೧೯. ತಿಸ್ಸಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ
ತಸ್ಸ ತಿಸ್ಸೋ, ಫುಸ್ಸೋತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ದ್ವೇ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಖೇಮಕನಗರೇ ಜನಸನ್ಧಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಪದುಮದಲಸದಿಸನಯನಾಯ ಪದುಮಾನಾಮಾಯ ದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸನ್ನಂ
ಸೋ ಚತ್ತಾರಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸುಭದ್ದಾದೇವಿಯಾ ಪುತ್ತೇ ಆನನ್ದಕುಮಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸೋನುತ್ತರಂ ನಾಮ ಅನುತ್ತರಂ ತುರಙ್ಗವರಮಾರುಯ್ಹ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ। ತಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಕೋಟಿ ಅನುಪಬ್ಬಜಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅಟ್ಠ ಮಾಸೇ ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ವೀರನಿಗಮೇ ವೀರಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಧೀತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಲಲವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಕೇನ ನಾಮ ಯವಪಾಲೇನ ಉಪನೀತಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸನಬೋಧಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಹತ್ಥವಿತ್ಥತಂ ತಿಣಸನ್ಥರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಸಮಾರಂ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಅಧಿಗತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೋ – ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ…ಪೇ॰… ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ’’ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಸಮೀಪೇಯೇವ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಯಸವತೀ ನಗರೇ ಬ್ರಹ್ಮದೇವಂ ಉದಯಞ್ಚ ದ್ವೇ ರಾಜಪುತ್ತೇ ಸಪರಿವಾರೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೇ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಸವತೀಮಿಗದಾಯೇ
೧.
‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಅಸಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ।
ಅನನ್ತತೇಜೋ ಅಮಿತಯಸೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕೋ॥
೨.
‘‘ತಮನ್ಧಕಾರಂ
ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಮಹಾವೀರೋ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
೩.
‘‘ತಸ್ಸಾಪಿ ಅತುಲಾ ಇದ್ಧಿ, ಅತುಲಂ ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಚ।
ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾರಮಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಯಿ॥
೪.
‘‘ಸೋ
ಕೋಟಿಸತಾನಿ ಅಭಿಸಮಿಂಸು, ಪಠಮೇ ಧಮ್ಮದೇಸನೇ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ। ದಸಸಹಸ್ಸಿಮ್ಹೀತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಂ ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ತಿಸ್ಸೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕೋಟಿ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಗಣವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಬೋಧಿಮೂಲಮುಪಗಮನಸಮಯೇ ಅಞ್ಞತ್ರ ಗತಾ। ಸಾ ತಿಸ್ಸೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ಯಸವತೀಮಿಗದಾಯಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಮಭಿವಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತದಾ ನವುತಿಯಾ ಕೋಟೀನಂ ದುತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಪುನ ಮಹಾಮಙ್ಗಲಸಮಾಗಮೇ ಮಙ್ಗಲಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಟ್ಠಿಯಾ ಕೋಟೀನಂ ತತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೫.
‘‘ದುತಿಯೋ ನವುತಿಕೋಟೀನಂ, ತತಿಯೋ ಸಟ್ಠಿಕೋಟಿಯೋ।
ಬನ್ಧನಾತೋ ಪಮೋಚೇಸಿ, ಸತ್ತೇ ನರಮರೂ ತದಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ದುತಿಯೋ ನವುತಿಕೋಟೀನನ್ತಿ ದುತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ ನವುತಿಕೋಟಿಪಾಣೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬನ್ಧನಾತೋತಿ ಬನ್ಧನತೋ, ದಸಹಿ ಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಪರಿಮೋಚೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ಪರಿಮೋಚಿತೇ ಸತ್ತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನರಮರೂ’’ತಿ ಆಹ। ನರಮರೂತಿ ನರಾಮರೇ।
ಯಸವತೀನಗರೇ ಕಿರ ಅನ್ತೋವಸ್ಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಪವಾರೇಸಿ, ಸೋ ಪಠಮೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಉಭತೋ ಸುಜಾತಸ್ಸ
೬.
‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಾ ತಯೋ ಆಸುಂ, ತಿಸ್ಸೇ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕೇ।
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾನ ತಾದಿನಂ॥
೭.
‘‘ಖೀಣಾಸವಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಠಮೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
ನವುತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ॥
೮.
‘‘ಅಸೀತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ತತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಪುಪ್ಫಿತಾನಂ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ’’ತಿ॥
ತದಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಯಸವತೀನಗರೇ ಸುಜಾತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಇದ್ಧಂ ಫೀತಂ ಜನಪದಂ ಅನೇಕಕೋಟಿಧನಸನ್ನಿಚಯಂ ಅನುರಾಗಮುಪಗತಹದಯಞ್ಚ ಪರಿಜನಂ ತಿಣನಳಮಿವ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಜಾತಿಆದೀಸು ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಫುಟಸರೀರೋ ಹುತ್ವಾ ಸಪತಿಸ್ಸೋ ತಿಸ್ಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಮನ್ದಾರವಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಾದೀಹಿ ದಿಬ್ಬಕುಸುಮೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸಗ್ಗಲೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚಿತ್ತಲತಾವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪದುಮಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಮನ್ದಾರವಾದೀಹಿ ದಿಬ್ಬಕುಸುಮೇಹಿ ರತನಮಯಂ ಚಙ್ಕೋಟಕಂ ಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಗನತಲೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಸುರಭಿಕುಸುಮೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಸಿ। ಏಕಞ್ಚ ಮಣಿದಣ್ಡಕಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಕಣ್ಣಿಕಂ ಪದುಮರಾಗಮಣಿಮಯಪಣ್ಣಂ ಸುಗನ್ಧಕೇಸರಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಪದುಮಚ್ಛತ್ತಂ ಭಗವತೋ ಸಿರಸಿ ಧಾರಯನ್ತೋ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ನಂ – ‘‘ಇತೋ ದ್ವೇನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೯.
‘‘ಅಹಂ
ಮಹಾಭೋಗಂ ಛಡ್ಡಯಿತ್ವಾ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಇಸಿಪಬ್ಬಜಂ॥
೧೦.
‘‘ಮಯಿ
ಬುದ್ಧೋತಿ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾನ, ಪೀತಿ ಮೇ ಉಪಪಜ್ಜಥ॥
೧೧.
‘‘ದಿಬ್ಬಂ
ಉಭೋ ಹತ್ಥೇಹಿ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಧುನಮಾನೋ ಉಪಾಗಮಿಂ॥
೧೨.
‘‘ಚಾತುವಣ್ಣಪರಿವುತಂ, ತಿಸ್ಸಂ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕಂ।
ತಮಹಂ ಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಮತ್ಥಕೇ ಧಾರಯಿಂ ಜಿನಂ॥
೧೩.
‘‘ಸೋಪಿ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಜನಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿಯ।
ದ್ವೇನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
೧೪.
‘‘ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾನ…ಪೇ॰… ಹೇಸ್ಸಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾ ಇಮಂ॥
೧೫.
‘‘ತಸ್ಸಾಪಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ।
ಉತ್ತರಿಂ ವತಮಧಿಟ್ಠಾಸಿಂ, ದಸಪಾರಮಿಪೂರಿಯಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಮಯಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇತಿ ಮಯಿ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಉಪಗತೇ। ‘‘ಮಮ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಲಿಖನ್ತಿ, ಸೋ ಪಮಾದಲೇಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉಪಪಜ್ಜಥಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥ। ಉಭೋ ಹತ್ಥೇಹೀತಿ ಉಭೇಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ। ಪಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾನ। ಧುನಮಾನೋತಿ ವಾಕಚೀರಾನಿ ವಿಧುನಮಾನೋವ। ಚಾತುವಣ್ಣಪರಿವುತನ್ತಿ ಚತುಪರಿಸಪರಿವುತಂ, ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಸಮಣಪರಿವುತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚತುವಣ್ಣೇಹಿ ಪರಿವುತ’’ನ್ತಿ ಪಠನ್ತಿ ಕೇಚಿ।
ತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಖೇಮಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ। ಜನಸನ್ಧೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ ಪಿತಾ, ಪದುಮಾ ನಾಮ ಜನಿಕಾ, ಬ್ರಹ್ಮದೇವೋ ಚ ಉದಯೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಸಮಙ್ಗೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಫುಸ್ಸಾ ಚ ಸುದತ್ತಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ, ಅಸನರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಸರೀರಂ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ಅಹೋಸಿ, ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ಆಯು, ಸುಭದ್ದಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ, ಆನನ್ದೋ ನಾಮ ಪುತ್ತೋ, ತುರಙ್ಗಯಾನೇನ ನಿಕ್ಖಮಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೧೬.
‘‘ಖೇಮಕಂ ನಾಮ ನಗರಂ, ಜನಸನ್ಧೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
ಪದುಮಾ ನಾಮ ಜನಿಕಾ, ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಮಹೇಸಿನೋ॥
೨೧.
‘‘ಬ್ರಹ್ಮದೇವೋ
ಸಮಙ್ಗೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಮಹೇಸಿನೋ॥
೨೨.
‘‘ಫುಸ್ಸಾ
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅಸನೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ॥
೨೪.
‘‘ಸೋ ಬುದ್ಧೋ ಸಟ್ಠಿರತನೋ, ಅಹು ಉಚ್ಚತ್ತನೇ ಜಿನೋ।
ಅನೂಪಮೋ ಅಸದಿಸೋ, ಹಿಮವಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ॥
೨೫.
‘‘ತಸ್ಸಾಪಿ ಅತುಲತೇಜಸ್ಸ, ಆಯು ಆಸಿ ಅನುತ್ತರೋ।
ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಲೋಕೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
೨೬.
‘‘ಉತ್ತಮಂ ಪವರಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಅನುಭೋತ್ವಾ ಮಹಾಯಸಂ।
ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋವ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ॥
೨೭.
‘‘ವಲಾಹಕೋವ ಅನಿಲೇನ, ಸೂರಿಯೇನ ವಿಯ ಉಸ್ಸವೋ।
ಅನ್ಧಕಾರೋವ ಪದೀಪೇನ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಉಚ್ಚತ್ತನೇತಿ ಉಚ್ಚಭಾವೇನ। ಹಿಮವಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಹಿಮವಾವ ಪದಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಯಥಾ ಯೋಜನಾನಂ ಸತಾನುಚ್ಚೋ ಹಿಮವಾ ಪಞ್ಚಪಬ್ಬತೋ ಸುದೂರೇ ಠಿತಾನಮ್ಪಿ ಉಚ್ಚಭಾವೇನ ಚ ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ ಚ ಅತಿರಮಣೀಯೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಭಗವಾಪಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನುತ್ತರೋತಿ ನಾತಿದೀಘೋ ನಾತಿರಸ್ಸೋ। ಆಯು ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉತ್ತಮಂ ಪವರಂ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನಿ। ಉಸ್ಸವೋತಿ ಹಿಮಬಿನ್ದು ವಲಾಹಕಉಸ್ಸವಅನ್ಧಕಾರಾ ವಿಯ ಅನಿಲಸೂರಿಯದೀಪೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚತಾನಿಲಸೂರಿಯದೀಪೇಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಸಸಾವಕೋ ಭಗವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತಿಸ್ಸೋ ಕಿರ ಭಗವಾ ಸುನನ್ದವತೀನಗರೇ ಸುನನ್ದಾರಾಮೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಗಾಥಾಸು ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ।
ತಿಸ್ಸಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿಟ್ಠಿತೋ ಸತ್ತರಸಮೋ ಬುದ್ಧವಂಸೋ।