೫. ಪರಮಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೩೧. ಪಞ್ಚಮೇ ಪರಮನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೀಸು ಪರಿಬ್ಬಸಾನೋತಿ ಇದಂ ಪರಮನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕಾಯ ಸಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸಮಾನೋ। ಯದುತ್ತರಿಂ ಕುರುತೇತಿ ಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಕರೋತಿ। ಹೀನಾತಿ ಅಞ್ಞೇ ತತೋ ಸಬ್ಬಮಾಹಾತಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞೇ ಸಬ್ಬೇ ‘‘ಹೀನಾ ಇಮೇ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಮಾ ವಿವಾದಾನಿ ಅವೀತಿವತ್ತೋತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೋ ದಿಟ್ಠಿಕಲಹೇ ಅವೀತಿವತ್ತೋವ ಹೋತಿ।
ವಸನ್ತೀತಿ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವಸನ್ತಿ। ಪವಸನ್ತೀತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಸನ್ತಿ। ಆವಸನ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ವಸನ್ತಿ। ಪರಿವಸನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇನ ವಸನ್ತಿ। ತಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಆಗಾರಿಕಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆಗಾರಿಕಾ ವಾತಿ ಘರಸಾಮಿಕಾ। ಘರೇಸು ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಘರೇಸು ಆಸಙ್ಕವಿರಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿವಸನ್ತಿ। ಸಾಪತ್ತಿಕಾ ವಾತಿ ಆಪತ್ತಿಬಹುಲಾ। ಸಕಿಲೇಸಾ ವಾತಿ ಉತ್ತರಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತಿರೇಕಂ ಕರೋತಿ। ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ’।
ಸಬ್ಬೇ ಪರಪ್ಪವಾದೇ ಖಿಪತೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ಪರಲದ್ಧಿಯೋ ಛಡ್ಡೇತಿ। ಉಕ್ಖಿಪತೀತಿ ನೀಹರತಿ। ಪರಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಪರಮ್ಮುಖೇ ಕರೋತಿ। ದಿಟ್ಠಿಮೇಧಗಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಹೇಸಕಾನಿ।
೩೨. ದುತಿಯಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಏವಂ ಅವೀತಿವತ್ತೋ ಚ ಯಂ ದಿಟ್ಠೇ ಸುತೇ ಸೀಲವತೇ ಮುತೇತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ವತ್ಥೂಸು ಉಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇ ಅತ್ತನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತದೇವ ಸೋ ತತ್ಥ ಸಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆನಿಸಂಸಂ ‘‘ಇದಂ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರಸತ್ಥಾರಾದಿಕಂ ನಿಹೀನತೋ ಪಸ್ಸತಿ।
ದ್ವೇ ಆನಿಸಂಸೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದ್ವೇ ಗುಣೇ ಓಲೋಕೇತಿ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚಾತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚಾತಿ ಪರಲೋಕೇ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬಗುಣಞ್ಚ। ಯಂದಿಟ್ಠಿಕೋ ಸತ್ಥಾತಿ ಯಂಲದ್ಧಿಕೋ ತಿತ್ಥಾಯತನಸಾಮಿಕೋ। ಅಲಂ ನಾಗತ್ತಾಯ ವಾತಿ ನಾಗರಾಜಭಾವಾಯ ವಾ ಪರಿಯತ್ತಂ। ಸುಪಣ್ಣತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದೇವತ್ತಾಯ ವಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾದಿಭಾವಾಯ। ಆಯತಿಂ ಫಲಪಾಟಿಕಙ್ಖೀ ಹೋತೀತಿ ಅನಾಗತೇ ವಿಪಾಕಫಲಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ ಹೋತಿ। ದಿಟ್ಠಸುದ್ಧಿಯಾಪಿ ದ್ವೇ ಆನಿಸಂಸೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಟ್ಠರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ವಸೇನ ಸುದ್ಧಿಯಾ ಹೇತುತ್ತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗಹಿತಗಹಣೇನ ದ್ವೇ ಗುಣೇ ಓಲೋಕೇತಿ। ಸುತಸುದ್ಧಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೩. ತತಿಯಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ ಚ ಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ನಿಸ್ಸಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಪರಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ಹೀನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ಪನ ದಸ್ಸನಂ ಗನ್ಥಮೇವ ಕುಸಲಾ ವದನ್ತಿ, ಬನ್ಧನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಏತದೇವ, ತಸ್ಮಾ ಹಿ ದಿಟ್ಠಂ ವ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಾ, ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಭಿಕ್ಖು ನ ನಿಸ್ಸಯೇಯ್ಯ, ನಾಭಿನಿವೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಕುಸಲಾತಿ ಖನ್ಧಾದಿಜಾನನೇ ಛೇಕಾ। ಖನ್ಧಕುಸಲಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಕುಸಲಾ। ಧಾತುಆಯತನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಕುಸಲಾತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು। ಫಲಕುಸಲಾತಿ ಚತೂಸು ಫಲೇಸು। ನಿಬ್ಬಾನಕುಸಲಾತಿ ದುವಿಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಛೇಕಾ। ತೇ ಕುಸಲಾತಿ ತೇ ಏತೇಸು ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಸು ಏವಂ ವದನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಕಥೇನ್ತಿ। ಗನ್ಥೋ ಏಸೋತಿ ಪಸ್ಸತೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಪರಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ಹೀನತೋ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಗನ್ಥೋ ಬನ್ಧನೋ ಏಸೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಲಗ್ಗನಂ ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನಾಗದನ್ತೇ ಲಗ್ಗಿತಂ ವಿಯ ಅಧೋಲಮ್ಬನಂ। ಬನ್ಧನಂ ಏತನ್ತಿ ನಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ದುಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಸಙ್ಖಲಿಕಾದಿಬನ್ಧನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಏಸೋತಿ ಸಂಸಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಟ್ಠೇನ ಏಸೋ ಪಲಿಬೋಧೋ।
೩೪. ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ನ ಕೇವಲಂ ದಿಟ್ಠಸುತಾದೀಸು ನ ನಿಸ್ಸಯೇಯ್ಯ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಅಸಞ್ಜಾತಂ ಉಪರೂಪರಿ ದಿಟ್ಠಿಮ್ಪಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ನ ಕಪ್ಪಯೇಯ್ಯ, ನ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕೀದಿಸಂ? ಞಾಣೇನ ವಾ ಸೀಲವತೇನ ವಾಪಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣಾದಿಞಾಣೇನ ವಾ ಸೀಲವತೇನ ವಾ ಯಾ ಕಪ್ಪಿಯತಿ, ಏತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ನ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಂ ನ ಕಪ್ಪಯೇಯ್ಯ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಮಾನೇನಪಿ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ವತ್ಥೂಹಿ ಸಮೋತಿ ಅತ್ತಾನಮನೂಪನೇಯ್ಯ, ಹೀನೋ ನ ಮಞ್ಞೇಥ ವಿಸೇಸಿ ವಾಪೀತಿ।
ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣೇನ ವಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಞ್ಞಾಯ ವಾ। ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಞಾಣೇನ ವಾತಿ ಲೋಕಿಯಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಞ್ಞಾಯ ವಾ। ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣೇನ ವಾತಿ
೩೫. ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಏವಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಅಮಞ್ಞಮಾನೋ ಚ ಅತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಅನುಪಾದಿಯಾನೋ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಂ, ತಂ ಪಹಾಯ ಪರಂ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಞಾಣೇ ದುವಿಧಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ನೋ ಕರೋತಿ, ಅಕರೋನ್ತೋ ಚ ಸ ವೇ ವಿಯತ್ತೇಸು ನಾನಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಭಿನ್ನೇಸು ಸತ್ತೇಸು ನ ವಗ್ಗಸಾರೀ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಅಗಚ್ಛನಧಮ್ಮೋ ಹುತ್ವಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ, ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹೀತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಭುಸಂ ಗಹಣೇಹಿ ಸ ವೇ ವಿಯತ್ತೇಸೂತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಿಚ್ಛಿತೇಸು। ಭಿನ್ನೇಸೂತಿ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನೇಸು।
೩೬. ಇದಾನಿ ಯೋ ಸೋ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ವುತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವೋ, ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ‘‘ಯಸ್ಸೂಭಯನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ ಆಹ। ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಯಸ್ಸೂಭಯನ್ತೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇ ಫಸ್ಸಾದಿಭೇದೇ। ಪಣಿಧೀತಿ ಭವಾಭವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಭವಾಯ ಇಧ ವಾ ಹುರಂ ವಾತಿ ಸಕತ್ತಭಾವಾದಿಭೇದೇ ಇಧ ವಾ ಪರತ್ತಭಾವಾದಿಭೇದೇ ಪರತ್ಥ ವಾ।
ಫಸ್ಸೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಕೋ ಏಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ। ಫಸ್ಸಸಮುದಯೋತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣೋ। ಯತೋ ಸಮುದೇತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಸಮುದಯೋ। ದುತಿಯೋ ಅನ್ತೋತಿ ದುತಿಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ। ಅತೀತನ್ತಿ ಅತಿ ಇತಂ ಅತೀತಂ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನಾಗತನ್ತಿ ನ ಆಗತಂ, ಅನುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸುಖಾ ವೇದನಾದಯೋ ವಿಸಭಾಗವಸೇನ। ನಾಮರೂಪದುಕಂ ನಮನರುಪ್ಪನವಸೇನ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾದಯೋ ಅಜ್ಝತ್ತಬಾಹಿರವಸೇನ। ಸಕ್ಕಾಯಾದಯೋ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಸಮುದಯವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಸಕತ್ತಭಾವೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವೋ। ಪರತ್ತಭಾವೋತಿ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ।
೩೭. ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ದಿಟ್ಠೇ ವಾತಿ ದಿಟ್ಠಸುದ್ಧಿಯಾ ವಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸುತಾದೀಸು। ಸಞ್ಞಾತಿ ಸಞ್ಞಾಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ।
ಅಪರಾಮಸನ್ತನ್ತಿ ಅನಭಿನಿವೇಸನ್ತನ್ತಿ ತೇಹೇವ ಅನಭಿನಿವಿಸನ್ತಂ।
‘‘ವಿನಿಬದ್ಧೋ’’ತಿ ವಾತಿ ಮಾನೇನ ವಿನಿಬದ್ಧೋತಿ ವಾ। ‘‘ಪರಾಮಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾತಿ ಪರತೋ ನಿಚ್ಚಸುಖಸುಭಾದೀಹಿ ಪರಾಮಟ್ಠೋತಿ ವಾ। ವಿಕ್ಖೇಪಗತೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ। ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನ। ಥಾಮಗತೋತಿ ಅನುಸಯವಸೇನ। ಗತಿಯಾತಿ ಗನ್ತಬ್ಬವಸೇನ।
೩೮. ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಧಮ್ಮಾಪಿ ತೇಸಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಿತಾಸೇತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಧಮ್ಮಾಪಿ ತೇಸಂ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ॰ ೫೪) ಏವಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ। ಪಾರಙ್ಗತೋ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ತಾದೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪಾರಂ ಗತೋ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪುನ ನಾಗಚ್ಛತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಆಕಾರೇಹಿ ತಾದೀ ಹೋತೀತಿ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೨) ನಯೇನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧೇ ಚತೂಹಿ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಪತಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ। ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾದಿಟ್ಠೀತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭) ಏಕೇಕಂ ಅನ್ತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಯಾ ಏವರೂಪಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಏಕೂನವೀಸಪದಾನಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಮೂಲಪದಂ। ಯಾ ದಿಟ್ಠಿ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ; ಯಾ ದಿಟ್ಠಿ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠಿಗಹನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಯಾ ಅಯಾಥಾವದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿ, ತದೇವ ದಿಟ್ಠೀಸು ಗತಂ ದಸ್ಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನ್ತೋಗತತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ಹೇಟ್ಠಾಪಿಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ।
ದ್ವಿನ್ನಂ ಅನ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತಗತತ್ತಾತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ತತ್ಥ ಸಸ್ಸತೋತಿ ನಿಚ್ಚೋ। ಲೋಕೋತಿ ಅತ್ತಾ। ‘‘ಇಧ ಸರೀರಂಯೇವ ನಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತಾ ಪನ ಇಧ ಪರತ್ಥ ಚ ಸೋಯೇವಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಸೋ ಹಿ ಸಾಮಞ್ಞೇವ ಆಲೋಕೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಲೋಕೋತಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಅಸಸ್ಸತೋತಿ ಅನಿಚ್ಚೋ। ಅತ್ತಾ ಸರೀರೇನೇವ ಸಹ ನಸ್ಸತೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಅನ್ತವಾತಿ ಪರಿತ್ತೇ ಕಸಿಣೇ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿತ್ತಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಚೇತನಂ ‘‘ಸಪರಿಯನ್ತೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಅನನ್ತ ವಾತಿ ನ ಅನ್ತವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣೇ ಕಸಿಣೇ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಚೇತನಂ ‘‘ಅಪರಿಯನ್ತೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಜೀವೋ ಚ ಸರೀರಞ್ಚ ತಂಯೇವ। ಜೀವೋತಿ ಅತ್ತಾ, ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ನಪುಂಸಕವಚನಂ ಕತಂ। ಸರೀರನ್ತಿ ರಾಸಟ್ಠೇನ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಅಞ್ಞೋ ಜೀವೋ ಅಞ್ಞಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖನ್ಧಾ ಇಧೇವ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ, ಸತ್ತೋ ಮರಣತೋ ಪರಂ ಹೋತಿ ವಿಜ್ಜತಿ ನ ನಸ್ಸತಿ, ತಥಾಗತೋತಿ ಚೇತಂ ಸತ್ತಾಧಿವಚನನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತಥಾಗತೋತಿ ಅರಹಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಇಮೇ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಕ್ಖೇ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಖನ್ಧಾಪಿ ಇಧೇವ ನಸ್ಸನ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಪಕ್ಖೇ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತೀತಿ ಇಮೇ ಏಕೇಕಪಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹೇ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಭಯಪಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತೀತಿ ಇಮೇ ಉಭಯಪಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹೇ ಉಭಯದೋಸಾಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಪಕ್ಖಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ।
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೧೩) – ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ ವಾತಿಆದೀಹಿ ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿಪಭೇದೋವ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ಅಸಸ್ಸತೋತಿ ತಮೇವ ಲೋಕಂ ‘‘ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದಗ್ಗಹಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಅನ್ತವಾತಿ ಪರಿತ್ತಕಸಿಣಲಾಭಿನೋ ಸುಪ್ಪಮತ್ತೇ ವಾ ಸರಾವಮತ್ತೇ ವಾ ಕಸಿಣೇ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತಿತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ಕಸಿಣಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತೇನ ‘‘ಅನ್ತವಾ’’ತಿ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಗಹಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಪಿ ಹೋತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಪಿ। ವಿಪುಲಕಸಿಣಲಾಭಿನೋ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಕಸಿಣೇ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತಿತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ಕಸಿಣಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತೇನ ಚ ‘‘ಅನನ್ತೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅನನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಗಹಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಪಿ। ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಭೇದನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸೇವ ‘‘ಜೀವ’’ನ್ತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸರೀರೇ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನೇ ಜೀವಮ್ಪಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಉಚ್ಛೇದಗ್ಗಹಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ದುತಿಯಪದೇನ ಸರೀರತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಜೀವಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸರೀರೇ ಚ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಜೀವಂ ನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಸಸ್ಸತಗಹಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋತಿಆದೀಸು ‘‘ಸತ್ತೋ ತಥಾಗತೋ ನಾಮ, ಸೋ ಪರಂ ಮರಣಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಪಠಮಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ। ‘‘ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ದುತಿಯಾ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ। ‘‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ತತಿಯಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ। ‘‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಚತುತ್ಥಾ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪದಿಟ್ಠೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ದಸವಿಧಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಯಥಾಯೋಗಂ ಭವದಿಟ್ಠಿ ಚ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತಾಸು ಏಕಾಪಿ ತೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಯೇ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತೀತಿ ನ ಪುನ ಏತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ಪುನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ನ ಪಟಿಏತಿ, ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಚ್ಚಭವೇ ನಾಗಚ್ಛತಿ। ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ತಾದೀತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವಾ ಸದಿಸೋ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅನುನಯಪಟಿಘಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ದ್ವೀಸು ಸದಿಸೋ। ಚತ್ತಾವೀತಿ ಕಿಲೇಸೇ ಚಜಿತವಾ। ತಿಣ್ಣಾವೀತಿ ಸಂಸಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತವಾ। ಮುತ್ತಾವೀತಿ ರಾಗಾದಿತೋ ಮುತ್ತವಾ। ತಂನಿದ್ದೇಸಾ ತಾದೀತಿ ತೇನ ತೇನ ಸೀಲಸದ್ಧಾದಿನಾ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬತೋ ಸದಿಸೋ।
ತಂ ‘‘ಕಥಂ ಅರಹಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಲಾಭೇಪೀತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಾಭೇಪಿ। ಅಲಾಭೇಪೀತಿ ತೇಸಂ ಅಲಾಭೇಪಿ। ಯಸೇಪೀತಿ ಪರಿವಾರೇಪಿ। ಅಯಸೇಪೀತಿ ಪರಿವಾರವಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ। ಪಸಂಸಾಯಪೀತಿ ವಣ್ಣಭಣನಾಯಪಿ। ನಿನ್ದಾಯಪೀತಿ ಗರಹಾಯಪಿ। ಸುಖೇಪೀತಿ ಕಾಯಿಕಸುಖೇಪಿ। ದುಕ್ಖೇಪೀತಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖೇಪಿ। ಏಕಞ್ಚೇ ಬಾಹಂ ಗನ್ಧೇನ ಲಿಮ್ಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಚೇ ಏಕಂ ಬಾಹಂ ಚತುಜಾತಿಯಗನ್ಧೇನ ಲೇಪಂ ಉಪರೂಪರಿ ದದೇಯ್ಯುಂ। ವಾಸಿಯಾ ತಚ್ಛೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಯದಿ ಏಕಂ ಬಾಹಂ ವಡ್ಢಕೀ ವಾಸಿಯಾ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ತನುಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ। ಅಮುಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ರಾಗೋತಿ ಅಮುಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಲೇಪನೇ ಸಿನೇಹೋ ನತ್ಥಿ ನ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ। ಅಮುಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ಪಟಿಘನ್ತಿ ಅಮುಸ್ಮಿಂ ವಾಸಿಯಾ ತಚ್ಛನೇ ಪಟಿಹನನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಘಂ ಕೋಪಂ ನತ್ಥಿ ನ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ। ಅನುನಯಪಟಿಘವಿಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಸಿನೇಹಞ್ಚ ಕೋಪಞ್ಚ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಉಗ್ಘಾತಿನಿಘಾತಿವೀತಿವತ್ತೋತಿ ಅನುನಯವಸೇನ ಅನುಗ್ಗಹಞ್ಚ ಪಟಿಘವಸೇನ ನಿಗ್ಗಹಞ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಅನುರೋಧವಿರೋಧಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಅನುನಯಞ್ಚ ಪಟಿಘಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ।
ಸೀಲೇ ಸತೀತಿ ಸೀಲೇ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೇ। ಸೀಲವಾತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ। ತೇನ ನಿದ್ದೇಸಂ ಕಥನಂ ಲಭತೀತಿ ತಾದೀ। ಸದ್ಧಾಯ ಸತಿ ಸದ್ಧೋತಿ ಏವಮಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯ
ಪರಮಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।