೧. ಉರಗವಗ್ಗೋ
೧. ಖೇತ್ತೂಪಮಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ತಂ
ಅಥ ನಂ ಏಕದಿವಸಂ ಚೋರಾ ಸಮಾಗತಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘‘ಅಮ್ಭೋ ಪುರಿಸ, ಕಿಂ ತುಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ದುಜ್ಜೀವಿತೇನ, ತರುಣೋ ತ್ವಮಸಿ
ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಸುಲಸಾ ನಾಮ ನಗರಸೋಭಿನೀ ಪಾಸಾದೇ ಠಿತಾ ವಾತಪಾನನ್ತರೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೀ ತಂ ತಥಾ ನೀಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ತೇನ ಕತಪರಿಚಯಾ ‘‘ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಗರೇ ಮಹತಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಏವರೂಪಂ ಅನತ್ಥಂ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಕಾರುಞ್ಞಂ
ಅಥೇತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಬ್ಯಸನಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಕರುಣಾಯ ಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ – ‘‘ಅಯಂ ಪುರಿಸೋ ಅಕತಪುಞ್ಞೋ ಕತಪಾಪೋ, ತೇನಾಯಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಮಯಿ ಪನ ಗತೇ ಮೋದಕೇ ಚ ಪಾನೀಯಞ್ಚ ದತ್ವಾ ಭುಮ್ಮದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಯೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಮೋದಕೇಸು ಉಪನೀಯಮಾನೇಸು ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ಸೋ ಥೇರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಇದಾನೇವ ಇಮೇಹಿ ಮಾರಿಯಮಾನಸ್ಸ ಮೋದಕೇಹಿ ಖಾದಿತೇಹಿ, ಇದಂ ಪನ ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮೋದಕೇ ಚ ಪಾನೀಯಞ್ಚ ಥೇರಸ್ಸ ದಾಪೇಸಿ। ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಪಸಾದಸಂವಡ್ಢನತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ತಥಾರೂಪೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಮೋದಕೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾನೀಯಞ್ಚ ಪಿವಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಸೋ ಪನ ಪುರಿಸೋ ಚೋರಘಾತಕೇಹಿ ಆಘಾತನಂ ನೇತ್ವಾ ಸೀಸಚ್ಛೇದಂ ಪಾಪಿತೋ ಅನುತ್ತರೇ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತೇ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೇ ಕತೇನ ಪುಞ್ಞೇನ ಉಳಾರೇ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾರಹೋಪಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಲಸಂ ಆಗಮ್ಮ ಮಯಾ ಅಯಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಸುಲಸಾಯ ಗತೇನ ಸಿನೇಹೇನ ಮರಣಕಾಲೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಮಾ ಹೀನಕಾಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೋ ಪಬ್ಬತಗಹನಸಮ್ಭೂತೇ ಸನ್ದಚ್ಛಾಯೇ ಮಹಾನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖೇ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ।
ಸೋ
ಅಥ
ತತೋ ಮಹಾಜನೋ ಸುಲಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ ಸುಲಸೇ, ತ್ವಂ ಏತ್ತಕಂ ದಿವಸಂ ಕುಹಿಂ ಗತಾ? ತವ ಮಾತಾ ತ್ವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೀ ಪರಿದೇವಸೋಕಸಮಾಪನ್ನಾ ಉಮ್ಮಾದಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಯ ಜಾತಾ’’ತಿ। ಸಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಮಹಾಜನೇನ ಚ ‘‘ಕಥಂ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಥಾಪಾಪಪಸುತೋ ಅಕತಕುಸಲೋ ದೇವೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸುಲಸಾ ‘‘ಮಯಾ ದಾಪಿತೇ ಮೋದಕೇ ಪಾನೀಯಞ್ಚ ಅಯ್ಯಸ್ಸ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ದತ್ವಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞೇನ ದೇವೂಪಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಜನೋ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತೋ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಅರಹನ್ತೋ ನಾಮ ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ, ಯೇಸು ಅಪ್ಪಕೋಪಿ ಕತೋ ಕಾರೋ ಸತ್ತಾನಂ ದೇವೂಪಪತ್ತಿಂ ಆವಹತೀ’’ತಿ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ತಮತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ। ತತೋ ಭಗವಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ –
೧.
‘‘ಖೇತ್ತೂಪಮಾ ಅರಹನ್ತೋ, ದಾಯಕಾ ಕಸ್ಸಕೂಪಮಾ।
ಬೀಜೂಪಮಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ, ಏತ್ತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇ ಫಲಂ॥
೨.
‘‘ಏತಂ
ತಂ ಪೇತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ದಾತಾ ಪುಞ್ಞೇನ ವಡ್ಢತಿ॥
೩.
‘‘ಇಧೇವ
ಸಗ್ಗಞ್ಚ ಕಮತಿಟ್ಠಾನಂ, ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾನ ಭದ್ದಕ’’ನ್ತಿ॥ – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
೧. ತತ್ಥ ಖೇತ್ತೂಪಮಾತಿ ಖಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ ಬೀಜಂ ತಾಯತಿ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ರಕ್ಖತೀತಿ ಖೇತ್ತಂ, ಸಾಲಿಬೀಜಾದೀನಂ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನಂ। ತಂ ಉಪಮಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಖೇತ್ತೂಪಮಾ, ಕೇದಾರಸದಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಹನ್ತೋತಿ ಖೀಣಾಸವಾ। ತೇ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ಆರಕತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾ ಚ ‘‘ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಖೇತಞ್ಹಿ ತಿಣಾದಿದೋಸರಹಿತಂ ಸ್ವಾಭಿಸಙ್ಖತಬೀಜಮ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಉತುಸಲಿಲಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರೂಪೇತಂ ಕಸ್ಸಕಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಸನ್ತಾನೋ ಲೋಭಾದಿದೋಸರಹಿತೋ ಸ್ವಾಭಿಸಙ್ಖತೇ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಬೀಜೇ ವುತ್ತೇ ಕಾಲಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಹಿತೋ ದಾಯಕಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಖೇತ್ತೂಪಮಾ ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋ ಅಯಂ ತಸ್ಸ ಸೇಖಾದೀನಮ್ಪಿ ಖೇತ್ತಭಾವಾಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ।
ದಾಯಕಾತಿ ಚೀವರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ದಾತಾರೋ ಪರಿಚ್ಚಜನಕಾ, ತೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಲೋಭಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಕಾ ಛೇದನಕಾ, ತತೋ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸೋಧಕಾ, ರಕ್ಖಕಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಸಕೂಪಮಾತಿ ಕಸ್ಸಕಸದಿಸಾ। ಯಥಾ ಕಸ್ಸಕೋ ಸಾಲಿಖೇತ್ತಾದೀನಿ ಕಸಿತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಲಞ್ಚ ವುತ್ತುದಕದಾನನೀಹರಣನಿಧಾನರಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನ್ತೋ ಉಳಾರಂ ವಿಪುಲಞ್ಚ ಸಸ್ಸಫಲಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಏವಂ ದಾಯಕೋಪಿ ಅರಹನ್ತೇಸು ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನ್ತೋ ಉಳಾರಂ ವಿಪುಲಞ್ಚ ದಾನಫಲಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಾಯಕಾ ಕಸ್ಸಕೂಪಮಾ’’ತಿ।
ಬೀಜೂಪಮಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಬೀಜಸದಿಸೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ನಪಾನಾದಿಕಸ್ಸ ಹಿ ದಸವಿಧಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬವತ್ಥುನೋ ಏತಂ ನಾಮಂ। ಏತ್ತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇ ಫಲನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಾ ದಾಯಕಪಟಿಗ್ಗಾಹಕದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ
೨. ಏತಂ ಬೀಜಂ ಕಸೀ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಬೀಜಂ, ಯಥಾವುತ್ತಞ್ಚ ಖೇತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖೇತ್ತೇ ವಪನಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತಾ ಕಸಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತಂ ತಯಂ ಕೇಸಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪೇತಾನಂ ದಾಯಕಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ। ಯದಿ ದಾಯಕೋ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಪೇತಾನಞ್ಚ ದಾಯಕಸ್ಸ ಚ, ಯದಿ ನ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಂ ದೇತಿ, ದಾಯಕಸ್ಸೇವ ಏತಂ ಬೀಜಂ ಏಸಾ ಕಸಿ ಏತಂ ಖೇತ್ತಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ಉಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಪೇತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ದಾತಾ ಪುಞ್ಞೇನ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಂ ಪೇತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ದಾಯಕೇನ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನೇ ದಿನ್ನೇ ಯಥಾವುತ್ತಖೇತ್ತಕಸಿಬೀಜಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಮೋದನಾಯ ಚ ಯಂ ಪೇತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ತಂ ದಾನಫಲಂ ಪೇತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ದಾತಾ ಪುಞ್ಞೇನ ವಡ್ಢತೀತಿ ದಾತಾ ಪನ ಅತ್ತನೋ ದಾನಮಯಪುಞ್ಞನಿಮಿತ್ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಞ್ಞಫಲೇನ ಅಭಿವಡ್ಢತಿ। ಪುಞ್ಞಫಲಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾದಾನಹೇತು ಏವಮಿದಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦) ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
೩. ಇಧೇವ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಂ ಪೇತಾನಂ ಉದ್ದಿಸನವಸೇನ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಧೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ। ಪೇತೇ ಚ ಪಟಿಪೂಜಿಯಾತಿ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನೇನ ಸಮ್ಮಾನೇತ್ವಾ ಅನುಭುಯ್ಯಮಾನದುಕ್ಖತೋ ತೇ ಮೋಚೇತ್ವಾ। ಪೇತೇ ಹಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ದಾನಂ ತೇಸಂ ಪೂಜಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕತಾ ಪೂಜಾ’’ತಿ (ಪೇ॰ ವ॰ ೧೮), ‘‘ಪೇತಾನಂ ಪೂಜಾ ಚ ಕತಾ ಉಳಾರಾ’’ತಿ (ಪೇ॰ ವ॰ ೨೫) ಚ। ‘‘ಪೇತೇ ಚಾ’’ತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಗ್ಗಞ್ಚ ಕಮತಿ ಠಾನಂ, ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾನ ಭದ್ದಕನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಆಯುಆದೀಹಿ ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗತ್ತಾ ‘‘ಸಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಕತಪುಞ್ಞಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಟ್ಠಾನಂ ದೇವಲೋಕಂ ಕಮತಿ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ।
ಏತ್ಥ
ಖೇತ್ತೂಪಮಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಸೂಕರಮುಖಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಕಾಯೋ ತೇ ಸಬ್ಬಸೋವಣ್ಣೋತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಸೂಕರಮುಖಪೇತಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ಅತೀತೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯೇನ
೪.
‘‘ಕಾಯೋ ತೇ ಸಬ್ಬಸೋವಣ್ಣೋ, ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸತೇ ದಿಸಾ।
ಮುಖಂ ತೇ ಸೂಕರಸ್ಸೇವ, ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕರೀ ಪುರೇ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಾಯೋ ತೇ ಸಬ್ಬಸೋವಣ್ಣೋತಿ ತವ ಕಾಯೋ ದೇಹೋ ಸಬ್ಬೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಉತ್ತತ್ತಕನಕಸನ್ನಿಭೋ। ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸತೇ ದಿಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಪಭಾಯ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಸಾ ಸಮನ್ತನ್ತೋ ಓಭಾಸತಿ ವಿಜ್ಜೋತತಿ। ಓಭಾಸತೇತಿ ವಾ ಅನ್ತೋಗಧಹೋತುಅತ್ಥಮಿದಂ ಪದನ್ತಿ ‘‘ತೇ ಕಾಯೋ ಸಬ್ಬಸೋವಣ್ಣೋ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಓಭಾಸೇತಿ ವಿಜ್ಜೋತೇತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಮುಖಂ ತೇ ಸೂಕರಸ್ಸೇವಾತಿ ಮುಖಂ ಪನ ತೇ ಸೂಕರಸ್ಸ ವಿಯ, ಸೂಕರಮುಖಸದಿಸಂ ತವ ಮುಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕರೀ ಪುರೇತಿ ‘‘ತ್ವಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ ಕೀದಿಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ।
ಏವಂ ಥೇರೇನ ಸೋ ಪೇತೋ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪುಟ್ಠೋ ಗಾಥಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ –
೫.
‘‘ಕಾಯೇನ ಸಞ್ಞತೋ ಆಸಿಂ, ವಾಚಾಯಾಸಿಮಸಞ್ಞತೋ।
ತೇನ ಮೇತಾದಿಸೋ ವಣ್ಣೋ, ಯಥಾ ಪಸ್ಸಸಿ ನಾರದಾ’’ತಿ॥ –
ಆಹ ಕಾಯೇನ ಸಞ್ಞತೋ ಆಸಿನ್ತಿ ಕಾಯಿಕೇನ ಸಂಯಮೇನ ಸಂಯತೋ ಕಾಯದ್ವಾರಿಕೇನ ಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ ಅಹೋಸಿಂ। ವಾಚಾಯಾಸಿಮಸಞ್ಞತೋತಿ ತೇನಾತಿ ತೇನ ಉಭಯೇನ ಸಂಯಮೇನ ಅಸಂಯಮೇನ ಚ। ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ। ಏತಾದಿಸೋ ವಣ್ಣೋತಿ ಏದಿಸೋ। ಯಥಾ ತ್ವಂ, ನಾರದ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಸ್ಸಸಿ, ಏವರೂಪೋ, ಕಾಯೇನ ಮನುಸ್ಸಸಣ್ಠಾನೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ, ಮುಖೇನ ಸೂಕರಸದಿಸೋ ಆಸಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ವಣ್ಣಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ಛವಿಯಂ ಸಣ್ಠಾನೇ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಏವಂ ಪೇತೋ ಥೇರೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ ತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಮೇವ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –
೬.
‘‘ತಂ ತ್ಯಾಹಂ ನಾರದ ಬ್ರೂಮಿ, ಸಾಮಂ ದಿಟ್ಠಮಿದಂ ತಯಾ।
ಮಾಕಾಸಿ ಮುಖಸಾ ಪಾಪಂ, ಮಾ ಖೋ ಸೂಕರಮುಖೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಾ। ತ್ಯಾಹನ್ತಿ ತೇ ಅಹಂ। ನಾರದಾತಿ ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ। ಬ್ರೂಮೀತಿ ಕಥೇಮಿ। ಸಾಮನ್ತಿ ಸಯಮೇವ। ಇದನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ ನಾರದ, ಇದಂ ಮಮ ಸರೀರಂ ಗಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ಮನುಸ್ಸಸಣ್ಠಾನಂ, ಉಪರಿ ಸೂಕರಸಣ್ಠಾನಂ, ತಯಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋವ ದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಹಂ ಓವಾದವಸೇನ ವದಾಮೀತಿ। ಕಿನ್ತಿ ಚೇತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾಕಾಸಿ ಮುಖಸಾ ಪಾಪಂ, ಮಾ ಖೋ ಸೂಕರಮುಖೋ ಅಹೂ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಮಾತಿ ಪಟಿಸೇಧೇ ನಿಪಾತೋ। ಮುಖಸಾತಿ ಮುಖೇನ। ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ, ವಾಚಾಯ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಮಾಕಾಸಿ ಮಾ ಕರೋಹಿ। ಮಾ ಖೋ ಸೂಕರಮುಖೋ ಅಹೂತಿ ಅಹಂ ವಿಯ ಸೂಕರಮುಖೋ ಮಾ ಅಹೋಸಿಯೇವ। ಸಚೇ ಪನ ತ್ವಂ ಮುಖರೋ ಹುತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ಪಾಪಂ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ಏಕಂಸೇನ ಸೂಕರಮುಖೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಾಕಾಸಿ ಮುಖಸಾ ಪಾಪನ್ತಿ ಫಲಪಟಿಸೇಧನಮುಖೇನಪಿ ಹೇತುಮೇವ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ।
ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ನಾರದೋ ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ, ‘‘ನಾರದ, ಪುಬ್ಬೇವ ಮಯಾ
ಸೂಕರಮುಖಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪೂತಿಮುಖಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ದಿಬ್ಬಂ ಸುಭಂ ಧಾರೇಸಿ ವಣ್ಣಧಾತುನ್ತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಪೂತಿಮುಖಪೇತಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ಅತೀತೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದ್ವೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸೀಲಾಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ಸಮಗ್ಗವಾಸಂ ವಸಿಂಸು। ಅಥ ಅಞ್ಞತರೋ ಪಾಪಜ್ಝಾಸಯೋ ಪೇಸುಞ್ಞಾಭಿರತೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇಸಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗಞ್ಛಿ। ಥೇರಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ದತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು। ಮನುಸ್ಸಾ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸು ಥೇರೇಸು ಅತಿವಿಯ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಾಗುಭತ್ತಾದೀಹಿ ಪಟಿಮಾನೇಸುಂ। ಸೋ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸುನ್ದರೋ ವತಾಯಂ ಗೋಚರಗಾಮೋ, ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ, ಪಣೀತಪಣೀತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ದೇನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ವಿಹಾರೋ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಕ್ಕಾ ಮೇ ಇಧ ಸುಖೇನ ವಸಿತುಂ। ಇಮೇಸು ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಇಧ ವಸನ್ತೇಸು ಮಯ್ಹಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವಾಸೋ ವಿಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಥಾ ನ ಪುನ ಇಧ ವಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ।
ಅಥೇಕದಿವಸಂ
ಪೇಸುಣಿಕಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಮನೋರಥಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠಂ ಮನುಸ್ಸಾ ದಿಸ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಥೇರಾ ಕುಹಿಂ ಗತಾ’’ತಿ? ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಲಹಂ ಕತ್ವಾ ಮಯಾ ‘ಮಾ ಕಲಹಂ ಕರೋಥ, ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋಥ, ಕಲಹೋ ನಾಮ ಅನತ್ಥಾವಹೋ ಆಯತಿದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಕೋ ಅಕುಸಲಸಂವತ್ತನಿಕೋ, ಪುರಿಮಕಾಪಿ ಕಲಹೇನ ಮಹತಾ ಹಿತಾ ಪರಿಭಟ್ಠಾ’ತಿಆದೀನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಪಿ ಮಮ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ। ತತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಥೇರಾ ತಾವ ಗಚ್ಛನ್ತು, ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಇಧೇವ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ವಸಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು। ಸೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತೋ ಕತಿಪಾಹೇನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಸೀಲವನ್ತೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ
ಇತರೇ ದ್ವೇ ಸಹಾಯಕತ್ಥೇರಾ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತಾ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವುತ್ತಂ ಭೇದವಚನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಭೂತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತಮೇವ ಆವಾಸಂ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಂಸು। ಮನುಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಥೇರೇ ದಿಸ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸಾ ಹುತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು। ಥೇರಾ ಚ ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತಾ ಸಪ್ಪಾಯಆಹಾರಲಾಭೇನ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಚಿರೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು।
ಪೇಸುಣಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಪೂತಿಮುಖಪೇತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಅಹೋಸಿ, ಮುಖತೋ ಪನ ಪುಳವಕಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಮುಖಂ ಖಾದನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ದೂರಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ವಾಯತಿ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ನಾರದೋ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತಾ ಓರೋಹನ್ತೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ –
೭.
‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಸುಭಂ ಧಾರೇಸಿ ವಣ್ಣಧಾತುಂ, ವೇಹಾಯಸಂ ತಿಟ್ಠಸಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ।
ಮುಖಞ್ಚ ತೇ ಕಿಮಯೋ ಪೂತಿಗನ್ಧಂ, ಖಾದನ್ತಿ ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ ಪುಬ್ಬೇ’’ತಿ॥ –
ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ದಿವಿ ಭವಂ ದೇವತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಇಧ ಪನ ದಿಬ್ಬಂ ವಿಯಾತಿ ದಿಬ್ಬಂ। ಸುಭನ್ತಿ ಸೋಭನಂ, ಸುನ್ದರಭಾವಂ ವಾ। ವಣ್ಣಧಾತುನ್ತಿ ಛವಿವಣ್ಣಂ। ಧಾರೇಸೀತಿ ವಹಸಿ ವೇಹಾಯಸಂ ತಿಟ್ಠಸಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇತಿ ವೇಹಾಯಸಸಞ್ಞಿತೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠಸಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಹಾಯಸಂ ತಿಟ್ಠಸಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ’’ತಿ ಪಾಠಂ ವತ್ವಾ ವಿಹಾಯಸಂ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠಸೀತಿ ವಚನಸೇಸೇನ ಅತ್ಥಂ ಪೂತಿಗನ್ಧನ್ತಿ ಕುಣಪಗನ್ಧಂ, ದುಗ್ಗನ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪರಮದುಗ್ಗನ್ಧಂ ತೇ ಮುಖಂ ಕಿಮಯೋ ಖಾದನ್ತಿ, ಕಾಯೋ ಚ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ, ಕೀದಿಸಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಪುಬ್ಬೇ ತ್ವಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ।
ಏವಂ
೮.
‘‘ಸಮಣೋ ಅಹಂ ಪಾಪೋತಿದುಟ್ಠವಾಚೋ, ತಪಸ್ಸಿರೂಪೋ ಮುಖಸಾ ಅಸಞ್ಞತೋ।
ಲದ್ಧಾ ಚ ಮೇ ತಮಸಾ ವಣ್ಣಧಾತು, ಮುಖಞ್ಚ ಮೇ ಪೇಸುಣಿಯೇನ ಪೂತೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಮಣೋ ಅಹಂ ಪಾಪೋತಿ ಅಹಂ ಲಾಮಕೋ ಸಮಣೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ಅಹೋಸಿಂ। ಅತಿದುಟ್ಠವಾಚೋತಿ ಅತಿದುಟ್ಠವಚನೋ, ಪರೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ವತ್ತಾ, ಪರೇಸಂ ಗುಣಪರಿಧಂಸಕವಚನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅತಿದುಕ್ಖವಾಚೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅತಿವಿಯ ಫರುಸವಚನೋ ಮುಸಾವಾದಪೇಸುಞ್ಞಾದಿವಚೀದುಚ್ಚರಿತನಿರತೋ। ತಪಸ್ಸಿರೂಪೋತಿ ಸಮಣಪತಿರೂಪಕೋ। ಮುಖಸಾತಿ ಮುಖೇನ। ಲದ್ಧಾತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಾ। ಚ-ಕಾರೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ಮೇತಿ ಮಯಾ। ತಪಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ। ಪೇಸುಣಿಯೇನಾತಿ ಪಿಸುಣವಾಚಾಯ। ಪುತೀತಿ ಪೂತಿಗನ್ಧಂ।
ಏವಂ ಸೋ ಪೇತೋ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಥೇರಸ್ಸ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –
೯.
‘‘ತಯಿದಂ ತಯಾ ನಾರದ ಸಾಮಂ ದಿಟ್ಠಂ,
ಅನುಕಮ್ಪಕಾ ಯೇ ಕುಸಲಾ ವದೇಯ್ಯುಂ।
ಮಾ ಪೇಸುಣಂ ಮಾ ಚ ಮುಸಾ ಅಭಾಣಿ,
ಯಕ್ಖೋ ತುವಂ ಹೋಹಿಸಿ ಕಾಮಕಾಮೀ’’ತಿ॥ –
ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಯಿದನ್ತಿ ತಂ ಇದಂ ಮಮ ರೂಪಂ। ಅನುಕಮ್ಪಕಾ ಯೇ ಕುಸಲಾ ವದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯೇ ಅನುಕಮ್ಪನಸೀಲಾ ಕಾರುಣಿಕಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಕುಸಲಾ ನಿಪುಣಾ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಯಂ ವದೇಯ್ಯುಂ, ತದೇವ ವದಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ಓವಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಾ ಪೇಸುಣಂ ಮಾ ಚ ಮುಸಾ ಅಭಾಣಿ, ಯಕ್ಖೋ ತುವಂ ಹೋಹಿಸಿ ಕಾಮಕಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪೇಸುಣಂ ಪಿಸುಣವಚನಂ ಮುಸಾ ಚ ಮಾ ಅಭಾಣಿ
ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ತತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸತ್ಥು ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ಸಾ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಅಹೋಸೀತಿ।
ಪೂತಿಮುಖಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಪಿಟ್ಠಧೀತಲಿಕಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಯಂ ಕಿಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ದಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ। ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಕಿರ ಗಹಪತಿನೋ ಧೀತು ಧೀತಾಯ ದಾರಿಕಾಯ ಧಾತಿ ಪಿಟ್ಠಧೀತಲಿಕಂ ಅದಾಸಿ ‘‘ಅಯಂ ತೇ ಧೀತಾ, ಇಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೀಳಸ್ಸೂ’’ತಿ। ಸಾ ತತ್ಥ ಧೀತುಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ಏಕದಿವಸಂ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೀಳನ್ತಿಯಾ ಪಮಾದೇನ ಪತಿತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜಿ। ತತೋ ದಾರಿಕಾ ‘‘ಮಮ ಧೀತಾ ಮತಾ’’ತಿ ಪರೋದಿ। ತಂ ರೋದನ್ತಿಂ ಕೋಚಿಪಿ ಗೇಹಜನೋ ಸಞ್ಞಾಪೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಸತ್ಥಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ಗೇಹೇ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿ ಚ ಭಗವತೋ
ಅಥ ಭಗವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ –
೧೦.
‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ, ದಜ್ಜಾ ದಾನಂ ಅಮಚ್ಛರೀ।
ಪುಬ್ಬಪೇತೇ ಚ ಆರಬ್ಭ, ಅಥ ವಾ ವತ್ಥುದೇವತಾ॥
೧೧.
‘‘ಚತ್ತಾರೋ
ಕುವೇರಂ ಧತರಟ್ಠಞ್ಚ, ವಿರೂಪಕ್ಖಂ ವಿರೂಳ್ಹಕಂ।
ತೇ ಚೇವ ಪೂಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾ॥
೧೨.
‘‘ನ ಹಿ ರುಣ್ಣಂ ವಾ ಸೋಕೋ ವಾ, ಯಾ ಚಞ್ಞಾ ಪರಿದೇವನಾ।
ನ ತಂ ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಞಾತಯೋ॥
೧೩.
‘‘ಅಯಞ್ಚ ಖೋ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿನ್ನಾ, ಸಙ್ಘಮ್ಹಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ।
ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯಸ್ಸ, ಠಾನಸೋ ಉಪಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ॥ – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
೧೦. ತತ್ಥ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ಮಙ್ಗಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆರಬ್ಭ ಉದ್ದಿಸ್ಸ। ದಜ್ಜಾತಿ ದದೇಯ್ಯ। ಅಮಚ್ಛರೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಾಸಹನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮಚ್ಛೇರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಮಚ್ಛರೀ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಸೀಲೋ ಮಚ್ಛರಿಯಲೋಭಾದಿಚಿತ್ತಮಲಂ ದೂರತೋ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಬ್ಬಪೇತೇ ಚ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಪುಬ್ಬಕೇಪಿ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ। ವತ್ಥುದೇವತಾತಿ ಘರವತ್ಥುಆದೀಸು ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಥ ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಕೇ ಯೇ ಕೇಚಿ ಆರಬ್ಭ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
೧೧. ತತ್ಥ ದೇವೇಸು ತಾವ ಏಕಚ್ಚೇ ಪಾಕಟೇ ದೇವೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾರಾಜೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ತೇ ಕುವೇರನ್ತಿ ವೇಸ್ಸವಣಂ। ಧತರಟ್ಠನ್ತಿಆದೀನಿ ಸೇಸಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕಪಾಲಾನಂ ನಾಮಾನಿ। ತೇ ಚೇವ ಪೂಜಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇ ಚ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಪುಬ್ಬಪೇತವತ್ಥುದೇವತಾಯೋ ಚ ಉದ್ದಿಸನಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಮಾನಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾತಿ ಯೇ ದಾನಂ ದೇನ್ತಿ, ತೇ ದಾಯಕಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಉದ್ದಿಸನಮತ್ತೇನ ನ ನಿಪ್ಫಲಾ, ಅತ್ತನೋ ದಾನಫಲಸ್ಸ ಭಾಗಿನೋ ಏವ ಹೋನ್ತಿ।
೧೨. ಇದಾನಿ ‘‘ಯೇ ಅತ್ತನೋ ಞಾತೀನಂ ಮರಣೇನ ರೋದನ್ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ ಸೋಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ನಿರತ್ಥಕಂ, ಅತ್ತಪರಿತಾಪನಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹಿ ರುಣ್ಣಂ ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ರುಣ್ಣನ್ತಿ ರುದಿತಂ ಅಸ್ಸುಮೋಚನಂ ನ ಹಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸೋಕೋತಿ ಸೋಚನಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪೋ, ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾ ಚಞ್ಞಾ ಪರಿದೇವನಾತಿ ಯಾ ಚ ರುಣ್ಣಸೋಕತೋ ಅಞ್ಞಾ ಪರಿದೇವನಾ, ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದಿವಾಚಾವಿಪ್ಪಲಾಪೋ, ಸೋಪಿ ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ ನ ತಂ ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ರುಣ್ಣಂ ವಾ ಸೋಕೋ ವಾ ಪರಿದೇವನಾ ವಾತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಪೇತಸ್ಸ ಕಾಲಕತಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಉಪಕಾರಾಯ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಹಿ ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಥಾಪಿ ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಞಾತಯೋ ಅವಿದ್ದಸುನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೧೩. ಏವಂ ರುಣ್ಣಾದೀನಂ ನಿರತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಾ ಪುಬ್ಬಪೇತಾದಿಕೇ ಆರಬ್ಭ ದಾಯಕೇನ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿನ್ನಾ, ತಸ್ಸಾ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಖೋ ದಕ್ಖಿಣಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಯನ್ತಿ ದಾಯಕೇನ ತಂ ದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವದತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ಯಥಾ ರುಣ್ಣಾದಿ ಪೇತಸ್ಸ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ಥಾಯ ಹೋತಿ, ನ ಏವಮಯಂ, ಅಯಂ ಪನ ದಕ್ಖಿಣಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ವಕ್ಖಮಾನಮೇವ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ। ದಕ್ಖಿಣಾತಿ ದಾನಂ। ಸಙ್ಘಮ್ಹಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಅನುತ್ತರೇ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಪೇತಸ್ಸ ಚಿರಕಾಲಂ ಹಿತಾಯ ಅತ್ಥಾಯ। ಠಾನಸೋ ಉಪಕಪ್ಪತೀತಿ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ನ ಕಾಲನ್ತರೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾ – ಯಂ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನೇ ದಿನ್ನೇ ಪೇತಾ ಚೇ ಅನುಮೋದನ್ತಿ, ತಾವದೇವ ತಸ್ಸ ಫಲೇನ ಪೇತಾ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತೀತಿ।
ಏವಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಂ ಪೇತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದಾನಾಭಿರತಮಾನಸಂ ಕತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಪುನದಿವಸೇ ಸೇಟ್ಠಿಭರಿಯಾ ಅವಸೇಸಾ ಚ ಞಾತಕಾ ಸೇಟ್ಠಿಂ ಅನುವತ್ತನ್ತಾ ಏವಂ ತೇಮಾಸಮತ್ತಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ। ಅಥ ರಾಜಾ ಪಸೇನದಿ ಕೋಸಲೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾಸಮತ್ತಂ ಮಮ ಘರಂ ನಾಗಮಿಂಸೂ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಸತ್ಥಾರಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ ಕಥಿತೇ ರಾಜಾಪಿ ಸೇಟ್ಠಿಂ ಅನುವತ್ತನ್ತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ನಾಗರಾ ರಾಜಾನಂ ಅನುವತ್ತನ್ತಾ ಮಾಸಮತ್ತಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ। ಏವಂ ಮಾಸದ್ವಯಂ ಪಿಟ್ಠಧೀತಲಿಕಮೂಲಕಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸುನ್ತಿ।
ಪಿಟ್ಠಧೀತಲಿಕಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ತಿರೋಕುಟ್ಟಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥಾ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಪೇತೇ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ।
ತತ್ರಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ – ಇತೋ ದ್ವಾನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಕಾಸಿ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ಜಯಸೇನೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ। ತಸ್ಸ ಸಿರಿಮಾ ನಾಮ ದೇವೀ। ತಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಫುಸ್ಸೋ ನಾಮ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ
ಭಗವತೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತರೋ ವೇಮಾತಿಕಾ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ
ತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಇಚ್ಛಾಮ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ತೇಮಾಸಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ, ಅಧಿವಾಸೇತು ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ವಸ್ಸಾವಾಸ’’ನ್ತಿ। ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಭಗವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ। ತೇ ತಯೋ ಅತ್ತನೋ ಜನಪದೇ ನಿಯುತ್ತಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಲೇಖಂ ಪೇಸೇಸುಂ ‘‘ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಭಗವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬೋ, ವಿಹಾರಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಭಾರಂ ಸಮ್ಪಾದೇಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪಟಿಪೇಸೇಸಿ। ತೇ
ತೇಸಂ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಏಕೋ ಗಹಪತಿಪುತ್ತೋ ಸಪಜಾಪತಿಕೋ ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ ಪಸನ್ನೋ। ಸೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನವತ್ತಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅದಾಸಿ। ಜನಪದೇ ನಿಯುತ್ತಕಪುರಿಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಾನಪದೇಹಿ ಏಕಾದಸಮತ್ತೇಹಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ದಾನಂ ಪವತ್ತಾಪೇಸಿ। ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಜಾನಪದಾ ಪಟಿಹತಚಿತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇ ದಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕತ್ವಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಾ ಖಾದಿಂಸು, ಭತ್ತಸಾಲಞ್ಚ ಅಗ್ಗಿನಾ ದಹಿಂಸು। ಪವಾರಿತಾ ರಾಜಪುತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ
ಅಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ತೇ ಪಟಿಹತಚಿತ್ತಾ ಜನಾ ಪೇತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ತದಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಞಾತಕಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ನೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ, ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಲಭನ್ತಿ। ಅಥ ಇಮೇಪಿ ಪೇತಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಮಯಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಲಭೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ? ಭಗವಾ ಆಹ – ‘‘ಇದಾನಿ ನ ಲಭಥ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇತೋ ದ್ವಾನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಞಾತಿ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಿರ ತೇಸಂ ಪೇತಾನಂ ತಂ ವಚನಂ ‘‘ಸ್ವೇ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ।
ತತೋ
ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ ತಯೋ ಜಟಿಲೇ ವಿನೇತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತತ್ಥ
‘‘ದನ್ತೋ ದನ್ತೇಹಿ ಸಹ ಪುರಾಣಜಟಿಲೇಹಿ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೇಹಿ।
ಸಿಙ್ಗೀನಿಕ್ಖಸವಣ್ಣೋ, ರಾಜಗಹಂ ಪಾವಿಸಿ ಭಗವಾ’’ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೫೮) –
ಏವಮಾದೀಹಿ
ರಾಜಾ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಭಗವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಮೇವ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ನ ತಂ ದಾನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಉದ್ದಿಸಿ। ತಥಾ ತಂ ದಾನಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಪೇತಾ ಛಿನ್ನಾಸಾ ಹುತ್ವಾ ರತ್ತಿಯಂ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನೇ ಅತಿವಿಯ ಭಿಂಸನಕಂ ವಿಸ್ಸರಮಕಂಸು। ರಾಜಾ ಭಯಸನ್ತಾಸಸಂವೇಗಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಭಾತಾಯ
ರಾಜಾ ನಿವೇಸನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ಪಟಿಯಾದಾಪೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕಾಲಂ ಆರೋಚಾಪೇಸಿ
೧೪.
‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸನ್ಧಿಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಸು ಚ।
ದ್ವಾರಬಾಹಾಸು ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಸಕಂ ಘರಂ॥
೧೫.
‘‘ಪಹೂತೇ
ನ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸರತಿ, ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ॥
೧೬.
‘‘ಏವಂ
ಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ಕಾಲೇನ, ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಾನಭೋಜನಂ॥
೧೭.
‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತು, ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋ।
ತೇ ಚ ತತ್ಥ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ಞಾತಿಪೇತಾ ಸಮಾಗತಾ।
ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹಿ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಮೋದರೇ॥
೧೮.
‘‘ಚಿರಂ ಜೀವನ್ತು ನೋ ಞಾತೀ, ಯೇಸಂ ಹೇತು ಲಭಾಮಸೇ।
ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕತಾ ಪೂಜಾ, ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾ॥
೧೯.
‘‘ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಕಸಿ ಅತ್ಥಿ, ಗೋರಕ್ಖೇತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
ವಣಿಜ್ಜಾ ತಾದಿಸೀ ನತ್ಥಿ, ಹಿರಞ್ಞೇನ ಕಯಾಕಯಂ।
ಇತೋ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಪೇತಾ ಕಾಲಗತಾ ತಹಿಂ॥
೨೦.
‘‘ಉನ್ನಮೇ ಉದಕಂ ವುಟ್ಠಂ, ಯಥಾ ನಿನ್ನಂ ಪವತ್ತತಿ।
ಏವಮೇವ ಇತೋ ದಿನ್ನಂ, ಪೇತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ॥
೨೧.
‘‘ಯಥಾ ವಾರಿವಹಾ ಪೂರಾ, ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ ಸಾಗರಂ।
ಏವಮೇವ
೨೨.
‘‘ಅದಾಸಿ ಮೇ ಅಕಾಸಿ ಮೇ, ಞಾತಿಮಿತ್ತಾ ಸಖಾ ಚ ಮೇ।
ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ದಜ್ಜಾ, ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮನುಸ್ಸರಂ॥
೨೩.
‘‘ನ ಹಿ ರುಣ್ಣಂ ವಾ ಸೋಕೋ ವಾ, ಯಾ ಚಞ್ಞಾ ಪರಿದೇವನಾ।
ನ ತಂ ಪೇತಾನಮತ್ಥಾಯ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಞಾತಯೋ॥
೨೪.
‘‘ಅಯಞ್ಚ
ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯಸ್ಸ, ಠಾನಸೋ ಉಪಕಪ್ಪತಿ॥
೨೫.
‘‘ಸೋ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ಚ ಅಯಂ ನಿದಸ್ಸಿತೋ, ಪೇತಾನ ಪೂಜಾ ಚ ಕತಾ ಉಳಾರಾ।
ಬಲಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಮನುಪ್ಪದಿನ್ನಂ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಹುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿ॥
೧೪. ತತ್ಥ ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸೂತಿ ಕುಟ್ಟಾನಂ ಪರಭಾಗೇಸು। ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ನಿಸಜ್ಜಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಠಾನಕಪ್ಪನವಚನಮೇತಂ, ಗೇಹಪಾಕಾರಕುಟ್ಟಾನಂ ದ್ವಾರತೋ ಬಹಿ ಏವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ಧಿಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಸು ಚಾತಿ ಸನ್ಧೀಸು ಚ ಸಿಙ್ಘಾಟಕೇಸು ಚ। ಸನ್ಧೀತಿ ಚತುಕ್ಕೋಣರಚ್ಛಾ, ಘರಸನ್ಧಿಭಿತ್ತಿಸನ್ಧಿಆಲೋಕಸನ್ಧಿಯೋಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸಿಙ್ಘಾಟಕಾತಿ ತಿಕೋಣರಚ್ಛಾ। ದ್ವಾರಬಾಹಾಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ನಗರದ್ವಾರಘರದ್ವಾರಾನಂ ಬಾಹಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಸಕಂ ಘರನ್ತಿ ಸಕಘರಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಞಾತಿಘರಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಘರಮ್ಪಿ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ತೇ ಯಸ್ಮಾ ಸಕಘರಸಞ್ಞಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾನ ಸಕಂ ಘರ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
೧೫. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಜ್ಝಾವುತ್ಥಪುಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಞಾತಿಘರತ್ತಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರನಿವೇಸನಂ ಸಕಘರಸಞ್ಞಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದೀಸು ಠಿತೇ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಫಲಂ ಅನುಭವನ್ತೇ ಅತಿವಿಯ ದುದ್ದಸಿಕವಿರೂಪಭಯಾನಕದಸ್ಸನೇ ಬಹೂ ಪೇತೇ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಿರೋಕುಟ್ಟೇಸು ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತೇಹಿ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಾರುಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹೀ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಪಹೂತೇತಿ ಅನಪ್ಪಕೇ ಬಹುಮ್ಹಿ, ಯಾವದತ್ಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹೀತಿ ಅನ್ನೇ ಚ ಪಾನೇ ಚ। ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜೇತಿ ಖಜ್ಜೇ ಚ ಭೋಜ್ಜೇ ಚ। ಏತೇನ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಆಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪಟ್ಠಿತೇತಿ ಉಪಗಮ್ಮ ಠಿತೇ ಸಜ್ಜಿತೇ, ಪಟಿಯತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸರತಿ ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕೋಚಿ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಪುತ್ತೋ ವಾ ನತ್ತಾ ವಾ ನ ಸರತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾತಿ, ಅತ್ತನಾ ಕತಸ್ಸ ಅದಾನದಾನಪಟಿಸೇಧನಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಕದರಿಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ। ತಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ತೇಸಂ ಞಾತೀನಂ ಸರಿತುಂ ನ ದೇತಿ।
೧೬. ಏವಂ ಭಗವಾ ಅನಪ್ಪಕೇಪಿ ಅನ್ನಪಾನಾದಿಮ್ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಞಾತೀನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಾನಂ ಪೇತಾನಂ ‘‘ಏವಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನ’’ನ್ತಿ ತತಿಯಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಉಪಮಾವಚನಂ। ತಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ಅಸರನ್ತೇಸುಪಿ ಕೇಸುಚಿ ಕೇಚಿ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಏವಂ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಥಾ ತಯಾ ದಿನ್ನಂ, ಏವಂ ಸುಚಿಂ ಪಣೀತಂ ಕಾಲೇನ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಾನಭೋಜನಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ಚ। ತತ್ಥ ದದನ್ತೀತಿ ದೇನ್ತಿ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತಿ। ಞಾತೀನನ್ತಿ ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ। ಯೇತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪುತ್ತಾದಯೋ। ಹೋನ್ತೀತಿ ಭವನ್ತಿ। ಅನುಕಮ್ಪಕಾತಿ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹಿತೇಸಿನೋ। ಸುಚಿನ್ತಿ ಸುದ್ಧಂ ಮನೋಹರಂ ಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ। ಪಣೀತನ್ತಿ ಉಳಾರಂ। ಕಾಲೇನಾತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಪರಿಭೋಗಯೋಗ್ಗಕಾಲೇನ, ಞಾತಿಪೇತಾನಂ ವಾ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದೀಸು ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಪತಿರೂಪಂ ಅರಿಯಾನಂ ಪರಿಭೋಗಾರಹಂ। ಪಾನಭೋಜನನ್ತಿ ಪಾನಞ್ಚ ಭೋಜನಞ್ಚ, ತದುಪದೇಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ವದತಿ।
೧೭. ಇದಾನಿ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ತೇಸಂ ಪೇತಾನಂ ದಿನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತು, ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬಡ್ಢಂ ಆಹ। ತಂ ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಪುಬ್ಬಡ್ಢೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ –
‘‘ಏವಂ ದದನ್ತಿ ಞಾತೀನಂ, ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ।
ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತು, ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋ’’ತಿ॥
ತೇನ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂತಿ ಏವಂ ಪಕಾರೇನ ದದನ್ತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ದಾತಬ್ಬಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ।
ತತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ। ವೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ‘‘ಯೇಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೬) ವಿಯ। ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಞಾತಕಾನಂ ಹೋತು। ‘‘ನೋ ಞಾತೀನ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತು ಞಾತಯೋತಿ ತೇ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾ ಞಾತಯೋ ಇದಂ ಫಲಂ ಪಚ್ಚನುಭವನ್ತಾ ಸುಖಿತಾ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತು।
ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲದಂ ಹೋತಿ ‘‘ತೇ ಚ ತತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ತೇತಿ ಞಾತಿಪೇತಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಯತ್ಥ ದಾನಂ ದೀಯತಿ, ತತ್ಥ। ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮೇ ನೋ ಞಾತಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಾಯ ದಾನಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅನುಮೋದನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಸಮಾಗತಾ ಹುತ್ವಾ। ಪಹೂತೇ ಅನ್ನಪಾನಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ದೀಯಮಾನೇ ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಮೋದರೇತಿ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಅಭಿಸದ್ದಹನ್ತಾ ಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ಅವಿಜಹನ್ತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನೋ ದಾನಂ
೧೮. ಚಿರಂ ಜೀವನ್ತೂತಿ ಚಿರಂ ಜೀವಿನೋ ದೀಘಾಯುಕಾ ಹೋನ್ತು। ನೋ ಞಾತೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ। ಯೇಸಂ ಹೇತೂತಿ ಯೇಸಂ ಕಾರಣಾ ಯೇ ನಿಸ್ಸಾಯ। ಲಭಾಮಸೇತಿ ಈದಿಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಾಮ। ಇದಞ್ಹಿ ಉದ್ದಿಸನೇನ ಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾತೀನಂ ಥೋಮನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಪೇತಾನಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಮೋದನೇನ, ದಾಯಕಾನಂ ಉದ್ದಿಸನೇನ, ಉಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಾತಿ ತೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ದಕ್ಖಿಣಾ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ದಾಯಕಾ ವಿಸೇಸಹೇತು। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇಸಂ ಹೇತು ಲಭಾಮಸೇ’’ತಿ। ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಕತಾ ಪೂಜಾತಿ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಞಾತೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತೇಹಿ ದಾಯಕೇಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪೂಜಾ ಕತಾ, ತೇ ದಾಯಕಾ ಚ ಅನಿಪ್ಫಲಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಂ ಕಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ತಸ್ಸ ತತ್ಥೇವ ಫಲದಾನತೋ।
ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾ ಏವ ಞಾತೀ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲಭನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪೀ’’ತಿ? ನ ಚೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅತ್ಥಿ ಭಗವತಾ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕತತ್ತಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –-
‘‘ಮಯಮಸ್ಸು, ಭೋ ಗೋತಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ದಾನಾನಿ ದೇಮ, ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋಮ ‘ಇದಂ ದಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತು, ಇದಂ ದಾನಂ ಪೇತಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೂ’ತಿ। ಕಚ್ಚಿ ತಂ, ಭೋ ಗೋತಮ, ದಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ
‘‘ಕತಮಂ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಠಾನಂ, ಕತಮಂ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ? ಇಧ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ
‘‘ಇಧ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ
‘‘ಇಧ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ॰… ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ದೇವಾನಂ ಆಹಾರೋ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾಪೇತಿ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅಟ್ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ತಂ ದಾನಂ ನ ಉಪಕಪ್ಪತಿ।
‘‘ಇಧ ಪನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಯೋ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಿಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಹಾರೋ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾಪೇತಿ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿ। ಯಂ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಇತೋ ಅನುಪವೇಚ್ಛೇನ್ತಿ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಾ ವಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ವಾ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ಯಾಪೇತಿ, ತೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿ। ಇದಂ ಖೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಠಾನಂ, ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ತಂ ದಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ।
‘‘ಸಚೇ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸೋ ಪೇತೋ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೋ ತಂ ಠಾನಂ ಅನುಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಕೋ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ
‘‘ಸಚೇ ಪನ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಸೋ ಚೇವ ಪೇತೋ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತೋ ತಂ ಠಾನಂ ಅನುಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಪಿಸ್ಸ ಪೇತಾ ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಾ ತಂ ಠಾನಂ ಅನುಪಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೋ ತಂ ದಾನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಟ್ಠಾನಂ ಖೋ ಏತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ತಂ ಠಾನಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸ
೧೯. ಇದಾನಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾನಂ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಇತೋ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಕಸಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಕಸಿ ನ ಹಿ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೇತಾ ಸುಖೇನ ಜೀವೇಯ್ಯುಂ। ಗೋರಕ್ಖೇತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ನ ಕೇವಲಂ ಕಸಿಯೇವ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಗೋರಕ್ಖಾಪಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಣಿಜ್ಜಾ ತಾದಿಸೀ ನತ್ಥೀತಿ ವಣಿಜ್ಜಾಪಿ ತಾದಿಸೀ ನತ್ಥಿ, ಯಾ ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಹೇತು ಭವೇಯ್ಯ। ಹಿರಞ್ಞೇನ ಕಯಾಕಯನ್ತಿ ಹಿರಞ್ಞೇನ ಕಯವಿಕ್ಕಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ತಾದಿಸಂ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ತೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಹೇತು ಭವೇಯ್ಯ। ಇತೇ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಪೇತಾ ಕಾಲಗತಾ ತಹಿನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಪನ ಇತೋ ಞಾತೀಹಿ ವಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚೇಹಿ ವಾ ದಿನ್ನೇನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ। ಪೇತಾತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪನ್ನಾ ಸತ್ತಾ। ಕಾಲಗತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಮರಣಕಾಲೇನ ಗತಾ। ‘‘ಕಾಲಕತಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಕತಕಾಲಾ ಕತಮರಣಾ ಮರಣಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ। ತಹಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ।
೨೦-೨೧. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಹಿ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಉನ್ನಮೇ ಉದಕಂ ವುಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಉನ್ನಮೇ ಥಲೇ ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ಮೇಘೇಹಿ ಅಭಿವುಟ್ಠಂ ಉದಕಂ ಯಥಾ ನಿನ್ನಂ ಪವತ್ತತಿ, ಯೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ನಿನ್ನೋ ಓಣತೋ, ತಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ; ಏವಮೇವ ಇತೋ ದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ಪೇತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ
೨೨. ಯಸ್ಮಾ ಪೇತಾ ‘‘ಇತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ ಆಸಾಭಿಭೂತಾ ಞಾತಿಘರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾಪಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ನೋ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಇಮಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಣವತ್ಥೂನಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣಂ ದಜ್ಜಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅದಾಸಿ ಮೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ।
ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಞಾತಿ, ಸಿನೇಹವಸೇನ ಮಿತ್ತೋ, ಅಸುಕೋ ಮೇ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಕಸಹಾಯೋ ಸಖಾ’’ತಿ ಚ ಏತಂ ಸಬ್ಬಮನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ದಜ್ಜಾ ದಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಯ್ಯ। ‘‘ದಕ್ಖಿಣಾ ದಜ್ಜಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಪೇತಾನಂ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಾತಬ್ಬಾ, ತೇನ ‘‘ಅದಾಸಿ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಮನುಸ್ಸರಂ ಅನುಸ್ಸರತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕರಣತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ।
೨೩-೨೪. ಯೇ ಪನ ಸತ್ತಾ ಞಾತಿಮರಣೇನ ರುಣ್ಣಸೋಕಾದಿಪರಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಕಿಞ್ಚಿ ದೇನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ರುಣ್ಣಸೋಕಾದಿ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತಪರಿತಾಪನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಂ ನ ಪೇತಾನಂ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹಿ ರುಣ್ಣಂ ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಮಗಧರಾಜೇನ ದಿನ್ನದಕ್ಖಿಣಾಯ ಸಾತ್ಥಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ।
೨೫. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ದೇನ್ತೇನ ರಞ್ಞಾ ಞಾತೀನಂ ಞಾತೀಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ನಿದಸ್ಸಿತೋ, ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪಾಕಟೋ ಕತೋ, ನಿದಸ್ಸನಂ ಪಾಕಟಂ ಕತಂ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿಪಿ ಏವಮೇವ ಞಾತೀಸು ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ತೇ ಚ ಪೇತೇ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಧಿಗಮೇನ್ತೇನ ಪೇತಾನಂ ಪೂಜಾ ಕತಾ ಉಳಾರಾ ‘‘ಸೋ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋತಿ ಞಾತೀಹಿ ಞಾತೀನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಂ। ಉಳಾರಾತಿ ಫೀತಾ ಸಮಿದ್ಧಾ। ಬಲನ್ತಿ ಕಾಯಬಲಂ। ಪಸುತನ್ತಿ ಉಪಚಿತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೋ ಞಾತಿಧಮ್ಮೋ ಚ ಅಯಂ ನಿದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಭಗವಾ ರಾಜಾನಂ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ। ಞಾತಿಧಮ್ಮದಸ್ಸನಞ್ಹೇತ್ಥ ಸನ್ದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಪೇತಾನ ಪೂಜಾ ಚ ಕತಾ ಉಳಾರಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾದಪೇಸಿ। ‘‘ಉಳಾರಾ’’ತಿ ಪಸಂಸನಞ್ಹೇತ್ಥ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪೂಜಾಕರಣೇ ಸಮಾದಪನಂ। ‘‘ಬಲಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಮನುಪ್ಪದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮುತ್ತೇಜೇಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನಞ್ಹೇತ್ಥ ಏವಂವಿಧಾನಂ ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನೇ ಉಸ್ಸಾಹವಡ್ಢನೇನ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಹಂಸೇಸಿ। ಪುಞ್ಞಪಸವನಕಿತ್ತನಞ್ಹೇತ್ಥ ತಸ್ಸ ಯಥಾಭುಚ್ಚಗುಣಸಂವಣ್ಣನಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೂಪಪತ್ತಿಆದೀನವಸಂವಣ್ಣನೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯಾನಂ ಯೋನಿಸೋ ಪದಹತಂ
ತಿರೋಕುಟ್ಟಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಪಞ್ಚಪುತ್ತಖಾದಕಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ನಗ್ಗಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣರೂಪಾಸೀತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಪಞ್ಚಪುತ್ತಖಾದಕಪೇತಿಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಕಿರ ಅವಿದೂರೇ ಗಾಮಕೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ವಞ್ಝಾ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಞಾತಕಾ ಏತದವೋಚುಂ – ‘‘ತವ ಪಜಾಪತಿ ವಞ್ಝಾ, ಅಞ್ಞಂ ತೇ ಕಞ್ಞಂ ಆನೇಮಾ’’ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸೋ ಭರಿಯಾಯ ಸಿನೇಹೇನ ನ ಇಚ್ಛಿ। ಅಥಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಂ ಏವಮಾಹ
ತದಾ ಜನಪದೇ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠ ಥೇರಾ ಸತ್ಥು ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ ವಾಸಂ ಉಪಗಚ್ಛಿಂಸು। ಅಥ ಸಾ ಪೇತೀ ಥೇರಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತೇಸು ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ತಂ ಪೇತಿಂ –
೨೬.
‘‘ನಗ್ಗಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣರೂಪಾಸಿ, ದುಗ್ಗನ್ಧಾ ಪೂತಿ ವಾಯಸಿ।
ಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಪರಿಕಿಣ್ಣಾ, ಕಾ ನು ತ್ವಂ ಇಧ ತಿಟ್ಠಸೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾಯ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ। ತತ್ಥ ನಗ್ಗಾತಿ ನಿಚ್ಚೋಳಾ। ದುಬ್ಬಣ್ಣರೂಪಾಸೀತಿ ಣವಿರೂಪಾ ಅತಿವಿಯ ಬೀಭಚ್ಛರೂಪೇನ ದುಗ್ಗನ್ಧಾತಿ ಅನಿಟ್ಠಗನ್ಧಾ। ಪೂತಿ ವಾಯಸೀತಿ ಸರೀರತೋ ಕುಣಪಗನ್ಧಂ ವಾಯಸಿ। ಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಪರಿಕಿಣ್ಣಾತಿ ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಆಕಿಣ್ಣಾ। ಕಾ ನು ತ್ವಂ ಇಧ ತಿಟ್ಠಸೀತಿ ಕಾ ನಾಮ ಏವರೂಪಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠಸಿ, ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಚರಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಥ ಸಾ ಪೇತೀ ಮಹಾಥೇರೇನ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂವೇಗಂ ಜನೇನ್ತೀ –
೨೭.
‘‘ಅಹಂ
ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಪೇತಲೋಕಂ ಇತೋ ಗತಾ॥
೨೮.
‘‘ಕಾಲೇನ ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತಾನಿ, ಸಾಯಂ ಪಞ್ಚ ಪುನಾಪರೇ।
ವಿಜಾಯಿತ್ವಾನ ಖಾದಾಮಿ, ತೇಪಿ ನಾ ಹೋನ್ತಿ ಮೇ ಅಲಂ॥
೨೯.
‘‘ಪರಿಡಯ್ಹತಿ
ಪಾನೀಯಂ ನ ಲಭೇ ಪಾತುಂ, ಪಸ್ಸ ಮಂ ಬ್ಯಸನಂ ಗತ’’ನ್ತಿ॥ –
ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
೨೭. ತತ್ಥ ಭದನ್ತೇತಿ ಥೇರಂ ಗಾರವೇನ ಆಲಪತಿ। ದುಗ್ಗತಾತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗತಾ। ಯಮಲೋಕಿಕಾತಿ ‘‘ಯಮಲೋಕೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಪೇತಲೋಕೇ ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವೇನ ವಿದಿತಾ। ಇತೋ ಗತಾತಿ ಇತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ಪೇತಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಗತಾ, ಉಪಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೮. ಕಾಲೇನಾತಿ ರತ್ತಿಯಾ ವಿಭಾತಕಾಲೇ। ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಕರಣವಚನಂ। ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತಾನೀತಿ ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತೇ। ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಸಾಯಂ ಪಞ್ಚ ಪುನಾಪರೇತಿ ಸಾಯನ್ಹಕಾಲೇ ಪುನ ಅಪರೇ ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತೇ ಖಾದಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಜಾಯಿತ್ವಾನಾತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ದಸ ದಸ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯಿತ್ವಾ। ತೇಪಿ ನಾ ಹೋನ್ತಿ ಮೇ ಅಲನ್ತಿ ತೇಪಿ ದಸಪುತ್ತಾ ಏಕದಿವಸಂ ಮಯ್ಹಂ ಖುದಾಯ ಪಟಿಘಾತಾಯ ಅಹಂ ಪರಿಯತ್ತಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಞ್ಹೇತ್ಥ ನಾ-ಇತಿ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
೨೯. ಪರಿಡಯ್ಹತಿ ಧೂಮಾಯತಿ ಖುದಾಯ ಹದಯಂ ಮಮಾತಿ ಖುದಾಯ ಜಿಘಚ್ಛಾಯ ಬಾಧಿಯಮಾನಾಯ ಮಮ ಹದಯಪದೇಸೋ ಉದರಗ್ಗಿನಾ ಪರಿಸಮನ್ತತೋ ಝಾಯತಿ ಧೂಮಾಯತಿ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ। ಪಾನೀಯಂ ನ ಲಭೇ ಪಾತುನ್ತಿ ಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತಾ ಪಸ್ಸ ಮಂ ಬ್ಯಸನಂ ಗತನ್ತಿ ಪೇತೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಸಾಧಾರಣಞ್ಚ ಇಮಂ ಈದಿಸಂ ಬ್ಯಸನಂ ಉಪಗತಂ ಮಂ ಪಸ್ಸ, ಭನ್ತೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಅನುಭವಿಯಮಾನಂ ದುಕ್ಖಂ ಥೇರಸ್ಸ ಪವೇದೇಸಿ।
ತಂ
೩೦.
‘‘ಕಿಂ ನು ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ, ಮನಸಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಕತಂ।
ಕಿಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ, ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಸೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದುಚ್ಚರಿತಂ। ಕಿಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನಾತಿ ಕೀದಿಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇನ, ಕಿಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ, ಉದಾಹು ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಕೇನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ।
ಅಥ
೩೧.
‘‘ಸಪತೀ ಮೇ ಗಬ್ಭಿನೀ ಆಸಿ, ತಸ್ಸಾ ಪಾಪಂ ಅಚೇತಯಿಂ।
ಸಾಹಂ ಪದುಟ್ಠಮನಸಾ, ಅಕರಿಂ ಗಬ್ಭಪಾತನಂ॥
೩೨.
‘‘ತಸ್ಸ ದ್ವೇಮಾಸಿಕೋ ಗಬ್ಭೋ, ಲೋಹಿತಞ್ಞೇವ ಪಗ್ಘರಿ।
ತದಸ್ಸಾ ಮಾತಾ ಕುಪಿತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಞಾತೀ ಸಮಾನಯಿ।
ಸಪಥಞ್ಚ ಮಂ ಅಕಾರೇಸಿ, ಪರಿಭಾಸಾಪಯೀ ಚ ಮಂ॥
೩೩.
‘‘ಸಾಹಂ ಘೋರಞ್ಚ ಸಪಥಂ, ಮುಸಾವಾದಂ ಅಭಾಸಿಸಂ।
‘ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ಸಚೇ ತಂ ಪಕತಂ ಮಯಾ’॥
೩೪.
‘‘ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇನ, ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಚೂಭಯಂ।
ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ।
೩೧-೩೨. ತತ್ಥ ಸಪತೀತಿ ಸಮಾನಪತಿಕಾ ಇತ್ಥೀ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಸಾ ಪಾಪಂ ಅಚೇತಯಿನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸಪತಿಯಾ ಪಾಪಂ ಲುದ್ದಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಚೇತಯಿಂ। ಪದುಟ್ಠಮನಸಾತಿ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ, ಪದುಟ್ಠೇನ ವಾ ಮನಸಾ। ದ್ವೇಮಾಸಿಕೋತಿ ದ್ವೇಮಾಸಜಾತೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವೇಮಾಸಿಕಾ। ಲೋಹಿತಞ್ಞೇವ ಪಗ್ಘರೀತಿ ವಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ರುಹಿರಞ್ಞೇವ ಹುತ್ವಾ ವಿಸ್ಸನ್ದಿ। ತದಸ್ಸಾ ಮಾತಾ ಕುಪಿತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಞಾತೀ ಸಮಾನಯೀತಿ ತದಾ ಅಸ್ಸಾ ಸಪತಿಯಾ
೩೩-೩೪. ಸಪಥನ್ತಿ ಪರಿಭಾಸಾಪಯೀತಿ ಭಯೇನ ತಜ್ಜಾಪೇಸಿ। ಸಪಥಂ ಮುಸಾವಾದಂ ಅಭಾಸಿಸನ್ತಿ ‘‘ಸಚೇ ತಂ ಮಯಾ ಕತಂ, ಈದಿಸೀ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಕತಮೇವ ಪಾಪಂ ಅಕತಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಮುಸಾವಾದಂ ಅಭೂತಂ ಸಪಥಂ ಅಭಾಸಿಂ। ಮುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ಸಚೇತಂ ಪಕತಂ ಮಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭಪಾತನವಸೇನ ಪಕತಸ್ಸ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಸ್ಸ। ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಚಾತಿ ಮುಸಾವಾದಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ। ಉಭಯನ್ತಿ ಉಭಯಸ್ಸಪಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಭಯೇನ ವಿಪಾಕೇನ। ಕರಣತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತಾತಿ ಪಸವನವಸೇನ ಪರಿಭಿಜ್ಜನವಸೇನ ಚ ಪುಬ್ಬೇನ ಚ ಲೋಹಿತೇನ ಚ ಮಕ್ಖಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಏವಂ ಸಾ ಪೇತೀ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಪವೇದೇತ್ವಾ ಪುನ ಥೇರೇ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಾಮೇ ಅಸುಕಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಇಸ್ಸಾಪಕತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ಪೇತಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ತಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗಚ್ಛಥ, ಸೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾನಂ ದಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಮಯ್ಹಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇಯ್ಯಾಥ, ಏವಂ ಮೇ ಇತೋ ಪೇತಲೋಕತೋ ಮುತ್ತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಥೇರಾ ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಾ ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ತಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು। ಕುಟಮ್ಬಿಕೋ ಥೇರೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರೇ ಆಸನೇಸು ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಪಣೀತೇನ ಆಹಾರೇನ ಭೋಜೇತುಂ ಆರಭಿ। ಥೇರಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತಂ ದಾನಂ ತಸ್ಸಾ ಪೇತಿಯಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇಸುಂ। ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಚ ಸಾ ಪೇತೀ ತತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅಪೇತಾ ಉಳಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಯಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಅಥ ಥೇರಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಭಗವಾ ಚ ತಮತ್ಥಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಮಹಾಜನೋ ಪಟಿಲದ್ಧಸಂವೇಗೋ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರತೋ ಪಟಿವಿರಮಿ। ಏವಂ ಸಾ ದೇಸನಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಅಹೋಸೀತಿ।
ಪಞ್ಚಪುತ್ತಖಾದಕಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸತ್ತಪುತ್ತಖಾದಕಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ನಗ್ಗಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣರೂಪಾಸೀತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ತಪುತ್ತಖಾದಕಪೇತಿಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಕಿರ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ದ್ವೇ ಪುತ್ತಾ ಅಹೇಸುಂ – ಪಠಮವಯೇ ಠಿತಾ ರೂಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸೀಲಾಚಾರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ತೇಸಂ ಮಾತಾ ‘‘ಪುತ್ತವತೀ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪುತ್ತಬಲೇನ ಭತ್ತಾರಂ ಅತಿಮಞ್ಞತಿ। ಸೋ ಭರಿಯಾಯ ಅವಮಾನಿತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ನಮಾನಸೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಞಂ ಆನೇಸಿ। ಸಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಗಬ್ಭಿನೀ ಅಹೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠಭರಿಯಾ ಇಸ್ಸಾಪಕತಾ ಅಞ್ಞತರಂ ವೇಜ್ಜಂ ಆಮಿಸೇನ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ತಸ್ಸಾ ತೇಮಾಸಿಕಂ ಗಬ್ಭಂ ಪಾತೇಸಿ। ಅಥ ಸಾ ಞಾತೀಹಿ ಚ ಭತ್ತಾರಾ ಚ ‘‘ತಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಬ್ಭೋ ಪಾತಿತೋ’’ತಿ ಪುಟ್ಠಾ ‘‘ನಾಹಂ ಪಾತೇಮೀ’’ತಿ ಮುಸಾ ವತ್ವಾ ತೇಹಿ ಅಸದ್ದಹನ್ತೇಹಿ ‘‘ಸಪಥಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯಿತ್ವಾ ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ನಿಚ್ಚಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಾ ಚ ಮಕ್ಖಿಕಾಪರಿಕಿಣ್ಣಾ ಚ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಸಪಥಂ ಅಕಾಸಿ।
ಸಾ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭಪಾತನಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಚ ಫಲೇನೇವ ಪೇತಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪುತ್ತನಯೇನ ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದನ್ತೀ ತಸ್ಸೇವ ಗಾಮಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ವಿಚರತಿ। ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಥೇರಾ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ರತ್ತಿಯಂ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸುಂ। ಅಥ ಸಾ ಪೇತೀ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಗಾಥಾಯ ಪುಚ್ಛಿ –
೩೫.
‘‘ನಗ್ಗಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣರೂಪಾಸಿ, ದುಗ್ಗನ್ಧಾ ಪೂತಿ ವಾಯಸಿ।
ಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಪರಿಕಿಣ್ಣಾ, ಕಾ ನು ತ್ವಂ ಇಧ ತಿಟ್ಠಸೀ’’ತಿ॥
ಸಾ ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠಾ ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಪಟಿವಚನಂ ಅದಾಸಿ –
೩೬.
‘‘ಅಹಂ ಭದನ್ತೇ ಪೇತೀಮ್ಹಿ, ದುಗ್ಗತಾ ಯಮಲೋಕಿಕಾ।
ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಪೇತಲೋಕಂ ಇತೋ ಗತಾ॥
೩೭.
‘‘ಕಾಲೇನ ಸತ್ತ ಪುತ್ತಾನಿ, ಸಾಯಂ ಸತ್ತ ಪುನಾಪರೇ।
ವಿಜಾಯಿತ್ವಾನ ಖಾದಾಮಿ, ತೇಪಿ ನಾ ಹೋನ್ತಿ ಮೇ ಅಲಂ॥
೩೮.
‘‘ಪರಿಡಯ್ಹತಿ
ನಿಬ್ಬುತಿಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮಿ, ಅಗ್ಗಿದಡ್ಢಾವ ಆತಪೇ’’ತಿ॥
೩೮. ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬುತಿನ್ತಿ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದುಕ್ಖಸ್ಸ ವೂಪಸಮಂ। ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ನ ಲಭಾಮಿ। ಅಗ್ಗಿದಡ್ಢಾವ ಆತಪೇತಿ ಅತಿಉಣ್ಹಆತಪೇ ಅಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹಮಾನಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬುತಿಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಥೇರೋ ತಾಯ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –
೩೯.
‘‘ಕಿಂ ನು ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ, ಮನಸಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಕತಂ।
ಕಿಸ್ಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ, ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಸೀ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಮಾಹ।
ಅಥ ಸಾ ಪೇತೀ ಅತ್ತನೋ ಪೇತಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಞ್ಚ ಪುತ್ತಮಂಸಖಾದನಕಾರಣಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೀ –
೪೦.
‘‘ಅಹೂ ಮಯ್ಹಂ ದುವೇ ಪುತ್ತಾ, ಉಭೋ ಸಮ್ಪತ್ತಯೋಬ್ಬನಾ।
ಸಾಹಂ ಪುತ್ತಬಲೂಪೇತಾ, ಸಾಮಿಕಂ ಅತಿಮಞ್ಞಿಸಂ॥
೪೧.
‘‘ತತೋ ಮೇ ಸಾಮಿಕೋ ಕುದ್ಧೋ, ಸಪತಿಂ ಮಯ್ಹಮಾನಯಿ।
ಸಾ ಚ ಗಬ್ಭಂ ಅಲಭಿತ್ಥ, ತಸ್ಸಾ ಪಾಪಂ ಅಚೇತಯಿಂ॥
೪೨.
‘‘ಸಾಹಂ ಪದುಟ್ಠಮನಸಾ, ಅಕರಿಂ ಗಬ್ಭಪಾತನಂ।
ತಸ್ಸ ತೇಮಾಸಿಕೋ ಗಬ್ಭೋ, ಪೂತಿಲೋಹಿತಕೋ ಪತಿ॥
೪೩.
‘‘ತದಸ್ಸಾ ಮಾತಾ ಕುಪಿತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಞಾತೀ ಸಮಾನಯಿ।
ಸಪಥಞ್ಚ ಮಂ ಕಾರೇಸಿ, ಪರಿಭಾಸಾಪಯೀ ಚ ಮಂ॥
೪೪.
‘‘ಸಾಹಂ ಘೋರಞ್ಚ ಸಪಥಂ, ಮುಸಾವಾದಂ ಅಭಾಸಿಸಂ।
‘ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ಸಚೇ ತಂ ಪಕತಂ ಮಯಾ’॥
೪೫.
‘‘ತಸ್ಸ
ಪುತ್ತಮಂಸಾನಿ ಖಾದಾಮಿ, ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಮಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ॥ – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
೪೦-೪೫. ತತ್ಥ ಪುತ್ತಬಲೂಪೇತಾತಿ ಪುತ್ತಬಲೇನ ಉಪೇತಾ, ಪುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಲದ್ಧಬಲಾ। ಅತಿಮಞ್ಞಿಸನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞಿಂ ಅವಮಞ್ಞಿಂ। ಪೂತಿಲೋಹಿತಕೋ ಪತೀತಿ ಕುಣಪಲೋಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಗಬ್ಭೋ ಪರಿಪತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನನ್ತರಸದಿಸಮೇವ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಥೇರಾ, ಇಧ ಸಮ್ಬಹುಲಾ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಪುತ್ತಾ, ಇಧ ಸತ್ತಾತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋತಿ।
ಸತ್ತಪುತ್ತಖಾದಕಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣಾನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಗೋಣಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಕಿಂ ನು ಉಮ್ಮತ್ತರೂಪೋ ವಾತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಮತಪಿತಿಕಂ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ। ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಪಿತಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಸೋ ಪಿತು ಮರಣೇನ ಸೋಕಸನ್ತತ್ತಹದಯೋ ರೋದಮಾನೋ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ಪಿಯ ವಿಚರನ್ತೋ ಯಂ ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ತಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅಪಿ ಮೇ ಪಿತರಂ ಪಸ್ಸಿತ್ಥಾ’’ತಿ? ನ ಕೋಚಿ ತಸ್ಸ ಸೋಕಂ ವಿನೋದೇತುಂ ಅಸಕ್ಖಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ಹದಯೇ ಘಟೇ ಪದೀಪೋ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಜ್ಜಲತಿ।
ಸತ್ಥಾ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಅತೀತಕಾರಣಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸೋಕಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾಸಮಣಂ ಅನಾದಾಯ ತಸ್ಸ ಘರದ್ವಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಸೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಗೇಹಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸಯಂ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಪಿತು ಗತಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಾಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ, ‘‘ಉಪಾಸಕ, ಕಿಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪಿತರಂ ಪುಚ್ಛಸಿ, ಉದಾಹು ಅತೀತೇ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಬಹೂ ಕಿರ ಮಯ್ಹಂ ಪಿತರೋ’’ತಿ ತನುಭೂತಸೋಕೋ ಥೋಕಂ ಮಜ್ಝತ್ತತಂ ಪಟಿಲಭಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಸೋಕವಿನೋದನಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಗತಸೋಕಂ ಕಲ್ಲಚಿತ್ತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಅಗಮಾಸಿ।
ಅಥ
ಅತೀತೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಗಹಪತಿಕಸ್ಸ ಪಿತಾ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಸೋ ಪಿತು ಮರಣೇನ ಸೋಕಪರಿದೇವಸಮಾಪನ್ನೋ
೪೬.
‘‘ಕಿಂ ನು ಉಮ್ಮತ್ತರೂಪೋವ, ಲಾಯಿತ್ವಾ ಹರಿತಂ ತಿಣಂ।
ಖಾದ ಖಾದಾತಿ ಲಪಸಿ, ಗತಸತ್ತಂ ಜರಗ್ಗವಂ॥
೪೭.
‘‘ನ ಹಿ ಅನ್ನೇನ ಪಾನೇನ, ಮತೋ ಗೋಣೋ ಸಮುಟ್ಠಹೇ।
ತ್ವಂಸಿ ಬಾಲೋ ಚ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಯಥಾ ತಞ್ಞೋವ ದುಮ್ಮತೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಿಂ ನೂತಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ। ಉಮ್ಮತ್ತರೂಪೋವಾತಿ ಉಮ್ಮತ್ತಕಸಭಾವೋ ವಿಯ ಚಿತ್ತಕ್ಖೇಪಂ ಪತ್ತೋ ವಿಯ। ಲಾಯಿತ್ವಾತಿ ಹರಿತಂ ತಿಣನ್ತಿ ಅಲ್ಲತಿಣಂ। ಲಪಸಿ ವಿಲಪಸಿ। ಗತಸತ್ತನ್ತಿ ವಿಗತಜೀವಿತಂ। ಜರಗ್ಗವನ್ತಿ ಬಲಿಬದ್ದಂ ಅನ್ನೇನ ಪಾನೇನಾತಿ ತಯಾ ದಿನ್ನೇನ ಹರಿತತಿಣೇನ ವಾ ಪಾನೀಯೇನ ವಾ। ಮತೋ ಗೋಣೋ ಸಮುಟ್ಠಹೇತಿ ಕಾಲಕತೋ ಗೋಣೋ ಲದ್ಧಜೀವಿತೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಹಿ ಸಮುಟ್ಠಹೇಯ್ಯ। ತ್ವಂಸಿ ಬಾಲೋ ಚ ದುಮ್ಮೇಧೋತಿ ತ್ವಂ ಬಾಲ್ಯಯೋಗತೋ ಬಾಲೋ, ಮೇಧಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ದುಮ್ಮೇಧೋ ಅಸಿ। ಯಥಾ ತಞ್ಞೋವ ದುಮ್ಮತೀತಿ ಯಥಾ ತಂ ಅಞ್ಞೋಪಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋ ವಿಪ್ಪಲಪೇಯ್ಯ, ಏವಂ ತ್ವಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ವಿಪ್ಪಲಪಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ತನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ।
ತಂ
೪೮.
‘‘ಇಮೇ ಪಾದಾ ಇದಂ ಸೀಸಂ, ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸವಾಲಧಿ।
ನೇತ್ತಾ ತಥೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಯಂ ಗೋಣೋ ಸಮುಟ್ಠಹೇ॥
೪೯.
‘‘ನಾಯ್ಯಕಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದಾ, ಕಾಯೋ ಸೀಸಞ್ಚ ದಿಸ್ಸತಿ।
ರುದಂ ಮತ್ತಿಕಥೂಪಸ್ಮಿಂ, ನನು ತ್ವಞ್ಞೇವ ದುಮ್ಮತೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅಭಾಸಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಇಮಸ್ಸ ಗೋಣಸ್ಸ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದಾ, ಇದಂ ಸೀಸಂ, ಸಹ ವಾಲಧಿನಾ ವತ್ತತೀತಿ ಸವಾಲಧಿ ಅಯಂ ಕಾಯೋ। ಇಮಾನಿ ಚ ನೇತ್ತಾ ನಯನಾನಿ ಯಥಾ ಮರಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ತಥೇವ ಅಭಿನ್ನಸಣ್ಠಾನಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಅಯಂ ಗೋಣೋ ಸಮುಟ್ಠಹೇತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಅಯಂ ಗೋಣೋ ಸಮುಟ್ಠಹೇಯ್ಯ ಸಮುತ್ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ। ‘‘ಮಞ್ಞೇ ಗೋಣೋ ಸಮುಟ್ಠಹೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಯಂ ಗೋಣೋ ಸಹಸಾಪಿ ಕಾಯಂ ಸಮುಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅಹಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಮೇ ಮಞ್ಞನಾ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯ್ಯಕಸ್ಸ ನ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಕಾಯೋ ಸೀಸಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕೇವಲಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕತೇ ಮತ್ತಿಕಾಮಯೇ ಥೂಪೇ ರುದನ್ತೋ ಸತಗುಣೇನ ಸಹಸ್ಸಗುಣೇನ, ತಾತ, ತ್ವಞ್ಞೇವ ದುಮ್ಮತಿ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋ, ಭಿಜ್ಜನಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ವಿಜಾನತಂ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾತಿ ಪಿತು ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ।
ತಂ
೫೦.
‘‘ಆದಿತ್ತಂ ವತ ಮಂ ಸನ್ತಂ, ಘತಸಿತ್ತಂವ ಪಾವಕಂ।
ವಾರಿನಾ ವಿಯ ಓಸಿಞ್ಚಂ, ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾಪಯೇ ದರಂ॥
೫೧.
‘‘ಅಬ್ಬಹೀ ವತ ಮೇ ಸಲ್ಲಂ, ಸೋಕಂ ಹದಯನಿಸ್ಸಿತಂ।
ಯೋ ಮೇ ಸೋಕಪರೇತಸ್ಸ, ಪಿತುಸೋಕಂ ಅಪಾನುದಿ॥
೫೨.
‘‘ಸ್ವಾಹಂ
ನ ಸೋಚಾಮಿ ನ ರೋದಾಮಿ, ತವ ಸುತ್ವಾನ ಮಾಣವ॥
೫೩.
‘‘ಏವಂ ಕರೋನ್ತಿ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ, ಯೇ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ।
ವಿನಿವತ್ತಯನ್ತಿ ಸೋಕಮ್ಹಾ, ಸುಜಾತೋ ಪಿತರಂ ಯಥಾ’’ತಿ॥ –
ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ಆದಿತ್ತನ್ತಿ ಸೋಕಗ್ಗಿನಾ ಆದಿತ್ತಂ ಜಲಿತಂ। ಸನ್ತನ್ತಿ ಸಮಾನಂ। ಪಾವಕನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿ। ವಾರಿನಾ ವಿಯ ಓಸಿಞ್ಚನ್ತಿ ಉದಕೇನ ಅವಸಿಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ। ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾಪಯೇ ದರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಮೇ ಚಿತ್ತದರಥಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸಿ। ಅಬ್ಬಹೀ ವತಾತಿ ನೀಹರಿ ವತ। ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಸೋಕಸಲ್ಲಂ। ಹದಯನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸಲ್ಲಭೂತಂ। ಸೋಕಪರೇತಸ್ಸಾತಿ ಸೋಕೇನ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ। ಪಿತುಸೋಕನ್ತಿ ಪಿತರಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸೋಕಂ। ಅಪಾನುದೀತಿ ಅಪನೇಸಿ। ತವ ಸುತ್ವಾನ ಮಾಣವಾತಿ, ಕುಮಾರ, ತವ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪನ ನ ಸೋಚಾಮಿ ನ ರೋದಾಮಿ। ಸುಜಾತೋ ಪಿತರಂ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ಅಯಂ ಸುಜಾತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಿತರಂ ಸೋಕತೋ ವಿನಿವತ್ತೇಸಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯೇ ಅನುಕಮ್ಪಕಾ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಸೀಲಾ
ಮಾಣವಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಿತಾ ಅಪಗತಸೋಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸೀಸಂ ನಹಾಯಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣೋ ಅಹೋಸಿ। ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಸಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬಹೂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು। ತದಾ ಸುಜಾತೋ ಲೋಕನಾಥೋ ಅಹೋಸೀತಿ।
ಗೋಣಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಮಹಾಪೇಸಕಾರಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಗೂಥಞ್ಚ ಮುತ್ತಂ ರುಹಿರಞ್ಚ ಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಪೇಸಕಾರಪೇತಿಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ದ್ವಾದಸಮತ್ತಾ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಸನಯೋಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ವೀಮಂಸನ್ತಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಅಞ್ಞತರಂ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನಂ ರಮಣೀಯಂ ಅರಞ್ಞಾಯತನಂ ತಸ್ಸ ಚ ನಾತಿದೂರೇ ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಗೋಚರಗಾಮಂ ದಿಸ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿಂ ವಸಿತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಂಸು। ತತ್ಥ ಏಕಾದಸ ಪೇಸಕಾರಾ ಪಟಿವಸನ್ತಿ, ತೇ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸಾ
ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಕಪೇಸಕಾರೋ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಹಿ, ಇತರೇ ಏಕೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು। ಜೇಟ್ಠಕಪೇಸಕಾರಸ್ಸ ಭರಿಯಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಮಚ್ಛರಿನೀ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಸೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಕನಿಟ್ಠಭಗಿನಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ನಿಯ್ಯಾದೇಸಿ। ಸಾ ಸದ್ಧಾ
ತತ್ಥ ಜೇಟ್ಠಪೇಸಕಾರೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಯಂ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನಾ ರುಕ್ಖದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ಕದರಿಯಾ ಭರಿಯಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ವಸನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಪೇತೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸಾ ನಗ್ಗಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣರೂಪಾ ಜಿಘಚ್ಛಾಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತಾ ತಸ್ಸ ಭೂಮದೇವಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ, ಸಾಮಿ, ನಿಚ್ಚೋಳಾ ಅತಿವಿಯ ಜಿಘಚ್ಛಾಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತಾ ವಿಚರಾಮಿ, ದೇಹಿ ಮೇ ವತ್ಥಂ ಅನ್ನಪಾನಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸಾ ದಿಬ್ಬಂ ಉಳಾರಂ ಅನ್ನಪಾನಂ ಉಪನೇಸಿ। ತಂ ತಾಯ ಗಹಿತಮತ್ತಮೇವ ಗೂಥಮುತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಞ್ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಾಟಕಞ್ಚ ದಿನ್ನಂ ತಾಯ ಪರಿದಹಿತಂ ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಅಯೋಮಯಪಟ್ಟಂ ಹೋತಿ। ಸಾ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತೀ ತಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಕನ್ದನ್ತೀ ವಿಚರತಿ।
ತೇನ
೫೪.
‘‘ಗೂಥಞ್ಚ ಮುತ್ತಂ ರುಹಿರಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಂ, ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ಕಿಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ।
ಅಯಂ ನು ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ ನಾರೀ, ಯಾ ಸಬ್ಬದಾ ಲೋಹಿತಪುಬ್ಬಭಕ್ಖಾ॥
೫೫.
‘‘ನವಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಸುಭಾನಿ ಚೇವ, ಮುದೂನಿ ಸುದ್ಧಾನಿ ಚ ಲೋಮಸಾನಿ।
ದಿನ್ನಾನಿ ಮಿಸ್ಸಾ ಕಿತಕಾ ಭವನ್ತಿ, ಅಯಂ ನು ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ ನಾರೀ’’ತಿ॥ –
ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ। ತತ್ಥ ಕಿಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋತಿ ಕೀದಿಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ, ಯಂ ಏಸಾ ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚನುಭವತೀತಿ। ಅಯಂ ನು ಕಿಂ ಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ ನಾರೀತಿ ಅಯಂ ಇತ್ಥೀ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಮ್ಮಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕಾಸಿ। ಯಾ ಸಬ್ಬದಾ ಲೋಹಿತಪುಬ್ಬಭಕ್ಖಾತಿ ಯಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ರುಹಿರಪುಬ್ಬಮೇವ ಭಕ್ಖತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ। ನವಾನೀತಿ ಪಚ್ಚಗ್ಘಾನಿ ತಾವದೇವ ಪಾತುಭೂತಾನಿ। ಸುಭಾನೀತಿ ಸುನ್ದರಾನಿ ದಸ್ಸನೀಯಾನಿ। ಮುದೂನೀತಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ। ಸುದ್ಧಾನೀತಿ ಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಾನಿ। ಲೋಮಸಾನೀತಿ ಸಲೋಮಕಾನಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ ದಿನ್ನಾನಿ ಮಿಸ್ಸಾ ಕಿತಕಾ ಭವನ್ತೀತಿ ಕಿತಕಕಣ್ಟಕಸದಿಸಾನಿ ಲೋಹಪಟ್ಟಸದಿಸಾನಿ ಭವನ್ತಿ। ‘‘ಕೀಟಕಾ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಖಾದಕಪಾಣಕವಣ್ಣಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏವಂ
೫೬.
‘‘ಭರಿಯಾ ಮಮೇಸಾ ಅಹು ಭದನ್ತೇ, ಅದಾಯಿಕಾ ಮಚ್ಛರಿನೀ ಕದರಿಯಾ।
ಸಾ ಮಂ ದದನ್ತಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ, ಅಕ್ಕೋಸತಿ ಚ ಪರಿಭಾಸತಿ ಚ॥
೫೭.
‘‘ಗೂಥಞ್ಚ
ಏತಂ ತೇ ಪರಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಹೋತು, ವತ್ಥಾ ಚ ತೇ ಕಿತಕಸಮಾ ಭವನ್ತು।
ಏತಾದಿಸಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಚರಿತ್ವಾ, ಇಧಾಗತಾ ಚಿರರತ್ತಾಯ ಖಾದತೀ’’ತಿ॥ –
ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ಅದಾಯಿಕಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅದಾನಸೀಲಾ। ಮಚ್ಛರಿನೀ ಕದರಿಯಾತಿ ಪಠಮಂ ಮಚ್ಛೇರಮಲಸ್ಸ ಸಭಾವೇನ ಮಚ್ಛರಿನೀ, ತಾಯ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸೇವನತಾಯ ಥದ್ಧಮಚ್ಛರಿನೀ, ತಾಯ ಕದರಿಯಾ ಅಹೂತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾ ತಮೇವ ಕದರಿಯತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾ ಮಂ ದದನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಏತಾದಿಸನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ಯಥಾವುತ್ತವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾದಿಂ ಚರಿತ್ವಾ। ಇಧಾಗತಾತಿ ಇಮಂ ಪೇತಲೋಕಂ ಆಗತಾ, ಪೇತತ್ತಭಾವಂ ಉಪಗತಾ। ಚಿರರತ್ತಾಯ ಖಾದತೀತಿ ಚಿರಕಾಲಂ ಗೂಥಾದಿಮೇವ ಖಾದತಿ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಅಕ್ಕುಟ್ಠಂ, ತೇನೇವಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಫಲಂ। ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಕ್ಕುಟ್ಠಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಥವಿಯಂ ಕಮನ್ತಕಸಙ್ಖಾತೇ ಮತ್ಥಕೇ ಅಸನಿಪಾತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಪತತಿ।
ಏವಂ ಸೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ತಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಹ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕೋಚಿ ಉಪಾಯೋ ಇಮಂ ಪೇತಲೋಕತೋ ಮೋಚೇತು’’ನ್ತಿ
ಮಹಾಪೇಸಕಾರಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಖಲ್ಲಾಟಿಯಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಕಾ ನು ಅನ್ತೋವಿಮಾನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಖಲ್ಲಾಟಿಯಪೇತಿಂ ಆರಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ಅತೀತೇ ಕಿರ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಾ ರೂಪೂಪಜೀವಿನೀ ಇತ್ಥೀ ಅಭಿರೂಪಾ ದಸ್ಸನೀಯಾ ಪಾಸಾದಿಕಾ ಪರಮಾಯ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅತಿಮನೋಹರಕೇಸಕಲಾಪೀ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಕೇಸಾ ನೀಲಾ ದೀಘಾ ತನೂ ಮುದೂ ಸಿನಿದ್ಧಾ ವೇಲ್ಲಿತಗ್ಗಾ ದ್ವಿಹತ್ಥಗಯ್ಹಾ ವಿಸಟ್ಠಾ ಯಾವ ಮೇಖಲಾ ಕಲಾಪಾ ಓಲಮ್ಬನ್ತಿ। ತಂ ತಸ್ಸಾ ಕೇಸಸೋಭಂ ದಿಸ್ವಾ ತರುಣಜನೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಸ್ಸಂ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ತಂ ಕೇಸಸೋಭಂ ಅಸಹಮಾನಾ ಇಸ್ಸಾಪಕತಾ ಕತಿಪಯಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಮನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಪರಿಚಾರಿಕದಾಸಿಂ ಆಮಿಸೇನ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ತಾಯ ತಸ್ಸಾ ಕೇಸೂಪಪಾತನಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ದಾಪೇಸುಂ। ಸಾ ಕಿರ ದಾಸೀ ತಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ನ್ಹಾನಿಯಚುಣ್ಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ಗಙ್ಗಾಯ ನದಿಯಾ ನ್ಹಾನಕಾಲೇ ತಸ್ಸಾ ಅದಾಸಿ
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸಾ ಏಕಂ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಘರಂ ನೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ತೇಲಸಂಸಟ್ಠಂ ದೋಣಿನಿಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ಪಿಞ್ಞಾಕಮದಾಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ। ಸಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ಉಪರಿ ಛತ್ತಂ ಧಾರಯಮಾನಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸೋ ಚ ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಹಂಸೇನ್ತೋ ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಸಾ ಚ ಇತ್ಥೀ ಅನುಮೋದನಕಾಲೇಯೇವ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕೇಸಾ ದೀಘಾ ತನೂ ಸಿನಿದ್ಧಾ ಮುದೂ ವೇಲ್ಲಿತಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ।
ಸಾ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲೇನ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ಏಕಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಕೇಸಾ ಪತ್ಥಿತಾಕಾರಾಯೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿಂಸು। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಾಟಕಾವಹರಣೇನ ಪನ ನಗ್ಗಾ ಅಹೋಸಿ। ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕನಕವಿಮಾನೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ನಗ್ಗಾವ ಹುತ್ವಾ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ। ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಿ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ
೫೮.
‘‘ಕಾ
ಉಪನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ಭದ್ದೇ, ಪಸ್ಸಾಮ ತಂ ಬಹಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ ಕಾ ನು ಅನ್ತೋವಿಮಾನಸ್ಮಿಂ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ವಿಮಾನಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ ಕಾ ನು ತ್ವಂ, ಕಿಂ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ, ಉದಾಹು ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ನೂಪನಿಕ್ಖಮೀತಿ ವಿಮಾನತೋ ನ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಉಪನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು, ಭದ್ದೇ, ಪಸ್ಸಾಮ ತಂ ಬಹಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ, ಭದ್ದೇ, ತಂ ಮಯಂ ಬಹಿ ಠಿತಂ ಪಸ್ಸಾಮ ದಟ್ಠುಕಾಮಮ್ಹಾ, ತಸ್ಮಾ ವಿಮಾನತೋ ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು। ‘‘ಉಪನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ಭದ್ದನ್ತೇ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಭದ್ದಂ ತೇ ಅತ್ಥೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಥಸ್ಸ ಸಾ ಅತ್ತನೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿಸುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀ –
೫೯.
‘‘ಅಟ್ಟೀಯಾಮಿ ಹರಾಯಾಮಿ, ನಗ್ಗಾ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಬಹಿ।
ಕೇಸೇಹಮ್ಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ಪುಞ್ಞಂ ಮೇ ಅಪ್ಪಕಂ ಕತ’’ನ್ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಟೀಯಾಮೀತಿ ನಗ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅಟ್ಟಿಕಾ ದುಕ್ಖಿತಾ ಅಮ್ಹಿ। ಹರಾಯಾಮೀತಿ ಲಜ್ಜಾಮಿ। ಕೇಸೇಹಮ್ಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ಕೇಸೇಹಿ ಅಮ್ಹಿ ಅಹಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾ ಪಾರುತಸರೀರಾ। ಪುಞ್ಞಂ ಮೇ ಅಪ್ಪಕಂ ಕತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕಂ ಪರಿತ್ತಂ ಮಯಾ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ಪಿಞ್ಞಾಕದಾನಮತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅಥಸ್ಸಾ ವಾಣಿಜೋ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ ದಾತುಕಾಮೋ –-
೬೦.
‘‘ಹನ್ದುತ್ತರೀಯಂ ದದಾಮಿ ತೇ, ಇದಂ ದುಸ್ಸಂ ನಿವಾಸಯ।
ಇದಂ ದುಸ್ಸಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಏಹಿ ನಿಕ್ಖಮ ಸೋಭನೇ।
ಉಪನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ಭದ್ದೇ, ಪಸ್ಸಾಮ ತಂ ಬಹಿಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ॥ –
ಗಾಥಮಾಹ ಹನ್ದಾತಿ ಗಣ್ಹ। ಉತ್ತರೀಯನ್ತಿ ಉಪಸಂಬ್ಯಾನಂ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದದಾಮಿ ತೇತಿ ತುಯ್ಹಂ ದದಾಮಿ। ಇದಂ ದುಸ್ಸಂ ನಿವಾಸಯಾತಿ ಇದಂ ಮಮ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ ತ್ವಂ ನಿವಾಸೇಹಿ। ಸೋಭನೇತಿ ಸುನ್ದರರೂಪೇ।
ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ ತಸ್ಸಾ ಉಪನೇಸಿ, ಸಾ ತಥಾ ದಿಯ್ಯಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅನುಪಕಪ್ಪನೀಯತಞ್ಚ, ಯಥಾ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ –
೬೧.
‘‘ಹತ್ಥೇನ ಹತ್ಥೇ ತೇ ದಿನ್ನಂ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ।
ಏಸೇತ್ಥುಪಾಸಕೋ ಸದ್ಧೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ॥
೬೨.
‘‘ಏತಂ ಅಚ್ಛಾದಯಿತ್ವಾನ, ಮಮ ದಕ್ಖಿಣಮಾದಿಸ।
ತಥಾಹಂ ಸುಖಿತಾ ಹೇಸ್ಸಂ, ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿನೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ ಹತ್ಥೇನ ಹತ್ಥೇ ತೇ ದಿನ್ನಂ, ನ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಕಪ್ಪತೀತಿ, ಮಾರಿಸ, ತವ ಹತ್ಥೇನ ಮಮ ಹತ್ಥೇ ತಯಾ ದಿನ್ನಂ ನ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಕಪ್ಪತಿ ನ ವಿನಿಯುಜ್ಜತಿ, ಉಪಭೋಗಯೋಗ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸೇತ್ಥುಪಾಸಕೋ ಸದ್ಧೋತಿ ಏಸೋ ರತನತ್ತಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸರಣಗಮನೇನ ಉಪಾಸಕೋ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸದ್ಧೋ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಜನಸಮೂಹೇ ಅತ್ಥಿ। ಏತಂ ಅಚ್ಛಾದಯಿತ್ವಾನ, ಮಮ ದಕ್ಖಿಣಮಾದಿಸಾತಿ ಏತಂ ಉಪಾಸಕಂ ಮಮ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಸಾಟಕಂ ಪರಿದಹಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಮಯ್ಹಂ ಆದಿಸ ಪತ್ತಿದಾನಂ ದೇಹಿ। ತಥಾಹಂ ಸುಖಿತಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ತಥಾ ಕತೇ ಅಹಂ ಸುಖಿತಾ ದಿಬ್ಬವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ।
ತಂ ಸುತ್ವಾ ವಾಣಿಜಾ ತಂ ಉಪಾಸಕಂ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾ ವತ್ಥಯುಗೇನ ಅಚ್ಛಾದೇಸುಂ। ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾ –
೬೩.
‘‘ತಞ್ಚ ತೇ ನ್ಹಾಪಯಿತ್ವಾನ, ವಿಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾನ ವಾಣಿಜಾ।
ವತ್ಥೇಹಚ್ಛಾದಯಿತ್ವಾನ, ತಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಮಾದಿಸುಂ॥
೬೪.
‘‘ಸಮನನ್ತರಾನುದ್ದಿಟ್ಠೇ
ಭೋಜನಚ್ಛಾದನಪಾನೀಯಂ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಇದಂ ಫಲಂ॥
೬೫.
‘‘ತತೋ
ಹಸನ್ತೀ ವಿಮಾನಾ ನಿಕ್ಖಮಿ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಇದಂ ಫಲ’’ನ್ತಿ॥ –
ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ ಅವೋಚುಂ।
೬೩. ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ತಂ ಉಪಾಸಕಂ। ಚ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ತೇತಿ ತೇ ವಾಣಿಜಾತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ ಗನ್ಧೇನ ವಿಲಿಮ್ಪೇತ್ವಾ। ವತ್ಥೇಹಚ್ಛಾದಯಿತ್ವಾನಾತಿ ವಣ್ಣಗನ್ಧರಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಭೋಜನಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ನಿವಾಸನಂ ಉತ್ತರೀಯನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ವತ್ಥೇಹಿ ಅಚ್ಛಾದೇಸುಂ, ದ್ವೇ ವತ್ಥಾನಿ ಅದಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಮಾದಿಸುನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಪೇತಿಯಾ ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಆದಿಸಿಂಸು।
೬೪. ಸಮನನ್ತರಾನುದ್ದಿಟ್ಠೇತಿ ಅನೂ-ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ತಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸಮನನ್ತರಮೇವ। ವಿಪಾಕೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಪೇತಿಯಾ ವಿಪಾಕೋ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಭೋಜನಚ್ಛಾದನಪಾನೀಯನ್ತಿ। ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದಿಬ್ಬಭೋಜನಸದಿಸಂ ಭೋಜನಞ್ಚ ನಾನಾವಿರಾಗವಣ್ಣಸಮುಜ್ಜಲಂ ದಿಬ್ಬವತ್ಥಸದಿಸಂ ವತ್ಥಞ್ಚ ಅನೇಕವಿಧಂ ಪಾನಕಞ್ಚ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಇದಂ ಈದಿಸಂ ಫಲಂ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ಯೋಜನಾ।
೬೫. ತತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಭೋಜನಾದಿಪಟಿಲಾಭತೋ ಪಚ್ಛಾ। ಸುದ್ಧಾತಿ ನ್ಹಾನೇನ ಸುದ್ಧಸರೀರಾ। ಸುಚಿವಸನಾತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ। ಕಾಸಿಕುತ್ತಮಧಾರಿನೀತಿ ಕಾಸಿಕವತ್ಥತೋಪಿ ಉತ್ತಮವತ್ಥಧಾರಿನೀ। ಹಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ತಾವ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಇದಂ ಫಲವಿಸೇಸ’’ನ್ತಿ ಪಕಾಸನವಸೇನ ಹಸಮಾನಾ ವಿಮಾನತೋ ನಿಕ್ಖಮಿ।
ಅಥ ತೇ ವಾಣಿಜಾ ಏವಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪುಞ್ಞಫಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪಾಸಕೇ ಸಞ್ಜಾತಗಾರವಬಹುಮಾನಾ ಕತಞ್ಜಲೀ ತಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿಂಸು। ಸೋಪಿ ತೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ತೇ ತಾಯ ವಿಮಾನಪೇತಿಯಾ ಕತಕಮ್ಮಂ –
೬೬.
‘‘ಸುಚಿತ್ತರೂಪಂ
ದೇವತೇ ಪುಚ್ಛಿತಾಚಿಕ್ಖ, ಕಿಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಿದಂ ಫಲ’’ನ್ತಿ॥ –
ಇಮಾಯ ಸುಚಿತ್ತರೂಪನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಮಾಲಾಕಮ್ಮಲತಾಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಚ ಸುಟ್ಠು ವಿಹಿತಚಿತ್ತರೂಪಂ। ರುಚಿರನ್ತಿ ರಮಣೀಯಂ ದಸ್ಸನೀಯಂ। ಕಿಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಿದಂ ಫಲನ್ತಿ ಕೀದಿಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಕಿಂ ದಾನಮಯಸ್ಸ ಉದಾಹು ಸೀಲಮಯಸ್ಸ ಇದಂ ಫಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಾ ತೇಹಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾ ‘‘ಮಯಾ ಕತಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಕಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ತಾವ ಇದಂ ಫಲಂ, ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ಆಯತಿಂ ನಿರಯೇ ಏದಿಸಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ತದುಭಯಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀ –
೬೭.
‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚರಮಾನಸ್ಸ, ದೋಣಿನಿಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ಅಹಂ।
ಅದಾಸಿಂ ಉಜುಭೂತಸ್ಸ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ॥
೬೮.
‘‘ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ, ವಿಪಾಕಂ ದೀಘಮನ್ತರಂ।
ಅನುಭೋಮಿ ವಿಮಾನಸ್ಮಿಂ, ತಞ್ಚ ದಾನಿ ಪರಿತ್ತಕಂ॥
೬೯.
‘‘ಉದ್ಧಂ
ಏಕನ್ತಕಟುಕಂ ಘೋರಂ, ನಿರಯಂ ಪಪತಿಸ್ಸಹಂ॥
೭೦.
‘‘ಚತುಕ್ಕಣ್ಣಂ ಚತುದ್ವಾರಂ, ವಿಭತ್ತಂ ಭಾಗಸೋ ಮಿತಂ।
ಅಯೋಪಾಕಾರಪರಿಯನ್ತಂ, ಅಯಸಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಂ॥
೭೧.
‘‘ತಸ್ಸ ಅಯೋಮಯಾ ಭೂಮಿ, ಜಲಿತಾ ತೇಜಸಾ ಯುತಾ।
ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತಂ, ಫರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಸಬ್ಬದಾ॥
೭೨.
‘‘ತತ್ಥಾಹಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ, ದುಕ್ಖಂ ವೇದಿಸ್ಸ ವೇದನಂ।
ಫಲಞ್ಚ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಸೋಚಾಮಹಂ ಭುಸ’’ನ್ತಿ॥ – ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ।
೬೭. ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚರಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರನ್ತಸ್ಸ। ದೋಣಿನಿಮ್ಮಜ್ಜನಿನ್ತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನತೇಲಂ ಪಿಞ್ಞಾಕಂ। ಉಜುಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಜಿಮ್ಹವಙ್ಕಕುಟಿಲಭಾವಕರಾನಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾತಿ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನೇನ ಚಿತ್ತೇನ।
೬೮-೬೯. ದೀಘಮನ್ತರನ್ತಿ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ದೀಘಅನ್ತರಂ ದೀಘಕಾಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಞ್ಚ ದಾನಿ ಪರಿತ್ತಕನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಪುಞ್ಞಫಲಂ ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಪರಿತ್ತಕಂ ಅಪ್ಪಾವಸೇಸಂ, ನ ಚಿರೇನೇವ ಇತೋ ಚವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉದ್ಧಂ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ, ಕಾಲಂಕಿರಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಉದ್ಧಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಉಪರಿ ಪಞ್ಚಮೇ ಮಾಸೇ ಮಮ ಕಾಲಂಕಿರಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಕನ್ತಕಟುಕನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅನಿಟ್ಠಛಫಸ್ಸಾಯತನಿಕಭಾವತೋ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಘೋರನ್ತಿ ದಾರುಣಂ। ನಿರಯನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಯೋ ಸುಖನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಿರಯ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ನರಕಂ। ಪಪತಿಸ್ಸಹನ್ತಿ ಪಪಹಿಸ್ಸಾಮಿ ಅಹಂ।
೭೦. ‘‘ನಿರಯ’’ನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುಕ್ಕಣ್ಣ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚತುಕ್ಕಣ್ಣನ್ತಿ ಚತುಕ್ಕೋಣಂ। ಚತುದ್ವಾರನ್ತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಚತೂಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಯುತ್ತಂ। ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಭತ್ತಂ।
ಭಾಗಸೋತಿ ಮಿತನ್ತಿ ತುಲಿತಂ। ಅಯೋಪಾಕಾರಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ಅಯೋಮಯೇನ ಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಅಯಸಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಯೋಪಟಲೇನೇವ ಉಪರಿ ಪಿಹಿತಂ।
೭೧-೭೨. ತೇಜಸಾ ಯುತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಜಾಲೇನ ಮಹತಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ನಿರನ್ತರಂ ಸಮಾಯುತಜಾಲಾ। ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತನ್ತಿ ಏವಂ ಪನ ಸಮನ್ತಾ ಬಹಿ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಯೋಜನಸತಂ ಯೋಜನಾನಂ ಸತಂ। ಸಬ್ಬದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ। ಫರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾನಿರಯೇ। ವೇದಿಸ್ಸನ್ತಿ ವೇದಿಸ್ಸಾಮಿ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮಿ। ಫಲಞ್ಚ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಈದಿಸಂ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ ಮಹಾ ಏವಂ ಕತಸ್ಸ ಪಾಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏವಂ ತಾಯ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಮ್ಮಫಲೇ ಆಯತಿಂ ನೇರಯಿಕಭಯೇ ಚ ಪಕಾಸಿತೇ
ಅಥ ತೇ ವಾಣಿಜಾ ತತೋ ಪಟ್ಟನತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪತ್ವಾ ಜೇತವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ತಂ ದುಸ್ಸಯುಗಂ ದತ್ವಾ ವನ್ದನಞ್ಚ ನಿವೇದೇತ್ವಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಸತ್ಥಾ ತಮತ್ಥಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ಸಾ ದೇಸನಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಿಕಾ ಜಾತಾ। ತೇ ಪನ ಉಪಾಸಕಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ದಕ್ಖಿಣಮಾದಿಸಿಂಸು। ಸಾ ಚ ತತೋ ಪೇತಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ವಿವಿಧರತನವಿಜ್ಜೋತಿತೇ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಕನಕವಿಮಾನೇ ಅಚ್ಛರಾಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ।
ಖಲ್ಲಾಟಿಯಪೇತಿವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ನಾಗಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಪುರತೋವ ಸೇತೇನ ಪಲೇತಿ ಹತ್ಥಿನಾತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥರಿ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ದ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪೇತೇ ಆರಮ್ಭ ವುತ್ತಂ। ಆಯಸ್ಮಾ ಕಿರ ಸಂಕಿಚ್ಚೋ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ ಖುರಗ್ಗೇಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ ತಿಂಸಮತ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ
ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ದ್ವೇ ಪುತ್ತಾ ಏಕಾ ಚ ಧೀತಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಜೇಟ್ಠಪುತ್ತೋ ತಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಮಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಂಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಆಯಸ್ಮಾ ಸಂಕಿಚ್ಚೋ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಮುದುಚಿತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಥ ನಂ ಸೋ ಉಪಾಸಕೋ ಆಹ – ‘‘ತ್ವಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ
ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಕಾಲೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸುಣಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಚ ಭಗಿನೀ ಚ ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಾ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮರತಾ ಚ ಅಹೇಸುಂ। ಏವಂ ತೇ ತಯೋ ಜನಾ ಯಥಾವಿಭವಂ ದಾನಾನಿ ದೇನ್ತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸಕ್ಕರಿಂಸು ಗರುಂ ಕರಿಂಸು ಮಾನೇಸುಂ ಪೂಜೇಸುಂ। ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪನ ನೇಸಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಾ
ಅಥ ಸಾಮಣೇರೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಭಿಭೂತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತದಿವಸಾ ವೀತಿವತ್ತಾ, ಗೇಹಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅನುಜಾನಾಥ ಮ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ನಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ‘‘ಅತ್ಥಙ್ಗತೇ ಸೂರಿಯೇ ಕಾಲಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸಿಯಾ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಏಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಸಿಪತನವಿಹಾರಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸೇನ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ತೇ ದ್ವೇ ದೇವಪುತ್ತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಭಗಿನಿಯಾ ತೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ
ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಸಂಕಿಚ್ಚೋ ಯಥಾ ಸೋ ಸಾಮಣೇರೋ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ, ತಥಾರೂಪಂ ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಂ ಆಹ – ‘‘ಪಸ್ಸಸಿ ತ್ವಂ, ಸಾಮಣೇರ, ಇಮೇ ಗಚ್ಛನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ ಇಮೇಹಿ ಕತಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ। ಸೋ ಹತ್ಥಿಯಾನಾದೀಹಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿ। ತೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ಯೇ ಪಚ್ಛತೋ ಪೇತಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ। ಸಾಮಣೇರೋ ತೇ ಪೇತೇ ಗಾಥಾಹಿ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ –
೭೩.
‘‘ಪುರತೋವ ಸೇತೇನ ಪಲೇತಿ ಹತ್ಥಿನಾ, ಮಜ್ಝೇ ಪನ ಅಸ್ಸತರೀರಥೇನ।
ಪಚ್ಛಾ ಚ ಕಞ್ಞಾ ಸಿವಿಕಾಯ ನೀಯತಿ, ಓಭಾಸಯನ್ತೀ ದಸ ಸಬ್ಬಸೋ ದಿಸಾ॥
೭೪.
‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪನ ಮುಗ್ಗರಹತ್ಥಪಾಣಿನೋ, ರುದಂಮುಖಾ ಛಿನ್ನಪಭಿನ್ನಗತ್ತಾ।
ಮನುಸ್ಸಭೂತಾ ಕಿಮಕತ್ಥ ಪಾಪಂ, ಯೇನಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪಿವಾಥ ಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ॥
ತತ್ಥ ಪುರತೋತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ। ಸೇತೇನಾತಿ ಪಣ್ಡರೇನ। ಪಲೇತೀತಿ ಗಚ್ಛತಿ। ಮಜ್ಝೇ ಪನಾತಿ ಹತ್ಥಿಂ ಆರುಳ್ಹಸ್ಸ ಸಿವಿಕಂ ಆರುಳ್ಹಾಯ ಚ ಅನ್ತರೇ। ಅಸ್ಸತರೀರಥೇನಾತಿ ಅಸ್ಸತರೀಯುತ್ತೇನ ರಥೇನ ಪಲೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ನೀಯತೀತಿ ವಹೀಯತಿ। ಓಭಾಸಯನ್ತೀ ದಸ ಸಬ್ಬಸೋ ದಿಸಾತಿ ಸಬ್ಬತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಾ ದಸ ದಿಸಾ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಹಿ ವತ್ಥಾಭರಣಾದಿಪ್ಪಭಾಹಿ ಚ ವಿಜ್ಜೋತಯಮಾನಾ। ಮುಗ್ಗರಹತ್ಥಪಾಣಿನೋತಿ ಮುಗ್ಗರಾ ಹತ್ಥಸಙ್ಖಾತೇಸು ಪಾಣೀಸು ಯೇಸಂ ತೇ ಮುಗ್ಗರಹತ್ಥಪಾಣಿನೋ, ಭೂಮಿಸಣ್ಹಕರಣೀಯಾದೀಸು ಪಾಣಿವೋಹಾರಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಹತ್ಥಸದ್ದೇನ ಪಾಣಿ ಏವ ವಿಸೇಸಿತೋ। ಛಿನ್ನಪಭಿನ್ನಗತ್ತಾತಿ ಮುಗ್ಗರಪ್ಪಹಾರೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಛಿನ್ನಪಭಿನ್ನಸರೀರಾ। ಪಿವಾಥಾತಿ ಪಿವಥ।
ಏವಂ
ಪವತ್ತಿಂ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಪಚ್ಚಭಾಸಿಂಸು –
೭೫.
‘‘ಪುರತೋವ
ಅಮ್ಹಾಕ ಪುತ್ತೋ ಅಹು ಜೇಟ್ಠಕೋ ಸೋ, ದಾನಾನಿ ದತ್ವಾನ ಸುಖೀ ಪಮೋದತಿ॥
೭೬.
‘‘ಯೋ
ಅಮ್ಹಾಕ ಪುತ್ತೋ ಅಹು ಮಜ್ಝಿಮೋ ಸೋ, ಅಮಚ್ಛರೀ ದಾನಪತೀ ವಿರೋಚತಿ॥
೭೭.
‘‘ಯಾ ಸಾ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಸಿವಿಕಾಯ ನೀಯತಿ, ನಾರೀ ಸಪಞ್ಞಾ ಮಿಗಮನ್ದಲೋಚನಾ।
ಅಮ್ಹಾಕ ಧೀತಾ ಅಹು ಸಾ ಕನಿಟ್ಠಿಕಾ, ಭಾಗಡ್ಢಭಾಗೇನ ಸುಖೀ ಪಮೋದತಿ॥
೭೮.
‘‘ಏತೇ ಚ ದಾನಾನಿ ಅದಂಸು ಪುಬ್ಬೇ, ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ।
ಮಯಂ ಪನ ಮಚ್ಛರೀನೋ ಅಹುಮ್ಹ, ಪರಿಭಾಸಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ।
ಏತೇ ಚ ದತ್ವಾ ಪರಿಚಾರಯನ್ತಿ, ಮಯಞ್ಚ ಸುಸ್ಸಾಮ ನಳೋವ ಛಿನ್ನೋ’’ತಿ॥
೭೫. ತತ್ಥ ಪುರತೋವ ಯೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಯೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛತಿ। ‘‘ಯೋಸೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಯೋ ಏಸೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಞ್ಜರೇನಾತಿ ಕುಂ ಪಥವಿಂ ಜೀರಯತಿ, ಕುಞ್ಜೇಸು ವಾ ರಮತಿ ಚರತೀತಿ ‘‘ಕುಞ್ಜರೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಹತ್ಥಿನಾ। ನಾಗೇನಾತಿ, ನಾಸ್ಸ ಅಗಮನೀಯಂ ಅನಭಿಭವನೀಯಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನಾಗಾ, ತೇನ ನಾಗೇನ। ಚತುಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಚತುಪ್ಪದೇನ। ಜೇಟ್ಠಕೋತಿ ಪುಬ್ಬಜೋ।
೭೬-೭೭. ಚತುಬ್ಭೀತಿ ಚತೂಹಿ ಅಸ್ಸತರೀಹಿ। ಸುವಗ್ಗಿತೇನಾತಿ ಸುನ್ದರಗಮನೇನ ಚಾತುರಗಮನೇನ। ಮಿಗಮನ್ದಲೋಚನಾತಿ ಮಿಗೀ ವಿಯ ಮನ್ದಕ್ಖಿಕಾ। ಭಾಗಡ್ಢಭಾಗೇನಾತಿ ಸುಖೀತಿ ಸುಖಿನೀ। ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ।
೭೮. ಪರಿಭಾಸಕಾತಿ ಪರಿಚಾರಯನ್ತೀತಿ ದಿಬ್ಬೇಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಅತ್ತನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಯಥಾಸುಖಂ ಚಾರೇನ್ತಿ, ಪರಿಜನೇಹಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಪರಿಚರಿಯಂ ಕಾರೇನ್ತಿ। ಮಯಞ್ಚ ಸುಸ್ಸಾಮ ನಳೋವ ಛಿನ್ನೋತಿ ಮಯಂ ಪನ ಛಿನ್ನೋ ಆತಪೇ ಖಿತ್ತೋ ನಳೋ ವಿಯ ಸುಸ್ಸಾಮ, ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಣ್ಡಾಭಿಘಾತೇಹಿ ಚ ಸುಕ್ಖಾ ವಿಸುಕ್ಖಾ ಭವಾಮಾತಿ।
ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಂ ಸಮ್ಪವೇದೇತ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ತುಯ್ಹಂ ಮಾತುಲಮಾತುಲಾನಿಯೋ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖಿಂಸು। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರೋ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ‘‘ಏವರೂಪಾನಂ ಕಿಬ್ಬಿಸಕಾರೀನಂ ಕಥಂ ನು ಖೋ ಭೋಜನಾನಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –
೭೯.
‘‘ಕಿಂ
ಪಹೂತಭೋಗೇಸು ಅನಪ್ಪಕೇಸು, ಸುಖಂ ವಿರಾಧಾಯ ದುಕ್ಖಜ್ಜ ಪತ್ತಾ’’ತಿ॥ –
ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭೋಜನನ್ತಿ ಕೀದಿಸಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭೋಜನಂ? ಕಿಂ ಸಯಾನನ್ತಿ ಕೀದಿಸಂ ಸಯನಂ? ‘‘ಕಿಂ ಸಯಾನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ಕೀದಿಸಾ ಸಯನಾ, ಕೀದಿಸೇ ಸಯನೇ ಸಯಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಞ್ಚ ಯಾಪೇಥಾತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಯಾಪೇಥ, ‘‘ಕಥಂ ವೋ ಯಾಪೇಥಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಕಥಂ ತುಮ್ಹೇ ಯಾಪೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಪಾಪಧಮ್ಮಿನೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಅತಿವಿಯ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ। ಪಹೂತಭೋಗೇಸೂತಿ ಅಪರಿಯನ್ತೇಸು ಉಳಾರೇಸು ಭೋಗೇಸು ಸನ್ತೇಸು। ಅನಪ್ಪಕೇಸೂತಿ ನ ಅಪ್ಪಕೇಸು ಬಹೂಸು। ಸುಖಂ ವಿರಾಧಾಯಾತಿ ಸುಖಹೇತುನೋ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅಕರಣೇನ ದುಕ್ಖಜ್ಜ ಪತ್ತಾತಿ ಅಜ್ಜ ಇದಾನಿ ಇದಂ ಪೇತಯೋನಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾತಿ।
ಏವಂ ಸಾಮಣೇರೇನ ಪುಟ್ಠಾ ಪೇತಾ ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಾ –
೮೦.
‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಧಿತ್ವಾನ, ಪಿವಾಮ ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಂ।
ಬಹುಂ ವಿತ್ವಾ ನ ಧಾತಾ ಹೋಮ, ನಚ್ಛಾದಿಮ್ಹಸೇ ಮಯಂ॥
೮೧.
‘‘ಇಚ್ಚೇವ
ಯೇ ತೇ ವಿದಿಚ್ಚ ಅಧಿಗಮ್ಮ ಭೋಗೇ, ನ ಭುಞ್ಜರೇ ನಾಪಿ ಕರೋನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಂ॥
೮೨.
‘‘ತೇ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸೂಪಗತಾ ಪರತ್ಥ, ಪಚ್ಛಾ ಚಿರಂ ಝಾಯರೇ ಡಯ್ಹಮಾನಾ।
ಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾನ ದುಖುದ್ರಾನಿ, ಅನುಭೋನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ ಕಟುಕಪ್ಫಲಾನಿ॥
೮೩.
‘‘ಇತ್ತರಞ್ಹಿ ಧನಂ ಧಞ್ಞಂ, ಇತ್ತರಂ ಇಧ ಜೀವಿತಂ।
ಇತ್ತರಂ ಇತ್ತರತೋ ಞತ್ವಾ, ದೀಪಂ ಕಯಿರಾಥ ಪಣ್ಡಿತೋ॥
೮೪.
‘‘ಯೇ ತೇ ಏವಂ ಪಜಾನನ್ತಿ, ನರಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕೋವಿದಾ।
ತೇ ದಾನೇ ನಪ್ಪಮಜ್ಜನ್ತಿ, ಸುತ್ವಾ ಅರಹತಂ ವಚೋ’’ತಿ॥ –
ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿಂಸು।
೮೦-೮೧. ತತ್ಥ ನ ಧಾತಾ ಹೋಮಾತಿ ಧಾತಾ ಸುಹಿತಾ ತಿತ್ತಾ ನ ಹೋಮ। ನಚ್ಛಾದಿಮ್ಹಸೇತಿ ನ ರುಚ್ಚಾಮ, ನ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಮ, ನ ತಂ ಮಯಂ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಚ್ಚೇವಾತಿ ಏವಮೇವ। ಮಚ್ಚಾ ಪರಿದೇವಯನ್ತೀತಿ ಮಯಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಕತಕಿಬ್ಬಿಸಾ ಪರಿದೇವನ್ತಿ ಕನ್ದನ್ತಿ। ಅದಾಯಕಾತಿ ಅದಾನಸೀಲಾ ಮಚ್ಛರಿನೋ। ಯಮಸ್ಸ ಠಾಯಿನೋತಿ ಯಮಲೋಕಸಞ್ಞಿತೇ ಯಮಸ್ಸ ಠಾನೇ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಠಾನಸೀಲಾ ಯೇ ತೇ ವಿದಿಚ್ಚ ಅಧಿಗಮ್ಮಭೋಗೇತಿ ಯೇ ತೇ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಖವಿಸೇಸವಿಧಾಯಕೇ ಭೋಗೇ ವಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ। ನ ಭುಞ್ಜರೇ ನಾಪಿ ಕರೋನ್ತಿ ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಅಮ್ಹೇ ವಿಯ ಸಯಮ್ಪಿ ನ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಪರೇಸಂ ದೇನ್ತಾ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಮ್ಪಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ।
೮೨. ತೇ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸೂಪಗತಾ ಪರತ್ಥಾತಿ ತೇ ಸತ್ತಾ ಪರತ್ಥ ಪರಲೋಕೇ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ಜಿಘಚ್ಛಾಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತಾ ಹುತ್ವಾ। ಚಿರಂ ಝಾಯರೇ ಡಯ್ಹಮಾನಾತಿ ಖುದಾದಿಹೇತುಕೇನ ದುಕ್ಖಗ್ಗಿನಾ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕುಸಲಂ, ಕತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಮಾನೇನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಗ್ಗಿನಾ ಪರಿಡಯ್ಹಮಾನಾ ಝಾಯನ್ತಿ, ಅನುತ್ಥುನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಖುದ್ರಾನೀತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾನಿ। ಅನುಭೋನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ ಕಟುಕಪ್ಫಲಾನೀತಿ ಅನಿಟ್ಠಫಲಾನಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಾನಿ ಕತ್ವಾ ಚಿರಕಾಲಂ ದುಕ್ಖಂ ಆಪಾಯಿಕದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತಿ।
೮೩-೮೪. ಇತ್ತರನ್ತಿ ಇತ್ತರಂ ಇಧ ಜೀವಿತನ್ತಿ ಇಧ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಇತ್ತರಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಕಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಯೋ ಚಿರಂ ಜೀವತಿ, ಸೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೫; ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೭೪)। ಇತ್ತರಂ ಇತ್ತರತೋ ಞತ್ವಾತಿ ಧನಧಞ್ಞಾದಿಉಪಕರಣಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಜೀವಿತಞ್ಚ ಇತ್ತರಂ ಪರಿತ್ತಂ ಖಣಿಕಂ ನ ಚಿರಸ್ಸನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ। ದೀಪಂ ಕಯಿರಾಥ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಸಪಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ ದೀಪಂ ಅತ್ತನೋ ಪತಿಟ್ಠಂ ಪರಲೋಕೇ ಹಿತಸುಖಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೇಯ್ಯ। ಯೇ ತೇ ಏವಂ ಪಜಾನನ್ತೀತಿ ಯೇ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭೋಗಾನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಚ ಇತ್ತರಭಾವಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇ ದಾನೇ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ನಪ್ಪಮಜ್ಜನ್ತಿ। ಸುತ್ವಾ ಅರಹತಂ ವಚೋತಿ ಅರಹತಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅರಿಯಾನಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಸುತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
ಏವಂ ತೇ ಪೇತಾ ಸಾಮಣೇರೇನ ಪುಟ್ಠಾ ತಮತ್ಥಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ ತುಯ್ಹಂ ಮಾತುಲಮಾತುಲಾನಿಯೋ’’ತಿ ಪವೇದೇಸುಂ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರೋ ಸಞ್ಜಾತಸಂವೇಗೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅನುಕಮ್ಪಕೇನ
ನಾಗಪೇತವತ್ಥುವಣಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೨. ಉರಗಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಉರಗೋವ ತಚಂ ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಇದಂ ಸತ್ಥಾ ಜೇತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಞ್ಞತರಂ ಉಪಾಸಕಂ ಆರಬ್ಭ ಕಥೇಸಿ। ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಸೋ ಪುತ್ತಮರಣಹೇತು ಪರಿದೇವಸೋಕಸಮಾಪನ್ನೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಗೇಹೇಯೇವ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥ
ಅತೀತೇ ಕಿರ ಕಾಸಿರಟ್ಠೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಧಮ್ಮಪಾಲಂ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಂ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪುತ್ತೋ ಧೀತಾ ಸುಣಿಸಾ ದಾಸೀತಿ ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮರಣಾನುಸ್ಸತಿಭಾವನಾಭಿರತಾ
ಅಥ
೮೫.
‘‘ಉರಗೋವ ತಚಂ ಜಿಣ್ಣಂ, ಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಸಂ ತನುಂ।
ಏವಂ ಸರೀರೇ ನಿಬ್ಭೋಗೇ, ಪೇತೇ ಕಾಲಕತೇ ಸತಿ॥
೮೬.
‘‘ಡಯ್ಹಮಾನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಞಾತೀನಂ ಪರಿದೇವಿತಂ।
ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ನ ರೋದಾಮಿ, ಗತೋ ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಾ ಗತೀ’’ತಿ॥ –
ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
೮೫-೮೬. ತತ್ಥ ಉರಗೋತಿ ಉರೇನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಉರಗೋ। ಸಪ್ಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಚಂ ಜಿಣ್ಣನ್ತಿ ಜಜ್ಜರಭಾವೇನ ಜಿಣ್ಣಂ ಪುರಾಣಂ ಅತ್ತನೋ ತಚಂ ನಿಮ್ಮೋಕಂ। ಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಸಂ ತನುನ್ತಿ ಯಥಾ ಉರಗೋ ಅತ್ತನೋ ಜಿಣ್ಣತಚಂ ರುಕ್ಖನ್ತರೇ ವಾ ಕಟ್ಠನ್ತರೇ ವಾ ಮೂಲನ್ತರೇ ವಾ ಪಾಸಾಣನ್ತರೇ ವಾ ಕಞ್ಚುಕಂ ಓಮುಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ಸರೀರತೋ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಹಾಯ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ಸತ್ತೋ ಪೋರಾಣಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ಜಜ್ಜರೀಭೂತಂ ಸಂ ತನುಂ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪುನಬ್ಭವವಸೇನ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವನ್ತಿ ಡಯ್ಹಮಾನಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ। ಸರೀರೇ ನಿಬ್ಭೋಗೇತಿ ಅಸ್ಸ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಯೇ ಏವಂ ಭೋಗವಿರಹಿತೇ ನಿರತ್ಥಕೇ ಜಾತೇ। ಪೇತೇತಿ ಆಯುಉಸ್ಮಾವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಅಪಗತೇ। ಕಾಲಕತೇ ಸತೀತಿ ಮತೇ ಜಾತೇ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಡಯ್ಹಮಾನೋ ಕಾಯೋ ಅಪೇತವಿಞ್ಞಾಣತ್ತಾ ಡಾಹದುಕ್ಖಂ ವಿಯ ಞಾತೀನಂ ರುದಿತಂ ಪರಿದೇವಿತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ನ ರೋದಾಮಿ। ಗತೋ ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಾ ಗತೀತಿ ಯದಿ ಮತಸತ್ತಾ ನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಮತಸ್ಸ ಪನ ಕತೋಕಾಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಯಾ ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ತಂ
ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಅಸೋಚನಕಾರಣೇ ಕಥಿತೇ ಪರಿಯಾಯಮನಸಿಕಾರಕೋಸಲ್ಲೇ ಪಕಾಸಿತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂಪೋ ಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಂ ಆಹ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ತುಯ್ಹಂ ಸೋ ಮತೋ ಕಿಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ದಸ ಮಾಸೇ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸಣ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಂವಡ್ಢಿತೋ ಪುತ್ತೋ ಮೇ, ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಯದಿ ಏವಂ ಪಿತಾ ತಾವ ಪುರಿಸಭಾವೇನ ಮಾ ರೋದತು, ಮಾತು ನಾಮ ಹದಯಂ ಮುದುಕಂ, ತ್ವಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ರೋದಸೀ’’ತಿ? ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾ ಅರೋದನಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತೀ –
೮೭.
‘‘ಅನಬ್ಭಿತೋ
ಯಥಾಗತೋ ತಥಾ ಗತೋ, ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾ॥
೮೮.
‘‘ಡಯ್ಹಮಾನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಞಾತೀನಂ ಪರಿದೇವಿತಂ।
ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ನ ರೋದಾಮಿ, ಗತೋ ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಾ ಗತೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನಬ್ಭಿತೋತಿ ಅನವ್ಹಾತೋ, ‘‘ಏಹಿ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಪಕ್ಕೋಸಿತೋ। ತತೋತಿ ಯತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಠಿತೋ, ತತೋ ಪರಲೋಕತೋ। ಆಗಾತಿ ಆಗಞ್ಛಿ। ನಾನುಞ್ಞಾತೋತಿ ಅನನುಮತೋ, ‘‘ಗಚ್ಛ, ತಾತ, ಪರಲೋಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ। ಇತೋತಿ ಇಧಲೋಕತೋ। ಗತೋತಿ ಅಪಗತೋ। ಯಥಾಗತೋತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಆಗತೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಅನಬ್ಭಿತೋ ಏವ ಆಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಗತೋತಿ ತೇನೇವಾಕಾರೇನ ಗತೋ। ಯಥಾ ಸಕೇನೇವ ಕಮ್ಮುನಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಸಕೇನೇವ ಕಮ್ಮುನಾ ಗತೋತಿ। ಏತೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಕಾ ಪರಿದೇವನಾತಿ ಏವಂ ಅವಸವತ್ತಿಕೇ ಸಂಸಾರಪವತ್ತೇ ಮರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾ ನಾಮ ಪರಿದೇವನಾ, ಅಯುತ್ತಾ ಸಾ ಪಞ್ಞವತಾ ಅಕರಣೀಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭಗಿನಿಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ತುಯ್ಹಂ ಸೋ ಕಿಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಭಾತಾ ಮೇ, ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಮ್ಮ, ಭಗಿನಿಯೋ ನಾಮ ಭಾತೂಸು ಸಿನೇಹಾ, ತ್ವಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ರೋದಸೀ’’ತಿ? ಸಾಪಿ ಅರೋದನಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತೀ –
೮೯.
‘‘ಸಚೇ
ಞಾತಿಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಾನಂ, ಭಿಯ್ಯೋ ನೋ ಅರತೀ ಸಿಯಾ॥
೯೦.
‘‘ಡಯ್ಹಮಾನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಞಾತೀನಂ ಪರಿದೇವಿತಂ।
ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ನ ರೋದಾಮಿ, ಗತೋ ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಾ ಗತೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಚೇ ರೋದೇ ಕಿಸಾ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಯದಿ ಅಹಂ ರೋದೇಯ್ಯಂ, ಕಿಸಾ ಪರಿಸುಕ್ಖಸರೀರಾ ಭವೇಯ್ಯಂ। ತತ್ಥ ಮೇ ಕಿಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾತು ಮರಣನಿಮಿತ್ತೇ ರೋದನೇ ಕಿಂ ನಾಮ ಫಲಂ, ಕೋ ಆನಿಸಂಸೋ ಭವೇಯ್ಯ? ನ ತೇನ ಮಯ್ಹಂ ಭಾತಿಕೋ ಞಾತಿಮಿತ್ತಸುಹಜ್ಜಾನಂ, ಭಿಯ್ಯೋ ನೋ ಅರತೀ ಸಿಯಾತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತೀನಂ ಮಿತ್ತಾನಂ ಸುಹದಯಾನಞ್ಚ ಮಮ ಸೋಚನೇನ ಭಾತುಮರಣದುಕ್ಖತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಅರತಿ ದುಕ್ಖಮೇವ ಸಿಯಾತಿ।
ಏವಂ ಭಗಿನಿಯಾ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಭರಿಯಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಸೋ ಕಿಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಭತ್ತಾ ಮೇ, ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಭದ್ದೇ, ಇತ್ಥಿಯೋ ನಾಮ ಭತ್ತರಿ ಸಿನೇಹಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಮತೇ ವಿಧವಾ ಅನಾಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ನ ರೋದಸೀ’’ತಿ? ಸಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅರೋದನಕಾರಣಂ ಕಥೇನ್ತೀ –
೯೧.
‘‘ಯಥಾಪಿ ದಾರಕೋ ಚನ್ದಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಮನುರೋದತಿ।
ಏವಂಸಮ್ಪದಮೇವೇತಂ, ಯೋ ಪೇತಮನುಸೋಚತಿ॥
೯೨.
‘‘ಡಯ್ಹಮಾನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಞಾತೀನಂ ಪರಿದೇವಿತಂ।
ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ನ ರೋದಾಮಿ, ಗತೋ ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಾ ಗತೀ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ।
ತತ್ಥ ದಾರಕೋತಿ ಬಾಲದಾರಕೋ। ಚನ್ದನ್ತಿ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ। ಗಚ್ಛನ್ತನ್ತಿ ನಭಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸುಕ್ಕಮಾನಂ। ಅನುರೋದತೀತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ರಥಚಕ್ಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇಹೀ’’ತಿ ಅನುರೋದತಿ। ಏವಂಸಮ್ಪದಮೇವೇತನ್ತಿ ಯೋ ಪೇತಂ ಮತಂ ಅನುಸೋಚತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಅನುಸೋಚನಂ ಏವಂಸಮ್ಪದಂ ಏವರೂಪಂ, ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಚನ್ದಸ್ಸ ಗಹೇತುಕಾಮತಾಸದಿಸಂ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಇಚ್ಛಾಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಏವಂ ತಸ್ಸ ಭರಿಯಾಯ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ದಾಸಿಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅಮ್ಮ, ತುಯ್ಹಂ ಸೋ ಕಿಂ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಯ್ಯೋ ಮೇ, ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಯದಿ ಏವಂ ತೇನ ತ್ವಂ ಪೋಥೇತ್ವಾ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ
೯೩.
‘‘ಯಥಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮೇ ಉದಕುಮ್ಭೋ, ಭಿನ್ನೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ।
ಏವಂಸಮ್ಪದಮೇವೇತಂ, ಯೋ ಪೇತಮನುಸೋಚತಿ॥
೯೪.
‘‘ಡಯ್ಹಮಾನೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಞಾತೀನಂ ಪರಿದೇವಿತಂ।
ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ನ ರೋದಾಮಿ, ಗತೋ ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಾ ಗತೀ’’ತಿ॥ –
ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮೇ ಉದಕುಬ್ಭೋ, ಭಿನ್ನೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಉದಕಘಟೋ ಮುಗ್ಗರಪ್ಪಹಾರಾದಿನಾ ಭಿನ್ನೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಪುನ ಪಾಕತಿಕೋ ನ ಹೋತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
ಸಕ್ಕೋ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಸಮ್ಮದೇವ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮರಣಸ್ಸತಿ ಭಾವಿತಾ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಸಿಆದಿಕರಣಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಗೇಹಂ ಸತ್ತರತನಭರಿತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ದಾನಂ ದೇಥ, ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಥ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಓವದಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ತೇಸಂ ನಿವೇದೇತ್ವಾ ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋ। ತೇಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ದಾನಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು।
ಸತ್ಥಾ ಇಮಂ ಜಾತಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೋಕಸಲ್ಲಂ ಸಮುದ್ಧರಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಸಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹೀತಿ।
ಉರಗಪೇತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಇತಿ ಖುದ್ದಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪೇತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ
ದ್ವಾದಸವತ್ಥುಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ
ಪಠಮಸ್ಸ ಉರಗವಗ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।