೨-೩. ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೋ
೧. ಮಹಾವಗ್ಗೋ
೧. ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಞ್ಹೋ
೧. ಅಥ
ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಭೋನ್ತೋ ಪಞ್ಚಸತಾ ಯೋನಕಾ ಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ, ಅಯಂ ನಾಗಸೇನೋ ಏವಮಾಹ ‘ನ ಹೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’ತಿ, ಕಲ್ಲಂ ನು ಖೋ ತದಭಿನನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಸಚೇ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುಗ್ಗಲೋ ನೂಪಲಬ್ಭತಿ, ಕೋ ಚರಹಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಂ ದೇತಿ, ಕೋ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಕೋ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖತಿ, ಕೋ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜತಿ, ಕೋ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಕೋ ಪಾಣಂ ಹನತಿ, ಕೋ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತಿ, ಕೋ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಂ ಚರತಿ, ಕೋ ಮುಸಾ ಭಣತಿ, ಕೋ ಮಜ್ಜಂ ಪಿವತಿ, ಕೋ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ
ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತ್ವಂ ಖೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲೋ, ತಸ್ಸ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯಂ ತತ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಉಣ್ಹಾಯ ವಾಲಿಕಾಯ ಖರಾಯ ಸಕ್ಖರಕಥಲಿಕಾಯ
ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಮುಸಾ ಭಣಾಮಿ, ಈಸಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಕ್ಕಾನಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರಥಪಞ್ಜರಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರಥದಣ್ಡಕಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ‘ರಥೋ’ತಿ ಸಙ್ಖಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ನಾಮಮತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ।
‘‘ಸಾಧು ಖೋ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ರಥಂ ಜಾನಾಸಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಕೇಸೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಲೋಮೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ…ಪೇ॰… ಮತ್ಥಕೇ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಞ್ಚ
‘‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಅಙ್ಗಸಮ್ಭಾರಾ, ಹೋತಿ ಸದ್ದೋ ರಥೋ ಇತಿ।
ಏವಂ ಖನ್ಧೇಸು ಸನ್ತೇಸು, ಹೋತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಸಮ್ಮುತೀ’’’ತಿ
‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜಿತಾನಿ, ಯದಿ ಬುದ್ಧೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸಾಧು ಸಾಧು ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜಿತಾನೀ’’ತಿ।
ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ವಸ್ಸಗಣನಪಞ್ಹೋ
೨. ‘‘ಕತಿವಸ್ಸೋಸಿ
ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಾಭರಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಸ್ಸ ಪಥವಿಯಂ ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಉದಕಮಣಿಕೇ ಚ ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಂ ರಾಜಾನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಅಯಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಛಾಯಾ ಪಥವಿಯಂ ಉದಕಮಣಿಕೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತ್ವಂ ವಾ ರಾಜಾ, ಛಾಯಾ ವಾ ರಾಜಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರಾಜಾ, ನಾಯಂ ಛಾಯಾ ರಾಜಾ, ಮಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛಾಯಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಸ್ಸಾನಂ ಗಣನಾ ಸತ್ತ, ನ ಪನಾಹಂ ಸತ್ತ, ಮಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸತ್ತ ಪವತ್ತತಿ, ಛಾಯೂಪಮಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತಿಚಿತ್ರಾನಿ ಪಞ್ಹಪಟಿಭಾನಾನಿ ವಿಸಜ್ಜಿತಾನೀ’’ತಿ।
ವಸ್ಸಗಣನಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ವೀಮಂಸನಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಲ್ಲಪಿಸ್ಸಸಿ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಚೇ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತವಾದಂ
ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ಪುಚ್ಛಿತೋಸಿ ಮೇ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ವಿಸಜ್ಜಿತಂ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ತಯಾ ವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತಯಾ ಪುಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ।
ವೀಮಂಸನಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಅನನ್ತಕಾಯಪಞ್ಹೋ
೪. ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಖೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಪಟಿಬಲೋ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ, ಬಹುಕಾನಿ ಚ ಮೇ ಠಾನಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯಾವ ಅಪುಚ್ಛಿತಾನಿ ಯೇವ ತಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಸ್ವೇ ಅನ್ತೇಪುರೇ ಸಲ್ಲಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ರಾಜಾ ದೇವಮನ್ತಿಯಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ತ್ವಂ ದೇವಮನ್ತಿಯ, ಭದನ್ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಸ್ವೇ ಅನ್ತೇಪುರೇ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ। ಇದಂ ವತ್ವಾ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಥೇರಂ ನಾಗಸೇನಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ರಥಂ ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ‘‘ನಾಗಸೇನೋ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
ಅಥ ಖೋ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ಏವಮಾಹ ‘ಸ್ವೇ ಅನ್ತೇಪುರೇ ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಾಪೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’’ತಿ। ‘‘ಸುಟ್ಠೂ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅಬ್ಭಾನುಮೋದಿ। ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಚ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಚ ಮಙ್ಕುರೋ ಚ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಚ ಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು, ಮಹಾರಾಜ, ಭದನ್ತೋ ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ
ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬದಿನ್ನೋ ಆಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛತು, ಮಹಾರಾಜ, ದಸಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ, ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಖೋ ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ
ಅಥ ಖೋ ದೇವಮನ್ತಿಯೋ ಚ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಚ ಮಙ್ಕುರೋ ಚ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚುಂ ‘‘ರಾಜಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಿಲಿನ್ದೋ ಏವಮಾಹ ‘ಯತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ತಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛತೂ’’’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಸೀತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾಗಲಂ ಪಾವಿಸಿ।
ಅಥ ಖೋ ಅನನ್ತಕಾಯೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ, ಕತಮೋ ಏತ್ಥ, ನಾಗಸೇನೋ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ವಾತೋ ಜೀವೋ ಪವಿಸತಿ ಚ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಚ, ಸೋ ‘ನಾಗಸೇನೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಯದಿ ಪನೇಸೋ ವಾತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನಪ್ಪವಿಸೇಯ್ಯ, ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯ, ಜೀವೇಯ್ಯ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ
ಅನನ್ತಕಾಯಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ಪಬ್ಬಜ್ಜಪಞ್ಹೋ
೫. ಅಥ
ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಭುತ್ತಾವಿಂ ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ನೀಚಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ, ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಏತದವೋಚ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಮ್ಹಿ ಹೋತಿ ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥೇನ ಮಯಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿಕಾ, ಅತ್ಥೇ ಹೋತು ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪೋ’’ತಿ।
ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಿಯಾ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಕೋ ಚ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಿನ್ತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ। ಏತದತ್ಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಅನುಪಾದಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಖೋ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರಮತ್ಥೋ’’ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬೇ ಏತದತ್ಥಾಯ
‘‘ತ್ವಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏತದತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಹಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಹರಕೋ ಸನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನ ಜಾನಾಮಿ ಇಮಸ್ಸ ನಾಮತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜಾಮೀತಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಮೇ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ‘ಪಣ್ಡಿತಾ ಇಮೇ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ, ತೇ ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ, ಸ್ವಾಹಂ ತೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಿತೋ ಜಾನಾಮಿ ಚ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಚ ‘ಇಮಸ್ಸ ನಾಮತ್ಥಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ಪಬ್ಬಜ್ಜಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ನನು ಸೋ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮಹಾರಾಜ, ಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ। ‘‘ನನು, ಭನ್ತೇ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಯೇವ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾ, ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜೇಳಕಗೋಣಮಹಿಂಸಓಟ್ಠಗದ್ರಭಾನಮ್ಪಿ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ಪಞ್ಞಾ ಪನ ತೇಸಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಮನಸಿಕಾರಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ
‘‘ಕಥಂ ಊಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಕಥಂ ಛೇದನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ, ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಜಾನಾಸಿ, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಯವಲಾವಕೇ’’ತಿ। ‘‘ಆಮ
‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯವಲಾವಕೋ ವಾಮೇನ ಹತ್ಥೇನ ಯವಕಲಾಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಾತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯವಂ ಛಿನ್ದತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಮಾನಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತಿ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಊಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಏವಂ ಛೇದನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಮನಸಿಕಾರಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ಸೀಲಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೯. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’ತಿ, ಕತಮೇ ತೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಸೀಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ಧಾ ವೀರಿಯಂ ಸತಿ ಸಮಾಧಿ, ಇಮೇ ತೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣಂ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಲ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೀಲಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸ- ಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸೀಲಂ ಪತಿಟ್ಠಂ, ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಬಲಕರಣೀಯಾ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ಕಯಿರನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಥವಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಕಯಿರನ್ತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಗರವಡ್ಢಕೀ ನಗರಂ ಮಾಪೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ನಗರಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧಾಪೇತ್ವಾ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಂ ಅಪಕಡ್ಢಾಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಸಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಲಙ್ಘಕೋ ಸಿಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಪಥವಿಂ ಖಣಾಪೇತ್ವಾ ಸಕ್ಖರಕಥಲಂ ಅಪಕಡ್ಢಾಪೇತ್ವಾ ಭೂಮಿಂ ಸಮಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಮುದುಕಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಸಿಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ। ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ –
‘‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ, ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯಂ।
ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟ’ನ್ತಿ
‘‘‘ಅಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಧರಣೀವ ಪಾಣಿನಂ, ಇದಞ್ಚ ಮೂಲಂ ಕುಸಲಾಭಿವುಡ್ಢಿಯಾ।
ಮುಖಞ್ಚಿದಂ ಸಬ್ಬಜಿನಾನುಸಾಸನೇ, ಯೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ವರಪಾತಿಮೋಕ್ಖಿಯೋ’’’ತಿ॥
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸೀಲಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
೧೦. ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ
೧೦. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪರಿತ್ತಂ ಉದಕಂ ತರೇಯ್ಯ, ತಂ ಉದಕಂ ಹತ್ಥೀಹಿ ಚ ಅಸ್ಸೇಹಿ ಚ ರಥೇಹಿ ಚ ಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಖುಭಿತಂ ಭವೇಯ್ಯ ಆವಿಲಂ ಲುಳಿತಂ ಕಲಲೀಭೂತಂ। ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ ಚ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮನುಸ್ಸೇ ಆಣಾಪೇಯ್ಯ ‘ಪಾನೀಯಂ, ಭಣೇ, ಆಹರಥ, ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ರಞ್ಞೋ ಚ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕೋ ಮಣಿ ಭವೇಯ್ಯ। ‘ಏವಂ ದೇವಾ’ತಿ ಖೋ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ ತಂ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕಂ ಮಣಿಂ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕಂ ವಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕದ್ದಮೋ ಚ ಸನ್ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ಅಚ್ಛಂ ಭವೇಯ್ಯ ಉದಕಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ। ತತೋ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪಾನೀಯಂ ಉಪನಾಮೇಯ್ಯುಂ ‘ಪಿವತು, ದೇವ, ಪಾನೀಯ’ನ್ತಿ।
‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಉದಕಂ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ತೇ ಮನುಸ್ಸಾ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕಂ ಕದ್ದಮೋ ಚ, ಏವಂ ಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕೋ ಮಣಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಯಥಾ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕೇ ಮಣಿಮ್ಹಿ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇ ಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕಂ ವಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕದ್ದಮೋ ಚ ಸನ್ನಿಸೀದೇಯ್ಯ, ಅಚ್ಛಂ ಭವೇಯ್ಯ ಉದಕಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ನೀವರಣೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ವಿನೀವರಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಅಚ್ಛಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಅನಾವಿಲಂ, ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಸದ್ಧಾ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಮ್ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ।
೧೧. ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ
೧೧. ‘‘ಕಥಂ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ
‘‘‘ಸದ್ಧಾಯ ತರತೀ ಓಘಂ, ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಅಣ್ಣವಂ।
ವೀರಿಯೇನ ದುಕ್ಖಮಚ್ಚೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಸುಜ್ಝತೀ’’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಮ್ಪಕ್ಖನ್ದನಲಕ್ಖಣಸದ್ಧಾಪಞ್ಹೋ ಏಕಾದಸಮೋ।
೧೨. ವೀರಿಯಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೨. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಗೇಹೇ ಪತನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇನ ದಾರುನಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇಯ್ಯ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ ಸನ್ತಂ ಏವಂ ತಂ ಗೇಹಂ ನ ಪತೇಯ್ಯ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಂ, ವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪರಿತ್ತಕಂ ಸೇನಂ ಮಹತೀ ಸೇನಾ ಭಞ್ಜೇಯ್ಯ, ತತೋ ರಾಜಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನುಸ್ಸಾರೇಯ್ಯ ಅನುಪೇಸೇಯ್ಯ ಅತ್ತನೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವೀರಿಯಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ದ್ವಾದಸಮೋ।
೧೩. ಸತಿಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಪಿಲಾಪನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಹೀನಪ್ಪಣೀತಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮೇ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ ‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಇಮೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅಯಂ ಅರಿಯೋ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ರಾಜಾನಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಂ ಸಾಯಂ ಪಾತಂ ಯಸಂ ಸರಾಪೇತಿ ‘ಏತ್ತಕಾ, ದೇವ, ತೇ ಹತ್ಥೀ, ಏತ್ತಕಾ ಅಸ್ಸಾ, ಏತ್ತಕಾ ರಥಾ, ಏತ್ತಕಾ ಪತ್ತೀ, ಏತ್ತಕಂ ಹಿರಞ್ಞಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸುವಣ್ಣಂ, ಏತ್ತಕಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ, ತಂ ದೇವೋ ಸರತೂ’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಹೀನಪ್ಪಣೀತಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮೇ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ ‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಇಮೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅಯಂ ಅರಿಯೋ
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ಸತಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ವೇತಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಹಿತಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ರಞ್ಞೋ ಹಿತಾಹಿತೇ ಜಾನಾತಿ ‘ಇಮೇ ರಞ್ಞೋ ಹಿತಾ, ಇಮೇ ಅಹಿತಾ। ಇಮೇ ಉಪಕಾರಾ, ಇಮೇ ಅನುಪಕಾರಾ’ತಿ। ತತೋ ಅಹಿತೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಹಿತೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅನುಪಕಾರೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಉಪಕಾರೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ವೇತಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಹಿತಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹಿತಾ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪಕಾರಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಕಾರಾ’ತಿ। ತತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಅಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾ’ತಿ। ಅನುಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪನುದೇತಿ, ಉಪಕಾರೇ ದಮ್ಮೇ ಉಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಗ್ಗಣ್ಹನಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ। ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ಸತಿಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ತೇರಸಮೋ।
೧೪. ಸಮಾಧಿಪಞ್ಹೋ
೧೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಮುಖಲಕ್ಖಣೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮಾಧಿ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸಮಾಧಿಪಮುಖಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಧಿನಿನ್ನಾ ಸಮಾಧಿಪೋಣಾ ಸಮಾಧಿಪಬ್ಭಾರಾ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿ ರಾಜಾ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತರೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಾವ ಸೇನಾ ಹತ್ಥೀ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ರಥಾ ಚ ಪತ್ತೀ ಚ ತಪ್ಪಮುಖಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಮಾಧಿಪಞ್ಹೋ ಚುದ್ದಸಮೋ।
೧೫. ಪಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೫. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಗೇಹೇ ಪದೀಪಂ ಪವೇಸೇಯ್ಯ, ಪವಿಟ್ಠೋ ಪದೀಪೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇತಿ, ಓಭಾಸಂ ಜನೇತಿ, ಆಲೋಕಂ ವಿದಂಸೇತಿ, ರೂಪಾನಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಕರೋತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ಪನ್ನರಸಮೋ।
೧೬. ನಾನಾಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಕಿಚ್ಚಅಭಿನಿಪ್ಫಾದನಪಞ್ಹೋ
೧೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಹನನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಏಕಂ ಅತ್ಥಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ಹನನ್ತಿ? ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೇನಾ ನಾನಾ ಸನ್ತಾ ಹತ್ಥೀ ಚ ಅಸ್ಸಾ ಚ ರಥಾ ಚ ಪತ್ತೀ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನಾನಾಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಕಿಚ್ಚಅಭಿನಿಪ್ಫಾದನಪಞ್ಹೋ ಸೋಳಸಮೋ।
ಮಹಾವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ಸೋಳಸ ಪಞ್ಹಾ।
೨. ಅದ್ಧಾನವಗ್ಗೋ
೧. ಧಮ್ಮಸನ್ತತಿಪಞ್ಹೋ
೧. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ದಹರೋ ತರುಣೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಯೇವ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ದಹರೋ ತರುಣೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಞ್ಞೋ ಅಹಂ ಏತರಹಿ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಿತಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಆಚರಿಯೋತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸಿಪ್ಪವಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸೀಲವಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಪಞ್ಞವಾತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞಾ ಏವ ಕಲಲಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಅಬ್ಬುದಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಪೇಸಿಯಾ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಘನಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಖುದ್ದಕಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞಾ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಮಾತಾ, ಅಞ್ಞೋ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸಿಕ್ಖಿತೋ ಭವತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದಾ ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ। ತ್ವಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಕಿಂ ವದೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಅಹಞ್ಞೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದಹರೋ ಅಹೋಸಿಂ ತರುಣೋ ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೋ, ಅಹಞ್ಞೇವ ಏತರಹಿ ಮಹನ್ತೋ, ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಏಕಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಪದೀಪಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ಸೋ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಪದೀಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ಪುರಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚಿ, ಸಾ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಯಾ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚಿ, ಸಾ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಯಾಮೇ ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಅಹೋಸಿ ಪುರಿಮೇ ಯಾಮೇ ಪದೀಪೋ, ಅಞ್ಞೋ ಮಜ್ಝಿಮೇ ಯಾಮೇ ಪದೀಪೋ, ಅಞ್ಞೋ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಧಮ್ಮಸನ್ತತಿಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ
೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ। ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹನಾಯ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪರಮಾ ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಗಹಪತಿಕೋ ಕಸಿತ್ವಾ ಚ ವಪಿತ್ವಾ ಚ ಧಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪರಿಪೂರೇಯ್ಯ। ಸೋ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ನೇವ ಕಸ್ಸೇಯ್ಯ ನ ವಪ್ಪೇಯ್ಯ, ಯಥಾಸಮ್ಭತಞ್ಚ ಧಞ್ಞಂ ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ ವಿಸಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ಕರೇಯ್ಯ, ಜಾನೇಯ್ಯ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಸ್ಸಕೋ ಗಹಪತಿಕೋ ‘ನ ಮೇ ಧಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸತೀ’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಥಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಞಾಣಪಞ್ಞಾಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅನ್ಧಕಾರಗೇಹೇ ಪದೀಪಂ ಆರೋಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅನ್ಧಕಾರೋ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಆಲೋಕೋ ಪಾತುಭವೇಯ್ಯ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಞಾಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ಮೋಹೋ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ।
‘‘ಪಞ್ಞಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕುಹಿಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಿ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಿಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯಂ ಪನ ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಕತಂ ‘ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಅನತ್ತಾ’ತಿ ವಾ, ತಂ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭನ್ತೇ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇಜ್ಜೋ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಿಲಾನಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಾನಿ ಪಞ್ಚಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಪಿಸಿತ್ವಾ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ ಯೋಧೋ ಪಞ್ಚ ಕಣ್ಡಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತರೇಯ್ಯ ಪರಸೇನಂ ವಿಜೇತುಂ, ಸೋ ಸಙ್ಗಾಮಗತೋ ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಣ್ಡಾನಿ ಖಿಪೇಯ್ಯ, ತೇಹಿ ಚ ಪರಸೇನಾ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಞಾಣಪಞ್ಞಾಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಪಟಿಸನ್ದಹನಪುಗ್ಗಲವೇದಿಯನಪಞ್ಹೋ
೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ವೇದೇತಿ ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನ’’ನ್ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದೇತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ವೇದೇತಿ, ಕಿಂ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಾಯಿಕಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಚೇತಸಿಕಂ ವೇದನಂ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಯಿಕಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಕಥಂ ಚೇತಸಿಕಂ ವೇದನಂ ನ ವೇದೇತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಾಯಿಕಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅನುಪರಮಾ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವೇದೇತಿ, ಯೋ ಹೇತು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಚೇತಸಿಕಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪರಮಾ ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ನ ವೇದೇತಿ। ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಸೋ ಏಕಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ಕಾಯಿಕಂ ನ ಚೇತಸಿಕ’’’ನ್ತಿ।
‘‘ಭನ್ತೇ
‘‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ
ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾ॥
‘‘‘ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಮರಣಂ, ನಾಭಿನನ್ದಾಮಿ ಜೀವಿತಂ।
ಕಾಲಞ್ಚ ಪಟಿಕಙ್ಖಾಮಿ, ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ’’’ತಿ॥
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ
ಪಟಿಸನ್ದಹನಪುಗ್ಗಲವೇದಿಯನಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ವೇದನಾಪಞ್ಹೋ
೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸುಖಾ ವೇದನಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಿಯಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ। ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಾ ನ ದುಕ್ಖಾ, ಯದಿ ದುಕ್ಖಾ ನ ಕುಸಲಾ, ಕುಸಲಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಧ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ದುತಿಯೇ ಹತ್ಥೇ ಸೀತಂ ಹಿಮಪಿಣ್ಡಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ತೇ ದಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಉಭೋಪಿ ತೇ ದಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ಉಣ್ಹಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ಸೀತಲಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹಂ ಯದಿ ತತ್ತಂ ದಹತಿ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಉಣ್ಹಾ, ತೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯದಿ ಸೀತಲಂ ದಹತಿ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಸೀತಲಾ, ತೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭೋಪಿ ದಹನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಉಣ್ಹಾ, ನ ಚ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಸೀತಲಾ? ಏಕಂ ಉಣ್ಹಂ, ಏಕಂ ಸೀತಲಂ, ಉಭೋಪಿ ತೇ ದಹನ್ತಿ, ತೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ‘‘ನಾಹಂ ಪಟಿಬಲೋ ತಯಾ ವಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪಿತುಂ, ಸಾಧು ಅತ್ಥಂ ಜಪ್ಪೇಹೀ’’ತಿ। ತತೋ ಥೇರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ –
‘‘ಛಯಿಮಾನಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವೇದನಾಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ನಾಮರೂಪಏಕತ್ತನಾನತ್ತಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೋ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ನಾಮರೂಪಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಇಮಂ ಯೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಂ ಯೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ಇಮಿನಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಪಾಪಕಂ ವಾ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತೀ’’ತಿ। ‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ನ ಇಮಂ ಯೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ನನು ಸೋ ಮುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹೇಯ್ಯ, ಮುತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಮ್ಬಂ ಅವಹರೇಯ್ಯ, ತಮೇನಂ ಅಮ್ಬಸಾಮಿಕೋ ಗಹೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ ‘ಇಮಿನಾ ದೇವ ಪುರಿಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ಅಮ್ಬಾ ಅವಹಟಾ’ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ, ದೇವ, ಇಮಸ್ಸ ಅಮ್ಬೇ ಅವಹರಾಮಿ, ಅಞ್ಞೇ ತೇ ಅಮ್ಬಾ, ಯೇ ಇಮಿನಾ ರೋಪಿತಾ, ಅಞ್ಞೇ ತೇ ಅಮ್ಬಾ, ಯೇ ಮಯಾ ಅವಹಟಾ, ನಾಹಂ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ’ತಿ। ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಪುರಿಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಬಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಮ್ಬೇನ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಪಾಪಕಂ ವಾ, ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಪದೀಪಂ ಆದಾಯ ಪಾಸಾದಂ ಅಭಿರೂಹಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಪದೀಪೋ ಝಾಯಮಾನೋ ತಿಣಂ ಝಾಪೇಯ್ಯ, ತಿಣಂ ಝಾಯಮಾನಂ ಘರಂ ಝಾಪೇಯ್ಯ, ಘರಂ ಝಾಯಮಾನಂ ಗಾಮಂ ಝಾಪೇಯ್ಯ, ಗಾಮಜನೋ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಕಿಸ್ಸ ತ್ವಂ, ಭೋ ಪುರಿಸ, ಗಾಮಂ ಝಾಪೇಸೀ’ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ, ಭೋ, ಗಾಮಂ ಝಾಪೇಮಿ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಪದೀಪಗ್ಗಿ, ಯಸ್ಸಾಹಂ ಆಲೋಕೇನ ಭುಞ್ಜಿಂ, ಅಞ್ಞೋ ಸೋ ಅಗ್ಗಿ, ಯೇನ ಗಾಮೋ ಝಾಪಿತೋ’ತಿ, ತೇ ವಿವದಮಾನಾ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಕಸ್ಸ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಟಂ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ದಹರಿಂ ದಾರಿಕಂ ವಾರೇತ್ವಾ ಸುಙ್ಕಂ ದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ। ಸಾ ಅಪರೇನ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಖೀರಘಟಂ ಕಿಣಿತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಹತ್ಥೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ ‘ಸ್ವೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ತಂ ಅಪರಜ್ಜು ದಧಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ದೇಹಿ ಮೇ ಖೀರಘಟ’ನ್ತಿ। ಸೋ ದಧಿಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ। ಇತರೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನಾಹಂ ತವ ಹತ್ಥತೋ ದಧಿಂ ಕಿಣಾಮಿ, ದೇಹಿ ಮೇ ಖೀರಘಟ’ನ್ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ಅಜಾನತೋ ತೇ ಖೀರಂ ದಧಿಭೂತ’ನ್ತಿ ತೇ ವಿವದಮಾನಾ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಕಸ್ಸ ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ಅಟ್ಟಂ ಧಾರೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಗೋಪಾಲಕಸ್ಸ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಮಾರಣನ್ತಿಕಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಞ್ಞಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಅಪಿ ಚ ತತೋ ಯೇವ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪರಿಮುತ್ತೋ ಪಾಪಕೇಹಿ ಕಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನಾಮರೂಪಏಕತ್ತನಾನತ್ತಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಥೇರಪಟಿಸನ್ದಹನಾಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತ್ವಂ ಪನ ಪಟಿಸನ್ದಹಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಅಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಂ ತೇ ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೇನ, ನನು ಮಯಾ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ಅಕ್ಖಾತಂ ‘ಸಚೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಉಪಾದಾನೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯ। ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಅಧಿಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸೋ ತೇನ ಅಧಿಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚರೇಯ್ಯ, ಸೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಥೇರಪಟಿಸನ್ದಹನಾಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ನಾಮರೂಪಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ನಾಮರೂಪ’ನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಾಮಂ, ಕತಮಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಯಂ ತತ್ಥ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಳಾರಿಕಂ, ಏತಂ ರೂಪಂ, ಯೇ ತತ್ಥ ಸುಖುಮಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ಏತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ನಾಮಂ ಯೇವ ನ ಪಟಿಸನ್ದಹತಿ, ರೂಪಂ ಯೇವ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಿತಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತೋವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಕಲಲಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಣ್ಡಮ್ಪಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಞ್ಚ ತತ್ಥ ಕಲಲಂ, ಯಞ್ಚ ಅಣ್ಡಂ, ಉಭೋಪೇತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಿತಾ, ಏಕತೋವ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಿ ತತ್ಥ ನಾಮಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ರೂಪಮ್ಪಿ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಯಞ್ಚೇವ ತತ್ಥ ನಾಮಂ, ಯಞ್ಚೇವ ರೂಪಂ, ಉಭೋಪೇತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಿತಾ, ಏಕತೋವ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ। ಏವಮೇತಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಸನ್ಧಾವಿತ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನಾಮರೂಪಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ಅದ್ಧಾನಪಞ್ಹೋ
೯. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ದೀಘಮದ್ಧಾನ’ನ್ತಿ, ಕಿಮೇತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅದ್ಧಾನಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
ಅದ್ಧಾನವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ನವ ಪಞ್ಹಾ।
೩. ವಿಚಾರವಗ್ಗೋ
೧. ಅದ್ಧಾನಮೂಲಪಞ್ಹೋ
೧. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅದ್ಧಾನಮೂಲಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ಪುರಿಮಕೋಟಿಪಞ್ಹೋ
೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’ತಿ, ತಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅಣ್ಡಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಣ್ಡತೋ ಕುಕ್ಕುಟೀ ಕುಕ್ಕುಟಿಯಾ ಅಣ್ಡನ್ತಿ। ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ
‘‘‘ಸೋತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದೇ ಚ…ಪೇ॰… ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮಂ, ಕಮ್ಮತೋ ಪುನ ಮನೋ ಜಾಯತೀ’ತಿ। ಏವಮೇತಿಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅದ್ಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪುರಿಮಕೋಟಿಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಕೋಟಿಪಞ್ಞಾಯನಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’ತಿ, ಕತಮಾ ಚ ಸಾ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟೀ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ಏಸಾ ಪುರಿಮಾ ಕೋಟೀ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಪನೇತಂ ಬ್ರೂಸಿ ‘ಪುರಿಮಾ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’ತಿ, ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯಂ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭೋತಿ, ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವಿಗಚ್ಛತಿ, ನನು ತಂ ಉಭತೋ ಛಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ಯದಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಭತೋ ಛಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಉಭತೋ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖೂಪಮಂ ಅಕಾಸಿ, ಖನ್ಧಾ ಚ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಬೀಜಾನೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಕೋಟಿಪಞ್ಞಾಯನಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಸಙ್ಖಾರಜಾಯಮಾನಪಞ್ಹೋ
೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕತಮೇ ತೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ? ‘‘ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸತಿ ರೂಪೇಸು ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಸತಿ ವೇದನಾ ಹೋತಿ, ವೇದನಾಯ ಸತಿ ತಣ್ಹಾ ಹೋತಿ, ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಉಪಾದಾನಂ ಹೋತಿ, ಉಪಾದಾನೇ ಸತಿ ಭವೋ ಹೋತಿ, ಭವೇ ಸತಿ ಜಾತಿ ಹೋತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತಿ। ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸತಿ ರೂಪೇಸು ಚ ಅಸತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಅಸತಿ ವೇದನಾ ನ ಹೋತಿ, ವೇದನಾಯ ಅಸತಿ ತಣ್ಹಾ ನ ಹೋತಿ, ತಣ್ಹಾಯ ಅಸತಿ ಉಪಾದಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ಉಪಾದಾನೇ ಅಸತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಙ್ಖಾರಜಾಯಮಾನಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ಭವನ್ತಸಙ್ಖಾರಜಾಯಮಾನಪಞ್ಹೋ
೫. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಇದಂ ಗೇಹಂ ಅಭವನ್ತಂ ಜಾತಂ, ಯತ್ಥ ತ್ವಂ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಾ ಪಥವಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಚ ಫಲಾನಿ ಚ ದದೇಯ್ಯುಂ, ನ ತೇ ರುಕ್ಖಾ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾತಾ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ತೇ ರುಕ್ಖಾ ಜಾತಾ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ಪಥವಿಯಾ ಮತ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನಾನಾಭಾಜನಾನಿ ಕರೋತಿ, ನ ತಾನಿ ಭಾಜನಾನಿ ಅಭವನ್ತಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ಭವನ್ತಾನಿ ಯೇವ ಜಾತಾನಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಅರಣಿ ನ ಸಿಯಾ, ಅರಣಿಪೋತಕೋ ನ ಸಿಯಾ, ಅರಣಿಯೋತ್ತಕಂ ನ ಸಿಯಾ, ಉತ್ತರಾರಣಿ ನ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಣಿ ನ ಸಿಯಾ, ಆತಪೋ ನ ಸಿಯಾ, ಗೋಮಯಂ ನ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸೋ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಣಿ ಸಿಯಾ, ಆತಪೋ ಸಿಯಾ, ಗೋಮಯಂ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಸೋ ಅಗ್ಗೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆದಾಸೋ ನ ಸಿಯಾ, ಆಭಾ ನ ಸಿಯಾ, ಮುಖಂ ನ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಅತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಆದಾಸೋ ಸಿಯಾ, ಆಭಾ ಸಿಯಾ, ಮುಖಂ ಸಿಯಾ, ಜಾಯೇಯ್ಯ ಅತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಯೇ ಅಭವನ್ತಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಭವನ್ತಾ ಯೇವ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ಭವನ್ತಸಙ್ಖಾರಜಾಯಮಾನಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ವೇದಗೂಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ? ‘‘ಕೋ ಪನೇಸ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದಗೂ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ಘಾನೇನ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತಿ, ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸಂ ಸಾಯತಿ, ಕಾಯೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಫುಸತಿ, ಮನಸಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ಯಥಾ ಮಯಂ ಇಧ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಯೇನ ಯೇನ ವಾತಪಾನೇನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತೇನ ತೇನ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರತ್ಥಿಮೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪಚ್ಛಿಮೇನಪಿ
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚದ್ವಾರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಣಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣೋಹಿ, ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿಕರೋಹಿ, ಯದಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಯಥಾ ಮಯಂ ಇಧ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಯೇನ ಯೇನ ವಾತಪಾನೇನ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ತೇನ ತೇನ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪುರತ್ಥಿಮೇನಪಿ ವಾತಪಾನೇನ ರೂಪಂ ಯೇವ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ, ಪಚ್ಛಿಮೇನಪಿ
‘‘ನ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮಂ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಯಂ ಇಧ ಪಾಸಾದೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಇಮೇಸು ಜಾಲವಾತಪಾನೇಸು ಉಗ್ಘಾಟಿತೇಸು ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಬಹಿಮುಖಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಾಮ, ಏವಮೇತೇನ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೇನಾಪಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇಸು ಉಗ್ಘಾಟಿತೇಸು ಮಹನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ, ಸೋತೇಸು ಉಗ್ಘಾಟಿತೇಸು…ಪೇ॰… ಘಾನೇ
‘‘ನ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮಂ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಜಾನಾಸಿ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕೇ ಠಿತೋ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತವ ಪುರತೋ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಜಾನಾಸಿ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ‘ಅಯಂ ದಿನ್ನೋ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಮಮ ಪುರತೋ ಠಿತೋ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸೋ ಜೀವೋ ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಜಾನೇಯ್ಯ ಅಮ್ಬಿಲತ್ತಂ ವಾ ಲವಣತ್ತಂ ವಾ ತಿತ್ತಕತ್ತಂ ವಾ ಕಟುಕತ್ತಂ ವಾ ಕಸಾಯತ್ತಂ ವಾ ಮಧುರತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇ ರಸೇ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೇ ಜಾನೇಯ್ಯ ಅಮ್ಬಿಲತ್ತಂ ವಾ ಲವಣತ್ತಂ ವಾ ತಿತ್ತಕತ್ತಂ ವಾ ಕಟುಕತ್ತಂ ವಾ ಕಸಾಯತ್ತಂ ವಾ ಮಧುರತ್ತಂ ವಾ’’ತಿ। ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ।
‘‘ನ ಖೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಯುಜ್ಜತಿ ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಾ ಪುರಿಮಂ, ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಮಧುಘಟಸತಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಮಧುದೋಣಿಂ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಖಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ
‘‘ನ
ಥೇರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಥಾಯ ರಾಜಾನಂ ಮಿಲಿನ್ದಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸಿ – ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂಸಹಜಾತಾ ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಚೇತನಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಏವಮೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯತೋ ಜಾಯನ್ತಿ, ನ ಹೇತ್ಥ ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸೋತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದೇ ಚ…ಪೇ॰… ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂಸಹಜಾತಾ ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಚೇತನಾ ಏಕಗ್ಗತಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವೇದಗೂಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಠಮಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಪಠಮಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಥಂ
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನಿನ್ನತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ಕತಮೇನ ಉದಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ನಿನ್ನಂ, ತೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ದೇವೋ ವಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಕತಮೇನ ತಂ ಉದಕಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮಂ ಉದಕಂ ಗತಂ, ತಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನುಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಮಂ ಉದಕಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉದಕಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನಾಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಾಹೀ’ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ ಉದಕಂ ಪುರಿಮಂ ಉದಕಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನ ತ್ವಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ। ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಲಾಪೋ
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಅಪೇಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚನ್ತಿಮಂ ನಗರಂ ಅಸ್ಸ ದಳ್ಹಪಾಕಾರತೋರಣಂ ಏಕದ್ವಾರಂ, ತತೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಕತಮೇನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವಾರೇನ, ಭನ್ತೇ, ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಥಾಪರೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತುಕಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಕತಮೇನ ಸೋ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಸೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಸೋಪಿ ತೇನ ನಿಕ್ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಸೋ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪುರಿಸಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನಾಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಾಹೀ’ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ವಾ ಪುರಿಸೋ ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಸಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನ ತ್ವಂ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ। ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವಾರತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ?ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಠಮಂ ಏಕಂ ಸಕಟಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಥ ದುತಿಯಂ ಸಕಟಂ ಕತಮೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಯೇನ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮಂ ಸಕಟಂ ಗತಂ, ತಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಮಂ ಸಕಟಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಸಕಟಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯೇನಾಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತೇನ ಗಚ್ಛಾಹೀ’ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಾ
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಮುದ್ದಾಗಣನಾಸಙ್ಖ್ಯಾಲೇಖಾಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನೇಸು ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ದನ್ಧಾಯನಾ ಭವತಿ, ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ನಿಸಮ್ಮಕಿರಿಯಾಯ ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಅದನ್ಧಾಯನಾ ಭವತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥಾಹಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಾಹೀ’ತಿ, ನಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಣಾಪೇತಿ ‘ಯತ್ಥ ತ್ವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಸಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಅನಾಲಾಪೋ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ, ಸಮುದಾಚರಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯತ್ಥ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ…ಪೇ॰… ಯತ್ಥ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ॰… ಯತ್ಥ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಠಮಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ,…ಪೇ॰… ಅನಾಲಾಪೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಫಸ್ಸಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಮೇಣ್ಡಾ ಯುಜ್ಝೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸು ಯಥಾ ಏಕೋ ಮೇಣ್ಡೋ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಮೇಣ್ಡೋ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಪಾಣೀ ವಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸು ಯಥಾ ಏಕೋ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾ ವಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸು ಯಥಾ ಏಕೋ ಸಮ್ಮೋ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಸಮ್ಮೋ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಫಸ್ಸಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ವೇದನಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೯. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ವೇದನಾ’’ತಿ? ‘‘ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದನಾ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಕಾರಂ ಕರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಅಧಿಕಾರಂ ದದೇಯ್ಯ, ಸೋ ತೇನ ಅಧಿಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಏವಮಸ್ಸ ‘ಮಯಾ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಕಾರೋ ಕತೋ, ತಸ್ಸ ಮೇ ರಾಜಾ
‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ವೇದನಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
೧೦. ಸಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೦. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ? ‘‘ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಞ್ಞಾ। ಕಿಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ? ನೀಲಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಪೀತಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಲೋಹಿತಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಓದಾತಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಮ್ಪಿ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಾನಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ।
೧೧. ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೧. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಾ ಚೇತನಾ’’ತಿ? ‘‘ಚೇತಯಿತಲಕ್ಖಣಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಚೇತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಾ ಚಾ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ
‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಸಪ್ಪಿನವನೀತತೇಲಮಧುಫಾಣಿತಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಿವೇಯ್ಯ, ಪರೇ ಚ ಪಾಯೇಯ್ಯ, ಸೋ ಅತ್ತನಾ ಸುಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪರೇಪಿ ಸುಖಿತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಏವಮೇವ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ಏಕಾದಸಮೋ।
೧೨. ವಿಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೨. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ? ‘‘ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ನಗರಗುತ್ತಿಕೋ ಮಜ್ಝೇ ನಗರಸಿಙ್ಘಾಟಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ದಕ್ಖಿಣದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಉತ್ತರದಿಸತೋ ಪುರಿಸಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಞ್ಚ ಪುರಿಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ। ಯಞ್ಚ ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ। ಯಞ್ಚ ಘಾನೇನ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಾತಿ। ಯಞ್ಚ ಜಿವ್ಹಾಯ ರಸಂ ಸಾಯತಿ, ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ವಿಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ದ್ವಾದಸಮೋ।
೧೩. ವಿತಕ್ಕಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೩. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ? ‘‘ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣೋ ಮಹಾರಾಜ, ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ವಡ್ಢಕೀ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಂ ದಾರುಂ ಸನ್ಧಿಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವಿತಕ್ಕಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ತೇರಸಮೋ।
೧೪. ವಿಚಾರಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೧೪. ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ವಿಚಾರೋ’’ತಿ? ‘‘ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವಿಚಾರೋ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಂಸಥಾಲಂ ಆಕೋಟಿತಂ ಪಚ್ಛಾ ಅನುರವತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ವಿಚಾರಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ಚುದ್ದಸಮೋ।
ವಿಚಾರವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ಚುದ್ದಸ ಪಞ್ಹಾ।
೪. ನಿಬ್ಬಾನವಗ್ಗೋ
೧. ಫಸ್ಸಾದಿವಿನಿಬ್ಭುಜನಪಞ್ಹೋ
೧. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ರಞ್ಞೋ ಸೂದೋ ಅರಸಂ ವಾ ರಸಂ ವಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ಫಸ್ಸಾದಿವಿನಿಬ್ಭುಜನಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ನಾಗಸೇನಪಞ್ಹೋ
೨. ಥೇರೋ
‘‘ಯದಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಬ್ಬಂ ಲೋಣಂ ಜಿವ್ಹಾಯ ವಿಜಾನಾತಿ, ಕಿಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಸಕಟೇಹಿ ಬಲೀಬದ್ದಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನಾಗಸೇನಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಪಞ್ಚಾಯತನಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖೇತ್ತೇ ನಾನಾಬೀಜಾನಿ ವಪ್ಪೇಯ್ಯುಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪಞ್ಚಾಯತನಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಕಮ್ಮನಾನಾಕರಣಪಞ್ಹೋ
೪. ರಾಜಾ
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಸ್ಸ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ರುಕ್ಖಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಮ್ಬಿಲಾ, ಅಞ್ಞೇ ಲವಣಾ, ಅಞ್ಞೇ ತಿತ್ತಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಕಟುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಕಸಾವಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಧುರಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಬೀಜಾನಂ ನಾನಾಕರಣೇನಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಾನಂ ನಾನಾಕರಣೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ನ ಸಬ್ಬೇ ಸಮಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಾಯುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ದೀಘಾಯುಕಾ, ಅಞ್ಞೇ ಬಹ್ವಾಬಾಧಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಾ, ಅಞ್ಞೇ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ, ಅಞ್ಞೇ ವಣ್ಣವನ್ತೋ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ, ಅಞ್ಞೇ ಅಪ್ಪಭೋಗಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹಾಭೋಗಾ, ಅಞ್ಞೇ ನೀಚಕುಲೀನಾ, ಅಞ್ಞೇ ಮಹಾಕುಲೀನಾ, ಅಞ್ಞೇ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞೇ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ। ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವತಾ – ‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ, ಮಾಣವ, ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಕಮ್ಮಯೋನೀ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸರಣಾ, ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತೇ ವಿಭಜತಿ ಯದಿದಂ ಹೀನಪ್ಪಣೀತತಾಯಾ’’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಕಮ್ಮನಾನಾಕರಣಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ವಾಯಾಮಕರಣಪಞ್ಹೋ
೫. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಪಿಪಾಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಉದಪಾನಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಳಾಕಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಬುಭುಕ್ಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಾಲಿಂ ರೋಪಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಧಞ್ಞಂ ಅತಿಹರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಾಯಾಮೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತೀತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತೇ ಸಙ್ಗಾಮೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತದಾ ತ್ವಂ ಪರಿಖಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಾಕಾರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಗೋಪುರಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅಟ್ಟಾಲಕಂ ಕಾರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಧಞ್ಞಂ ಅತಿಹರಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅಸ್ಸಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ರಥಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಧನುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಥರುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಕಾಲೇ ವಾಯಾಮೋ ಅಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವಾಯಾಮೋ ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಭವತಿ। ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವತಾ –
‘‘‘ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಕಯಿರಾ, ಯಂ ಜಞ್ಞಾ ಹಿತಮತ್ತನೋ।
ನ ಸಾಕಟಿಕಚಿನ್ತಾಯ, ಮನ್ತಾ ಧೀರೋ ಪರಕ್ಕಮೇ॥
‘‘‘ಯಥಾ
ವಿಸಮಂ ಮಗ್ಗಮಾರುಯ್ಹ, ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋವ ಝಾಯತಿ॥
‘‘‘ಏವಂ
ಮನ್ದೋ ಮಚ್ಚು ಮುಖಂ ಪತ್ತೋ, ಅಕ್ಖಚ್ಛಿನ್ನೋವ ಝಾಯತೀ’’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವಾಯಾಮಕರಣಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ನೇರಯಿಕಗ್ಗಿಉಣ್ಹಭಾವಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಪಾಕತಿಕಅಗ್ಗಿತೋ ನೇರಯಿಕೋ ಅಗ್ಗಿ ಮಹಾಭಿತಾಪತರೋ ಹೋತಿ, ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಪಾಸಾಣೋ
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ತಾ ಸನ್ತಿ ಮಕರಿನಿಯೋಪಿ ಸುಸುಮಾರಿನಿಯೋಪಿ ಕಚ್ಛಪಿನಿಯೋಪಿ ಮೋರಿನಿಯೋಪಿ ಕಪೋತಿನಿಯೋಪಿ, ಕಿಂನು ತಾ ಕಕ್ಖಳಾನಿ ಪಾಸಾಣಾನಿ ಸಕ್ಖರಾಯೋ ಚ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಾನಿ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಕೋಟ್ಠಬ್ಭನ್ತರಗತಾನಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಯೋ ಪನ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಗಬ್ಭೋ, ಸೋಪಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ? ‘‘ಮಞ್ಞಾಮಿ, ಭನ್ತೇ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಮ್ಮಾಧಿಕತೇನ ನೇರಯಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚಮಾನಾ ನ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಭಾಸಿತಮ್ಪೇತಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ – ‘ಸೋ ನ ತಾವ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಯಾವ ನ ತಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋತೀ’’’ತಿ।
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯಾ ತಾ ಸನ್ತಿ ಯೋನಕಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ ಗಹಪತಿಸುಖುಮಾಲಿನಿಯೋಪಿ, ಕಿಂನು ತಾ ಕಕ್ಖಳಾನಿ ಖಜ್ಜಕಾನಿ ಮಂಸಾನಿ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಾನಿ ತಾಸಂ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಕೋಟ್ಠಬ್ಭನ್ತರಗತಾನಿ ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ವಿಲಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಯೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನೇರಯಿಕಗ್ಗಿಉಣ್ಹಭಾವಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಪಥವಿಸನ್ಧಾರಕಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಭಣಥ ‘ಅಯಂ ಮಹಾ ಪಥವೀ ಉದಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಉದಕಂ ವಾತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ವಾತೋ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’ತಿ, ಏತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮೀ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಧಮ್ಮಕರಕೇನ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ಪಥವಿಸನ್ಧಾರಕಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ನಿರೋಧನಿಬ್ಬಾನಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನಿರೋಧನಿಬ್ಬಾನಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ನಿಬ್ಬಾನಲಭನಪಞ್ಹೋ
೯. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಸಬ್ಬೇವ ಲಭನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ? ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸಬ್ಬೇವ ಲಭನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹತಿ, ಭಾವೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತಿ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಸೋ ಲಭತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ನಿಬ್ಬಾನಲಭನಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
೧೦. ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಜಾನನಪಞ್ಹೋ
೧೦. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ನ ಲಭತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೋ ನ ಲಭತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಜಾನಾತಿ ಸೋ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಲಭನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ ‘ಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇಸಂ ನಚ್ಛಿನ್ನಾ ಹತ್ಥಪಾದಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಜಾನನಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ।
ನಿಬ್ಬಾನವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ದಸ ಪಞ್ಹಾ।
೫. ಬುದ್ಧವಗ್ಗೋ
೧. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಿನತ್ಥಿಭಾವಪಞ್ಹೋ
೧. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಿನತ್ಥಿಭಾವಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಪಞ್ಹೋ
೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅನುತ್ತರೋ’’ತಿ। ‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ಜಾನಾಸಿ ‘ಬುದ್ಧೋ ಅನುತ್ತರೋ’’’ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯೇಹಿ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ, ಜಾನೇಯ್ಯುಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಹನ್ತೋ ಖೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹೋ, ಯತ್ಥಿಮಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾನದಿಯೋ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಅಪ್ಪೇನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಗಙ್ಗಾ ಯಮುನಾ ಅಚಿರವತೀ ಸರಭೂ ಮಹೀ, ನೇವ ತಸ್ಸ ಊನತ್ತಂ ವಾ ಪೂರತ್ತಂ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಜಾನನಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅನುತ್ತರಭಾವಜಾನನಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಧಮ್ಮದಿಟ್ಠಪಞ್ಹೋ
೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಧಮ್ಮೋ ತಯಾ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ। ‘‘ಬುದ್ಧನೇತ್ತಿಯಾ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಯಾವಜೀವಂ ಸಾವಕೇಹಿ ವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಧಮ್ಮದಿಟ್ಠಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ಅಸಙ್ಕಮನಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ
೫. ರಾಜಾ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು, ತ್ವಂ ಮಹಾರಾಜ, ದಹರಕೋ ಸನ್ತೋ ಸಿಲೋಕಾಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಲೋಕಂ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅಸಙ್ಕಮನಪಟಿಸನ್ದಹನಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ವೇದಗೂಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ವೇದಗೂ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಪರಮತ್ಥೇನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೇದಗೂ ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವೇದಗೂಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಅಞ್ಞಕಾಯಸಙ್ಕಮನಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಮ್ಬಂ ಅವಹರೇಯ್ಯ, ಕಿಂ ಸೋ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ನ ಖೋ ಸೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಅಮ್ಬಾನಿ ಅವಹರಿ, ಯಾನಿ ತೇನ ರೋಪಿತಾನಿ, ಕಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ತಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಬಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಪ್ಪತ್ತೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಸೋಭನಂ ವಾ ಅಸೋಭನಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅಞ್ಞಕಾಯಸಙ್ಕಮನಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಕಮ್ಮಫಲಅತ್ಥಿಭಾವಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮಿನಾ ನಾಮರೂಪೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ, ಕುಹಿಂ ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ? ‘‘ಅನುಬನ್ಧೇಯ್ಯುಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಛಾಯಾವ ಅನಪಾಯಿನೀ’’ತಿ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಕಮ್ಮಫಲಅತ್ಥಿಭಾವಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಜಾನನಪಞ್ಹೋ
೯. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿಜಾನನಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
೧೦. ಬುದ್ಧನಿದಸ್ಸನಪಞ್ಹೋ
೧೦. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧವಾ ಇಧವಾ’’ತಿ? ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಗವಾ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ವಾ ಇಧ ವಾ’’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬುದ್ಧನಿದಸ್ಸನಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ।
ಬುದ್ಧವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ದಸ ಪಞ್ಹಾ।
೬. ಸತಿವಗ್ಗೋ
೧. ಕಾಯಪಿಯಾಯನಪಞ್ಹೋ
೧. ರಾಜಾ
‘‘‘ಅಲ್ಲಚಮ್ಮಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ, ನವದ್ವಾರೋ ಮಹಾವಣೋ।
ಸಮನ್ತತೋ ಪಗ್ಘರತಿ, ಅಸುಚಿಪೂತಿಗನ್ಧಿಯೋ’’’ತಿ॥
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಕಾಯಪಿಯಾಯನಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ಸಬ್ಬಞ್ಞೂಭಾವಪಞ್ಹೋ
೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಬ್ಬಞ್ಞೂಭಾವಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ
‘‘ಕಿಂ ಪನಸ್ಸ, ಭನ್ತೇ, ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಚಸ್ಸ, ಮಹಾರಾಜ, ಮಾತಾಪಿತರೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚಾ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ’’ತಿ।
‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬುದ್ಧೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸೀತಿಯಾ ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪರಿರಞ್ಜಿತೋ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭೋತಿ, ಅಪಿ ಚ ಮಾತುಸದಿಸೋ ವಾ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಮಾತುಪಕ್ಖೋ ವಾ, ಪಿತುಸದಿಸೋ ವಾ ಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ ಪಿತುಪಕ್ಖೋ ವಾ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಿಞ್ಚಿ ಪದುಮಂ ಸತಪತ್ತ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ‘‘ತಸ್ಸ ಪನ ಕುಹಿಂ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ? ‘‘ಕದ್ದಮೇ ಜಾಯತಿ ಉದಕೇ ಆಸೀಯತೀ’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಭಗವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಞ್ಹೋ
೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬುದ್ಧೋ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸಿಸ್ಸೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಹತ್ಥಿಪಾಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಭಗವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ಭಗವತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಞ್ಹೋ
೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಸುನ್ದರಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಸುನ್ದರಾ’’ತಿ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ, ಉದಾಹು ನತ್ಥೀ’’ತಿ? ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಭಗವತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ಅಸ್ಸುಭೇಸಜ್ಜಾಭೇಸಜ್ಜಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅಸ್ಸುಭೇಸಜ್ಜಾಭೇಸಜ್ಜಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಸರಾಗವೀತರಾಗನಾನಾಕರಣಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣಂ ಸರಾಗಸ್ಸ ಚ ವೀತರಾಗಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ? ‘‘ಏಕೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜ್ಝೋಸಿತೋ, ಏಕೋ ಅನಜ್ಝೋಸಿತೋ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಏತಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಜ್ಝೋಸಿತೋ ಅನಜ್ಝೋಸಿತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ? ‘‘ಏಕೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತ್ಥಿಕೋ, ಏಕೋ ಅನತ್ಥಿಕೋ’’ತಿ। ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಂ ಯೋ ಚ ಸರಾಗೋ, ಯೋ ಚ ವೀತರಾಗೋ, ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ಸೋಭನಂ ಯೇವ ಇಚ್ಛತಿ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ, ನ ಕೋಚಿ ಪಾಪಕಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅವೀತರಾಗೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ರಸಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚ ರಸರಾಗಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ವೀತರಾಗೋ ಪನ ರಸಪಟಿಸಂವೇದೀ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ಸರಾಗವೀತರಾಗನಾನಾಕರಣಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಪಞ್ಞಾಪತಿಟ್ಠಾನಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಪಞ್ಞಾ ಕುಹಿಂ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಕತ್ಥಚಿ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನತ್ಥಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ। ‘‘ವಾತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕುಹಿಂ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ? ‘‘ನ ಕತ್ಥಚಿ ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜ, ನತ್ಥಿ ವಾತೋ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪಞ್ಞಾಪತಿಟ್ಠಾನಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ಸಂಸಾರಪಞ್ಹೋ
೯. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಂಸಾರಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
೧೦. ಚಿರಕತಸರಣಪಞ್ಹೋ
೧೦. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಚಿರಕತಸರಣಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ।
೧೧. ಅಭಿಜಾನನ್ತಸತಿಪಞ್ಹೋ
೧೧. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅಭಿಜಾನನ್ತಸತಿಪಞ್ಹೋ ಏಕಾದಸಮೋ।
ಸತಿವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ಏಕಾದಸ ಪಞ್ಹಾ।
೭. ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ತನವಗ್ಗೋ
೧. ಸತಿಉಪ್ಪಜ್ಜನಪಞ್ಹೋ
೧. ರಾಜಾ
‘‘ಕಥಂ ಅಭಿಜಾನತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಆನನ್ದೋ ಖುಜ್ಜುತ್ತರಾ ಚ ಉಪಾಸಿಕಾ, ಯೇ ವಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಪಿ
‘‘ಕಥಂ ಕಟುಮಿಕಾಯ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಕೋ, ಪರೇ ಚ ತಂ ಸರಾಪನತ್ಥಂ ನಿಬನ್ಧನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಟುಮಿಕಾಯ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಓಳಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯದಾ ರಜ್ಜೇ ವಾ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ವಾ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಓಳಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ
‘‘ಕಥಂ ಅಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯಮ್ಹಿ ದುಕ್ಖಾಪಿತೋ, ‘ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ಏವಂ ದುಕ್ಖಾಪಿತೋ’ತಿ ಸರತಿ, ಏವಂ ಅಹಿತವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಸದಿಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಾತರಂ ವಾ ಪಿತರಂ ವಾ ಭಾತರಂ ವಾ ಭಗಿನಿಂ ವಾ ಸರತಿ, ಓಟ್ಠಂ ವಾ ಗೋಣಂ ವಾ ಗದ್ರಭಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ತಾದಿಸಂ ಓಟ್ಠಂ ವಾ ಗೋಣಂ ವಾ ಗದ್ರಭಂ ವಾ ಸರತಿ, ಏವಂ ಸಭಾಗನಿಮಿತ್ತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ
‘‘ಕಥಂ ಕಥಾಭಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಪರೇ ಸರಾಪೇನ್ತಿ, ತೇನ ಸೋ ಸರತಿ, ಏವಂ ಕಥಾಭಿಞ್ಞಾಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಬಲೀಬದ್ದಾನಂ ಅಙ್ಗೇನ ಜಾನಾತಿ, ಲಕ್ಖಣೇನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಸಾರಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಕೋ ಹೋತಿ, ಯೋ ತಂ ‘ಸರಾಹಿ ಭೋ, ಸರಾಹಿ ಭೋ’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸರಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಾರಣತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಮುದ್ದಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಲಿಪಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಜಾನಾತಿ ‘ಇಮಸ್ಸ ಅಕ್ಖರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಇಮಂ ಅಕ್ಖರಂ ಕಾತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮುದ್ದಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಗಣನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಗಣನಾಯ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಗಣಕಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ಗಣೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಣನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ
‘‘ಕಥಂ ಭಾವನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಸೇಯ್ಯಥೀದಂ, ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ…ಪೇ॰… ಇತಿ ಸಾಕಾರಂ ಸಉದ್ದೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಏವಂ ಭಾವನಾತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಪೋತ್ಥಕನಿಬನ್ಧನತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ರಾಜಾನೋ ಅನುಸಾಸನಿಯಂ ಅಸ್ಸರನ್ತಾ
‘‘ಕಥಂ ಉಪನಿಕ್ಖೇಪತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಭಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಸರತಿ, ಏವಂ ಉಪನಿಕ್ಖೇಪತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
‘‘ಕಥಂ ಅನುಭೂತತೋ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ರೂಪಂ ಸರತಿ, ಸುತತ್ತಾ ಸದ್ದಂ ಸರತಿ, ಘಾಯಿತತ್ತಾ ಗನ್ಧಂ ಸರತಿ, ಸಾಯಿತತ್ತಾ ರಸಂ ಸರತಿ, ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸತಿಉಪ್ಪಜ್ಜನಪಞ್ಹೋ ಪಠಮೋ।
೨. ಬುದ್ಧಗುಣಸತಿಪಟಿಲಾಭಪಞ್ಹೋ
೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏತಂ ಭಣಥ ‘ಯೋ ವಸ್ಸಸತಂ ಅಕುಸಲಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಮರಣಕಾಲೇ ಚ ಏಕಂ ಬುದ್ಧಗುಣಂ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯ, ಸೋ ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತಂ ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ, ಏವಞ್ಚ ಪನ ವದೇಥ ‘ಏತೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇನ ನಿರಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತಮ್ಪಿ ನ ಸದ್ದಹಾಮೀ’’ತಿ।
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಪಾಸಾಣೋ ವಿನಾ ನಾವಾಯ ಉದಕೇ ಉಪ್ಪಿಲವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬುದ್ಧಗುಣಸತಿಪಟಿಲಾಭಪಞ್ಹೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ದುಕ್ಖಪ್ಪಹಾನವಾಯಮಪಞ್ಹೋ
೩. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕಿಂ ತುಮ್ಹೇ ಅತೀತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಅನಾಗತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮಥಾ’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ
‘‘ಅತ್ಥಿ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಪಿಪಾಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಉದಪಾನಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ತಳಾಕಂ ಖಣಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಿಪಾಸಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಗತಾ ಪಿಪಾಸಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅತಿಪಣ್ಡಿತಾ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಯದಾ ತ್ವಂ ಬುಭುಕ್ಖಿತೋ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಸಾಲಿಂ ವಪಾಪೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’’ತಿ? ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ತಂ ಪಟಿಯತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಿಸ್ಸತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನಾಗತಾನಂ, ಭನ್ತೇ, ಬುಭುಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಾಗತಾ ಬುಭುಕ್ಖಾ’’ತಿ? ‘‘ನತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ದುಕ್ಖಪ್ಪಹಾನವಾಯಮಪಞ್ಹೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪಞ್ಹೋ
೪. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೀವದೂರೋ ಇತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ’’ತಿ? ‘‘ದೂರೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಕೂಟಾಗಾರಮತ್ತಾ ಸಿಲಾ ತಮ್ಹಾ ಪತಿತಾ ಅಹೋರತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಸ್ಸಮಾನಾ ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಭಣಥ ‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮಿಞ್ಜಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕುಹಿಂ ಪನ, ಮಹಾರಾಜ, ತವ ಜಾತಭೂಮೀ’’ತಿ? ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭನ್ತೇ, ಅಲಸನ್ದೋ ನಾಮ ದೀಪೋ, ತತ್ಥಾಹಂ ಜಾತೋ’’ತಿ। ‘‘ಕೀವ ದೂರೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಇತೋ ಅಲಸನ್ದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ? ‘‘ದ್ವಿಮತ್ತಾನಿ, ಭನ್ತೇ, ಯೋಜನಸತಾನೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಸಿ ನು ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕರಣೀಯಂ ಕರಿತ್ವಾ ಸರಿತಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸರಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಲಹುಂ ಖೋ ತ್ವಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಗತೋಸಿ ದ್ವಿಮತ್ತಾನಿ ಯೋಜನಸತಾನೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪಞ್ಹೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೋಕುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮಕಭಾವಪಞ್ಹೋ
೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಯೋ ಚ ಇಧ ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಕಸ್ಮೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಕೋ ಚಿರತರಂ ಕೋ ಸೀಘತರ’’ನ್ತಿ? ‘‘ಸಮಕಂ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ।
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ
‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಕುಣಾ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೋಕುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮಕಭಾವಪಞ್ಹೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಞ್ಹೋ
೬. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ? ‘‘ಸತ್ತ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ। ‘‘ಕತಿಹಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಹಿ ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ? ‘‘ಏಕೇನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನ ಬುಜ್ಝತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಥ ಕಿಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’’ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಸಿ ಕೋಸಿಯಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅಗ್ಗಹಿತೋ ಹತ್ಥೇನ ಉಸ್ಸಹತಿ ಛೇಜ್ಜಂ ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ। ‘‘ನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ। ‘‘ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನ ವಿನಾ ಛಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಹಿ ನ ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ।
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಞ್ಹೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಅಪ್ಪಾನಪ್ಪಭಾವಪಞ್ಹೋ
೭. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಅಪ್ಪಾನಪ್ಪಭಾವಪಞ್ಹೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಜಾನನ್ತಾಜಾನನ್ತಪಾಪಕರಣಪಞ್ಹೋ
೮. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಯೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಕಸ್ಸ ಬಹುತರಂ ಅಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಬಹುತರಂ ಅಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಯೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ರಾಜಪುತ್ತೋ ವಾ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೋ ವಾ ಅಜಾನನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಮಯಂ ದಿಗುಣಂ ದಣ್ಡೇಮಾ’’ತಿ? ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ತತ್ತಂ ಅಯೋಗುಳಂ ಆದಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಸಜೋತಿಭೂತಂ ಏಕೋ ಜಾನನ್ತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಏಕೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಕತಮೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಜಾನನ್ತಾಜಾನನ್ತಪಾಪಕರಣಪಞ್ಹೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ಉತ್ತರಕುರುಕಾದಿಗಮನಪಞ್ಹೋ
೯. ರಾಜಾ
‘‘ಕಥಂ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಮಿನಾ ಚಾತುಮ್ಮಹಾಭೂತಿಕೇನ ಕಾಯೇನ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ವಾ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಉತ್ತರಕುರುಕಾದಿಗಮನಪಞ್ಹೋ ನವಮೋ।
೧೦. ದೀಘಟ್ಠಿಪಞ್ಹೋ
೧೦. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ತುಮ್ಹೇ ಏವಂ ಭಣಥ ‘ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಯೋಜನಸತಿಕಾನಿಪೀ’ತಿ, ರುಕ್ಖೋಪಿ ತಾವ ನತ್ಥಿ ಯೋಜನಸತಿಕೋ, ಕುತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಯೋಜನಸತಿಕಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ?
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುತಂ ತೇ ‘ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಾಪಿ ಮಚ್ಛಾ ಅತ್ಥೀ’’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸುತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ನನು ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಸ್ಸ ಮಚ್ಛಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೋಜನಸತಿಕಾನಿಪೀ’’ತಿ?
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ
ದೀಘಟ್ಠಿಪಞ್ಹೋ ದಸಮೋ।
೧೧. ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧಪಞ್ಹೋ
೧೧. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧಪಞ್ಹೋ ಏಕಾದಸಮೋ।
೧೨. ಸಮುದ್ದಪಞ್ಹೋ
೧೨. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ‘ಸಮುದ್ದೋ ಸಮುದ್ದೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಉದಕಂ ‘ಸಮುದ್ದೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ? ಥೇರೋ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಮುದ್ದಪಞ್ಹೋ ದ್ವಾದಸಮೋ।
೧೩. ಸಮುದ್ದಏಕರಸಪಞ್ಹೋ
೧೩. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸಮುದ್ದಏಕರಸಪಞ್ಹೋ ತೇರಸಮೋ।
೧೪. ಸುಖುಮಪಞ್ಹೋ
೧೪. ರಾಜಾ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ಸುಖುಮಪಞ್ಹೋ ಚುದ್ದಸಮೋ।
೧೫. ವಿಞ್ಞಾಣನಾನತ್ಥಪಞ್ಹೋ
೧೫. ರಾಜಾ ಆಹ ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ‘ವಿಞ್ಞಾಣ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಪಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ‘ಭೂತಸ್ಮಿಂ ಜೀವೋ’ತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ಥಾ ಚೇವ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಚ, ಉದಾಹು ಏಕತ್ಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ
‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನಾ’’ತಿ।
ವಿಞ್ಞಾಣನಾನತ್ಥಪಞ್ಹೋ ಪನ್ನರಸಮೋ।
೧೬. ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನದುಕ್ಕರಪಞ್ಹೋ
೧೬. ರಾಜಾ
‘‘ಓಪಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಕೋಚಿದೇವ ಪುರಿಸೋ ನಾವಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪುಟೇನ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಿವ್ಹಾಯ ಸಾಯಿತ್ವಾ ಜಾನೇಯ್ಯ ನು ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಇದಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಯಮುನಾಯ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಅಚಿರವತಿಯಾ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಸರಭುಯಾ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಮಹಿಯಾ ಉದಕ’’’ನ್ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ। ‘‘ಇತೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತಂ ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ
ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನದುಕ್ಕರಪಞ್ಹೋ ಸೋಳಸಮೋ।
ಅರೂಪಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಗ್ಗೇ ಸೋಳಸ ಪಞ್ಹಾ।
ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಾ
ಥೇರೋ
ಯೋನಕಾ ಏವಮಾಹಂಸು ‘‘ಕಲ್ಲೋಸಿ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋ’’ತಿ। ‘‘ಆಮ, ಭಣೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಥೇರೋ, ಏದಿಸೋ ಆಚರಿಯೋ ಭವೇಯ್ಯ ಮಾದಿಸೋ ಚ
ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಸಙ್ಘಾರಾಮಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತೇ ಚ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇ ನಾಗಸೇನೇ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಕಿಂ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಭದನ್ತೇನ ನಾಗಸೇನೇನ ವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ? ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಭದನ್ತೇನ ನಾಗಸೇನೇನ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿ। ಆಯಸ್ಮತೋಪಿ ನಾಗಸೇನಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾರಾಮಗತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಕಿಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ
ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಅಚ್ಚಯೇನ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಯೇನ ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ। ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ನಾಗಸೇನಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ
‘‘ಮಾ ಖೋ ಭದನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ‘ನಾಗಸೇನೋ ಮಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ’ತಿ ತೇನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸೀತಿ ನ ತೇ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಕಿಂ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಭದನ್ತೇನ ವಿಸಜ್ಜಿತ’ನ್ತಿ, ‘ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಭದನ್ತೇನ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’’ನ್ತಿ।
ಥೇರೋಪಿ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಮಾ ಖೋ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ‘ಮಿಲಿನ್ದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಮಯಾ ಪಞ್ಹೋ ವಿಸಜ್ಜಿತೋ’ತಿ ತೇನೇವ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಸೀತಿ ನ ತೇ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಮಹಾರಾಜ, ತಂ ರತ್ತಾವಸೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ ‘ಕಿಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಕಿಂ ಮಯಾ ವಿಸಜ್ಜಿತ’ನ್ತಿ, ‘ಸಬ್ಬಂ ಮಿಲಿನ್ದೇನ ರಞ್ಞಾ ಸುಪುಚ್ಛಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಮಯಾ ಸುವಿಸಜ್ಜಿತ’’’ನ್ತಿ ಇತಿಹ ತೇ ಮಹಾನಾಗಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸುಭಾಸಿತಂ ಸಮನುಮೋದಿಂಸೂತಿ।
ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಾವಿಸಜ್ಜನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಮೇಣ್ಡಕಪಞ್ಹಾರಮ್ಭಕಥಾ
ಅಟ್ಠಮನ್ತಪರಿವಜ್ಜನೀಯಟ್ಠಾನಾನಿ
ಭಸ್ಸಪ್ಪವಾದೋ
ಮಿಲಿನ್ದೋ ಞಾಣಭೇದಾಯ, ನಾಗಸೇನಮುಪಾಗಮಿ॥
ವಸನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಛಾಯಾಯ, ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ।
ಪಭಿನ್ನಬುದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾನ, ಸೋಪಿ ಆಸಿ ತಿಪೇಟಕೋ॥
ನವಙ್ಗಂ ಅನುಮಜ್ಜನ್ತೋ, ರತ್ತಿಭಾಗೇ ರಹೋಗತೋ।
ಅದ್ದಕ್ಖಿ ಮೇಣ್ಡಕೇ ಪಞ್ಹೇ, ದುನ್ನಿವೇಠೇ ಸನಿಗ್ಗಹೇ॥
‘‘ಪರಿಯಾಯಭಾಸಿತಂ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತಂ।
ಸಭಾವಭಾಸಿತಂ ಅತ್ಥಿ, ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಸಾಸನೇ॥
‘‘ತೇಸಮತ್ಥಂ ಅವಿಞ್ಞಾಯ, ಮೇಣ್ಡಕೇ ಜಿನಭಾಸಿತೇ।
ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ವಿಗ್ಗಹೋ ತತ್ಥ ಹೇಸ್ಸತಿ॥
‘‘ಹನ್ದ ಕಥಿಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಛೇಜ್ಜಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ ಮೇಣ್ಡಕೇ।
ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಮಗ್ಗೇನ, ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸನ್ತ್ಯನಾಗತೇ’’ತಿ॥
ಅಥ ಖೋ ಮಿಲಿನ್ದೋ ರಾಜಾ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಉದ್ಧಸ್ತೇ
‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಿತಬ್ಬೋ, ನ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ತತಿಯೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸುಞ್ಞೇ ಓಕಾಸೇ ಪವಿವಿತ್ತೇ ಅರಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪಾಗತೇ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪೇ। ತತ್ಥ ಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಮೇ ಗುಯ್ಹಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ ನ ರಹಸ್ಸಕಂ, ಅರಹಾಮಹಂ ರಹಸ್ಸಕಂ ಸುಣಿತುಂ ಸುಮನ್ತನೇ ಉಪಗತೇ, ಉಪಮಾಯಪಿ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ಕಿಂ ವಿಯ, ಯಥಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಮಹಾಪಥವೀ ನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅರಹತಿ ನಿಕ್ಖೇಪೇ ಉಪಗತೇ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅರಹಾಮಹಂ ರಹಸ್ಸಕಂ ಸುಣಿತುಂ ಸುಮನ್ತನೇ ಉಪಗತೇ’’ತಿ। ಗರುನಾ ಸಹ ಪವಿವಿತ್ತಪವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಇದಮವೋಚ – ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಇಧ ಪುರಿಸೇನ ಮನ್ತಯಿತುಕಾಮೇನ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜಯಿತಬ್ಬಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ನ ತೇಸು ಠಾನೇಸು ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ ಅತ್ಥಂ ಮನ್ತೇತಿ, ಮನ್ತಿತೋಪಿ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಪತತಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಕತಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ? ವಿಸಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಸಭಯಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಅತಿವಾತಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ದೇವಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಂ, ಪನ್ಥೋ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯೋ, ಸಙ್ಗಾಮೋ
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಕೋ ದೋಸೋ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ, ಸಭಯೇ, ಅತಿವಾತೇ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ, ದೇವಟ್ಠಾನೇ, ಪನ್ಥೇ, ಸಙ್ಗಾಮೇ, ಉದಕತಿತ್ಥೇ’’ತಿ? ‘‘ವಿಸಮೇ, ಭನ್ತೇ
‘‘‘ವಿಸಮಂ ಸಭಯಂ ಅತಿವಾತೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ದೇವನಿಸ್ಸಿತಂ।
ಪನ್ಥೋ ಚ ಸಙ್ಗಾಮೋ ತಿತ್ಥಂ, ಅಟ್ಠೇತೇ ಪರಿವಜ್ಜಿಯಾ’’’ತಿ॥
ಅಟ್ಠ ಮನ್ತನಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೀಯಟ್ಠಾನಾನಿ।
ಅಟ್ಠಮನ್ತವಿನಾಸಕಪುಗ್ಗಲಾ
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠಿಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮನ್ತಿಯಮಾನಾ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ್ತಿ। ಕತಮೇ ಅಟ್ಠ? ರಾಗಚರಿತೋ ದೋಸಚರಿತೋ ಮೋಹಚರಿತೋ ಮಾನಚರಿತೋ ಲುದ್ಧೋ ಅಲಸೋ ಏಕಚಿನ್ತೀ ಬಾಲೋತಿ। ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ್ತೀ’’ತಿ।
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಕೋ ದೋಸೋ’’ತಿ? ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರಾಗವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ದೋಸಚರಿತೋ ದೋಸವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಮೋಹಚರಿತೋ ಮೋಹವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಮಾನಚರಿತೋ ಮಾನವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಲುದ್ಧೋ ಲೋಭವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಅಲಸೋ ಅಲಸತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಏಕಚಿನ್ತೀ ಏಕಚಿನ್ತಿತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ, ಬಾಲೋ ಬಾಲತಾಯ ಮನ್ತಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಿ। ಭವತೀಹ –
‘‘‘ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಚ ಮೂಳ್ಹೋ ಚ, ಮಾನೀ ಲುದ್ಧೋ ತಥಾಲಸೋ।
ಏಕಚಿನ್ತೀ ಚ ಬಾಲೋ ಚ, ಏತೇ ಅತ್ಥವಿನಾಸಕಾ’’’ತಿ॥
ಅಟ್ಠ ಮನ್ತವಿನಾಸಕಪುಗ್ಗಲಾ।
ನವಗುಯ್ಹಮನ್ತವಿಧಂಸಕಂ
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ನವಿಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರನ್ತಿ ನ ಧಾರೇನ್ತಿ। ಕತಮೇ ನವ? ರಾಗಚರಿತೋ
ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಕೋ ದೋಸೋ’’ತಿ? ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ರಾಗವಸೇನ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ ವಿವರತಿ ನ ಧಾರೇತಿ, ದೋಸಚರಿತೋ, ಭನ್ತೇ
‘‘‘ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಚ ಮೂಳ್ಹೋ ಚ, ಭೀರು ಆಮಿಸಗರುಕೋ
ಇತ್ಥೀ ಸೋಣ್ಡೋ ಪಣ್ಡಕೋ ಚ, ನವಮೋ ಭವತಿ ದಾರಕೋ॥
‘‘ನವೇತೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಲೋಕೇ, ಇತ್ತರಾ ಚಲಿತಾ ಚಲಾ।
ಏತೇಹಿ ಮನ್ತಿತಂ ಗುಯ್ಹಂ, ಖಿಪ್ಪಂ ಭವತಿ ಪಾಕಟ’’’ನ್ತಿ॥
ನವ ಗುಯ್ಹಮನ್ತವಿಧಂಸಕಾ ಪುಗ್ಗಲಾ।
ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಕಾರಣಂ
‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಕತಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ? ವಯಪರಿಣಾಮೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಸಪರಿಣಾಮೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿತ್ಥಸಂವಾಸೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸ್ನೇಹೂಪಸೇವನೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೇನ ಬುದ್ಧಿ ಪರಿಣಮತಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಭವತೀಹ –
‘‘‘ವಯೇನ
ಸಾಕಚ್ಛಾ ಸ್ನೇಹಸಂಸೇವಾ, ಪತಿರೂಪವಸೇನ ಚ॥
‘‘ಏತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ, ಬುದ್ಧಿವಿಸದಕಾರಣಾ।
ಯೇಸಂ ಏತಾನಿ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಿ ಪಭಿಜ್ಜತೀ’’’ತಿ॥
ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಕಾರಣಾನಿ।
ಆಚರಿಯಗುಣಂ
‘‘ಭನ್ತೇ
‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಆಚರಿಯೇನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಮ್ಹಿ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಆರಕ್ಖಾ ಉಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ಅಸೇವನಸೇವನಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ಪಮತ್ತಾಪ್ಪಮತ್ತಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ, ಸೇಯ್ಯವಕಾಸೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಗೇಲಞ್ಞಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಭೋಜನಸ್ಸ
ಉಪಾಸಕಗುಣಂ
ಥೇರೋ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ದಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಗುಣೇ ಪರಿದೀಪೇಸಿ। ‘‘ದಸ ಇಮೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಗುಣಾ। ಕತಮೇ ದಸ
ಮೇಣ್ಡಕಪಞ್ಹಾರಮ್ಭಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।