೨. ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನದುತಿಯಭೂಮಿ
೧೩. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಾಸನಪ್ಪಟ್ಠಾನಂ? ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ, ವಾಸನಾ ಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ, ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ, ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಞ್ಚ, ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ। ಆಣತ್ತಿ, ಫಲಂ, ಉಪಾಯೋ, ಆಣತ್ತಿ ಚ ಫಲಞ್ಚ, ಫಲಞ್ಚ ಉಪಾಯೋ ಚ, ಆಣತ್ತಿ ಚ ಫಲಞ್ಚ ಉಪಾಯೋ ಚ। ಅಸ್ಸಾದೋ, ಆದೀನವೋ, ನಿಸ್ಸರಣಂ, ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ಆದೀನವೋ ಚ, ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ, ಆದೀನವೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ, ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ಆದೀನವೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ। ಲೋಕಿಕಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ, ಲೋಕಿಕಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ। ಕಮ್ಮಂ, ವಿಪಾಕೋ, ಕಮ್ಮಞ್ಚ ವಿಪಾಕೋ ಚ। ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚ। ಞಾಣಂ, ಞೇಯ್ಯಂ, ಞಾಣಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ। ದಸ್ಸನಂ, ಭಾವನಾ, ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಭಾವನಾ ಚ। ವಿಪಾಕಕಮ್ಮಂ, ನ ವಿಪಾಕಕಮ್ಮಂ, ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಕಮ್ಮಂ । ಸಕವಚನಂ, ಪರವಚನಂ, ಸಕವಚನಞ್ಚ ಪರವಚನಞ್ಚ। ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ। ಥವೋ, ಸಕವಚನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಪರವಚನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಕವಚನಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪರವಚನಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ। ಕಿರಿಯಂ, ಫಲಂ, ಕಿರಿಯಞ್ಚ ಫಲಞ್ಚ। ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಅನುಞ್ಞಾತಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚ। ಇಮಾನಿ ಛ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ।
೧೪. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ?
ಕಾಮನ್ಧಾ ಜಾಲಸಞ್ಛನ್ನಾ, ತಣ್ಹಾಛದನಛಾದಿತಾ।
ಪಮತ್ತಬನ್ಧುನಾ ಬದ್ಧಾ, ಮಚ್ಛಾವ ಕುಮಿನಾಮುಖೇ।
ಜರಾಮರಣಮನ್ವೇನ್ತಿ, ವಚ್ಛೋ ಖೀರಪಕೋವ ಖೀರೂಪಕೋವ (ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಉದಾ॰ ೬೪ ಮಾತರಂ॥
ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನೀವರಣಾ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ?
ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ।
ಮನಸಾ ಚೇ ಪಸನ್ನೇನ, ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ।
ತತೋ ನಂ ಸುಖಮನ್ವೇತಿ, ಛಾಯಾವ ಅನಪಾಯಿನೀ॥
ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸುತ್ತಂ।
ಮಹಾನಾಮಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಇದಂ ಭಗವಾ ಸಕ್ಯಾನಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಮ್ಹಿ ನಗರೇ ನಯವಿತ್ಥಾರೇನ ಸದ್ಧಾಸೀಲಪರಿಭಾವಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಭಾವಞ್ಞೇನ ಪರಿಭಾವಿತಂ ತಂ ನಾಮ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ?
ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ಉದಾ॰ ೬೧ ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ, ಅಯಂ ಅಹಸ್ಮೀತಿ ಅನಾನುಪಸ್ಸೀ।
ಏವಂ ವಿಮುತ್ತೋ ಉದತಾರಿ ಓಘಂ, ಅತಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಂ ಅಪುನಬ್ಭವಾಯ॥
ಸೀಲಾನಿ ನು ಖೋ ಭವನ್ತಿ ಕಿಮತ್ಥಿಯಾನಿ ಆನನ್ದೋ ಪುಚ್ಛತಿ ಸತ್ಥಾರಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ?
‘‘ಯಸ್ಸ ಸೇಲೂಪಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ಠಿತಂ ನಾನುಪಕಮ್ಪತಿ।
ವಿರತ್ತಂ ರಜನೀಯೇಸು, ಕೋಪನೇಯ್ಯೇ ಕೋಪನೀಯೇ (ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಉದಾ॰ ೩೪ ನ ಕುಪ್ಪತಿ।
ಯಸ್ಸೇವಂ ಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕುತೋ ತಂ ದುಕ್ಖಮೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥
ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಭಗವಾ ಥೇರಞ್ಞತರೋ ಸೋ ಮಂ ಆಸಜ್ಜ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಸ ನೂನ ಭಗವಾ ಕಾಯಗತಾ ಸತಿ ಅಭಾವಿತಾ ಅಸ್ಸ ಅಬಹುಲೀಕತಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ।
೧೫. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ?
ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ ಉದಾ॰ ೪೫, ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ।
ತಸ್ಮಾ ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಥ, ಏವಂ ತಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ॥
ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ। ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತೀತಿ ವಾಸನಾ। ತಮೋ ತಮಪರಾಯನೋತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ। ತತ್ಥ ಯೋ ಚ ತಮೋ ಯೋ ಚ ತಮಪರಾಯನೋ, ಅಯಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ। ಯೋ ಚ ಜೋತಿ ಯೋ ಚ ಜೋತಿಪರಾಯನೋ, ಅಯಂ ವಾಸನಾ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ?
ನ ತಂ ದಳ್ಹಂ ಬನ್ಧನಮಾಹು ಧೀರಾ, ಯದಾಯಸಂ ದಾರುಜಪಬ್ಬಜಞ್ಚ ದಾರುಜಂ ಪಬ್ಬಜಞ್ಚ (ಪೀ॰) ಧ॰ ಪ॰ ೩೪೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೧।
ಸಾರತ್ತರತ್ತಾ ಮಣಿಕುಣ್ಡಲೇಸು, ಪುತ್ತೇಸು ದಾರೇಸು ಚ ಯಾ ಅಪೇಕ್ಖಾ॥
ನ ತಂ ದಳ್ಹಂ ಬನ್ಧನಮಾಹು ಧೀರಾ, ಯದಾ ಪುತ್ತೇಸು ದಾರೇಸು ಚ ಯಾ ಅಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ। ಏತಮ್ಪಿ ಛೇತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಜನ್ತಿ ಧೀರಾ ಅನಪೇಕ್ಖಿನೋ ಸಬ್ಬಕಾಮೇ ಪಹಾಯಾತಿ, ಅಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧೋ। ಯಂ ಚೇತಯಿತಂ ಪಕಪ್ಪಿತಂ ಯಾ ಚ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತಿ। ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ। ಪಚ್ಛಿಮಕೇಹಿ ಚತೂಹಿ ನಿಬ್ಬೇಧೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ?
ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಸನ್ತಾಪಜಾತೋ, ಫಸ್ಸಪರೇತೋ ರೋಗಂ ರೋದಂ (ಪೀ॰) ಪಸ್ಸ ಉದಾ॰ ೩೦ ವದತಿ ಅತ್ತತೋ।
ಯೇನ ಯೇನ ಹಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತತೋ ತಂ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಥಾ॥
ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೀ ಭವಸತ್ತೋ ಲೋಕೋ, ಭವಪರೇತೋ ಭವಮೇವಾಭಿನನ್ದತಿ।
ಯದಭಿನನ್ದತಿ ತಂ ಭಯಂ, ಯಸ್ಸ ಭಾಯತಿ ತಂ ದುಕ್ಖಂ।
ಭವವಿಪ್ಪಹಾನಾಯ ಖೋ ಪನಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ॥
ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಭವೇನ ಭವಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖಮಾಹಂಸು, ಸಬ್ಬೇತೇ ‘‘ಅವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ ಭವಸ್ಮಾ’’ತಿ ವದಾಮಿ। ಯೇ ವಾ ಪನ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ವಿಭವೇನ ಭವಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಮಾಹಂಸು, ಸಬ್ಬೇತೇ ‘‘ಅನಿಸ್ಸಟಾ ಭವಸ್ಮಾ’’ತಿ ವದಾಮಿ। ಉಪಧಿಂ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಸಮ್ಭೋತಿ, ಸಬ್ಬುಪಾದಾನಕ್ಖಯಾ ನತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ, ಲೋಕಮಿಮಂ ಪಸ್ಸ, ಪುಥೂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪರೇತಾ ಭೂತಾ ಭೂತರತಾ ಭವಾ ಅಪರಿಮುತ್ತಾ। ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಭವಾ ಸಬ್ಬಧಿ ಸಬ್ಬತ್ಥತಾಯ ಸಬ್ಬೇತೇ ಭವಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾತಿ।
‘‘ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋ।
ಭವತಣ್ಹಾ ಪಹೀಯತಿ, ವಿಭವಂ ನಾಭಿನನ್ದತಿ।
ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ, ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ॥
‘‘ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಅನುಪಾದಾ ಪುನಬ್ಭವೋ ನ ಹೋತಿ।
ಅಭಿಭೂತೋ ಮಾರೋ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ, ಉಪೇಚ್ಚಗಾ ಸಬ್ಬಭವಾನಿ ತಾದೀ’’ತಿ॥
ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಸನ್ತಾಪಜಾತೋ ಯಾವ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಂ ತಣ್ಹಾ ಸಂಕಿಲೇಸೋ।
ಯಂ ಪುನಗ್ಗಹಣಂ ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಭವೇನ ಭವಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖಮಾಹಂಸು, ಸಬ್ಬೇತೇ ‘‘ಅವಿಮುತ್ತಾ ಭವಸ್ಮಾ’’ತಿ ವದಾಮಿ। ಯೇ ವಾ ಪನ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ವಿಭವೇನ ಭವಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಮಾಹಂಸು ‘‘ಅನಿಸ್ಸಟಾ ಭವಸ್ಮಾ’’ತಿ ವದಾಮಿ। ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ ಚ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ ಚ, ಉಭಯಮೇತಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ। ಯಂ ಪುನಗ್ಗಹಣಂ ಭವವಿಪ್ಪಹಾನಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ, ಯಾವ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಪಾದಾನಕ್ಖಯಾ ಸಮ್ಭವಾ, ಇದಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ। ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಾವ ಉಪಚ್ಚಗಾ ಸಬ್ಬಭವಾನಿ ತಾದೀತಿ ಇದಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ। ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅನುಸೋತಗಾಮೀ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಠಿತತ್ತೋ ಚ ಪಟಿಸೋತಗಾಮೀ ಚ ನಿಬ್ಬೇಧೋ। ಥಲೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿ।
೧೬. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ?
‘‘ದದತೋ ಉದಾ॰ ೭೫; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯೭ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತಿ, ಸಂಯಮತೋ ವೇರಂ ನ ಚೀಯತಿ।
ಕುಸಲೋ ಚ ಜಹಾತಿ ಪಾಪಕಂ, ರಾಗದೋಸಮೋಹಕ್ಖಯಾ ಸನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ॥
‘‘ದದತೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತಿ, ಸಂಯಮತೋ ವೇರಂ ನ ಚೀಯತೀ’’ತಿ ವಾಸನಾ। ‘‘ಕುಸಲೋ ಚ ಜಹಾತಿ ಪಾಪಕಂ, ರಾಗದೋಸಮೋಹಕ್ಖಯಾ ಸನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ನಿಬ್ಬೇಧೋ।
ಸೋತಾನುಗತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತೇಸು ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತೇಸು ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೇಸು ಪಞ್ಚಾನಿಸಂಸಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ। ಇಧೇಕಚ್ಚಸ್ಸ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ ಧಾತಾ ಅಪಮುಟ್ಠಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ, ಸೋ ಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ವಿಸೇಸಂ ಪಪ್ಪೋತಿ। ನೋ ಚೇ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ವಿಸೇಸಂ ಪಪ್ಪೋತಿ, ಗಿಲಾನೋ ಪಪ್ಪೋತಿ। ನೋ ಚೇ ಗಿಲಾನೋ ಪಪ್ಪೋತಿ, ಮರಣಕಾಲಸಮಯೇ ಪಪ್ಪೋತಿ। ನೋ ಚೇ ಮರಣಕಾಲಸಮಯೇ ಪಪ್ಪೋತಿ, ದೇವಭೂತೋ ಪಾಪುಣಾತಿ। ನೋ ಚೇ ದೇವಭೂತೋ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತೇನ ಧಮ್ಮರಾಗೇನ ತಾಯ ಧಮ್ಮನನ್ದಿಯಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ।
ತತ್ಥಾಯಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧೋ। ಯಂ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ವಾಸನಾ। ಇಮಾನಿ ಸೋಳಸ ಸುತ್ತಾನಿ ಸಬ್ಬಸಾಸನಂ ಅತಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಇಮೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಸುತ್ತೇಹಿ ನವವಿಧೋ ಸುತ್ತನ್ತೋ ವಿಭತ್ತೋ ಭವತಿ। ಸೋ ಚ ಪಞ್ಞವತೋ ನೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞಸ್ಸ, ಯುತ್ತಸ್ಸ ನೋ ಅಯುತ್ತಸ್ಸ, ಅಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಹಾರಿಸ್ಸ ಪಕತಿಯಾ ಲೋಕೇ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಚರತಿ। ಸೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ತಿವಿಧೋ – ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸೋ। ತತೋ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ಧಮ್ಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹತಿ, ಲೋಕಿಯೇಸು ಪತಿಟ್ಠಹತೀತಿ। ತತ್ಥಾಕುಸಲೋ ದಿಟ್ಠತೋ ಸಚೇ ತಂ ಸೀಲಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ಪರಾಮಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ (ಪೀ॰) ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ ಯಸ್ಸ ಹೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಏತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ ಭವತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅಪರಾಮಟ್ಠಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲವತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಸೀಲವತೋ ಯೋನಿಸೋ ಗಹಿತಂ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಜನೇತಿ ಯಾವ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ತಞ್ಚ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಕಾಲಙ್ಕತಸ್ಸ ವಾ ತಮ್ಹಿಯೇವ ವಾ ಪನ ಅಪರಾಪರಿಯಾಯೇನ ವಾ, ಅಞ್ಞೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಏವಂ ಸುತಂ ‘‘ಸುಚರಿತಂ ವಾಸನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ಸೀಲೇಸು ಠಿತಸ್ಸ ವಿನೀವರಣಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ತತೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನಾಯ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಸೋ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ; ಯದಿ ವಾ ಸಾಸನನ್ತರೇ, ಅಚ್ಚನ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಯದಿ ವಾ ಏಕಾಸನೇ ಛ ಅಭಿಞ್ಞೇ। ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ಚ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ಚ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ನೇಯ್ಯೋ। ತತ್ಥ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ದುವಿಧೋ – ಕೋಚಿ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಕೋಚಿ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ। ತತ್ಥ ನೇಯ್ಯೋಪಿ ದುವಿಧೋ – ಕೋಚಿ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಕೋಚಿ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ। ತತ್ಥ ಯೋ ಚ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಯೋ ಚ ನೇಯ್ಯೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಇಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಅಸಮಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಇಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸಮಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ಚ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುತೋ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ನೇಯ್ಯತೋ, ಇಮೇ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಭೂಮಿಗತಾ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಹೋತಿ। ಇಮೇ ತಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ।
೧೭. ತತ್ಥ ಚತುತ್ಥಾ ಪನ ಪಞ್ಚಮಾ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ನೇಯ್ಯೋ ಚ, ತತ್ಥ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಏಕಬೀಜೀ ಹೋತಿ ಪಠಮೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ। ತತ್ಥ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಕೋಲಂಕೋಲೋ ಚ ಹೋತಿ ದುತಿಯೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ । ತತ್ಥ ನೇಯ್ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ ಚ ಹೋತಿ , ಅಯಂ ತತಿಯೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ। ಇಮೇ ತಯೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಮತ್ತತಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಠಿತಾ।
ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಏಕಬೀಜೀ ಹೋತಿ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಕೋಲಂಕೋಲೋ ಹೋತಿ, ನೇಯ್ಯೋ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ ಹೋತಿ। ಇದಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ। ಸಚೇ ಪನ ತದುತ್ತರಿ ವಾಯಮತಿ, ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ತತ್ಥ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ತೇ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ – ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಚ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಚ। ತತ್ಥ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ತೇ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ – ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಚ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಚ। ತತ್ಥ ನೇಯ್ಯೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಹೋತಿ, ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಚ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಚ, ಇನ್ದ್ರಿಯನಾನತ್ತೇನ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಹೋತಿ। ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಚ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯನಾನತ್ತೇನ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ। ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ನೇಯ್ಯೋ ಉಪಹಚ್ಚಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ। ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸಸಙ್ಖಾರಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಹೋತಿ, ನೇಯ್ಯೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಪಞ್ಚ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ಛಟ್ಠೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ತಯೋ ಚ ಸೋತಾಪನ್ನಾತಿ ಇಮೇ ನವ ಸೇಕ್ಖಾ।
ತತ್ಥ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಠಿತಕಪ್ಪೀ ಠಿತಕಪ್ಪಿ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಪು॰ ಪ॰ ೧೭ ಚ ಪಟಿವೇಧನಭಾವೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾಭಬ್ಬೋ ಚ ರಕ್ಖಣಾಭಬ್ಬೋ ಚ। ತತ್ಥ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಚೇತೇತಿ ನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ, ನೋ ಚೇ ಚೇತೇತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ। ಸಚೇ ಅನುರಕ್ಖತಿ ನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ, ನೋ ಚೇ ಅನುರಕ್ಖತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ। ತತ್ಥ ನೇಯ್ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮನಿಯತೋ ವಾ ಸಮಸೀಸಿ ವಾ, ಇಮೇ ನವ ಅರಹನ್ತೋ ಇದಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸುತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ। ಇಮೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ತಥಾಗತಸ್ಸ ದಸವಿಧಂ ಬಲಂ ಪವತ್ತತಿ।
೧೮. ಕತಮಂ ದಸವಿಧಂ? ಇಧ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವಪುತ್ತಾ ಯಾಚನಾಯ ಅಭಿಯಾತಾ ಅತಿಯಾತಾ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಹೋನ್ತಿ ‘‘ದೇಸೇತು ಸುಗತೋ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ। ಸೋ ಅನುತ್ತರೇನ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸಾಸಿ ಸತ್ತಾನಂ ತಯೋ ರಾಸೀನಂ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತೋ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತೋ ಅನಿಯತೋ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತೋ ರಾಸಿ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಅಸತ್ಥುಕೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ತತ್ಥ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತೋ ರಾಸಿ ಅರಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಅನರಿಯಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ತತ್ಥ ಅನಿಯತೋ ರಾಸಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತರಾಸಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತರಾಸಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತರಾಸಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಂ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತರಾಸಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಇಮೇ ತಯೋ ಅನುತ್ತರೇನ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ವೋಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಏತ್ತವತಾ ಮಂ ಕೋಚಿ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ವೀತರಾಗಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ಅಖೀಣಾಸವತಾಯ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಕೋಚಿ ಪಟಿಚೋದಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಯತೋ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಅನಿಯತಸ್ಸ ರಾಸಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಸಾ ನ ದಿಸ್ಸತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಓವದಿತೋ ಯಂ ಪನ ಮೇ ಅನಿಯತರಾಸಿ ಸಾವಕೋ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ।
೧೯. ಯಂ ಖೋ ಮುನಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ನಾನಾನಿರುತ್ತಿಯೋ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಾನಂ ದಮೇತಿ ಧಮ್ಮೇ ವವತ್ಥಾನೇನ ವತ್ವಾ ಕಾರಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಪಾರಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ। ಯತೋ ಪನಿಮಾ ನಿರುತ್ತಿತೋ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ನಿರುತ್ತಿಯೋ ನಾಭಿಸಮ್ಭುನೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ। ನಿರುತ್ತಿ ಖೋ ಪನ ಅಭಿಸಮಗ್ಗರತಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ತಮತ್ಥಮವಿಞ್ಞಾಪಯೇತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ । ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವಪುತ್ತಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಿಂಸು । ಕಾಯಿಕೇನ ವಾ ಮಾನಸಿಕೇನ ವಾ ಪರಿಪೀಳಿತಸ್ಸ ಹತ್ಥಕುಣೀತಿ ವಾ ಪಾದೇ ವಾ ಖಞ್ಜೇ ದನ್ಧಸ್ಸ ದನ್ತಸ್ಸ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಸೋ ಅತ್ಥೋ ನ ಪರಿಭಾಜಿಯತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ। ಯಮ್ಹಿ ತಂ ತೇಸಂ ಹೋತಿ ತಮ್ಹಿ ಅಸನ್ತಂ ಭವತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಯಂ ಹಿ ನಾಸಂ ತೇಸಂ ನ ಭವತಿ, ತಮ್ಹಿ ನಾಸಂ ತೇಸಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಸಮುದಯಸ್ಸ ನಿರೋಧಾಯ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ। ಮಾರೋ ವಾ ಇನ್ದೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ತಥಾಗತೋ ವಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ವಾ ಸೋ ವತ ನಾಮ ಮಾತುಗಾಮೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಪುರಿಸೋ ಅಸ್ಸ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಇತಿಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಬಲಂ ಏವರೂಪಂ ಞಾಣಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ। ತೀಹಿ ರಾಸೀಹಿ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿವತ್ತಿಯಂ ಭಾಗಿಯಞ್ಚ। ಕುಸಲಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕೇಸು ಚ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಯಞ್ಚ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ। ಇದಂ ಪಠಮಂ ಬಲಂ ತಥಾಗತೋ ಏವಂ ಜಾನಾತಿ।
ಯೇಸಂ ಪನ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತೋ ರಾಸಿ, ನಾಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನೀಯೇವಾಯಂ ಪಟಿಪದಾ। ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತೋ ರಾಸಿ, ಏಸಾಪಿ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ। ಸಕ್ಕಾಯಸಮುದಯಗಾಮಿನೀಯೇವಾಯಂ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತು, ಅಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತೋ ಗಚ್ಛತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಗಚ್ಛತಿ ಅಪಾಯಂ, ಗಚ್ಛತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಸ್ಸ। ಯಂ ಯಂ ವಾ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ। ಯಂ ಏತ್ಥ ಞಾಣಂ ಯಥಾಭೂತಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ದುತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
ಸಾ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಾ ಕೇಚಿ ಕಾಮೇಸು ಕೇಚಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಯಂ ಕೇಚಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ ಕೇಚಿ ಸಂಸಾರೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚೇನ್ತಿ ಕೇಚಿ ಅನಜ್ಜಾಭಾವನಾತಿ। ತೇನ ತೇನ ಚರಿತೇನ ವಿನಿಬನ್ಧಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯಂ ಞಾಣಂ ಯಥಾಭೂತಂ ನಾನಾಗತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನೇಕಾಧಿಮುತ್ತಗತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಇದಂ ತತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
ತತ್ಥ ಸತ್ತಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಆಸೇವನ್ತಿ ಭಾವೇನ್ತಿ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಕಮ್ಮುಪಸಯಾನಂ ತದಾಧಿಮುತ್ತಾನಂ। ಸಾ ಚೇವ ಧಾತು ಸಂವಹತಿ। ಕತರಾ ಪನೇಸಾ ಧಾತು ನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಾತು ಬಲಧಾತು ಕಾಚಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಕಾಚಿ ಮಿಚ್ಛತ್ತಞ್ಚ ಧಾತು ಅಧಿಮುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ। ಅಞ್ಞತರಾ ಉತ್ತರಿ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ। ತೇ ತದೇವಟ್ಠಾನಂ ಮಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರನ್ತಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವಾನಮಿನ್ದಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ। ಯಂ ತತ್ಥ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಚತುತ್ಥಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
ತತ್ಥ ಯಂಯೇವ ಧಾತು ಯಂ ಯದೇವ ಧಾತುಂ (ಕ॰) ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಕಾಯೇನ ಚ ವಾಚಾಯ ಚ ಆರಮ್ಭನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕೋ। ಆರಮ್ಭೋ ಚೇತನಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಯಿಕಾ ವಾಚಸಿಕಾ ಆರಮ್ಭೋ ಚೇತಸಿಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮನ್ತರಂ ತಥಾಗತೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಸತ್ತೇನ ಏವಂ ಧಾತುಕೇನ ಏವರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ತಸ್ಸ ಏವರೂಪೋ ವಿಪಾಕೋ ವಿಪಚ್ಚತಿ ಏತರಹಿ ವಿಪಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ ವಾ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮದ್ಧಾನಂ ಪಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏವಂಧಾತುಕೋ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ’’। ತಣ್ಹಾಯ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ನ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ದಿಟ್ಠೇಯೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಉಪಪಜ್ಜೇ ವಾ’’ತಿ ಅಪರಮ್ಹಿ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏವರೂಪಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ, ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ತಸ್ಸ ಏವರೂಪೋ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ಯಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖಂ ಆಯತಿಂ ಚ ಸುಖವಿಪಾಕಂ’’ …ಪೇ॰… ಇತಿ ಅಯಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಂ ಹೇತುಸೋ ಠಾನಸೋ ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಉಚ್ಚಾವಚಾ ಹೀನಪಣೀತತಾ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
ತಥಾ ಸತ್ತಾ ಯಂ ವಾ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತಾ ತತ್ಥ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಾತೂನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ರಾಗಾನುಗತೇ ಸುಞ್ಞಮಾನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಪುನ ಉತ್ತರಿ ವಾಯಾಮತೋ ಝಾನವೋದಾನಗತೇ ಮಾನಸೇ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಂ ಪಟಿಪದಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿಯತಿ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಝಾನಭಾಗಿಯಂಯೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಠಿತಸ್ಸ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ವೋದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತತಿಯಞ್ಚ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಪೀತಿ ಅವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಂ ತತಿಯಂ ಝಾನಂ ಆದಿಸ್ಸ ತಿಟ್ಠತಿ। ಸಚೇ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವೋದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿಯೇವ, ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಪಜಾಯನ್ತಿ ಯೇಹಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವೋದಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಯಾ ಚತಸ್ಸೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಝಾನಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ। ಅಟ್ಠ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ತೀಣಿ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ। ಸಮಾಧೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಾಧೀ – ಛನ್ದಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿ ವೀಮಂಸಾಸಮಾಧೀತಿ। ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ಏವರೂಪೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಏವಂ ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ। ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ। ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ವೋದಾನಂ ಇತಿ ಯಂ ಏತ್ಥ ಞಾಣಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಛಟ್ಠಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
ತತ್ಥ ತಥಾಗತೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ ಲೋಕಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಾಭಾಗಿಯಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ। ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಭೂಮಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಬಲಂ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ ಥಾಮಗತಂ ಮನೋ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ। ವೀರಿಯಂ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ ಆರಮ್ಭಧಾತುಂ ಉಪಾದಾಯ। ಇತಿಸ್ಸ ದೇವ ಏವರೂಪಂ ಞಾಣಂ ಇಮೇಹಿ ಚ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಇಮೇ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಅಕಾಸಿ। ಆಕಾರತೋ ಚ ವೋಕಾರತೋ ಚ ಆಸಯಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಿಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲವೀರಿಯವೇಮತ್ತತಂ ಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
ತತ್ಥ ಚ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕಾದೀಸು ಚ ಭೂಮೀಸು ಸಂಯೋಜನಾನಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ದ್ವೀಹಿ ಬಲೇಹಿ ಗತಿಂ ಪಜಾನಾತಿ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಅತೀತೇ ಸಂಸಾರೇ ಏತರಹಿ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಚುತೂಪಪಾತಂ ಇತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಬಲಾನಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುತೋ ಅಭಿನೀಹಿತಾನಿ। ಸೋ ಅತೀತಮದ್ಧಾನಂ ದಿಬ್ಬಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನೋ ಗೋಚರೋ ಸೋ ಏತರಹಿ ಸತಿ ಗೋಚರೋ ಇತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಂ ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ಅನೇಕವಿಧಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮದ್ಧಾನಂ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ತಥಾಗತಬಲಾನಿ, ಅಟ್ಠಮಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ, ನವಮಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು।
ಪುನ ಚಪರಂ ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಝಾನಂ ವೋದಾನಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಪಜಾನಾತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಅನಾಸವಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀತಿ ಇತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ಞಾಣಂ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾನಂ ಚತುಭೂಮಿಮುಪಾದಾಯ ಯಾವ ನವನ್ನಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಓಧಿಸೋ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಅನೋಧಿಸೋ ಅರಹನ್ತಾನಂ। ತತ್ಥ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಸವೇಹಿ ಅನಾಸವಾ ಕಾಮಾಸವೇನ ಚ ಭವಾಸವೇನ ಚ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಸವೇಹಿ ಅನಾಸವಾ ದಿಟ್ಠಾಸವೇನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೇನ ಚ, ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಮುತ್ತೀನಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆಸವಕ್ಖಯೇ ಞಾಣಂ। ದಸಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ।
೨೦. ಇಮೇಸು ದಸಸು ಬಲೇಸು ಠಿತೋ ತಥಾಗತೋ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಸಾಸನಂ ದೇಸೇತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ದಸ್ಸನಭಾಗಿಯಂ ಭಾವನಾಭಾಗಿಯಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ। ತತ್ಥ ಯೋ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಇಮಸ್ಸ ಅಲೋಭೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಯೋ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಇಮಸ್ಸ ಅಮೋಹೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಯೋ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಇಮಸ್ಸ ತೀಣಿ ಕುಸಲಾನಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಕಿಂ ನಿದಾನಂ? ತೀಣಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಹಿ ಇಮಾನಿ (ಪೀ॰) ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಾನಿ – ಅಭಿಜ್ಝಾ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ತತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ತದುಪನಿಬ್ಬದ್ಧಂ ವಾಚಾಕಮ್ಮಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಮುಸಾವಾದಞ್ಚ ಸಬ್ಬವಿತಥಂ ಸಬ್ಬಂ ವಾಚಮಭಾವಂ ಸಬ್ಬಮಕ್ಖಂ ಪಲಾಸಂ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿ, ಸುಚರಿತೇ ಸುಚರಿತಂ ಮುಸಾವಾದಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಚೇತನಾ, ತತ್ಥ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಮೇತಂ ಆಕಡ್ಢನಂ ಪರಿಕಡ್ಢನಂ ನಿಬ್ಬದ್ಧಂ ರೋಚನಂ ವಾಚಾಕಮ್ಮಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಪಿಸುಣವಾಚಂ ಫರುಸವಾಚಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಞ್ಚ ಅಭಿಜ್ಝಂ ಬ್ಯಾಪಾದಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪಯೋಜೇತಿ, ತಸ್ಸ ಯೋ ಕೋಚಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಚಾಗೋ ರಾಗಜೋ ವಾ ದೋಸಜೋ ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಭೂತೋ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಂ। ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ।
ಯಾ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಸೋ ಲೋಭೋ। ಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಸೋ ದೋಸೋ। ಯಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಸೋ ಮೋಹೋ। ತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಮಿಚ್ಛತ್ತಾನಿ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ತೀಸು ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ದಸವಿಧಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಿವಿಧಸ್ಸ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ತತ್ಥ ಯೋ ಬಹುಸಿತೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಯಥಾ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋಪಿ, ತತ್ಥ ಅಸಿತುಂ ಏತ್ಥ ಲೋಭೋ ಉಸ್ಸದೋ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತೇಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಲೋಭೋ ಪಞ್ಞಪಿಯತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಂ ಮೋಹೋ ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಸಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ರೂಪೇ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ, ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋ ರೂಪವನ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಪದಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಚ್ಛೇದಂ ವದತಿ ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಚ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಾನಂ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಸ್ಸತಂ ಭಜನ್ತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ಅಕಿರಿಯಞ್ಚ ತಂ ದುಕ್ಖಮಿಚ್ಛತೋ ಅಹೇತುಕಾ ಚ ಪತನ್ತಿ ಅನಜ್ಝಾಭಾವೋ ಚ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಮಾನಯಿ ಮಾನತಿ (ಪೀ॰)। ತತ್ಥ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಸಂಸಾರೇನ ಸುದ್ಧಿ ಆಜೀವಕಾ ಛಳಾಸೀತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ಯಥಾರೂಪೇ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚತುವತ್ಥುಕಾ, ಏವಂ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಸ್ಸತಂ ಭಜತಿ। ಅಞ್ಞಾಜೀವಕಾ ಚ ಸಸ್ಸತವಾದಿಕೇ ಚ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಭಜನ್ತಿ ಪರಾಮಸನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವೋ ವಾ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ, ಅಯಂ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ। ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ಮಿತಿ ತಂ ಕಙ್ಖತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತಿ ನಾಧಿಮುಚ್ಚತಿ ನಾಭಿಪ್ಪಸೀದತಿ ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಅಪರನ್ತೇ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ…ಪೇ॰… ಇತಿ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯೇಸು ಠಿತಸ್ಸ ಅಯಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ।
೨೧. ತತ್ಥ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸಬ್ಬಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಿತಂ ಪಜಹತಿ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಏಕೋದಿ ಕರೋತಿ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಆರಭತಿ। ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇ ನಿರತೋ ಅನನ್ತರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸುದ್ಧೇಹಿ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಅನನ್ತರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಸೋ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಸಚ್ಚಾನಿ ಇದಂ ದಸ್ಸನಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬಾನಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪಹೀನಾನಿ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಕತಾನಿ। ತತ್ಥ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಾನಿ ಉಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಛ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದೇಸು ತನುಕತೇಸು ಛ ಭವಾ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಮರಿಯಾದಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಭವಾ ಅವಸಿಟ್ಠಾ। ತಸ್ಸ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಚ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏಕೋ ಭವೋ ಅವಸಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಚ ಮಾನವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸಾ ರೂಪರಾಗೋ ಭವರಾಗೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಕೇತುಸ್ಮಿಮಾನಭೂತಾ ನಪ್ಪಟಿಬಲಾ ಅಸ್ಮಿಮಾನಂ ವಿನಿವತ್ತೇತುಂ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಅಸ್ಮಿಮಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಆರಭತೇ। ಖೀಣೇಸು ನ ಚ ತೇಸು ಇದಮುತ್ತರಿದಸ್ಸನಭೂಮಿಯಂ ಪಞ್ಚಸು ಸೇಕ್ಖಪುಗ್ಗಲೇಸು ತೀಸು ಚ ಪಟಿಪ್ಪನ್ನಕೇಸು ದ್ವೀಸು ಚ ಫಲಟ್ಠೇಸು ಭಾವನಾಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ। ತದುತ್ತರಿ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಸುತ್ತಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಭೂಮಿ ನಿಪೀಳಿಯತಿ। ಇದಞ್ಚ ಪಞ್ಚಮಂ ಸುತ್ತಂ। ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದೇಸಿತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ। ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾಗಿಯಂ। ಭಾವನಾಭಾಗಿಯಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ। ಯಂ ಪಠಮನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅರಹನ್ತಾನಂ। ಸಾ ಪನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಸತ್ತವೀಸಆಕಾರೇ ಸತ್ತವೀಸಂ ಆಕಾರೇ (ಪೀ॰) ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ। ಏತೇಸು ತಸ್ಸ ಗತೀನಂ ತತೋ ಉತ್ತರಿ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಪತತಿ, ಯೇ ಪಞ್ಞಾಸ ಆಕಾರಾ ಸಾಸನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತೇ ಸಙ್ಖಿಪಿಯನ್ತಾ ದಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪತನ್ತಿ। ಯೇ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಠಿತೇ ಸಙ್ಖಿಪಿಯತ್ತಾ ಅಟ್ಠಸು ಆಕಾರೇಸು ಪತನ್ತಿ। ಚತೂಸು ಚ ಸಾಧಾರಣೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಯಾ ಹಾರಸಮ್ಪಾತಸ್ಸ ಭೂಮಿ, ತೇ ಸಙ್ಖಿಪಿಯನ್ತಾ ಪಞ್ಚಸು ಸುತ್ತೇಸು ಪತನ್ತಿ। ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯೇ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯೇ ಭಾವನಾಭಾಗಿಯೇ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೇ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯೇ ಚ। ತೇ ಸಙ್ಖಿಪಿಯನ್ತಾ ಚತೂಸು ಸುತ್ತೇಸು ಪತನ್ತಿ। ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯೇ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯೇ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೇ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯೇ ಚ। ತೇ ಸಙ್ಖಿಪಿಯಮಾನಾ ತೀಸು ಸುತ್ತೇಸು ಪತನ್ತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಭಾಗಿಯೇ ಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯೇ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯೇ ಚ। ತೇ ಸಙ್ಖಿಪಿಯನ್ತಾ ದ್ವೀಸು ಸುತ್ತೇಸು ಪತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೇ ಚ ಪುಬ್ಬಯೋಗಭಾಗಿಯೇ ಚ। ಯಥಾ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ತಥಾಗತಾ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ…ಪೇ॰… ಸತ್ಥಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ವಸಿಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾ ಚ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸನ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾಧರಾಯ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾವೇಮತ್ತತಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮನುಪಸ್ಸಮಾನೇನ ಅಟ್ಠವಿಧೇ ಸುತ್ತಸಙ್ಖೇಪೇ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಸತಿ ವೇದನಾ ಮನೋ ಧಾರೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯಥಾಭೂತಂ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ।
ತತ್ಥ ಪುರಿಮಕಾನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಇಮಾ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ
ಕಾಮನ್ಧಾ ಜಾಲಸಞ್ಛನ್ನಾ, ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ ಚ।
ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮಹಾನಾಮೋ ಚ ಸಾಕಿಯೋ॥
ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ, ಯಞ್ಚ ಸೀಲಕಿಮತ್ಥಿಯಾ।
ಯಸ್ಸ ಸೇಲೂಪಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ಉಪತಿಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾದಿಕಾ॥
ಯಸ್ಸ ಕಾಯಗತಾಸತಿ, ಛನ್ನಂ ತಮೋಪರಾಯಣೋ।
ನ ತಂ ದಳ್ಹಂ ಚೇತಸಿಕಂ, ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿಆದಿಕಂ॥
ಚತ್ತಾರೋ ಚೇವ ಪುಗ್ಗಲಾ, ದದತೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢಿತಂ।
ಸೋತಾನುಗತಧಮ್ಮೇಸು, ಇಮಾ ತೇಸಂ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ॥
೨೨. ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಆಣತ್ತಿ?
ಸಚೇ ಭಾಯಥ ಉದಾ॰ ೪೪ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಸಚೇ ವೋ ದುಕ್ಖಮಪ್ಪಿಯಂ।
ಮಾಕತ್ಥ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಆವಿ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರಹೋ॥
‘‘ಅತೀತೇ , ರಾಧ, ರೂಪೇ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹೋಹೀ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಾತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸೀಲವನ್ತೇನ , ಆನನ್ದ, ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸದಾ ಕರಣೀಯಾ ಕಿನ್ತಿಮೇ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆಣತ್ತಿ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಫಲಂ?
ಧಮ್ಮೋ ಹವೇ ರಕ್ಖತಿ ಧಮ್ಮಚಾರಿಂ, ಛತ್ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಯಥ ವಸ್ಸಕಾಲೇ।
ಏಸಾನಿಸಂಸೋ ಧಮ್ಮೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇ, ನ ದುಗ್ಗತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಚಾರೀ॥
ಇದಂ ಫಲಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಉಪಾಯೋ?
‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೯ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ।
ಅಥ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ದುಕ್ಖೇ, ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ॥
‘‘ಸತ್ತಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಅಪಿ ಹಿಮವನ್ತಂ ಪಬ್ಬತರಾಜಾನಂ ಚಾಲೇಯ್ಯ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಛವಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಸತ್ತಕೇಸು’’ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಉಪಾಯೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಆಣತ್ತಿ ಚ ಫಲಞ್ಚ?
ಸಚೇ ಭಾಯಥ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಸಚೇ ವೋ ದುಕ್ಖಮಪ್ಪಿಯಂ।
ಮಾಕತ್ಥ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಆವಿ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರಹೋ॥
ಸಚೇ ಹಿ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಕರೋಥ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಥ।
ನ ವೋ ದುಕ್ಖಾ ಪಮೋಕ್ಖಾತ್ಥಿ, ಉಪಚ್ಚಾಪಿ ಪಲಾಯತಂ ಪಲಾಯತೋ (ಪೀ॰)॥
ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಗಾಥಾಯ ಆಣತ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಫಲಂ। ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಯಾ ಚ ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಯಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ ಯಾ ಚ ಆಣತ್ತಿ ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚ ಫಲಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಫಲಞ್ಚ ಉಪಾಯೋ ಚ?
ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ, ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯಂ।
ಆತಾಪೀ ನಿಪಕೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟಂ॥
ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಅಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಉಪಾಯೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಅಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಫಲಂ। ನನ್ದಿಯೋ ನನ್ದಿಕೋ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಸಕ್ಕೋ ಇಸಿವುತ್ಥಪುರಿರಿಕಾಮಏಕರಕ್ಖೇ ಇಸಿವುತ್ತ… (ಪೀ॰) ಸುತ್ತಂ ಮೂಲತೋ ಉಪಾದಾಯ ಯಾವ ಛಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ಉತ್ತರಿ ಪಞ್ಚಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯಾಚಯೋಗೋ ಯೋ ಚ ಯೋಗೋ (ಪೀ॰) ಕರಣೀಯೋ, ಅಯಂ ಉಪಾಯೋ। ಅಸಹಗತಸ್ಸ ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಮುಚ್ಚತೀತಿ। ಸಬ್ಬಾಸು ಛಸು ತೀಸು। ಅಯಂ ಉಪಾಯೋ ಚ ಫಲಞ್ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಆಣತ್ತಿ ಚ ಫಲಞ್ಚ ಉಪಾಯೋ ಚ?
ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು, ಮೋಘರಾಜ ಸದಾ ಸತೋ।
ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ ಉಹಚ್ಚ ಊಹಚ್ಚ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೫), ಏವಂ ಮಚ್ಚುತರೋ ಸಿಯಾ॥
‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು, ಮೋಘರಾಜಾ’’ತಿ ಆಣತ್ತಿ। ‘‘ಸದಾ ಸತೋ’’ತಿ ಉಪಾಯೋ। ‘‘ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ ಉಹಚ್ಚ, ಏವಂ ಮಚ್ಚುತರೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಫಲಂ। ಸಮಾಧಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವೇಥ, ಸಮಾಹಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಏವಂ ಪಸ್ಸಂ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ಜಾತಿಯಾಪಿ…ಪೇ॰… ಉಪಾಯಾಸೇಹಿಪಿ ಇಧ ತೀಣಿಪಿ’’।
೨೩. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಸ್ಸಾದೋ?
ಕಾಮಂ ಕಾಮಯಮಾನಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಚೇತಂ ಸಮಿಜ್ಝತಿ। ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ।
‘‘ಧಮ್ಮಚರಿಯಾ ಸಮಚರಿಯಾ ಕುಸಲಚರಿಯಾ ಹೇತೂಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಏವಮಿಧೇಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ’’। ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಆದೀನವೋ?
ಕಾಮೇಸು ವೇ ಹಞ್ಞತೇ ಸಬ್ಬಾ ಮುಚ್ಚೇವ – ಅಯಂ ಆದೀನವೋ। ಪಸೇನದಿಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸುತ್ತೇ ಪಬ್ಬತೋಪಮಾ – ಅಯಂ ಆದೀನವೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ?
ಯೋ ಕಾಮೇ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಪ್ಪಸ್ಸೇವ ಪದಾ ಸಿರೋ।
ಸೋಮಂ ವಿಸತ್ತಿಕಂ ಲೋಕೇ, ಸತೋ ಸಮತಿವತ್ತತಿ॥
ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸುತ್ತಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಸನ್ನಿಪಲಾಸೋ – ಇದಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ಆದೀನವೋ ಚ?
ಯಾನಿ ಜಾ॰ ೧.೨.೧೪೪ ದುಕನಿಪಾತೇ ಕರೋತಿ ಪುರಿಸೋ, ತಾನಿ ಅತ್ತನಿ ಪಸ್ಸತಿ।
ಕಲ್ಯಾಣಕಾರೀ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಪಾಪಕಾರೀ ಚ ಪಾಪಕಂ॥
ತತ್ಥ ಯಂ ಪಾಪಕಾರೀ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ। ಲಾಭಾಲಾಭಅಟ್ಠಕೇಸು ಬ್ಯಾಕರಣಂ, ತತ್ಥ ಅಲಾಭೋ ಅಯಸೋ ನಿನ್ದಾ ದುಕ್ಖಂ, ಅಯಂ ಆದೀನವೋ। ಲಾಭೋ ಯಸೋ ಸುಖಂ ಪಸಂಸಾ, ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ?
‘‘ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಪುಞ್ಞಾನಂ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಚ ಇಜ್ಝತಿ।
ಖಿಪ್ಪಞ್ಚ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ, ನಿಬ್ಬಾನಮಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ॥
ಯೋ ಚ ವಿಪಾಕೋ ಪುಞ್ಞಾನಂ ಯಾ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಇಜ್ಝನಾ, ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ। ಯಂ ಖಿಪ್ಪಞ್ಚ ಪರಮಂ ಸನ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಇದಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ।
ಬಾತ್ತಿಂಸಾಯ ಚೇವ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವೇಯೇವ ಗತಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಯಾವ ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ। ಸಚೇ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಓಘೇನ ಓಸಧೇನ (ಪೀ॰ ಕ॰) ನಿಸ್ಸರಣಂ ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಆದೀನವೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ?
ಆದಾನಸ್ಸ ಆದಿನ್ನಸ್ಸ (ಕ॰) ಭಯಂ ಞತ್ವಾ, ಜಾತಿಮರಣಸಮ್ಭವಂ।
ಅನಾದಾತುಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯಾ॥
ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಅಡ್ಢಗಾಥಾಯ ಜಾತಿಮರಣಸಮ್ಭವೋ ಆದೀನವೋ। ಅನಾದಾತುಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ।
ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ ಯಮಿದಂ ಜಾಯತೇ ಚ ಮೀಯತೇ ಚ। ಯಾವ ಕುದಸ್ಸುನಾಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪರತೋ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಾ ಉಪರಿಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಆದೀನವೋ। ಯೋ ಗೇಧಂ ಞತ್ವಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮತಿ ಯಾವ ಪುರಾಣಕಾಯ ರಾಜಧಾನಿಯಾ, ಇದಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಅಯಂ ಆದೀನವೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ಆದೀನವೋ ಚ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ?
ಕಾಮಾ ಹಿ ಚಿತ್ರಾ ವಿವಿಧಾ ಮಧುರಾ (ಥೇರಗಾ॰ ೭೮೭) ಮನೋರಮಾ, ವಿರೂಪರೂಪೇಹಿ ಮಥೇನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ।
ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಥೇರಗಾ॰ ೭೮೭ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ರಾಜ, ಅಪಣ್ಣಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋ॥
ಯಂ ‘‘ಕಾಮಾ ಹಿ ಚಿತ್ರಾ ವಿವಿಧಾ ಮನೋರಮಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋ। ಯಂ ‘‘ವಿರೂಪರೂಪೇಹಿ ಮಥೇನ್ತಿ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಆದೀನವೋ। ಯಂ ಅಹಂ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ರಾಜ ಅಪಣ್ಣಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಇದಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ।
ಬಲವಂ ಬಾಲೋಪಮಸುತ್ತಂ ಯಂ ಆಸಾಯ ವಾ ವೇದನೀಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಗಾಹತಿ, ತಥಾ ಚೇಪಿ ಯಂ ಯಂ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅನುಭೋತಿ, ತತ್ಥ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಭಾವಿತಕಾಯೇನ ಚ ಯಾವ ಪರಿತ್ತಚೇತಸೋ ಚ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸುಖವೇದನೀಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ। ಯಂ ಪುರಾಸದಿಸೋ ಹೋತಿ। ಭಾವಿತಚಿತ್ತೋ ಭಾವಿತಕಾಯೋ ಭಾವಿತಪಞ್ಞೋ ಮಹಾನಾಮೋ ಅಪರಿತ್ತಚೇತಸೋ, ಇದಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ।
೨೪. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಲೋಕಿಕಂ ಸುತ್ತಂ?
ನ ಹಿ ಪಾಪಂ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಸಜ್ಜುಖೀರಂವ ಮುಚ್ಚತಿ।
ಡಹನ್ತಂ ಬಾಲಮನ್ವೇತಿ, ಭಸ್ಮಚ್ಛನ್ನೋವ ಭಸ್ಮಾಛನ್ನೋವ (ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಧ॰ ಪ॰ ೭೧ ಪಾವಕೋ॥
ಚತ್ತಾರಿ ಅಗತಿಗಮನಾನಿ, ಇದಂ ಲೋಕಿಕಂ ಸುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸುತ್ತಂ?
‘‘ಯಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮಥಙ್ಗತಾನಿ ಸಮಥಂ ಗತಾನಿ (ಪೀ॰) ಪಸ್ಸ ಧ॰ ಪ॰ ೯೪, ಅಸ್ಸಾ ಯಥಾ ಸಾರಥಿನಾ ಸುದನ್ತಾ।
ಪಹೀನಮಾನಸ್ಸ ಅನಾಸವಸ್ಸ, ದೇವಾಪಿ ತಸ್ಸ ಪಿಹಯನ್ತಿ ತಾದಿನೋ’’ತಿ॥
‘‘ಅರಿಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಲೋಕಿಕಂ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ?
ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋ, ದಯ್ಹಮಾನೋವ ಮತ್ಥಕೇ।
ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಾಯ, ಸತೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಬ್ಬಜೇ॥
‘‘ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋ, ದಯ್ಹಮಾನೋವ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ ಲೋಕಿಕಂ।
‘‘ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಾಯ, ಸತೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಿಬ್ಬಜೇ’’ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ।
ಕಬಳೀಕಾರೇ ಆಹಾರೇ ಅತ್ಥಿ ಛನ್ದೋತಿ ಲೋಕಿಕಂ। ನತ್ಥಿ ಛನ್ದೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಕಮ್ಮಂ?
ಯೋ ಪಾಣಮತಿಪಾತೇತಿ, ಮುಸಾವಾದಞ್ಚ ಭಾಸತಿ।
ಲೋಕೇ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯತಿ ಆದಿಯಿ (ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೭೪, ಪರದಾರಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ॥
ಸುರಾಮೇರಯಪಾನಞ್ಚ, ಯೋ ನರೋ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ।
ಅಪ್ಪಹಾಯ ಪಞ್ಚ ವೇರಾನಿ, ದುಸ್ಸೀಲೋ ಇತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥
ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ। ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ವಿಪಾಕೋ?
ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯಥಾರೂಪೀ ವಿಪಚ್ಚಗಾ॥
‘‘ದಿಟ್ಠಾ ಮಯಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೩೫, ಛ ಫಸ್ಸಾಯತನಿಕಾ ನಾಮ ನಿರಯಾ। ದಿಟ್ಠಾ ಮಯಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಛ ಫಸ್ಸಾಯತನಿಕಾ ನಾಮ ಸಗ್ಗಾ’’। ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ವಿಪಾಕೋ ಚ?
ಅಯಸಾವ ಮಲಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ, ತತುಟ್ಠಾಯ ತಮೇವ ಖಾದತಿ।
ಏವಂ ಅತಿಧೋನಚಾರಿನಂ, ಸಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ನಯನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಂ॥
ಅಯಸಾವ ಮಲಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ, ಯಾವ ಸಾನಿ ಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ। ನಯನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿನ್ತಿ ವಿಪಾಕೋ।
ಚತೂಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಾತರಿ ಪಿತರಿ ತಥಾಗತೇ ತಥಾಗತಸಾವಕೇ ಯಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ, ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ। ಯಂ ದೇವೇಸು ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ। ಇದಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ವಿಪಾಕೋ ಚ।
೨೫. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸುತ್ತಂ?
ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಏಕಾರೋ ವತ್ತತೀ ವತ್ತತೇ (ಕ॰) ಉದಾ॰ ೬೫ ರಥೋ।
ಅನೀಘಂ ಪಸ್ಸ ಆಯನ್ತಂ, ಛಿನ್ನಸೋತಂ ಅಬನ್ಧನಂ।
ಯಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಣೇಸು, ಚಿತ್ತಾಗಹಪತಿ ದಿಸ್ಸತಿ॥
ಏವಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ।
ಗೋಪಾಲಕೋಪಮೇ ಏಕಾದಸ ಪದಾನಿ। ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ರೂಪಞ್ಞೂ ಹೋತಿ। ಯಾ ಚ ಅತಿರೇಕಪೂಜಾಯ ಪೂಜೇತಾ ಹೋತೀತಿ। ಇಮಾನಿ ಏಕಾದಸ ಪದಾನಿ ಯಥಾಭಾಸಿತಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋ?
ಸುಖೋ ವಿವೇಕೋ ತುಟ್ಠಸ್ಸ, ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ।
ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಂ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಂ (ಪೀ॰ ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಉದಾ॰ ೧೧ ಸುಖಂ ಲೋಕೇ, ಪಾಣಭೂತೇಸು ಸಂಯಮೋತಿ॥
ಸುಖಾ ವಿರಾಗತಾ ಲೋಕೇ, ಕಾಮಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ।
ಅಸ್ಮಿಮಾನಸ್ಸ ಯೋ ವಿನಯೋ, ಏತಂ ವೇ ಪರಮಂ ಸುಖನ್ತಿ॥
ಇದಂ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಾ। ಇದಂ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚ?
ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ ಸು॰ ನಿ॰ ೫೫೫ ಸುಮುಖೋ, ಬ್ರಹಾ ಉಜು ಪತಾಪವಾ।
ಮಜ್ಝೇ ಸಮಣಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಆದಿಚ್ಚೋವ ವಿರೋಚಸಿ॥
ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ ಯಾವ ಆದಿಚ್ಚೋವ ವಿರೋಚಸೀತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ ಯೋ ಭಗವಾ ಕಥಞ್ಚ ಪನ ಪಸನ್ನನೇತ್ತತಾ, ಕಥಂ ಸುಮುಖತಾ, ಕಥಂ ಬ್ರಹಕಾಯತಾ, ಕಥಂ ಉಜುಕತಾ, ಕಥಂ ಪತಾಪವತಾ, ಕಥಂ ವಿರೋಚತಾತಿ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಫೇಣಪಿಣ್ಡೋಪಮಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಯಥಾ ಫೇಣಪಿಣ್ಡೋ ಏವಂ ರೂಪಂ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬುಳೋ ಏವಂ ವೇದನಾ ಮಾಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಫೇಣಪಿಣ್ಡೋಪಮಂ ರೂಪಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಯಂ ವಾ ಚತೂಹಿ ಆಯತನೇಹಿ? ಕಥಂ ವೇದನಾ ಪುಬ್ಬುಳೂಪಮಾ? ಕತರಾ ಚ ಸಾ ವೇದನಾ ಸುಖಾ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ? ಏವಮೇಸಾ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಞ್ಚ।
೨೬. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಞಾಣಂ?
ಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಸೇಟ್ಠಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಯಾಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧಗಾಮಿನೀ।
ಯಾಯ ಯಾಯಂ (ಕ॰) ಪಸ್ಸ ಇತಿವು॰ ೪೧ ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನಾತಿ, ಜಾತಿಮರಣಸಙ್ಖಯಂ॥
ತೀಣಿಮಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಇದಂ ಞಾಣಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನೇಯ್ಯಂ?
ಕಾಮೇಸು ಉದಾ॰ ೬೩ ಸತ್ತಾ ಕಾಮಸಙ್ಗಸತ್ತಾ, ಸಂಯೋಜನೇ ವಜ್ಜಮಪಸ್ಸಮಾನಾ।
ನ ಹಿ ಜಾತು ಸಂಯೋಜನಸಙ್ಗಸತ್ತಾ, ಓಘಂ ತರೇಯ್ಯುಂ ವಿಪುಲಂ ಮಹನ್ತಂ॥
ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಉದಾನೇ ಕಾಪಿಯಂ ಸುತ್ತಂ ಅಪಣ್ಣಕಪಸಾದನೀಯಂ – ಇದಂ ನೇಯ್ಯಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಞಾಣಞ್ಚ ನೇಯ್ಯಞ್ಚ?
ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾತಿ, ಯದಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ।
ಅಥ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ದುಕ್ಖೇ, ಏಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ॥
ಯದಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಞಾಣಂ। ಯೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅನತ್ತಾಕಾರೇನ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ ಇದಂ ನೇಯ್ಯಂ।
ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ತತ್ಥ ತೀಣಿ ನೇಯ್ಯಾನಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಚ, ಇದಂ ಞಾಣಞ್ಚ ನೇಯ್ಯಞ್ಚ।
೨೭. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದಸ್ಸನಂ?
ಏಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೪ ಧಮ್ಮಪದೇ ನತ್ಥಞ್ಞೋ, ದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ।
ಏತಞ್ಹಿ ತುಮ್ಹೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಥ, ಮಾರಸ್ಸೇತಂ ಪಮೋಹನಂ॥
ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನಾಯೇವ (ಕ॰) ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೦೩ ಅತ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ ‘‘ಖೀಣನಿರಯೋಮ್ಹಿ ಯಾವ ಸೋತಾಪನ್ನೋಹಮಸ್ಮಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ। ಇದಂ ದಸ್ಸನಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಭಾವನಾ?
ಯಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸುಭಾವಿತಾನಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ।
ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮತಿ ಚ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಸುಮೋಹಗತಾ ನ ಜಾನಾತಿ ಕಿಂಸು ಮೋಹಗತಾನು ಜಾನಾತಿ (ಕ॰)॥
ಚತ್ತಾರಿ ಧಮ್ಮಪದಾನಿ – ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ। ಅಯಂ ಭಾವನಾ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಭಾವನಾ ಚ?
ವಚಸಾ ಮನಸಾಥ ಕಮ್ಮುನಾ ಚ, ಅವಿರುದ್ಧೋ ಸಮ್ಮಾ ವಿದಿತ್ವಾ ವಿದಿತ್ವಾನ (ಕ॰) ಸು॰ ನಿ॰ ೩೬೭ ಧಮ್ಮಂ।
ನಿಬ್ಬಾನಪದಾಭಿಪತ್ಥಯಾನೋ, ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯ॥
ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತುಕಾಮೇನ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಾ, ಭಗವಾ ಆಹ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಇದಂ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಭಾವನಾ ಚ।
೨೮. ತತ್ಥ ಕತಮೇ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ?
ಯಾನಿ ಕರೋತಿ ಪುರಿಸೋತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಚರಿತಾನಿ। ಇಮೇ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ।
ತತ್ಥ ಕತಮೇ ನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ?
ರೂಪಂ ವೇದಯಿತಂ ಸಞ್ಞಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಯಾ ಚೇವ ಚೇತನಾ।
ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ, ಇತಿ ದಿಟ್ಠೋ ವಿರಜ್ಜತಿ॥
ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖನ್ಧಾ – ಇಮೇ ನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ನೇವವಿಪಾಕೋ ನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮೋ?
‘‘ಯೇ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನಯಂ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಂ।
ತೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಕಾರಕಾ’’ತಿ॥
ಇತಿ ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಯೋ ಚ ನಿರೋಧೋ, ಉಭಯಮೇತಂ ನೇವವಿಪಾಕೋ ನವಿಪಾಕಧಮ್ಮೋ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಫಲಾನಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಫಲಾನಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಂ।
೨೯. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಕವಚನಂ?
ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ।
ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ॥
ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ। ಇದಂ ಸಕವಚನಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಪರವಚನಂ?
ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮಂ, ನತ್ಥಿ ಗೋಣಸಮಿತಂ ಧನಂ।
ನತ್ಥಿ ಸೂರಿಯಸಮಾ ಆಭಾ, ಸಮುದ್ದಪರಮಾ ಸರಾ॥
ಹೇತುನಾ ಮಾರಿಸಾ ಕೋಸಿಯಾ ಸುಭಾಸಿತೇನ ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯೋ ಸೋಪಿ ನಾಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಸಕಂ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಮಾನೋತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಇದಂ ಪರವಚನಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಕವಚನಞ್ಚ ಪರವಚನಞ್ಚ?
‘‘ಯಂ ಪತ್ತಂ ಯಞ್ಚ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ಉಭಯಮೇತಂ ರಜಾನುಕಿಣ್ಣಂ।
ಯೇ ಏವಂವಾದಿನೋ ನತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ಕಾಮೇಸು ದೋಸೋ’’ತಿ॥
ಇದಂ ಪರವಚನಂ। ಯೇ ಚ ಖೋ ತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ವಟ್ಟಂ ತೇಸಂ ನತ್ಥಿ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯ। ಇದಂ ಸಕವಚನಂ।
‘‘ನನ್ದತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಗೋಮಾ ಗೋಹಿ ಭೋಗಿಕೋ ಭೋಗೇಹಿ (ಪೀ॰) ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨ ತಥೇವ ನನ್ದತಿ।
ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ನನ್ದನಾ, ನ ಹಿ ಸೋ ನನ್ದತಿ ಯೋ ನಿರೂಪಧೀ’’ತಿ – ಪರವಚನಂ॥
‘‘ಸೋಚತಿ ಪುತ್ತೇಹಿ ಪುತ್ತಿಮಾ, ಗೋಮಾ ಗೋಹಿ ತಥೇವ ಸೋಚತಿ।
ಉಪಧೀ ಹಿ ನರಸ್ಸ ಸೋಚನಾ, ನ ಹಿ ಸೋ ಸೋಚತಿ ಯೋ ನಿರೂಪಧೀ’’ತಿ – ಸಕವಚನಂ॥
ಇದಂ ಸಕವಚನಂ ಪರವಚನಞ್ಚ।
೩೦. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ?
ಯೇ ಕೇಚಿ ಭೂತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ವಾಪಿ, ಸಬ್ಬೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪಹಾಯ ದೇಹಂ।
ತಂ ಸಬ್ಬಜಾನಿಂ ಕುಸಲೋ ವಿದಿತ್ವಾ, ಧಮ್ಮೇ ಆತಾಪಿಯೋ (ಉದಾ॰ ೪೨) ಠಿತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರೇಯ್ಯ॥
ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾರೋ, ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸೇಕ್ಖೋ ಪಟಿಪದೋ। ಇದಂ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ?
ಯಞ್ಚ ಕಾಮಸುಖಂ ಉದಾ॰ ೧೨ ಲೋಕೇ, ಯಞ್ಚಿದಂ ದಿವಿಯಂ ಸುಖಂ।
ತಣ್ಹಕ್ಖಯಸುಖಸ್ಸೇತೇ, ಕಲಂ ನಾಗ್ಘನ್ತಿ ಸೋಳಸಿಂ॥
ಸತ್ತಿಮೇ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಇದಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ? ದುದ್ದಸಮನ್ತಂ ಸಚ್ಚಂ ದುದ್ದಸೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಬಾಲೇಹಿ, ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ನತ್ಥಿ ನನ್ದೀತಿ ವದಾಮಿ। ದುದ್ದಸಮನ್ತಂ ಸಚ್ಚಂ ದುದ್ದಸೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಬಾಲೇಹೀತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ ನತ್ಥಿ ನನ್ದೀತಿ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಂ ಗಙ್ಗಾಯ ತೀರಿಯಾ ಓರಿಮಞ್ಚ ತೀರಂ ಪಾರಿಮಞ್ಚ ತೀರಂ ಥಲೇ ವಾ ಥಲೇವ ಚ (ಕ॰) ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೇ ನ ಚ ಉಸ್ಸೀದನಂ, ಮಜ್ಝೇ ಚ ನ ಸಂಸೀದನಂ ಮನುಸ್ಸಗ್ಗಾಹೋ ಚ ಅಮನುಸ್ಸಗ್ಗಾಹೋ ಚ ಅನ್ತೋಪೂತಿಭಾವೋ ಚ, ಇದಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಏವಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪರಾಯಣೋತಿ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಇದಂ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ।
ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಥವೋ?
ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಸಚ್ಚಾನಂ ಚತುರೋ ಪದಾ।
ವಿರಾಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಾನಂ, ದ್ವಿಪದಾನಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಗ್ಗಾನಿ – ಬುದ್ಧೋ ಸತ್ತಾನಂ, ವಿರಾಗೋ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಸಙ್ಘೋ ಗಣಾನಂ। ಅಯಂ ಥವೋ।
೩೧. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ?
ಕಾಯೇನ ಧ॰ ಪ॰ ೩೬೧ ಸಂವರೋ ಸಾಧು, ಸಾಧು ವಾಚಾಯ ಸಂವರೋ।
ಮನಸಾ ಸಂವರೋ ಸಾಧು, ಸಾಧು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಂವುತೋ।
ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಂವುತೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತಿ॥
ಇದಂ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಂ।
ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕರಣೀಯಾನಿ – ಕಾಯಸುಚರಿತಂ ವಚೀಸುಚರಿತಂ ಮನೋಸುಚರಿತಂ। ಇದಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ?
ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮಂ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಇದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ।
ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಕರಣೀಯಾನಿ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ದೇಸಿತಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ? ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಂ। ಇದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಅನುಞ್ಞಾತಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚ?
ಕಾಯೇನ ಕುಸಲಂ ಕರೇ, ಅಸ್ಸ ಕಾಯೇನ ಸಂವುತೋ।
ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಹಿತ್ವಾ, ಕಾಯಸುಚರಿತಂ ಚರೇ॥
ದ್ವೀಹಿ ಪಠಮಪದೇಹಿ ಚತುತ್ಥೇನ ಚ ಪದೇನ ಅನುಜಾನಾತಿ। ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಹಿತ್ವಾತಿ ತತಿಯೇನ ಪದೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ। ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೋ ಅಚಿರತಪಾನಾದೋ।
ತತ್ಥಿಮಾ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ
ಸಚೇ ಭಾಯಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಮಾಭಿನನ್ದಿ ಅನಾಗತಂ।
ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಯಥಾ ಛತ್ತಂ, ಕುಸಲಾನಿ ಕಮತ್ಥಕೇ॥
ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾತಿ, ಸಮಾಗತಂ ವಿಚಾಲಯೇ।
ನ ವೋ ದುಕ್ಖಾ ಪಮೋಕ್ಖಾತ್ಥಿ, ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ॥
ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಉಪಾದಾಯ, ಯೋ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಖಜ್ಜತಿ।
ಸುಭಾವಿತತ್ತೇ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಸೋ ಇಮಂ ವಿಜಟಯೇ ಜಟಂ॥
ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು, ಸಮಾಧಿಭಾವಿ ಭಾವಸೇ।
ಕಾಮಂ ಕಾಮಯಮಾನಸ್ಸ, ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ ಸುಗತಿಂ॥
ಹಞ್ಞತೇ ಸಬ್ಬಾ ಮುಚ್ಚೇವ, ನಿಪ್ಪೋಠೇನ್ತೋ ಚತುದ್ದಿಸಾ।
ಯೋ ಕಾಮೇ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಪಾರಿಛತ್ತೋಪಮೇವ ಚ॥
ಯಾನಿ ಕರೋತಿ ಪುರಿಸೋ, ಲೋಕಧಮ್ಮಾ ಪಕಾಸಿತಾ।
ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಪುಞ್ಞಾನಂ, ತತಿಯಂ ಅಞ್ಞಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ॥
ಆದಾನಸ್ಸ ಭಯಂ ಞತ್ವಾ, ಜಾಯತೇ ಜೀಯತೇಪಿ ಚ।
ಕಾಮಾ ಹಿ ಚಿತ್ರಾ ವಿವಿಧಾ, ಅಥ ಲೋಣಸಲ್ಲೋಪಮಂ॥
ನ ಹಿ ಪಾಪಂ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಅಗತೀಹಿ ಚ ಗಚ್ಛತಿ।
ಯಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮಥಙ್ಗತಾನಿ, ತಥೇವ ಪಞ್ಚಞಾಣಿಕೋ॥
ಸತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ಓಮಟ್ಠೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ।
ಯೋ ಪಾಣಮತಿಪಾತೇತಿ, ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಚ॥
ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಖಣಂ ಲದ್ಧಾನ ದುಲ್ಲಭಂ।
ಅಯಸಾವ ಮಲಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ, ಚತೂಸು ಪಟಿಪತ್ತಿಸು॥
ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಅಥ ಗೋಪಾಲಕೋಪಮಂ।
ಸುಖೋ ವಿವೇಕೋ ತುಟ್ಠಸ್ಸ, ವಿತಕ್ಕಾ ಚ ಸುದೇಸಿತಾ॥
ಫೇಣಪಿಣ್ಡೋಪಮಂ ರೂಪಂ, ಬ್ರಹಾ ಉಜು ಪತಾಪವಾ।
ಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಸೇಟ್ಠಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಅನಞ್ಞಾ ತೀಣಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ॥
ಕಾಮೇಸು ಸತ್ತಾ ಕಾಮಸಙ್ಗಸತ್ತಾ, ಅಥ ವಣ್ಣೋ ರಹಸ್ಸವಾ।
ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾತಿ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ ದೇಸಿತಂ॥
ಏಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಞ್ಞೋ, ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿ ಬ್ಯಾಕರೇ।
ಯಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸುಭಾವಿತಾನಿ, ಅಥ ಧಮ್ಮಪದೇಹಿ ಚ॥
ವಚಸಾ ಮನಸಾ ಚೇವ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ।
ಯಾನಿ ಕರೋತಿ ಪುರಿಸೋ, ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ಚ॥
ರೂಪಂ ವೇದಯಿತಂ ಸಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಕಾಸಿತಾ।
ಯೋ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚೇವ ಫಲಾನಿ ಚ॥
ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ವಿಮೋಕ್ಖಾ ತಂ ಹಿ ದೇಸಿತಾ।
ನತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸಮಂ ಪೇಮಂ, ದೇವಾನಂ ಅಸುರಾನ ಚ॥
ಯಂ ಪತ್ತಂ ಯಞ್ಚ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ನನ್ದತಿ ಸೋಚತಿ ನಿಚ್ಚಂ।
ಯೇ ಕೇಚಿ ಭೂತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸತ್ಥಾರೋ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ॥
ಯಞ್ಚ ಕಾಮಸುಖಂ ಲೋಕೇ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಚ ಸುದೇಸಿತಾ।
ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ತಯೋ ಚ ಅಗ್ಗಪತ್ತಿಯೋ॥
ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧು, ಕರಣೀಯಞ್ಚ ದೇಸಿತಂ।
ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಸಮಂ ಪೇಮಂ, ಅರಿಯಾ ತೀಣಿ ಚ ದೇಸಿತಾ॥
ಕಾಯೇನ ಕುಸಲಂ ಅಭಿರತೋ, ವಿನಯಞ್ಚ ಕಾಮಸುಖಂ ಲೋಕೇ।
ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಚ ಸುದೇಸಿತಾ, ದುದ್ದಸಂ ಅನತಂ ಚೇವ ಪರಾಪರಂ ಚ।
ಪೇಟಕೋಪದೇಸೇ ಸಾಸನಪ್ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದುತಿಯಭೂಮಿ ಸಮತ್ತಾ।