ಪಞ್ಚವಗ್ಗೋ
ಕಮ್ಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೪೮೩. ಕಮ್ಮವಗ್ಗೇ ‘‘ಅಸಮ್ಮುಖಾಕತಂ ಸುಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದೂತೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪನ ಸಮ್ಮುಖಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾನಾನತ್ತಸಮ್ಭವತೋ। ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನಾದಯೋ ಹತ್ಥಪಾಸತೋ ಅಪನೀತಮತ್ತೇಪಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾತಿಆದೀಸು ಯಾವತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾ, ತೇ ಆಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಛನ್ದಾರಹಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹಟೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾ ನ ಪಟಿಕ್ಕೋಸನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸಙ್ಘಸಮ್ಮುಖತಾ। ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಯೇನ ವಿನಯೇನ ಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ಸಙ್ಘೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಮುಖತಾ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭೂತಂ ವತ್ಥು। ವಿನಯೋತಿ ಚೋದನಾ ಚೇವ ಸಾರಣಾ ಚ। ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ನಾಮ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಚೇವ ಅನುಸ್ಸಾವನಸಮ್ಪದಾ ಚ। ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಭಾವೋ ಪುಗ್ಗಲಸಮ್ಮುಖತಾ। ಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಪವಾರಣಮಾಸತ್ತಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಕತ್ತಿಕಮಾಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಠಪಿತದಿವಸೋ ಚಾತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಂ ವಾ ಪನ್ನರಸಿಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ದ್ವೇ ಚ ಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯೋತಿ ಪಠಮಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸೂಪಗತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
೪೮೫. ಠಾನಕರಣಾನಿ ಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ಸಿಥಿಲಂ, ತಾನಿಯೇವ ಧನಿತಾನಿ ಅಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ಧನಿತಂ। ದ್ವಿಮತ್ತಕಾಲಂ ದೀಘಂ, ಏಕಮತ್ತಕಾಲಂ ರಸ್ಸಂ। ದಸಧಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಭೇದೋತಿ ಏವಂ ಸಿಥಿಲಾದಿವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪಾದಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ದಸಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಭೇದೋ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಚ। ಸಂಯೋಗೋ ಪರೋ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಂಯೋಗಪರೋ, ನ ಸಂಯೋಗಪರೋ ಅಸಂಯೋಗಪರೋ। ಆಯಸ್ಮತೋ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಥೇರಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ನ ಖಮತೀತಿ ಏತ್ಥ ತ-ಕಾರ ನ-ಕಾರಸಹಿತಾಕಾರೋ ಅಸಂಯೋಗಪರೋ। ಕರಣಾನೀತಿ ಕಣ್ಠಾದೀನಿ।
೪೮೮. ಅನುಕ್ಖಿತ್ತಾ ‘‘ಪಕತತ್ತಾ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅನಿಸ್ಸಾರಿತಾತಿ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಾಪನ್ನಾ। ನ ತೇಸಂ ಛನ್ದೋ ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ವಾ ಏತೀತಿ ತೀಸು ದ್ವೀಸು ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಏಕಸ್ಸ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಆಹಟಾಪಿ ಅನಾಹಟಾವ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೯೫-೪೯೬. ಕಾಯಸಮ್ಭೋಗಸಾಮಗ್ಗೀತಿ ಸಹಸೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿ। ಸೋ ರತೋತಿ ಸುಭೇ ರತೋ। ಸುಟ್ಠು ಓರತೋತಿ ವಾ ಸೋರತೋ। ನಿವಾತವುತ್ತೀತಿ ನೀಚವುತ್ತಿ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಞಾಣೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ। ಯಂ ತಂ ಅವನ್ದಿಯಕಮ್ಮಂ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಮಸ್ಸ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಸ್ಸ ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಮೇವ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ। ಓಸಾರಣನಿಸ್ಸಾರಣಭಣ್ಡುಕಮ್ಮಾದಯೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಉಪಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಜಿಣ್ಣಚೀವರನಟ್ಠಚೀವರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಣಪಲಿಬೋಧಮ್ಪೀತಿ ಇಣಮೇವ ಪಲಿಬೋಧೋ ಇಣಪಲಿಬೋಧೋ, ತಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ತಾದಿಸಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಇಣಾಯಿಕಾ ಪಲಿಬುನ್ಧನ್ತಿ, ತತ್ರುಪ್ಪಾದತೋಪಿ ತಸ್ಸ ಇಣಂ ಸೋಧೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಛತ್ತಂ ವಾ ವೇದಿಕಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವೇದಿಕಾತಿ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ಚತುರಸ್ಸಚಯೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಛತ್ತನ್ತಿ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ವಲಯಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತೋ ಅಗ್ಗಚಯೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಉಪನಿಕ್ಖೇಪತೋತಿ ಚೇತಿಯೇ ನವಕಮ್ಮತ್ತಾಯ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತತೋ, ಚೇತಿಯಸನ್ತಕತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಾ ಕತಿಕಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಪುರಿಮಕತಿಕಾಯ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತೇಹೀತಿ ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಿಕಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತೇಹಿ। ದಸಭಾಗನ್ತಿ ದಸಮಭಾಗಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ। ಮೂಲೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ। ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಖಾದನ್ತೂ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಯಥಾಸುಖಂ ಪರಿಭೋಗೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮಕತಿಕಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ।
ಅನುವಿಚರಿತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಗನ್ತ್ವಾ। ಅಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೇನಾತಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಾ
ಪಚ್ಚಯಂ ಅಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೇನ। ಮೂಲಭಾಗನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ದಸಭಾಗಮತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅಕತಾವಾಸಂ ವಾ ಕತ್ವಾತಿ ತತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಆಯೇನ ಜಗ್ಗಿತಕಾಲೇ ಚ ನ ವಾರೇತಬ್ಬಾತಿ ಜಗ್ಗಿತಾನಂ ಪುಪ್ಫಫಲಭರಿತಕಾಲೇ ನ ವಾರೇತಬ್ಬಾ। ಜಗ್ಗನಕಾಲೇತಿ ಜಗ್ಗಿತುಂ ಆರದ್ಧಕಾಲೇ। ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭೇದೇತಿ ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಠಾನಭೇದೇ।
ಕಮ್ಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಪಞ್ಞತ್ತವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೫೦೦. ಸತ್ತ ‘‘ಕಕುಸನ್ಧಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಅನ್ತರಾ ಕೇನಚಿ ಅಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ’’ತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ
ಪರಿವಾರಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ।
ನಿಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
ಅವಸಾನಗಾಥಾಸು ವಿಭತ್ತದೇಸನನ್ತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೇಹಿ ವಿಭತ್ತದೇಸನಂ ವಿನಯಪಿಟಕನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ।
ತತ್ರಿದನ್ತಿಆದಿ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ಸತ್ಥುಮಹಾಬೋಧಿವಿಭೂಸಿತೋತಿ ಸತ್ಥುನಾ ಪರಿಭುತ್ತಮಹಾಬೋಧಿವಿಭೂಸಿತೋ ಮಣ್ಡಿತೋ, ತಸ್ಸ ಮಹಾವಿಹಾರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಭಾಗೇ ಉತ್ತಮಂ ಯಂ ಪಧಾನಘರನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಪಧಾನಘರನ್ತಿ ತಂನಾಮಕಂ ಪರಿವೇಣಂ। ಸುಚಿಚಾರಿತ್ತಸೀಲೇನ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸೇವಿತನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಪಧಾನಘರವಿಸೇಸನಂ।
ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಧಾನಘರೇ। ಚಾರುಪಾಕಾರಸಞ್ಚಿತನ್ತಿ ಮನಾಪೇನ ಪಾಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಸೀತಚ್ಛಾಯತರೂಪೇತನ್ತಿ ಘನನಿಚಿತಪತ್ತಸಞ್ಛನ್ನಸಾಖಾಪಸಾಖತಾಯ ಸೀತಚ್ಛಾಯೇಹಿ ರುಕ್ಖೇಹಿ ಉಪೇತಂ। ವಿಕಸಿತಕಮಲಕುವಲಯಪುಣ್ಡರೀಕಸೋಗನ್ಧಿಕಾದಿಪುಪ್ಫಸಞ್ಛನ್ನಮಧುರಸೀತಲುದಕಪುಣ್ಣತಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಲಿಲಾಸಯಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಸಲಿಲಾಸಯೋ। ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಸಿರಿಂ ನಾಮ ಥೇರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇದ್ಧಾತಿ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಾದೀಹಿ ಇದ್ಧಾ ಫೀತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ।
ಸಿರಿನಿವಾಸಸ್ಸಾತಿ ಸಿರಿಯಾ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಸ್ಸ। ಜಯಸಂವಚ್ಛರೇತಿ ಜಯಪ್ಪತ್ತಸಂವಚ್ಛರೇ। ಅಯನ್ತಿ ಥೇರಂ ಬುದ್ಧಸಿರಿಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಯಾ ವಿನಯವಣ್ಣನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಅಯಂ। ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಾತಿ ಕುಸಲಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ। ಇದಾನಿ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಾಧಿಗಮಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಂ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ಸಮಾಚಿತನ್ತಿ ಉಪಚಿತಂ। ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ತೇಜೇನ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಾಣಿನೋತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ। ಸದ್ಧಮ್ಮರಸಸೇವಿನೋತಿ ಯಥಾರಹಂ ಬೋಧಿತ್ತಯಾಧಿಗಮವಸೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮರಸಸೇವಿನೋ ಭವನ್ತು। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ನಿಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿಗಮನಕಥಾ
ಏತ್ತಾವತಾ
ವಿನಯೇ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ, ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ವುಡ್ಢಿಯಾ।
ವಣ್ಣನಾ ಯಾ ಸಮಾರದ್ಧಾ, ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾ॥
ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾ।
ತಿಂಸಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇಹಿ, ಗನ್ಥೇಹಿ ಪರಿಮಾಣತೋ॥
ಅಜ್ಝೇಸಿತೋ ನರಿನ್ದೇನ, ಸೋಹಂ ಪರಕ್ಕಮಬಾಹುನಾ।
ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಕಾಮೇನ, ಸಾಸನುಜ್ಜೋತಕಾರಿನಾ॥
ತೇನೇವ ಕಾರಿತೇ ರಮ್ಮೇ, ಪಾಸಾದಸತಮಣ್ಡಿತೇ।
ನಾನಾದುಮಗಣಾಕಿಣ್ಣೇ, ಭಾವನಾಭಿರತಾಲಯೇ॥
ಸೀತಲೂದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ, ವಸಂ ಜೇತವನೇ ಇಮಂ।
ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಅಕಾಸಿಂ ಸುವಿನಿಚ್ಛಯಂ॥
ಯಂ ಸಿದ್ಧಂ ಇಮಿನಾ ಪುಞ್ಞಂ, ಯಂ ಚಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಮಯಾ।
ಏತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ, ದುತಿಯೇ ಅತ್ತಸಮ್ಭವೇ॥
ತಾವತಿಂಸೇ ಪಮೋದೇನ್ತೋ, ಸೀಲಾಚಾರಗುಣೇ ರತೋ।
ಅಲಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಕಾಮೇಸು, ಪತ್ವಾನ ಪಠಮಂ ಫಲಂ॥
ಅನ್ತಿಮೇ
ಲೋಕಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಂ ನಾಥಂ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಹಿತೇ ರತಂ॥
ದಿಸ್ವಾನ ತಸ್ಸ ಧೀರಸ್ಸ, ಸುತ್ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಂ।
ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಫಲಂ ಅಗ್ಗಂ, ಸೋಭೇಯ್ಯಂ ಜಿನಸಾಸನಂ॥
ಸದಾ ರಕ್ಖನ್ತು ರಾಜಾನೋ, ಧಮ್ಮೇನೇವ ಇಮಂ ಪಜಂ।
ನಿರತಾ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇಸು, ಜೋತೇನ್ತು ಜಿನಸಾಸನಂ॥
ಇಮೇ ಚ ಪಾಣಿನೋ ಸಬ್ಬೇ, ಸಬ್ಬದಾ ನಿರುಪದ್ದವಾ।
ನಿಚ್ಚಂ ಕಲ್ಯಾಣಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಪಪ್ಪೋನ್ತು ಅಮತಂ ಪದನ್ತಿ॥
ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ ನಾಮ ವಿನಯಟೀಕಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।