೪. ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೨೩. ಚತುತ್ಥೇ ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಿ ಸುದ್ಧಂ ಪರಮಂ ಅರೋಗಂ, ತೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಸಂಸುದ್ಧಿ ನರಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಅಭಿಜಾನನ್ತೋ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ‘‘ಪರಮ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸನೇ ಸುದ್ಧಾನುಪಸ್ಸೀ ಸಮಾನೋ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ‘‘ಮಗ್ಗಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇತಿ। ತಂ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ನ ಹೋತಿ।
ಪರಮಂ ಆರೋಗ್ಯಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ನಿಬ್ಯಾಧಿಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಿತಂ। ತಾಣಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ತಥಾ ಪಾಲನಪ್ಪತ್ತಂ। ಲೇಣಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಲೀಯನಪ್ಪತ್ತಂ।ಸರಣಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪತ್ತಂ, ದುಕ್ಖನಾಸನಂ ವಾ ಪತ್ತಂ। ಅಭಯಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಭಯಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ। ಅಚ್ಚುತಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಲಭಾವಂ ಪತ್ತಂ। ಅಮತಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಅಮತಂ ಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ವಾನವಿರಹಿತಂ ಪತ್ತಂ।
ಅಭಿಜಾನನ್ತೋತಿ ಆಜಾನನ್ತೋತಿ ಆಜಾನಮಾನೋ। ವಿಜಾನನ್ತೋತಿ ಅನೇಕವಿಧೇನ ಜಾನಮಾನೋ। ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋತಿ ತಂ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಜಾನಮಾನೋ। ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋತಿ ಹದಯೇ ಕುರುಮಾನೋ।
ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪದಸ್ಸನಂ। ಞಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ ಇತಿ ಸದ್ದಹತಿ। ಮಗ್ಗೋತಿ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ‘‘ಉಪಾಯೋ’’ತಿ ಸದ್ದಹತಿ। ಪಥೋತಿ ಸಞ್ಚಾರೋ। ನೀಯಾನನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾತೀತಿ ನೀಯಾನಂ। ‘‘ನಿಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
೨೪. ‘‘ದಿಟ್ಠೇನ ಚೇ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಾ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತೇನ ರೂಪದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠೇನ ಯದಿ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧಿ ನರಸ್ಸ ಹೋತಿ, ತೇನ ವಾ ಞಾಣೇನ ಸೋ ಯದಿ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಂ ಪಜಹಾತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಸೋ ಸುಜ್ಝತಿ, ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪಧೀಹಿ ಸಉಪಧಿಕೋ ಏವ ಸಮಾನೋ ಸುಜ್ಝತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಏವಂವಿಧೋ ಸುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠೀ ಹಿ ನಂ ಪಾವ ತಥಾ ವದಾನಂ, ಸಾ ನಂ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಕಥೇತಿ, ದಿಟ್ಠಿಅನುರೂಪಂ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಥಾ ತಥಾ ವದತೀತಿ।
ರಾಗೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸರಾಗೋ, ರಾಗವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದೋಸೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೨೫. ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ತತಿಯಗಾಥಾ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಪನ ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಮಗ್ಗೇನ ಅಧಿಗತಾಸವಕ್ಖಯೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತರೂಪಸಙ್ಖಾತೇ ದಿಟ್ಠೇ, ತಥಾವಿಧಸದ್ದಸಙ್ಖಾತೇ ಸುತೇ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೇ ಸೀಲೇ, ಹತ್ಥಿವತಾದಿಭೇದೇ ವತೇ, ಪಥವಿಆದಿಭೇದೇ ಮುತೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ನ ಆಹಾತಿ। ಸೇಸಮಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ತೇಧಾತುಕಪುಞ್ಞೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪಾಪೇ ಅನೂಪಲಿತ್ತೋ, ಕಸ್ಮಾ? ತಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಾ ಗಹಣಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅತ್ತಞ್ಜಹೋ, ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅಕರಣತೋ ‘‘ನಯಿಧ ಪಕುಬ್ಬಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ನಂ ಏವಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಆಹ। ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಚಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಾದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಪುಞ್ಞೇ ಚ ಪಾಪೇ ಚ ಅನೂಪಲಿತ್ತೋ ಅತ್ತಞ್ಜಹೋ ನಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ನ ಇತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ।
ಬಾಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನೀತಿ ಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಯೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಬಾಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನಿ ಠಿತತ್ತೋ ಠಿತೋಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಏವ ಚ ವಿಮಲೋ ವಿಮಲಭಾವಂ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಸಮಾಧಿವಿಕ್ಖೇಪಕರಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಸಾಧುಸಮಾಹಿತೋ, ಸಂಸಾರಹೇತುಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಂಸಾರಮತಿಚ್ಚ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚತಾಯ ಕೇವಲೀತಿ ಚ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಚ, ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತ್ತಾ ತಾದೀತಿ ಚ ಪವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಥುತಿರಹೋ ಸ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ।
ಅಞ್ಞತ್ರ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಹೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ। ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಸನ್ತೇಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತೇನ ‘‘ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ದಿಟ್ಠೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛಮಾನಾ। ತೇ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ರೂಪಾನಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಏತೇ ದಿಟ್ಠಸುದ್ಧಿಕಾ ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇನ್ತೀತಿ ಇದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಬುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ। ಅಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇನ್ತೀತಿ ಅನಿದ್ಧಿಕಾರಣಂ ನ ಬುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ। ತೇ ಕಾಲತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಏತೇ ದಿಟ್ಠಾದಿಮಙ್ಗಲಿಕಾ ಪುರೇತರಮೇವ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಅಭಿಮಙ್ಗಲಗತಾನೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ವುಡ್ಢಿಕಾರಣಗತಾನಿ। ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾನಿ ದಕ್ಖನ್ತಿ। ಚಾಟಕಸಕುಣನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ। ಫುಸ್ಸವೇಳುವಲಟ್ಠಿನ್ತಿ ಫುಸ್ಸನಕ್ಖತ್ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತರುಣಬೇಳುವಲಟ್ಠಿಂ। ಗಬ್ಭಿನಿತ್ಥಿನ್ತಿ ಸಗಬ್ಭಂ ಇತ್ಥಿಂ। ಕುಮಾರಕಂ ಖನ್ಧೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತನ್ತಿ ತರುಣದಾರಕಂ ಅಂಸೇ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಮಾನಂ। ಪುಣ್ಣಘಟನ್ತಿ ಉದಕಪುಣ್ಣಘಟಂ। ರೋಹಿತಮಚ್ಛನ್ತಿ ರತ್ತರೋಹಿತಮಚ್ಛಂ। ಆಜಞ್ಞರಥನ್ತಿ ಸಿನ್ಧವಯುತ್ತರಥಂ। ಉಸಭನ್ತಿ ಮಙ್ಗಲಉಸಭಂ। ಗೋಕಪಿಲನ್ತಿ ಕಪಿಲಗಾವಿಂ।
ಪಲಾಲಪುಞ್ಜನ್ತಿ ಥುಸರಾಸಿಂ। ತಕ್ಕಘಟನ್ತಿ ಗೋತಕ್ಕಾದಿಪೂರಿತಚಾಟಿಂ। ರಿತ್ತಘಟನ್ತಿ ನಟನ್ತಿ ನಟಕಾದಿಂ। ‘‘ಧುತ್ತಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ। ನಗ್ಗಸಮಣಕನ್ತಿ ನಿಚ್ಚೋಳಸಮಣಂ ಖರನ್ತಿ ಗದ್ರಭಂ। ಖರಯಾನನ್ತಿ ಗದ್ರಭಯುತ್ತಂ ವಯ್ಹಾದಿಕಂ। ಏಕಯುತ್ತಯಾನನ್ತಿ ಏಕೇನ ವಾಹನೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ ಯಾನಂ। ಕಾಣನ್ತಿ ಏಕಕ್ಖಿಉಭಯಕ್ಖಿಕಾಣಂ। ಕುಣಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಕುಣಿಂ। ಖಞ್ಜನ್ತಿ ಖಞ್ಜಪಾದಂ ತಿರಿಯಗತಪಾದಂ। ಪಕ್ಖಹತನ್ತಿ ಪೀಠಸಪ್ಪಿಂ। ಜಿಣ್ಣಕನ್ತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣಂ। ಬ್ಯಾಧಿಕನ್ತಿ ಬ್ಯಾಧಿಪೀಳಿತಂ। ಮತನ್ತಿ ಕಾಲಙ್ಕತಂ।
ಸುತಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸುತೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛಮಾನಾ। ಸದ್ದಾನಂ ಸವನನ್ತಿ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸವನಂ। ವಡ್ಢಾತಿ ವಾತಿಆದಯೋ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತಸದ್ದಮತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಅಮಙ್ಗಲಂ ಪನ ‘‘ಕಾಣೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ನಾಮೇನ ವುತ್ತಸದ್ದಾಯೇವ। ‘‘ಛಿನ್ದ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ಭಿನ್ದ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಸೀಸಾದಿಭಿನ್ನನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ದಡ್ಢ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಪಿತನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ನಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಚೋರಾದೀಹಿ ವಿನಾಸಿತನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾತಿ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ವಾ।
ಸೀಲಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಸೀಲೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛನಕಾ। ಸೀಲಮತ್ತೇನಾತಿ ಸಂವರಣಮತ್ತೇನ। ಸಂಯಮಮತ್ತೇನಾತಿ ಉಪರಮಮತ್ತೇನ। ಸಂವರಮತ್ತೇನಾತಿ ದ್ವಾರಥಕನಮತ್ತೇನ। ಅವೀತಿಕ್ಕಮಮತ್ತೇನಾತಿ ನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಮತ್ತೇನ। ಸಮಣೋ ಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋತಿ ಮಾತಿತೋ ಲದ್ಧನಾಮಂ। ಸಮ್ಪನ್ನಕುಸಲನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಕುಸಲಂ। ಪರಮಕುಸಲನ್ತಿ ಉತ್ತಮಕುಸಲಂ। ಉತ್ತಮಪತ್ತಿಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬತಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತಂ। ಅಯೋಜ್ಜನ್ತಿ ಪರಾಜೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಸಮಣಂ।
ವತಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಸಮಾದಾನೇನ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛನಕಾ। ಹತ್ಥಿವತಿಕಾ ವಾತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಹತ್ಥಿವತಂ ಹತ್ಥಿವತಿಕಾ। ಅಸ್ಸವತಿಕಾದೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಅವಸಾನೇ ದಿಸಾವತಿಕಾ ವಾತಿ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿದಿಸಾನಂ ನಮಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮಾದಿನ್ನದಿಸಾವತಿಕಾ, ಏತೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವತಸಮಾದಾನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪನೇತಿ। ಸಚೇ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲವತಸಮಾದಾನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ದೇವೋ ವಾ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತಸ್ಸ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಹೋತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೭೯) –
‘‘ಇಧ
ಗನ್ಧಬ್ಬವತಿಕಾದಯೋ ಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತತ್ತಾ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಮೇವ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
ಮುತಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಪಥವಿಂ ಆಮಸನ್ತೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಿಕಂ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಕಾಯೇನ ಫುಸನ್ತಿ। ಹರಿತನ್ತಿ ಅಲ್ಲನೀಲಸದ್ದಲಂ। ಗೋಮಯನ್ತಿ ಗವಾದಿಗೋಮಯಂ। ಕಚ್ಛಪನ್ತಿ ಅಟ್ಠಿಕಚ್ಛಪಾದಿಅನೇಕವಿಧಂ। ಫಾಲಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಅಯಫಾಲಂ ಮದ್ದನ್ತಿ। ತಿಲವಾಹನ್ತಿ ತಿಲಸಕಟಂ ತಿಲರಾಸಿಂ ವಾ। ಫುಸ್ಸತಿಲಂ ಖಾದನ್ತೀತಿ ಮಙ್ಗಲಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ತಿಲಂ ಖಾದನ್ತಿ। ಫುಸ್ಸತೇಲಂ ಮಕ್ಖೇನ್ತೀತಿ ತಥಾರೂಪಂ ತಿಲತೇಲಂ ಸರೀರಬ್ಭಞ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತಿ। ದನ್ತಕಟ್ಠನ್ತಿ ದನ್ತಪೋಣಂ। ಮತ್ತಿಕಾಯ ನ್ಹಾಯನ್ತೀತಿ ಕುಙ್ಕುಟ್ಠಾದಿಕಾಯ ಸಾಟಕಂ ನಿವಾಸೇನ್ತೀತಿ ಮಙ್ಗಲಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ವತ್ಥಂ ಪರಿದಹನ್ತಿ। ವೇಠನಂ ವೇಠೇನ್ತೀತಿ ಸೀಸವೇಠನಂ ಪತ್ತುಣ್ಣಾದಿಪಟಂ ಸೀಸೇ ಠಪೇನ್ತಿ ಪಟಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ।
ತೇಧಾತುಕಂ ಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಕಾಮಧಾತುರೂಪಧಾತುಅರೂಪಧಾತೂಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕಂ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ ಪಚ್ಚಯಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ। ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ ಅಕುಸಲಂ। ಯತೋತಿ ಯದಾ। ತೇ ದಸವಿಧೋ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಜಹೋತಿ ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಿತದಿಟ್ಠಿಂ ಜಹೋ। ಗಾಹಂ ಜಹೋತಿ ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಗಹಣಂ ಜಹೋ। ಪುನ ಅತ್ತಞ್ಜಹೋತಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಗಹಣವಸೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗಹಣವಸೇನ ಚ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಂ, ಪರತೋ ಆಮಟ್ಠಞ್ಚ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಞ್ಚ, ಬಲವತಣ್ಹಾವಸೇನ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಸಿತಞ್ಚ, ಬಲವಮುಚ್ಛಿತಞ್ಚ। ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಚತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆದಯೋ ವುತ್ತನಯಾಯೇವ।
೨೬. ಏವಂ ‘‘ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿಮಾಹಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿಂ ಬ್ರುವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನಿಬ್ಬಾಹಕಭಾವಂ ‘‘ಪುರಿಮಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತೇಹಿ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿವಾದಾ ಸಮಾನಾಪಿ ಯಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಗಹಣಮುಞ್ಚನಂ ಹೋತಿ, ತಾಯ ಪುರಿಮಂ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ಪಹಾಯ ಅಪರಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಗತಾ ಅಭಿಭೂತಾ ರಾಗಾದಿಭೇದಂ ನ ತರನ್ತಿ ಸಙ್ಗಂ, ತಞ್ಚ ಅತರನ್ತಾ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ನಿರಸ್ಸಜನ್ತಿ ಚ ಮಕ್ಕಟೋವ ಸಾಖನ್ತಿ।
ಪುರಿಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಪುರಿಮಗಹಿತಂ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಪರಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಲ್ಲೀನಾ। ಪುರಿಮಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಏಜಾನುಗಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಗಾ। ಏಜಾನುಗತಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಗತಾ। ಏಜಾನುಸಟಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಸಟಾ ಪಕ್ಖನ್ದಾ ವಾ। ಏಜಾಯ ಪನ್ನಾ ಪತಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಮುಗ್ಗಾ ಚ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಾ ಚ।
ಮಕ್ಕಟೋತಿ ವಾನರೋ। ಅರಞ್ಞೇತಿ ವಿಪಿನೇ। ಪವನೇತಿ ಮಹಾವನೇ। ಚರಮಾನೋತಿ ಗಚ್ಛಮಾನೋ। ಏವಮೇವಾತಿ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ। ಪುಥೂತಿ ನಾನಾ। ಪುಥುದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ। ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಚಾತಿ ಗಹಣವಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ಚಜನವಸೇನ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಚ। ಆದಿಯನ್ತಿ ಚ ನಿರಸ್ಸಜನ್ತಿ ಚಾತಿ ಪಲಿಬೋಧಂ ಕರೋನ್ತಿ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ ಚ ಖಿಪನ್ತಿ ಚ।
೨೭. ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ಸಯನ್ತಿ ಸಾಮಂ ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ। ವತಾನೀತಿ ಹತ್ಥಿವತಾದೀನಿ। ಉಚ್ಚಾವಚನ್ತಿ ಅಪರಾಪರಂ, ಹೀನಪಣೀತಂ ವಾ ಸತ್ಥಾರತೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ। ಸಞ್ಞಸತ್ತೋತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದೀಸು ಲಗ್ಗೋ। ವಿದ್ವಾ ಚ ವೇದೇಹಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥವಿದ್ವಾ ಚ ಅರಹಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
ಸಾಮಂ ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ। ಆದಾಯಾತಿ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಾಯ। ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಪಲಿಬೋಧಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಲಿಬೋಧಂ ಕತ್ವಾ। ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಪರಾಮಸಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸಿತ್ವಾ। ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಯೋ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ।
ವಿದ್ವಾತಿ ಮೇಧಾವೀ। ವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ವಿಜಾನನಭಾವಂ ಗತೋ। ಞಾಣೀತಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ। ವಿಭಾವೀತಿ ಞಾಣೇನ ವೀಮಂಸಕೋ। ಮೇಧಾವೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ತುಲಿತಞಾಣೋ। ಪಞ್ಞಾತಿಆದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾಯೇವ। ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನಾತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವ। ವೀಮಂಸಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮವಿಚಿನನಾ ಪಞ್ಞಾವ। ‘‘ವೀಮಂಸಾ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿವಿಧಾಕಾರೇನ ಪಸ್ಸನಾ ಪಞ್ಞಾವ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಸೋಭನಾ ಪಸಟ್ಠಾ ಸುನ್ದರಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ತೇಹಿ ವೇದೇಹೀತಿ ಏತೇಹೇವ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇಹಿ। ಅನ್ತಗತೋತಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗತೋ। ಕೋಟಿಗತೋತಿಆದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾವ। ವೇದಾನಂ ವಾ ಅನ್ತಗತೋತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಂ ಅವಸಾನಪ್ಪತ್ತೋ। ವೇದೇಹಿ ವಾ ಅನ್ತಗತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಭಾವೇನ ಅನ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ। ವಿದಿತತ್ತಾತಿ ವಿದಿತಭಾವೇನ ಜಾನಿತಭಾವೇನ।
ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ಕೇವಲಾನೀತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯೋ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಗತೋ, ಸೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ವೇದಗೂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೋವ ಸಬ್ಬಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ತಾಯೇವ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಚೇಯ್ಯ। ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ತಮೇವ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಮತಿಚ್ಚ ಯಾಪಿ ವೇದಪಚ್ಚಯಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವೇದನಾ, ತಾಸು ಸಬ್ಬವೇದನಾಸು ವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಪತ್ತಿನಮಾಹು ವೇದಗು’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೩೩) ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಇದಂ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಮತಿಚ್ಚ ವತ್ತತಿ। ಸೋ ಸತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ಗತೋ ಞಾತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋವ ಹೋತಿ। ಯೋ ವೇದನಾಸು ವೀತರಾಗೋ, ಸೋಪಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ಗತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ವೇದಗೂ। ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ವೇದಗೂ ಸೋ’’ತಿ ಆಹ।
ಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ। ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ। ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಹಿ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕರೀಯನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಸಙ್ಖತಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಭೂಮಕರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೮೭) ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಾ। ತೇಪಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೧, ೨೭೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬) ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಞ್ಞಞ್ಚೇ ಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೧) ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾವ ಆಗತಾ। ತೇಭೂಮಿಕಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಕಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಗತಿ, ತಾವತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಕ್ಖಾಹತಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫) ಆಗತಂ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ಪಯೋಗಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ‘‘ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ತತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ, ತತೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೪) ಆಗತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ, ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ। ಇಧ ಪನ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಅನಿಚ್ಚಾ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ। ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ। ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಅನತ್ತಾ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫಲಮೇತಿ, ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ನ ವಿನಾ, ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಿಚ ಉಪಕಾರಕಟ್ಠೋ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸೇಸಪದೇಹಿಪಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
ತತ್ಥ
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ? ಅವಿಜ್ಜಾಭಾವೇ ಭಾವತೋ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ದುಕ್ಖೇ ತಾವ ಪುಬ್ಬನ್ತಾದೀಸು ಚ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಹೇತುಭೂತೇ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಆರಭತಿ। ಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖಹೇತುಭೂತೇಪಿ ತಣ್ಹಾಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸುಖಹೇತುತೋ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಆರಭತಿ। ನಿರೋಧೇ ಪನ ಮಗ್ಗೇ ಚ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನಿರೋಧಭೂತೇಪಿ ಗತಿವಿಸೇಸೇ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಚ ಅಮಗ್ಗಭೂತೇಸುಪಿ ಯಞ್ಞಾಮರತಪಾದೀಸು ನಿರೋಧಮಗ್ಗಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಯಞ್ಞಾಮರತಪಾದಿಮುಖೇನ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಆರಭತಿ।
ಅಪಿ ಚ ಸೋ ತಾಯ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಪ್ಪಹೀನಾವಿಜ್ಜತಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ಜಾತಿಜರಾರೋಗಮರಣಾದಿಅನೇಕಾದೀನವವೋಕಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಭೇದಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ ದೇವಚ್ಛರಕಾಮಕೋ ವಿಯ ಮರುಪ್ಪಪಾತಂ। ಸುಖಸಮ್ಮತಸ್ಸಾಪಿ ಚ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ಅನ್ತೇ ಮಹಾಪರಿಳಾಹಜನಿಕಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಂ ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದತಞ್ಚ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ ಸಲಭೋ ವಿಯ ದೀಪಸಿಖಾಭಿನಿಪಾತಂ, ಮಧುಬಿನ್ದುಗಿದ್ಧೋ ವಿಯ ಚ ಮಧುಲಿತ್ತಸತ್ಥಧಾರಾಲೇಹನಂ।
ಕಾಮುಪಸೇವನಾದೀಸು
ಏತ್ಥಾಹ – ಗಣ್ಹಾಮ ತಾವ ಏತಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ, ಕಿಂ ಪನಾಯಮೇಕಾವ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಸನ್ತೀತಿ? ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಯದಿ ತಾವ ಏಕಾವ, ಏಕಕಾರಣವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಥ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತಿ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏಕಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ ನುಪಪಜ್ಜತೀತಿ? ನ ನುಪಪಜ್ಜತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ –
‘‘ಏಕಂ
ಫಲಮತ್ಥಿ ಅತ್ಥಿ ಪನ ಏಕ-ಹೇತುಫಲದೀಪನೇ ಅತ್ಥೋ’’॥ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೬, ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೦೫; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೧೭)।
ಭಗವಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಧಾನತ್ತಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಕಟತ್ತಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಸ್ಸ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಅನುರೂಪತೋ ಏಕಮೇವ ಹೇತುಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ದೀಪೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಯಮಿಧ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾದೀಸು ಸಙ್ಖಾರಕಾರಣೇಸು ‘‘ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೨) ಚ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ಆಸವಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೪) ಚ ವಚನತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಸಙ್ಖಾರಹೇತೂನಂ ಹೇತೂತಿ ಪಧಾನತ್ತಾ, ‘‘ಅವಿದ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮ್ಪಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿ ಪಾಕಟತ್ತಾ, ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ದೀಪಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತೇನೇವ ಚ ಏಕೇಕಹೇತುಫಲದೀಪನಪರಿಹಾರವಚನೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕೇಕಹೇತುಫಲದೀಪನೇ ಪಯೋಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
ಏತ್ಥಾಹ – ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏಕನ್ತಾನಿಟ್ಠಫಲಾಯ ಸಾವಜ್ಜಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಕಥಂ ಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ಯುಜ್ಜತಿ? ನ ಹಿ ನಿಮ್ಬಬೀಜತೋ ಉಚ್ಛು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಕಥಂ ನ ಯುಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ? ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ –
‘‘ವಿರುದ್ಧೋ
ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿದ್ಧೋ, ವಿಪಾಕಾ ಏವ ತೇ ಚ ನ’’॥
ಇತಿ
‘‘ಚುತೂಪಪಾತೇ ಸಂಸಾರೇ, ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣೇ।
ಯೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ-ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ವಿಮುಯ್ಹತಿ॥
‘‘ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತಿ ಸೋ ಏತೇ, ಸಙ್ಖಾರೇ ತಿವಿಧೇ ಯತೋ।
ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಚಯೋ ತೇಸಂ, ತಿವಿಧಾನಮ್ಪಯಂ ತತೋ॥
‘‘ಯಥಾಪಿ
ಏಕದಾ ಯಾತಿ ಮಗ್ಗೇನ, ಉಮ್ಮಗ್ಗೇನಾಪಿ ಏಕದಾ॥
‘‘ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸರಂ ಬಾಲೋ, ತಥಾ ಅಪರಿಣಾಯಕೋ।
ಕರೋತಿ ಏಕದಾ ಪುಞ್ಞಂ, ಅಪುಞ್ಞಮಪಿ ಏಕದಾ॥
‘‘ಯದಾ ಚ ಞತ್ವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ, ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮೇಸ್ಸತಿ।
ತದಾ ಅವಿಜ್ಜೂಪಸಮಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥
ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತಥಾ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ದ್ವೇ ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತುಯೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ, ಅಟ್ಠ ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಬಾವೀಸತಿವಿಧಂ। ಇತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಬಾತ್ತಿಂಸಲೋಕಿಯವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಉಪಚಿತಕಮ್ಮಾಭಾವೇ ವಿಪಾಕಾಭಾವತೋ। ವಿಪಾಕಞ್ಹೇತಂ, ವಿಪಾಕಞ್ಚ ನ ಉಪಚಿತಕಮ್ಮಾಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯದಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬೇಸಂ
‘‘ಲದ್ಧಪ್ಪಚ್ಚಯಮಿತಿ ಧಮ್ಮ-ಮತ್ತಮೇತಂ ಭವನ್ತರಮುಪೇತಿ।
ನಾಸ್ಸ ತತೋ ಸಙ್ಕನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ಹೋತಿ’’॥
ಇತಿ ಹೇತಂ ಲದ್ಧಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ‘‘ಭವನ್ತರಮುಪೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಸತ್ತೋ ನ ಜೀವೋ। ತಸ್ಸ ಚ ನಾಪಿ ಅತೀತಭವತೋ ಇಧ ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ತತೋ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ಇಧ
ಏತ್ಥಾಹ – ನನು ಏವಂ ಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಾತುಭಾವೇ ಸತಿ ಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಖನ್ಧಾ, ತೇಸಂ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ಫಲಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಗಮನತೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞತೋ ಚ ತಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾ, ಉಪಭುಞ್ಜಕೇ ಚ ಅಸತಿ ಕಸ್ಸ ತಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸುನ್ದರಮಿದಂ ವಿಧಾನನ್ತಿ? ತತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –
‘‘ಸನ್ತಾನೇ ಯಂ ಫಲಂ ಏತಂ, ನಾಞ್ಞಸ್ಸ ನ ಚ ಅಞ್ಞತೋ।
ಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕೋ॥
‘‘ಫಲಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ, ಸಿದ್ಧಾ ಭುಞ್ಜಕಸಮ್ಮುತಿ।
ಫಲುಪ್ಪಾದೇನ ರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಯಥಾ ಫಲತಿ ಸಮ್ಮುತೀ’’ತಿ॥
ಯೋಪಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಿಯುಂ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ ವಾ। ಯದಿ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ, ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ನೇಸಂ ವಿಪಾಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ, ಪವತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಚ್ಛಾ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಫಲಾವಹಾ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ –
‘‘ಕತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತೇ, ನ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಫಲಾವಹಾ।
ಪಾಟಿಭೋಗಾದಿಕಂ ತತ್ಥ, ವೇದಿತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ॥
ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಇಧ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಾ ನಾಮಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಂ ರೂಪಂ। ಅಭಾವಕಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಅಣ್ಡಜಾನಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ಥುದಸಕಂ ಕಾಯದಸಕನ್ತಿ ವೀಸತಿ ರೂಪರೂಪಾನಿ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತೇ ತೇವೀಸತಿ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಭಾವಕಾನಂ ಭಾವದಸಕಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇತ್ತಿಂಸ, ಓಪಪಾತಿಕಸತ್ತೇಸು ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದೀನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಚಕ್ಖುಸೋತವತ್ಥುದಸಕಾನಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನವಕಞ್ಚಾತಿ ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸ ರೂಪರೂಪಾನಿ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತೇ ಬಾಚತ್ತಾಲೀಸ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಾಮಭವೇ ಪನ ಸೇಸಓಪಪಾತಿಕಾನಂ, ಸಂಸೇದಜಾನಂ ವಾ ಸಭಾವಕಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವತ್ಥುಭಾವದಸಕಾನೀತಿ ಸತ್ತತಿ ರೂಪರೂಪಾನಿ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತೇ
ಪವತ್ತೇ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ರೂಪಪವತ್ತಿದೇಸೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಪವತ್ತಉತುತೋ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಂ ಪಾತುಭವತಿ। ಪಠಮಭವಙ್ಗತೋ ಪಭುತಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಂ, ಸದ್ದಪಾತುಭಾವಕಾಲೇ ಉತುತೋ ಚೇವ ಚಿತ್ತತೋ ಚ ಸದ್ದನವಕಂ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೂಪಜೀವೀನಂ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕನ್ತಿ ಏವಂ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸ್ಸ, ಉತುಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ನವಕಾನಂ ವಸೇನ ಛಬ್ಬೀಸತಿವಿಧಂ, ಏಕೇಕಚಿತ್ತೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವುತ್ತಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸತ್ತತಿವಿಧನ್ತಿ ಛನ್ನವುತಿವಿಧಂ ರೂಪಂ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ನವನವುತಿಧಮ್ಮಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಸುತ್ತತೋ ಯುತ್ತಿತೋ ಚ। ಸುತ್ತೇ
‘‘ಚಿತ್ತಜೇನ
ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಸ್ಸ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಇತೀ’’ತಿ॥
ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ನಾಮಂ ವುತ್ತಮೇವ। ಇಧ ಪನ ರೂಪಂ ನಿಯಮತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ಛ ವತ್ಥೂನಿ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಏಕಾದಸವಿಧಂ। ಸಳಾಯತನಂ ಪನ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನಾಯತನಂ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ನಾಮರೂಪಂ ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ? ನಾಮರೂಪಭಾವೇ ಭಾವತೋ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಹಿ ನಾಮಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ಭಾವೇ ತಂ ತಂ ಆಯತನಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ।
ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ –
‘‘ಛಳೇವ
ವಿಞ್ಞಾಣಮಿವ ಬಾತ್ತಿಂಸ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಭವನ್ತಿ ತೇ’’॥
ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾತಿ –
‘‘ದ್ವಾರತೋ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿಕಾ।
ಛಳೇವ ತಾ ಪಭೇದೇನ, ಇಧ ಬಾತ್ತಿಂಸ ವೇದನಾ’’॥
ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾತಿ –
‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಭೇದೇನ, ಛ ತಣ್ಹಾ ಇಧ ದೀಪಿತಾ।
ಏಕೇಕಾ ತಿವಿಧಾ ತತ್ಥ, ಪವತ್ತಾಕಾರತೋ ಮತಾ॥
‘‘ದುಕ್ಖೀ ಸುಖಂ ಪತ್ಥಯತಿ, ಸುಖೀ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಇಚ್ಛತಿ।
ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ॥
‘‘ತಣ್ಹಾಯ ಪಚ್ಚಯಾ ತಸ್ಮಾ, ಹೋನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವೇದನಾ।
ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ಇತಿ ವುತ್ತಾ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ॥
ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ। ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋತಿ ಇಧ ಕಮ್ಮಭವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಪನ ಪದುದ್ಧಾರವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀತಿ ಕಮ್ಮಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಖನ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭವೋ।
ತತ್ಥ
ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಞ್ಚೇವ ಸೋಕಾದಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಪನ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಞ್ಚೇವ ಜರಾಮರಣಸಙ್ಖಾತದುಕ್ಖಧಮ್ಮಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ ವಾ ತೇನ ತೇನ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ ವಾ ಸೋಕಾದಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ। ಸಮೇಚ್ಚ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ।
ಏವಂ ದ್ವಾದಸಪದಿಕಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ನಿರೋಧದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ ಪುನ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿರೋಧೇನ। ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ। ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮೇ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ ಸೋಭನಾಕಾರೇನ, ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ವಾ ಸಭಾವತೋ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ, ಕಿಚ್ಚಸಮಾಪನವಸೇನ ಚ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ತೇನ ತೇನ ಗುಣಙ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ। ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತಬ್ಬಾ। ದುವಿಧಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಲಾಭಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ। ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ। ಸಮುದಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಞ್ಚ ನಿರೋಧಞ್ಚ।
ಭೂರಿಪಞ್ಞೋತಿ ಭೂರಿ ವಿಯಾತಿ ಭೂರಿ, ತಾಯ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ। ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿಆದೀಸು ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತತ್ರಿದಂ
ಕತಮಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ? ಪುಥುನಾನಾಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ। ಪುಥುನಾನಾಧಾತೂಸು…ಪೇ॰… ಪುಥುನಾನಾಆಯತನೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಅತ್ಥೇಸು… ಧಮ್ಮೇಸು… ನಿರುತ್ತೀಸು… ಪಟಿಭಾನೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಠಾನಾಠಾನೇಸು… ಪುಥುನಾನಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತೀಸು… ಪುಥುನಾನಾಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು… ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು… ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು… ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು… ಬಲೇಸು… ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು… ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು… ಅಭಿಞ್ಞಾಸು… ಪುಥುನಾನಾಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರಮತ್ಥೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ।
ಕತಮಾ
ಕತಮಾ
ರೂಪಂ
ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ…ಪೇ॰…
ಕತಮಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ? ಖಿಪ್ಪಂ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ… ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರಾಗಂ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದೋಸಂ… ಮೋಹಂ… ಕೋಧಂ… ಉಪನಾಹಂ… ಮಕ್ಖಂ… ಪಳಾಸಂ… ಇಸ್ಸಂ… ಮಚ್ಛರಿಯಂ… ಮಾಯಂ… ಸಾಠೇಯ್ಯಂ… ಥಮ್ಭಂ… ಸಾರಮ್ಭಂ… ಮಾನಂ… ಅತಿಮಾನಂ… ಮದಂ… ಪಮಾದಂ… ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸೇ… ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತೇ… ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇ… ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ ಪಜಹತಿ ವಿನೋದೇತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತಿ ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ। ಏಕಮ್ಹಿ ಆಸನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಅಧಿಗತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ ಫಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ।
ಕತಮಾ
೨೮. ಸ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇನಿಭೂತೋ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಂ ವ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಾತಿ ಸೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ಸುತಂ ವಾ ಮುತಂ ವಾ ತೇಸು ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಮಾರಸೇನಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಠಿತಭಾವೇನ ತಮೇವ ದಸ್ಸಿನ್ತಿ ತಂ ಏವ ವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸಿಂ। ವಿವಟಂ ಚರನ್ತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಛದನಾದಿವಿಗಮೇನ ವಿವಟಂ ಹುತ್ವಾ ಚರನ್ತಂ। ಕೇನೀಧ ಲೋಕಸ್ಮಿ ವಿಕಪ್ಪಯೇಯ್ಯಾತಿ
ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾತಿಆದೀಸು ಚತೂಸು ಗಾಥಾಸು ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋವ ಅಗಾರಿಯಭೂತೇ ಸತ್ತೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಮೋಹಯನ್ತಿ, ತೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಉಪಗತಾನಂ ಪನ್ತೇಸು ವಾ ಸೇನಾಸನೇಸು, ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ವಾ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಭಿರತಿ ದುಕ್ಕರಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩೧)। ತತೋ ತೇ ಪರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕತ್ತಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ಬಾಧೇತಿ, ತಾಯ ಬಾಧಿತಾನಂ ಪರಿಯೇಸನತಣ್ಹಾ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಲಮಯತಿ, ಅಥ ನೇಸಂ ಕಿಲನ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸಮನಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವೇಸು ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರತಂ ಉತ್ರಾಸಸಞ್ಞಿತಾ ಭೀರು ಜಾಯತಿ, ತೇಸಂ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ವಿವೇಕರಸಮನಸ್ಸಾದಯಮಾನಾನಂ ವಿಹರತಂ ‘‘ನ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇನ ಮಾನಮಕ್ಖಥಮ್ಭಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ತೇಪಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ತತೋ ಅಧಿಕತರಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಲಾಭಾದಿಮುಚ್ಛಿತಾ ಧಮ್ಮಪಟಿರೂಪಕಾನಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಯಸಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತಾ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ, ಪರಂ ವಮ್ಭೇನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾದೀನಂ ಪಠಮಸೇನಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಏವಮೇತಂ ‘‘ಏಸಾ ನಮುಚಿ ತೇ ಸೇನಾ, ಕಣ್ಹಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಅಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಘಾತಿನೀ ನಿಪ್ಪೋಥಿನೀ, ಅನ್ತರಾಯಕರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ನಂ ಅಸೂರೋ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾವ ಲಭತೇ ಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ತವ ಸೇನಂ ಅಸೂರೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಪುರಿಸೋ ನ ಜಿನಾತಿ, ಸೂರೋ ಪನ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾವ ಮಗ್ಗಸುಖಂ ಫಲಸುಖಞ್ಚ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ।
ಯತೋ ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹೀತಿ ಯದಾ ಚತೂಹಿ ನಿದ್ದೋಸನಿಬ್ಬಾನಮಗ್ಗನಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ। ಮಾರಸೇನಾತಿ ಮಾರಸ್ಸ ಸೇನಾ ವಚನಕರಾ ಕಿಲೇಸಾ। ಪಟಿಸೇನಿಕರಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಕರಾ। ಜಿತಾ ಚಾತಿ ಪರಾಜಯಮಾನಾ ಹನಿತಾ ಚ। ಪರಾಜಿತಾ ಚಾತಿ ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಚ। ಭಗ್ಗಾತಿ ಭಿನ್ನಾ। ವಿಪ್ಪಲುಗ್ಗಾತಿ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಾ। ಪರಮ್ಮುಖಾತಿ ವಿಮುಖಭಾವಂ ಪಾಪಿತಾ। ವಿಸೇನಿಭೂತೋತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ।
ವೋದಾತದಸ್ಸಿನ್ತಿ ತಾನಿ ಛದನಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ತಣ್ಹಾದಿಕಿಲೇಸಛದನಾನಿ। ವಿವಟಾನೀತಿ ಪಾಕಟೀಕತಾನಿ। ವಿದ್ಧಂಸಿತಾನೀತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪಹತಾನಿ। ಉಗ್ಘಾಟಿತಾನೀತಿ ಉಪ್ಪಾಟಿತಾನಿ। ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾನೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಉಪ್ಪಾಟಿತಾನಿ।
೨೯. ನ ಕಪ್ಪಯನ್ತೀತಿ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅತ್ಥೋ ಚ – ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ? ತೇ ಹಿ ತಾದಿಸಾ ಸನ್ತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಪುರೇಕ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಕೇನಚಿ ನ ಕಪ್ಪಯನ್ತಿ, ನ ಪುರೇಕ್ಖರೋನ್ತಿ। ಪರಮತ್ಥಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧಿಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅನಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧಿಂಯೇವ ಅಕಿರಿಯಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಂ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ನ ತೇ ವದನ್ತಿ। ಆದಾನಗನ್ಥಂ ಗತಿತಂ ವಿಸಜ್ಜಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಆದಾಯಕತ್ತಾ ಆದಾನಗನ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಗಥಿತಂ ಬದ್ಧಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
ಅಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಂ ಸುದ್ಧಿಂ। ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಸಂಸಾರತೋ ಸುದ್ಧಿಂ। ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪನ್ತಿ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಂ। ಸಸ್ಸತವಾದನ್ತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವಚನಂ। ನ ವದನ್ತಿ ನ ಕಥೇನ್ತಿ।
ಗನ್ಥಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಹಿತಸುಖಂ ಬ್ಯಾಪಾದಯತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಚ ಸೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಗನ್ಥೋ ಚಾತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋತಿ ‘‘ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೪೩, ೧೨೨೨) ಪರತೋ ಆಮಾಸೋ। ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ರಾಗೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಛನ್ದರಾಗೋ। ಪರವಾದೇಸು ಆಘಾತೋತಿ ಪರಸ್ಸ ವಚನೇಸು ಕೋಪೋ। ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರೋ। ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಂ ವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಗೋಸೀಲಾದಿಸೀಲಂ ವಾ। ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಾ ಪರಾಮಟ್ಠಾ ದಿಟ್ಠಿ। ತೇಹಿ ಗನ್ಥೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ವುತ್ತೇಹಿ ನಾಮಕಾಯಘಟನೇಹಿ। ರೂಪಂ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಆದಿಯನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಉಪಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ। ಪರಾಮಸನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗಹಣೇನ। ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಿ ಮಾನಗಹಣೇನ। ವಟ್ಟನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ। ಗನ್ಥೇತಿ ಬನ್ಧನೇ।
ವೋಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಾ। ಗಥಿತೇತಿ ಬನ್ಧನೇ। ಗನ್ಥಿತೇತಿ ಗನ್ಥನೇನ ಗನ್ಥಿತೇ। ವಿಬನ್ಧೇತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಬನ್ಧೇ। ಆಬನ್ಧೇತಿ ಅನೇಕವಿಧೇನ ಬನ್ಧೇ। ಪಲಿಬುದ್ಧೇತಿ ಅಮುಞ್ಚಿತೇ। ಬನ್ಧನೇ ಪೋಟಯಿತ್ವಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಾನಿ ಪಪ್ಪೋಟಯಿತ್ವಾ। ವಿಸಜ್ಜಾತಿ ಚಜಿತ್ವಾ।
ಇಮೇ ಅಭಿಜ್ಝಾ। ಲೋಭೋಯೇವ ಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪೂತಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದಯತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ‘‘ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಪರಾಮಸನಂ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ। ಯಥಾ ವಯ್ಹಂ ವಾತಿಆದಿಂ ವಯ್ಹಾದಿವಿಸಙ್ಖರಣಂ ಗನ್ಥಾನಂ ವಿಯೋಗಕರಣೇ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ।
ನ ಜನೇನ್ತೀತಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ನ ಸಞ್ಜನೇನ್ತೀತಿ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ। ನಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ನ ಸಞ್ಜನೇನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ। ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ ನಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
೩೦. ಸೀಮಾತಿಗೋತಿ ಗಾಥಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ವುತ್ತಾ। ಪುಬ್ಬಸದಿಸೋ ಏವ ಪನಸ್ಸಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸೋ ಏವಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ? ಸೋ ಈದಿಸೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ ಚತುನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಸೀಮಾನಂ ಅತೀತತ್ತಾ ಸೀಮಾತಿಗೋ, ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಪರಚಿತ್ತಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇಹಿ ಞತ್ವಾ ವಾ ಮಂಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂಹಿ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುಗ್ಗಹೀತಂ, ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೋ ಚ ಕಾಮರಾಗಾಭಾವತೋ ನ ರಾಗರಾಗೀ ರೂಪಾರೂಪರಾಗಾಭಾವತೋ ನ ವಿರಾಗರತ್ತೋ, ಯತೋ ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ತಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ಪರಮ’’ನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಇಧ ಉಗ್ಗಹೀತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ।
ಚತಸ್ಸೋ ಸೀಮಾಯೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋತಿ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯೋ ಚಾತಿ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯಾ? ಅನುಸಯನಟ್ಠೇನ। ಕೋ ಏಸ ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ನಾಮಾತಿ? ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೋ। ಏತೇ ಹಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥಾಪಿ ಸಿಯಾ – ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ, ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ ಚ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅನುಸಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ। ತತ್ರಿದಂ ಪಟಿವಚನಂ – ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ ಅನುಸಯೋ, ಅನುಸಯೋತಿ ಪನ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಥಾಮಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಾರಮ್ಮಣೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ
ತತ್ರಿದಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ತಾವ ಅಭಿಸಮಯಕಥಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೨೧) ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅನುಸಯಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ‘‘ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ಮೋಹಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೩೯೦) ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಗೀ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ, ಅಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮೋಹೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಕಥಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಅನುಸಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಅನುಸಯಾ ಅಹೇತುಕಾ ಅನುಸಯಾ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೬೦೫) ಸಬ್ಬೇ ವಾದಾ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ। ಅನುಸಯಯಮಕೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಮಹಾವಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಿನಾ ತನ್ತಿಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸುವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಮ್ಪಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಾರಮ್ಮಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಮೇವ। ಅನುಸಯೋ ಹಿ ನಾಮೇಸ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।
ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೇ, ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ದ್ವಾದಸಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ; ತಯೋಪಿ ಅವಸೇಸತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮೋಹಾ। ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚೇತ್ಥ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ, ಮನಾಪೇಸು ಅವಸೇಸಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಲೋಭೋ। ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ, ಅಮನಾಪೇಸು ಅವಸೇಸಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ದೋಸೋ। ಮಾನಾನುಸಯೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ, ದುಕ್ಖವೇದನಾವಜ್ಜೇಸು ಅವಸೇಸಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಾನೋ। ಭವರಾಗಾನುಸಯೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ
ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿವಿಧಾ ದಿಟ್ಠಿ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋತಿ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ, ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಏಕತೋ ಠಿತಾ। ಮಾನಾನುಸಯೋತಿ ನವವಿಧಮಾನೋ। ಪರಮತ್ಥಞಾಣೇನ ವಾ ಞತ್ವಾತಿ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಜಾನನಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ವಾತಿ ಅತೀತೇ ನಿವುಟ್ಠಕ್ಖನ್ಧಾನುಸ್ಸರಣಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಾತಿ ಪಕತಿಚಕ್ಖುನಾ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾತಿ ದಿಬ್ಬಸದಿಸೇನ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇನ ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ರಾಗರತ್ತಾತಿ ರಾಗೇನ ರಞ್ಜಿತಾ। ಯೇ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸೂತಿ ಯೇ ಪಞ್ಚಸು ರೂಪಾದಿವತ್ಥುಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ವಿರಾಗರತ್ತಾತಿ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತಾಸು ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅತಿರತ್ತಾ ಅಲ್ಲೀನಾ। ಯತೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಚಾತಿ ಯದಾ ಕಾಮಭವೇ ರಾಗೋ ಚ। ರೂಪಾರೂಪರಾಗೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯ
ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।