೩. ದುಟ್ಠಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೧೫. ದುಟ್ಠಟ್ಠಕೇ ವದನ್ತೀತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ಉಪವದನ್ತಿ। ದುಟ್ಠಮನಾಪಿ ಏಕೇ, ಅಥೋಪಿ ವೇ ಸಚ್ಚಮನಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ತಥಸಞ್ಞಿನೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ, ಯೇ ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ದಹಿಂಸು, ತೇ ಸಚ್ಚಮನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಾದಞ್ಚ ಜಾತನ್ತಿ ಏತಂ ಅಕ್ಕೋಸವಾದಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಮುನಿ ನೋ ಉಪೇತೀತಿ ಅಕಾರಕತಾಯ ಚ ಅಕುಪ್ಪನತಾಯ ಚ ಬುದ್ಧಮುನಿ ನ ಉಪೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಮುನೀ ನತ್ಥಿ ಖಿಲೋ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಯಂ ಮುನಿ, ರಾಗಾದಿಖಿಲೇಹಿ ನತ್ಥಿ ಖಿಲೋ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ದುಟ್ಠಮನಾತಿ ವಿರುದ್ಧಮನಾತಿ ತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಅದತ್ವಾ ಆವರಿತಚಿತ್ತಾ। ಪಟಿವಿರುದ್ಧಮನಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಆಹತಮನಾತಿ ಪಟಿಘೇನ ಆಹತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಆಹತಮನಾ। ಪಚ್ಚಾಹತಮನಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನೇವ। ಆಘಾತಿತಮನಾತಿ ವಿಹಿಂಸಾವಸೇನ ಆಘಾತಿತಂ ಮನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಆಘಾತಿತಮನಾ। ಪಚ್ಚಾಘಾತಿತಮನಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನೇವ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಕೋಧವಸೇನ ದುಟ್ಠಮನಾ, ಉಪನಾಹವಸೇನ ಪದುಟ್ಠಮನಾ, ಮಕ್ಖವಸೇನ ವಿರುದ್ಧಮನಾ, ಪಳಾಸವಸೇನ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಮನಾ, ದೋಸವಸೇನ ಆಹತಪಚ್ಚಾಹತಮನಾ, ಬ್ಯಾಪಾದವಸೇನ ಆಘಾತಿತಪಚ್ಚಾಘಾತಿತಮನಾ। ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಲಾಭೇನ ದುಟ್ಠಮನಾ ಪದುಟ್ಠಮನಾ, ಅಯಸೇನ ವಿರುದ್ಧಮನಾ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಮನಾ, ಗರಹೇನ ಆಹತಪಚ್ಚಾಹತಮನಾ, ದುಕ್ಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗೀಭಾವೇನ ಆಘಾತಿತಪಚ್ಚಾಘಾತಿತಮನಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಏಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಉಪವದನ್ತೀತಿ ಗರಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ಅಭೂತೇನಾತಿ ಅಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೇನ।
ಸದ್ದಹನ್ತಾತಿ ಪಸಾದವಸೇನ ಸದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಾ। ಓಕಪ್ಪೇನ್ತಾತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತಾತಿ ಸಮ್ಪಸಾದನವಸೇನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತಾ। ಸಚ್ಚಮನಾತಿ ತಚ್ಛಮನಾ। ಸಚ್ಚಸಞ್ಞಿನೋತಿ ತಚ್ಛಸಞ್ಞಿನೋ। ತಥಮನಾತಿ ಅವಿಪರೀತಮನಾ। ಭೂತಮನಾತಿ ಭೂತತ್ಥಮನಾ। ಯಾಥಾವಮನಾತಿ ನಿಚ್ಚಲಮನಾ। ಅವಿಪರೀತಮನಾತಿ ನಿಚ್ಛಯಮನಾ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಚ್ಚಮನಾ
ಪರತೋಘೋಸೋತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ದೋ। ಅಕ್ಕೋಸೋತಿ ಜಾತಿಆದೀಸು ದಸಸು ಅಕ್ಕೋಸೇಸು ಅಞ್ಞತರೋ। ಯೋ ವಾದಂ ಉಪೇತೀತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪವಾದಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಕಾರಕೋ ವಾತಿ ಕತದೋಸೋ ವಾ। ಕಾರಕತಾಯಾತಿ ದೋಸಸ್ಸ ಕತಭಾವೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋತಿ ಕಥಿಯಮಾನೋ। ಉಪವದಿಯಮಾನೋತಿ ದೋಸಂ ಉಪವಜ್ಜಮಾನೋ। ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಕೋಪಂ ಕರೋತಿ।
ಖೀಲಜಾತತಾಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಚಿತ್ತಬನ್ಧಭಾವಚಿತ್ತಕಚವರಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಘಖಿಲಂ ಜಾತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಖಿಲಜಾತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಖಿಲಜಾತತಾ, ತಾಪಿ ನತ್ಥಿ ನ ಸನ್ತಿ। ಪಞ್ಚಪಿ ಚೇತೋಖಿಲಾತಿ ಕಾಮೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ಕಾಯೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ರೂಪೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬) ಏವರೂಪಾ ಪಞ್ಚಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬನ್ಧಭಾವಕಚವರಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಚೇತೋಖಿಲಾ ನತ್ಥಿ।
೧೬. ಇಮಞ್ಚ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಭಗವಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಏವಂ ಖುಂಸೇತ್ವಾ ವಮ್ಭೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಆನನ್ದ, ಕಿಂ ‘‘ಸಕಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಂ…ಪೇ॰… ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
ತಸ್ಸ ಸಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಕಥಮಚ್ಚಯೇಯ್ಯ, ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಛನ್ದೇನ ಅನುನೀತೋ ತಾಯ ಚ ದಿಟ್ಠಿರುಚಿಯಾ ನಿವಿಟ್ಠೋ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಸಯಂ ಸಮತ್ತಾನಿ ಪಕುಬ್ಬಮಾನೋ ಅತ್ತನಾವ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಯಥಾ ಜಾನೇಯ್ಯ, ತಥೇವ ವದೇಯ್ಯಾತಿ।
ಅವಣ್ಣಂ ಪಕಾಸಯಿತ್ವಾತಿ ಅಗುಣಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ। ಸಕ್ಕಾರನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕರಣಂ। ಸಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಬಹುಮಾನನಂ। ಪಚ್ಚಾಹರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏತಂ ಲಾಭಾದಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮ। ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾ। ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಲಾಭಾದಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಯಂ ಲದ್ಧಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಏತೇಸಂ ಖಮತಿ ಚೇವ ರುಚ್ಚತಿ ಚ, ಏವಂಸಭಾವಮೇವ ವಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತದಾ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿ ವಾ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ‘‘ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕಾ…ಪೇ॰… ಏವಂಅಧಿಪ್ಪಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಕಂ ದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸನಂ। ಸಕಂ ಖನ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಹನಂ। ಸಕಂ ರುಚಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಂ। ಸಕಂ ಲದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ। ಸಕಂ ಅಜ್ಝಾಸಯನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ। ಸಕಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾವಂ। ಅತಿಕ್ಕಮಿತುನ್ತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತುಂ। ಅಥ ಖೋ ಸ್ವೇವ ಅಯಸೋತಿ ಸೋ ಏವ ಅಯಸೋ ಏಕಂಸೇನ। ತೇ ಪಚ್ಚಾಗತೋತಿ ತೇಸಂ ಪತಿಆಗತೋ। ತೇತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ।
ಅಥ ವಾತಿ ಅತ್ಥನ್ತರದಸ್ಸನಂ। ಸಸ್ಸತೋತಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ। ಲೋಕೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ। ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇದಂ ಏವ ತಚ್ಛಂ ತಥಂ, ಅಞ್ಞಂ ತುಚ್ಛಂ। ಸಮತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾ। ಸಮಾದಿನ್ನಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿನ್ನಾ। ಗಹಿತಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಗಹಿತಾ।
ಪರಾಮಟ್ಠಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ। ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಲದ್ಧಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ। ಅಸಸ್ಸತೋತಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಅನ್ತವಾತಿ ಸಅನ್ತೋ। ಅನನ್ತವಾತಿ ವುದ್ಧಿಅನನ್ತವಾ। ತಂ ಜೀವನ್ತಿ ಸೋ ಜೀವೋ, ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ। ಜೀವೋತಿ ಚ ಅತ್ತಾಯೇವ। ತಥಾಗತೋತಿ ಸತ್ತೋ, ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ। ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಮರಣತೋ ಉದ್ಧಂ, ಪರಲೋಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಮರಣತೋ ಉದ್ಧಂ ನ ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಮರಣತೋ ಉದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಚ ನ ಹೋತಿ ಚ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಉಚ್ಛೇದವಸೇನ ನೇವ ಹೋತಿ, ತಕ್ಕಿಕವಸೇನ ನ ನ ಹೋತಿ।
ಸಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿಆದಯೋ ಕರಣವಚನಂ। ಅಲ್ಲೀನೋತಿ ಏಕೀಭೂತೋ।
ಸಯಂ ಸಮತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಊನಭಾವಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಅತ್ತಂ ಸಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅತಿರೇಕದೋಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ। ಅನೋಮನ್ತಿ ಹೀನದೋಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಅಲಾಮಕಂ। ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಆದಿಂ। ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಪಧಾನಂ ನಿದ್ದೋಸಂ। ವಿಸೇಸನ್ತಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪಾಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಅಧಿಕಂ। ಉತ್ತಮನ್ತಿ ವಿಸೇಸಂ ನ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ। ಪವರಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತಿರೇಕೇನ ಉತ್ತಮಂ ಕರೋತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಆಸಯದೋಸಮೋಚನೇನ ಅಗ್ಗಂ, ಸಂಕಿಲೇಸದೋಸಮೋಚನೇನ ಸೇಟ್ಠಂ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸದೋಸಮೋಚನೇನ ವಿಸೇಸಂ, ಪಮತ್ತದೋಸಮೋಚನೇನ ಪಾಮೋಕ್ಖಂ, ಮಜ್ಝಿಮದೋಸಮೋಚನೇನ ಉತ್ತಮಂ, ಉತ್ತಮಮಜ್ಝಿಮದೋಸಮೋಚನೇನ ಪವರಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಜಾನನವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ। ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುಟ್ಠು ಅಕ್ಖಾತೋ। ಅಯಂ ಗಣೋ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಣೋ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಭದ್ದಿಕಾತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಲದ್ಧಿ ಸುನ್ದರಾ। ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ಸುಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾ ಅತ್ತನ್ತ ಪಾದಿಪಟಿಪದಾ ಸುಟ್ಠು ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋತಿ ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಿಯ್ಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋತಿ ಸಯಂ ಸಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ।
ಕಥೇಯ್ಯ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ। ಭಣೇಯ್ಯ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ದೀಪೇಯ್ಯ ‘‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ। ವೋಹರೇಯ್ಯ ನಾನಾವಿಧೇನ ಗಣ್ಹಾಪೇಯ್ಯ ‘‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ।
೧೭. ಅಥ ರಾಜಾ ಸತ್ತಾಹಚ್ಚಯೇನ ತಂ ಕುಣಪಂ ಛಡ್ಡಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಂ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ, ಈದಿಸೇ ಅಯಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ? ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವಾ ‘‘ನ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಅಹಂ ಸೀಲವಾ ಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’ತಿ ಪರೇಸಂ ಆರೋಚೇತುಂ ಅರಿಯಾನಂ ಪಟಿರೂಪ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಯೋ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲವತಾನೀತಿ ಅವಸೇಸಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಸೀಲವತಾನೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾದೀನಿ ಸೀಲಾನಿ, ಆರಞ್ಞಿಕಾದೀನಿ ಧುತಙ್ಗವತಾನಿ ಚ। ಅನಾನುಪುಟ್ಠೋತಿ ಅಪುಚ್ಛಿತೋ। ಪಾವಾತಿ ವದತಿ। ಅನರಿಯಧಮ್ಮಂ ಕುಸಲಾ ತಮಾಹು, ಯೋ ಆತುಮಾನಂ ಸಯಮೇವ ಪಾವಾತಿ
ಅತ್ಥಿ ಸೀಲಞ್ಚೇವ ವತಞ್ಚಾತಿ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಞ್ಚೇವ ಅತ್ಥಿ, ಸಮಾದಾನಟ್ಠೇನ ವತಞ್ಚ ಅತ್ಥಿ, ವತಂ ನ ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ಥೇನ ವತಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ನ ಸೀಲಂ। ಕತಮನ್ತಿ ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಾತಿಆದಯೋ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಸಂವರಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಂವರಣಟ್ಠೇನ, ವೀತಿಕ್ಕಮದ್ವಾರಂ ಪಿದಹನಟ್ಠೇನ। ಸಮಾದಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮ್ಮಾ ಆದಾನಟ್ಠೇನ। ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸೋ ಸೀಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಆರಞ್ಞಿಕಙ್ಗಂ। ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪರಆಮಿಸಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪಾತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ, ಪರೇಹಿ ದಿನ್ನಾನಂ ಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪತ್ತೇ ನಿಪತನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಉಞ್ಛತಿ ತಂ ತಂ ಕುಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ಗವೇಸತೀತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ, ಪಿಣ್ಡಾಯ ವಾ ಪತಿತುಂ ವತಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೀ। ಪತಿತುನ್ತಿ ಚರಿತುಂ। ಪಿಣ್ಡಪಾತೀ ಏವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಙ್ಗಂ। ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕಾರಣಂ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಸಮಾದಾನೇನ ಸೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ರಥಿಕಾಸುಸಾನಸಙ್ಕಾರಕೂಟಾದೀನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಂಸೂನಂ ಉಪರಿ ಠಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ತೇಸು ಪಂಸುಕೂಲಮಿವಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಂ। ಅಥ ವಾ ಪಂಸು ವಿಯ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಉಲತೀತಿ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಲದ್ಧನಿಬ್ಬಚನಸ್ಸ ಪಂಸುಕೂಲಸ್ಸ ಧಾರಣಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ಪಂಸುಕೂಲಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಂ। ಸಙ್ಘಾಟಿಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಅನ್ತರವಾಸಕಸಙ್ಖಾತಂ ತಿಚೀವರಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ತೇಚೀವರಿಕೋ, ತೇಚೀವರಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ತೇಚೀವರಿಕಙ್ಗಂ। ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ದಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಖಣ್ಡನಂ, ಅಪೇತಂ ದಾನತೋ ಅಪದಾನಂ, ಅನವಖಣ್ಡನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಹ ಅಪದಾನೇನ ಸಪದಾನಂ, ಅವಖಣ್ಡನವಿರಹಿತಂ, ಅನುಘರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸಪದಾನಂ ಚರಿತುಂ ಇದಮಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಸಪದಾನಚಾರೀ, ಸಪದಾನಚಾರೀಯೇವ ಸಪದಾನಚಾರಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಸಪದಾನಚಾರಿಕಙ್ಗಂ। ಖಲುಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ಖಲೂತಿ ಪಟಿಸೇಧನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಪವಾರಿತೇನ ಸತಾ ಪಚ್ಛಾ ಲದ್ಧಂ ಭತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಸ್ಸ ಭೋಜನಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಭೋಜನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಭೋಜನೇ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕೋ, ನ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಿಕೋ ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ಸಯನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ವಿಹರಿತುಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ನೇಸಜ್ಜಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ನೇಸಜ್ಜಿಕಙ್ಗಂ। ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗನ್ತಿ ಯದೇವ ಸನ್ಥತಂ ಯಥಾಸನ್ಥತಂ, ‘‘ಇದಂ ತುಯ್ಹಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಠಮಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸೇನಾಸನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾಸನ್ಥತೇ ವಿಹರಿತುಂ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಯಥಾಸನ್ಥತಿಕಙ್ಗಂ। ಸಬ್ಬಾನೇವ ಪನೇತಾನಿ ತೇನ ತೇನ ಸಮಾದಾನೇನ ಧುತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಧುತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಕಿಲೇಸಧುನನತೋ ವಾ ಧುತನ್ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಞಾಣಂ ಅಙ್ಗಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಧುತಙ್ಗಾನಿ। ಅಥ ಧುತಙ್ಗಾನಿ। ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಸಬ್ಬಾನೇವ ಚೇತಾನಿ ಸಮಾದಾನಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಾನಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಯೋ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಯೇನ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ। ಯಾ ಸಮಾದಾನಚೇತನಾ, ತಂ ಧುತಙ್ಗಂ। ಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತಂ ವತ್ಥು’’ನ್ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೩)।
ಸಬ್ಬಾನೇವ ಚ ಲೋಲುಪ್ಪವಿದ್ಧಂಸನರಸಾನಿ, ನಿಲ್ಲೋಲುಪ್ಪಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಅರಿಯಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನಾನಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ವೀರಿಯಸಮಾದಾನಮ್ಪೀತಿ ವೀರಿಯಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ। ಕಾಮನ್ತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚಾತಿ ಛವಿ ಚ ನ್ಹಾರುವಲ್ಲಿಯೋ ಚ। ಅಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಾ ಅಟ್ಠಿಯೋ ಚ। ಅವಸಿಸ್ಸತೂತಿ ತಿಟ್ಠತು। ಉಪಸುಸ್ಸತು ಮಂಸಲೋಹಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಂಸಞ್ಚ ಲೋಹಿತಞ್ಚ ಸುಕ್ಖತು। ‘‘ತಚೋ’’ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ನ್ಹಾರೂ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಉಪಸುಸ್ಸತು ಮಂಸಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ। ಯಂ ತನ್ತಿ ಉಪರಿ ವತ್ತಬ್ಬಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುರಿಸಥಾಮೇನಾತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಾಯಿಕೇನ ಬಲೇನ, ಬಲೇನಾತಿ ಞಾಣಬಲೇನ। ವೀರಿಯೇನಾತಿ ಚೇತಸಿಕಞಾಣವೀರಿಯತೇಜೇನ। ಪರಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನೇನ ಉಸ್ಸಾಹಪ್ಪತ್ತವೀರಿಯೇನ। ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ತಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ತಂ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ। ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಿಥಿಲತ್ತಂ ಓಸೀದನಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ। ಪದಹತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ।
ನಾಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ನ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಯಾಗುಪಾನಾದೀನಿ ನ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮಿ। ವಿಹಾರತೋ ನ ನಿಕ್ಖಮೇತಿ ಸೇನಾಸನತೋ ಬಹಿ ನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಂ। ನಪಿ ಪಸ್ಸಂ ನಿಪಾತೇಸ್ಸನ್ತಿ ಪಸ್ಸಂ ಮಞ್ಚೇ ವಾ ಪೀಠೇ ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಕಟಸನ್ಥರಕೇ ವಾ ಪಾತನಂ ಠಪನಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇ ಅನೂಹತೇತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇ ಕಣ್ಡೇ ಅನುದ್ಧಟೇ, ಅವಿಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಆಭುಜಿತಂ ಊರುಬದ್ಧಾಸನಂ। ನ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನ ವಿಜಹಿಸ್ಸಾಮಿ। ಯಾವ ಮೇ ನ ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಗಹಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಆಸವೇಹೀತಿ ಕಾಮಾಸವಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಆಸವೇಹಿ। ವಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ। ನ ತಾವಾಹಂ ಇಮಮ್ಹಾ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ರುಕ್ಖಮೂಲಾ ನಿಕ್ಖಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಓಕಾಸವಸೇನ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಂ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಗಿಮ್ಹೇತಿ ಕಾಲವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ಪುರಿಮೇ ವಯೋಖನ್ಧೇತಿಆದಯೋ ವಯವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಆಸನಾ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಾ ನ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ। ಅಡ್ಢಯೋಗಾತಿ ನಿಕುಣ್ಡಗೇಹಾ। ಪಾಸಾದಾತಿ ದೀಘಪಾಸಾದಾ। ಹಮ್ಮಿಯಾತಿ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಗೇಹಾ। ಗುಹಾಯಾತಿ ಪಂಸುಗುಹಾಯ। ಲೇಣಾತಿ ಮರಿಯಾದಛಿನ್ನಚ್ಛಿದ್ದಾ ಪಬ್ಬತಲೇಣಾ। ಕುಟಿಯಾತಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾದಿಕುಟಿಯಾ। ಕೂಟಾಗಾರಾತಿ ಕಣ್ಣಿಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕತಗೇಹತೋ। ಅಟ್ಟಾತಿ ದ್ವಾರಟ್ಟಾಲಕಾ। ಮಾಳಾತಿ ವಟ್ಟಗೇಹಾ। ಉದ್ದಣ್ಡೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ। ‘‘ತಿಛದನಗೇಹೋ’’ತಿಪಿ ಏಕೇ। ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾತಿ ಸನ್ನಿಪಾತಸಾಲಾ ಭೋಜನಸಾಲಾ ವಾ। ಮಣ್ಡಪಾದಯೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ। ಅರಿಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಸಮೀಪಂ ಆನಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಸೀಲೇನ। ಸಮಾಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಆನಯಿಸ್ಸಾಮಿ ಸಮಾಧಿನಾ। ಅಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ ತದಙ್ಗೇನ। ಫಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಫುಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಮಗ್ಗೇನ। ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಫಲೇನ। ಅಥ ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಆಹರಿಸ್ಸಾಮಿ। ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಸಮಾಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಫಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ದ್ವೀಸುಪಿ ನಯೇಸು ಫಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಫುಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಪುಟ್ಠೋತಿ ಮೂಲಪದಂ, ತಸ್ಸ ಅಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅಜಾನಾಪಿತೋ। ಅಯಾಚಿತೋತಿ ಅನಾಯಾಚಿತೋ। ಅನಜ್ಝೇಸಿತೋತಿ ಅನಾಣಾಪಿತೋ ಅಪಸಾದಿತೋತಿ ನ ಪಸಾದಾಪಿತೋ। ಪಾವದತೀತಿ ಕಥಯತಿ। ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಅಹಂ ಅಸ್ಮಿ ಭವಾಮಿ। ಜಾತಿಯಾ ವಾತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಯಾ ವಾ। ಗೋತ್ತೇನ ವಾತಿ ಗೋತಮಾದಿಗೋತ್ತೇನ ವಾ। ಕೋಲಪುತ್ತಿಯೇನ ವಾತಿ ಕುಲಪುತ್ತಭಾವೇನ ವಾ। ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ವಾತಿ ಸರೀರಸುನ್ದರತಾಯ ವಾ। ಧನೇನ ವಾತಿ ಧನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ। ಅಜ್ಝೇನೇನ ವಾತಿ ಅಜ್ಝಾಯಕರಣೇನ ವಾ। ಕಮ್ಮಾಯತನೇನ ವಾತಿ ಕಮ್ಮಮೇವ ಕಮ್ಮಾಯತನಂ, ತೇನ ಕಮ್ಮಾಯತನೇನ, ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಕಮ್ಮಾದಿನಾ ವಾ। ಸಿಪ್ಪಾಯತನೇನ ವಾತಿ ಧನುಸಿಪ್ಪಾದಿನಾ ವಾ। ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನೇನ ವಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನೇನ ವಾ। ಸುತೇನ ವಾತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಗುಣೇನ ವಾ। ಪಟಿಭಾನೇನ ವಾತಿ ಕಾರಣಾಕಾರಣಪಟಿಭಾನಸಙ್ಖಾತಞಾಣೇನ ವಾ। ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ವಾ ವತ್ಥುನಾತಿ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಏಕೇಕೇನ ವತ್ಥುನಾ ವಾ।
ಉಚ್ಚಾ ಕುಲಾತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾ, ಏತೇನ ಜಾತಿಗೋತ್ತಮಹತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ। ಮಹಾಭೋಗಕುಲಾತಿ ಗಹಪತಿಮಹಾಸಾಲಕುಲಾ, ಏತೇನ ಅಡ್ಢಮಹತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ। ಉಳಾರಭೋಗಕುಲಾತಿ ಅವಸೇಸವೇಸ್ಸಾದಿಕುಲಾ, ಏತೇನ ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತಾದಿಂ ದೀಪೇತಿ। ಚಣ್ಡಾಲಾಪಿ ಹಿ ಉಳಾರಭೋಗಾ ಹೋನ್ತಿ। ಞಾತೋತಿ ಪಾಕಟೋ। ಯಸ್ಸಸ್ಸೀತಿ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಸುತ್ತನ್ತಿಕೋತಿ ವಿನಯಧರೋತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಧರೋ। ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋತಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋತಿಆದಯೋ ಧುತಙ್ಗಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ। ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀತಿಆದಯೋ ರೂಪಾರೂಪಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿವೇಧದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ಪಾವದತೀತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಕಥೇತೀತಿ ‘‘ಪಿಟಕಾಚರಿಯೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಕಥಯತಿ। ಭಣತೀತಿ ‘‘ಧುತಙ್ಗಿಕೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ದೀಪಯತೀತಿ ‘‘ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ಲಾಭೀಮ್ಹೀ’’ತಿ ಪರಿದೀಪಯತಿ। ವೋಹರತೀತಿ ‘‘ಅರೂಪಜ್ಝಾನಂ ಲಾಭೀಮ್ಹೀ’’ತಿ ವಾಕ್ಯಭೇದಂ ಕರೋತಿ।
ಖನ್ಧಕುಸಲಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಸಲಕ್ಖಣಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣೇಸು ಛೇಕಾ, ಞಾತತೀರಣಪಹಾನವಸೇನ ಕುಸಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಾತುಆಯತನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಿಬ್ಬಾನಕುಸಲಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಛೇಕಾ। ಅನರಿಯಾನನ್ತಿ ನ ಅರಿಯಾನಂ। ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏಸೋ ಸಭಾವೋ। ಬಾಲಾನನ್ತಿ ಅಪಣ್ಡಿತಾನಂ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ನ ಸೋಭನಪುರಿಸಾನಂ। ಅತ್ತಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ।
೧೮. ಸನ್ತೋತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತೋ। ತಥಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬುತತ್ತೋ। ಇತಿ’ಹನ್ತಿ ಸೀಲೇಸು ಅಕತ್ಥಮಾನೋತಿ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮರಿಯಧಮ್ಮಂ ಕುಸಲಾ ವದನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಂ ಅಕತ್ಥನಂ ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಖನ್ಧಾದಿಕುಸಲಾ ವದನ್ತಿ। ಯಸ್ಸುಸ್ಸದಾ ನತ್ಥಿ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇತಿ ಯಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತುಸ್ಸದಾ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಸ ತಂ ಅಕತ್ಥನಂ ‘‘ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ ಏಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಕುಸಲಾ ವದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಸನ್ತೋತಿ ಮೂಲಪದಂ। ರಾಗಸ್ಸ ಸಮಿತತ್ತಾತಿ ರಞ್ಜನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ರಾಗಸ್ಸ ಸಮಿತಭಾವೇನ। ದೋಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಿಜ್ಝಾತತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹಾನಂ ಝಾಪಿತತ್ತಾ। ನಿಬ್ಬುತತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಸನ್ತಾಪಾನಂ ನಿಬ್ಬಾಪಿತಭಾವೇನ। ವಿಗತತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಗತಭಾವೇನ ದೂರಭಾವೇನ। ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅಭಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಕಭಾವೇನ। ಸತ್ತನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಿನ್ನತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಉಪರಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಂ ಸತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಭಾವೇನ ಭಿಕ್ಖು। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಭಿನ್ನಾ, ರಾಗೋ ದೋಸೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಕಿಲೇಸಾ ಓಳಾರಿಕಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಭಿನ್ನಾ, ತೇ ಏವ ಅಣುಸಹಗತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಭಿನ್ನಾ, ಮೋಹೋ ಮಾನೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಕಿಲೇಸಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಿನ್ನಾ। ಅವಸೇಸೇ ಕಿಲೇಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಿನ್ನಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾತಿ ಕಿಲೇಸಪಚ್ಚಯಾ। ಪೋನೋಭವಿಕಾತಿ ಪುನಬ್ಭವದಾಯಿಕಾ। ಸದರಾತಿ ಕಿಲೇಸದರಥಾ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಸದರಾ। ‘‘ಸದ್ದರಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸಹದರಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾತಿ ಫಲಕಾಲೇ ದುಕ್ಖದಾಯಿಕಾ। ಆಯತಿಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಿಯಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ।
ಪಜ್ಜೇನ ಕತೇನ ಅತ್ತನಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಯಂ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ – ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಭಾವಿತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ, ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಗತತ್ತಾ ಏವ ಚ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ, ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಹಾನಿವುದ್ಧಿಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಅಪುಞ್ಞಪುಞ್ಞಪ್ಪಭೇದಂ ಭವಞ್ಚ ವಿಭವಞ್ಚ ವಿಪ್ಪಹಾಯ ಮಗ್ಗವಾಸಂ ವುಸಿತವಾ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಏತೇಸಂ ಥುತಿವಚನಾನಂ ಅರಹೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ।
ಇತಿಹನ್ತಿ ಇದಹನ್ತೀತಿ ದುವಿಧೋ ಪಾಠೋ। ಇತೀತಿ ಪದಸನ್ಧಿಆದಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇದಹ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಂ ನ ರೋಚೇನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಇತೀತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ। ಪದಸನ್ಧೀತಿ ಪದಾನಂ ಸನ್ಧಿ ಪದಸನ್ಧಿ, ಪದಘಟನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪದಸಂಸಗ್ಗೋತಿ ಪದಾನಂ ಏಕೀಭಾವೋ। ಪದಪಾರಿಪೂರೀತಿ ಪದಾನಂ ಪರಿಪೂರಣಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಏಕೀಭಾವೋ। ಅಕ್ಖರಸಮವಾಯೋತಿ ಏಕೀಭೂತೋಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೋಪಿ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ನ ಏವಂ। ಅಕ್ಖರಾನಂ ಸಮವಾಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಕ್ಖರಸಮವಾಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮುಚ್ಚಯೋ ಪದಮೀತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿಕಾರಣಾನಂ ವಾ ಮಧುರಭಾವತ್ತಾ ಪಾಠಸ್ಸ ಮುದುಭಾವೋ। ಪದಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಮೇತನ್ತಿ ಪದಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಭಾವೋ ಪದಾನುಪುಬ್ಬತಾ, ಪದಪಟಿಪಾಟಿಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇತನ್ತಿ ಏತಂ। ಕತಮನ್ತಿ ಚೇ? ಇತೀತಿ ಇದಂ। ಮೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಕತ್ಥೀ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತ್ವಾ ಕಥನಸೀಲೋ ಹೋತಿ। ಕತ್ಥತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಥಯತಿ। ವಿಕತ್ಥತೀತಿ ವಿವಿಧಾ ಕಥಯತಿ। ಕತ್ಥನಾತಿ ಕಥನಾ। ಆರತೋತಿ ದೂರತೋ ರತೋ। ವಿರತೋತಿ ಠಾನಸಙ್ಕನ್ತಿವಸೇನ ವಿಗತಭಾವೇನ ರತೋ। ಪಟಿವಿರತೋತಿ ತತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ರತೋ। ತತ್ಥ ಪಿಸಾಚಂ ವಿಯ ದಿಸ್ವಾ ಪಲಾತೋ ಆರತೋ। ಹತ್ಥಿಮ್ಹಿ ಮದ್ದನ್ತೇ ವಿಯ ಪರಿಧಾವಿತ್ವಾ ಗತೋ ವಿರತೋ। ಯೋಧಸಮ್ಪಹಾರಂ ವಿಯ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಮದ್ದೇತ್ವಾ ಗತೋ ಪಟಿವಿರತೋ।
ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾತಿ ಖೀಣಕಿಲೇಸಾಸವಸ್ಸ। ಕಮ್ಮುಸ್ಸದೋತಿ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಉಸ್ಸದೋ ಉಸ್ಸನ್ನತಾ। ಯಸ್ಸಿಮೇತಿ ಯಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಇಮೇ ಉಸ್ಸದಾ।
೧೯. ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಕಪ್ಪಿತಾ ಸಙ್ಖತಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಕಪ್ಪಿತಾತಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಾ। ಸಙ್ಖತಾತಿ ಪಚ್ಚಯಾಭಿಸಙ್ಖತಾ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ। ಧಮ್ಮಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ। ಪುರಕ್ಖತಾತಿ ಪುರತೋ ಕತಾ। ಸನ್ತೀತಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಅವೀವದಾತಾತಿ ಅವೋದಾತಾ। ಯದತ್ತನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಆನಿಸಂಸಂ, ತಂ ನಿಸ್ಸಿತೋ ಕುಪ್ಪಪಟಿಚ್ಚಸನ್ತಿನ್ತಿ ಯಸ್ಸೇತೇ ದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾ ‘ಪುರಕ್ಖತಾ ಅವೋದಾತಾ ಸನ್ತಿ, ಸೋ ಏವಂವಿಧೋ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಿ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ ಸಕ್ಕಾರಾದಿಂ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಗತಿವಿಸೇಸಾದಿಂ
ಸಙ್ಖತಾತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಸಙ್ಖತಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಕತಾ। ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖತಾತಿ ಸಣ್ಠಪಿತಾತಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಾ। ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೇನ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಖಯಧಮ್ಮಾತಿ ಕಮೇನ ಖಯಸಭಾವಾ। ವಯಧಮ್ಮಾತಿ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಪರಿಹಾಯನಸಭಾವಾ। ವಿರಾಗಧಮ್ಮಾತಿ ಅನಿವತ್ತೀ ಹುತ್ವಾ ವಿಗಚ್ಛನಸಭಾವಾ। ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾತಿ ನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವಾ, ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ।
ಪುರೇಕ್ಖಾರಾತಿ ಪುರೇ ಕತಾ। ತಣ್ಹಾಧಜೋತಿ ಉಸ್ಸಾಪಿತಟ್ಠೇನ ತಣ್ಹಾಧಜೋ, ತಣ್ಹಾಪಟಾಕಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಣ್ಹಾಧಜೋ। ಪುರೇಚಾರಿಕಟ್ಠೇನ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಕೇತು ಅಸ್ಸಾತಿ ತಣ್ಹಾಕೇತು। ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋತಿ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿವಸೇನ, ತಣ್ಹಾ ಅಧಿಪತಿತೋ ಆಗತಾತಿ ವಾ ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ, ತಣ್ಹಾಧಿಪತಿ ವಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ। ದಿಟ್ಠಿಧಜಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅವೋದಾತಾತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ। ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾತಿ ಸಯಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಾ। ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾತಿ ತಪನೀಯಾ।
ದ್ವೇ ಆನಿಸಂಸೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದ್ವೇ ಗುಣೇ ದಕ್ಖತಿ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಿಸಂಸಞ್ಚ। ಸಮ್ಪರಾಯಿಕನ್ತಿ ಪರಲೋಕೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ। ಯಂದಿಟ್ಠಿಕೋ ಸತ್ಥಾ ಹೋತೀತಿ ಸತ್ಥಾ ಯಥಾಲದ್ಧಿಕೋ ಭವತಿ। ತಂದಿಟ್ಠಿಕಾ ಸಾವಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುಣನ್ತಾ ಸಾವಕಾಪಿ ತಥಾಲದ್ಧಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಕ್ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಗರುಕಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಮಾನೇನ್ತೀತಿ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ। ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಾಭಿಹಾರಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇನ್ತಿ। ಅಪಚಿತಿಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅಪಚಿತಿಪ್ಪತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಕ್ಕರಿತ್ವಾ ಸುಅಭಿಸಙ್ಖತೇ ಪಣೀತೇ ಕತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಸಕ್ಕತೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಗರುಭಾವಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಗರುಕತೋ। ಯಂ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ, ಸೋ ಮಾನಿತೋ। ಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಪೂಜಿತೋ। ಯಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಅಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ‘‘ಸಕ್ಕರೋನ್ತಿ ಕಾಯೇನ, ಗರುಂ ಕರೋನ್ತಿ ವಾಚಾಯ, ಮಾನೇನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇನ, ಪೂಜೇನ್ತಿ ಲಾಭೇನಾ’’ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಅಲಂ ನಾಗತ್ತಾಯ ವಾತಿ ನಾಗಭಾವಾಯ ನಾಗರಾಜಭಾವಾಯ ವಾ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತಂ। ಸುಪಣ್ಣತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಸುಪಣ್ಣರಾಜಭಾವಾಯ। ಯಕ್ಖತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಿಭಾವಾಯ। ಅಸುರತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಅಸುರಭಾವಾಯ। ಗನ್ಧಬ್ಬತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವಘಟೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಾಯ। ಮಹಾರಾಜತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ ಅಞ್ಞತರಭಾವಾಯ। ಇನ್ದತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಸಕ್ಕಭಾವಾಯ। ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಭಾವಾಯ। ದೇವತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಭಾವಾಯ। ಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತಂ। ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಮಲರಹಿತಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ। ಪರಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ।
ತತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಅಧಿಪಚ್ಚತ್ತಂ ಸುದ್ಧಿಯಾ। ದೇವಲೋಕೇ ಅಧಿಪಚ್ಚತ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅಧಿಪಚ್ಚತ್ತಂ ಪರಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ಚತುರಾಸೀತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮುಚ್ಚನತ್ಥಂ ಮುತ್ತಿಯಾ। ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇನ ಮುಚ್ಚನತ್ಥಂ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಮುತ್ತಿಯಾ ಪರಿಮುತ್ತಿಯಾ। ಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಭಾವೇನ ವಿವಿಧೇನ ಸುಜ್ಝನ್ತಿ। ಪರಿಸುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸುಜ್ಝನ್ತಿ। ಮುಚ್ಚನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸಮಯನ್ತರಧಮ್ಮೇನ। ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಓವಾದೇನ। ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಅನುಸಾಸನೇನ। ಸುಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಯೋ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ಆಯತಿಂ ಫಲಪಾಟಿಕಙ್ಖೀತಿ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕಫಲಮಾಕಙ್ಖಮಾನೋ। ಇದಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾಮತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿಗತಞ್ಹಿ ಇಜ್ಝಮಾನಂ ನಿರಯಂ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ವಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ।
ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತೀತಿ ಅತಿಅನ್ತನಿಸ್ಸರಣಸನ್ತಿ। ತದಙ್ಗಸನ್ತೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಗುಣಙ್ಗೇನ ನೀವರಣಾದಿಅಗುಣಙ್ಗಂ ಸಮೇತೀತಿ ಝಾನಂ ತದಙ್ಗಸನ್ತಿ। ಸಮ್ಮುತಿಸನ್ತೀತಿ ಸಮಾಹಾರವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಸನ್ತಿ। ತಾ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಮಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಾಯೇವ। ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ನೀವರಣಾ ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಅನ್ತೋ ಅಪ್ಪನಾಯಂ ಅತಿಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ಅಪಿ ಚ ಸಮ್ಮುತಿಸನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಸನ್ತೀತಿ ಇತರೇ ದ್ವೇ ಸನ್ತಿಯೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುತಿಸನ್ತಿಮೇವ ದೀಪೇತಿ। ಕುಪ್ಪಸನ್ತಿನ್ತಿ ವಿಪಾಕಜನಕವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ಚಲಸನ್ತಿಂ ಪಕುಪ್ಪಸನ್ತಿನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಚಲಸನ್ತಿಂ। ಏರಿತಸನ್ತಿನ್ತಿ ಕಮ್ಪನಸನ್ತಿಂ। ಸಮೇರಿತಸನ್ತಿನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಕಮ್ಪಿತಸನ್ತಿಂ। ಚಲಿತಸನ್ತಿನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಘಟ್ಟಿತಸನ್ತಿನ್ತಿ ಪೀಳಿತಸನ್ತಿಂ। ಸನ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸನ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಿತೋ। ಅಸ್ಸಿತೋತಿ ಆಸಿತೋ ವಿಸೇಸೇನ ನಿಸ್ಸಿತೋ। ಅಲ್ಲೀನೋತಿ ಏಕೀಭೂತೋ।
೨೦. ಏವಂ ನಿಸ್ಸಿತೇ ತಾವ ‘‘ದಿಟ್ಠೀನಿವೇಸಾ…ಪೇ॰… ಆದಿಯತೀ ಚ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠೀನಿವೇಸಾತಿ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸಸಙ್ಖಾತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿನಿವೇಸನಾನಿ। ನ ಹಿ ಸ್ವಾತಿವತ್ತಾತಿ ಸುಖೇನ ಅತಿವತ್ತಿತಬ್ಬಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಧಮ್ಮೇಸು ನಿಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸಮುಗ್ಗಹೀತನ್ತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತೇಸು ತಂ ತಂ ಸಮುಗ್ಗಹಿತಂ ತಸ್ಮಾ ನರೋ ತೇಸು ನಿವೇಸನೇಸು, ನಿರಸ್ಸತೀ ಆದಿಯತೀ ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಹಿ ಸ್ವಾತಿವತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನರೋ ತೇಸುಯೇವ ದಿಟ್ಠಿನಿವೇಸನೇಸು ಅಜಸೀಲಗೋಸೀಲಕುಕ್ಕುರಸೀಲಪಞ್ಚಾತಪಮರುಪ್ಪಪಾತಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯಾದಿಭೇದಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ ಗಣಾದಿಭೇದಞ್ಚ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ನಿರಸ್ಸತಿ ಚ ಆದಿಯತಿ ಚ ಜಹತಿ ಚ ಗಣ್ಹಾತಿ ಚ ವನಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ತಂ ತಂ ಸಾಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಏವಂ ನಿರಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ಆದಿಯನ್ತೋ ಚ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತತ್ತಾ ಅಸನ್ತೇಹಿಪಿ ದುರತಿವತ್ತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ದುಕ್ಖಾ। ದುತ್ತರಾತಿ ದುಉತ್ತರಾ। ದುಪ್ಪತರಾ ದುಸ್ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ದುಬ್ಬಿನಿವತ್ತಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಡ್ಢಿತಾ।
ನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾತಿ ಸಸ್ಸತವಸೇನ ನಿಚ್ಛಯಂ ಕತ್ವಾ। ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ। ಪವಿಚಿನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನಿಯವಸೇನ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ। ‘‘ನಿಚಿನಿತ್ವಾ ವಿಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಓಧಿಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅವಧಿಯಿತ್ವಾ ಗಾಹೋ। ಬಿಲಗ್ಗಾಹೋತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸವಸೇನ ಗಾಹೋ ‘‘ಬಿಲಸೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೧) ವಿಯ। ವರಗ್ಗಾಹೋತಿ ಉತ್ತಮಗಾಹೋ। ಕೋಟ್ಠಾಸಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅವಯವವಸೇನ ಗಾಹೋ। ಉಚ್ಚಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ರಾಸಿವಸೇನ ಗಾಹೋ। ಸಮುಚ್ಚಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸವಸೇನ ರಾಸಿವಸೇನ ಚ ಗಾಹೋ। ಇದಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಸಭಾವಂ। ತಚ್ಛನ್ತಿ ತಥಭಾವಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಂ। ತಥನ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮರಹಿತಂ। ಭೂತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ। ಯಾಥಾವನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ। ಅವಿಪರೀತನ್ತಿ ನ ವಿಪರೀತಂ।
ನಿರಸ್ಸತೀತಿ ಪರವಿಚ್ಛಿನ್ದನಾಯ ವಾತಿ ಪರೇಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪನೇನ। ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತೋ ವಾತಿ ಅಸಮ್ಪಾಪುಣನ್ತೋ ವಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ಪರೋ ವಿಚ್ಛಿನ್ದೇತೀತಿ ಅಞ್ಞೋ ವಿಯೋಗಂ ಕರೋತಿ। ನತ್ಥೇತ್ಥಾತಿ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ। ಸೀಲಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತೋತಿ ಸೀಲಂ ಅಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೋ। ಸೀಲಂ ನಿರಸ್ಸತೀತಿ ಸೀಲಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೨೧. ಯೋ ಪನಾಯಂ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಾದಿದೋಸಧುನನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಧೋನೋ, ತಸ್ಸ ಧೋನಸ್ಸ ಹಿ…ಪೇ॰… ಅನೂಪಯೋ ಸೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಧೋನಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗಮಾ ಧೋನಸ್ಸ ಧುತಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕೇ ತೇಸು ತೇಸು ಭವೇಸು ದಿಟ್ಠಿ ನತ್ಥಿ। ಸೋ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಭಾವಾ, ಯಾಯ ಚ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಮಾಯಾಯ ವಾ ಮಾನೇನ ವಾ ಏವಂ ಅಗತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಮಾಯಞ್ಚ ಮಾನಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಧೋನೋ ರಾಗಾದೀನಂ ದೋಸಾನಂ ಕೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ವಾ ನಿರಯಾದೀಸು ಗತಿವಿಸೇಸೇಸು ಕೇನ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅನೂಪಯೋ ಸೋ, ಸೋ ಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಉಪಯಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನೂಪಯೋತಿ।
ಕಿಂ ಕಾರಣಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ। ಧೋನಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾತಿ ಧೋನಾ ಇತಿ ಕಿಂಕಾರಣಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಥೀಯತಿ। ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ತಾಯ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತಂ ದುಟ್ಠು ಕಿಲೇಸಪೂತಿಕತ್ತಾ ವಾ ಚರಿತನ್ತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ। ಧೂತಞ್ಚ ಧೋತಞ್ಚಾತಿ ಕಮ್ಪಿತಞ್ಚ ಧೋವಿತಞ್ಚ। ಸನ್ಧೋತಞ್ಚಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಧೋವಿತಞ್ಚ। ನಿದ್ಧೋತಞ್ಚಾತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಸುಟ್ಠು ನಿದ್ಧೋತಞ್ಚ। ರಾಗೋ ಧುತೋ ಚಾತಿಆದಯೋ ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಧುತಾ ಚಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಕಮ್ಪಿತಾ ಚಲಿತಾ ಧೋವಿತಾ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೦೬; ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬೦) ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಮಾಞಾಣೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇನ ವಾ। ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣನ್ತಿ ವಿಪರೀತಞಾಣಂ ಅಯಾಥಾವಞಾಣಂ, ಪಾಪಕಿರಿಯಾಸು ಉಪಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಪಾಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಕತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರೇನ ಚ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಮಿಚ್ಛಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಪರೀತಾ ಅಯಾಥಾವವಿಮುತ್ತಿಯೇವ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಞ್ಞಿತಾ।
ಅರಹಾ ಇಮೇಹಿ ಧೋನೇಯ್ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ದೂರೇ ಠಿತೋ ಅರಹಾ ಇಮೇಹಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸಧೋವನೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ। ಧೋನೋತಿ ಧೋನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತೇನೇವ ‘‘ಸೋ ಧುತರಾಗೋ’’ತಿಆದಯೋ ಆಹ।
ಮಾಯಾ ವುಚ್ಚತಿ ವಞ್ಚನಿಕಾಚರಿಯಾತಿ ವಞ್ಚನಕಿರಿಯಂ ವಞ್ಚನಕರಣಂ ಅಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ವಞ್ಚನಿಕಾಚರಿಯಾ। ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಹೇತೂತಿ ಪಾಪಿಕಂ ಇಚ್ಛಂ ಪಣಿದಹತೀತಿ ಲಾಮಕಂ ಪತ್ಥನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ‘‘ಮಾ ಮಂ ಜಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಚ್ಛತೀತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕತಂ ಪಾಪಂ ಪರೇ ಮಾ ಜಾನಿಂಸೂ’’ತಿ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ। ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ವಾಚಂ ಭಾಸತೀತಿ ಜಾನಂಯೇವ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಾರಿಯಂ ಕರೋತಿ। ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಉಪಸನ್ತೋ ವಿಯ ಭಾಸತಿ। ಕಾಯೇನ ಪರಕ್ಕಮತೀತಿ ‘‘ಮಯಾ ಕತಂ ಇದಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಮಾ ಕೇಚಿ ಜಾನಿಂಸೂ’’ತಿ ಕಾಯೇನ ವತ್ತಂ ಕರೋತಿ। ವಿಜ್ಜಮಾನದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ಚಕ್ಖುಮೋಹನಮಾಯಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಾಯಾವೀ, ಮಾಯಾವಿನೋ ಭಾವೋ ಮಾಯಾವಿತಾ। ಕತ್ವಾ ಪಾಪಂ ಪುನ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ ಅತಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸರತಿ ಏತಾಯ ಸತ್ತೋತಿ ಅಚ್ಚಸರಾ। ಕಾಯವಾಚಾಕಿರಿಯಾಹಿ ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸನತೋ ವಞ್ಚೇತೀತಿ ವಞ್ಚನಾ ನಿಕತಿ, ಮಿಚ್ಛಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ನಾಹಂ ಏವಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಪಾಪಾನಂ ವಿಕ್ಖಿಪನತೋ ನಿಕಿರಣಾ। ‘‘ನಾಹಂ ಏವಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಪರಿವಜ್ಜನತೋ ಪರಿಹರಣಾ। ಕಾಯಾದೀಹಿ ಸಂಹರಣತೋ ಗೂಹನಾ। ಸಮಭಾಗೇನ ಗೂಹನಾ ಪರಿಗೂಹನಾ। ತಿಣಪಣ್ಣೇಹಿ ವಿಯ ಗೂಥಂ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮೇಹಿ ಪಾಪಂ ಛಾದೇತೀತಿ ಛಾದನಾ। ಸಬ್ಬತೋ ಭಾಗೇನ ಛಾದನಾ ಪರಿಚ್ಛಾದನಾ। ನ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅನುತ್ತಾನಿಕಮ್ಮಂ। ನ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅನಾವಿಕಮ್ಮಂ। ಸುಟ್ಠು ಛಾದನಾ ವೋಚ್ಛಾದನಾ। ಕತಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಪುನಪಿ ಪಾಪಸ್ಸ ಕರಣತೋ ಪಾಪಕಿರಿಯಾ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಕತಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಸ್ಮಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ವಿಯ ಅಙ್ಗಾರೋ, ಉದಕಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ವಿಯ ಖಾಣು, ಪಿಲೋತಿಕಪಲಿವೇಠಿತಂ ವಿಯ ಚ ಸತ್ಥಂ ಹೋತಿ।
ಏಕವಿಧೇನ ಮಾನೋತಿ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಮಾನೋ। ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉನ್ನತೀತಿ ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಾಪನಾ, ಅಯಂ ಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಮಾನೋವ ವುತ್ತೋ।
ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಮಾನೋತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಪರಿ ಠಪನಮಾನೋ। ಪರವಮ್ಭನಮಾನೋತಿ ಪರೇ ಲಾಮಕಕರಣಮಾನೋ। ಇಮೇ ದ್ವೇ ಮಾನಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಥಾ ಪವತ್ತಾಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾ।
‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋತಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಸದಿಸಮಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮಿಮೇಪಿ ತಯೋ ಮಾನಾ ಪುಗ್ಗಲವಿಸೇಸಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ತಥಾ ಪವತ್ತಾಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ತೇಸು ಏಕೇಕೋ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸೇಯ್ಯಸದಿಸಹೀನಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸೇವ ಯಾಥಾವಮಾನೋ, ಸೇಸಾನಂ ಅಯಾಥಾವಮಾನೋ। ‘‘ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ ಸದಿಸಸ್ಸೇವ ಯಾಥಾವಮಾನೋ, ಸೇಸಾನಂ ಅಯಾಥಾವಮಾನೋ। ‘‘ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ ಹೀನಸ್ಸೇವ ಯಾಥಾವಮಾನೋ, ಸೇಸಾನಂ ಅಯಾಥಾವಮಾನೋ।
ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಮಾನೋ ಲೋಕಧಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಮಾನೋ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಛಬ್ಬಿಧೇನ ಮಾನೋ ಚಕ್ಖಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಮಾನಂ ಜನೇತೀತಿ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ।
ಸತ್ತವಿಧೇನ ಮಾನನಿದ್ದೇಸೇ ಮಾನೋತಿ ಉನ್ನಮೋ। ಅತಿಮಾನೋತಿ ‘‘ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಾನೋ। ಮಾನಾತಿಮಾನೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ, ಇದಾನಿ ಅಹಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಅಯಂ ಹೀನತರೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಾನೋ। ಅಯಂ ಭಾರಾತಿಭಾರೋ ವಿಯ ಪುರಿಮಂ ‘‘ಮಾನಾತಿಮಾನೋ’’ತಿ ಆಹ। ಓಮಾನೋತಿ ಹೀನಮಾನೋ। ಯೋ ‘‘ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ ನಾಮ ವುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಓಮಾನೋ ನಾಮ। ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ತ್ವಂ ಜಾತಿಮಾ, ಕಾಕಜಾತಿ ವಿಯ ತೇ ಜಾತಿ। ತ್ವಂ ಗೋತ್ತವಾ, ಚಣ್ಡಾಲಗೋತ್ತಂ ವಿಯ ತೇ ಗೋತ್ತಂ। ತುಯ್ಹಂ ಸರೋ ಅತ್ಥಿ, ಕಾಕಸರೋ ವಿಯ ತೇ ಸರೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನವಸೇನ ಅಯಂ ‘‘ಓಮಾನೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಅಧಿಮಾನೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಪತ್ತಸಞ್ಞಿಸ್ಸ, ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ಕಿಚ್ಚೇ ಅಕತೇಯೇವ ಕತಸಞ್ಞಿಸ್ಸ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಅನಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಸಞ್ಞಿಸ್ಸ
ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ರೂಪೇ ಅಸ್ಮೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ‘‘ಅಹಂ ರೂಪಾದಯೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಾನೋ। ಮಿಚ್ಛಾಮಾನೋತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮಾಯತನಸಿಪ್ಪಾಯತನವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಸುತಪಟಿಭಾನಸೀಲಬ್ಬತೇಹಿ, ಪಾಪಿಕಾಯ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಾನೋ। ತತ್ಥ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಾಯತನಂ ನಾಮ ಕೇವಟ್ಟಮಚ್ಛಬನ್ಧನೇಸಾದಾನಂ ಕಮ್ಮಂ। ಪಾಪಕಂ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಂ ನಾಮ ಮಚ್ಛಜಾಲಖಿಪಕುಮೀನಕರಣೇಸು ಚೇವ ಪಾಸಓಡ್ಡನಸೂಲಾರೋಪನಾದೀಸು ಚ ಛೇಕತಾ। ಪಾಪಕಂ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಯಾ ಕಾಚಿ ಪರೂಪಘಾತವಿಜ್ಜಾ। ಪಾಪಕಂ ಸುತಂ ನಾಮ ಭಾರತಯುದ್ಧಸೀತಾಹರಣಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ। ಪಾಪಕಂ ಪಟಿಭಾನಂ ನಾಮ ದುಬ್ಭಾಸಿತಯುತ್ತಂ ಕಪ್ಪನಾಟಕವಿಲಪ್ಪನಾದಿಪಟಿಭಾನಂ ಪಾಪಕಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಅಜಸೀಲಂ ಗೋಸೀಲಂ। ವತಮ್ಪಿ ಅಜವತಗೋವತಮೇವ। ಪಾಪಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಪನ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಗತೇಸು ಯಾಕಾಚಿ ದಿಟ್ಠಿ। ಅಟ್ಠವಿಧಮಾನೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ।
ನವವಿಧೇನ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಯೋ ನವ ಮಾನಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಪನ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋ ರಾಜಾನಞ್ಚೇವ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ರಾಜಾ ಹಿ ‘‘ರಟ್ಠೇನ ವಾ ಧನವಾಹನೇಹಿ ವಾ ಕೋ
ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋಪಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ರಾಜಾ ಹಿ ‘‘ರಟ್ಠೇನ ವಾ ಧನವಾಹನೇಹಿ ವಾ ಅಞ್ಞರಾಜೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ। ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ‘‘ಸೀಲಧುತಙ್ಗಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ।
ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನೋಪಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ರಟ್ಠಂ ವಾ ಧನವಾಹನಾದೀನಿ ವಾ ನಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ರಾಜಾತಿ ವೋಹಾರಸುಖಮತ್ತಕಮೇವ, ಕಿಂ ರಾಜಾ ನಾಮ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ। ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಅಪ್ಪಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ‘‘ಅಹಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ, ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಮಹಾಥೇರೋತಿ ಕಥಾಮತ್ತಮೇವ, ಕಿಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ನಾಮಾಹಂ, ಕಿಂ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ನಾಮಾಹಂ, ಕಿಂ ಮಹಾಥೇರೋ ನಾಮಾಹಂ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ।
ಸದಿಸಸ್ಸ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನಾದಯೋ ಅಮಚ್ಚಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಮಚ್ಚೋ ವಾ ಹಿ ರಟ್ಠಿಯೋ ವಾ ‘‘ಭೋಗಯಾನವಾಹನಾದೀಹಿ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ ರಾಜಪುರಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಮಚ್ಚೋತಿ ನಾಮಮೇವ ಮಯ್ಹಂ, ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ಅಮಚ್ಚೋ ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏತೇ ಮಾನೇ ಕರೋತಿ।
ಹೀನಸ್ಸ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನಾದಯೋ ದಾಸಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ದಾಸೋ ಹಿ ‘‘ಮಾತಿತೋ ವಾ ಪಿತಿತೋ ವಾ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ ದಾಸೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಅಞ್ಞೇ ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿಹೇತು ದಾಸಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಅಹಂ ಪನ ಪವೇಣೀಆಗತತ್ತಾ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಪವೇಣೀಆಗತಭಾವೇನ ಉಭತೋಸುದ್ಧಿಕದಾಸತ್ತೇನ ಅಸುಕದಾಸೇನ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿ ಮಯ್ಹಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಕುಚ್ಛಿವಸೇನಾಹಂ ದಾಸಬ್ಯಂ ಉಪಗತೋ, ಮಾತಾಪಿತುಕೋಟಿಯಾ ಪನ ಮೇ ದಾಸಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ
ಏತ್ಥ
ಏತ್ಥ
ದಸವಿಧಮಾನನಿದ್ದೇಸೇ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಾನಂ ಜನೇತೀತಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಾನಂ ಜನಯತಿ। ಜಾತಿಯಾ ವಾತಿ ಖತ್ತಿಯಭಾವಾದಿಜಾತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ। ಗೋತ್ತೇನ ವಾತಿ ಗೋತಮಗೋತ್ತಾದಿನಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗೋತ್ತೇನ ವಾ। ಕೋಲಪುತ್ತಿಯೇನ ವಾತಿ ಮಹಾಕುಲಭಾವೇನ ವಾ। ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ವಾತಿ ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಸರೀರತಾಯ ವಾ। ಸರೀರಞ್ಹಿ ‘‘ಪೋಕ್ಖರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಿರೂಪಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧನೇನ ವಾತಿ ಧನಸಮ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ವಾ, ಮಯ್ಹಂ ನಿಧಾನಗತಸ್ಸ ಧನಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಜ್ಝೇನೇನ ವಾತಿ ಅಜ್ಝಾಯನವಸೇನ ವಾ। ಕಮ್ಮಾಯತನೇನ ವಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಸತ್ತಾ ಛಿನ್ನಪಕ್ಖಕಾಕಸದಿಸಾ, ಅಹಂ ಪನ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಹಂ ಯಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮಿ, ತಂ ತಂ ಸಮಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವಾ ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಾಯತನೇನ ವಾ। ಸಿಪ್ಪಾಯತನೇನ ವಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಸತ್ತಾ ನಿಸಿಪ್ಪಾ, ಅಹಂ ಸಿಪ್ಪವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಸಿಪ್ಪಾಯತನೇನ ವಾ। ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನೇನ ವಾತಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಸುತೇನ ವಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಸ್ಸುತಾ, ಅಹಂ ಪನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಸುತೇನ ವಾ। ಪಟಿಭಾನೇನ ವಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಾ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಪಟಿಭಾನಪ್ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಪಟಿಭಾನೇನ ವಾ। ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ವಾ ವತ್ಥುನಾತಿ ಅವುತ್ತೇನ ಅಞ್ಞೇನ ವತ್ಥುನಾ ವಾ। ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಮಾನೋತಿ ಮಾನಕರಣವಸೇನ ಮಾನೋ। ಮಞ್ಞನಾ ಮಞ್ಞಿತತ್ತನ್ತಿ ಆಕಾರಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ। ಉಸ್ಸಿತಟ್ಠೇನ ಉನ್ನತಿ। ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಉನ್ನಾಮೋ। ಸಮುಸ್ಸಿತಟ್ಠೇನ ಧಜೋ। ಉಕ್ಖಿಪನಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಗ್ಗಾಹೋ। ಕೇತು ಕೇತುಕಮ್ಯತಾ। ಸಾ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ನ ಅತ್ತನೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೇತುಕಮ್ಯತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಕೇತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕೇತುಸಙ್ಖಾತೋ ಮಾನೋತಿ। ಧೋನೋ ಮಾಯಞ್ಚ ಮಾನಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಯೋ ಸೋ ಧೋನೋ ಅರಹಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿನೋದನಬ್ಯನ್ತಿಕರಣಾದಿವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಸೋ ತೇನ ರಾಗಾದಿನಾ ಕಿಲೇಸೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ।
ನೇರಯಿಕೋತಿ ವಾತಿ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಸತ್ತೋತಿ ವಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೋ ಹೇತು ನತ್ಥೀತಿ ಯೇನ ಜನಕಹೇತುನಾ ಗತಿಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ಸೋ ಹೇತು ನತ್ಥಿ। ಪಚ್ಚಯೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಕಾರಣನ್ತಿ ಠಾನಂ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಯೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಗತಿಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ತಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ।
೨೨. ಯೋ ಪನ ನೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಉಪಯಾನಂ ಭಾವೇನ ಉಪಯೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಉಪಯೋ ಹಿ…ಪೇ॰… ದಿಟ್ಠಿಮಿಧೇವ ಸಬ್ಬನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಉಪಯೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಿತೋ। ಧಮ್ಮೇಸು ಉಪೇತಿ ವಾದನ್ತಿ ‘‘ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದುಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ತೇಸು ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಉಪೇತಿ ವಾದಂ। ಅನೂಪಯಂ ಕೇನ ಕಥಂ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಪನ ಅನೂಪಯಂ ಖೀಣಾಸವಂ ಕೇನ ರಾಗೇನ ವಾ ದೋಸೇನ ವಾ ಕಥಂ ‘‘ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದುಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ವದೇಯ್ಯ। ಏವಂ ಅನುಪವಜ್ಜೋ ಚ ಸೋ ಕಿಂ ತಿತ್ಥಿಯಾ ವಿಯ ಕತಪಟಿಚ್ಛಾದಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅತ್ತಾ ನಿರತ್ತಾ ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿ ವಾ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಗಹಣಮುಞ್ಚನಂ ವಾಪಿ ಅತ್ತನಿರತ್ತಸಞ್ಞಿತಂ ನತ್ಥಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ನತ್ಥೀತಿ ಚೇ? ಅಧೋಸಿ ಸೋ ದಿಟ್ಠಿಮಿಧೇವ ಸಬ್ಬನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಇಧೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಞಾಣಮ್ಬುನಾ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಅಧೋಸಿ ಪಜಹಿ ವಿನೋದೇಸೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ಅತ್ತಮನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ।
ರತ್ತೋತಿ ವಾತಿ ರಾಗೇನ ರತ್ತೋತಿ ವಾ। ದುಟ್ಠೋತಿ ವಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ತೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾತಿ ಯೇ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನ ಪಹೀನಭಾವೇನ। ಗತಿಯಾ ವಾದಂ ಉಪೇತೀತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಗತೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಕಥನಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನೇರಯಿಕೋತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ವಾದಂ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಕಥೇಯ್ಯ। ಗಹಿತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ। ಮುಞ್ಚಿತಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಮೋಚೇತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ।
ಯಸ್ಸತ್ಥಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಹಿತಂ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಸತ್ಥಿ ಮುಞ್ಚಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಮೋಚೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ। ಉಪರಿ ಪದಾನಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ಗಹಣಂ ಮುಞ್ಚನಾ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಗಹಣಮೋಚನಾ ಅರಹಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ। ಬುದ್ಧಿಪರಿಹಾನಿವೀತಿವತ್ತೋತಿ ವಡ್ಢಿಞ್ಚ ಪರಿಹಾನಿಞ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ। ಸೋ ವುಟ್ಠವಾಸೋತಿಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಾನೀತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಅಧೋಸೀತಿ ಕನ್ತೇಸಿ। ಧುನಿ ಸನ್ಧುನಿ ನಿದ್ಧುನೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ।
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯ
ದುಟ್ಠಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।