॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
ಥೇರೀಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
೧. ಏಕಕನಿಪಾತೋ
೧. ಅಞ್ಞತರಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಇದಾನಿ
ಅಯಞ್ಹಿ
‘‘ಕಾಲೋ ಖೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಉಪ್ಪಜ್ಜ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ।
ಸದೇವಕಂ ತಾರಯನ್ತೋ, ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಅಮತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೬೭) –
ಆಯಾಚಿತಮನುಸ್ಸೂಪಪತ್ತಿಕೋ ಕಾಳೇನ ನಾಗರಾಜೇನ ಅಭಿತ್ಥುತಿಗುಣೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇ ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಅಭಿಮುಖೋ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಸೂರಿಯೇ ಅನತ್ಥಙ್ಗತೇಯೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ, ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ
ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥರಿ ವೇಸಾಲಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ
ಏವಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಪನ ಮಹಾಪಜಾಪತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥಸ್ಸಾ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ಸಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಸೇಸಾ ಚ ಪಞ್ಚಸತಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ನನ್ದಕೋವಾದಪರಿಯೋಸಾನೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೯೮) ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪುಥುಭೂತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಾಮನಿಗಮಜನಪದರಾಜಧಾನೀಸು ಕುಲಿತ್ಥಿಯೋ ಕುಲಸುಣ್ಹಾಯೋ ಕುಲಕುಮಾರಿಕಾಯೋ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತಞ್ಚ ಸುತ್ವಾ, ಸಾಸನೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಾ ಸಂಸಾರೇ ಚ ಜಾತಸಂವೇಗಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಮಿಕೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಞಾತಕೇ ಚ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ, ಸಾಸನೇ ಉರಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ಸೀಲಾಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸತ್ಥುನೋ ಚ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕೇ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಘಟೇನ್ತಿಯೋ ವಾಯಮನ್ತಿಯೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಂಸು। ತಾಹಿ ಉದಾನಾದಿವಸೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಾಸಿತಾ ಥೇರೀಗಾಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿ। ತಾಸಂ ನಿಪಾತಾದಿವಿಭಾಗೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ। ತತ್ಥ ನಿಪಾತೇಸು ಏಕಕನಿಪಾತೋ ಆದಿ। ತತ್ಥಪಿ –
೧.
‘‘ಸುಖಂ ಸುಪಾಹಿ ಥೇರಿಕೇ, ಕತ್ವಾ ಚೋಳೇನ ಪಾರುತಾ।
ಉಪಸನ್ತೋ ಹಿ ತೇ ರಾಗೋ, ಸುಕ್ಖಡಾಕಂವ ಕುಮ್ಭಿಯ’’ನ್ತಿ॥ –
ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಆದಿ। ತಸ್ಸಾ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅತೀತೇ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರಾ ಕುಲಧೀತಾ ಥೇರಿಕಾತಿ ವೋಹರಿಂಸು। ಸಾ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಕುಲಪ್ಪದೇಸಾದಿನಾ ಸಮಾನಜಾತಿಕಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ದಿನ್ನಾ ಪತಿದೇವತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀ ಸತ್ಥು ವೇಸಾಲಿಗಮನೇ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಉಪಾಸಿಕಾ ಹುತ್ವಾ, ಅಪರಭಾಗೇ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮೀಥೇರಿಯಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸಾರೋಚೇಸಿ। ಸಾಮಿಕೋ ನಾನುಜಾನಾತಿ। ಸಾ ಪನ ಕತಾಧಿಕಾರತಾಯ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರತಿ।
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಮಹಾನಸೇ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಪಚ್ಚಮಾನೇ ಮಹತೀ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾ ಉಟ್ಠಹಿ। ಸಾ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾ ಸಕಲಭಾಜನಂ ತಟತಟಾಯನ್ತಂ ಝಾಯತಿ। ಸಾ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ‘‘ಸುಖಂ ಸುಪಾಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುಪಾಹೀತಿ ಆಣತ್ತಿವಚನಂ। ಥೇರಿಕೇತಿ ಆಮನ್ತನವಚನಂ। ಕತ್ವಾ ಚೋಳೇನ ಪಾರುತಾತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ನಿಯೋಜನಂ। ಉಪಸನ್ತೋ ಹಿ ತೇ ರಾಗೋತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಂ। ಸುಕ್ಖಡಾಕಂವಾತಿ ಕುಮ್ಭಿಯನ್ತಿ ತದಾಧಾರಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತುಚ್ಛಾದಿಭಾವನಿದಸ್ಸನಂ।
ಸುಖನ್ತಿ ಚೇತಂ ಇಟ್ಠಾಧಿವಚನಂ। ಸುಖೇನ ನಿದುಕ್ಖಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಪಾಹೀತಿ ನಿಪಜ್ಜನಿದಸ್ಸನಞ್ಚೇತಂ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಸುಖೇನೇವ ಕಪ್ಪೇಹಿ ಸುಖಂ ವಿಹರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಥೇರಿಕೇತಿ ಇದಂ ಯದಿಪಿ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಕಿತ್ತನಂ, ಪಚುರೇನ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಾಭಾವತೋ ಪನ ಥಿರೇ ಸಾಸನೇ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತೇ, ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತ್ವಾ ಚೋಳೇನ ಪಾರುತಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಚೋಳೇಹಿ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಅಚ್ಛಾದಿತಸರೀರಾ ತಂ ನಿವತ್ಥಾ ಚೇವ ಪಾರುತಾ ಚ। ಉಪಸನ್ತೋ ಹಿ ತೇ ರಾಗೋತಿ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತ್ವತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ತವ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಕಾಮರಾಗೋ ಉಪಸನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢೋ, ಇದಾನಿ ತದವಸೇಸಂ ರಾಗಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಹೇತ್ವಾ ಸುಖಂ ಸುಪಾಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುಕ್ಖಡಾಕಂವ ಕುಮ್ಭಿಯನ್ತಿ ಯಥಾ ತಂ ಪಕ್ಕೇ ಭಾಜನೇ ಅಪ್ಪಕಂ ಡಾಕಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಮಹತಿಯಾ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಯ ಪಚ್ಚಮಾನಂ ಝಾಯಿತ್ವಾ ಸುಸ್ಸನ್ತಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಉದಕಮಿಸ್ಸೇ ಡಾಕಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಉದ್ಧನಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಮಾನೇ ಉದಕೇ
ಥೇರೀ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರೀ ೨.೧.೨೬-೩೦)।
‘‘ಕೋಣಾಗಮನಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಮಣ್ಡಪೋ ಕಾರಿತೋ ಮಯಾ।
ಧುವಂ ತಿಚೀವರಂದಾಸಿಂ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಲೋಕಬನ್ಧುನೋ॥
‘‘ಯಂ ಯಂ ಜನಪದಂ ಯಾಮಿ, ನಿಗಮೇ ರಾಜಧಾನಿಯೋ।
ಸಬ್ಬತ್ಥ
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ।
ನಾಗೀವ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವಾ॥
‘‘ಸ್ವಾಗತಂ
ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ॥
‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ।
ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಥೇರೀ ಉದಾನೇನ್ತೀ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ, ತೇನಾಯಂ ಗಾಥಾ ತಸ್ಸಾ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ಥೇರಿಯಾ ವುತ್ತಗಾಥಾಯ ಅನವಸೇಸೋ ರಾಗೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ರಾಗವೂಪಸಮೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವೂಪಸಮೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ವೂಪಸಮಸಿದ್ಧಿತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಹಿ, ಯೋ ಮೋಹೋ ಸಹಜೋ ಮತೋ।
ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಭಾವೇನ, ರಾಗೇನ ಸರಣೋ ಹಿ ಸೋ’’ತಿ॥
ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ವೂಪಸಮೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ವೂಪಸಮಸಿದ್ಧಿತೋ। ತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಪಹಾನಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಅಞ್ಞತರಾಥೇರೀ ಅಪಞ್ಞಾತಾ ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿವಸೇನ ಅಪಾಕಟಾ, ಏಕಾ ಥೇರೀ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅಞ್ಞತರಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಮುತ್ತಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೨.
‘‘ಮುತ್ತೇ
ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಅನಣಾ ಭುಞ್ಜ ಪಿಣ್ಡಕ’’ನ್ತಿ॥ –
ಅಯಂ ಮುತ್ತಾಯ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾಯ ಗಾಥಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೀ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ರಥಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಸತ್ಥು ಪಾದಮೂಲೇ ಅವಕುಜ್ಜಾ ನಿಪಜ್ಜಿ। ಸಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೀ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಮುತ್ತಾತಿಸ್ಸಾ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ವೀಸತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮಿಯಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾವ ಹುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಸಾ ಏಕದಿವಸಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾ ಥೇರೀನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಹೋ ನಿಸಿನ್ನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮನಸಿಕಾರಂ ಆರಭಿ। ಸತ್ಥಾ ಸುರಭಿಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪುರತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಮುತ್ತೇ ಮುಚ್ಚಸ್ಸು ಯೋಗೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಮುತ್ತೇತಿ ತಸ್ಸಾ ಆಲಪನಂ। ಮುಚ್ಚಸ್ಸು ಯೋಗೇಹೀತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕಾಮಯೋಗಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಮುಚ್ಚ, ತೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹೋಹಿ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಚನ್ದೋ ರಾಹುಗ್ಗಹಾ ಇವಾತಿ ರಾಹುಸಙ್ಖಾತೋ ಗಹತೋ ಚನ್ದೋ ವಿಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ಮುಚ್ಚಸ್ಸು। ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಇತ್ಥಂ ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ। ಅನಣಾ ಭುಞ್ಜ ಪಿಣ್ಡಕನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಇಣಂ ಪಹಾಯ ಅನಣಾ ಹುತ್ವಾ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯಾಸಿ। ಯೋ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಅಪ್ಪಹಾಯ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನುಞ್ಞಾತಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಸೋ ಸಾಣೋ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ನಾಮ। ಯಥಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಬಾಕುಲೋ – ‘‘ಸತ್ತಾಹಮೇವ ಖೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ಸಾಣೋ ಪಿಣ್ಡಕನ್ತಿ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇವ, ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಣ್ಹಂ ಓವದತೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ವಿಸೋಧೇನ್ತೋ ಬಹುಸೋ ಓವಾದಂ ದೇತಿ।
ಸಾ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರೀ ೨.೧.೩೧-೩೬) –
‘‘ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ।
ರಥಿಯಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ, ತಾರಯನ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಿನೋ॥
‘‘ಘರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾನ, ಅವಕುಜ್ಜಾ ನಿಪಜ್ಜಹಂ।
ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಲೋಕನಾಥೋ, ಸಿರಸಿ ಅಕ್ಕಮೀ ಮಮ॥
‘‘ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾನ ಸಿರಸಿ, ಅಗಮಾ ಲೋಕನಾಯಕೋ।
ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ತುಸಿತಂ ಅಗಮಾಸಹಂ॥
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸಾ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಉದಾನೇಸಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣಸಿಕ್ಖಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇಪಿ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚಭಾಸೀತಿ।
ಮುತ್ತಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪುಣ್ಣಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಪುಣ್ಣೇ ಪೂರಸ್ಸು ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಪುಣ್ಣಾಯ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾಯ ಗಾಥಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೀ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಚನ್ದಭಾಗಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಕಿನ್ನರಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಏಕದಿವಸಂ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞತರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ನಳಮಾಲಾಯ ತಂ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸಾ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೀ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಪುಣ್ಣಾತಿಸ್ಸಾ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ವಸಮಾನಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮಿಯಾ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ
೩.
‘‘ಪುಣ್ಣೇ
ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ, ತಮೋಖನ್ಧಂ ಪದಾಲಯಾ’’ತಿ॥ – ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಪುಣ್ಣೇತಿ ತಸ್ಸಾ ಆಲಪನಂ। ಪೂರಸ್ಸು ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋಹಿ। ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೇರಿವಾತಿ ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಪನ್ನರಸೇ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಸಬ್ಬಾಹಿ ಕಲಾಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಚನ್ದೋ ವಿಯ। ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ। ತಮೋಖನ್ಧಂ ಪದಾಲಯಾತಿ ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಭಿನ್ದ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದ। ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಪದಾಲನೇನ ಸಹೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಪದಾಲಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।
ಸಾ ತಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರೀ ೨.೧.೩೭-೪೫) –
‘‘ಚನ್ದಭಾಗಾನದೀತೀರೇ, ಅಹೋಸಿಂ ಕಿನ್ನರೀ ತದಾ।
ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಪರಾಜಿತಂ॥
‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಸುಮನಾ, ವೇದಜಾತಾ ಕತಞ್ಜಲೀ।
ನಳಮಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಭಿಪೂಜಯಿಂ॥
‘‘ತೇನ
ಜಹಿತ್ವಾ ಕಿನ್ನರೀದೇಹಂ, ಅಗಚ್ಛಿಂ ತಿದಸಂ ಗತಿಂ॥
‘‘ಛತ್ತಿಂಸದೇವರಾಜೂನಂ, ಮಹೇಸಿತ್ತಮಕಾರಯಿಂ।
ದಸನ್ನಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಂ, ಮಹೇಸಿತ್ತಮಕಾರಯಿಂ।
ಸಂವೇಜೇತ್ವಾನ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ॥
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ।
ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖೀಣಾ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ॥
‘‘ಚತುನ್ನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ।
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಪುಪ್ಫಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
ಅರಹತ್ತಂ
ಪುಣ್ಣಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ತಿಸ್ಸಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ತಿಸ್ಸೇ ಸಿಕ್ಖಸ್ಸು ಸಿಕ್ಖಾಯಾತಿ ತಿಸ್ಸಾಯ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾಯ ಗಾಥಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಸಮ್ಭತಕುಸಲಪಚ್ಚಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಓರೋಧಭೂತಾ ಪಚ್ಛಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ತಸ್ಸಾ ಸತ್ಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ –
೪.
‘‘ತಿಸ್ಸೇ ಸಿಕ್ಖಸ್ಸು ಸಿಕ್ಖಾಯ, ಮಾ ತಂ ಯೋಗಾ ಉಪಚ್ಚಗುಂ।
ಸಬ್ಬಯೋಗವಿಸಂಯುತ್ತಾ, ಚರ ಲೋಕೇ ಅನಾಸವಾ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೇತಿ ತಸ್ಸಾ ಆಲಪನಂ। ಸಿಕ್ಖಸ್ಸು ಸಿಕ್ಖಾಯಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಿಕಾಯ ತಿವಿಧಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಿಕ್ಖ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ‘‘ಮಾ ತಂ ಯೋಗಾ ಉಪಚ್ಚಗು’’ನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾವೇಕಲ್ಲಂ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ, ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಇಮೇ ಯೋಗಾ ಸಮಯಾ ದುಲ್ಲಭಕ್ಖಣಾ ತಂ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮುಂ। ಕಾಮಯೋಗಾದಯೋ ಏವ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಯೋಗಾ ತಂ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗುಂ ಮಾ ಅಭಿಭವೇಯ್ಯುಂ। ಸಬ್ಬಯೋಗವಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಾಮಯೋಗಾದೀಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಾ ತತೋ ಏವ ಅನಾಸವಾ ಹುತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಚರ, ದಿಟ್ಠಸುಖವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಾ ತಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ಆದಿನಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ತಿಸ್ಸಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫-೧೦. ತಿಸ್ಸಾದಿಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ತಿಸ್ಸೇ ಯುಞ್ಜಸ್ಸು ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ತಿಸ್ಸಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ ತಿಸ್ಸಾಸಿಕ್ಖಮಾನಾಯ ವತ್ಥುಸದಿಸಂ। ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೀ ಹುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಯಥಾ ಚ ಅಯಂ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರಂ ಧೀರಾ, ವೀರಾ, ಮಿತ್ತಾ, ಭದ್ರಾ, ಉಪಸಮಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಥೇರೀನಂ ವತ್ಥು ಏಕಸದಿಸಮೇವ। ಸಬ್ಬಾಪಿ ಇಮಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನಿಯೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಓರೋಧಭೂತಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಓಭಾಸಗಾಥಾಯ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಸತ್ತಮಿಂ। ಸಾ ಪನ ಓಭಾಸಗಾಥಾಯ ವಿನಾ ಪಗೇವ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಲದ್ಧಂ ಓವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಉದಾನವಸೇನ ‘‘ವೀರಾ ವೀರೇಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ। ಇತರಾಪಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ –
೫.
‘‘ತಿಸ್ಸೇ ಯುಞ್ಜಸ್ಸು ಧಮ್ಮೇಹಿ, ಖಣೋ ತಂ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾ।
ಖಣಾತೀತಾ ಹಿ ಸೋಚನ್ತಿ, ನಿರಯಮ್ಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ॥
೬.
‘‘ಧೀರೇ ನಿರೋಧಂ ಫುಸೇಹಿ, ಸಞ್ಞಾವೂಪಸಮಂ ಸುಖಂ।
ಆರಾಧಯಾಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಮನುತ್ತರಂ॥
೭.
‘‘ವೀರಾ
ಧಾರೇತಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಜೇತ್ವಾ ಮಾರಂ ಸವಾಹನಂ॥
೮.
‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ, ಮಿತ್ತೇ ಮಿತ್ತರತಾ ಭವ।
ಭಾವೇಹಿ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ॥
೯.
‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ, ಭದ್ರೇ ಭದ್ರರತಾ ಭವ।
ಭಾವೇಹಿ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ, ಯೋಗಕ್ಖೇಮಮನುತ್ತರಂ॥
೧೦.
‘‘ಉಪಸಮೇ ತರೇ ಓಘಂ, ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ಸುದುತ್ತರಂ।
ಧಾರೇಹಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ, ಜೇತ್ವಾ ಮಾರಂ ಸವಾಹನ’’ನ್ತಿ॥ – ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿಂಸು।
ತತ್ಥ ಯುಞ್ಜಸ್ಸು ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಯುಞ್ಜ ಯೋಗಂ ಖಣೋ ತಂ ಮಾ ಉಪಚ್ಚಗಾತಿ ಯೋ ಏವಂ ಯೋಗಭಾವನಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೋ, ಛನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಅವೇಕಲ್ಲಕ್ಖಣೋ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ, ಸದ್ಧಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧಕ್ಖಣೋ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಯಂ ಖಣೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ। ಸೋ ಖಣೋ ತಂ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿ। ಖಣಾತೀತಾತಿ ಯೇ ಹಿ ಖಣಂ ಅತೀತಾ, ಯೇ ಚ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸೋ ಖಣೋ ಅಭೀತೋ, ತೇ ನಿರಯಮ್ಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ಹುತ್ವಾ
ನಿರೋಧಂ ಫುಸೇಹೀತಿ ಕಿಲೇಸನಿರೋಧಂ ಫುಸ್ಸ ಪಟಿಲಭ। ಸಞ್ಞಾವೂಪಸಮಂ ಸುಖಂ, ಆರಾಧಯಾಹಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದೀನಂ ಪಾಪಸಞ್ಞಾನಂ ಉಪಸಮನಿಮಿತ್ತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಾಧೇಹಿ।
ವೀರಾ ವೀರೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ವೀರಿಯಪಧಾನತಾಯ ವೀರೇಹಿ ತೇಜುಸ್ಸದೇಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಹಿ ಭಾವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾ ವಡ್ಢಿತಸದ್ಧಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಾ ವೀರಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ಸವಾಹನಂ ಕಿಲೇಸಮಾರಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಾವತೋ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಥೇರೀ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಮಿತ್ತೇತಿ ತಂ ಆಲಪತಿ। ಮಿತ್ತರತಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇಸು ಅಭಿರತಾ। ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಕರಣತಾ ಹೋಹಿ। ಭಾವೇಹಿ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇ ವಡ್ಢೇಹಿ। ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಾಯ।
ಭದ್ರೇತಿ ಭದ್ರರತಾತಿ ಭದ್ರೇಸು ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮೇಸು ರತಾ ಅಭಿರತಾ ಹೋಹಿ। ಯೋಗಕ್ಖೇಮಮನುತ್ತರನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಂ ಅನುಪದ್ದವಂ ಅನುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಕುಸಲೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಉಪಸಮೇತಿ ತಂ ಆಲಪತಿ। ತರೇ ಓಘಂ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ಸುದುತ್ತರನ್ತಿ ಮಚ್ಚು ಏತ್ಥ ಧೀಯತೀತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ, ಅನುಪಚಿತಕುಸಲಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ದುತ್ತರನ್ತಿ ಸುದುತ್ತರಂ, ಸಂಸಾರಮಹೋಘಂ ತರೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗನಾವಾಯ ತರೇಯ್ಯಾಸಿ। ಧಾರೇಹಿ ಅನ್ತಿಮಂ ದೇಹನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತರಣೇನೇವ ಅನ್ತಿಮದೇಹಧರಾ ಹೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತಿಸ್ಸಾದಿಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।
೧೧. ಮುತ್ತಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಸುಮುತ್ತಾ ಸಾಧುಮುತ್ತಾಮ್ಹೀತಿಆದಿಕಾ ಮುತ್ತಾಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಓಘಾತಕಸ್ಸ ನಾಮ ದಲಿದ್ದಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಧೀತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಂ ವಯಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಏಕಸ್ಸ ಖುಜ್ಜಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅದಂಸು। ಸಾ ತೇನ ಘರಾವಾಸಂ ಅರೋಚನ್ತೀ ತಂ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ತಸ್ಸಾ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತಂ ವಿಧಾವತಿ, ಸಾ ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀ ‘‘ಸುಮುತ್ತಾ ಸಾಧುಮುತ್ತಾಮ್ಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ವದನ್ತೀಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ –
‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ।
ಪಾಣಿನೇ ಅನುಗಣ್ಹನ್ತೋ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸೀ ಪುರಂ॥
‘‘ತಸ್ಸ ಆಗಚ್ಛತೋ ಸತ್ಥು, ಸಬ್ಬೇ ನಗರವಾಸಿನೋ।
ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ವಾಲಿಕಾ ಆಕಿರಿಂಸು ತೇ॥
‘‘ವೀಥಿಸಮ್ಮಜ್ಜನಂ ಕತ್ವಾ, ಕದಲಿಪುಣ್ಣಕದ್ಧಜೇ।
ಧೂಮಂ ಚುಣ್ಣಞ್ಚ ಮಾಸಞ್ಚ, ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಚ್ಚ ಸತ್ಥುನೋ॥
‘‘ಮಣ್ಡಪಂ
ಮಹಾದಾನಂ ದದಿತ್ವಾನ, ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಪತ್ಥಯಿ॥
‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ಮಹಾವೀರೋ, ಹಾರಕೋ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ।
ಅನುಮೋದನಿಯಂ ಕತ್ವಾ, ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ॥
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ, ಕಪ್ಪೋ ಹೇಸ್ಸತಿ ಭದ್ದಕೋ।
ಭವಾಭವೇ ಸುಖಂ ಲದ್ಧಾ, ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಸಿ ಬೋಧಿಯಂ॥
‘‘ಹತ್ಥಕಮ್ಮಞ್ಚ ಯೇ ಕೇಚಿ, ಕತಾವೀ ನರನಾರಿಯೋ।
ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಸಬ್ಬಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ॥
‘‘ತೇನ
ಉಪ್ಪನ್ನದೇವಭವನೇ, ತುಯ್ಹಂ ತಾ ಪರಿಚಾರಿಕಾ॥
‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಸುಖಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ, ಮಾನುಸಞ್ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ।
ಅನುಭೋನ್ತಿ ಚಿರಂ ಕಾಲಂ, ಸಂಸರಿಮ್ಹ ಭವಾಭವೇ॥
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ।
ಸುಖುಮಾಲಾ ಮನುಸ್ಸೇಸು, ಅಥೋ ದೇವಪುರೇಸು ಚ॥
‘‘ರೂಪಂ ಭೋಗಂ ಯಸಂ ಆಯುಂ, ಅಥೋ ಕಿತ್ತಿಸುಖಂ ಪಿಯಂ।
ಲಭಾಮಿ ಸತತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಸುಕತಂ ಕಮ್ಮಸಮ್ಪದಂ॥
‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಭವೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ, ಜಾತಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಕುಲೇ।
ಸುಖುಮಾಲಹತ್ಥಪಾದಾ
‘‘ಸಬ್ಬಕಾಲಮ್ಪಿ ಪಥವೀ, ನ ಪಸ್ಸಾಮನಲಙ್ಕತಂ।
ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಭೂಮಿಂ ಅಸುಚಿಂ, ನ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಕುದಾಚನಂ॥
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಉದಾನೇನ್ತೀ –
೧೧.
‘‘ಸುಮುತ್ತಾ ಸಾಧುಮುತ್ತಾಮ್ಹಿ, ತೀಹಿ ಖುಜ್ಜೇಹಿ ಮುತ್ತಿಯಾ।
ಉದುಕ್ಖಲೇನ ಮುಸಲೇನ, ಪತಿನಾ ಖುಜ್ಜಕೇನ ಚ।
ಮುತ್ತಾಮ್ಹಿ ಜಾತಿಮರಣಾ, ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ’’ತಿ॥ – ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಸುಮುತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತಾ। ಸಾಧುಮುತ್ತಾಮ್ಹೀತಿ ಸಾಧು ಸಮ್ಮದೇವ ಮುತ್ತಾ ಅಮ್ಹಿ। ಕುತೋ ಪನ ಸುಮುತ್ತಾ ಸಾಧುಮುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೀಹಿ ಖುಜ್ಜೇಹಿ ಮುತ್ತಿಯಾ’’ತಿ, ತೀಹಿ ವಙ್ಕಕೇಹಿ ಪರಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ‘‘ಉದುಕ್ಖಲೇನ ಮುಸಲೇನ, ಪತಿನಾ ಖುಜ್ಜಕೇನ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ। ಉದುಕ್ಖಲೇ ‘‘ಮುತ್ತಾಮ್ಹಿ ಜಾತಿಮರಣಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನ ಕೇವಲಮಹಂ ತೀಹಿ ಖುಜ್ಜೇಹಿ ಏವ ಮುತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ಜಾತಿಮರಣಾಪಿ, ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಭವಸ್ಸ ನೇತ್ತಿ ನಾಯಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಮಯಾ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾತಿ।
ಮುತ್ತಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೨. ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಛನ್ದಜಾತಾ ಅವಸಾಯೀತಿ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ಸಾ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಪರಾಧೀನವುತ್ತಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಜೀವನ್ತೀ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಪುಬ್ಬಕಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೀ ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸತ್ಥು ವೇಮಾತಿಕಭಾತಿಕಾನಂ ಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಕಿಕಿಸ್ಸ ಕಾಸಿಕರಞ್ಞೋ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಭಗಿನೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಾ ಹುತ್ವಾ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೀ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಸಾಖಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಗೇಹಂ ಗತಾ।
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ವಿಸಾಖೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಹನ್ತೋ ಸೋಪಾನಮತ್ಥಕೇ ಠಿತಾಯ ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಯ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥಂ ಅನಾಲಮ್ಬಿತ್ವಾವ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಮಾನೋಪಿ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರೀ ೨.೩.೯೫-೧೩೦) –
‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ।
ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ॥
‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಂ, ಕುಲೇ ಅಞ್ಞತರೇ ಅಹುಂ।
ಪರಕಮ್ಮಕಾರೀ ಆಸಿಂ, ನಿಪಕಾ ಸೀಲಸಂವುತಾ॥
‘‘ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಸುಜಾತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕೋ।
ವಿಹಾರಾ
‘‘ಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ, ತದಾ ಉದಕಹಾರಿಕಾ।
ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಅದದಂ ಪೂಪಂ, ಪಸನ್ನಾ ಸೇಹಿ ಪಾಣಿಭಿ॥
‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ, ನಿಸಿನ್ನೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ ಸೋ।
ತತೋ ನೇತ್ವಾನ ತಂ ಗೇಹಂ, ಅದಾಸಿಂ ತಸ್ಸ ಭೋಜನಂ॥
‘‘ತತೋ ಮೇ ಅಯ್ಯಕೋ ತುಟ್ಠೋ, ಅಕರೀ ಸುಣಿಸಂ ಸಕಂ।
ಸಸ್ಸುಯಾ ಸಹ ಗನ್ತ್ವಾನ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅಭಿವಾದಯಿಂ॥
‘‘ತದಾ
ಠಪೇಸಿ ಏತದಗ್ಗಮ್ಹಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತಾ ಅಹಂ॥
‘‘ನಿಮನ್ತಯಿತ್ವಾ ಸುಗತಂ, ಸಸಙ್ಘಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ।
ಮಹಾದಾನಂ ದದಿತ್ವಾನ, ತಂ ಠಾನಮಭಿಪತ್ಥಯಿಂ॥
‘‘ತತೋ
ಮಮುಪಟ್ಠಾನನಿರತೇ, ಸಸಙ್ಘಪರಿವೇಸಿಕೇ॥
‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಯುತ್ತೇ, ಗುಣವದ್ಧಿತಮಾನಸೇ।
ಭದ್ದೇ ಭವಸ್ಸು ಮುದಿತಾ, ಲಚ್ಛಸೇ ಪಣಿಧೀಫಲಂ॥
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ।
ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದಾ, ಓರಸಾ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತಾ।
ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾತಿ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಿಕಾ॥
‘‘ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತಾ ಹುತ್ವಾ, ಯಾವಜೀವಂ ಮಹಾಮುನಿಂ।
ಮೇತ್ತಚಿತ್ತಾ ಪರಿಚರಿಂ, ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾಯಕಂ॥
‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ।
ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ॥
‘‘ಇಮಮ್ಹಿ ಭದ್ದಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ಬ್ರಹ್ಮಬನ್ಧು ಮಹಾಯಸೋ।
ಕಸ್ಸಪೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ವದತಂ ವರೋ॥
‘‘ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಮಹೇಸಿಸ್ಸ, ತದಾ ಆಸಿ ನರಿಸ್ಸರೋ।
ಕಾಸಿರಾಜಾ ಕಿಕೀ ನಾಮ, ಬಾರಾಣಸಿಪುರುತ್ತಮೇ॥
‘‘ಛಟ್ಠಾ ತಸ್ಸಾಸಹಂ ಧೀತಾ, ಸುಧಮ್ಮಾ ಇತಿ ವಿಸ್ಸುತಾ।
ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಜಿನಗ್ಗಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸಮರೋಚಯಿಂ॥
‘‘ಅನುಜಾನಿ ನ ನೋ ತಾತೋ, ಅಗಾರೇವ ತದಾ ಮಯಂ।
ವೀಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ
‘‘ಕೋಮಾರಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ
ಬುದ್ಧೋಪಟ್ಠಾನನಿರತಾ, ಮುದಿತಾ ಸತ್ತ ಧೀತರೋ॥
‘‘ಸಮಣೀ
ಧಮ್ಮಾ ಚೇವ ಸುಧಮ್ಮಾ ಚ, ಸತ್ತಮೀ ಸಙ್ಘದಾಯಿಕಾ॥
‘‘ಖೇಮಾ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚ, ಪಟಾಚಾರಾ ಚ ಕುಣ್ಡಲಾ।
ಗೋತಮೀ ಚ ಅಹಞ್ಚೇವ, ವಿಸಾಖಾ ಹೋತಿ ಸತ್ತಮೀ॥
‘‘ತೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ ಸುಕತೇಹಿ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ।
ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಮಗಚ್ಛಹಂ॥
‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ದಾನಿ, ಗಿರಿಬ್ಬಜಪುರುತ್ತಮೇ।
ಜಾತಾ ಸೇಟ್ಠಿಕುಲೇ ಫೀತೇ, ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿನೇ॥
‘‘ಯದಾ ರೂಪಗುಣೂಪೇತಾ, ಪಠಮೇ ಯೋಬ್ಬನೇ ಠಿತಾ।
ತದಾ ಪರಕುಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ವಸಿಂ ಸುಖಸಮಪ್ಪಿತಾ॥
‘‘ಉಪೇತ್ವಾ ಲೋಕಸರಣಂ, ಸುಣಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ।
ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ತೋ, ಸಾಮಿಕೋ ಮೇ ಸುಬುದ್ಧಿಮಾ॥
‘‘ತದಾಹಂ ಅನುಜಾನೇತ್ವಾ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ।
ನಚಿರೇನೇವ ಕಾಲೇನ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ॥
‘‘ತದಾ ಉಪಾಸಕೋ ಸೋ ಮಂ, ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅಪುಚ್ಛಥ।
ಗಮ್ಭೀರೇ ನಿಪುಣೇ ಪಞ್ಹೇ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಬ್ಯಾಕರಿಂ ಅಹಂ॥
‘‘ಜಿನೋ ತಸ್ಮಿಂ ಗುಣೇ ತುಟ್ಠೋ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ।
ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಂ, ನಾಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಏದಿಸಿಂ॥
‘‘ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಯಥಾ ಧೀರಾ, ಏವಂ ಧಾರೇಥ ಭಿಕ್ಖವೋ।
ಏವಾಹಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಹೋಮಿ, ನಾಯಕೇನಾನುಕಮ್ಪಿತಾ॥
‘‘ಪರಿಚಿಣ್ಣೋ
ಓಹಿತೋ ಗರುಕೋ ಭಾರೋ, ಭವನೇತ್ತಿ ಸಮೂಹತಾ॥
‘‘ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ।
ಸೋ ಮೇ ಅತ್ಥೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನಕ್ಖಯೋ॥
‘‘ಇದ್ಧೀಸು ಚ ವಸೀ ಹೋಮಿ, ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ।
ಪರಚಿತ್ತಾನಿ ಜಾನಾಮಿ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಕಾರಿಕಾ॥
‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ
ಖೇಪೇತ್ವಾ ಆಸವೇ ಸಬ್ಬೇ, ವಿಸುದ್ಧಾಸಿಂ ಸುನಿಮ್ಮಲಾ॥
‘‘ಕಿಲೇಸಾ
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಮನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಂ, ಇದಾನಿ ಇಧ ವಸಿತ್ವಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ರಾಜಗಹಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬಹೂ ಚ ಮೇ ಞಾತಕಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಗಹಮೇವ ಪಚ್ಚಾಗತಾ। ವಿಸಾಖೋ ತಸ್ಸಾ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಗಮಂ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಸುನಿಸಿತೇನ ಸತ್ಥೇನ ಕುಮುದನಾಳೇ ಛಿನ್ದನ್ತೀ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ವಿಸಾಖೋ ಸಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯಂ ಸತ್ಥು ಆರೋಚೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾ, ವಿಸಾಖ, ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ಬ್ಯಾಕತಭಾವಂ ಪವೇದೇತ್ವಾ ತಮೇವ ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೦) ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ। ಯದಾ ಪನ ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಕಾವಾಸೇ ವಸನ್ತೀ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ತದಾ –
೧೨.
‘‘ಛನ್ದಜಾತಾ ಅವಸಾಯೀ, ಮನಸಾ ಚ ಫುಟಾ ಸಿಯಾ।
ಕಾಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತಾ, ಉದ್ಧಂಸೋತಾತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ –
ಇಮಂ
ತತ್ಥ ಛನ್ದಜಾತಾತಿ ಅಗ್ಗಫಲತ್ಥಂ ಜಾತಚ್ಛನ್ದಾ। ಅವಸಾಯೀತಿ ಅವಸಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಸಾನಂ ನಿಟ್ಠಾನಂ, ತಮ್ಪಿ ಕಾಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯ ‘‘ಉದ್ಧಂಸೋತಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಸಮಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ, ತಸ್ಮಾ ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸಾ ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಮನಸಾ ಚ ಫುಟಾ ಸಿಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಫುಟಾ ಫುಸಿತಾ ಭವೇಯ್ಯ। ಕಾಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಸೇನ ಕಾಮೇಸು ನ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತಾ। ಉದ್ಧಂಸೋತಾತಿ ಉದ್ಧಮೇವ ಮಗ್ಗಸೋತೋ ಸಂಸಾರಸೋತೋ ಚ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ
ಧಮ್ಮದಿನ್ನಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೩. ವಿಸಾಖಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಕರೋಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನನ್ತಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥು ಧೀರಾಥೇರಿಯಾವತ್ಥುಸದಿಸಮೇವ। ಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೀ –
೧೩.
‘‘ಕರೋಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ, ಯಂ ಕತ್ವಾ ನಾನುತಪ್ಪತಿ।
ಖಿಪ್ಪಂ ಪಾದಾನಿ ಧೋವಿತ್ವಾ, ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಸೀದಥಾ’’ತಿ॥ –
ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಕರೋಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ ಓವಾದಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ ಕರೋಥ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಕತ್ವಾ ನಾನುತಪ್ಪತೀತಿ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಕರಣಹೇತು ನ ಅನುತಪ್ಪತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನಂ ಸಮಿಜ್ಝನತೋ। ಖಿಪ್ಪಂ ಪಾದಾನಿ ಧೋವಿತ್ವಾ, ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಸೀದಥಾತಿ ಇದಂ ಯಸ್ಮಾ ಸಯಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ರಹೋ ನಿಸಿನ್ನಾ ಸದತ್ಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಪಿ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀ ಅವೋಚ।
ವಿಸಾಖಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೪. ಸುಮನಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಧಾತುಯೋ ದುಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾತಿ ಸುಮನಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥು ತಿಸ್ಸಾಥೇರಿಯಾ ವತ್ಥುಸದಿಸಂ। ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಸತ್ಥಾ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ –
೧೪.
‘‘ಧಾತುಯೋ ದುಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾ, ಮಾ ಜಾತಿಂ ಪುನರಾಗಮಿ।
ಭವೇ ಛನ್ದಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ, ಉಪಸನ್ತಾ ಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ॥ –
ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ। ಸಾ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ
ತತ್ಥ ಧಾತುಯೋ ದುಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾತಿ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಚಕ್ಖಾದಿಧಾತುಯೋ ಇತರಾಪಿ ಚ ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳನಾದಿನಾ ‘‘ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ವಾ। ಮಾ ಜಾತಿಂ ಪುನರಾಗಮೀತಿ ಪುನ ಜಾತಿಂ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಂ ಮಾ ಉಪಗಚ್ಛಿ ಭವೇ ಛನ್ದಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾತಿ ಕಾಮಭವಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ತಣ್ಹಾಛನ್ದಂ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಉಪಸನ್ತಾ ಚರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸತಾಯ ನಿಬ್ಬುತಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಸಿ।
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಧಾತುಯೋ ದುಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ‘‘ಭವೇ ಛನ್ದಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೋ, ‘‘ಉಪಸನ್ತಾ ಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು, ‘‘ಮಾ ಜಾತಿಂ ಪುನರಾಗಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸುಮನಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೫. ಉತ್ತರಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಕಾಯೇನ ಸಂವುತಾ ಆಸಿನ್ತಿ ಉತ್ತರಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ತಸ್ಸಾಪಿ ವತ್ಥು ತಿಸ್ಸಾಥೇರಿಯಾ ವತ್ಥುಸದಿಸಂ। ಸಾಪಿ ಹಿ ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಓರೋಧಭೂತಾ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಗೋತಮಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಓಭಾಸಗಾಥಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪನ –
೧೫.
‘‘ಕಾಯೇನ
ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹ, ಸೀತಿಭೂತಾಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬುತಾ’’ತಿ॥ –
ಉದಾನವಸೇನ ತಮೇವ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಸಂವುತಾ ಆಸಿನ್ತಿ ಕಾಯಿಕೇನ ಸಂವರೇನ ಸಂವುತಾ ಅಹೋಸಿಂ। ವಾಚಾಯಾತಿ ವಾಚಸಿಕೇನ ಸಂವರೇನ ಸಂವುತಾ ಆಸಿನ್ತಿ ಯೋಜನಾ, ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಸೀಲಸಂವರಮಾಹ। ಉದಾತಿ ಅಥ। ಚೇತಸಾತಿ ಸಮಾಧಿಚಿತ್ತೇನ, ಏತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಮಾಹ। ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹಾತಿ ಸಾನುಸಯಂ, ಸಹ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತಣ್ಹಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾದೀನವೇ ಭವತ್ತಯೇ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಕಾಯೇನ ಸಂವುತಾತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ವಾಚಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯ ಪಹಾನಾ ಮಗ್ಗಸಂವರೇನೇವ ವಾಚಾಯ ಸಂವುತಾ ಆಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚೇತಸಾತಿ ಸಮಾಧಿನಾ। ಚೇತೋಸೀಸೇನ ಸೀತಿಭೂತಾಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾಭಾವೇನ ಸೀತಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ನಿಬ್ಬುತಾ ಅಮ್ಹೀತಿ।
ಉತ್ತರಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೬. ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಸುಮನಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಸುಖಂ ತ್ವಂ ವುಡ್ಢಿಕೇ ಸೇಹೀತಿ ಸುಮನಾಯ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಾಯ ಗಾಥಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಮಹಾಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಭಗಿನೀ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸಾ ಸತ್ಥಾರಾ ರಞ್ಞೋ ಪಸೇನದಿಸ್ಸ ಕೋಸಲಸ್ಸ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ ಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ದಹರಾತಿ ನ ಉಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೨) ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದಾ ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾಪಿ ‘‘ಅಯ್ಯಿಕಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿರಕಾಲಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಅಯ್ಯಿಕಾಯ ಕಾಲಙ್ಕತಾಯ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಗ್ಘಾನಿ ಅತ್ಥರಣಪಾವುರಣಾನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ। ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸಾ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ದಿಸ್ವಾ –
೧೬.
‘‘ಸುಖಂ
ಉಪಸನ್ತೋ ಹಿ ತೇ ರಾಗೋ, ಸೀತಿಭೂತಾಸಿ ನಿಬ್ಬುತಾ’’ತಿ॥ –
ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ। ಸಾ ಗಾಥಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ವುಡ್ಢಿಕೇತಿ ವುಡ್ಢೇ, ವಯೋವುಡ್ಢೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪನ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿಪಿ ವುಡ್ಢಾ, ಥೇರಿಯಾ ವುತ್ತಗಾಥಾಯ ಚತುತ್ಥಪಾದೇ ಸೀತಿಭೂತಾಸಿ ನಿಬ್ಬುತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಸುಮನಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೭. ಧಮ್ಮಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಚರಿತ್ವಾನಾತಿ ಧಮ್ಮಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಸಮ್ಭತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಪತಿರೂಪಸ್ಸ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಪಬ್ಬಜಿತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಸಾಮಿಕೇನ ಅನನುಞ್ಞಾತಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಾಮಿಕೇ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ ಏಕದಿವಸಂ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ ಪರಿಪತಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ –
೧೭.
‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಚರಿತ್ವಾನ, ದಣ್ಡಮೋಲುಬ್ಭ ದುಬ್ಬಲಾ।
ವೇಧಮಾನೇಹಿ ಗತ್ತೇಹಿ, ತತ್ಥೇವ ನಿಪತಿಂ ಛಮಾ।
ದಿಸ್ವಾ ಆದೀನವಂ ಕಾಯೇ, ಅಥ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ’’ತಿ॥ –
ಉದಾನವಸೇನ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಚರಿತ್ವಾನ, ದಣ್ಡಮೋಲುಬ್ಭಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯ ಯಟ್ಠಿಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ನಗರೇ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಆಹಿಣ್ಡಿತ್ವಾ। ಛಮಾತಿ ಛಮಾಯಂ ಭೂಮಿಯಂ, ಪಾದಾನಂ ಅವಸೇನ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಪತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಸ್ವಾ ಆದೀನವಂ ಕಾಯೇತಿ ಅಸುಭಾನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತತಾದೀಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸರೀರೇ ದೋಸಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ವಾ। ಅಥ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇತಿ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪರತೋ ಪವತ್ತೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಮಮ
ಧಮ್ಮಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೮. ಸಙ್ಘಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
ಹಿತ್ವಾ ಘರೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಘಾಯ ಥೇರಿಯಾ ಗಾಥಾ। ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥು ಧೀರಾಥೇರಿಯಾ ವತ್ಥುಸದಿಸಂ। ಗಾಥಾ ಪನ –
೧೮.
‘‘ಹಿತ್ವಾ
ಹಿತ್ವಾ ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ, ಅವಿಜ್ಜಞ್ಚ ವಿರಾಜಿಯ।
ಸಮೂಲಂ ತಣ್ಹಮಬ್ಬುಯ್ಹ, ಉಪಸನ್ತಾಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬುತಾ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಹಿತ್ವಾತಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ। ಘರೇತಿ ಗೇಹಂ। ಘರಸದ್ದೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇ ಕದಾಚಿ ಬಹೂಸು ಬೀಜಂ ವಿಯ ರೂಳ್ಹಿವಸೇನ ವೋಹರೀಯತಿ। ಹಿತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಪಸುಂ ಪಿಯನ್ತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬೇ ಪುತ್ತೇ ಚೇವ ಗೋಮಹಿಂಸಾದಿಕೇ ಪಸೂ ಚ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಹಾಯ। ಹಿತ್ವಾ ರಾಗಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚಾತಿ ರಜ್ಜನಸಭಾವಂ ರಾಗಂ, ದುಸ್ಸನಸಭಾವಂ ದೋಸಞ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಅವಿಜ್ಜಞ್ಚ ವಿರಾಜಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಮೋಹಞ್ಚ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ಸಙ್ಘಾಥೇರೀಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಏಕಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।