॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
ಚರಿಯಾಪಿಟಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ
ಚರಿಯಾ
ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಂ ತಂ, ವನ್ದೇ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕಂ॥
ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಯೇನ ನೀಯನ್ತಿ ಲೋಕತೋ।
ವನ್ದೇ ತಮುತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತಂ॥
ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಯೋ।
ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ತಂ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಂ॥
ವನ್ದನಾಜನಿತಂ
ಹತನ್ತರಾಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಹುತ್ವಾಹಂ ತಸ್ಸ ತೇಜಸಾ॥
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಭತಾ ಯಾ ಸುದುಕ್ಕರಾ।
ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾ, ದಾನಪಾರಮಿತಾದಯೋ॥
ತಾಸಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಚರಿಯಾನಂ, ಆನುಭಾವವಿಭಾವನಂ।
ಸಕ್ಕೇಸು ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇ, ವಸನ್ತೇನ ಮಹೇಸಿನಾ॥
ಯಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ, ಸಬ್ಬಸಾವಕಕೇತುನೋ।
ಲೋಕನಾಥೇನ ಚರಿಯಾ-ಪಿಟಕಂ ನಾಮ ದೇಸಿತಂ॥
ಯಂ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಸ್ಮಿಂ, ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋ।
ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ಸತ್ಥು, ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿದೀಪನಂ॥
ತಸ್ಸ
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುಕ್ಕರಾ ಕಾತುಂ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಮಯಾ॥
ಸಹ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಯಸ್ಮಾ, ಧರತೇ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ।
ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ, ತಿಟ್ಠತೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ॥
ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅವಲಮ್ಬಿತ್ವಾ, ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ।
ಜಾತಕಾನುಪನಿಸ್ಸಾಯ, ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯಂ॥
ನಿಸ್ಸಿತಂ
ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ, ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಂ॥
ನೀತನೇಯ್ಯತ್ಥಭೇದಾ ಚ, ಪಾರಮೀ ಪರಿದೀಪಯಂ।
ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ತಂ ಚರಿಯಾ-ಪಿಟಕಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನಂ॥
ಇತಿ
ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸತ್ಥಂ, ನಿಸಾಮಯಥ ಸಾಧವೋತಿ॥
ತತ್ಥ ಚರಿಯಾಪಿಟಕನ್ತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಂ? ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ಸತ್ಥು ಚರಿಯಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸಿನೀ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ, ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಪಿಟಕಸದ್ದೋ, ‘‘ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ವಿಯ। ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಸತ್ಥು ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಚರಿಯಾನಂ ಆನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಭಾಜನಭೂತಾ, ತಸ್ಮಾಪಿ ‘‘ಚರಿಯಾಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಾಜನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಪಿಟಕಸದ್ದೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ‘‘ಅಥ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕುದಾಲಪಿಟಕಂ ಆದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೦) ವಿಯ। ತಂ ಪನೇತಂ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ನಿಕಾಯೇಸು ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಸುತ್ತಂ, ಗೇಯ್ಯಂ, ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ಗಾಥಾ, ಉದಾನಂ, ಇತಿವುತ್ತಕಂ, ಜಾತಕಂ, ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ, ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ನವಸು ಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಗಾಥಾಸಙ್ಗಹಂ।
‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ।
ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯೇ ಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೧೦೨೭) –
ಏವಂ ಅಕಿತ್ತಿವಗ್ಗೋ ಆದಿ, ಚರಿಯಾಸು ಅಕಿತ್ತಿಚರಿಯಾ। ತಸ್ಸಾಪಿ –
‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ, ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ।
ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಯಂ ಚರಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ॥ –
ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಆದಿ। ತಸ್ಸ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ।
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿದಾನಕಥಾ
ಸಾ
ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ತುಸಿತಭವನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥು, ತಾವ ಪವತ್ತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸು ತೀಸು ನಿದಾನೇಸು ಯಸ್ಮಾ ದೂರೇನಿದಾನಅವಿದೂರೇನಿದಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ನಿದಾನಾನಂ ಅಯಮಾದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ।
ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ
ತತೋ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ, ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಪ್ಪಮುಖಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟಿಯೋ ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇನ್ತೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩ ಆದಯೋ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಪವತ್ತೇತ್ವಾ, ಯಸಾದಿಕೇ ವೇನೇಯ್ಯೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೇ ಲೋಕಾನುಗ್ಗಹಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಉರುವೇಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕಪ್ಪಾಸಿಕವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೇಭಾತಿಕಜಟಿಲೇ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪ್ಪಮುಖೇ ದ್ವಾದಸನಹುತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಸಾಸನೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ, ಮಗಧರಾಜೇನ ಕಾರಿತೇ ವೇಳುವನವಿಹಾರೇ ವಿಹರತಿ।
ಅಥೇವಂ ಭಗವತಿ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಸು ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತೇಸು ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತೇ ಜಾತೇ, ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಕಿರ ಮೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ಪರಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ರಾಜಗಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ದಸಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಸ ಅಮಚ್ಚೇ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಇಧಾನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಥಾ’’ತಿ। ತೇಸು ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಸು ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೇನ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಆರೋಚಿತೇ ಭಗವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಂ
ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಲೋಕವಿವರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯಮ್ಪಿ ಅಕಾಸಿ – ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಮಾನೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಯಥಾಠಿತಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನಾವ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಾ ಸಬ್ಬೇ ದೇವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಭವನೇ ಕೀಳನ್ತೇ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೇನ ಜೋತನ್ತೇ ಮಹತಿಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೇ ಸನ್ತಾನಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಾನಿ
‘‘ಭುಮ್ಮಾ
ಪರನಿಮ್ಮಿತಾ ಯೇಪಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ, ಆನನ್ದಿತಾ ವಿಪುಲಮಕಂಸು ಘೋಸ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೬)
ತದಾ
‘‘ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಕೀದಿಸಕೋ ನರುತ್ತಮೋ।
ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಞ್ಚ ಕೀದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಕೀದಿಸಂ॥
‘‘ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಏದಿಸಕೋ ನರುತ್ತಮೋ।
ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಞ್ಚ ಏದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಏದಿಸಂ॥
‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಬಲಮನುತ್ತರಂ।
ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಭೇ ರತನಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೩-೫)।
ಏವಂ ತಥಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವದೀಪನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ದೇಸೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ
ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಪುಚ್ಛತಿ ಲೋಕನಾಯಕಂ॥
‘‘ಕೀದಿಸೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ನರುತ್ತಮ।
ಕಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ತಯಾ ಧೀರ, ಪತ್ಥಿತಾ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಾ॥
‘‘ದಾನಂ ಸೀಲಞ್ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಪಞ್ಞಾ ವೀರಿಯಞ್ಚ ಕೀದಿಸಂ।
ಖನ್ತಿ ಸಚ್ಚಮಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಕೀದಿಸಾ॥
‘‘ದಸ ಪಾರಮೀ ತಯಾ ಧೀರ, ಕೀದಿಸೀ ಲೋಕನಾಯಕ।
ಕಥಂ ಉಪಪಾರಮೀ ಪುಣ್ಣಾ, ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ಕಥಂ॥
‘‘ತಸ್ಸ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಕರವೀಕಮಧುರಗಿರೋ।
ನಿಬ್ಬಾಪಯನ್ತೋ ಹದಯಂ, ಹಾಸಯನ್ತೋ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೭೪-೭೮)।
ಏವಂ ಭಗವತಾ ಬುದ್ಧವಂಸೇ ದೇಸಿತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ, ಅಹೋ ಸಮುದಾಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಹೋ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಸಮಿಜ್ಝನಾ, ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಭಗವತಾ ಕತಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಏವಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ, ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ಚೇತಂ ಫಲಂ, ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವೋ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕತಾ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವತಾ’’ತಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಭಗವತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಂ
‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ
ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ, ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩)।
ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗುಣಮಹನ್ತತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏವರೂಪಾನಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಹೇತುಭೂತಾ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಅಹೋ ಮಹಾನುಭಾವಾ। ಕತಮಾಸು ನು ಖೋ ಜಾತೀಸು ಪಾರಮಿತಾ ಪರಿಪಾಚಿತಾ, ಕಥಂ ವಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಾ, ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಮ್ಪಿ ಸಮುದಾಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಇಮಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಾಕಟತರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕತಮಾಸು ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ
೧. ಇದಾನಿ ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ
‘‘ನ ಕಪ್ಪಯನ್ತಿ ನ ಪುರೇಕ್ಖರೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಾಪಿ ತೇಸಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಿತಾಸೇ।
ನ
ಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೦೯) ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಸು। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕಪ್ಪಾತಿ ಉದ್ದಾನತೋ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾ ತಣ್ಹಾಕಪ್ಪೋ ದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೨೮)। ‘‘ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇಪಿ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ’’ತಿಆದೀಸು
ತತ್ರಾಯಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ – ಕಪ್ಪೀಯತೀತಿ ಕಪ್ಪೋ, ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರವಸೇನ ಗಣೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕೇವಲಂ ಸಾಸಪರಾಸಿಉಪಮಾದೀಹಿ ಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಪರಿಮಾಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
‘‘ಕೀವ ದೀಘೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕಪ್ಪೋತಿ? ದೀಘೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ನ ಸುಕರೋ ಸಙ್ಖಾತುಂ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ವಾ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಾನೀ’ತಿ ವಾ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ವಾ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ವಾ। ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಮಂ ಕಾತುನ್ತಿ? ‘ಸಕ್ಕಾ, ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಯೋಜನಂ ಆಯಾಮೇನ ಯೋಜನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಮಹಾಸಾಸಪರಾಸಿ। ತತೋ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಏಕಮೇಕಂ ಸಾಸಪಂ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ಖಿಪ್ಪತರಂ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಮಹಾಸಾಸಪರಾಸಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ನ ತ್ವೇವ ಕಪ್ಪೋ, ಏವಂ ದೀಘೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೮)।
ಸ್ವಾಯಂ
‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಸಂವಟ್ಟೋ, ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ, ವಿವಟ್ಟೋ, ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೫೬)।
ತತ್ಥ ತಯೋ ಸಂವಟ್ಟಾ – ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ, ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ, ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋತಿ। ತಿಸ್ಸೋ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾ – ಆಭಸ್ಸರಾ, ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ವೇಹಪ್ಫಲಾತಿ। ಯದಾ ಹಿ ಕಪ್ಪೋ ತೇಜೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ಆಭಸ್ಸರತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹತಿ। ಯದಾ ಆಪೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ಸುಭಕಿಣ್ಹತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕೇನ ವಿಲೀಯತಿ। ಯದಾ ವಾಯುನಾ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ವೇಹಪ್ಫಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾತೇನ ವಿದ್ಧಂಸತಿ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಂವಟ್ಟೋ ನಾಮ। ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಜಾಲಾದಿಪಚ್ಛೇದತೋ ಯಾವ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಪೂರಕೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಇದಂ ದುತಿಯಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ನಾಮ।
ಸಮ್ಪತ್ತಿಮಹಾಮೇಘತೋ ಯಾವ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಪಾತುಭಾವೋ, ಇದಂ ತತಿಯಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ವಿವಟ್ಟೋ ನಾಮ। ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಪಾತುಭಾವತೋ ಯಾವ ಪುನ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಮಹಾಮೇಘೋ, ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ನಾಮ। ಇಮೇಸು ಚತುಸಟ್ಠಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹಂ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ। ತೇನ ಸಮಾನಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಾ ವಿವಟ್ಟಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ವೀಸತಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ। ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಏಕೋ ಮಹಾಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಮಹಾಕಪ್ಪೋ ಸಂವಟ್ಟಾದಿವಸೇನ ಚತುಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ।
ಕಪ್ಪೇತಿ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ। ಸತಸಹಸ್ಸೇತಿ ಕಪ್ಪಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಚಾಯಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ, ಇಧಾಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನೇವ ಬಹುವಚನಂ। ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಞ್ಹೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ। ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಕರಣತೋ ಕಪ್ಪಾನನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೇವ। ನ ಹಿ ವುತ್ತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಹಣಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಚತುರೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇ ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಚ ಮಹಾಕಪ್ಪೇತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ, ಗಣನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏಕೋ ಗಣನವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಏಕೇ। ತೇ ಹಿ ಏಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಬಲಕ್ಖಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಏಕೂನಸಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಸಮಹಾಬಲಕ್ಖಾನಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಸಟ್ಠಿಮಟ್ಠಾನನ್ತರನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಸಙ್ಖ್ಯಾಠಾನನ್ತರಂ ನಾಮ ಗಣನವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭಾವಾಭಾವತೋ
ಅತೀತೇ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ ಮೇಧಙ್ಕರೋ ಸರಣಙ್ಕರೋ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಏವಂ ಬಹುಂ ಧನಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಮಾತಾಪಿತಾದಯೋ ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಏಕಕಹಾಪಣಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಗತಾ, ಮಯಾ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮನಕಾರಣಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಗರೇ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹೇನೇವ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇಹಿ ವಿಹರತಿ।
ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲೋ ಪರಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಚತೂಹಿ ಖೀಣಾಸವಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ರಮ್ಮವತೀನಗರಂ ನಾಮ ಪತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಸುದಸ್ಸನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತಿ। ರಮ್ಮವತೀನಗರವಾಸಿನೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ಸುದಸ್ಸನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ತೇ ಪುನದಿವಸೇ ಮಹಾದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಸೋಧೇನ್ತಿ।
ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ಸುಮೇಧತಾಪಸೋ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ
ತತೋ ಅಪರೇಪಿ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಭಗವನ್ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಯಾವ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಮಹಾಸತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು। ಇತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಚತುವೀಸತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಪ್ಪೇ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲೋ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ತಯೋ ಬುದ್ಧಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ನಾಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಇಧ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತಮ್ಹಾ ಕಪ್ಪಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ –
‘‘ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ ಮೇಧಙ್ಕರೋ, ಅಥೋಪಿ ಸರಣಙ್ಕರೋ।
ದೀಪಙ್ಕರೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ॥
‘‘ಮಙ್ಗಲೋ ಚ ಸುಮನೋ ಚ, ರೇವತೋ ಸೋಭಿತೋ ಮುನಿ।
ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ಪದುಮೋ, ನಾರದೋ ಪದುಮುತ್ತರೋ॥
‘‘ಸುಮೇಧೋ
ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ॥
‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಫುಸ್ಸೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ವಿಪಸ್ಸೀ ಸಿಖಿ ವೇಸ್ಸಭೂ।
ಕಕುಸನ್ಧೋ ಕೋಣಾಗಮನೋ, ಕಸ್ಸಪೋ ಚಾಪಿ ನಾಯಕೋ॥
‘‘ಏತೇ ಅಹೇಸುಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ವೀತರಾಗಾ ಸಮಾಹಿತಾ।
ಸತರಂಸೀವ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಮಹಾತಮವಿನೋದನಾ।
ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾವ, ನಿಬ್ಬುತಾ ತೇ ಸಸಾವಕಾ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ)।
ತತ್ಥ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಭಗವತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ, ತಥಾ ಭಗವತೋ ಸೋಭಿತಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ, ತಥಾ ಭಗವತೋ ನಾರದಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಬುದ್ಧವಂಸೇ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨೮.೩, ೪, ೬, ೯) –
‘‘ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಸತ್ಥುನೋ।
ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ॥
‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಮಙ್ಗಲೋ ನಾಮ ನಾಯಕೋ।
ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ॥
‘‘ಸೋಭಿತಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ಮಹಾಯಸೋ।
ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ॥
‘‘ನಾರದಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ।
ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ’’ತಿ॥
ಏವಂ ಗಣನಾತೀತತಾಯ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯತ್ತೇಪಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಗಣನಾತಿಕ್ಕಮೇನ ‘‘ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಸುಮೇಧದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸುಜಾತದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಪಿಯದಸ್ಸೀದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ನವಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ದ್ವಾಸೀತುತ್ತರಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಬುದ್ಧವಂಸತೋ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೧ ಆದಯೋ) ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಯೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ, ಸೋಪಿ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸುಮೇಧಕಥಾ) ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾಯ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಏತ್ಥನ್ತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಸದ್ದೋ –
‘‘ನದೀತೀರೇಸು ಸಣ್ಠಾನೇ, ಸಭಾಸು ರಥಿಯಾಸು ಚ।
ಜನಾ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಕಿಮನ್ತರ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮) –
ಆದೀಸು ಕಾರಣೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞತರಾ ಇತ್ಥೀ ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಭಾಜನಂ ಧೋವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೯) ಖಣೇ, ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛರಣಕ್ಖಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೨೦) ಚಿತ್ತೇ। ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ಮಹಾವ॰ ೧೧) ವಿವರೇ। ‘‘ನ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಭಣಮಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಾ ಓಪಾತೇತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೬೬) ವೇಮಜ್ಝೇ। ಇಧಾಪಿ ವೇಮಜ್ಝೇಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪.೩೬), ತಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತೋ ಹುತ್ವಾ ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ –
‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ।
ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೯) –
ಏವಂ
ಯಂ ಚರಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಪಾಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚರಿತನ್ತಿ ಚರಿಯಾ, ಸಮತ್ತಿಂಸಪಾರಮಿಸಙ್ಗಹಾ ದಾನಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾಬುದ್ಧತ್ಥಚರಿಯಾನಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ತಥಾ ಯಾ ಚಿಮಾ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಣಿಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಇರಿಯಾಪಥಚರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇಸು ಆಯತನಚರಿಯಾ, ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರೀನಂ ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಸತಿಚರಿಯಾ, ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತಾನಂ ಚತೂಸು ಝಾನೇಸು ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾ, ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಞಾಣಚರಿಯಾ, ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗಚರಿಯಾ, ಅಧಿಗತಫಲಾನಂ ಚತೂಸು ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು ಪತ್ತಿಚರಿಯಾ, ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾತಿ। ತತ್ಥ ಪದೇಸತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ, ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದ್ದೇಸೇ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೯೭) ‘‘ಚರಿಯಾತಿ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾಯೋ ಇರಿಯಾಪಥಚರಿಯಾ ಆಯತನಚರಿಯಾ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ‘‘ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಯ ಚರತಿ, ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವೀರಿಯೇನ ಚರತಿ, ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸತಿಯಾ ಚರತಿ, ಅವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಸಮಾಧಿನಾ ಚರತಿ, ಪಜಾನನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಚರತಿ, ವಿಜಾನನ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಚರತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತನ್ತೀತಿ ಆಯತನಚರಿಯಾಯ ಚರತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿಸೇಸಚರಿಯಾಯ ಚರತೀ’’ತಿ ಯಾ
ತತ್ಥ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಂ ಆಯತನಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಂ ಪದೇಸಸಬ್ಬನ್ತಿ ಚತೂಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫) ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ತಂ ಸುಣಾಥ, ಕಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಂ ಚಕ್ಖುಞ್ಚೇವ ರೂಪಾ ಚ…ಪೇ॰… ಮನೋ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩) ಏತ್ಥ ಆಯತನಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬) ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುಭಾಸಿತಂ ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೫) ಪದೇಸಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ಇಧಾಪಿ ಪದೇಸಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭೂತಸ್ಸ ಚರಿತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।
ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ। ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧; ಉದಾ॰ ೧) ಚ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ಮಹಾವ॰ ೧೧) ಚ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ। ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಬೋಧಿ। ‘‘ಪತ್ವಾನ ಬೋಧಿಂ ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿ। ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಬೋಧಿ। ಇಧಾಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಿ ವಾ ಇಧ ಬೋಧೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧), ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಭಗವತೋ। ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ‘‘ಮಹಾಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏತ್ಥಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಯಂ ಮಮ ದಾನಾಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನವಸೇಸಂ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಪಾಚನಂ ಸಾಧಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕನ್ತಿ। ಏತೇನ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ನಿರನ್ತರಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಯಂ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕಲಮೇವ ಅನವಸೇಸಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭೂತಮೇವ। ಏತೇನ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ತಸ್ಸೋ ಹಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಭಾವನಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಾ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಭಾವನಾ ಚಾತಿ। ತಾಸು ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ, ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ। ಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೋ, ತೇನ ಪಠಮೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ, ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಂ ಚರಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಾ, ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಚರಿತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಚೇತಿ ಏವಂಭೂತಭಾವದೀಪನತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ। ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಬೋಧಿಚರಿಯಾಯ ನಿರನ್ತರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ? ಯದಿ ಚಿತ್ತನಿರನ್ತರತಾಯ ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಉದ್ಧಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಚಿತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಅಥ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಏವಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ತೇಸಂ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಾನಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣವಸೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಏತೇನೇವ ಪಯೋಗನಿರನ್ತರತಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಜಾತಿನಿರನ್ತರತಾಯ ಪನ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಸಞ್ಹಿ ಜಾತಿಯಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಮಹಾಪಣಿಧಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಚರಿಮತ್ತಭಾವಾ ನ ಸಾ ನಾಮ ಜಾತಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಯಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭತಾ ನ ಸಿಯಾ ಅನ್ತಮಸೋ ದಾನಪಾರಮಿಮತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ। ಅಯಞ್ಹಿ ನಿಯತಿಪತ್ಥಿತಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ। ಯಾವ ಚ ತೇ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ವಸೀಭಾವಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ಸಪ್ಪದೇಸಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭಾರೇಸು ಪಯೋಗಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಯದಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಏವ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಸಮೀಹನಂ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯೇನ ಯೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಮಿಜ್ಝನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಮೇತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಭಾವನಾ ಚಾತಿ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಭಾವನಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ರ ಯಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಚರಿತಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ಬೋಧಿಚರಿಯಾ ಅಗ್ಗಯಾನಂ ಪಾರಮಿಯೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪರತೋ ವಿಭಾಗೇನ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಂವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ।
೨. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ಚರಿತಂ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಪರಿಪಾಚನಮೇವಾತಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗಮನೇನ ಅತಿಸಯತೋ ಬೋಧಿಪರಿಪಾಚನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಕತಿಪಯಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ ವಿಭಾಗತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅತೀತಕಪ್ಪೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ತತ್ಥ ಅತೀತಕಪ್ಪೇತಿ ಇತೋ ಪುರಿಮೇ ಪುರಿಮತರೇ ವಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕೇಸು ಚತೂಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚರಿತನ್ತಿ ಚಿಣ್ಣಂ ದಾನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಂ। ಠಪಯಿತ್ವಾತಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಅವತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವಾಭವೇತಿ ಭವೇ ಚ ಅಭವೇ ಇಮಮ್ಹಿ ಕಪ್ಪೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ। ಪವಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕಥಯಿಸ್ಸಂ। ಸುಣೋಹೀತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಮೇತಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ, ಮಮ ಭಾಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನಿದಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।