದಿಸಾಸು ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಪರಿವಾರೇ ತೇಭಾತಿಕಜಟಿಲೇ ವಿನೇತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನೇವ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಗಯಾಸೀಸೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ (ಮಹಾವ॰ ೫೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೮) ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ಅರಹನ್ತಸಹಸ್ಸೇನ ಪರಿವುತೋ ‘‘ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ ದಿನ್ನಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಾಜಗಹನಗರೂಪಚಾರೇ ಲಟ್ಠಿವನುಯ್ಯಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ದ್ವಾದಸನಹುತೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ರಾಜಾನಂ ಏಕಾದಸಹಿ ನಹುತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಏಕನಹುತಂ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವರಾಜೇನ ಮಾಣವಕವಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿತ್ಥುತಗುಣೋ ರಾಜಗಹನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ರಾಜನಿವೇಸನೇ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ವೇಳುವನಾರಾಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ತತ್ಥ ನಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು।
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ರಾಜಗಹತೋ ಅವಿದೂರೇ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೋ ಕೋಲಿತಗಾಮೋತಿ ದ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮೇ ಸಾರಿಯಾ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತದಿವಸೇಯೇವ ಕೋಲಿತಗಾಮೇ ಮೋಗ್ಗಲಿಯಾ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾಪಿ ಗಬ್ಭೋ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ತಾನಿ ಕಿರ ದ್ವೇಪಿ ಕುಲಾನಿ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಆಬದ್ಧಪಟಿಬದ್ಧಸಹಾಯಕಾನೇವ ಅಹೇಸುಂ, ತಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರಂ ಅದಂಸು। ತಾ ಉಭೋಪಿ ದಸಮಾಸಚ್ಚೇಯೇನ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯಿಂಸು। ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಸಾರಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪತಿಸ್ಸಗಾಮಕೇ ಜೇಟ್ಠಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತತ್ತಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋತಿ ನಾಮಂ ಕರಿಂಸು , ಇತರಸ್ಸ ಕೋಲಿತಗಾಮೇ ಜೇಟ್ಠಕುಲಸ್ಸ ಪುತ್ತತ್ತಾ ಕೋಲಿತೋತಿ ನಾಮಂ ಕರಿಂಸು। ತೇ ಉಭೋಪಿ ವುಡ್ಢಿಮನ್ವಾಯ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪಾನಂ ಪಾರಂ ಅಗಮಂಸು। ಉಪತಿಸ್ಸಮಾಣವಸ್ಸ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ನದಿಂ ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ವಾ ಗಮನಕಾಲೇ ಪಞ್ಚ ಸುವಣ್ಣಸಿವಿಕಸತಾನಿ ಪರಿವಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಕೋಲಿತಮಾಣವಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಆಜಞ್ಞಯುತ್ತರಥಸತಾನಿ। ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಚಮಾಣವಕಸತಪರಿವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ರಾಜಗಹೇ ಚ ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ। ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಮಞ್ಚಂ ಬನ್ಧನ್ತಿ। ದ್ವೇಪಿ ಏಕತೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಮಜ್ಜಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಹಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಹಸನ್ತಿ, ಸಂವೇಗಟ್ಠಾನೇ ಸಂವೇಜೇನ್ತಿ, ದಾಯಂ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ದಾಯಂ ದೇನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಏಕದಿವಸಂ ಸಮಜ್ಜಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪರಿಪಾಕಗತತ್ತಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಪುರಿಮದಿವಸೇಸು ವಿಯ ಹಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಹಾಸೋ ವಾ ಸಂವೇಗಟ್ಠಾನೇ ಸಂವೇಗೋ ವಾ ದಾತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ದಾನಂ ವಾ ನಾಹೋಸಿ । ದ್ವೇಪಿ ಪನ ಜನಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಕಿಮೇತ್ಥ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಅಪ್ಪತ್ತೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಅಪ್ಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಏಕಂ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು। ತತೋ ಕೋಲಿತೋ ಉಪತಿಸ್ಸಂ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ ಉಪತಿಸ್ಸ, ನ ತ್ವಂ ಅಞ್ಞೇಸು ದಿವಸೇಸು ವಿಯ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ, ಇದಾನಿ ಅನತ್ತಮನಧಾತುಕೋಸಿ, ಕಿಂ ತೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಮ್ಮ ಕೋಲಿತ, ಏತೇಸಂ ವೋಲೋಕನೇ ಸಾರೋ ನತ್ಥಿ , ನಿರತ್ಥಕಮೇತಂ, ಅತ್ತನೋ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನೋಮ್ಹಿ। ತ್ವಂ ಪನ ಕಸ್ಮಾ ಅನತ್ತಮನೋಸೀತಿ? ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಆಹ। ಅಥಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಜ್ಝಾಸಯತಂ ಞತ್ವಾ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸುಚಿನ್ತಿಕಂ, ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಪನ ಗವೇಸನ್ತೇಹಿ ಏಕಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಾಮಾ’’ತಿ?
ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸಞ್ಚಯೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ರಾಜಗಹೇ ಪಟಿವಸತಿ ಮಹತಿಯಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ। ತೇ ‘‘ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಮಾಣವಕಸತಾನಿ ‘‘ಸಿವಿಕಾಯೋ ಚ ರಥೇ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಏಕಾಯ ಸಿವಿಕಾಯ ಏಕೇನ ರಥೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಞ್ಚಯೋ ಅತಿರೇಕಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇ ಕತಿಪಾಹೇನೇವ ಸಬ್ಬಂ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸಮಯಂ ಪರಿಮದ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಜಾನನಸಮಯೋ ಏತ್ತಕೋವ, ಉದಾಹು ಉತ್ತರಿಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಏತ್ತಕೋವ ಸಬ್ಬಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಞಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಚಿನ್ತಯಿಂಸು – ‘‘ಏವಂ ಸತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ನಿರತ್ಥಕೋ, ಮಯಂ ಯಂ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿತುಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಸೋ ಇಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಮಹಾ ಖೋ ಪನ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ, ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ಚರನ್ತಾ ಅದ್ಧಾ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮದೇಸಕಂ ಕಞ್ಚಿ ಆಚರಿಯಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ‘‘ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಕಚ್ಛಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತೇಹಿ ಪುಟ್ಠಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ। ಏವಂ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಸಮ್ಮ ಕೋಲಿತ, ಅಮ್ಹೇಸು ಯೋ ಪಠಮಂ ಅಮತಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಇತರಸ್ಸ ಆರೋಚೇತೂ’’ತಿ ಕತಿಕಂ ಅಕಂಸುಂ।
ಏವಂ ತೇಸು ಕತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೇಸು ಸತ್ಥಾ ವುತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ರಾಜಗಹಂ ಪತ್ವಾ ವೇಳುವನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರತಿ। ತದಾ ‘‘ಚರಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಾರಿಕಂ ಬಹುಜನಹಿತಾಯಾ’’ತಿ ರತನತ್ತಯಗುಣಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಉಯ್ಯೋಜಿತಾನಂ ಏಕಸಟ್ಠಿಯಾ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಆಗತೋ, ಪುನದಿವಸೇ ಪಾತೋವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಪತಿಸ್ಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋಪಿ ಪಾತೋವ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಏವರೂಪೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋಯೇವ, ಯೇ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಾ, ಅಯಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಂ – ‘ಕಂಸಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ, ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕೋ ವಾ ತೇ ಸತ್ಥಾ, ಕಸ್ಸ ವಾ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇಸೀ’’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ, ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧೇಯ್ಯಂ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಉಪಞ್ಞಾತಂ ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ। ಸೋ ಥೇರಂ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಓಕಾಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಕಾಮತಞ್ಚಸ್ಸ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪೀಠಕಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ, ಸೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕುಣ್ಡಿಕಾಯ ಉದಕಂ ಅದಾಸಿ।
ಏವಂ ಆಚರಿಯವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೇನ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಖೋ ಪನ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಛವಿವಣ್ಣೋ ಪರಿಯೋದಾತೋ, ಕಂಸಿ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ, ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಕೋ ವಾ ತೇ ಸತ್ಥಾ, ಕಸ್ಸ ವಾ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ನಾಮ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ಇಮಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅತ್ತನೋ ನವಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನವೋ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಧುನಾಗತೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ, ನ ತಾವಾಹಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ। ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ – ‘‘ಅಹಂ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ, ತ್ವಂ ಯಥಾಸತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ವದ, ಏತಂ ನಯಸತೇನ ನಯಸಹಸ್ಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಆಹ –
‘‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ಭಾಸಸ್ಸು, ಅತ್ಥಂಯೇವ ಮೇ ಬ್ರೂಹಿ।
ಅತ್ಥೇನೇವ ಮೇ ಅತ್ಥೋ, ಕಿಂ ಕಾಹಸಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೬೦)।
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ – ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೬೦; ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧.೨೮೬) ಗಾಥಮಾಹ। ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಠಮಪದದ್ವಯಮೇವ ಸುತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ಇತರಂ ಪದದ್ವಯಂ ಸೋತಾಪನ್ನಕಾಲೇ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪರಿವಿಸೇಸೇ ಅಪ್ಪವತ್ತನ್ತೇ ‘‘ಭವಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಥೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಾ ಉಪರಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢಯಿತ್ಥ, ಏತ್ತಕಮೇವ ಹೋತು, ಕುಹಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ವೇಳುವನೇ, ಆವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಪುರತೋ ಯಾಥ, ಮಯ್ಹಂ ಏಕೋ ಸಹಾಯಕೋ ಅತ್ಥಿ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕತಿಕಾ ಕತಾ ‘ಅಮ್ಹೇಸು ಯೋ ಅಮತಂ ಪಠಮಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಇತರಸ್ಸ ಆರೋಚೇತೂ’ತಿ। ಅಹಂ ತಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಾಭಿಮುಖೋ ಅಗಮಾಸಿ’’।
ಅಥ ಖೋ ಕೋಲಿತಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯ್ಹಂ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಮುಖವಣ್ಣೋ ನ ಅಞ್ಞದಿವಸೇಸು ವಿಯ, ಅದ್ಧಾ ತೇನ ಅಮತಂ ಅಧಿಗತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಮತಾಧಿಗಮಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಸೋಪಿಸ್ಸ ‘‘ಆಮಾವುಸೋ, ಅಮತಂ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ। ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕೋಲಿತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಕುಹಿಂ ಕಿರ, ಸಮ್ಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ವೇಳುವನೇ ಕಿರ, ಸಮ್ಮ, ಏವಂ ನೋ ಆಚರಿಯೇನ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರೇನ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಸಮ್ಮ, ಆಯಾಮ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಸದಾಪಿ ಆಚರಿಯಪೂಜಕೋವ, ತಸ್ಮಾ ಸಹಾಯಂ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅಧಿಗತಂ ಅಮತಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಞ್ಚಯಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸಾಪಿ ಕಥೇಸ್ಸಾಮ, ಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು, ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ತತೋ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಂಸು।
ಸಞ್ಚಯೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾವ – ‘‘ಕಿಂ, ತಾತಾ, ಕೋಚಿ ವೋ ಅಮತಮಗ್ಗದೇಸಕೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಆಮ, ಆಚರಿಯ, ಲದ್ಧೋ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಧಮ್ಮೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸಙ್ಘೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತುಮ್ಹೇ ತುಚ್ಛೇ ಅಸಾರೇ ವಿಚರಥ, ತಸ್ಮಾ ಏಥ, ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ನಾಹಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ । ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾಹಿ’’? ‘‘ಅಹಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಆಚರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರಿಂ, ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಮೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವಾಸೋ ಚಾಟಿಯಾ ಉದಞ್ಚನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಹಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವಾಸಂ ವಸಿತು’’ನ್ತಿ। ‘‘ಮಾ ಏವಂ ಕರಿತ್ಥ, ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಹೋತು, ತಾತಾ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ನಾಹಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಆಚರಿಯ, ಲೋಕೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಜನೋ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಮೇವ ಪೂಜೇಸ್ಸತಿ, ಮಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ? ‘‘ತಾತಾ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ದನ್ಧಾ ಬಹೂ, ಉದಾಹು ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ। ‘‘ದನ್ಧಾ, ಆಚರಿಯ, ಬಹೂ, ಪಣ್ಡಿತಾ ಚ ನಾಮ ಕತಿಪಯಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತಾತಾ, ಪಣ್ಡಿತಾ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದನ್ಧಾ ದನ್ಧಸ್ಸ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ , ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ನಾಹಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ತೇ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸಥ ತುಮ್ಹೇ, ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ತೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಪರಿಸಾ ಭಿಜ್ಜಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಆರಾಮೋ ತುಚ್ಛೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತುಚ್ಛಂ ಆರಾಮಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಛಡ್ಡೇಸಿ। ತೇಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸತೇಸು ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಸತಾನಿ ನಿವತ್ತಿಂಸು, ಅಥ ಖೋ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯೇಹಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವೇಳುವನಂ ಅಗಮಂಸು।
ಸತ್ಥಾ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ತೇ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ಸಹಾಯಕಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕೋಲಿತೋ ಚ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಚ, ಏತಂ ಮೇ ಸಾವಕಯುಗಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಗ್ಗಂ ಭದ್ದಯುಗ’’ನ್ತಿ। ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು, ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಲಭೇಯ್ಯಾಮ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ – ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಚರಥ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ।
ಅಥ ನೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ಚರಿತವಸೇನ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅವಸೇಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಪನ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಂ ನ ನಿಟ್ಠಾಸಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಕಲ್ಲವಾಲಗಾಮಕಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧೇ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಂವೇಜಿತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ತಥಾಗತೇನ ದಿನ್ನಂ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸುಣನ್ತೋವ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ। ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ತಮೇವ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸೂಕರಖತಲೇಣೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೀಘನಖಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಹಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಭತ್ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ವಿಯ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ। ನನು ಚಾಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತೋ ಚಿರತರೇನ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ಪಾಪುಣೀತಿ? ಪರಿಕಮ್ಮಮಹನ್ತತಾಯ। ಯಥಾ ಹಿ ದುಗ್ಗತಮನುಸ್ಸಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ರಾಜೂನಂ ಪನ ಹತ್ಥಿವಾಹನಕಪ್ಪನಾದಿಂ ಮಹನ್ತಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ತಂ ದಿವಸಞ್ಞೇವ ಪನ ಸತ್ಥಾ ವಡ್ಢಮಾನಕಚ್ಛಾಯಾಯ ವೇಳುವನೇ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಂ ಕತ್ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಥೇರಾನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮುಖೋಲೋಕನೇನ ಭಿಕ್ಖಂ ದೇತಿ, ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ದದನ್ತೇನ ನಾಮ ಪಠಮಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏತೇ ಅನೋಲೋಕೇನ್ತೇನ ಯಸಥೇರಪ್ಪಮುಖಾನಂ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏತೇ ಅನೋಲೋಕೇನ್ತೇನ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯಾನಂ ತಿಂಸಜನಾನಂ, ಏತೇ ಅನೋಲೋಕೇನ್ತೇನ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಾದೀನಂ ತೇಭಾತಿಕಾನಂ, ಏತೇ ಪನ ಏತ್ತಕೇ ಮಹಾಥೇರೇ ಪಹಾಯ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ದದನ್ತೇನ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ। ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಕಿಂ ಕಥೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ದೇಮಿ, ಏತೇಸಂ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ಥಿತಪತ್ಥಿತಮೇವ ದೇಮಿ। ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸೇ ನವ ವಾರೇ ಅಗ್ಗಸಸ್ಸದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ನಾದಾಸಿ, ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಅದಾಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಕದಾ ಪನ ಭಗವಾ’’ತಿ? ‘‘ಸುಣಿಸ್ಸಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ, ಭಗವಾ ಅತೀತಂ ಆಹರಿ –
ಭಿಕ್ಖವೇ , ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ। ತದಾ ಮಹಾಕಾಳೋ ಚೂಳಕಾಳೋತಿ ದ್ವೇಭಾತಿಕಾ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಾ ಮಹನ್ತಂ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ವಪಾಪೇಸುಂ। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಚೂಳಕಾಳೋ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಖಾದಿ, ತಂ ಅತಿಮಧುರಂ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಾಲಿಗಬ್ಭದಾನಂ ದಾತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಭಾತಿಕ, ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕಿಂ ವದೇಸಿ, ತಾತ, ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ದಾನಂ ನಾಮ ನೇವ ಅತೀತೇ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ನ ಅನಾಗತೇಪಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಾ ಸಸ್ಸಂ ನಾಸಯೀ’’ತಿ; ವುತ್ತೋಪಿ ಸೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಿಯೇವ । ಅಥ ನಂ ಭಾತಾ, ‘‘ತೇನ ಹಿ ಸಾಲಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಖೇತ್ತೇ ಯಂ ಇಚ್ಛಸಿ, ತಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಖೇತ್ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸೇ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಸಾಲಿಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ನಿರುದಕೇನ ಖೀರೇನ ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮಧುಸಕ್ಖರಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ – ‘‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪಟಿವೇಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೂ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅನುಮೋದನಮಕಾಸಿ।
ಸೋ ಖೇತ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಕಲಕ್ಖೇತ್ತಂ ಕಣ್ಣಿಕಬದ್ಧೇಹಿ ವಿಯ ಸಾಲಿಸೀಸೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಚವಿಧಪೀತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ, ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುಥುಕಕಾಲೇ ಪುಥುಕಗ್ಗಂ ನಾಮ ಅದಾಸಿ, ಗಾಮವಾಸೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಸಸ್ಸದಾನಂ ನಾಮ ಅದಾಸಿ, ಲಾಯನೇ ಲಾಯನಗ್ಗಂ, ವೇಣಿಕರಣೇ ವೇಣಗ್ಗಂ, ಕಲಾಪಾದೀಸು ಕಲಾಪಗ್ಗಂ, ಖಲಗ್ಗಂ, ಖಲಭಣ್ಡಗ್ಗಂ, ಕೋಟ್ಠಗ್ಗನ್ತಿ। ಏವಂ ಏಕಸಸ್ಸೇ ನವ ವಾರೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಅದಾಸಿ। ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಗಹಿತಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪೂರಿ, ಸಸ್ಸಂ ಅತಿರೇಕಂ ಉಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅಹೋಸಿ। ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ನಾಮೇಸ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖನ್ತಂ ರಕ್ಖತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ಧಮ್ಮೋ ಹವೇ ರಕ್ಖತಿ ಧಮ್ಮಚಾರಿಂ,
ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತಿ।
ಏಸಾನಿಸಂಸೋ ಧಮ್ಮೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇ,
ನ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೩೦೩; ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೦೨) –
‘‘ಏವಮೇಸ ವಿಪಸ್ಸೀಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ಪಠಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ನವ ವಾರೇ ಅಗ್ಗದಾನಾನಿ ಅದಾಸಿ। ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಪನ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಮೇವ ಪತ್ಥನಂ ಠಪೇಸಿ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಪತ್ಥಿತಮೇವ ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ, ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದೇಮೀ’’ತಿ।
‘‘ಯಸಕುಲಪುತ್ತಪ್ಪಮುಖಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ಜನಾ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿಂಸು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಏತೇಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಾ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಸಹಾಯಕಾ ಹುತ್ವಾ ವಗ್ಗಬನ್ಧನೇನ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಅನಾಥಮತಸರೀರಾನಿ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಾ ವಿಚರಿಂಸು। ತೇ ಏಕದಿವಸಂ ಸಗಬ್ಭಂ ಇತ್ಥಿಂ ಕಾಲಕತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘ಝಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಸುಸಾನಂ ಹರಿಂಸು। ತೇಸು ಪಞ್ಚ ಜನೇ ‘ತುಮ್ಹೇ ಝಾಪೇಥಾ’ತಿ ಸುಸಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಗಾಮಂ ಪವಿಟ್ಠಾ। ಯಸದಾರಕೋ ತಂ ಮತಸರೀರಂ ಸೂಲೇಹಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾಪೇನ್ತೋ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ, ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಜನಾನಂ – ‘ಪಸ್ಸಥ, ಭೋ, ಇಮಂ ಸರೀರಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿದ್ಧಂಸಿತಚಮ್ಮಂ, ಕಬರಗೋರೂಪಂ ವಿಯ ಅಸುಚಿಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಪಟಿಕೂಲ’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತೇಪಿ ತತ್ಥ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿಂಸು। ತೇ ಪಞ್ಚಪಿ ಜನಾ ಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೇಸಸಹಾಯಕಾನಂ ಕಥಯಿಂಸು। ಯಸೋ ಪನ ದಾರಕೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತೂನಞ್ಚ ಭರಿಯಾಯ ಚ ಕಥೇಸಿ। ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಸುಭಂ ಭಾವಯಿಂಸು। ಇದಮೇತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ। ತೇನೇವ ಯಸಸ್ಸ ಇತ್ಥಾಗಾರೇ ಸುಸಾನಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ತಾಯ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಏವಂ ಇಮೇಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ಥಿತಮೇವ ಲಭಿಂಸು। ನಾಹಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ।
‘‘ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯಸಹಾಯಕಾ ಪನ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿಂಸು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಏತೇಪಿ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ತಿಂಸ ಧುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ತುಣ್ಡಿಲೋವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿಂಸು। ಏವಂ ಇಮೇಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ಥಿತಮೇವ ಲಭಿಂಸು। ನಾಹಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ।
‘‘ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಪನ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿಂಸು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ತೇಪಿ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರಿಂಸು। ಇತೋ ಹಿ ದ್ವೇನವುತಿಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸೋ ಫುಸ್ಸೋತಿ ದ್ವೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು। ಫುಸ್ಸಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಹಿನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ತೇ ರಞ್ಞೋ ಕನಿಟ್ಠಪುತ್ತೋ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಅಹೋಸಿ। ರಾಜಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ – ‘ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತೋ ಮೇ ಬುದ್ಧೋ, ಕನಿಟ್ಠಪುತ್ತೋ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕೋ, ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತೋ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕೋ’ತಿ ತೇ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ, ‘ಮಮೇವ ಬುದ್ಧೋ, ಮಮೇವ ಧಮ್ಮೋ, ಮಮೇವ ಸಙ್ಘೋ, ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ , ‘ಭನ್ತೇ, ಇದಾನಿ ಮೇ ನವುತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಆಯುನೋ ಕೋಟಿಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಾಯನಕಾಲೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಗೇಹದ್ವಾರಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಯಾವಾಹಂ ಜೀವಾಮಿ, ತಾವ ಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಧಿವಾಸೇಥಾ’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಬದ್ಧಂ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ। ರಞ್ಞೋ ಪನ ಅಪರೇಪಿ ತತೋ ಪುತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಯೋಧಸತಾನಿ ಪರಿವಾರಾನಿ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ತೀಣಿ, ಕನಿಟ್ಠಸ್ಸ ದ್ವೇ। ತೇ ‘ಮಯಮ್ಪಿ ಭಾತಿಕಂ ಭೋಜೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಪಿತರಂ ಓಕಾಸಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಅಲಭಮಾನಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚನ್ತಾಪಿ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಕುಪಿತೇ ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತ್ಥಾಯ ಪೇಸಿತಾ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಂಸು। ಅಥ ನೇ ಪಿತಾ ಆಲಿಙ್ಗಿತ್ವಾ ಸೀಸೇ ಚುಮ್ಬಿತ್ವಾ, ‘ವರಂ ವೋ, ತಾತಾ, ದಮ್ಮೀ’ತಿ ಆಹ।
‘‘ತೇ ‘ಸಾಧು ದೇವಾ’ತಿ ವರಂ ಗಹಿತಕಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನ ಪಿತರಾ ‘ಗಣ್ಹಥ, ತಾತಾ, ವರ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ‘‘ದೇವ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಯಂ ಭಾತಿಕಂ ಭೋಜೇಸ್ಸಾಮ, ಇಮಂ ನೋ ವರಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ‘ನ ದೇಮಿ, ತಾತಾ’ತಿ। ‘ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಅದೇನ್ತೋ ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ದೇಥ, ದೇವಾ’ತಿ। ‘ನ ದೇಮಿ, ತಾತಾ’ತಿ। ‘ತೇನ ಹಿ ಛ ಪಞ್ಚ ಚತ್ತಾರಿ ತೀಣಿ ದ್ವೇ ಏಕಂ ಸಂವಚ್ಛರಂ ದೇಥ, ದೇವಾ’ತಿ। ‘ನ ದೇಮಿ, ತಾತಾ’ತಿ। ‘ತೇನ ಹಿ, ದೇವ, ಸತ್ತ ಮಾಸೇ ದೇಥಾ’ತಿ। ‘ಛ ಮಾಸೇ ಪಞ್ಚ ಮಾಸೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ತಯೋ ಮಾಸೇ ದೇಥ, ದೇವಾ’ತಿ। ‘ನ ದೇಮಿ, ತಾತಾ’ತಿ। ‘ಹೋತು, ದೇವ, ಏಕೇಕಸ್ಸ ನೋ ಏಕೇಕಂ ಮಾಸಂ ಕತ್ವಾ ತಯೋ ಮಾಸೇ ದೇಥಾ’ತಿ। ‘ಸಾಧು, ತಾತಾ, ತೇನ ಹಿ ತಯೋ ಮಾಸೇ ಭೋಜೇಥಾ’ತಿ ಆಹ। ತೇ ತುಟ್ಠಾ ರಾಜಾನಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತಾ। ತೇಸಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಏಕೋವ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಿಕೋ, ಏಕೋವ ಆಯುತ್ತಕೋ, ತಸ್ಸ ದ್ವಾದಸನಹುತಾ ಪುರಿಸಪರಿವಾರಾ। ತೇ ತೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ , ‘ಮಯಂ ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೇ ಕಾಸಾವಾನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಹವಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಏತ್ತಕಂ ನಾಮ ದಾನವತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇವಸಿಕಂ ನವುತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯೋಧಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಂ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಾಥ। ಮಯಞ್ಹಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಕ್ಖಾಮಾ’ತಿ ವದಿಂಸು।
‘‘ತೇ ತಯೋಪಿ ಜನಾ ಪರಿವಾರಸಹಸ್ಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ಕಾಸಾಯವತ್ಥಾನಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಿಹಾರೇಯೇವ ವಸಿಂಸು। ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಿಕೋ ಚ ಆಯುತ್ತಕೋ ಚ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಭಾತಿಕಾನಂ ಕೋಟ್ಠಾಗಾರೇಹಿ ವಾರೇನ ವಾರೇನ ದಾನವತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ಕಮ್ಮಕಾರಾನಂ ಪನ ಪುತ್ತಾ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ರೋದನ್ತಿ। ತೇ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಅನಾಗತೇಯೇವ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಿ ದೇನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತಿರೇಕಂ ನ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ। ತೇ ‘ಅಪರಭಾಗೇ ದಾರಕಾನಂ ದೇಮಾ’ತಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದಿಂಸು। ಮನುಞ್ಞಂ ಆಹಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು। ತೇ ಪನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನವತ್ತಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತೇಭಾತಿಕಾ ಪನ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ದೇವಲೋಕಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಂ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕಾ ದೇವಲೋಕಂ ಸಂಸರನ್ತಾ ದ್ವೇನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಖೇಪೇಸುಂ। ‘ಏವಂ ತೇ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಾ ತದಾ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಂ ಕರಿಂಸು। ತೇ ಅತ್ತನಾ ಪತ್ಥಿತಮೇವ ಲಭಿಂಸು। ನಾಹಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದಮ್ಮೀ’’’ತಿ।
ತದಾ ಪನ ತೇಸಂ ಆಯುತ್ತಕೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ಕೋಟ್ಠಾಗಾರಿಕೋ ವಿಸಾಖೋ ಉಪಾಸಕೋ। ತಯೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ ತಯೋ ಜಟಿಲಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಕಾರಾ ತದಾ ಪೇತೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿವಸೇನ ಸಂಸರನ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಚತ್ತಾರಿ ಬುದ್ಧನ್ತರಾನಿ ಪೇತಲೋಕೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಂ ಕಕುಸನ್ಧಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಹಾರಂ ಲಭನಕಾಲಂ ಆಚಿಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಸೋ ‘‘ಮಮ ತಾವ ಕಾಲೇ ನ ಲಭಿಸ್ಸಥ, ಮಮ ಪಚ್ಛತೋ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾಯ ಕೋಣಾಗಮನೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇ ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಸೋಪಿ ‘‘ಮಮ ಕಾಲೇ ನ ಲಭಿಸ್ಸಥ, ಮಮ ಪಚ್ಛತೋ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾಯ ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇ ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಸೋಪಿ ‘‘ಮಮ ಕಾಲೇ ನ ಲಭಿಸ್ಸಥ, ಮಮ ಪನ ಪಚ್ಛತೋ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಅಭಿರುಳ್ಹಾಯ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಸತ್ಥು ದಾನಂ ದತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪೇಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇಸಂ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ಸ್ವೇದಿವಸಸದಿಸಂ ಅಹೋಸಿ। ತೇ ತಥಾಗತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞಾ ಪಠಮದಿವಸಂ ದಾನೇ ದಿನ್ನೇ ಪತ್ತಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಭೇರವಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸಯಿಂಸು। ಸೋ ಪುನದಿವಸೇ ವೇಳುವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇಸಿ।
ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ದ್ವೇನವುತಿಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಫುಸ್ಸಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಏತೇ ತವ ಞಾತಕಾ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನವತ್ತಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪೇತಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಂಸರನ್ತಾ ಕಕುಸನ್ಧಾದಯೋ ಬುದ್ಧೇ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ವುತ್ತಾ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ತವ ದಾನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನಾ ಹಿಯ್ಯೋ ತಯಾ ದಾನೇ ದಿನ್ನೇ ಪತ್ತಿಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಏವಮಕಂಸೂ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಇದಾನಿಪಿ ದಿನ್ನೇ ಲಭಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ರಾಜಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇತೋ ತೇಸಂ ಪೇತಾನಂ ದಿಬ್ಬಅನ್ನಪಾನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೂ’’ತಿ ಪತ್ತಿಂ ಅದಾಸಿ, ತೇಸಂ ತಥೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಪುನದಿವಸೇ ನಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸುಂ। ರಾಜಾ ‘‘ಅಜ್ಜ, ಭನ್ತೇ, ನಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸು’’ನ್ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ। ‘‘ವತ್ಥಾನಿ ತೇ ನ ದಿನ್ನಾನಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ರಾಜಾಪಿ ಪುನದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚೀವರದಾನಂ ದತ್ವಾ, ‘‘ಇತೋ ತೇಸಂ ಪೇತಾನಂ ದಿಬ್ಬವತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ಪಾಪೇಸಿ। ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ತೇಸಂ ದಿಬ್ಬವತ್ಥಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು। ತೇ ಪೇತತ್ತಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೇ ಸಣ್ಠಹಿಂಸು। ಸತ್ಥಾ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೭.೧; ಪೇ॰ ವ॰ ೧೪) ತಿರೋಕುಟ್ಟಾನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ। ಅನುಮೋದನಾವಸಾನೇ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ತೇಭಾತಿಕಜಟಿಲಾನಂ ವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇಮಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಹರಿ।
ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಪನ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಕರಿಂಸೂ’’ತಿ? ‘‘ಅಗ್ಗಸಾವಕಭಾವಾಯ ಪತ್ಥನಂ ಕರಿಂಸು’’। ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಾಮೇನ ಸರದಮಾಣವೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ। ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ನಾಮೇನ ಸಿರಿವಡ್ಢನಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ। ತೇ ಉಭೋಪಿ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಕಾ ಸಹಾಯಕಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಸರದಮಾಣವೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ಕುಸಲನ್ತಕಂ ಮಹಾಧನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ರಹೋಗತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಇಧಲೋಕತ್ತಭಾವಮೇವ ಜಾನಾಮಿ, ನೋ ಪರಲೋಕತ್ತಭಾವಂ। ಜಾತಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಮರಣಂ ನಾಮ ಧುವಂ, ಮಯಾ ಏಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಗವೇಸನಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಸಹಾಯಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಮ ಸಿರಿವಡ್ಢನ, ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಗವೇಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತ್ವಂ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಮ್ಮ, ತ್ವಂಯೇವ ಪಬ್ಬಜಾಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಹಾಯೇ ವಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಅತ್ತನೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತತೋ ರತನಕೋಟ್ಠಾಗಾರಂ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ಕಪಣದ್ಧಿಕವಣಿಬ್ಬಕಯಾಚಕಾನಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಪಾದಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿ। ತಸ್ಸ ಏಕೋ ದ್ವೇ ತಯೋತಿ ಏವಂ ಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಜಟಿಲಾ ಅಹೇಸುಂ। ಸೋ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಅಟ್ಠ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಜಟಿಲಾನಂ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಟ್ಠ ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸುಂ।
ತೇನ ಸಮಯೇನ ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ। ನಗರಂ ಚನ್ದವತೀ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ, ಪಿತಾ ಯಸವಾ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ, ಮಾತಾ ಯಸೋಧರಾ ನಾಮ ದೇವೀ, ಬೋಧಿ ಅಜ್ಜುನರುಕ್ಖೋ, ನಿಸಭೋ ಚ ಅನೋಮೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ವರುಣೋ ನಾಮ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ, ಸುನ್ದರಾ ಚ ಸುಮನಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ ಅಹೇಸುಂ। ಆಯು ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರಂ ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಸಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ , ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಂ ಫರಿ, ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಸರದತಾಪಸಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಯ್ಹಂ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಚ ಮಹತೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕೋ ಸಿರಿವಡ್ಢನಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ದುತಿಯಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚಸ್ಸ ಪರಿವಾರಾ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಜಟಿಲಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಏಕಚರೋ ಹುತ್ವಾ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಫಲಾಫಲತ್ಥಾಯ ಗತೇಸು ‘‘ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಮೇ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ಸರದತಾಪಸೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಞ್ಚೇವ ಸರೀರನಿಪ್ಫತ್ತಿಞ್ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಅಗ್ಗಾಸನೇ। ಸರದತಾಪಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ।
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಿ ಓಜವನ್ತಾನಿ ಫಲಾಫಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಆಚರಿಯ , ಮಯಂ ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವಿಚರಾಮ, ಅಯಂ ಪನ ಪುರಿಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ? ‘‘ತಾತಾ, ಕಿಂ ವದೇಥ, ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧಂ ಸಿನೇರುಂ ಸಮಂ ಕಾತುಂ ಇಚ್ಛಥ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಮಂ ಉಪಮಂ ಮಾ ಕರಿತ್ಥ ಪುತ್ತಕಾ’’ತಿ। ಅಥ ತೇ ತಾಪಸಾ, ‘‘ಸಚಾಯಂ ಇತ್ತರಸತ್ತೋ ಅಭವಿಸ್ಸ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ನ ಏವರೂಪಂ ಉಪಮಂ ಆಹರಿಸ್ಸ, ಯಾವ ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇವ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿಂಸು। ಅಥ ನೇ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ಸತ್ಥಾ ಚ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ಇಧಾಗತೋ, ಮಯಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ ಫಲಾಫಲಂ, ತಂ ತಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಸತ್ಥಾರಾ ಫಲಾಫಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬೋಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು। ಸೋ ತಾಪಸೋ ಉದಕಮ್ಪಿ ಸಯಮೇವ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ತತೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ಸಬ್ಬೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಸಾರಣೀಯಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತೇ ಸತ್ಥು ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವಾರಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು।
ತತೋ ಸರದತಾಪಸೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಮ್ಪಿ ನೀಚಂ, ಸಮಣಸತಸಹಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಆಸನಂ ನತ್ಥಿ, ಅಜ್ಜ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಉಳಾರಂ ಬುದ್ಧಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಥಾ’’ತಿ। ಕಥನಕಾಲೋ ಪಪಞ್ಚೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಇದ್ಧಿಮತೋ ಪನ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋತಿ ಮುಹುತ್ತಮತ್ತೇನೇವ ತೇ ತಾಪಸಾ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸುಂ। ಉಭಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ತಿಗಾವುತಂ, ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕಾದಿಭೇದಂ, ಸಙ್ಘನವಕಸ್ಸ ಉಸಭಮತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ। ‘‘ಕಥಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಸ್ಸಮಪದೇ ತಾವ ಮಹನ್ತಾನಿ ಆಸನಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನೀ’’ತಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋ ಹೇಸ। ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ಸರದತಾಪಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠಿತೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಇಮಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಅಭಿರುಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
‘‘ನಾನಾಪುಪ್ಫಞ್ಚ ಗನ್ಧಞ್ಚ, ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾನ ಏಕತೋ।
ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿ॥
‘‘ಇದಂ ಮೇ ಆಸನಂ ವೀರ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ತವನುಚ್ಛವಿಂ।
ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇನ್ತೋ, ನಿಸೀದ ಪುಪ್ಫಮಾಸನೇ॥
‘‘ಸತ್ತರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಬುದ್ಧೋ, ನಿಸೀದಿ ಪುಪ್ಫಮಾಸನೇ।
ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಹಾಸಯಿತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ’’ತಿ॥
ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿಂಸು। ಸರದತಾಪಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಧಾರೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಜಟಿಲಾನಂ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ। ಸತ್ಥು ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾಪಿ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂಸು। ತಥಾಗತೇ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಸಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಸರದತಾಪಸೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮ್ಪಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರಯಮಾನೋವ ಸತ್ತಾಹಂ ಪೀತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕಂ ನಿಸಭತ್ಥೇರಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನಿಸಭ, ಸಕ್ಕಾರಕಾರಕಾನಂ ತಾಪಸಾನಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮಹಾಲಾಭೋ ಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇ ಠತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಆರಭಿ। ತಸ್ಸ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ದುತಿಯಸಾವಕಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಹೀ’’ತಿ। ಅನೋಮತ್ಥೇರೋ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ದೇಸನಾಯ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಿಸಮಯೋ ನಾಹೋಸಿ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಅಪರಿಮಾಣೇ ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸರದತಾಪಸಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚತುಸತ್ತತಿಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು , ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ। ತೇಸಂ ತಾವದೇವ ಕೇಸಮಸ್ಸೂನಿ ಅನ್ತರಧಾಯಿಂಸು, ಅಟ್ಠಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಕಾಯೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕಾವ ಅಹೇಸುಂ।
ಸರದತಾಪಸೋ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಪತ್ತೋ’’ತಿ? ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ। ಸೋ ಕಿರ ಬುದ್ಧಾನಂ ದುತಿಯಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸೋತುಂ ಆರದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಇಮಿನಾ ಸಾವಕೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಧುರಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪರಿವಿತಕ್ಕೇನ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ತಥಾಗತಂ ಪನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನನ್ತರಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅನುಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತೋ ಸೋಳಸ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ನಿಸಭೋ ನಾಮ ಏಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯ್ವಾಯಂ ಮಯಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಪುಪ್ಫಚ್ಛತ್ತಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕತೋ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಫಲೇನ ಅಞ್ಞಂ ಸಕ್ಕತ್ತಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಂ ವಾ ನ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಅಯಂ ನಿಸಭತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಮಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ಇಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ’’ತಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ಅದ್ದಸ। ದಿಸ್ವಾನ ಸರದತಾಪಸಂ ಆಹ – ‘‘ನ ತೇ ಅಯಂ ಪತ್ಥನಾ ಮೋಘಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ಮಹಾಮಾಯಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ ಮಹಾರಾಜಾ, ಪುತ್ತೋ ರಾಹುಲೋ ನಾಮ, ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಆನನ್ದೋ ನಾಮ, ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ನಾಮ, ತ್ವಂ ಪನಸ್ಸ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ । ಏವಂ ತಾಪಸಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ।
ಸರದತಾಪಸೋಪಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕತ್ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಸಿರಿವಡ್ಢನಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇಸಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ವದೇಥ, ಸಹಾಯಕೇನ ತೇ ಸರದತಾಪಸೇನ ಅನೋಮದಸ್ಸೀಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥಿತಂ, ತ್ವಂ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಹೀ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಥೇರೇಹಿ ಪುರೇತರಮೇವ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಿರಿವಡ್ಢನಸ್ಸ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ‘‘ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಮೇ ಅಯ್ಯೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಿಸಾ ಪನ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಆಮ, ಸಮ್ಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಸ್ಸಮಂ ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ಬುದ್ಧೋ ಆಗತೋ, ಮಯಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಸಕ್ಕಾರಂ ಅಕರಿಮ್ಹಾ, ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಂ ಸೇಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕಂ ನಿಸಭತ್ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ನಾಮ ಸಾಸನೇ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಸಿಂ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ಥೇಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ ಹೋತು, ತ್ವಂ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಸಜ್ಜೇಹೀ’’ತಿ।
ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ರಾಜಮಾನೇನ ಅಟ್ಠಕರೀಸಮತ್ತಂ ಠಾನಂ ಸಮತಲಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾಲುಕಂ ಓಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ಲಾಜಪಞ್ಚಮಾನಿಪುಪ್ಫಾನಿ ವಿಕಿರಾಪೇತ್ವಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಚ್ಛದನಂ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಆಸನಾನಿ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಮನ್ತನತ್ಥಾಯ ಸರದತಾಪಸಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ। ತಾಪಸೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಸಿರಿವಡ್ಢನೋಪಿ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಣ್ಡಪಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾಸನೇಸು ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೋದಕಂ ದತ್ವಾ ಪಣೀತೇನ ಭೋಜನೇನ ಪರಿವಿಸಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಮಹಾರಹೇಹಿ ವತ್ಥೇಹಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ನಾಯಂ ಆರಬ್ಭೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ, ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ। ಸೋ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠಿತೋ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಸಹಾಯೋ ಸರದತಾಪಸೋ ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥುಸ್ಸ ಪಠಮಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥೇಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥೇಮೀತಿ।
ಸತ್ಥಾ ಅನಾಗತಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಯ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ – ‘‘ತ್ವಂ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋತಮಬುದ್ಧಸ್ಸ ದುತಿಯಅಗ್ಗಸಾವಕೋ ಭವಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸುತ್ವಾ ಸಿರಿವಡ್ಢನೋ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಅಹೋಸಿ। ಸತ್ಥಾಪಿ ಭತ್ತಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರೋ ವಿಹಾರಮೇವ ಗತೋ। ‘‘ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಪುತ್ತೇಹಿ ತದಾ ಪತ್ಥಿತಪತ್ಥನಾ। ತೇ ಯಥಾಪತ್ಥಿತಮೇವ ಲಭಿಂಸು। ನಾಹಂ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ದೇಮೀ’’ತಿ।
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯಂ ಅಗಾರಿಯಭೂತಾ ಸಮಾನಾ ಗಿರಗ್ಗಸಮಜ್ಜಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಗತಾ’’ತಿ ಯಾವ ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಪಟಿವೇಧಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ, ‘‘ತೇ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಞ್ಚಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾದಮೂಲೇ ಆನೇತುಕಾಮಾ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಯಾ ನಿಸ್ಸಾರಭಾವಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇಧಾಗಮನೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಕಥಯಿಮ್ಹಾ। ಸೋ ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವಾಸೋ ನಾಮ ಚಾಟಿಯಾ ಉದಞ್ಚನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಸದಿಸೋ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿವಾಸಂ ವಸಿತು’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಆಚರಿಯ, ಇದಾನಿ ಮಹಾಜನೋ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಮೇವ ಪೂಜೇಸ್ಸತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಕಥಂ ಭವಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬಹೂ, ಉದಾಹು ದನ್ಧಾ’’ತಿ? ‘‘ದನ್ಧಾ’’ತಿ ಕಥಿತೇ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದನ್ಧಾ ದನ್ಧಸ್ಸ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಆಗನ್ತುಂ ನ ಇಚ್ಛಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಞ್ಚಯೋ ಅತ್ತನೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿತಾಯ ಅಸಾರಂ ಸಾರೋತಿ, ಸಾರಞ್ಚ ಅಸಾರೋತಿ ಗಣ್ಹಿ। ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಡಿತತಾಯ ಸಾರಞ್ಚ ಸಾರತೋ, ಅಸಾರಞ್ಚ ಅಸಾರತೋ ಞತ್ವಾ ಅಸಾರಂ ಪಹಾಯ ಸಾರಮೇವ ಗಣ್ಹಿತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
೧೧.
‘‘ಅಸಾರೇ ಸಾರಮತಿನೋ, ಸಾರೇ ಚಾಸಾರದಸ್ಸಿನೋ।
ತೇ ಸಾರಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರಾ॥
೧೨.
‘‘ಸಾರಞ್ಚ ಸಾರತೋ ಞತ್ವಾ, ಅಸಾರಞ್ಚ ಅಸಾರತೋ।
ತೇ ಸಾರಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಅಸಾರೇ ಸಾರಮತಿನೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ, ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಸಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿ ಅಯಂ ಅಸಾರೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಾರದಿಟ್ಠಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾರೇ ಚಾಸಾರದಸ್ಸಿನೋತಿ ದಸವತ್ಥುಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ತಸ್ಸಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿ ಅಯಂ ಸಾರೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ‘‘ನಾಯಂ ಸಾರೋ’’ತಿ ಅಸಾರದಸ್ಸಿನೋ। ತೇ ಸಾರನ್ತಿ ತೇ ಪನ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರಾ ಹುತ್ವಾ ಸೀಲಸಾರಂ, ಸಮಾಧಿಸಾರಂ, ಪಞ್ಞಾಸಾರಂ, ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಂ, ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಾರಂ, ‘‘ಪರಮತ್ಥಸಾರಂ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನಾಧಿಗಚ್ಛ’’ನ್ತಿ। ಸಾರಞ್ಚಾತಿ ತಮೇವ ಸೀಲಸಾರಾದಿಸಾರಂ ‘‘ಸಾರೋ ನಾಮಾಯ’’ನ್ತಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಞ್ಚ ಅಸಾರಂ ‘‘ಅಸಾರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ। ತೇ ಸಾರನ್ತಿ ತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರಾ ಹುತ್ವಾ ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಾರಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಹೋಸೀತಿ।
ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರವತ್ಥು ಅಟ್ಠಮಂ।
೯. ನನ್ದತ್ಥೇರವತ್ಥು
ಯಥಾ ಅಗಾರನ್ತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ – ‘‘ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಆನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಥಾ’’ತಿ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜೇನ ಪೇಸಿತಾನಂ ಸಹಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಾನಂ ದಸನ್ನಂ ದೂತಾನಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೇನ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೇನ ಗಮನಕಾಲಂ ಞತ್ವಾ ಮಗ್ಗವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣೇತ್ವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ಕಪಿಲಪುರಂ ನೀತೋ ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪೋಕ್ಖರವಸ್ಸಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೧೬೫೫ ಆದಯೋ) ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ, ‘‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೬೮) ಗಾಥಾಯ ಪಿತರಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಧಮ್ಮಞ್ಚರೇ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೬೯) ಗಾಥಾಯ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ, ರಾಜಾನಞ್ಚ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಾವಸಾನೇ ಪನ ರಾಹುಲಮಾತುಗುಣಕಥಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚನ್ದಕಿನ್ನರೀಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧೪.೧೮ ಆದಯೋ) ಕಥೇತ್ವಾ ತತೋ ತತಿಯದಿವಸೇ ನನ್ದಕುಮಾರಸ್ಸ ಅಭಿಸೇಕಗೇಹಪ್ಪವೇಸನವಿವಾಹಮಙ್ಗಲೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನನ್ದಕುಮಾರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತ್ತಂ ದತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಂ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತೋ ನನ್ದಕುಮಾರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ನ ಗಣ್ಹಿ। ಸೋಪಿ ತಥಾಗತಗಾರವೇನ ‘‘ಪತ್ತಂ ವೋ, ಭನ್ತೇ, ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಏವಂ ಪನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸೋಪಾನಸೀಸೇ ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಠಾನೇ ನ ಗಣ್ಹಿ। ಇತರೋ ‘‘ಸೋಪಾನಪಾದಮೂಲೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥಾಪಿ ನ ಗಣ್ಹಿ। ಇತರೋ ‘‘ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥಾಪಿ ನ ಗಣ್ಹಿ। ಕುಮಾರೋ ನಿವತ್ತಿತುಕಾಮೋ ಅರುಚಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸತ್ಥುಗಾರವೇನ ‘‘ಪತ್ತಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ‘‘ಇಧ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ಥ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ।
ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು – ‘‘ಅಯ್ಯೇ, ಭಗವಾ ನನ್ದಕುಮಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ತಂ ವಿನಾ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಸಾ ಉದಕಬಿನ್ದೂಹಿ ಪಗ್ಘರನ್ತೇಹೇವ ಅಡ್ಢುಲ್ಲಿಖಿತೇಹಿ ಕೇಸೇಹಿ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ತುವಟಂ ಖೋ, ಅಯ್ಯಪುತ್ತ, ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಂ ತಸ್ಸಾ ವಚನಂ ತಸ್ಸ ಹದಯೇ ತಿರಿಯಂ ಪತಿತ್ವಾ ವಿಯ ಠಿತಂ। ಸತ್ಥಾಪಿಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಪತ್ತಂ ಅಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾವ ತಂ ವಿಹಾರಂ ನೇತ್ವಾ, ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಸಿ ನನ್ದಾ’’ತಿಆಹ। ಸೋ ಬುದ್ಧಗಾರವೇನ ‘‘ನ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ, ‘‘ಆಮ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ ನನ್ದಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸತ್ಥಾ ಕಪಿಲಪುರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತಿಯದಿವಸೇ ನನ್ದಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ।
ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ರಾಹುಲಮಾತಾ ಕುಮಾರಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಪಸ್ಸ, ತಾತ, ಏತಂ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಸಮಣಪರಿವುತಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಿವಣ್ಣಂ ಸಮಣಂ, ಅಯಂ ತೇ ಪಿತಾ, ಏತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಾ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ। ತ್ಯಾಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ಗಚ್ಛ ನಂ ದಾಯಜ್ಜಂ ಯಾಚಸ್ಸು – ‘ಅಹಂ , ತಾತ, ಕುಮಾರೋ, ಅಭಿಸೇಕಂ ಪತ್ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಧನೇನ ಮೇ ಅತ್ಥೋ, ಧನಂ ಮೇ ದೇಹಿ। ಸಾಮಿಕೋ ಹಿ ಪುತ್ತೋ ಪಿತುಸನ್ತಕಸ್ಸಾ’’’ತಿ। ಕುಮಾರೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾವ ಪಿತುಸಿನೇಹಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಹಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ‘‘ಸುಖಾ ತೇ, ಸಮಣ, ಛಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಬಹುಂ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ವದನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಭಗವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಕುಮಾರೋಪಿ ‘‘ದಾಯಜ್ಜಂ ಮೇ, ಸಮಣ, ದೇಹಿ, ದಾಯಜ್ಜಂ ಮೇ, ಸಮಣ, ದೇಹೀ’’ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅನುಬನ್ಧಿ। ಭಗವಾಪಿ ಕುಮಾರಂ ನ ನಿವತ್ತಾಪೇಸಿ। ಪರಿಜನೋಪಿ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಇತಿ ಸೋ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆರಾಮಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ।
ತತೋ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಯಂ ಅಯಂ ಪಿತುಸನ್ತಕಂ ಧನಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ವಟ್ಟಾನುಗತಂ ಸವಿಘಾತಂ, ಹನ್ದಸ್ಸ ಬೋಧಿತಲೇ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಸತ್ತವಿಧಂ ಅರಿಯಧನಂ ದೇಮಿ, ಲೋಕುತ್ತರದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನಂ ಸಾಮಿಕಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಕುಮಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ। ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಚ ಪನ ಕುಮಾರೇ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಮತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಭಗವತೋ ನಿವೇದೇತ್ವಾ, ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಾ, ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅನನುಞ್ಞಾತಂ ಪುತ್ತಂ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ವರಂ ಯಾಚಿ। ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ತಂ ವರಂ ದತ್ವಾ ಪುನೇಕದಿವಸಂ ರಾಜನಿವೇಸನೇ ಕತಪಾತರಾಸೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೇನ ರಞ್ಞಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಕಾಲೇ ಏಕಾ ದೇವತಾ ಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘ಪುತ್ತೋ ತೇ ಕಾಲಕತೋ’ತಿ ಆಹ। ಅಹಂ ತಸ್ಸಾ ವಚನಂ ಅಸದ್ದಹನ್ತೋ ‘ನ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಬೋಧಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀ’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಇದಾನಿ ಕಿಂ ಸದ್ದಹಿಸ್ಸಥ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ‘ಪುತ್ತೋ ತೇ ಮತೋ’ತಿ ವುತ್ತೇ ನ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾಧಮ್ಮಪಾಲಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೯೨ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ। ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ರಾಜಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ। ಇತಿ ಭಗವಾ ಪಿತರಂ ತೀಸು ಫಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಪುನದೇವ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಗಹಿತಪಟಿಞ್ಞೋ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಜೇತವನೇ ವಿಹಾರೇ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ।
ಏವಂ ಸತ್ಥರಿ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಅನಭಿರತೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಾಮಿ, ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಭಗವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ ತ್ವಂ, ನನ್ದ, ಸಮ್ಬಹುಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘ಅನಭಿರತೋ, ಆವುಸೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಾಮಿ, ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತ್ವಂ, ನನ್ದ, ಅನಭಿರತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಸಿ, ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಸಾಕಿಯಾನೀ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣೀ ಘರಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ ಅಡ್ಢುಲ್ಲಿಖಿತೇಹಿ ಕೇಸೇಹಿ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಂ ಏತದವೋಚ – ‘ತುವಟಂ ಖೋ, ಅಯ್ಯಪುತ್ತ, ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸೀ’ತಿ, ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತಂ ಅನುಸ್ಸರಮಾನೋ ಅನಭಿರತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಾಮಿ, ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ, ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ।
ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಬಾಹಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕಂ ಆನೇನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಝಾಮಕ್ಖೇತ್ತೇ ಝಾಮಖಾಣುಕೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ಛಿನ್ನಕಣ್ಣನಾಸನಙ್ಗುಟ್ಠಂ ಏಕಂ ಪಲುಟ್ಠಮಕ್ಕಟಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಾನಿ ಕಕುಟಪಾದಾನಿ ಪಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಕಕುಟಪಾದಾನೀತಿ ರತ್ತವಣ್ಣತಾಯ ಪಾರೇವತಪಾದಸದಿಸಪಾದಾನಿ। ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚ ಪನಾಹ – ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ನನ್ದ, ಕತಮಾ ನು ಖೋ ಅಭಿರೂಪತರಾ ವಾ ದಸ್ಸನೀಯತರಾ ವಾ ಪಾಸಾದಿಕತರಾ ವಾ ಸಾಕಿಯಾನೀ ವಾ ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣೀ, ಇಮಾನಿ ವಾ ಪಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಿ ಕಕುಟಪಾದಾನೀ’’ತಿ? ತಂ ಸುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸಾ, ಭನ್ತೇ, ಛಿನ್ನಕಣ್ಣನಾಸನಙ್ಗುಟ್ಠಾ ಪಲುಟ್ಠಮಕ್ಕಟೀ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಕಿಯಾನೀ ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣೀ, ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಸಙ್ಖ್ಯಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ಕಲಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ। ಅಥ ಖೋ ಇಮಾನೇವ ಪಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಿ ಅಭಿರೂಪತರಾನಿ ಚೇವ ದಸ್ಸನೀಯತರಾನಿ ಚ ಪಾಸಾದಿಕತರಾನಿ ಚಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಭಿರಮ, ನನ್ದ, ಅಭಿರಮ, ನನ್ದ, ಅಹಂ ತೇ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಕುಟಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಸಚೇ ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಕುಟಪಾದಾನಂ, ಅಭಿರಮಿಸ್ಸಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇ’’ತಿ।
ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಜೇತವನೇಯೇವ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ಅಸ್ಸೋಸುಂ ಖೋ ಭಿಕ್ಖೂ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಕಿರ ನನ್ದೋ ಭಗವತೋ ಭಾತಾ ಮಾತುಚ್ಛಾಪುತ್ತೋ ಅಚ್ಛರಾನಂ ಹೇತು ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ। ಭಗವಾ ಕಿರಸ್ಸ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಕುಟಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ನನ್ದಸ್ಸ ಸಹಾಯಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಭತಕವಾದೇನ ಚ ಉಪಕ್ಕಿತಕವಾದೇನ ಚ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ‘‘ಭತಕೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ, ಉಪಕ್ಕಿತಕೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ, ಅಚ್ಛರಾನಂ ಹೇತು ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ। ಭಗವಾ ಕಿರಸ್ಸ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಕುಟಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ ಸಹಾಯಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭತಕವಾದೇನ ಚ ಉಪಕ್ಕಿತಕವಾದೇನ ಚ ಅಟ್ಟಿಯಮಾನೋ ಹರಾಯಮಾನೋ ಜಿಗುಚ್ಛಮಾನೋ ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಆತಾಪೀ ಪಹಿತತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ತದನುತ್ತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸಿ, ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತಿ, ವುಸಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಕತಂ ಕರಣೀಯಂ, ನಾಪರಂ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ। ಅಞ್ಞತರೋ ಚ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ ಅರಹತಂ ಅಹೋಸಿ।
ಅಥೇಕಾ ದೇವತಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಸಕಲಂ ಜೇತವನಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ನನ್ದೋ ಭಗವತೋ ಭಾತಾ ಮಾತುಚ್ಛಾಪುತ್ತೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ಭಗವತೋಪಿ ಖೋ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದಿ ‘‘ನನ್ದೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ಸೋಪಾಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಯಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಚ್ಛರಾಸತಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಕುಟಪಾದಾನಂ, ಮುಞ್ಚಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ಏತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸ್ಸವಾ’’ತಿ। ‘‘ಮಯಾಪಿ ಖೋ ತೇ, ನನ್ದ, ಚೇತಸಾ ಚೇತೋ ಪರಿಚ್ಚ ವಿದಿತೋ ‘ನನ್ದೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’ತಿ। ದೇವತಾಪಿ ಮೇ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ – ‘ಆಯಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ನನ್ದೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’ತಿ। ಯದೇವ ಖೋ ತೇ, ನನ್ದ, ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ಅಥಾಹಂ ಮುತ್ತೋ ಏತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸ್ಸವಾ’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಾಯಂ ವೇಲಾಯಂ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –
‘‘ಯಸ್ಸ ನಿತ್ತಿಣ್ಣೋ ಪಙ್ಕೋ, ಮದ್ದಿತೋ ಕಾಮಕಣ್ಟಕೋ।
ಮೋಹಕ್ಖಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸುಖದುಕ್ಖೇಸು ನ ವೇಧತೀ ಸ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೨೨)।
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನನ್ದಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಆವುಸೋ ನನ್ದ, ಪುಬ್ಬೇ ತ್ವಂ ‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋಮೀ’ತಿ ವದೇಸಿ, ಇದಾನಿ ತೇ ಕಥ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಮೇ, ಆವುಸೋ, ಗಿಹಿಭಾವಾಯ ಆಲಯೋ’’ತಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ – ‘‘ಅಭೂತಂ ಆಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ ಕಥೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ, ಅತೀತದಿವಸೇಸು ‘ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋಮ್ಹೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘ನತ್ಥಿ ಮೇ ಗಿಹಿಭಾವಾಯ ಆಲಯೋ’ತಿ ಕಥೇತೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಭಗವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತೀತದಿವಸೇಸು ನನ್ದಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ ದುಚ್ಛನ್ನಗೇಹಸದಿಸೋ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ಸುಚ್ಛನ್ನಗೇಹಸದಿಸೋ ಜಾತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ದಿಬ್ಬಚ್ಛರಾನಂ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ವಾಯಮನ್ತೋ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
೧೩.
‘‘ಯಥಾ ಅಗಾರಂ ದುಚ್ಛನ್ನಂ, ವುಟ್ಠೀ ಸಮತಿವಿಜ್ಝತಿ।
ಏವಂ ಅಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ರಾಗೋ ಸಮತಿವಿಜ್ಝತಿ॥
೧೪.
‘‘ಯಥಾ ಅಗಾರಂ ಸುಚ್ಛನ್ನಂ, ವುಟ್ಠೀ ನ ಸಮತಿವಿಜ್ಝತಿ।
ಏವಂ ಸುಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ರಾಗೋ ನ ಸಮತಿವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಅಗಾರನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಗೇಹಂ। ದುಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ವಿರಳಚ್ಛನ್ನಂ ಛಿದ್ದಾವಛಿದ್ದಂ। ಸಮತಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝತಿ। ಅಭಾವಿತನ್ತಿ ತಂ ಅಗಾರಂ ವುಟ್ಠಿ ವಿಯ ಭಾವನಾಯ ರಹಿತತ್ತಾ ಅಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ರಾಗೋ ಸಮತಿ ವಿಜ್ಝತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ರಾಗೋವ, ದೋಸಮೋಹಮಾನಾದಯೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ ತಥಾರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ಅತಿವಿಯ ವಿಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ। ಸುಭಾವಿತನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಹಿ ಸುಭಾವಿತಂ। ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ಸುಚ್ಛನ್ನಂ ಗೇಹಂ ವುಟ್ಠಿ ವಿಯ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಅತಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಿ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದೇಸನಾ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಅಹೋಸಿ।
ಅಥ ಖೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಅಚ್ಛರಿಯಾ, ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತೋ ನಾಮಾಯಸ್ಮಾ ನನ್ದೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇವಚ್ಛರಾ ಆಮಿಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿನೀತೋ’’ತಿ। ಸತ್ಥಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ , ಪುಬ್ಬೇಪೇಸ ಮಯಾ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ವಿನೀತೋಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅತೀತಂ ಆಹರಿ –
ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಬಾರಾಣಸಿವಾಸೀ ಕಪ್ಪಟೋ ನಾಮ ವಾಣಿಜೋ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸೇಕೋ ಗದ್ರಭೋ ಕುಮ್ಭಭಾರಂ ವಹತಿ, ಏಕದಿವಸೇನ ಸತ್ತ ಯೋಜನಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ। ಸೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಗದ್ರಭಭಾರಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಕ್ಕಸಿಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಾವ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ತಾವ ಗದ್ರಭಂ ಚರಿತುಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ಗದ್ರಭೋ ಪರಿಖಾಪಿಟ್ಠೇ ಚರಮಾನೋ ಏಕಂ ಗದ್ರಭಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ಸಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕರೋನ್ತೀ ಆಹ – ‘‘ಕುತೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಬಾರಾಣಸಿತೋ’’ತಿ। ‘‘ಕೇನ ಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ವಾಣಿಜ್ಜಕಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿತ್ತಕಂ ಭಾರಂ ವಹಸೀ’’ತಿ ? ‘‘ಕುಮ್ಭಭಾರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಭಾರಂ ವಹನ್ತೋ ಕತಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತ್ತ ಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ। ‘‘ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ತೇ ಕಾಚಿ ಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಕರಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಅನುಭೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಕಾರಕಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕಾಮಸಂಯೋಜನಘಟ್ಟನತ್ಥಾಯ ಪನ ಏವರೂಪಂ ಕಥಂ ಕಥೇಸಿ’’? ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿ। ಕಪ್ಪಟೋಪಿ ಭಣ್ಡಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಏಹಿ, ತಾತ, ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ನಾಹಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ, ‘‘ಅನಿಚ್ಛನ್ತಂ ಪರಿಭಾಸೇತ್ವಾ ನಂ ನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಗಾಥಮಾಹ –
‘‘ಪತೋದಂ ತೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಾಳಸಙ್ಗುಲಿಕಣ್ಟಕಂ।
ಸಞ್ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ ತೇ ಕಾಯಂ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಗದ್ರಭಾ’’ತಿ॥
ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗದ್ರಭೋ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಹಮ್ಪಿ ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
‘‘ಪತೋದಂ ಮೇ ಕರಿಸ್ಸಸಿ, ಸೋಳಸಙ್ಗುಲಿಕಣ್ಟಕಂ।
ಪುರತೋ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾನ, ಉದ್ಧರಿತ್ವಾನ ಪಚ್ಛತೋ।
ದನ್ತಂ ತೇ ಪಾತಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಕಪ್ಪಟಾ’’ತಿ॥
ತಂ ಸುತ್ವಾ ವಾಣಿಜೋ – ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಏಸ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ, ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ಗದ್ರಭಿಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಇಮಾಯೇಸ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ‘ಏವರೂಪಿಂ ನಾಮ ತೇ ಗದ್ರಭಿಂ ಆನೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಮಾತುಗಾಮೇನ ನಂ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
‘‘ಚತುಪ್ಪದಿಂ ಸಙ್ಖಮುಖಿಂ, ನಾರಿಂ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸೋಭಿನಿಂ।
ಭರಿಯಂ ತೇ ಆನಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಗದ್ರಭಾ’’ತಿ॥
ತಂ ಸುತ್ವಾ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಗದ್ರಭೋ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
‘‘ಚತುಪ್ಪದಿಂ ಸಙ್ಖಮುಖಿಂ, ನಾರಿಂ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸೋಭಿನಿಂ।
ಭರಿಯಂ ಮೇ ಆನಯಿಸ್ಸಸಿ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಕಪ್ಪಟ।
ಕಪ್ಪಟ ಭಿಯ್ಯೋ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯೋಜನಾನಿ ಚತುದ್ದಸಾ’’ತಿ॥
ಅಥ ನಂ ಕಪ್ಪಟೋ, ‘‘ತೇನ ಹಿ ಏಹೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಸೋ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನ ನಂ ಆಹ – ‘‘ನನು ಮಂ ತುಮ್ಹೇ ‘ಭರಿಯಂ ತೇ ಆನಯಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಅವೋಚುತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ವುತ್ತಂ, ನಾಹಂ ಅತ್ತನೋ ಕಥಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭರಿಯಂ ತೇ ಆನೇಸ್ಸಾಮಿ, ವೇತನಂ ಪನ ತುಯ್ಹಂ ಏಕಕಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸಾಮಿ, ತುಯ್ಹಂ ವೇತನಂ ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ತ್ವಮೇವ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ। ಉಭಿನ್ನಂ ಪನ ವೋ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ ಪುತ್ತಾ ವಿಜಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಹಿಪಿ ಬಹೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತುಯ್ಹಂ ತಂ ಪಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ತ್ವಮೇವ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ। ಗದ್ರಭೋ ತಸ್ಮಿಂ ಕಥೇನ್ತೇಯೇವ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ।
ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ತದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗದ್ರಭೀ ಜನಪದಕಲ್ಯಾಣೀ ಅಹೋಸಿ, ಗದ್ರಭೋ ನನ್ದೋ, ವಾಣಿಜೋ ಅಹಮೇವ। ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇಪೇಸ ಮಯಾ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ವಿನೀತೋ’’ತಿ ಜಾತಕಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ।
ನನ್ದತ್ಥೇರವತ್ಥು ನವಮಂ।
೧೦. ಚುನ್ದಸೂಕರಿಕವತ್ಥು
ಇಧ ಸೋಚೇತೀತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಚುನ್ದಸೂಕರಿಕಂ ನಾಮ ಪುರಿಸಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸೋ ಕಿರ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಸೂಕರೇ ವಧಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತೋ ಚ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತೋ ಚ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ಛಾತಕಾಲೇ ಸಕಟೇನ ವೀಹಿಂ ಆದಾಯ ಜನಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಏಕನಾಳಿದ್ವೇನಾಳಿಮತ್ತೇನ ಗಾಮಸೂಕರಪೋತಕೇ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಸಕಟಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾನಿವೇಸನೇ ವಜಂ ವಿಯ ಏಕಂ ಠಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ತೇಸಂ ನಿವಾಪಂ ರೋಪೇತ್ವಾ, ತೇಸು ನಾನಾಗಚ್ಛೇ ಚ ಸರೀರಮಲಞ್ಚ ಖಾದಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತೇಸು ಯಂ ಯಂ ಮಾರೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಂ ತಂ ಆಳಾನೇ ನಿಚ್ಚಲಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸರೀರಮಂಸಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾಯಿತ್ವಾ ಬಹಲಭಾವತ್ಥಂ ಚತುರಸ್ಸಮುಗ್ಗರೇನ ಪೋಥೇತ್ವಾ, ‘‘ಬಹಲಮಂಸೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಮುಖಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಅನ್ತರೇ ದಣ್ಡಕಂ ದತ್ವಾ ಲೋಹಥಾಲಿಯಾ ಪಕ್ಕುಥಿತಂ ಉಣ್ಹೋದಕಂ ಮುಖೇ ಆಸಿಞ್ಚತಿ। ತಂ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕುಥಿತಂ ಕರೀಸಂ ಆದಾಯ ಅಧೋಭಾಗೇನ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಯಾವ ಥೋಕಮ್ಪಿ ಕರೀಸಂ ಅತ್ಥಿ, ತಾವ ಆವಿಲಂ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಸುದ್ಧೇ ಉದರೇ ಅಚ್ಛಂ ಅನಾವಿಲಂ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಅವಸೇಸಂ ಉದಕಂ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಆಸಿಞ್ಚತಿ। ತಂ ಕಾಳಚಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ। ತತೋ ತಿಣುಕ್ಕಾಯ ಲೋಮಾನಿ ಝಾಪೇತ್ವಾ ತಿಖಿಣೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಪಗ್ಘರಣತಂ ಲೋಹಿತಂ ಭಾಜನೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಲೋಹಿತೇನ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾ ಪುತ್ತದಾರಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖಾದಿತ್ವಾ ಸೇಸಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾತಿ। ತಸ್ಸ ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ । ತಥಾಗತೇ ಧುರವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೇ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಪುಪ್ಫಮುಟ್ಠಿಮತ್ತೇನ ಪೂಜಾ ವಾ ಕಟಚ್ಛುಮತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖದಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಞ್ಞಂ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸರೀರೇ ರೋಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಜೀವನ್ತಸ್ಸೇವ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಸನ್ತಾಪೋ ಉಪಟ್ಠಹಿ। ಅವೀಚಿಸನ್ತಾಪೋ ನಾಮ ಯೋಜನಸತೇ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖೀನಂ ಭಿಜ್ಜನಸಮತ್ಥೋ ಪರಿಳಾಹೋ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ತಸ್ಸ ಅಯೋಮಯಾ ಭೂಮಿ, ಜಲಿತಾ ತೇಜಸಾಯುತಾ।
ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತಂ, ಫರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಸಬ್ಬದಾ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೬೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬)।
ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ ಪನಸ್ಸ ಪಾಕತಿಕಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅಯಂ ಉಪಮಾ ವುತ್ತಾ – ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೂಟಾಗಾರಮತ್ತೋ ಪಾಸಾಣೋಪಿ ನೇರಯಿಕಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಖಣೇನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಬಲೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಗತಾ ವಿಯ ನ ವಿಲೀಯನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೪.೬)। ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾಪೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕೋ ಆಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಗೇಹಮಜ್ಝೇಯೇವ ಸೂಕರರವಂ ರವಿತ್ವಾ ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ವಿಚರನ್ತೋ ಪುರತ್ಥಿಮವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಿಮವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಗೇಹಮಾನುಸಕಾ ತಂ ದಳ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪಿದಹನ್ತಿ। ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ। ಸೋ ವಿರವನ್ತೋವ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರತಿ। ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಸು ಘರೇಸು ಮನುಸ್ಸಾ ನಿದ್ದಂ ನ ಲಭನ್ತಿ। ಮರಣಭಯೇನ ತಜ್ಜಿತಸ್ಸ ಪನ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಬ್ಬೋ ಗೇಹಜನೋ ಯಥಾ ಅನ್ತೋಠಿತೋ ಬಹಿ ವಿಚರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾ ಗೇಹದ್ವಾರಾನಿ ಥಕೇತ್ವಾ ಬಹಿಗೇಹಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ರಕ್ಖನ್ತೋ ಅಚ್ಛತಿ। ಇತರೋ ಅನ್ತೋಗೇಹೇಯೇವ ನಿರಯಸನ್ತಾಪೇನ ವಿರವನ್ತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರತಿ। ಏವಂ ಸತ್ತದಿವಸಾನಿ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ದಿವಸೇ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೋ ದೇವದೂತಸುತ್ತೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೬೧ ಆದಯೋ; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬) ವಣ್ಣೇತಬ್ಬೋತಿ।
ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಸೂಕರಸದ್ದೋ’’ತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಚುನ್ದಸೂಕರಿತಸ್ಸ ಗೇಹದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಸೂಕರಾನಂ ಮಾರಿಯಮಾನಾನಂ ಅಜ್ಜ ಸತ್ತಮೋ ದಿವಸೋ, ಗೇಹೇ ಕಾಚಿ ಮಙ್ಗಲಕಿರಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಮಞ್ಞೇ। ಏತ್ತಕೇ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಸೂಕರೇ ಮಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಏಕಮ್ಪಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಂ ವಾ ಕಾರುಞ್ಞಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ನ ವತ ನೋ ಏವರೂಪೋ ಕಕ್ಖಳೋ ಫರುಸೋ ಸತ್ತೋ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸತ್ಥಾ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೋ ಇಮೇ ಸತ್ತದಿವಸೇ ಸೂಕರೇ ಮಾರೇತಿ, ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಂ ಪನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಉದಪಾದಿ, ಜೀವನ್ತಸ್ಸೇವ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಸನ್ತಾಪೋ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಸನ್ತಾಪೇನ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನಿ ಸೂಕರರವಂ ರವನ್ತೋ ಅನ್ತೋನಿವೇಸನೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಅಜ್ಜ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಧ ಲೋಕೇ ಏವಂ ಸೋಚಿತ್ವಾ ಪುನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೋಚನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಆಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಮತ್ತಾ ನಾಮ ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ, ಉಭಯತ್ಥ ಸೋಚನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೧೫.
‘‘ಇಧ ಸೋಚತಿ ಪೇಚ್ಚ ಸೋಚತಿ,
ಪಾಪಕಾರೀ ಉಭಯತ್ಥ ಸೋಚತಿ।
ಸೋ ಸೋಚತಿ ಸೋ ವಿಹಞ್ಞತಿ।
ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಮಕಿಲಿಟ್ಠಮತ್ತನೋ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಪಾಪಕಾರೀತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಕತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಮರಣಸಮಯೇ ಇಧ ಸೋಚತಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸೋಚನಂ। ವಿಪಾಕಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಪನ ಪೇಚ್ಚ ಸೋಚತಿ। ಇದಮಸ್ಸ ಪರಲೋಕೇ ವಿಪಾಕಸೋಚನಂ। ಏವಂ ಸೋ ಉಭಯತ್ಥ ಸೋಚತಿಯೇವ। ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಜೀವಮಾನೋಯೇವ ಸೋ ಚುನ್ದಸೂಕರಿಕೋಪಿ ಸೋಚತಿ। ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಮಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲಿಟ್ಠಕಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ವಿಲಪನ್ತೋ ವಿಹಞ್ಞತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಅಹೇಸುಂ। ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಜಾತಾತಿ।
ಚುನ್ದಸೂಕರಿಕವತ್ಥು ದಸಮಂ।
೧೧. ಧಮ್ಮಿಕಉಪಾಸಕವತ್ಥು
ಇಧ ಮೋದತೀತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಿಕಉಪಾಸಕಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ಪಞ್ಚಸತಾ ಧಮ್ಮಿಕಉಪಾಸಕಾ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಉಪಾಸಕಸತಾನಿ ಪರಿವಾರಾ। ಯೋ ತೇಸಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ, ತಸ್ಸ ಸತ್ತ ಪುತ್ತಾ ಸತ್ತ ಧೀತರೋ। ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ಏಕೇಕಾ ಸಲಾಕಯಾಗು ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಕಭತ್ತಂ ನಿಮನ್ತನಭತ್ತಂ ಉಪೋಸಥಿಕಭತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಂ ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ಅಹೋಸಿ। ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇವ ಅನುಜಾತಪುತ್ತಾ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ। ಇತಿ ಚುದ್ದಸನ್ನಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಭರಿಯಾಯ ಉಪಾಸಕಸ್ಸಾತಿ ಸೋಳಸ ಸಲಾಕಯಾಗುಆದೀನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಇತಿ ಸೋ ಸಪುತ್ತದಾರೋ ಸೀಲವಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ ದಾನಸಂವಿಭಾಗರತೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ರೋಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ, ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಪರಿಹಾಯಿ। ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ‘‘ಅಟ್ಠ ವಾ ಮೇ ಸೋಳಸ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪೇಸೇಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿಣಿ। ಸತ್ಥಾ ಪೇಸೇಸಿ। ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮಞ್ಚಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ನಿಸಿನ್ನಾ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಯ್ಯಾನಂ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ದುಲ್ಲಭಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದುಬ್ಬಲೋಮ್ಹಿ, ಏಕಂ ಮೇ ಸುತ್ತಂ ಸಜ್ಝಾಯಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕತರಂ ಸುತ್ತಂ ಸೋತುಕಾಮೋ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಅವಿಜಹಿತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬) ಸುತ್ತನ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇಸುಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಛಹಿ ದೇವಲೋಕೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಸಹಸ್ಸಸಿನ್ಧವಯುತ್ತಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕಾ ಛ ರಥಾ ಆಗಮಿಂಸು। ತೇಸು ಠಿತಾ ದೇವತಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವಲೋಕಂ ನೇಸ್ಸಾಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವಲೋಕಂ ನೇಸ್ಸಾಮ, ಅಮ್ಭೋ ಮತ್ತಿಕಭಾಜನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿರಮಿತುಂ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಹಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿರಮಿತುಂ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಹೀ’’ತಿ ವದಿಂಸು। ಉಪಾಸಕೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತರಾಯಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ – ‘‘ಆಗಮೇಥ ಆಗಮೇಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಅಮ್ಹೇ ವಾರೇತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ।
ಅಥಸ್ಸ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಅತಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ವಾರೇತಿ, ಮರಣಸ್ಸ ಅಭಾಯನಕಸತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿರವಿಂಸು। ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಇದಾನಿ ಅನೋಕಾಸೋ’’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ಉಪಾಸಕೋ ಥೋಕಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪುತ್ತೇ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಕನ್ದಥಾ’’ತಿ? ‘‘ತಾತ, ತುಮ್ಹೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಾ ಸಯಮೇವ ವಾರಯಿತ್ಥ, ಅಥ ಮಯಂ ‘ಮರಣಸ್ಸ ಅಭಾಯನಕಸತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕನ್ದಿಮ್ಹಾ’’ತಿ । ‘‘ಅಯ್ಯಾ ಪನ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘‘ಅನೋಕಾಸೋ’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕನ್ತಾ, ತಾತಾ’’ತಿ। ‘‘ನಾಹಂ, ಅಯ್ಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಥ ಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ। ‘‘ಛಹಿ ದೇವಲೋಕೇಹಿ ದೇವತಾ ಛ ರಥೇ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಆದಾಯ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ‘ಅಮ್ಹಾಹಿ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿರಮ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿರಮಾ’ತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಕುಹಿಂ, ತಾತ, ರಥಾ, ನ ಮಯಂ ಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ಮಯ್ಹಂ ಗನ್ಥಿತಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನೀ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ತಾತಾ’’ತಿ। ‘‘ಕತರೋ ದೇವಲೋಕೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಮಾತಾಪಿತೂನಞ್ಚ ವಸಿತಟ್ಠಾನಂ ತುಸಿತಭವನಂ ರಮಣೀಯಂ, ತಾತಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ‘ತುಸಿತಭವನತೋ ಆಗತರಥೇ ಲಗ್ಗತೂ’ತಿ ಪುಪ್ಫದಾಮಂ ಖಿಪಥಾ’’ತಿ। ತೇ ಖಿಪಿಂಸು। ತಂ ರಥಧುರೇ ಲಗ್ಗಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಓಲಮ್ಬಿ। ಮಹಾಜನೋ ತದೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ರಥಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ಉಪಾಸಕೋ ‘‘ಪಸ್ಸಥೇತಂ ಪುಪ್ಫದಾಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಆಮ, ಪಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ – ‘‘ಏತಂ ತುಸಿತಭವನತೋ ಆಗತರಥೇ ಓಲಮ್ಬತಿ, ಅಹಂ ತುಸಿತಭವನಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ , ತುಮ್ಹೇ ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಮಯಾ ಕತನಿಯಾಮೇನೇವ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ರಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ।
ತಾವದೇವಸ್ಸ ತಿಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೋ ಸಟ್ಠಿಸಕಟಭಾರಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಂ ಪರಿವಾರೇಸಿ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯೋಜನಿಕಂ ಕನಕವಿಮಾನಂ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ತೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹಾರಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇ ಸತ್ಥಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಸುತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಾಸಕೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅನ್ತರಾಯೇವ ಪನ ‘ಆಗಮೇಥಾ’ತಿ ವಾರೇಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಕನ್ದಿಂಸು । ಮಯಂ ‘ಇದಾನಿ ಅನೋಕಾಸೋ’ತಿ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ’’ತಿ। ‘‘ನ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇಸಿ, ಛಹಿ ದೇವಲೋಕೇಹಿ ದೇವತಾ ಛ ರಥೇ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ತಂ ಉಪಾಸಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಿಂಸು। ಸೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅನ್ತರಾಯಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ‘‘ಇದಾನಿ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ತುಸಿತಭವನೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇದಾನಿ ಇಧ ಞಾತಿಮಜ್ಝೇ ಮೋದಮಾನೋ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಇದಾನೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಮೋದನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಆಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಹಿ ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮೋದನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೧೬.
‘‘ಇಧ ಮೋದತಿ ಪೇಚ್ಚ ಮೋದತಿ,
ಕತಪುಞ್ಞೋ ಉಭಯತ್ಥ ಮೋದತಿ।
ಸೋ ಮೋದತಿ ಸೋ ಪಮೋದತಿ,
ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಮವಿಸುದ್ಧಿಮತ್ತನೋ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಕತಪುಞ್ಞೋತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಾರಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಪಾಪಂ, ಕತಂ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ ಇಧ ಕಮ್ಮಮೋದನೇನ, ಪೇಚ್ಚ ವಿಪಾಕಮೋದನೇನ ಮೋದತಿ। ಏವಂ ಉಭಯತ್ಥ ಮೋದತಿ ನಾಮ। ಕಮ್ಮವಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮಿಕಉಪಾಸಕೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಾಲಕಿರಿಯತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಇಧಲೋಕೇಪಿ ಮೋದತಿ, ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪರಲೋಕೇಪಿ ಅತಿಮೋದತಿಯೇವಾತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಅಹೇಸುಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಜಾತಾತಿ।
ಧಮ್ಮಿಕಉಪಾಸಕವತ್ಥು ಏಕಾದಸಮಂ।
೧೨. ದೇವದತ್ತವತ್ಥು
ಇಧ ತಪ್ಪತೀತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ದೇವದತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥು ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಥವಿಪ್ಪವೇಸನಾ ದೇವದತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಭಾಸಿತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಜಾತಕಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಸತ್ಥರಿ ಅನುಪಿಯಂ ನಾಮ ಮಲ್ಲಾನಂ ನಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ। ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನುಪಿಯಮ್ಬವನೇ ವಿಹರನ್ತೇಯೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಪಟಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇಯೇವ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಞಾತಿಕುಲೇಹಿ ‘‘ರಾಜಾ ವಾ ಹೋತು, ಬುದ್ಧೋ ವಾ, ಖತ್ತಿಯಪರಿವಾರೋವ ವಿಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಪುತ್ತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತಾ। ತೇಸು ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ಭದ್ದಿಯಂ ನಾಮ ರಾಜಾನಂ, ಅನುರುದ್ಧಂ, ಆನನ್ದಂ, ಭಗುಂ, ಕಿಮಿಲಂ, ದೇವದತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇ ಛ ಸಕ್ಯೇ ಅಪಬ್ಬಜನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಮಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತೇ ಪಬ್ಬಾಜೇಮ, ಇಮೇ ಛ ಸಕ್ಯಾ ನ ಞಾತಕಾ ಮಞ್ಞೇ, ಕಸ್ಮಾ ನ ಪಬ್ಬಜನ್ತೀ’’ತಿ? ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ। ಅಥ ಖೋ ಮಹಾನಾಮೋ ಸಕ್ಯೋ ಅನುರುದ್ಧಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನತ್ಥಿ, ತ್ವಂ ವಾ ಪಬ್ಬಜ, ಅಹಂ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ಪನ ಸುಖುಮಾಲೋ ಹೋತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಭೋಗೋ, ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ ತೇನ ನ ಸುತಪುಬ್ಬಂ। ಏಕದಿವಸಞ್ಹಿ ತೇಸು ಛಸು ಖತ್ತಿಯೇಸು ಗುಳಕೀಳಂ ಕೀಳನ್ತೇಸು ಅನುರುದ್ಧೋ ಪೂವೇನ ಪರಾಜಿತೋ ಪೂವತ್ಥಾಯ ಪಹಿಣಿ, ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪೂವೇ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಹಿಣಿ । ತೇ ಖಾದಿತ್ವಾ ಪುನ ಕೀಳಿಂಸು। ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಸ್ಸೇವ ಪರಾಜಯೋ ಹೋತಿ। ಮಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಪಹಿತೇ ಪಹಿತೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪೂವೇ ಪಹಿಣಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥವಾರೇ ‘‘ಪೂವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಹಿಣಿ। ಸೋ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಅಸುಕಪುಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಏಸಾಪೇಕಾ ಪೂವವಿಕತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ‘‘ನತ್ಥಿಪೂವಂ ಮೇ ಆಹರಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ। ಮಾತಾ ಪನಸ್ಸ ‘‘ನತ್ಥಿಪೂವಂ ಕಿರ, ಅಯ್ಯೇ, ದೇಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತೇನ ‘ನತ್ಥೀ’ತಿ ಪದಂ ನ ಸುತಪುಬ್ಬಂ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಉಪಾಯೇನ ನಂ ಏತಮತ್ಥಂ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತುಚ್ಛಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ। ನಗರಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ದೇವತಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಅನುರುದ್ಧಸಕ್ಯೇನ ಅನ್ನಭಾರಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಭತ್ತಂ ಉಪರಿಟ್ಠಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ದತ್ವಾ ‘‘‘ನತ್ಥೀ’ತಿ ಮೇ ವಚನಸ್ಸ ಸವನಂ ಮಾ ಹೋತು, ಭೋಜನುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಜಾನನಂ ಮಾ ‘ಹೋತೂ’ತಿ ಪತ್ಥನಾ ಕತಾ, ಸಚಾಯಂ ತುಚ್ಛಪಾತಿಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ದೇವಸಮಾಗಮಂ ಪವಿಸಿತುಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ, ಸೀಸಮ್ಪಿ ನೋ ಸತ್ತಧಾ ಫಲೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಪಾತಿಂ ದಿಬ್ಬಪೂವೇಹಿ ಪುಣ್ಣಂ ಅಕಂಸು। ಕಸ್ಸಾ ಗುಳಮಣ್ಡಲೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಗ್ಘಾಟಿತಮತ್ತಾಯ ಪೂವಗನ್ಧೋ ಸಕಲನಗರೇ ಛಾದೇತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಪೂವಖಣ್ಡಂ ಮುಖೇ ಠಪಿತಮತ್ತಮೇವ ಸತ್ತರಸಹರಣೀಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನುಫರಿ।
ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನಾಹಂ ಮಾತು ಪಿಯೋ, ಏತ್ತಕಂ ಮೇ ಕಾಲಂ ಇಮಂ ನತ್ಥಿಪೂವಂ ನಾಮ ನ ಪಚಿ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಪೂವಂ ನಾಮ ನ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಸೋ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾವ ಮಾತರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಮ್ಮ , ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಹಂ ಪಿಯೋ, ಅಪ್ಪಿಯೋ’’ತಿ? ‘‘ತಾತ, ಏಕಕ್ಖಿನೋ ಅಕ್ಖಿ ವಿಯ ಚ ಹದಯಂ ವಿಯ ಚ ಅತಿವಿಯ ಪಿಯೋ ಮೇ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಮಯ್ಹಂ ನತ್ಥಿ ಪೂವಂ ನ ಪಚಿತ್ಥ, ಅಮ್ಮಾ’’ತಿ? ಸಾ ಚೂಳೂಪಟ್ಠಾಕಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾತಿಯಂ, ತಾತಾ’’ತಿ? ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಾ, ಅಯ್ಯೇ, ಪಾತಿ ಪೂವೇಹಿ, ಏವರೂಪಾ ಪೂವಾ ನಾಮ ಮೇ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಪುಞ್ಞವಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದೇವತಾಹಿ ಪಾತಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪೂವಾ ಪಹಿತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಥ ನಂ ಪುತ್ತೋ, ಅಮ್ಮ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾಹಂ ಅಞ್ಞಂ ಪೂವಂ ನಾಮ ನ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮಿ, ನತ್ಥಿಪೂವಮೇವ ಪಚೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ। ಸಾಪಿಸ್ಸ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಪೂವಂ ಖಾದಿತುಕಾಮೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತುಚ್ಛಪಾತಿಮೇವ ಅಞ್ಞಾಯ ಪಾತಿಯಾ ಪಟಿಕುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ। ಯಾವ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸಿ, ತಾವಸ್ಸ ದೇವತಾವ ಪೂವೇ ಪಹಿಣಿಂಸು।
ಸೋ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ನಾಮ ಕಿಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ? ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾ ಏಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ಭಾತರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಓಹಾರಿತಕೇಸಮಸ್ಸುನಾ ಕಾಸಾಯನಿವತ್ಥೇನ ಕಟ್ಠತ್ಥರಕೇ ವಾ ಬಿದಲಮಞ್ಚಕೇ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೇನ ವಿಹರಿತಬ್ಬಂ। ಏಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಭಾತಿಕ, ಅಹಂ ಸುಖುಮಾಲೋ। ನಾಹಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಬ್ಬಜಿತು’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತಾತ, ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಘರಾವಾಸಂ ವಸ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಅಮ್ಹೇಸು ಏಕೇನ ಅಪಬ್ಬಜಿತು’’ನ್ತಿ। ಅಥ ನಂ ‘‘ಕೋ ಏಸ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಭತ್ತುಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ನಾಮ ಕಿಂ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ? ಏಕದಿವಸಞ್ಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ಭತ್ತಂ ನಾಮ ಕುಹಿಂ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ? ಕಿಮಿಲೋ ಆಹ – ‘‘ಕೋಟ್ಠೇ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಭದ್ದಿಯೋ ‘‘ತ್ವಂ ಭತ್ತಸ್ಸ ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ ನ ಜಾನಾಸಿ, ಭತ್ತಂ ನಾಮ ಉಕ್ಖಲಿಯಂ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅನುರುದ್ಧೋ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ದ್ವೇಪಿ ನ ಜಾನಾಥ, ಭತ್ತಂ ನಾಮ ರತನಮಕುಳಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಂ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ ಆಹ।
ತೇಸು ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ಕಿಮಿಲೋ ಕೋಟ್ಠತೋ ವೀಹೀ ಓತಾರಿಯಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಏತೇ ಕೋಟ್ಠೇಯೇವ ಜಾತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ। ಭದ್ದಿಯೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಕ್ಖಲಿತೋ ಭತ್ತಂ ವಡ್ಢಿಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಉಕ್ಖಲಿಯಞ್ಞೇವ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞೀ ಅಹೋಸಿ। ಅನುರುದ್ಧೇನ ಪನ ನೇವ ವೀಹೀ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತಾ, ನ ಭತ್ತಂ ಪಚನ್ತಾ, ನ ವಡ್ಢೇನ್ತಾ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪನ ಪುರತೋ ಠಪಿತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ। ಸೋ ಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮಕಾಲೇ ‘‘ಭತ್ತಂ ಪಾತಿಯಂ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಮಕಾಸಿ। ಏವಂ ತಯೋಪಿ ತೇ ಭತ್ತುಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ। ತೇನಾಯಂ ‘‘ಕೋ ಏಸ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ಪಠಮಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸುತ್ವಾ, ‘‘ಕದಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಕದಾ ಮಯಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾನಂ ಅಪರಿಯನ್ತತಾಯ ಅಕ್ಖಾತಾಯ ‘‘ತೇನ ಹಿ ತ್ವಞ್ಞೇವ ಘರಾವಾಸಂ ವಸ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಏತೇನತ್ಥೋ’’ತಿ ಮಾತರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ , ‘‘ಅನುಜಾನಾಹಿ ಮಂ, ಅಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಚೇ ತೇ ಸಹಾಯಕೋ ಭದ್ದಿಯರಾಜಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಮಮ ಖೋ, ಸಮ್ಮ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ತವ ಪಟಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಿ।
ತತೋ ಭದ್ದಿಯೋ ಸಕ್ಯರಾಜಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ಆನನ್ದೋ ಭಗು ಕಿಮಿಲೋ ದೇವದತ್ತೋತಿ ಇಮೇ ಛ ಖತ್ತಿಯಾ ಉಪಾಲಿಕಪ್ಪಕಸತ್ತಮಾ ದೇವಾ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ವಿಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪರವಿಸಯಂ ಪತ್ವಾ ರಾಜಾಣಾಯ ಸೇನಂ ನಿವತ್ತಾಪೇತ್ವಾ ಪರವಿಸಯಂ ಓಕ್ಕಮಿಂಸು। ತತ್ಥ ಛ ಖತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆಭರಣಾನಿ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಭಣ್ಡಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಹನ್ದ ಭಣೇ, ಉಪಾಲಿ, ನಿವತ್ತಸ್ಸು, ಅಲಂ ತೇ ಏತ್ತಕಂ ಜೀವಿಕಾಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅದಂಸು। ಸೋ ತೇಸಂ ಪಾದಮೂಲೇ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪರಿದೇವಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿ। ತೇಸಂ ದ್ವಿಧಾ ಜಾತಕಾಲೇ, ವನಂ ಆರೋದನಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಯ ಪಥವೀಕಮ್ಪಮಾನಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಉಪಾಲಿ ಕಪ್ಪಕೋಪಿ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ‘‘ಚಣ್ಡಾ ಖೋ ಸಾಕಿಯಾ, ‘ಇಮಿನಾ ಕುಮಾರಾ ನಿಪ್ಪಾತಿತಾ’ತಿ ಘಾತೇಯ್ಯುಮ್ಪಿ ಮಂ। ಇಮೇ ಹಿ ನಾಮ ಸಕ್ಯಕುಮಾರಾ ಏವರೂಪಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಹಾಯ ಇಮಾನಿ ಅನಗ್ಘಾನಿ ಆಭರಣಾನಿ ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿ ಭಣ್ಡಿಕಂ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತಾನಿ ಆಭರಣಾನಿ ರುಕ್ಖೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿಕಾ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಹಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ನಿವತ್ತೋಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ತೇ ಆದಾಯ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಕಿಯಾ ನಾಮ ಮಾನನಿಸ್ಸಿತಾ, ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಪರಿಚಾರಕೋ, ಇಮಂ ಪಠಮತರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥ, ಮಯಮಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ನೋ ಮಾನೋ ನಿಮ್ಮಾನಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪಠಮತರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಯಂ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ತೇಸು ಆಯಸ್ಮಾ ಭದ್ದಿಯೋ ತೇನೇವ ಅನ್ತರವಸ್ಸೇನ ತೇವಿಜ್ಜೋ ಅಹೋಸಿ। ಆಯಸ್ಮಾ ಅನುರುದ್ಧೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಮಹಾವಿತಕ್ಕಸುತ್ತಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೦) ಸುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ। ಭಗುತ್ಥೇರೋ ಚ ಕಿಮಿಲತ್ಥೇರೋ ಚ ಅಪರಭಾಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ದೇವದತ್ತೋ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಂ ಇದ್ಧಿಂ ಪತ್ತೋ।
ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥರಿ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಸಸಾವಕಸಙ್ಘಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಹನ್ತೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ವತ್ಥಭೇಸಜ್ಜಾದಿಹತ್ಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಸತ್ಥಾ, ಕುಹಿಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಭದ್ದಿಯತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಭಗುತ್ಥೇರೋ, ಕುಹಿಂ ಕಿಮಿಲತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ವಿಚರನ್ತಿ। ‘‘ದೇವದತ್ತತ್ಥೇರೋ ಕುಹಿಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ, ಠಿತೋ ವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಏತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಞ್ಞೇವ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಏತೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಅಹಮ್ಪಿ ಖತ್ತಿಯಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಹತ್ಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಏತೇಯೇವ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ, ಮಮ ನಾಮಂ ಗಹೇತಾಪಿ ನತ್ಥಿ। ಕೇನ ನು ಖೋ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಕಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಮಮ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಪಠಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಏಕಾದಸಹಿ ನಹುತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಭವಿತುಂ, ಕೋಸಲರಞ್ಞಾಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭವಿತುಂ। ಅಯಂ ಖೋ ಪನ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ ಅಜಾತಸತ್ತು ಕುಮಾರೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಗುಣದೋಸೇ ನ ಜಾನಾತಿ, ಏತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ಕೋಸಮ್ಬಿತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸೀವಿಸೇ ಚತೂಸು ಹತ್ಥಪಾದೇಸು ಏಕಂ ಗೀವಾಯ ಪಿಲನ್ಧಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಸೀಸೇ ಚುಮ್ಬಟಕಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಏಕಂಸಂ ಕರಿತ್ವಾ ಇಮಾಯ ಅಹಿಮೇಖಲಾಯ ಆಕಾಸತೋ ಓರುಯ್ಹ ಅಜಾತಸತ್ತುಸ್ಸ ಉಚ್ಛಙ್ಗೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತೇನ ಭೀತೇನ ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಹಂ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭಯವಿನೋದನತ್ಥಂ ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಪತ್ತಚೀವರಧರೋ ಪುರತೋ ಠತ್ವಾ ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ಸೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾಭಿಭೂತೋ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಾಪಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸಹ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಇದ್ಧಿತೋ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವೇಳುವನವಿಹಾರೇ ಸರಾಜಿಕಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ – ‘‘ಭಗವಾ, ಭನ್ತೇ, ಏತರಹಿ ಜಿಣ್ಣೋ ವುಡ್ಢೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಂ ಅನುಯುಞ್ಜತು, ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಿಯ್ಯಾದೇಥ ಮೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಖೇಳಾಸಕವಾದೇನ ಅಪಸಾದೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅನತ್ತಮನೋ ಇಮಂ ಪಠಮಂ ತಥಾಗತೇ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ರಾಜಗಹೇ ಪಕಾಸನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇಸಿ। ಸೋ ‘‘ಪರಿಚ್ಚತ್ತೋ ದಾನಿ ಅಹಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ, ಇದಾನಿಸ್ಸ ಅನತ್ಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಖೋ, ಕುಮಾರ, ಮನುಸ್ಸಾ ದೀಘಾಯುಕಾ, ಏತರಹಿ ಅಪ್ಪಾಯುಕಾ। ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ತ್ವಂ ಕುಮಾರೋವ ಸಮಾನೋ ಕಾಲಂ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ತೇನ ಹಿ ತ್ವಂ, ಕುಮಾರ, ಪಿತರಂ ಹನ್ತ್ವಾ ರಾಜಾ ಹೋಹಿ, ಅಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಹನ್ತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ರಜ್ಜೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಧಾಯ ಪುರಿಸೇ ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ತೇಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ನಿವತ್ತೇಸು ಸಯಂ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ, ‘‘ಅಹಮೇವ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಿಲಂ ಪವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ರುಹಿರುಪ್ಪಾದಕಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಿನಾಪಿ ಉಪಾಯೇನ ಮಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪುನ ನಾಳಾಗಿರಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇಸಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಂ ಸತ್ಥು ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ನಾಗಂ ದಮೇತ್ವಾ ನಗರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಅಭಿಹಟಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಅಟ್ಠಾರಸಕೋಟಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರಾಜಗಹವಾಸೀನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೇ ಜಾತೇ ‘‘ಅಹೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಮಹಾಗುಣೋ, ತಥಾರೂಪೇ ನಾಮ ಹತ್ಥಿನಾಗೇ ಆಗಚ್ಛನ್ತೇ ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಪುರತೋವ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ, ಪುಬ್ಬೇಪೇಸ ಮಮತ್ಥಾಯ ಜೀವಿತಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಚೂಳಹಂಸ (ಜಾ॰ ೧.೧೫.೧೩೩ ಆದಯೋ; ೨.೨೧.೧ ಆದಯೋ) – ಮಹಾಹಂಸ (ಜಾ॰ ೨.೨೧.೮೯ ಆದಯೋ) – ಕಕ್ಕಟಕಜಾತಕಾನಿ (ಜಾ॰ ೧.೩.೪೯ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ। ದೇವದತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಮ್ಮಂ ನೇವ ಪಾಕಟಂ, ತಥಾ ರಞ್ಞೋ ಮಾರಾಪಿತತ್ತಾ, ನ ವಧಕಾನಂ ಪಯೋಜಿತತ್ತಾ ನ ಸಿಲಾಯ ಪವಿದ್ಧತ್ತಾ ಪಾಕಟಂ ಅಹೋಸಿ, ಯಥಾ ನಾಳಾಗಿರಿಹತ್ಥಿನೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ। ತದಾ ಹಿ ಮಹಾಜನೋ ‘‘ರಾಜಾಪಿ ದೇವದತ್ತೇನೇವ ಮಾರಾಪಿತೋ, ವಧಕೋಪಿ ಪಯೋಜಿತೋ, ಸಿಲಾಪಿ ಅಪವಿದ್ಧಾ। ಇದಾನಿ ಪನ ತೇನ ನಾಳಾಗಿರಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪಿತೋ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಪಾಪಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಜಾ ವಿಚರತೀ’’ತಿ ಕೋಲಾಹಲಮಕಾಸಿ।
ರಾಜಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಥಾಲಿಪಾಕಸತಾನಿ ನೀಹರಾಪೇತ್ವಾ ನ ಪುನ ತಸ್ಸೂಪಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ, ನಾಗರಾಪಿಸ್ಸ ಕುಲಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅದಂಸು। ಸೋ ಪರಿಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಕೋಹಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತುಕಾಮೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ವತ್ಥೂನಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ‘‘ಅಲಂ, ದೇವದತ್ತ, ಯೋ ಇಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಆರಞ್ಞಕೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಕಸ್ಸಾವುಸೋ, ವಚನಂ ಸೋಭನಂ, ಕಿಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉದಾಹು ಮಮ, ಅಹಞ್ಹಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ಏವಂ ವದಾಮಿ, ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಯಾವಜೀವಂ ಆರಞ್ಞಕಾ ಅಸ್ಸು, ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾ, ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಾ, ಮಚ್ಛಮಂಸಂ ನ ಖಾದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ। ‘‘ಯೋ ದುಕ್ಖಾ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ, ಸೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚೇ ನವಕಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮನ್ದಬುದ್ಧಿನೋ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಂ ದೇವದತ್ತೋ ಆಹ, ಏತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಅಹೇಸುಂ। ಇತಿ ಸೋ ಪಞ್ಚಸತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವತ್ಥೂಹಿ ಲೂಖಪ್ಪಸನ್ನಂ ಜನಂ ಸಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ಕುಲೇಸು ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮಿ। ಸೋ ಭಗವತಾ, ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಕಿರ ತ್ವಂ, ದೇವದತ್ತ, ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮಸಿ ಚಕ್ಕಭೇದಾಯಾ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ, ‘‘ಗರುಕೋ ಖೋ, ದೇವದತ್ತ, ಸಙ್ಘಭೇದೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಓವದಿತೋಪಿ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ ದಾನಾಹಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಅಞ್ಞತ್ರೇವ ಭಗವತಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ ತಮತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸಿ। ತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ಹುತ್ವಾ, ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚನಕಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ –
‘‘ಸುಕರಾನಿ ಅಸಾಧೂನಿ, ಅತ್ತನೋ ಅಹಿತಾನಿ ಚ।
ಯಂ ವೇ ಹಿತಞ್ಚ ಸಾಧುಞ್ಚ, ತಂ ವೇ ಪರಮದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೬೩) –
ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –
‘‘ಸುಕರಂ ಸಾಧುನಾ ಸಾಧು, ಸಾಧು ಪಾಪೇನ ದುಕ್ಕರಂ।
ಪಾಪಂ ಪಾಪೇನ ಸುಕರಂ, ಪಾಪಮರಿಯೇಹಿ ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೪೮; ಚೂಳವ॰ ೩೪೩)।
ಅಥ ಖೋ ದೇವದತ್ತೋ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ‘‘ಯಸ್ಸಿಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ವತ್ಥೂನಿ ಖಮನ್ತಿ , ಸೋ ಸಲಾಕಂ ಗಣ್ಹತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸತೇಹಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕೇಹಿ ನವಕೇಹಿ ಅಪ್ಪಕತಞ್ಞೂಹಿ ಸಲಾಕಾಯ ಗಹಿತಾಯ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆದಾಯ ಗಯಾಸೀಸಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆನಯನತ್ಥಾಯ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಪೇಸೇಸಿ। ತೇ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಆದೇಸನಾಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನುಸಾಸನಿಯಾ ಚೇವ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನುಸಾಸನಿಯಾ ಚ ಅನುಸಾಸನ್ತಾ ತೇ ಅಮತಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಆಕಾಸೇನ ಆಗಮಿಂಸು। ಕೋಕಾಲಿಕೋಪಿ ಖೋ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ, ಆವುಸೋ ದೇವದತ್ತ, ನೀತಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಹಿ, ನನು ತ್ವಂ ಮಯಾ ವುತ್ತೋ ‘ಮಾ, ಆವುಸೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ ವಿಸ್ಸಾಸೀ’ತಿ। ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ, ಪಾಪಿಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾನಂ ವಸಂ ಗತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಜಣ್ಣುಕೇನ ಹದಯಮಜ್ಝೇ ಪಹರಿ, ತಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಉಣ್ಹಂ ಲೋಹಿತಂ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಞ್ಛಿ। ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಪನ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ಆಕಾಸೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಗಮನಕಾಲೇ ಅತ್ತದುತಿಯೋ ಗತೋ, ಇದಾನಿ ಮಹಾಪರಿವಾರೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸೋಭತೀ’’ತಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಸೋಭತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾಲೇಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸೋಭಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
‘‘ಹೋತಿ ಸೀಲವತಂ ಅತ್ಥೋ, ಪಟಿಸನ್ಥಾರವುತ್ತಿನಂ।
ಲಕ್ಖಣಂ ಪಸ್ಸ ಆಯನ್ತಂ, ಞಾತಿಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ।
ಅಥ ಪಸ್ಸಸಿಮಂ ಕಾಳಂ, ಸುವಿಹೀನಂವ ಞಾತಿಭೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೧) –
ಇದಂ ಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ। ಪುನ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ದೇವದತ್ತೋ ಕಿರ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ‘ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಕಿರಿಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ನ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ, ಪುಬ್ಬೇಪೇಸ ಮಮ ಅನುಕಿರಿಯಂ ಕಾತುಂ ವಾಯಮಿ, ನ ಪನ ಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
‘‘ಅಪಿ ವೀರಕ ಪಸ್ಸೇಸಿ, ಸಕುಣಂ ಮಞ್ಜುಭಾಣಕಂ।
ಮಯೂರಗೀವಸಙ್ಕಾಸಂ, ಪತಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಸವಿಟ್ಠಕಂ॥
‘‘ಉದಕಥಲಚರಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ,
ನಿಚ್ಚಂ ಆಮಕಮಚ್ಛಭೋಜಿನೋ।
ತಸ್ಸಾನುಕರಂ ಸವಿಟ್ಠಕೋ,
ಸೇವಾಲೇ ಪಲಿಗುಣ್ಠಿತೋ ಮತೋ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೦೭-೧೦೮) –
ಆದಿನಾ ಜಾತಕಂ ವತ್ವಾ ಅಪರಾಪರೇಸುಪಿ ದಿವಸೇಸು ತಥಾನುರೂಪಮೇವ ಕಥಂ ಆರಬ್ಭ –
‘‘ಅಚಾರಿ ವತಾಯಂ ವಿತುದಂ ವನಾನಿ,
ಕಟ್ಠಙ್ಗರುಕ್ಖೇಸು ಅಸಾರಕೇಸು।
ಅಥಾಸದಾ ಖದಿರಂ ಜಾತಸಾರಂ,
ಯತ್ಥಬ್ಭಿದಾ ಗರುಳೋ ಉತ್ತಮಙ್ಗ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೨೦)।
‘‘ಲಸೀ ಚ ತೇ ನಿಪ್ಫಲಿಕಾ, ಮತ್ಥಕೋ ಚ ಪದಾಲಿತೋ।
ಸಬ್ಬಾ ತೇ ಫಾಸುಕಾ ಭಗ್ಗಾ, ಅಜ್ಜ ಖೋ ತ್ವಂ ವಿರೋಚಸೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೪೩) –
ಏವಮಾದೀನಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸಿ। ಪುನ ‘‘ಅಕತಞ್ಞೂ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ ಕಥಂ ಆರಬ್ಭ –
‘‘ಅಕರಮ್ಹಸ ತೇ ಕಿಚ್ಚಂ, ಯಂ ಬಲಂ ಅಹುವಮ್ಹಸೇ।
ಮಿಗರಾಜ ನಮೋ ತ್ಯತ್ಥು, ಅಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭಾಮಸೇ॥
‘‘ಮಮ ಲೋಹಿತಭಕ್ಖಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ಲುದ್ದಾನಿ ಕುಬ್ಬತೋ।
ದನ್ತನ್ತರಗತೋ ಸನ್ತೋ, ತಂ ಬಹುಂ ಯಮ್ಪಿ ಜೀವಸೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೪.೨೯-೩೦) –
ಆದೀನಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸಿ। ಪುನ ವಧಾಯ ಪರಿಸಕ್ಕನಮಸ್ಸ ಆರಬ್ಭ –
‘‘ಞಾತಮೇತಂ ಕುರುಙ್ಗಸ್ಸ, ಯಂ ತ್ವಂ ಸೇಪಣ್ಣಿ ಸಿಯ್ಯಸಿ।
ಅಞ್ಞಂ ಸೇಪಣ್ಣಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ನ ಮೇ ತೇ ರುಚ್ಚತೇ ಫಲ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೨೧) –
ಆದೀನಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸಿ। ಪುನದಿವಸೇ ‘‘ಉಭತೋ ಪರಿಹೀನೋ ದೇವದತ್ತೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರತೋ ಚ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚಾ’’ತಿ ಕಥಾಸು ಪವತ್ತಮಾನಾಸು ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ ದೇವದತ್ತೋ ಪರಿಹೀನೋ, ಪುಬ್ಬೇಪೇಸ ಪರಿಹೀನೋಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
‘‘ಅಕ್ಖೀ ಭಿನ್ನಾ ಪಟೋ ನಟ್ಠೋ, ಸಖಿಗೇಹೇ ಚ ಭಣ್ಡನಂ।
ಉಭತೋ ಪದುಟ್ಠಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾ, ಉದಕಮ್ಹಿ ಥಲಮ್ಹಿ ಚಾ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೩೯) –
ಆದೀನಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇಸಿ। ಏವಂ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರನ್ತೋವ ದೇವದತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಬಹೂನಿ ಜಾತಕಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹಾರೇ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ದೇವದತ್ತೋಪಿ ಖೋ ನವ ಮಾಸೇ ಗಿಲಾನೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕೇ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ತಂ ಮೇ ದಸ್ಸೇಥಾ’’ತಿ। ‘‘ತ್ವಂ ಸಮತ್ಥಕಾಲೇ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ವೇರೀ ಹುತ್ವಾ ಅಚರಿ, ನ ಮಯಂ ತತ್ಥ ನೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಮಾ ಮಂ ನಾಸೇಥ, ಮಯಾ ಸತ್ಥರಿ ಆಘಾತೋ ಕತೋ, ಸತ್ಥು ಪನ ಮಯಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತೋಪಿ ಆಘಾತೋ ನತ್ಥಿ’’। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ –
‘‘ವಧಕೇ ದೇವದತ್ತಮ್ಹಿ, ಚೋರೇ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಕೇ।
ಧನಪಾಲೇ ರಾಹುಲೇ ಚ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಮಾನಸೋ’’ತಿ॥ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧.೫೮೫; ಮಿ॰ ಪ॰ ೬.೬.೫) –
‘‘ದಸ್ಸೇಥ ಮೇ ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚಿ। ಅಥ ನಂ ತೇ ಮಞ್ಚಕೇನಾದಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು। ತಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸುಂ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ದೇವದತ್ತೋ ಕಿರ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೋ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಮಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ದೇವದತ್ತೋ ಕಿರ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಆಯಾಚಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುನ ಬುದ್ಧಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಲಭತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮತಾ। ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಸುಕಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಗತೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ಕರೋತು, ನ ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇತೋ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಆಗತೋ, ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ, ಗಾವುತಂ, ಜೇತವನಪೋಕ್ಖರಣೀಸಮೀಪಂ ಆಗತೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಸಚೇಪಿ ಅನ್ತೋಜೇತವನಂ ಪವಿಸತಿ, ನೇವ ಮಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ದೇವದತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಾ ಜೇತವನಪೋಕ್ಖರಣೀತೀರೇ ಮಞ್ಚಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ನ್ಹಾಯಿತುಂ ಓತರಿಂಸು। ದೇವದತ್ತೋಪಿ ಖೋ ಮಞ್ಚತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ಪಾದಾ ಪಥವಿಂ ಪವಿಸಿಂಸು । ಸೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಯಾವ ಗೋಪ್ಫಕಾ, ಯಾವ ಜಣ್ಣುಕಾ, ಯಾವ ಕಟಿತೋ, ಯಾವ ಥನತೋ, ಯಾವ ಗೀವತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಹನುಕಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಭೂಮಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇ –
‘‘ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠೀಹಿ ತಮಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ,
ದೇವಾತಿದೇವಂ ನರದಮ್ಮಸಾರಥಿಂ।
ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಂ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ,
ಪಾಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ॥ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೧.೩) –
ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ। ಇದಂ ಕಿರ ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ದೇವದತ್ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ। ಸಚೇ ಹಿ ನ ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸ, ಗಿಹೀ ಹುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಭಾರಿಯಂ ಅಕರಿಸ್ಸ, ಆಯತಿಂ ಭವನಿಸ್ಸರಣಪಚ್ಚಯಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಭಾರಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಆಯತಿಂ ಭವನಿಸ್ಸರಣಪಚ್ಚಯಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ತಂ ಸತ್ಥಾ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ। ಸೋ ಹಿ ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಮತ್ಥಕೇ ಅಟ್ಠಿಸ್ಸರೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪಥವಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ನಿಚ್ಚಲೇ ಬುದ್ಧೇ ಅಪರಜ್ಝಭಾವೇನ ಪನ ನಿಚ್ಚಲೋವ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚತೂತಿ ಯೋಜನಸತಿಕೇ ಅನ್ತೋ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಮೇವಸ್ಸ ಸರೀರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸೀಸಂ ಯಾವ ಕಣ್ಣಸಕ್ಖಲಿತೋ ಉಪರಿ ಅಯಕಪಲ್ಲಂ ಪಾವಿಸಿ, ಪಾದಾ ಯಾವ ಗೋಪ್ಫಕಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಯಪಥವಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠಾ, ಮಹಾತಾಲಕ್ಖನ್ಧಪರಿಮಾಣಂ ಅಯಸೂಲಂ ಪಚ್ಛಿಮಭಿತ್ತಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಮಜ್ಝಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಭಿತ್ತಿಂ ಪಾವಿಸಿ, ಅಪರಂ ದಕ್ಖಿಣಭಿತ್ತಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾಮಪಸ್ಸೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಭಿತ್ತಿಂ ಪಾವಿಸಿ, ಅಪರಂ ಉಪರಿ ಕಪಲ್ಲತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮತ್ಥಕಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಧೋಭಾಗೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಯಪಥವಿಂ ಪಾವಿಸಿ। ಏವಂ ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಲೋವ ಪಚ್ಚಿ।
ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ದೇವದತ್ತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ಅಲಭಿತ್ವಾವ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇವದತ್ತೋ ಇದಾನೇವ ಮಯಿ ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಪಾವಿಸಿ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪವಿಟ್ಠೋಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಹತ್ಥಿರಾಜಕಾಲೇ ಮಗ್ಗಮೂಳ್ಹಂ ಪುರಿಸಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಖೇಮನ್ತಂ ಪಾಪಿತಸ್ಸ ಪುನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಾನೇ ಮೂಲೇಹಿ ಏವಂ ದನ್ತೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತತಿಯವಾರೇ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಪಥಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠಭಾವಂ ದೀಪೇತುಂ –
‘‘ಅಕತಞ್ಞುಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ನಿಚ್ಚಂ ವಿವರದಸ್ಸಿನೋ।
ಸಬ್ಬಂ ಚೇ ಪಥವಿಂ ದಜ್ಜಾ, ನೇವ ನಂ ಅಭಿರಾಧಯೇ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೭೨; ೧.೯.೧೦೭) –
ಇದಂ ಜಾತಕಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನಪಿ ತಥೇವ ಕಥಾಯ ಸಮುಟ್ಠಿತಾಯ ಖನ್ತಿವಾದಿಭೂತೇ ಅತ್ತನಿ ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಕಲಾಬುರಾಜಭೂತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠಭಾವಂ ದೀಪೇತುಂ ಖನ್ತಿವಾದಿಜಾತಕಞ್ಚ (ಜಾ॰ ೧.೪.೪೯ ಆದಯೋ), ಚೂಳಧಮ್ಮಪಾಲಭೂತೇ ಅತ್ತನಿ ಅಪರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಹಾಪತಾಪರಾಜಭೂತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠಭಾವಂ ದೀಪೇತುಂ ಚೂಳಧಮ್ಮಪಾಲಜಾತಕಞ್ಚ (ಜಾ॰ ೧.೫.೪೪ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ।
ಪಥವಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪನ ದೇವದತ್ತೇ ಮಹಾಜನೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಧಜಪಟಾಕಕದಲಿಯೋ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಪುಣ್ಣಘಟೇ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ನೋ’’ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಛಣಂ ಅನುಭೋತಿ। ತಮತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಭಗವಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ ದೇವದತ್ತೇ ಮತೇ ಮಹಾಜನೋ ತುಸ್ಸತಿ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ತುಸ್ಸಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸಬ್ಬಜನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿಯೇ ಚಣ್ಡೇ ಫರುಸೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಪಿಙ್ಗಲರಞ್ಞೇ ನಾಮ ಮತೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ತುಟ್ಠಭಾವಂ ದೀಪೇತುಂ –
‘‘ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಹಿಂಸಿತೋ ಪಿಙ್ಗಲೇನ,
ತಸ್ಮಿಂ ಮತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ವೇದಯನ್ತಿ।
ಪಿಯೋ ನು ತೇ ಆಸಿ ಅಕಣ್ಹನೇತ್ತೋ,
ಕಸ್ಮಾ ತುವಂ ರೋದಸಿ ದ್ವಾರಪಾಲ॥
‘‘ನ ಮೇ ಪಿಯೋ ಆಸಿ ಅಕಣ್ಹನೇತ್ತೋ,
ಭಾಯಾಮಿ ಪಚ್ಚಾಗಮನಾಯ ತಸ್ಸ।
ಇತೋ ಗತೋ ಹಿಂಸೇಯ್ಯ ಮಚ್ಚುರಾಜಂ,
ಸೋ ಹಿಂಸಿತೋ ಆನೇಯ್ಯ ಪುನ ಇಧಾ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೭೯-೧೮೦) –
ಇದಂ ಪಿಙ್ಗಲಜಾತಕಂ ಕಥೇಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಇದಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ದೇವದತ್ತೋ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಧ ತಪ್ಪನ್ತೋ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪುನ ಗನ್ತ್ವಾ ತಪ್ಪನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಆಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ, ಪಮಾದವಿಹಾರಿನೋ ಉಭಯತ್ಥ ತಪ್ಪನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೧೭.
‘‘ಇಧ ತಪ್ಪತಿ ಪೇಚ್ಚ ತಪ್ಪತಿ, ಪಾಪಕಾರೀ ಉಭಯತ್ಥ ತಪ್ಪತಿ।
ಪಾಪಂ ಮೇ ಕತನ್ತಿ ತಪ್ಪತಿ, ಭಿಯ್ಯೋ ತಪ್ಪತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗತೋ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಇಧ ತಪ್ಪತೀತಿ ಇಧ ಕಮ್ಮತಪ್ಪನೇನ ದೋಮನಸ್ಸಮತ್ತೇನ ತಪ್ಪತಿ। ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಪರಲೋಕೇ ಪನ ವಿಪಾಕತಪ್ಪನೇನ ಅತಿದಾರುಣೇನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇನ ತಪ್ಪತಿ। ಪಾಪಕಾರೀತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪಾಪಸ್ಸ ಕತ್ತಾ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ತಪ್ಪನೇನ ಉಭಯತ್ಥ ತಪ್ಪತಿ ನಾಮ। ಪಾಪಂ ಮೇತಿ ಸೋ ಹಿ ಕಮ್ಮತಪ್ಪನೇನ ಕಪ್ಪನ್ತೋ ‘‘ಪಾಪಂ ಮೇ ಕತ’’ನ್ತಿ ತಪ್ಪತಿ। ತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ತಪ್ಪನಂ, ವಿಪಾಕತಪ್ಪನೇನ ಪನ ತಪ್ಪನ್ತೋ ಭಿಯ್ಯೋ ತಪ್ಪತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗತೋ ಅತಿಫರುಸೇನ ತಪ್ಪನೇನ ಅತಿವಿಯ ತಪ್ಪತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಅಹೇಸುಂ। ದೇಸನಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಜಾತಾತಿ।
ದೇವದತ್ತವತ್ಥು ದ್ವಾದಸಮಂ।
೧೩. ಸುಮನಾದೇವೀವತ್ಥು
ಇಧ ನನ್ದತೀತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಸುಮನಾದೇವಿಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸಾವತ್ಥಿಯಞ್ಹಿ ದೇವಸಿಕಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ವಿಸಾಖಾಯ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾಯ। ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಯೋ ಯೋ ದಾನಂ ದಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸೋ ತೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿತ್ವಾವ ಕರೋತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾನಗ್ಗಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ವಾ ವಿಸಾಖಾ ವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ‘‘ನಾಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕತದಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಕಿಂ ದಾನಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಗರಹನ್ತಿ। ಉಭೋಪಿ ಹಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ರುಚಿಞ್ಚ ಅನುಚ್ಛವಿಕಕಿಚ್ಚಾನಿ ಚ ಅತಿವಿಯ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇಸು ವಿಚಾರೇನ್ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂ ಚಿತ್ತರೂಪಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇ ದಾನಂ ದಾತುಕಾಮಾ ತೇ ಗಹೇತ್ವಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಇತಿ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಘರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿವಿಸಿತುಂ ನ ಲಭನ್ತಿ। ತತೋ ವಿಸಾಖಾ, ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಮಮ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿವಿಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇನ್ತೀ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಧೀತರಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ। ಸಾ ತಸ್ಸಾ ನಿವೇಸನೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿವಿಸತಿ। ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋಪಿ ಮಹಾಸುಭದ್ದಂ ನಾಮ ಜೇಟ್ಠಧೀತರಂ ಠಪೇಸಿ। ಸಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೀ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೀ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಕುಲಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತತೋ ಚೂಳಸುಭದ್ದಂ ಠಪೇಸಿ। ಸಾಪಿ ತಥೇವ ಕರೋನ್ತೀ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಕುಲಂ ಗತಾ। ಅಥ ಸುಮನದೇವಿಂ ನಾಮ ಕನಿಟ್ಠಧೀತರಂ ಠಪೇಸಿ। ಸಾ ಪನ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಕುಮಾರಿಕಾವ ಹುತ್ವಾ ತಥಾರೂಪೇನ ಅಫಾಸುಕೇನ ಆತುರಾ ಆಹಾರುಪಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಪಿತರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇಸಿ। ಸೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಾನಗ್ಗೇ ತಸ್ಸಾ ಸಾಸನಂ ಸುತ್ವಾವ ಆಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ, ಅಮ್ಮ ಸುಮನೇ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾಪಿ ನಂ ಆಹ – ‘‘ಕಿಂ, ತಾತ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾ’’ತಿ? ‘‘ವಿಲಪಸಿ ಅಮ್ಮಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ವಿಲಪಾಮಿ, ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಭಾಯಸಿ, ಅಮ್ಮಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಭಾಯಾಮಿ, ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾ’’ತಿ। ಏತ್ತಕಂ ವತ್ವಾಯೇವ ಪನ ಸಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಕಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಧೀತು ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ರೋದನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ, ಗಹಪತಿ, ದುಕ್ಖೀ ದುಮ್ಮನೋ ಅಸ್ಸುಮುಖೋ ರೋದಮಾನೋ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಧೀತಾ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸುಮನದೇವೀ ಕಾಲಕತಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸೋಚಸಿ, ನನು ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏಕಂಸಿಕಂ ಮರಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಜಾನಾಮೇತಂ, ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಾ ನಾಮ ಮೇ ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಧೀತಾ, ಸಾ ಮರಣಕಾಲೇ ಸತಿಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ವಿಲಪಮಾನಾ ಮತಾ, ತೇನ ಮೇ ಅನಪ್ಪಕಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಾಯ ಕಥಿತಂ ಮಹಾಸೇಟ್ಠೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ತಂ, ಭನ್ತೇ, ‘ಅಮ್ಮ, ಸುಮನೇ’ತಿ ಆಮನ್ತೇಸಿಂ। ಅಥ ಮಂ ಆಹ – ‘ಕಿಂ, ತಾತ, ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾ’ತಿ? ‘ವಿಲಪಸಿ, ಅಮ್ಮಾ’ತಿ? ‘ನ ವಿಲಪಾಮಿ, ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾ’ತಿ। ‘ಭಾಯಸಿ, ಅಮ್ಮಾ’ತಿ? ‘ನ ಭಾಯಾಮಿ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾ’ತಿ। ಏತ್ತಕಂ ವತ್ವಾ ಕಾಲಮಕಾಸೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ನ ತೇ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ಧೀತಾ ವಿಲಪತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭನ್ತೇ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ? ‘‘ಕನಿಟ್ಠತ್ತಾಯೇವ । ಧೀತಾ ಹಿ ತೇ, ಗಹಪತಿ, ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ತಯಾ ಮಹಲ್ಲಿಕಾ। ತ್ವಞ್ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಧೀತಾ ಪನ ತೇ ಸಕದಾಗಾಮಿನೀ। ಸಾ ಮಗ್ಗಫಲೇಹಿ ತಯಾ ಮಹಲ್ಲಿಕತ್ತಾ ತಂ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಏವಂ, ಗಹಪತೀ’’ತಿ। ‘‘ಇದಾನಿ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ತುಸಿತಭವನೇ, ಗಹಪತೀ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಮ ಧೀತಾ ಇಧ ಞಾತಕಾನಂ ಅನ್ತರೇ ನನ್ದಮಾನಾ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಇತೋ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ನನ್ದನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಆಮ, ಗಹಪತಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ನಾಮ ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ ಇಧ ಲೋಕೇ ಚ ಪರಲೋಕೇ ಚ ನನ್ದನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ –
೧೮.
‘‘ಇಧ ನನ್ದತಿ ಪೇಚ್ಚ ನನ್ದತಿ, ಕತಪುಞ್ಞೋ ಉಭಯತ್ಥ ನನ್ದತಿ।
ಪುಞ್ಞಂ ಮೇ ಕತನ್ತಿ ನನ್ದತಿ, ಭಿಯ್ಯೋ ನನ್ದತಿ ಸುಗ್ಗತಿಂ ಗತೋ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ಇಧ ಲೋಕೇ ಕಮ್ಮನನ್ದನೇನ ನನ್ದತಿ। ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಪರಲೋಕೇ ವಿಪಾಕನನ್ದನೇನ ನನ್ದತಿ। ಕತಪುಞ್ಞೋತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಕತ್ತಾ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಇಧ ‘‘ಕತಂ ಮೇ ಕುಸಲಂ, ಅಕತಂ ಮೇ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ನನ್ದತಿ, ಪರತ್ಥ ವಿಪಾಕಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ನನ್ದತಿ। ಪುಞ್ಞಂ ಮೇತಿ ಇಧ ನನ್ದನ್ತೋ ಪನ ‘‘ಪುಞ್ಞಂ ಮೇ ಕತ’’ನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಮತ್ತೇನೇವ ಕಮ್ಮನನ್ದನಂ ಉಪಾದಾಯ ನನ್ದತಿ। ಭಿಯ್ಯೋತಿ ವಿಪಾಕನನ್ದನೇನ ಪನ ಸುಗತಿಂ ಗತೋ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ತುಸಿತಪುರೇ ಅತಿವಿಯ ನನ್ದತೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಅಹೇಸುಂ। ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಜಾತಾತಿ।
ಸುಮನಾದೇವೀವತ್ಥು ತೇರಸಮಂ।
೧೪. ದ್ವೇಸಹಾಯಕಭಿಕ್ಖುವತ್ಥು
ಬಹುಮ್ಪಿ ಚೇತಿ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ದ್ವೇ ಸಹಾಯಕೇ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿನೋ ಹಿ ದ್ವೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಹಾಯಕಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾಮೇ ಪಹಾಯ ಸಾಸನೇ ಉರಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಾನಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಧುರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಞ್ಚ ಗನ್ಥಧುರಞ್ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸುತ್ವಾ ಏಕೋ ತಾವ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಲ್ಲಕಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ಗನ್ಥಧುರಂ ಪೂರೇತುಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ ಪನ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಧುರಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಇತರೋ ಪನ ‘‘ಅಹಂ ಗನ್ಥಧುರಂ ಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ, ಸರಭಞ್ಞಂ ಭಣತಿ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ವಿಚರತಿ। ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಮಹಾಗಣಾನಂ ಆಚರಿಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ‘‘ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಮ್ಹಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಥೇರೋ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಆವುಸೋ, ಮಮ ವಚನೇನ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಥೇರೇ ವನ್ದಥ, ಸಹಾಯಕತ್ಥೇರಮ್ಪಿ ಮೇ ‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ತುಮ್ಹೇ ವನ್ದತೀ’ತಿ ವದಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತಿ। ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚೇವ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಥೇರೇ ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಥಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ತುಮ್ಹೇ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಇತರೇನ ಚ ‘‘ಕೋ ನಾಮ ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಹಾಯಕಭಿಕ್ಖು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಥೇರೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಾಸನಂ ಪಹಿಣನ್ತೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಥೋಕಂ ಕಾಲಂ ಸಹಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ತುಮ್ಹೇ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಕೋ ಏಸೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಹಾಯಕಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಿತಂ, ಕಿಂ ದೀಘನಿಕಾಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ನಿಕಾಯೋ, ಕಿಂ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏಕಂ ಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಚತುಪ್ಪದಿಕಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲೇಯೇವ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ, ಬಹೂ ವತ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಲಭಿ, ತಸ್ಸ ಆಗತಕಾಲೇ ಮಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ।
ಅಥ ಅಪರಭಾಗೇ ಥೇರೋ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ಆಗತೋ। ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚೇವ ಅಸೀತಿ ಮಹಾಥೇರೇ ಚ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಹಾಯಕಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ವತ್ತಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಸೀದಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಸ ಏವರೂಪಂ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ವಿಹೇಠೇತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ವಿಹಾರಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ವಿಯ ತೇಸಂ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಸೀದನ್ತಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾವ ನಿಸೀದನ್ತಿ। ತೇನ ಸತ್ಥಾ ಪಕತಿಪಞ್ಞತ್ತೇಯೇವ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ। ನಿಸಜ್ಜ ಖೋ ಪನ ಗನ್ಥಿಕಭಿಕ್ಖುಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅಕಥಿತೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸುಪಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ರೂಪಾರೂಪೇಸು ಚ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಗನ್ಥಿಕತ್ಥೇರೋ ಏಕಮ್ಪಿ ಕಥೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಇತರೋ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಥೇಸಿ। ಅಥ ನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಗನ್ಥಿಕತ್ಥೇರೋ ಕಥೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ತತೋ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಥೇರೋ ಕಥೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಸೇಸಮಗ್ಗೇಸುಪಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಗನ್ಥಿಕೋ ಏಕಮ್ಪಿ ಕಥೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಕಥೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ತಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭುಮ್ಮದೇವೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಸಬ್ಬಾ ದೇವತಾ ಚೇವ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾ ಚ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸು। ತಂ ಸಾಧುಕಾರಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚೇವ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿನೋ ಚ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಜ್ಝಾಯಿಂಸು – ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಕತಂ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಮಹಲ್ಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನಾಚರಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಧರಸ್ಸ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಪಾಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪಸಂಸಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೀ’’ತಿ। ಅಥ ನೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಥೇಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಆರೋಚಿತೇ, ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಭತಿಯಾ ಗಾವೋ ರಕ್ಖಣಸದಿಸೋ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಪುತ್ತೋ ಯಥಾರುಚಿಯಾ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕಸಾಮಿಸದಿಸೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ –
೧೯.
‘‘ಬಹುಮ್ಪಿ ಚೇ ಸಂಹಿತ ಭಾಸಮಾನೋ,
ನ ತಕ್ಕರೋ ಹೋತಿ ನರೋ ಪಮತ್ತೋ।
ಗೋಪೋವ ಗಾವೋ ಗಣಯಂ ಪರೇಸಂ,
ನ ಭಾಗವಾ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹೋತಿ॥
೨೦.
‘‘ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸಂಹಿತ ಭಾಸಮಾನೋ,
ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ।
ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಮೋಹಂ,
ಸಮ್ಮಪ್ಪಜಾನೋ ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ॥
‘‘ಅನುಪಾದಿಯಾನೋ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾ,
ಸ ಭಾಗವಾ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಸಂಹಿತನ್ತಿ ತೇಪಿಟಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ತಂ ಆಚರಿಯೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ಪರೇಸಂ ಭಾಸಮಾನೋ ವಾಚೇನ್ತೋ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಯಂ ಕಾರಕೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಕ್ಕರೋ ನ ಹೋತಿ। ಕುಕ್ಕುಟಸ್ಸ ಪಕ್ಖಪಹರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ನಪ್ಪವತ್ತೇತಿ। ಏಸೋ ಯಥಾ ನಾಮ ದಿವಸಂ ಭತಿಯಾ ಗಾವೋ ರಕ್ಖನ್ತೋ ಗೋಪೋ ಪಾತೋವ ನಿರವಸೇಸಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಾನಂ ನಿಯ್ಯಾದೇತ್ವಾ ದಿವಸಭತಿಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಯಥಾರುಚಿಯಾ ಪನ ಪಞ್ಚ ಗೋರಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಏವಮೇವ ಕೇವಲಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕರಣಮತ್ತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಹೋತಿ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಭಾಗೀ ನ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಗೋಪಾಲಕೇನ ನಿಯ್ಯಾದಿತಾನಂ ಗುನ್ನಂ ಗೋರಸಂ ಸಾಮಿಕಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ತೇನ ಕಥಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾರಕಪುಗ್ಗಲಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕೇಚಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಗೋಣಸಾಮಿಕಾ ಗೋರಸಸ್ಸೇವ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಭಾಗಿನೋ ಹೋನ್ತಿ।
ಇತಿ ಸತ್ಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಪಮಾದವಿಹಾರಿನೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಸೇನ ಪಠಮಂ ಗಾಥಂ ಕಥೇಸಿ, ನ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ। ದುತಿಯಗಾಥಾ ಪನ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಸ್ಸಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾರಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥಿತಾ।
ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮ್ಪೀ ಚೇತಿ ಥೋಕಂ ಏಕವಗ್ಗದ್ವಿವಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ। ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀತಿ ಅತ್ಥಮಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಮಞ್ಞಾಯ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಧುತಙ್ಗಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಚರನ್ತೋ ಅನುಧಮ್ಮಚಾರೀ ಹೋತಿ। ಸೋ ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಜ್ಜೇವಾ’’ತಿ ಪಟಿವೇಧಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೋ ವಿಚರತಿ। ಸೋ ಇಮಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಮೋಹಂ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ, ಅನುಪಾದಿಯಾನೋ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾ ವಾ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಯೋ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅನುಪಾದಿಯನ್ತೋ ಮಹಾಖೀಣಾಸವೋ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ವಸೇನ ಆಗತಸ್ಸ ಫಲಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಚೇವ ಪಞ್ಚಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಚ ಭಾಗವಾ ಹೋತೀತಿ ರತನಕೂಟೇನ ವಿಯ ಅಗಾರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತೇನ ದೇಸನಾಯ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹೀತಿ।
ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಅಹೇಸುಂ। ದೇಸನಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಜಾತಾತಿ।
ದ್ವೇಸಹಾಯಕಭಿಕ್ಖುವತ್ಥು ಚುದ್ದಸಮಂ।
ಯಮಕವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಠಮೋ ವಗ್ಗೋ।