॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
ಪೇಟಕೋಪದೇಸಪಾಳಿ
೧. ಅರಿಯಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಪಠಮಭೂಮಿ
ನಮೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಮತ್ಥದಸ್ಸೀನಂ
ಸೀಲಾದಿಗುಣಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ।
೧. ದುವೇ
೨. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ?
ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ಯೋ ಯಥಾದೇಸಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನಭಿನೀಹರಿತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ – ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ।
ತಂಆಕಾರೋ ಯೋನಿಸೋ ದ್ವಾರೋ ವಿಧಿ ಉಪಾಯೋ। ಯಥಾ ಪುರಿಸೋ ಸುಕ್ಖೇ ಕಟ್ಠೇ ವಿಗತಸ್ನೇಹೇ ಸುಕ್ಖಾಯ ಉತ್ತರಾರಣಿಯಾ ಥಲೇ ಅಭಿಮನ್ಥಮಾನಂ ಭಬ್ಬೋ ಜೋತಿಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ
ಯಥಾ
೩. ತತ್ಥ ಪರತೋ ಘೋಸಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾನುಸನ್ಧಿಸ್ಸ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅವಿಜಾನನ್ತೋ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ನ ಚ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಪರತೋ ಘೋಸಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾನುಸನ್ಧಿಸ್ಸ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿಜಾನನ್ತೋ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಏಸ ಹೇತು ಏತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏಸೋ ಉಪಾಯೋ ಸಾವಕಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಸ್ಸ, ನತ್ಥಞ್ಞೋ। ಸೋಯಂ ನ ಚ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಜಾನನಾಯ ಸಹ ಯುತ್ತೋ ನಾಪಿ ಘೋಸಾನುಯೋಗೇನ ಪರತೋ ಘೋಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅವಿಜಾನನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾಯಿತುಕಾಮೇನ ಸುತಮಯೇನ ಅತ್ಥಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ
ತತ್ಥಾಯಂ
ಸೋಳಸಹಾರಾ ನೇತ್ತೀ, ಪಞ್ಚನಯಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿ।
ಅಟ್ಠಾರಸಮೂಲಪದಾ, ಕಚ್ಚಾಯನಗೋತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ॥
೪. ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಸೋಳಸಹಾರಾ?
ದೇಸನಾ ವಿಚಯೋ ಯುತ್ತಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಚತುಬ್ಯೂಹೋ ಆವಟ್ಟೋ ವಿಭತ್ತಿ ಪರಿವತ್ತನೋ ವೇವಚನೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಓತರಣೋ ಸೋಧನೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಸಮಾರೋಪನೋ – ಇಮೇ ಸೋಳಸ ಹಾರಾ।
ತತ್ಥ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ
ದೇಸನಾ
ಚತುಬ್ಯೂಹೋ ಚ ಆವಟ್ಟೋ, ವಿಭತ್ತಿ ಪರಿವತ್ತನೋ॥
ವೇವಚನೋ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಓತರಣೋ ಚ ಸೋಧನೋ।
ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ಸಮಾರೋಪನೋ ಸೋಳಸೋ –
೫. ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ ನಯಾ?
ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟೋ ತಿಪುಕ್ಖಲೋ ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತೋ ದಿಸಾಲೋಚನೋ ಅಙ್ಕುಸೋತಿ।
ತತ್ಥ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ
ಪಠಮೋ ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟೋ, ದುತಿಯೋ ಚ ತಿಪುಕ್ಖಲೋ।
ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತೋ ನಾಮ, ತತಿಯೋ ಹೋತಿ ಸೋ ನಯೋ॥
ದಿಸಾಲೋಚನಮಾಹಂಸು, ಚತುತ್ಥೋ ನಯಲಞ್ಜಕೋ।
ಪಞ್ಚಮೋ ಅಙ್ಕುಸೋ ನಾಮ
೬. ತತ್ಥ ಕತಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮೂಲಪದಾನಿ?
ಅವಿಜ್ಜಾ
ಕತಮಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ ಅಕುಸಲಾನಿ ಯತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಸಮೋಸರತಿ?
ಅವಿಜ್ಜಾ ಯಾವ ಅತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಇಮಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ ಅಕುಸಲಾನಿ, ಯತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲಂ ಸಮೋಸರತಿ।
ಕತಮಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ ಕುಸಲಾನಿ ಯತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಸಮೋಸರತಿ?
ಸಮಥೋ ಯಾವ ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಇಮಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ ಕುಸಲಾನಿ ಯತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಸಮೋಸರತಿ। ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮೂಲಪದಾನಿ।
ತತ್ಥ ಇಮಾ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ
ತಣ್ಹಾ
ಚತ್ತಾರೋ ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ, ಕಿಲೇಸಭೂಮಿ ನವ ಪದಾನಿ॥
ಯೇ ಚ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಸಮಥೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕುಸಲಮೂಲಂ।
ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಭೂಮಿ ನವಪದಾನಿ॥
ಸಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ನವಹಿ ಪದೇಹಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ನವಹಿ ಚೇವ ಅಕುಸಲಂ।
ಏಕಕೇ ನವ ಮೂಲಪದಾನಿ, ಉಭಯತೋ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮೂಲಪದಾನಿ॥
ಇಮೇಸಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಮೂಲಪದಾನಂ ಯಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ ಅಕುಸಲಾನಿ, ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ; ಯಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ ಕುಸಲಾನಿ, ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ। ಇತಿ ಸಮುದಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಫಲಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ನಿರೋಧಂ ಫಲಂ। ಇಮಾನಿ
೭. ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಅಪರಿಮಾಣಾನಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಪದಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಆಕಾರಾನಿ
ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಅಹಂ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಅಞ್ಞಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ತಂ ವಾಚಾವತ್ಥುಕಮೇವಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಚ ನ ಸಮ್ಪಾಯಿಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಅನುಪಾದಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಗಾಥಾ ಉದಾನಂ ಇತಿವುತ್ತಕಂ ಜಾತಕಂ ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ ವೇದಲ್ಲಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತಂ। ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಂ? ಜಾತಿ ಜರಾ ಬ್ಯಾಧಿ ಮರಣಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ। ತತ್ಥಾಯಂ ಲಕ್ಖಣನಿದ್ದೇಸೋ, ಪಾತುಭಾವಲಕ್ಖಣಾ
೮. ತತ್ಥಿಮಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ।
‘‘ಯಮೇಕರತ್ತಿಂ
ಅಬ್ಭುಟ್ಠಿತೋವ ಸೋ ಯಾತಿ, ಸ ಗಚ್ಛಂ ನ ನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ॥
ಅಟ್ಠಿಮಾ, ಆನನ್ದ, ದಾನುಪಪತ್ತಿಯೋ ಏಕುತ್ತರಿಕೇ ಸುತ್ತಂ – ಅಯಂ ಜಾತಿ।
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಜರಾ?
ಅಚರಿತ್ವಾ
ಜಿಣ್ಣಕೋಞ್ಚಾವ ಝಾಯನ್ತಿ, ಖೀಣಮಚ್ಛೇವ ಪಲ್ಲಲೇ॥
ಪಞ್ಚ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದೇವೇಸು – ಅಯಂ ಜರಾ।
ತತ್ಥ
ಸಾಮಂ ತೇನ ಕುತೋ ರಾಜ, ತುವಮ್ಪಿ ಜರಾಯನ್ತಿ ವೇದೇಸಿ।
ಖತ್ತಿಯ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲೋ, ಲೋಕೋ ನ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಪನಯತಿ॥
ತಯೋ ಗಿಲಾನಾ – ಅಯಂ ಬ್ಯಾಧಿ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಮರಣಂ?
ಯಥಾಪಿ
ಖುದ್ದಕಞ್ಚ ಮಹನ್ತಞ್ಚ, ಯಂ ಪಕ್ಕಂ ಯಞ್ಚ ಆಮಕಂ।
ಸಬ್ಬಂ ಭೇದನಪರಿಯನ್ತಂ, ಏವಂ ಮಚ್ಚಾನ ಜೀವಿತಂ॥
ಮಮಾಯಿತೇ ಪಸ್ಸಥ ಫನ್ದಮಾನೇ
ಏತಮ್ಪಿ ದಿಸ್ವಾ ಅಮಮೋ ಚರೇಯ್ಯ, ಭವೇಸು ಆಸತ್ತಿಮಕುಬ್ಬಮಾನೋ॥
ಉದಕಪ್ಪನಸುತ್ತಂ – ಇದಂ ಮರಣಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಸೋಕೋ?
ಇಧ
ಸೋ ಸೋಚತಿ ಸೋ ವಿಹಞ್ಞತಿ, ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಮಕಿಲಿಟ್ಠಮತ್ತನೋ
ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ – ಅಯಂ ಸೋಕೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪರಿದೇವೋ?
ಕಾಮೇಸು
ದುಕ್ಖೂಪನೀತಾ
ತಿಸ್ಸೋ ವಿಪತ್ತಿಯೋ – ಅಯಂ ಪರಿದೇವೋ।
ತತ್ಥ
ಸತಂ ಆಸಿ ಅಯೋಸಙ್ಕೂ
ಜಲಿತಾ ಜಾತವೇದಾವ, ಅಚ್ಚಿಸಙ್ಘಸಮಾಕುಲಾ॥
ಮಹಾ ವತ ಸೋ ಪರಿಳಾಹೋ
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ?
ಸಙ್ಕಪ್ಪೇಹಿ ಪರೇತೋ
ಸುತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ನಿಗ್ಘೋಸಂ, ಮಙ್ಕು ಹೋತಿ ತಥಾವಿಧೋ॥
ದ್ವೇಮೇ ತಪನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ – ಇದಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಉಪಾಯಾಸೋ?
ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಯಥಾ ಉಕ್ಕಾ, ಅನ್ತೋ ಡಯ್ಹತಿ ನೋ ಬಹಿ।
ಏವಂ ಡಯ್ಹತಿ ಮೇ ಹದಯಂ, ಸುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಮ್ಬುಜಂ॥
ತಯೋ ಅಗ್ಗೀ – ಅಯಂ ಉಪಾಯಾಸೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ?
ಅಯಸಾವ
ಏವಂ ಅತಿಧೋನಚಾರಿನಂ, ಸಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ನಯನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ॥
ದ್ವೇಮೇ ತಥಾಗತಂ ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತಿ, ಏಕುತ್ತರಿಕೇ ಸುತ್ತಂ ದುಕೇಸು – ಅಯಂ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ।
ತತ್ಥ
ಸುಪಿನೇನ ಯಥಾಪಿ ಸಙ್ಗತಂ, ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಪುರಿಸೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ।
ಏವಮ್ಪಿ ಪಿಯಾಯಿತಂ
ತೇ ದೇವಾ ಚವನಧಮ್ಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತೀಹಿ ವಾಚಾಹಿ ಅನುಸಾಸನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೋ।
ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ
ತಸ್ಸ ಚೇ ಕಾಮಯಾನಸ್ಸ
ತೇ ಕಾಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಸಲ್ಲವಿದ್ಧೋವ ರುಪ್ಪತಿ॥
ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ।
ಚಕ್ಖು ಸೋತಞ್ಚ ಘಾನಞ್ಚ, ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋ ತತೋ ಮನಂ।
ಏತೇ ಲೋಕಾಮಿಸಾ ಘೋರಾ, ಯತ್ಥ ಸತ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ॥
ಪಞ್ಚಿಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಖನ್ಧಾ – ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಜರಾ ಚ ಮರಣಞ್ಚ?
ಅಪ್ಪಂ ವತ ಜೀವಿತಂ ಇದಂ, ಓರಂ ವಸ್ಸಸತಾಪಿ ಮೀಯತೇ
ಅಥ ವಾಪಿ ಅಕಿಚ್ಛಂ ಜೀವಿತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸೋ ಜರಸಾಪಿ ಮೀಯತೇ॥
ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಪಸೇನದಿಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸುತ್ತಂ ಅಯ್ಯಿಕಾ ಮೇ ಕಾಲಙ್ಕತಾ – ಅಯಂ ಜರಾ ಚ ಮರಣಞ್ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಚುತಿ ಚ ಉಪಪತ್ತಿ ಚ?
‘‘ಸಬ್ಬೇ
ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅತ್ತಕಮ್ಮಫಲೂಪಗಾ’’ತಿ
ಅಯಂ ಚುತಿ ಚ ಉಪಪತ್ತಿ ಚ।
ಇಮೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಏಕಸದಿಸೇಹಿ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ನವವಿಧಂ ಸುತ್ತಂ ತಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠೇಹಿ
೯. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ?
ಕಾಮೇಸು ಸತ್ತಾ ಕಾಮಸಙ್ಗಸತ್ತಾ
ನ ಹಿ ಜಾತು ಸಂಯೋಜನಸಙ್ಗಸತ್ತಾ, ಓಘಂ ತರೇಯ್ಯುಂ ವಿಪುಲಂ ಮಹನ್ತಂ॥
ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಸುತ್ತಂ – ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ।
ತತ್ಥ
ಯಮ್ಹಿ ನ ಮಾಯಾ ವಸತೀ ನ ಮಾನೋ,
ಯೋ ವೀತಲೋಭೋ ಅಮಮೋ ನಿರಾಸೋ,
ಪನುಣ್ಣಕೋಧೋ
ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸೋ ಸಮಣೋ ಸ ಭಿಕ್ಖು॥
ದ್ವೇಮಾ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ, ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ; ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಚ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ – ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಮಗ್ಗೋ?
ಏಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಞ್ಞೋ, ದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ।
ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಮಾರಸ್ಸೇತಂ ಪಮೋಹನಂ॥
ಸತ್ತಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ – ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ।
ತತ್ಥ
‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ
ತೇಸಞ್ಚ ಯೋ ನಿರೋಧೋ, ಏವಂವಾದೀ ಮಹಾಸಮಣೋ’’ತಿ॥
ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು?
ಅತ್ಥಙ್ಗತಸ್ಸ ನ ಪಮಾಣಮತ್ಥಿ, ತಂ ಹಿ ವಾ ನತ್ಥಿ ಯೇನ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ।
ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾನಂ ಸಮೂಹತತ್ತಾ ವಿದೂ, ಸಿತಾ ವಾದಸತಸ್ಸು
ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಗೋಧಿಕಸಂಯುತ್ತಂ।
ಇಮಾನಿ
ತೇಸಂ
ಯಮೇಕರತ್ತಿಂ ಪಠಮಂ, ಅಟ್ಠ ದಾನೂಪಪತ್ತಿಯೋ।
ಪಞ್ಚ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ, ಖೀಣಮಚ್ಛಂವ ಪಲ್ಲಲಂ॥
ಸಾಮಂ
ಯಥಾಪಿ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ, ಯಥಾ ನದಿದಕಪ್ಪನಂ॥
ಇಧ ಸೋಚತಿ ಪೇಚ್ಚ ಸೋಚತಿ, ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಚ।
ಕಾಮೇಸು ಗಿದ್ಧಾ ಪಸುತಾ, ಯಾವ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಪತ್ತಿಯೋ॥
ಸತಂ ಆಸಿ
ಸಙ್ಕಪ್ಪೇಹಿ ಪರೇತೋ ಸೋ, ತತ್ಥ ತಪನಿಯೇಹಿ ಚ॥
ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಯಥಾ ಉಕ್ಕಾ, ತಯೋ ಅಗ್ಗೀ ಪಕಾಸಿತಾ।
ಅಯತೋ ಮಲಮುಪ್ಪನ್ನಂ, ಅಬ್ಭಕ್ಖಾನಂ ತಥಾಗತೇ॥
ತಿವಿಧಂ ದೇವಾನುಸಾಸನ್ತಿ, ಸುಪಿನೇನ ಸಙ್ಗಮೋ ಯಥಾ।
ತಿಸ್ಸೋ ಚೇವ ಮಾರಧೀತಾ, ಸಲ್ಲವಿದ್ಧೋವ ರುಪ್ಪತಿ॥
ಚಕ್ಖು ಸೋತಞ್ಚ ಘಾನಞ್ಚ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಕಾಸಿತಾ।
ಅಪ್ಪಂ ವತ ಜೀವಿತಂ ಇದಂ, ಅಯ್ಯಿಕಾ ಮೇ ಮಹಲ್ಲಿಕಾ॥
ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಮರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಉಪಪತ್ತಿ ಚುತಿಚಯಂ।
ಕಾಮೇಸು ಸತ್ತಾ ಪಸುತಾ, ಆಸವೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಚ॥
ಯಮ್ಹಿ ನ ಮಾಯಾ ವಸತಿ, ದ್ವೇಮಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋ।
ಏಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಞ್ಞೋ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಚ ಸುದೇಸಿತಾ॥
ಅತ್ಥಙ್ಗತಸ್ಸ
ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ, ಸಂಯೋಜನಾನುಪಸ್ಸಿನೋ॥
ಇಮಾ ದಸ ತೇಸಂ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ।
೧೦. ತತ್ಥಿಮಾನಿ
ಅವಿಜ್ಜಾಯ
ವಿವಿಚ್ಛಾ ಪಮಾದಾ ನಪ್ಪಕಾಸತಿ।
ಜಪ್ಪಾಭಿಲೇಪನಂ
ತತ್ಥ ಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ವಿವಿಚ್ಛಾ ಚ, ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ। ಯಂ ಮಹಬ್ಭಯಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ – ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮುದಯೋ ಚ। ‘‘ಸಂಯೋಜನಂ ಸಂಯೋಜನಿಯಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಚಿತ್ತಸಂಯುತ್ತಕೇಸು ಬ್ಯಾಕರಣಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಸಂಯೋಜನಂ, ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ। ಯೇ ಸಂಯೋಜನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ – ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮುದಯೋ ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ?
ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವತಣ್ಹಸ್ಸ, ನೇತ್ತಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ
ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ॥
ಯಂ ಚಿತ್ತಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯೋ ಭವತಣ್ಹಾಯ ಉಪಚ್ಛೇದೋ, ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ। ವಿಕ್ಖೀಣೋ ಜಾತಿಸಂಸಾರೋ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ – ದುಕ್ಖಞ್ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ। ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಮುತ್ತಿಯೋ; ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಚ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ। ಯಂ ಚಿತ್ತಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯಾ ವಿಮುತ್ತಿ, ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ – ದುಕ್ಖಞ್ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ।
ತತ್ಥ
ಕುಮ್ಭೂಪಮಂ
ಯೋಧೇಥ ಮಾರಂ ಪಞ್ಞಾವುಧೇನ, ಜಿತಞ್ಚ ರಕ್ಖೇ ಅನಿವೇಸನೋ ಸಿಯಾ॥
ತತ್ಥ
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮುದಯೋ ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ?
ಯೇ
ಪಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಪ್ಪಭವನ್ತಿ ಏತೇ, ಪಿಯೇ ಅಸನ್ತೇ ನ ಭವನ್ತಿ ಏತೇ॥
ಯೇ ಸೋಕಪರಿದೇವಾ, ಯಂ ಚ ಅನೇಕರೂಪಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ಪೇಮತೋ ಭವತಿ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯಂ ಪೇಮಂ, ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ। ಯೋ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ ಪಿಯಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಾ, ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ। ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ। ತಿಮ್ಬರುಕೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಚ್ಚೇತಿ ‘‘ಸಯಂಕತಂ ಪರಂಕತ’’ನ್ತಿ। ಯಥೇಸಾ ವೀಮಂಸಾ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯಾ
೧೧. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಸಮುದಯೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಚ?
‘‘ಯೋ ದುಕ್ಖಮದ್ದಕ್ಖಿ
ಕಾಮಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಙ್ಗಾತಿ ಞತ್ವಾ, ತೇಸಂ ಸತೀಮಾ ವಿನಯಾಯ ಸಿಕ್ಖೇ’’ತಿ॥
ಯೋ
ಏಕಾದಸಙ್ಗುತ್ತರೇಸು ಗೋಪಾಲಕೋಪಮಸುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಯಾವ ರೂಪಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಯಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಂ ಯಥಾ ವಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ ಯಞ್ಚ ತಿತ್ಥಂ ಯಥಾ ಚ ಲಭತಿ ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಚ ಅತ್ತಭಾವತೋ
ತತ್ಥ
ಸತಿ ಕಾಯಗತಾ ಉಪಟ್ಠಿತಾ, ಛಸು ಫಸ್ಸಾಯತನೇಸು ಸಂವುತೋ
ಸತತಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಾಹಿತೋ, ಜಞ್ಞಾ
ತತ್ಥ ಯಾ ಚ ಕಾಯಗತಾ ಸತಿ ಯಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಂ ಯತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯಾ ಚ ಕಾಯಗತಾ ಸತಿ ಯೋ ಚ ಸೀಲಸಂವರೋ ಯೋ ಚ ಸಮಾಧಿ ಯತ್ಥ ಯಾ ಸತಿ, ಅಯಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ। ಏವಂವಿಹಾರಿನಾ ಞಾತಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ, ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ। ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ। ತತ್ಥ ಯಂ ಚಿತ್ತಸಹಜಾತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯೋ ಚ ಸಮಥೋ
ತತ್ಥ
ಆಸಾ ಚ ಪೀಹಾ ಅಭಿನನ್ದನಾ ಚ, ಅನೇಕಧಾತೂಸು ಸರಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಞ್ಞಾಣಮೂಲಪ್ಪಭವಾ ಪಜಪ್ಪಿತಾ, ಸಬ್ಬಾ ಮಯಾ ಬ್ಯನ್ತಿಕತಾ ಸಮೂಲಿಕಾ॥
ಅಞ್ಞಾಣಮೂಲಪ್ಪಭವಾತಿ ಪುರಿಮಕೇಹಿ ಸಮುದಯೋ। ಸಬ್ಬಾ ಮಯಾ ಬ್ಯನ್ತಿಕತಾ ಸಮೂಲಿಕಾತಿ ನಿರೋಧೋ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ। ಚತುನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನುಬೋಧಾ ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅರಿಯಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ। ತತ್ಥ ಯೋ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನುಬೋಧಾ ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾ, ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ। ಪಟಿವೇಧೋ ಭವನೇತ್ತಿಯಾ, ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ। ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಸಮುದಯೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಚ?
ಯಾನಿ
ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ।
ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ॥
ಯಾನಿ
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಸಮುದಯೋ ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಚ?
‘‘ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಚಲಿತಂ, ಅನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಚಲಿತಂ ನತ್ಥಿ, ಚಲಿತೇ ಅಸತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸತಿ ನತಿ ನ ಹೋತಿ, ನತಿಯಾ ಅಸತಿ
ತತ್ಥ
೧೨. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ನಿರೋಧೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಚ?
ಸಯಂ
ವಿಭವಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ತಾವ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವೋ ಸ ಭಿಕ್ಖು॥
ಯಂ ಸಚ್ಚೇನ, ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ। ಯಂ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವೋ, ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ। ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಾನಿ ಸತ್ಥಾ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ ಅಞ್ಞತರೋ ವಾ ವಿಞ್ಞೂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಾತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿಸಂವೇದಿಸ್ಸ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತಿ, ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಯಾವ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ
ಇಮಾನಿ ಸಾಧಾರಣಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ। ಇಮೇಹಿ ಸಾಧಾರಣೇಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ಯಥಾನಿಕ್ಖಿತ್ತೇಹಿ ಪಟಿವೇಧತೋ ಚ ಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾನಿ ಅಪರಿಹಾಯನ್ತೇನ। ಗಾಥಾಹಿ ಗಾಥಾ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬಾ, ಬ್ಯಾಕರಣೇಹಿ ಬ್ಯಾಕರಣಂ। ಇಮೇ ಚ ಸಾಧಾರಣಾ ದಸ ಪರಿವಡ್ಢಕಾ ಏಕೋ ಚ ಚತುಕ್ಕೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಸಾಧಾರಣೋ। ಅಯಞ್ಚ ಪಕಿಣ್ಣಕನಿದ್ದೇಸೋ। ಏಕಂ ಪಞ್ಚ ಛ ಚ ಸವೇಕದೇಸೋ ಸಬ್ಬಂ। ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪರಿವಜ್ಜನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಚ ದಸ। ಇಮೇ ದ್ವಾದಸ ಪರಿವಡ್ಢಕಾ ಸಚ್ಚಾನಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ವಾ ಗಾಥಾ ವಿಯ। ಇಮೇಹಿ ದ್ವಾದಸಹಿ ಪರಿವಡ್ಢಕೇಹಿ ನ ಓತರಿತುಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ಥಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ಸತ್ತಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮೋಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಕತರೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ? ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಚ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಚ, ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ
ತತ್ಥ ತಿವಿಧೋ ಸಮುದಯೋ ಅಚತುತ್ಥೋ ಅಪಞ್ಚಮೋ। ಕತಮೋ ತಿವಿಧೋ? ತಣ್ಹಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಕಮ್ಮಂ। ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾ ಚ ಭವಸಮುದಯೋ ಕಮ್ಮಂ। ತಥಾ
ತಥಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸತೋ ದಿಟ್ಠಿಭವಗನ್ತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಸತ್ತವಿಧಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ। ಏಕೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ತೀಣಿ ನಿದ್ದಿಸೀಯತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥೂನಿ। ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಏಕೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ? ಯೋ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ, ಓತರಣಂ ಯಥಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚ’’ಮಿತಿ ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ। ಅಯಮೇಕೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೀಯತಿ ಸಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥೂನಿ
ತತ್ಥಿಮಾ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ
ಅವಿಜ್ಜಾಯ
ಸಾ ಪಚ್ಛಿನ್ನಭವತಣ್ಹಾ, ದ್ವೇಮಾ ಚೇವ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ॥
ಕುಮ್ಭೂಪಮಂ ಕಾಯಮಿಮಂ, ಯಂ ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ತಂ ಪಜಹ
ಯೇ ಕೇಚಿ ಸೋಕಪರಿದೇವಾ, ತಿಮ್ಬರುಕೋ ಚ ಸಯಂಕತಂ॥
ದುಕ್ಖಂ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಯಞ್ಚ ಗೋಪಾಲಕೋಪಮಂ।
ಸತಿ ಕಾಯಗತಾ ಮಾಹು, ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ॥
ಆಸಾ ಪಿಹಾ ಚ ಅಭಿನನ್ದನಾ ಚ, ಚತುನ್ನಮನನುಬೋಧನಾ।
ಯಾನಿ
ಯಂ ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಚಲಿತಂ, ಅನುಪಟ್ಠಿತಕಾಯಗತಾಸತಿ।
ಸಯಂ ಕತೇನ ಸಚ್ಚೇನ, ವಿಮುತ್ತಾಯತನೇಹಿ ಚ॥
ಪೇಟಕೋಪದೇಸೇ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೇನ ಭಾಸಿತೇ ಪಠಮಭೂಮಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಾ ನಾತಂ ಜೀವತಾ ಭಗವತಾ ಮಾದಿಸೇನ ಸಮುದ್ದನೇನ ತಥಾಗತೇನಾತಿ।