೧. ಮಹಾಪಞ್ಞಾಕಥಾ
ಮಹಾಪಞ್ಞಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧. ಇದಾನಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ತಾವ ಯಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದಿಟ್ಠೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ದುಕ್ಖತೋ ಚ ‘‘ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತದನತ್ತಾ’’ತಿ ಅನತ್ತತೋ ಚ ಜವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಜವನಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಸಾ ಹಿ ಸಕವಿಸಯೇಸು ಜವತೀತಿ ಜವನಾ, ಜವನಾ ಚ ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಬಲವತೀ ಹುತ್ವಾ ಪಣಿಧಿಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತಿ ಪದಾಲೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಸಾ ಹಿ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತೀತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಾ, ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಾ ಚ ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ। ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಞ್ಞತಾದಸ್ಸನೇನ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹತ್ತಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಸಾ ಹಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ ಮಹತೀ ಚ ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ। ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾ ಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಂಯೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಪುರಿಮತೋಪಿ ಆಸೇವನಾಯ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾವತ್ಥತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಸಮತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಕ್ಖಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಂಯೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಪುರಿಮತೋಪಿ ಆಸೇವನಾಬಲಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವುದ್ಧತರಾವತ್ಥತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ವಿರಜ್ಜನಸಮತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಪುಲಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪುಲಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ।
ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಂಯೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಪುರಿಮತೋಪಿ ಆಸೇವನಾಬಲಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವುದ್ಧತರಾವತ್ಥತ್ತಾ ವಯಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಾ ಹುತ್ವಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ನಿರೋಧೋ ಹಿ ಉತ್ತಾನಪಞ್ಞೇಹಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಂಯೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಪುರಿಮತೋಪಿ ಆಸೇವನಾಬಲಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವುದ್ಧತರಾವತ್ಥತ್ತಾ ವಯಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಮತ್ಥಾ ಅಸಾಮನ್ತಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಸಾ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಪಞ್ಞಾಹಿ ದೂರತ್ತಾ ಅಸಾಮನ್ತಾ, ಅಸಮೀಪಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಅಸಾಮನ್ತಪಞ್ಞಾ। ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಭಾವಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಸತ್ತ ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತೋ ಸಿಖಪ್ಪತ್ತವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾನುಲೋಮಗೋತ್ರಭುಞಾಣೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಹ ಸಬ್ಬಾ ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾ। ಪುಥುಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇನ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಸೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಾನನ್ತರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಿಯತೋ ಪುಥುಭೂತತ್ತಾ ವಿಸುಂಭೂತತ್ತಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಇಮಾ ನವ ಪಞ್ಞಾತಿಆದೀಸು ತಸ್ಸೇವ ಕಮೇನ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗಫಲಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಣೀತಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋಪಯೋಗೇನ ಪಣೀತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತ್ತಾ ಪಹಟ್ಠಾಕಾರೇನೇವ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಫಲಾನನ್ತರಂ ಓತಿಣ್ಣಭವಙ್ಗತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ತತೋ ಚ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಪಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತಾಸು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸು ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಚ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಭಾಸಿತತ್ಥೋ ವಿಪಾಕೋ ಕಿರಿಯಾತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪಾಳಿಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥತ್ತಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಮಗ್ಗಫಲಞಾಣಂ ‘‘ಅತ್ಥೇಸು ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೧೮; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೦) ವಚನತೋ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಭೂತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಫಲಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ‘‘ಞಾಣೇಸು ಞಾಣಂ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಹೋತಿ। ಸಾ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾ ಹಾಸಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ನವ ಪಞ್ಞಾ ಹಾಸಪಞ್ಞಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಚ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾಪಿ ಪಞ್ಞಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಞ್ಞಾಪನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ, ತೇನ ತೇನ ವಾ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ।
ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವವತ್ಥಾನತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವವತ್ಥಾಪನವಸೇನ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಸಮಣಕರಣೀಯಕಥಾಯಂ ಅಧಿಗತಾ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ಸಾಯೇವ ಪಟಿಲಾಭಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಚ್ಛಿಕತಾ। ಪಟಿಲಾಭಫಸ್ಸೇನೇವ ಫಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಞಾಯ। ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನತೋತಿ ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಹೇತು ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಭಾಸಿತಂ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪಾಳಿಯಾನುಸಾರೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವವತ್ಥಾಪನವಸೇನ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಸಮಣಕರಣೀಯಕಥಾಯಂ ‘‘ಹೇತು ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವಚನಂ ಕುಸಲಞ್ಚ ಅಕುಸಲಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮೇ ಪಞ್ಚ ಪಭೇದೇ ದುತಿಯನ್ತಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ನಿರುತ್ತಿವವತ್ಥಾನತೋತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುರೂಪನಿರುತ್ತೀನಂ ವವತ್ಥಾಪನವಸೇನ। ಪಟಿಭಾನವವತ್ಥಾನತೋತಿ ಪಟಿಭಾನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಾನಂ ವವತ್ಥಾಪನವಸೇನ। ತಸ್ಸಿಮಾತಿ ನಿಗಮನವಚನಮೇತಂ।
೨. ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವತ್ಥುಭೇದವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪೇ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ಪುನ ರೂಪಾದೀಸುಯೇವ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಜವನಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಕೇವಲಂ ರೂಪಾದಿವಸೇನ ಚ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನರೂಪಾದಿವಸೇನ ಚ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಕಮೇನೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಅಕಾಸಿ। ತತ್ಥ ಸುದ್ಧರೂಪಾದಿವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಪಠಮಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಏವ ಪಞ್ಞಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೂಲಕೇಸು ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ತೇಸು ಅತೀತಾದೀಸು ಜವನವಸೇನ ಜವನಪಞ್ಞಾತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ।
೩. ಪುನ ಅನೇಕಸುತ್ತನ್ತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಉದ್ದಿಸಿ। ತತ್ಥ ಸಪ್ಪುರಿಸಸಂಸೇವೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಭಜನಂ। ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿದೀಪಕಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ಸವನಂ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಸುತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥೂಪಪರಿಕ್ಖಣವಸೇನ ಉಪಾಯೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಅನುಗತಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಪಟಿಪದಾಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ। ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಾಯ ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧಿಯಾ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಪಞ್ಞಾಬಾಹುಲ್ಲಾಯಾತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಭಾವವಚನಾನಿ। ಸೇಸಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಭಾವವಚನಾನಿ।
೧. ಸೋಳಸಪಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೪. ಸುತ್ತನ್ತನಿದ್ದೇಸೇ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನನ್ತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧದಿಬ್ಬಸೋತಚೇತೋಪರಿಯಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾನಂ। ತೇಸತ್ತತೀನಂ ಞಾಣಾನನ್ತಿ ಞಾಣಕಥಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಸಾವಕಸಾಧಾರಣಾನಂ ಞಾಣಾನಂ। ಸತ್ತಸತ್ತತೀನಂ ಞಾಣಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ –
‘‘ಸತ್ತಸತ್ತರಿ
ಏವಂ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ। ಲಾಭೋತಿಆದೀಸು ಲಾಭೋಯೇವ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪುನ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥವಿವರಣವಸೇನ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಫಸ್ಸನಾತಿ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಫುಸನಾ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಪಟಿಲಾಭಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ। ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದನಾ।
ಸತ್ತನ್ನಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖಾನನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಸೇಕ್ಖಸಞ್ಞಿತಾನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ। ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಸ್ಸ ಚಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಸುನ್ದರಟ್ಠೇನ ಕಲ್ಯಾಣಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ। ವಡ್ಢಿತಂ ವಡ್ಢನಂ ಏತಾಯಾತಿ ವಡ್ಢಿತವಡ್ಢನಾ। ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಚ ಅರಹತೋ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧಿಯಾ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಾಯ। ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿಆದೀಸು ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ಥಾದಯೋ
ಪುಥುನಾನಾಖನ್ಧೇಸೂತಿಆದೀಸು ನಾನಾಸದ್ದೋ ಪುಥುಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾತಿ ತೇಸು ತಥಾವುತ್ತೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಂ ಞಾಣಂ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಬಹುತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸೂತಿ ಉಪಲಬ್ಭನಂ ಉಪಲಬ್ಭೋ, ಗಹಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಉಪಲಬ್ಭೋ ಅನುಪಲಬ್ಭೋ, ಅನುಪಲಬ್ಭಾನಂ ಬಹುತ್ತಾ ಬಹುವಚನೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭಾ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿಸುಞ್ಞತಾವಸೇನ ವಾ ನಾನಾಸುಞ್ಞತಾಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದೀನಂ ಅನುಪಲಬ್ಭಾ ನಾನಾಸುಞ್ಞತಾನುಪಲಬ್ಭಾ, ತೇಸು। ‘‘ನಾನಾಸುಞ್ಞತಾನುಪಲಬ್ಭೇಸೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೨) ವಿಯ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಾ, ನಾನಾಅತ್ಥಾದೀಸು ಪಞ್ಞಾ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ। ಪುಥುಜ್ಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇ। ಇಮಿನಾ ಅವಸಾನಪರಿಯಾಯೇನ
ವಿಪುಲಪಞ್ಞಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾವುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಮಹನ್ತತಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಯಮೇವ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಉಳಾರತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ವಿಪುಲತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಚ ಅನುಪಲಬ್ಭಾ ಸಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಪಕತಿಜನೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ।
ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ। ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಅಭಿಸಮ್ಭವಿತುನ್ತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಅನಭಿಸಮ್ಭವನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ। ಅಞ್ಞೇಹೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇಹೇವ। ಅಟ್ಠಮಕಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಟ್ಠತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಣಿಯಮಾನೇ ಅಟ್ಠಮಭೂತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಸ್ಸ। ದೂರೇತಿ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠೇ। ವಿದೂರೇತಿ ವಿಸೇಸೇನ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠೇ। ಸುವಿದೂರೇತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸೇಸೇನ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠೇ। ನ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ನ ಸಮೀಪೇ। ನ ಸಾಮನ್ತಾತಿ ನ ಸಮೀಪಭಾಗೇ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪಟಿಸೇಧಸಹಿತಾನಿ ವಚನಾನಿ ದೂರಭಾವಸ್ಸೇವ ನಿಯಮನಾನಿ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ। ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಟ್ಠಸ್ಸ। ಏತೇನೇವ ತಂತಂಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ತಂತಂಫಲಪಞ್ಞಾಯ ದೂರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ
೫. ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ದೂರೇ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ದೂರಟ್ಠಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲೋತಿಆದಿಮಾಹ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತವಿಕಪ್ಪೇ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದೇ ಛೇಕೋ। ಪಭಿನ್ನಞಾಣೋತಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಪತ್ತಞಾಣೋ। ಏತೇನ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲತ್ತೇಪಿ ಸತಿ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅನನ್ತಭೇದತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಅಗ್ಗಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣೋ। ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಸಾರದಭಾವಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಪತ್ತೋ। ಯಥಾಹ –
‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’ತಿ, ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ
ದಸಬಲಬಲಧಾರೀತಿ ದಸ ಬಲಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ದಸಬಲಾ, ದಸಬಲಾನಂ ಬಲಾನಿ ದಸಬಲಬಲಾನಿ, ತಾನಿ ದಸಬಲಬಲಾನಿ ಧಾರಯತೀತಿ ದಸಬಲಬಲಧಾರೀ, ದಸಬಲಞಾಣಬಲಧಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇಹಿ ತೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಾನಂ ನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಭೇದಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಸೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗವಸೇನ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಾಸಭೋ। ಅಸನ್ತಾಸಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಸೀಹೋ। ಮಹನ್ತಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸನಾಗೋ। ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞೋ। ಲೋಕಕಿಚ್ಚಧುರವಹನಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಧೋರಯ್ಹೋ।
ಅಥ ತೇಜಾದಿಕಂ ಅನನ್ತಞಾಣತೋ ಲದ್ಧಂ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ತೇಸಂ ತೇಜಾದೀನಂ ಅನನ್ತಞಾಣಮೂಲಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನನ್ತಞಾಣೋತಿ ವತ್ವಾ ಅನನ್ತತೇಜೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನನ್ತಞಾಣೋತಿ ಗಣನವಸೇನ ಚ ಪಭಾವವಸೇನ ಚ ಅನ್ತವಿರಹಿತಞಾಣೋ। ಅನನ್ತತೇಜೋತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಮೋಹತಮವಿಧಮನೇನ ಅನನ್ತಞಾಣತೇಜೋ। ಅನನ್ತಯಸೋತಿ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇಹೇವ ಲೋಕತ್ತಯವಿತ್ಥತಾನನ್ತಕಿತ್ತಿಘೋಸೋ। ಅಡ್ಢೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧನಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮಿದ್ಧೋ। ಮಹದ್ಧನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧನವಡ್ಢತ್ತೇಪಿ ಪಭಾವಮಹತ್ತೇನ ಮಹನ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಧನಮಸ್ಸಾತಿ ಮಹದ್ಧನೋ ಧನವಾತಿ
ಏವಂ ನೇತಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವೇನೇಯ್ಯೇ ಸಂಸಾರಸಙ್ಖಾತಭಯಟ್ಠಾನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಖೇಮಟ್ಠಾನಂ ನೇತಾ। ತತ್ಥ ನಯನಕಾಲೇ ಏವ ಸಂವರವಿನಯಪಹಾನವಿನಯವಸೇನ ವೇನೇಯ್ಯೇ ವಿನೇತಾ। ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಏವ ಸಂಸಯಚ್ಛೇದನೇನ ಅನುನೇತಾ। ಸಂಸಯಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಾ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಪಿತಾನಂ ನಿಚ್ಛಯಕರಣೇನ ನಿಜ್ಝಾಪೇತಾ। ತಥಾ ನಿಜ್ಝಾಯಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಯೋಜನವಸೇನ ಪೇಕ್ಖೇತಾ। ತಥಾಪಟಿಪನ್ನೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇನ ಪಸಾದೇತಾ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಕಾರೋ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಣೋಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾತಿ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ। ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಅಸಞ್ಜಾತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಸಞ್ಜನೇತಾ। ಸಾವಕವೇನೇಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಭಗವತೋ ವುತ್ತವಚನೇನೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನನತೋ ಭಗವಾ ಸಞ್ಜನೇತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾತಿ ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ದತ್ವಾ ಅನಕ್ಖಾತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪಾರಮಿತಾಮಗ್ಗಸ್ಸ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಣಮತ್ತೇನೇವ ವಾ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ। ಅಯಂ ನಯೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಬ್ಯಾಕರಣೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।
ಮಗ್ಗಞ್ಞೂತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಞಾತಾ। ಮಗ್ಗವಿದೂತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಜನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕುಸಲೋ। ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಮಗ್ಗೇ ವಿಚಕ್ಖಣೋ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞ್ಞೂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಿದೂ, ಸಾವಕಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅತಂಸು ಪುಬ್ಬೇ, ತರಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೦೯) ವಚನತೋ ಯಥಾಯೋಗಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಸುಞ್ಞತಾನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗವಸೇನ ಮಗ್ಗಾನುಗಾಮೀ ಚ ಪನಾತಿ ಭಗವತಾ ಗತಮಗ್ಗಾನುಗಾಮಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಪಠಮಂ ಗತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಛಾಗತಸೀಲಾದಿಗುಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಇತಿ ಥೇರೋ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ
ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಚನೇಯ್ಯಪಥಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ತಂಯೇವ ನೇಯ್ಯಪಥಂ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ವಾ ಏಕಚ್ಚೋ ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ। ಭಗವಾ ಪನ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ। ಸ್ವಾಯಂ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ವಿದಿತತಾದಿಅತ್ಥೇನ ಞಾಣಭೂತೋ। ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಟ್ಠೇನ ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಪವತ್ತನತೋ ಹದಯೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ನಿಚ್ಛಾರಿತಧಮ್ಮಮಯೋತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ಞಾಣಂ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಞಾಣಭೂತೋ। ಧಮ್ಮೋ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಚನತೋ, ವತ್ತನತೋ ವಾ ವತ್ತಾ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ವಚನತೋ, ವತ್ತನತೋ ವಾ ಪವತ್ತಾ। ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನಯನತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾ। ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದೇಸನತೋ, ಅಮತಪ್ಪಕಾಸನಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಮತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಪನತೋ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ। ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನುರೂಪೇನ ಯಥಾಸುಖಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾನೇನ ಚ, ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ। ತಥಾಗತಪದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಂ।
ಇದಾನಿ ‘‘ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ವುತ್ತಂ ಗುಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾರಮಿತಾಪುಞ್ಞಬಲಪ್ಪಭಾವನಿಪ್ಫನ್ನೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಸವಾಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಹತತ್ತಾ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಞಾತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಥೇವ ಅದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಞಾಣೇನ ಪನ ಪತ್ತತ್ತಾ ಅವಿದಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಪಞ್ಞಾಯ ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಫಸ್ಸಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಲಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ವಾ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಆದಾಯ, ಅನ್ತೋಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಕಾಲವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ಅತೀತಾ’’ದಿವಚನಾನಿ ಚ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇನೇವ ಘಟೀಯನ್ತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ವಾ। ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಪರಿಯಾದಾನಂ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಾದಿಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಯಾದಾನಂ ಞಾಣಮುಖೇತಿ ಞಾಣಾಭಿಮುಖೇ। ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಓಸರಣಂ ಉಪೇನ್ತಿ। ‘‘ಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಪದಂ ‘‘ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿವರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
ಅತ್ತತ್ಥೋ ವಾತಿಆದೀಸು ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಅತ್ತತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೋ। ಪರತ್ಥೋತಿ ಪರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕಾನಂ ಅತ್ಥೋ। ಉಭಯತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚಾತಿ ಸಕಿಂಯೇವ ಉಭಿನ್ನಂ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಪರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ। ಉತ್ತಾನೋತಿಆದೀಸು ವೋಹಾರವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸುಖಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಉತ್ತಾನೋ। ವೋಹಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ದುಕ್ಖಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಚ್ಚನ್ತತಿರೋಕ್ಖತ್ತಾ ಗೂಳ್ಹೋ। ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಕೋ ಘನಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ। ಅಪ್ಪಚುರವೋಹಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಯಥಾರುತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನೇತಬ್ಬತ್ತಾ ನೇಯ್ಯೋ। ಪಚುರವೋಹಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಚನಮತ್ತೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನೀತತ್ತಾ ನೀತೋ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನತ್ಥೋ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಜ್ಜವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜೋ। ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದನತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗತ್ಥೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಫಲತ್ಥೋ ವೋದಾನೋ। ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತೇಸು ಅಗ್ಗಧಮ್ಮತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮತ್ಥೋ। ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವತೋ ಅಬಹಿಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ವಾ ಸಮನ್ತಾ ವಾ ಆಲಿಙ್ಗಿತ್ವಾ ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ವತ್ತತಿ।
ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿಆದೀಹಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಞಾಣಂ ಅನುಪರಿವತ್ತತಿ, ಞಾಣವಿರಹಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಟಿಹತನ್ತಿ ನಿರಾವರಣತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ ಯಾವತಕನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನೇಯ್ಯಂ, ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತೋ ನೇಯ್ಯಾವಸಾನಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ। ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂನಂ ಪನ ನೇಯ್ಯಾವಸಾನಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುರಿಮಯಮಕೇ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ಇಮಿನಾ ಯಮಕೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ತತಿಯಯಮಕೇನ ಪಟಿಸೇಧವಸೇನ ನಿಯಮಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ನೇಯ್ಯಪಥೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಯನ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋತಿ ನೇಯ್ಯಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತೇ ಠಾನಸೀಲಾ। ಆವಜ್ಜನಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಾಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜಿತಾನನ್ತರಮೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಕಙ್ಖಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ರುಚಿಆಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ಜವನಞಾಣೇನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ। ಬುದ್ಧೋ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತೀತಿಆದೀನಿ ಞಾಣಕಥಾಯಂ ವಣ್ಣಿತಾನಿ। ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ಭಗವಾ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯) ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಚ ಇಧ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಗತಂ।
ಅನ್ತಮಸೋತಿ ತಿಮಿತಿಮಿಙ್ಗಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಿಮಿ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ತಿಮಿಂ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ತತೋ ಮಹನ್ತಸರೀರಾ ತಿಮಿಙ್ಗಲಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ತಿಮಿಙ್ಗಲಮ್ಪಿ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಸರೀರಾ ತಿಮಿತಿಮಿಙ್ಗಲಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ। ಇಧ ಜಾತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಏಕವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಗರುಳಂ ವೇನತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರುಳೋತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ನಾಮಂ, ವೇನತೇಯ್ಯೋತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ। ಪದೇಸೇತಿ ಏಕದೇಸೇ। ಸಾರಿಪುತ್ತಸಮಾತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಸಾವಕಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರೇನ ಸಮಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮-೧೮೯)। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಲೋಕನಾಥಂ ಠಪೇತ್ವಾನ, ಯೇ ಚಞ್ಞೇ ಸನ್ತಿ ಪಾಣಿನೋ।
ಪಞ್ಞಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ, ಕಲಂ ನಾಗ್ಘನ್ತಿ ಸೋಳಸಿ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೭೧)।
ಫರಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಾನತೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಂ ಫರಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅತಿಘಂಸಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅವಿಸಯಭೂತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಯೇಪಿ ತೇತಿಆದೀಹಿ ಏವಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅತಿಘಂಸಿತ್ವಾ ಠಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ನಿಪುಣಾತಿ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಬುದ್ಧಿನೋ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ಥನ್ತರೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾ। ಕತಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಞಾತಪರಪ್ಪವಾದಾ ಚೇವ ಪರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕತವಾದಪರಿಚಯಾ ಚ। ವಾಲವೇಧಿರೂಪಾತಿ ವಾಲವೇಧಿಧನುಗ್ಗಹಸದಿಸಾ। ವೋಭಿನ್ದನ್ತಾ ಮಞ್ಞೇ ಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಗತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ
ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ದ್ವಿಪದಮ್ಪಿ ತಿಪದಮ್ಪಿ ಚತುಪ್ಪದಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಂ ರಚಯಿತ್ವಾ। ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತಿಬಹುಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ। ಗೂಳ್ಹಾನಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಿ ಅತ್ಥಜಾತಾನೀತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತೇಸಂ ತಥಾ ವಿನಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ಪುಚ್ಛಾಯ ಓಕಾಸಮೇವ ಅದತ್ವಾ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಯಥಾಹ –
‘‘ತೇ
ಕಸ್ಮಾ ಪಞ್ಹಂ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತಿ। ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ ‘‘ಇಮೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಗೂಳ್ಹಂ ರಹಸ್ಸಂ ಪಞ್ಹಂ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಅಪುಟ್ಠೋಯೇವ
ಕಥಿತಾ ವಿಸಜ್ಜಿತಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ತುಮ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಾನಂ ಉಚ್ಚಾರಣೇನ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಭಗವತಾ ಕಥಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ತೇ ವಿಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ವಿಸಜ್ಜಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಸಹೇತುಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಜ್ಜನೇನ ಭಗವತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ತೇ ಪಞ್ಹಾ। ಉಪಕ್ಖಿತ್ತಕಾ ಚ ತೇ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದಯೋ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಹವಿಸಜ್ಜನೇನೇವ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪೇ ಖಿತ್ತಕಾ ಪಾದಖಿತ್ತಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಾವಕಾ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ, ತೇಸಂ ಉಪಕ್ಖಿತ್ತಕಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ವಾ। ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಜೋತೇತಿ ಪಕಾಸತಿ। ಯದಿದಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಯಾಯಂ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಭಗವಾವ ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೇ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಗ್ಗೋ ಅಸಾಮನ್ತಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೬. ರಾಗಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯತೀತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾತಿ ಸಾ ಸಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನಾ ವಜ್ಝಂ ರಾಗಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ ಅಭಿಭವತಿ ಮದ್ದತೀತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ। ಭೂರೀತಿ ಹಿ ಫುಟಟ್ಠೋ ವಿಸದತ್ಥೋ ಅಭಿಭವಿತಾತಿ ಸಾ ಸಾ ಫಲಪಞ್ಞಾ ತಂ ತಂ ರಾಗಂ ಅಭಿಭವಿತವತೀ ಮದ್ದಿತವತೀತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ। ಅಭಿಭವತಾತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರಾಗಾದೀಸು ಪನ ರಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ರಾಗೋ। ದುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೋ ದೋಸೋ। ಮುಯ್ಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮೋಹೋ। ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ ಕೋಧೋ। ಉಪನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪನಾಹೋ। ಪುಬ್ಬಕಾಲಂ ಕೋಧೋ, ಅಪರಕಾಲಂ ಉಪನಾಹೋ। ಪರಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ। ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಳಾಸೋ। ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಲಕ್ಖಣಾ ಇಸ್ಸಾ। ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹಣಲಕ್ಖಣಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ। ಅತ್ತನಾ ಕತಪಾಪಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ। ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಥಮ್ಭೋ। ಕರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ। ಉನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ। ಅಬ್ಭುನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಅತಿಮಾನೋ। ಮತ್ತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಮದೋ। ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತವೋಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣೋ ಪಮಾದೋ।
ರಾಗೋ ಅರಿ, ತಂ ಅರಿಂ ಮದ್ದನಿಪಞ್ಞಾತಿಆದೀಹಿ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ರಾಗಾದಿಕೋ ಕಿಲೇಸೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಭೂತೋ ಅರೀತಿ ಭೂ-ಅರಿ, ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅ-ಕಾರ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಭೂರೀತಿ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಭೂರಿಸ್ಸ ಮದ್ದನೀ ಪಞ್ಞಾ ಭೂರಿಮದ್ದನಿಪಞ್ಞಾತಿ ತಂ ಅರಿಂ ಮದ್ದನೀತಿ ಚ ತೇಸಂ ಅರೀನಂ ಮದ್ದನೀತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಪಥವೀಸಮಾಯಾತಿ ವಿತ್ಥತವಿಪುಲಟ್ಠೇನೇವ ಪಥವೀಸಮಾಯ। ವಿತ್ಥತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಿತಬ್ಬೇ ವಿಸಯೇ ಪತ್ಥಟಾಯ, ನ ಏಕದೇಸೇ ವತ್ತಮಾನಾಯ। ವಿಪುಲಾಯಾತಿ ಓಳಾರಿಕಭೂತಾಯ। ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ವಿಪುಲಾಯ ವಿತ್ಥತಾಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೨೭) ಆಗತಂ। ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಇತಿಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೇ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೂರಿಪಞ್ಞಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಪಞ್ಞಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭೂರಿಸಮಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ। ಅಪಿಚಾತಿ ಅಞ್ಞಪರಿಯಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಞಾಯಮೇತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಏತಂ। ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಅಧಿಕವಚನಂ। ಭೂರೀತಿ ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಭೂರಿ। ಮೇಧಾತಿ ಅಸನಿ ವಿಯ ಸಿಲುಚ್ಚಯೇ ಕಿಲೇಸೇ ಮೇಧತಿ ಪರಿಣಾಯಿಕಾತಿ ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸತ್ತಂ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇ ಚ ಪರಿನೇತೀತಿ ಪರಿಣಾಯಿಕಾ। ಇಮೇಹೇವ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಪರಿಯಾಯವಚನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
ಪಞ್ಞಾಬಾಹುಲ್ಲನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾ ಬಹುಲಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಬಹುಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಬಾಹುಲ್ಲಂ। ತಞ್ಚ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾ ಏವ। ಇಧೇಕಚ್ಚೋತಿಆದೀಸು ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ವಾ ಅರಿಯೋ ವಾ। ಪಞ್ಞಾ ಗರುಕಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಗರುಕೋ। ಪಞ್ಞಾ ಚರಿತಂ ಪವತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಚರಿತೋ। ಪಞ್ಞಾ ಆಸಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಸಯೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಮುತ್ತೋ। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಧಜಭೂತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಧಜೋ। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಕೇತುಭೂತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಕೇತು। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಅಧಿಪತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಪತಿ, ಪಞ್ಞಾಧಿಪತಿತೋ ಆಗತತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ। ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಚಿನನಂ ಬಹುಲಮಸ್ಸಾತಿ ವಿಚಯಬಹುಲೋ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಚಿನನಂ ಬಹುಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪವಿಚಯಬಹುಲೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಖಾಯನಂ ಪಾಕಟಕರಣಂ ಓಕ್ಖಾಯನಂ, ಓಕ್ಖಾಯನಂ ಬಹುಲಮಸ್ಸಾತಿ ಓಕ್ಖಾಯನಬಹುಲೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಪೇಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾ, ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಯನಂ ಪವತ್ತನಂ ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯನಂ, ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯನಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಕತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯನಧಮ್ಮೋ। ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ವಿಭೂತವಿಹಾರೀ, ವಿಭೂತೋ ವಿಹಾರೋ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಭೂತವಿಹಾರೀ। ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಚರಿತಂ, ಗರುಕಾ, ಬಹುಲಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಚ್ಚರಿತೋ ತಗ್ಗರುಕೋ ತಬ್ಬಹುಲೋ। ತಸ್ಸಂ ಪಞ್ಞಾಯಂ ನಿನ್ನೋ, ಪೋಣೋ, ಪಬ್ಭಾರೋ, ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋ ತದಧಿಮುತ್ತೋ। ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪತಿ ತದಧಿಪತಿ, ತತೋ ಆಗತೋ ತದಧಿಪತೇಯ್ಯೋ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಗರುಕೋ’’ತಿಆದೀನಿ ‘‘ಕಾಮಂ ಸೇವನ್ತಂಯೇವ ಜಾನಾತಿ ಅಯಂ
ಸೀಘಪಞ್ಞಾ ಚ ಲಹುಪಞ್ಞಾ ಚ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ ಚ ಜವನಪಞ್ಞಾ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ। ಖಿಪ್ಪಟ್ಠೇನ ಸೀಘಪಞ್ಞಾ। ಲಹುಕಟ್ಠೇನ ಲಹುಪಞ್ಞಾ। ಹಾಸಬಹುಲಟ್ಠೇನ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ವಿಪಸ್ಸನೂಪಗಸಙ್ಖಾರೇಸು ಚ ವಿಸಙ್ಖಾರೇ ಚ ಜವನಟ್ಠೇನ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ಸೀಘಂ ಸೀಘನ್ತಿ ಬಹುನ್ನಂ ಸೀಲಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ। ಸೀಲಾನೀತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತವಸೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಾನಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರನ್ತಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಭೋಜನೇ ಪಮಾಣಞ್ಞುಭಾವಂ। ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು, ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಪಚ್ಛಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಚ ಜಾಗರತಿ ನ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಸಮಣಧಮ್ಮಮೇವ ಚ ಕರೋತೀತಿ ಜಾಗರೋ, ಜಾಗರಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಜಾಗರಿಯಂ, ಜಾಗರಿಯಸ್ಸ ಅನುಯೋಗೋ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ। ತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಂ। ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖಂ ಅಸೇಕ್ಖಂ ವಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ। ಏವಮಿತರೇಪಿ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾನಂ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಞ್ಚ। ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಂ। ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ।
ಹಾಸಬಹುಲೋತಿ ಮೂಲಪದಂ। ವೇದಬಹುಲೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಪೀತಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸಪದಂ। ತುಟ್ಠಿಬಹುಲೋತಿ ನಾತಿಬಲವಪೀತಿಯಾ ತುಟ್ಠಾಕಾರವಸೇನ। ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋತಿ ಬಲವಪೀತಿಯಾ ಪಮುದಿತಭಾವವಸೇನ।
೭. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪನ್ತಿಆದಿ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತತ್ಥಂ। ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ತುಲೇತ್ವಾ। ತೀರಯಿತ್ವಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ತೀರಯಿತ್ವಾ। ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾನುಲೋಮವಸೇನ ಫುಟಂ ಕತ್ವಾ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಏವ। ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹೀನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮೂಹತತ್ತಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಅನತೀತತಾಯ ಅಸಮೂಹತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ನಾಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಸನ್ತಾನಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನ ವಾಸೇತಿ। ಪಜಹತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಜಹತಿ। ವಿನೋದೇತೀತಿ ಖಿಪತಿ। ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತೀತಿ ವಿಗತನ್ತಂ ಕರೋತಿ। ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ಅನು ಅಭಾವಂ ಗಮೇತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ಅಭಾವಂ ಗಮಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತೂ’’ತಿ ಪರೇಸಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ವಿಹಿಂಸೀಯನ್ತೂ’’ತಿ ಪರೇಸಂ ವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ। ಪಾಪಕೇತಿ ಲಾಮಕೇ। ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತೇ ಧಮ್ಮೇ।
ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾಬಹುಲಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಏವ। ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋತಿ ಞಾಣಭಯವಸೇನ ಭಯಬಹುಲೋ। ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋತಿ ಬಲವಭಯಬಹುಲೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋತಿ ಸಙ್ಖಾರತೋ ಉದ್ಧಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಾಭಿಮುಖತಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ। ಅನಭಿರತಿಬಹುಲೋತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠನವಸೇನೇವ ಅಭಿರತಿಅಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಾನಿಪಿ ತಮತ್ಥಂ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ವಿವರತಿ। ತತ್ಥ ಬಹಿಮುಖೋತಿ ಸಙ್ಖಾರತೋ ಬಹಿಭೂತನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖೋ। ನ ರಮತೀತಿ ನಾಭಿರಮತಿ। ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನ್ತಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ। ಅಪ್ಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥವಚನಂ, ಅನ್ತಕರಣೇನೇವ ಅಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಲೋಭರಾಸಿಂ, ಲೋಭಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವಾ। ಇಮಾಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಪಞ್ಞಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅರಹಾಯೇವ ವುತ್ತೋ। ಉಪರಿ ‘‘ಏಕೋ ಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೮) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ।
೨. ಪುಗ್ಗಲವಿಸೇಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೮. ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾತಿಆದೀಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತಪುಗ್ಗಲವಿಸೇಸಪಟಿಪಾಟಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋತಿ ಅತೀತಜಾತೀಸು ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತೋ ಪುಞ್ಞಪಯೋಗೋ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ಪುಬ್ಬಯೋಗಕಾರಣೇನ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅತಿರೇಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅತಿರಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅತಿರೇಕಯೋಗತೋ ವಾ ‘‘ಅತಿರೇಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಧಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅಗ್ಗೋ ಹೋತಿ। ವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ವಾ ವಿಸೇಸೋ। ಞಾಣಂ ಪಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಪ್ಪಭೇದಂ ಪಾಪುಣಾತಿ।
ಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ಬುದ್ಧವಚನವಸೇನ। ದೇಸನಾಬಹುಲೋತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವಸೇನ। ಗರೂಪನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಕಂ ಗರುಂ ಉಪನಿಸ್ಸಿತೋ। ವಿಹಾರಬಹುಲೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಹಾರಬಹುಲೋ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಬಹುಲೋ ವಾ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಬಹುಲೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಹಾರೇ ಸತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಬಹುಲೋ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇ ಸತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಬಹುಲೋ। ಸೇಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸೇಖೋ ಹುತ್ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ। ಏವಂ ಅಸೇಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ। ಸಾವಕಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಗ್ಗಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಕಸ್ಸ ಸತ್ತಸಟ್ಠಿಯಾ ಸಾವಕಞಾಣಾನಂ ಪಾರಗಮನಂ ಪಾರಮೀ, ಸಾವಕಸ್ಸ ಪಾರಮೀ ಸಾವಕಪಾರಮೀ, ತಂ ಸಾವಕಪಾರಮಿಂ ಪತ್ತೋತಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ। ಸಾವಕಪಾರಮಿತಾಪ್ಪತ್ತೋತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಸತ್ತಸಟ್ಠಿಯಾ ಸಾವಕಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಾದಿಕೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸಾವಕೋ। ಸಾವಕಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಸಾವಕತೋ ಅತಿರೇಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸಾವಕಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಏಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಆಹ। ಪುನ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲೋತಿಆದೀಹಿ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ। ಞಾಣಕಥಾಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅನೇಕಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ। ಪಞ್ಞಾಕಥಾಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಏಕಾಪಿ ಪಞ್ಞಾ ನಾನಾಕಾರವಸೇನ ನಾನಾಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ।
ಮಹಾಪಞ್ಞಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।