೨೧. ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ
ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ। ಸೋ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನೇಕರತನಮಣಿವಿಸರಸಮುಜ್ಜೋತಿತಭವನೇ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರೇ ಅನೇಕಬನ್ಧುಮತೋ ಬನ್ಧುಮತೋ ರಞ್ಞೋ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ಸೋ ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಮಾತುದರತೋ ಅಸಿತನೀರದರಾಜಿತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ನಿಕ್ಖಮಿ। ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಪನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಪಾಠಕಾ ಞಾತಕಾ ಚ
ಸುದಸ್ಸನಾದೇವಿಪ್ಪಮುಖಾನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವೀಸತಿ ಚ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ‘‘ಸುತನೂ’’ತಿಪಿ ಸುದಸ್ಸನಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಚತ್ತಾರಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸುತನುದೇವಿಯಾ ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೇ ನಾಮ ತನಯೇ ಜಾತೇ ಆಜಞ್ಞರಥೇನ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ। ತಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನುಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಸೋ ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಅಟ್ಠಮಾಸಂ ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸುದಸ್ಸನಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕುಸುಮಸಮಲಙ್ಕತೇ ಸಾಲವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸುಜಾತೇನ ನಾಮ ಯವಪಾಲಕೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಟಲಿಬೋಧಿಂ ಸಮಲಙ್ಕತಂ ದಿಸ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನ ತಂ ಉಪಾಗಮಿ।
ತಸ್ಸಾ ಪನ ಪಾಟಲಿಯಾ ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ತಂ ದಿವಸಂ ಪಣ್ಣಾಸರತನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಸಾಖಾ ಪಣ್ಣಾಸರತನಾ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ರತನಸತಂ ಅಹೋಸಿ। ತಂದಿವಸಮೇವ ಸಾ ಪಾಟಲೀ ಕಣ್ಣಿಕಾಬದ್ಧೇಹಿ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪರಮಸುರಭಿಗನ್ಧೇಹಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಸಞ್ಛನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ। ದಿಬ್ಬಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ತದಾ ಅಯಮೇವ ಪುಪ್ಫಿತೋ, ದಸಸಹಸ್ಸಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಸಬ್ಬೇ
‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ…ಪೇ॰… ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೩-೧೫೪)।
‘‘ಅಯೋಘನಹತಸ್ಸೇವ, ಜಲತೋ ಜಾತವೇದಸೋ।
ಅನುಪುಬ್ಬೂಪಸನ್ತಸ್ಸ, ಯಥಾ ನ ಞಾಯತೇ ಗತಿ॥
‘‘ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಾನಂ, ಕಾಮಬನ್ಧೋಘತಾರಿನಂ।
ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗತೀ ನತ್ಥಿ, ಪತ್ತಾನಂ ಅಚಲಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೮೦) –
ಏವಂ
೧.
‘‘ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಅಪರೇನ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ।
ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
೨.
‘‘ಅವಿಜ್ಜಂ
ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತುಂ, ಪಕ್ಕಾಮಿ ಬನ್ಧುಮತೀಪುರಂ॥
೩.
‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ
ಗಣನಾಯ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಪಠಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಪದಾಲೇತ್ವಾತಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವತ್ತೇತ್ವಾ ಚಕ್ಕಮಾರಾಮೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಆರಾಮೇತಿ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಭೋ ಬೋಧೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಂ ಖಣ್ಡಂ ರಾಜಪುತ್ತಂ ತಿಸ್ಸಞ್ಚ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತನ್ತಿ ಉಭೋ ಬೋಧೇಸಿ। ಗಣನಾಯ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ದೇವತಾನಂ ಅಭಿಸಮಯವಸೇನ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಖಣ್ಡಂ ರಾಜಪುತ್ತಂ ತಿಸ್ಸಞ್ಚ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇಸಿ। ಸೋ ದುತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೪.
‘‘ಪುನಾಪರಂ ಅಮಿತಯಸೋ, ತತ್ಥ ಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸಯಿ।
ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಮನುಪಬ್ಬಜು’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇ ಪನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಾ ಪುರಿಸಾ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಪುರಿಸಾಯೇವ। ತೇ ಪಾತೋವ ವಿಪಸ್ಸಿಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮಾರಮದಿಸ್ವಾ ಪಾತರಾಸತ್ಥಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತತೋ ‘‘ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥೇವ ನಂ ದಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ನಿವತ್ತಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಸಾರಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸುತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸಬ್ಬಾಭರಣಾನಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪಣತೋ
ತತೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರನ್ತೋ ಆಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹರಾಮಿ, ನ ಖೋ ಪನಮೇತಂ ಪಾತಿರೂಪಂ ಯಥೇವ ಮಂ ಇಮೇ ಗಿಹಿಭೂತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಿ, ಇದಾನಿಪಿ ತಥೇವ ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಗಣೇನಾ’’ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಅವೇಲಾ, ಸಚೇ ಪನಾಹಂ
ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ ನಿಕ್ಖಮಿತು’’ನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ। ತೇ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಾಯಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ – ‘‘ಅತಿವಿಕಾಲೋ ಜಾತೋ ಉಪಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾಪಿ ‘‘ಕುಹಿಂ ನು ಗತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ’’ತಿ ನಾನುಬನ್ಧಿಂಸು। ‘‘ಗಣವಾಸೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಏಕೋ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಮಞ್ಞೇ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಬುದ್ಧಭೂತಂಯೇವ ತಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅನ್ತೋಜಮ್ಬುದೀಪಾಭಿಮುಖಾ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ಅಥ ತೇ – ‘‘ವಿಪಸ್ಸಿನಾ ಕಿರ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು। ತತೋ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತದಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೫.
‘‘ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅನುಪಬ್ಬಜುಂ।
ತೇಸಮಾರಾಮಪತ್ತಾನಂ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
೬.
‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಭಾಸತೋ, ಸುತ್ವಾ ಉಪನಿಸಾದಿನೋ।
ತೇಪಿ ಧಮ್ಮವರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ತತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅನುಪಬ್ಬಜುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುನಾ ಯೋಗತೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ತತ್ಥ ಆರಾಮಪತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಭಾಸತೋತಿ ವದತೋ। ಉಪನಿಸಾದಿನೋತಿ ತೇಪೀತಿ ತೇ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಾ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ। ಏವಂ ತೇಸಂ ತತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಿಪಸ್ಸೀಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದ್ವೇ ಚ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ –
‘‘ಖನ್ತೀಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ।
ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ, ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ॥
‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ
ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ॥
‘‘ಅನೂಪವಾದೋ ಅನೂಪಘಾತೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ।
ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಚ ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ।
ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩, ೧೮೪, ೧೮೫) –
ಇಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ। ಇಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಗಾಥಾಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೋ ಪಠಮೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಪುನ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ದುತಿಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಯದಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ವೇಮಾತಿಕಾ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಕಿರಿಯಾಯ ಲದ್ಧವರಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಗರಂ ನೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ತೇಸಂ ಅಸೀತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಗವಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ, ಸೋ ತತಿಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೭.
‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಾ ತಯೋ ಆಸುಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ।
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾನ ತಾದಿನಂ॥
೮.
‘‘ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಠಮೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ॥
೯.
‘‘ಅಸೀತಿಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ, ತತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಗಣಮಜ್ಝೇ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅತಿರೋಚತೀ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಗಣಮಜ್ಝೇತಿ ಭಿಕ್ಖುಗಣಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ। ‘‘ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಗಣಮಜ್ಝೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಗಣಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತದಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಅತುಲೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಅನೇಕನಾಗಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರಸ್ಸ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅಸಮಬಲಸೀಲಸ್ಸ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಸ್ಸ
೧೦.
‘‘ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ, ನಾಗರಾಜಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ।
ಅತುಲೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಜುತಿನ್ಧರೋ॥
೧೧.
‘‘ನೇಕಾನಂ ನಾಗಕೋಟೀನಂ, ಪರಿವಾರೇತ್ವಾನಹಂ ತದಾ।
ವಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಬ್ಬತುರಿಯೇಹಿ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ಉಪಾಗಮಿಂ॥
೧೨.
‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ।
ಮಣಿಮುತ್ತರತನಖಚಿತಂ, ಸಬ್ಬಾಭರಣಭೂಸಿತಂ।
ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ, ಸುವಣ್ಣಪೀಠಮದಾಸಹಂ॥
೧೩.
‘‘ಸೋಪಿ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿಯ।
ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
೧೪.
‘‘ಅಹು ಕಪಿಲವ್ಹಯಾ ರಮ್ಮಾ, ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ।
ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾನ, ಕತ್ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ॥
೧೫.
‘‘ಅಜಪಾಲರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಮಿಂ, ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ।
ತತ್ಥ ಪಾಯಾಸಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ನೇರಞ್ಜರಮುಪೇಹಿತಿ॥
೧೬.
‘‘ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರಮ್ಹಿ, ಪಾಯಾಸಂ ಅದ ಸೋ ಜಿನೋ।
ಪಟಿಯತ್ತವರಮಗ್ಗೇನ, ಬೋಧಿಮೂಲಮುಪೇಹಿತಿ॥
೧೭.
‘‘ತತೋ
ಅಸ್ಸತ್ಥಮೂಲೇ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ, ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಮಹಾಯಸೋ॥
೧೮.
‘‘ಇಮಸ್ಸ ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಮಾಯಾ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ, ಅಯಂ ಹೇಸ್ಸತಿ ಗೋತಮೋ॥
೧೯.
‘‘ಅನಾಸವಾ
ಕೋಲಿತೋ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಚ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾವಕಾ।
ಆನನ್ದೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸತಿಮಂ ಜಿನಂ॥
೨೦.
‘‘ಖೇಮಾ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾವಿಕಾ।
ಅನಾಸವಾ ವೀತರಾಗಾ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾ ಸಮಾಹಿತಾ।
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ…ಪೇ॰…॥
೨೩.
‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ।
ಉತ್ತರಿಂ ವತಮಧಿಟ್ಠಾಸಿಂ, ದಸಪಾರಮಿಪೂರಿಯಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞವನ್ತೋತಿ ಪುಞ್ಞವಾ, ಸಮುಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜುತಿನ್ಧರೋತಿ ಪಭಾಯುತ್ತೋ। ನೇಕಾನಂ ನಾಗಕೋಟೀನನ್ತಿ ಅನೇಕಾಹಿ ನಾಗಕೋಟೀಹಿ, ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪರಿವಾರೇತ್ವಾನಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ। ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ವಜ್ಜನ್ತೋತಿ ವಾದೇನ್ತೋ ತಾಳೇನ್ತೋ। ಮಣಿಮುತ್ತರತನಖಚಿತನ್ತಿ ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀಹಿ ವಿವಿಧೇಹಿ ರತನೇಹಿ ಖಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಾಭರಣಭೂಸಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಭರಣೇಹಿ ವಾಳರೂಪಾದೀಹಿ ರತನಮಯೇಹಿ ಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುವಣ್ಣಪೀಠನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ ಪೀಠಂ। ಅದಾಸಹನ್ತಿ ಅದಾಸಿಂ ಅಹಂ।
ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ। ಬನ್ಧುಮಾ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ, ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ಮಾತಾ, ಖಣ್ಡೋ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಅಸೋಕೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಚನ್ದಾ ಚ ಚನ್ದಮಿತ್ತಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ, ಪಾಟಲಿರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಸರೀರಂ ಅಸೀತಿಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸತ್ತ ಯೋಜನಾನಿ ಫರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು, ಸುತನು ನಾಮಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ, ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ, ಆಜಞ್ಞರಥೇನ ನಿಕ್ಖಮಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
೨೪.
‘‘ನಗರಂ
ಮಾತಾ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
೨೯.
‘‘ಖಣ್ಡೋ
ಅಸೋಕೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
೩೦.
‘‘ಚನ್ದಾ
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಪಾಟಲೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ॥
೩೨.
‘‘ಅಸೀತಿಹತ್ಥಮುಬ್ಬೇಧೋ, ವಿಪಸ್ಸೀ ಲೋಕನಾಯಕೋ।
ಪಭಾ ನಿದ್ಧಾವತೀ ತಸ್ಸ, ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಯೋಜನೇ॥
೩೩.
‘‘ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತಾವದೇ।
ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ॥
೩೪.
‘‘ಬಹುದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಬನ್ಧನಾ ಪರಿಮೋಚಯಿ।
ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖಿ, ಅವಸೇಸಪುಥುಜ್ಜನೇ॥
೩೫.
‘‘ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾನ, ದೇಸೇತ್ವಾ ಅಮತಂ ಪದಂ।
ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋವ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ॥
೩೬.
‘‘ಇದ್ಧಿವರಂ ಪುಞ್ಞವರಂ, ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಕುಸುಮಿತಂ।
ಸಬ್ಬಂ ತಮನ್ತರಹಿತಂ, ನನು ರಿತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ॥
ತತ್ಥ ಬನ್ಧನಾತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾದಿಬನ್ಧನಾ ಮೋಚೇಸಿ, ವಿಕಾಸೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ‘‘ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿವಿರಹಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗೋ ಕಾಯಕಿಲಮಥಾದಿಕೋ ನಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಸೇಸಪುಥುಜ್ಜನೇ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾನಾತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾಲೋಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾಲೋಕಞ್ಚ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾ। ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಕುಸುಮಿತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಫುಲ್ಲಿತಂ ಮಣ್ಡಿತಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಾಥಾಸು ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿಟ್ಠಿತೋ ಏಕೂನವೀಸತಿಮೋ ಬುದ್ಧವಂಸೋ।