ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ
ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪಅತಿಮೋಕ್ಖಂ ಅತಿಪಮೋಕ್ಖಂ ಅತಿಸೇಟ್ಠಂ ಅತಿಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥೇನ ಏಕವಿಧಮ್ಪಿ ಸೀಲಗನ್ಥಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೯; ೩.೭೫; ವಿಭ॰ ೫೦೮) ಚ ‘‘ಆದಿಮೇತಂ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೫) ಚ ಆದೀಸು ಸೀಲಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ‘‘ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಸ್ವಾಗತಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೧೪೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೨; ೧೦.೩೩) ಗನ್ಥೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ಸೀಲಂ ಯೋ ನಂ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚಯತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹಿ, ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀಹಿ ವಾ ಭಯೇಹೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಗನ್ಥೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಜೋತಕತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ವುತ್ತೋ ವಚನತ್ಥೋ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣೋ ಹೋತಿ।
ತತ್ಥಾಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸಾಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸಾಪಿ, ಗನ್ಥೇ ಹಿ ವಣ್ಣಿತೇ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಣ್ಣಿತೋವ ಹೋತಿ। ತಂ ಪನೇತಂ ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಅಯ್ಯೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಚತೂಹಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದೇಹಿ ವವತ್ಥಿತಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಪಞ್ಚ ಉದ್ದೇಸಾ ನಾಮ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ, ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೋ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸುದ್ದೇಸೋ, ಅನಿಯತುದ್ದೇಸೋ
‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿಆದೀನಂ, ಪದಾನಂ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯಂ।
ಭಿಕ್ಖವೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ ಸುಣನ್ತು ಮೇತಿ॥
ಏತ್ಥ ಹಿ ಸುಣಾತೂತಿಇದಂ ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನಂ। ಮೇತಿ ಯೋ ಸಾವೇತಿ, ತಸ್ಸ ಅತ್ತನಿದ್ದೇಸವಚನಂ। ಭನ್ತೇತಿ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ। ಸಙ್ಘೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹವಚನಂ। ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ಪಠಮಂ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ। ಭಗವತಾ ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೇನ ರಾಜಗಹೇ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸತಿ, ತೇನ ಸಚೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ನವಕತರೋ ಹೋತಿ, ಪಾಳಿಯಂ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೪) ಆಗತನಯೇನೇವ ‘‘ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ವಾ ಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ ‘‘ಥೇರಾಧಿಕಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿವಚನತೋ (ಮಹಾವ॰ ೧೫೪), ನವಕತರೋ ವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೋ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖು ಬ್ಯತ್ತೋ ಪಟಿಬಲೋ, ತಸ್ಸಾಧೇಯ್ಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿವಚನತೋ (ಮಹಾವ॰ ೧೫೫)।
‘‘ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೋ ವುತ್ತೋ, ಅಥ ಖೋ ಸೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಙ್ಘೋ, ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋ ಚಾತಿ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಙ್ಘೋತಿ ಅಟ್ಠ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಭಿಕ್ಖುಸಮೂಹೋ, ಸೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಚತುವಗ್ಗೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಪವಾರಣಅಬ್ಭಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ದಸವಗ್ಗೇನ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ।ಸೋ ಪನ ಚತುವಗ್ಗಾದಿನಾ ಸಙ್ಘೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಊನಕತರೇನ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಅತಿರೇಕೇನ ಪನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಚತುವಗ್ಗಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।
ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋತಿ ಅಜ್ಜ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ, ಏತೇನ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪನ್ನರಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ದಿವಸವಸೇನ ಹಿ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ ಪನ್ನರಸಿಕೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥೋತಿ, ಏವಂ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹವಸ್ಸಾನಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖೇಸು ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ಛ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾ, ಅವಸೇಸಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪನ್ನರಸಿಕಾತಿ ಏವಂ ಏಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಚತುವೀಸತಿ ಉಪೋಸಥಾ, ಇದಂ ತಾವ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತಂ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಕಿಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸೇ ವಾ ಪನ್ನರಸೇ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೬) ವಚನತೋ ಪನ ‘‘ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಆವಾಸಿಕಾನಂ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಮಹಾವ॰ ೧೭೮) ಚ ತಥಾರೂಪಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚಾತುದ್ದಸೇ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ವಾ, ತೇಸಂಯೇವ ಸಚೇ ಭಣ್ಡನಕಾರಕೇಹಿ ಉಪದ್ದುತಾ ಪವಾರಣಂ ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಿ, ಅಥ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೋ ವಾ, ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ವಾ, ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ಏವಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಪವಾರಣಾದಿವಸಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತಮೇವ। ತಥಾರೂಪಪಚ್ಚಯೇ ಪನ ಸತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾನಂ ಪುರಿಮೇಸು ಚಾತುದ್ದಸೇಸುಪಿ ಪವಾರಣಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಯದಾ ಪನ ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೪೫೧) ಆಗತನಯೇನ ಭಿನ್ನೇ ಸಙ್ಘೇ ಓಸಾರಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘೋ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ವೂಪಸಮಾಯ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಕರೋತಿ, ತದಾ ‘‘ತಾವದೇವ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೪೭೫) ವಚನತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಚಾತುದ್ದಸಪನ್ನರಸೇ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ದಿವಸೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಕತ್ತಿಕಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಅಯಮೇವ ಸಾಮಗ್ಗಿಪವಾರಣಾದಿವಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ದಿವಸೇಸು ‘‘ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ’’ತಿವಚನೇನ
ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪತ್ತೋ ಕಾಲೋ ಇಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪತ್ತಕಾಲಂ, ಪತ್ತಕಾಲಮೇವ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ। ತದೇತಂ ಇಧ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಯಥಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ –
‘‘ಉಪೋಸಥೋ ಯಾವತಿಕಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾ,
ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ।
ವಜ್ಜನೀಯಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲಾ ತಸ್ಮಿಂ ನ ಹೋನ್ತಿ,
‘ಪತ್ತಕಲ್ಲ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೬೮)।
ತತ್ಥ ಉಪೋಸಥೋತಿ ತೀಸು ಉಪೋಸಥದಿವಸೇಸು ಅಞ್ಞತರಉಪೋಸಥದಿವಸೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನಾಸತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಕರೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೮೩)।
ಯಾವತಿಕಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪತ್ತಾ ಯುತ್ತಾ ಅನುರೂಪಾ, ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಕತತ್ತಾ, ತೇ ಚ ಖೋ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಏಕಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಾ।
ಸೀಮಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಬದ್ಧಸೀಮಾ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಏಕಾದಸ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಬದ್ಧಸೀಮಾ ನಾಮ, ‘‘ಅತಿಖುದ್ದಕಾ, ಅತಿಮಹತೀ, ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ, ಛಾಯಾನಿಮಿತ್ತಾ, ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ಬಹಿಸೀಮೇ ಠಿತಾ ಸಮ್ಮತಾ, ನದಿಯಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಮುದ್ದೇ ಸಮ್ಮತಾ, ಜಾತಸ್ಸರೇ ಸಮ್ಮತಾ, ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತೇನ ಸಮ್ಮತಾ, ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇನ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ ಇಮಾ ಹಿ ‘‘ಏಕಾದಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸೀಮತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೮೬) ವಚನತೋ ಏಕಾದಸ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಅತಿಖುದ್ದಕಾ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅತಿಮಹತೀ ನಾಮ ಯಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತೇನಾಪಿ ತಿಯೋಜನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ। ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಅಘಟಿತನಿಮಿತ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಪುಬ್ಬಕಿತ್ತಿತಂ ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗಂ ತಚಸಾರರುಕ್ಖಂ ವಾ ಖಾಣುಕಂ ವಾ ಪಂಸುಪುಞ್ಜವಾಲುಕಪುಞ್ಜಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ। ಛಾಯಾನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ। ಬಹಿಸೀಮೇ ಠಿತಸಮ್ಮತಾ ನಾಮ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಬಹಿಠಿತೇನ ಸಮ್ಮತಾ। ನದಿಯಾ ಸಮುದ್ದೇ ಜಾತಸ್ಸರೇ ಸಮ್ಮತಾ ನಾಮ ಏತೇಸು ನದಿಆದೀಸು ಸಮ್ಮತಾ। ಸಾ ಹಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನದೀ ಅಸೀಮಾ, ಸಬ್ಬೋ ಸಮುದ್ದೋ ಅಸೀಮೋ, ಸಬ್ಬೋ ಜಾತಸ್ಸರೋ ಅಸೀಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೪೭) ವಚನತೋ ಅಸಮ್ಮತಾವ ಹೋತಿ। ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತೇನ ಸಮ್ಮತಾ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಸೀಮಾಯ ಪರೇಸಂ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತೇನ ಸಮ್ಮತಾ। ಸಚೇ ಹಿ ಪೋರಾಣಕಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಅಮ್ಬೋ ಚೇವ ಜಮ್ಬೂ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ರುಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠವಿಟಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸು ಅಮ್ಬಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಜಮ್ಬೂ, ವಿಹಾರಸೀಮಾ ಚ ಜಮ್ಬುಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಅಮ್ಬಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಬದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ವಿಹಾರೇ ಕತೇ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ಅಮ್ಬಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಜಮ್ಬುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಭಿನ್ನಾ ಹೋತಿ। ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇನ ಸಮ್ಮತಾ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಸೀಮಾಯ ಪರೇಸಂ ಸೀಮಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇನ ಸಮ್ಮತಾ। ಸಚೇ ಹಿ ಪರೇಸಂ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ಸಕಲಂ ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪದೇಸಂ ವಾ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ, ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಇಮಾ ಏಕಾದಸ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ।
ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಯುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಾಸಾಣನಿಮಿತ್ತಂ, ವನನಿಮಿತ್ತಂ, ರುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತಂ, ಮಗ್ಗನಿಮಿತ್ತಂ, ವಮ್ಮಿಕನಿಮಿತ್ತಂ, ನದಿನಿಮಿತ್ತಂ, ಉದಕನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ನಿಮಿತ್ತೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ಪಬ್ಬತೋ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದ್ಧಂ ನಿಮಿತ್ತುಪಗೋ, ತತೋ ಓಮಕತರೋ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪಾಸಾಣನಿಮಿತ್ತೇ ಅಯೋಗುಳಮ್ಪಿ ಪಾಸಾಣಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪಾಸಾಣೋ ಉಕ್ಕಂಸವಸೇನ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಓಮಕತರಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವನನಿಮಿತ್ತೇ ಅನ್ತೋಸಾರೇಹಿ ವಾ ಅನ್ತೋಸಾರಮಿಸ್ಸಕೇಹಿ ವಾ ರುಕ್ಖೇಹಿ ಚತುಪಞ್ಚರುಕ್ಖಮತ್ತಮ್ಪಿ ವನಂ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಂ, ತತೋ ಊನಕತರಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ರುಕ್ಖೋ ಜೀವನ್ತೋಯೇವ ಅನ್ತೋಸಾರೋ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಅನ್ತಮಸೋ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲೋ, ಪರಿಣಾಹತೋ ಸೂಚಿದಣ್ಡಕಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗೋ, ತತೋ ಓಮಕತರೋ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಮಗ್ಗೋ ಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ ವಾ ಹೋತು ಸಕಟಮಗ್ಗೋ ವಾ, ಯೋ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಾನಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾದಿಸೋ ಜಙ್ಘಸತ್ಥಸಕಟಸತ್ಥೇಹಿ ವಲಞ್ಜಿಯಮಾನೋಯೇವ ನಿಮಿತ್ತುಪಗೋ, ಅವಲಞ್ಜಿತೋ ವಮ್ಮಿಕೋ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ತಂದಿವಸಂಜಾತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲುಬ್ಬೇಧೋ ಗೋವಿಸಾಣಮತ್ತೋಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ ನಿಮಿತ್ತುಪಗೋ, ತತೋ ಓಮಕತರೋ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಯಂ ಪನ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಲಕ್ಖಣೇ ನದಿಂ ವಕ್ಖಾಮ, ಸಾ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾ, ಅಞ್ಞಾ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಉದಕಂ ಯಂ ಅಸನ್ದಮಾನಂ ಆವಾಟಪೋಕ್ಖರಣೀತಳಾಕಜಾತಸ್ಸರಲೋಣಿಸಮುದ್ದಾದೀಸು ಠಿತಂ, ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಪಥವಿಯಂ ಖಣಿತೇ ಆವಾಟಕೇ ಘಟೇಹಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪೂರಿತಮ್ಪಿ ಯಾವ ಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಣ್ಠಮಾನಕಂ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಂ, ಇತರಂ ಸನ್ದಮಾನಂ ವಾ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಂ ಅತಿಟ್ಠನ್ತಂ ವಾ ಭಾಜನಗತಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ।
ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತೂಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಯಾವತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ವಾ ನದಿಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ ಅನೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ವಾ ಕತ್ವಾ ಛನ್ದಂ ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ।
ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಯಾವತಾ ಸಮನ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತಾ ಕಿತ್ತಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೯) ನಯೇನ ವುತ್ತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಮ್ಮತಾ। ಏವಂ ಏಕಾದಸ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ‘‘ಬದ್ಧಸೀಮಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಖಣ್ಡಸೀಮಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಸೀಮಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಪಭೇದೋ।
ಅಬದ್ಧಸೀಮಾ ಪನ ಗಾಮಸೀಮಾ, ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಾ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾತಿ ತಿವಿಧಾ। ತತ್ಥ ಯಾವತಾ ಏಕಂ ಗಾಮಕ್ಖೇತ್ತಂ, ಅಯಂ ಗಾಮಸೀಮಾ ನಾಮ। ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಾ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಅಗಾಮಕಂ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಂ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಆದೀಸು ವಾ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ ವಾ ಮಚ್ಛಬನ್ಧಾನಂ ಅಗಮನಪಥೇಸು ದೀಪಕೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಾನಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಕಾಲೇ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸಂ ಅನುದಸಾಹಂ ಅನುಪಞ್ಚಾಹಂ ನದೀ ನಾಮ। ಸಮುದ್ದೋ ಪಾಕಟೋಯೇವ। ಯೋ ಪನ ಕೇನಚಿ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋ ಸಯಂಜಾತೋ ಸೋಬ್ಭೋ ಸಮನ್ತತೋ ಆಗತೇನ ಉದಕೇನ ಜಾತಸ್ಸರೋ ನಾಮ। ಯೋಪಿ ನದಿಂ ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕೇನ ಖತೋ ಸೋಬ್ಭೋ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಜಾತಸ್ಸರೋಯೇವ।
ಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾತಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ, ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅಕ್ಖಧುತ್ತಾ ದಾರುಗುಳಂ ಖಿಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಉದಕಂ ವಾ ವಾಲುಕಂ ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಪುರಿಸೇನ ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ, ತತ್ಥ ಯತ್ಥ ಏವಂ ಖಿತ್ತಂ ಉದಕಂ ವಾ ವಾಲುಕಂ ವಾ ಪತತಿ, ಅಯಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮ।
ಅಯಂ ತತ್ಥ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ ಏಕೂಪೋಸಥಾತಿ ಅಯಂ ತೇಸು ನದಿಆದೀಸು ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಸೀಮಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ ಚೇವ ಏಕೂಪೋಸಥಾ ಚ, ಅಯಂ ಪನ ಏತೇಸಂ ನದಿಆದೀನಂ ಅನ್ತೋಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಬಹಿ। ತಸ್ಮಾ ನದಿಯಾ ವಾ ಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ ಯತ್ತಕಂ ಪದೇಸಂ ಪಕತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ ಚತೂಸು ಮಾಸೇಸು ಉದಕಂ ಓತ್ಥರತಿ, ಸಮುದ್ದೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಹನ್ತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿ, ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತಿ ಇಮಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾಬದ್ಧಸೀಮಾವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಸೀಮಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇ ಚ ಖೋ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಏಕಸೀಮಾಯಂ
ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾದಿನಾ ಸಭಾಗವತ್ಥುನಾ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವರೂಪಾ ವತ್ಥುಸಭಾಗಾ ‘‘ಸಭಾಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ವಿಕಾಲಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪನ್ನಂ ಪನ ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗಂ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ಸತಿ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಾಮನ್ತಾ ಆವಾಸಾ ಸಜ್ಜುಕಂ ಪಾಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಗಚ್ಛಾವುಸೋ, ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛ, ಮಯಂ ತೇ ಸನ್ತಿಕೇ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ, ಏವಞ್ಚೇತಂ ಲಭೇಥ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ, ನೋ ಚೇ ಲಭೇಥ, ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಯದಾ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸುದ್ಧಂ ಅನಾಪತ್ತಿಕಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೭೧) ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನ ವೇಮತಿಕೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ವೇಮತಿಕೋ, ಯದಾ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ತಂ ಸಭಾಗಂ ಆಪತ್ತಿಂ ದೇಸೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸೇತಿ, ದೇಸಿತಾ ಸುದೇಸಿತಾವ। ಅಞ್ಞಂ ಪನ ದೇಸನಾಪಚ್ಚಯಾ ದೇಸಕೋ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಚಾತಿ ಉಭೋಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ನಾನಾವತ್ಥುಕಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಂ
ವಜ್ಜನೀಯಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲಾ ತಸ್ಮಿಂ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಗಹಟ್ಠಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋತಿ ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ತಿತ್ಥಿಯಾ ಗಹಟ್ಠೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಏತೇಪಿ ಹಿ ವಜ್ಜನೀಯಾ ನಾಮ। ಏವಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿಇಮಿನಾ ಯೇ ತೇ ಅಪರೇಪಿ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾ ಸಙ್ಘೇ ಉಪೋಸಥೋ, ಗಣೇ ಉಪೋಸಥೋ, ಪುಗ್ಗಲೇ ಉಪೋಸಥೋತಿ, ಏವಂ ಕಾರಕವಸೇನ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಇತರೇ ದ್ವೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘೇ ಉಪೋಸಥಮೇವ ದೀಪೇತಿ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾತಿಇಮಿನಾ ಯೇ ತೇ ಅಪರೇಪಿ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾ ಸುತ್ತುದ್ದೇಸೋ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಉಪೋಸಥೋತಿ, ಏವಂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರವಸೇನ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಇತರೇ ದ್ವೇ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸುತ್ತುದ್ದೇಸಮೇವ ದೀಪೇತಿ। ಸುತ್ತುದ್ದೇಸೋ ನಾಮ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ದುವಿಧೋ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಚ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಚ। ತತ್ಥ
‘‘ಖನ್ತೀ
‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ…ಪೇ॰…॥
‘‘ಅನೂಪವಾದೋ ಅನೂಪಘಾತೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೪, ೧೮೩, ೧೮೫)
ಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ, ತಂ ಬುದ್ಧಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಸಾವಕಾ। ‘‘ಸುಣಾತು ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ, ತಂ ಸಾವಕಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾ। ಇದಮೇವ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।
ಯೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ತಾವ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕೇ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಞ್ಚ ಆರೋಚನವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕರೀಯತಿ, ಸೋಪಿ ಪವಾರಿತಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪವಾರಿತಾನಞ್ಚ ಸನ್ತಿಕೇ ಕರಣವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತೇನ ವಾ ಅನುಪಗತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ ಪನ ಪವಾರಿತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತೇನ ವಾ ಅನುಪಗತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ’ತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಠಪೇತ್ವಾ ಚ ಪನ ಪವಾರಣಾದಿವಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಆವಾಸಿಕೇಹಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಅವುಟ್ಠಿತಾಯ ವಾ ಏಕಚ್ಚಾಯ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ವಾ ಸಬ್ಬಾಯ ವಾ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಯೇ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಸಮಾ ವಾ ಥೋಕತರಾ ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಹಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಾ। ಯೋ ಪನಾಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆರೋಚನವಸೇನ ಕರೀಯತಿ, ಸೋ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಚ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಚ ಕರಣವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ತಯೋ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ, ತೇಸು ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ಏಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ವಾ ವತ್ವಾ ‘‘ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಮಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಞತ್ತಿಯಾ ಠಪಿತಾಯ ಥೇರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ’ತಿ ಮಂ ಧಾರೇಥಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೮) ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಇತರೇಹಿ ‘‘ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಏವಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಯತ್ಥ ಪನ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ, ತತ್ರ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ।
ಸಚೇ ಪನ ಏಕೋವ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಕರಣೀಯಂ ಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅನಾಗಮನಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಉಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ವಾ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥೋತಿ ಏವಂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರವಸೇನ ತಯೋ ಉಪೋಸಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತ್ತಾವತಾ ನವ ಉಪೋಸಥಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ದಿವಸವಸೇನ ಪನ್ನರಸಿಕೋ, ಕಾರಕವಸೇನ ಸಙ್ಘುಪೋಸಥೋ, ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರವಸೇನ ಸುತ್ತುದ್ದೇಸೋತಿ ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಉಪೋಸಥೋ ಇಧ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಉಪೋಸಥಂ ಅಕತ್ವಾ ತದಹುಪೋಸಥೇ ಅಞ್ಞಂ ಅಭಿಕ್ಖುಕಂ ನಾನಾಸಂವಾಸಕೇಹಿ ವಾ ಸಭಿಕ್ಖುಕಂ ಆವಾಸಂ ವಾ ಅನಾವಾಸಂ ವಾ ವಾಸತ್ಥಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘೇನ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನ್ತರಾಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತಿ।
ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ
‘‘ಸಮ್ಮಜ್ಜನೀ ಪದೀಪೋ ಚ, ಉದಕಂ ಆಸನೇನ ಚ।
ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಏತಾನಿ, ‘ಪುಬ್ಬಕರಣ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥
‘‘ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉತುಕ್ಖಾನಂ, ಭಿಕ್ಖುಗಣನಾ ಚ ಓವಾದೋ।
ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಏತಾನಿ, ‘ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೬೮)।
ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಕಿಂ ತಂ ಕತನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಅಗಿಲಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಂ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ, ಪದೀಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಕರೋನ್ತೋ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಥೇರೇನಾಪಿ ಪತಿರೂಪಂ ಞತ್ವಾ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬಂ।
ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಬಹಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೇನ ಸನ್ನಿಪತಿತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಅದೇನ್ತೇನ ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ನಾಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಯಮೇವ ಸನ್ನಿಪತಿತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ನಾರೋಚೇತಿ, ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಉಪಗತಮತ್ತೇಯೇವ ಆಗತಾ ಹೋತಿ।
ಉತುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಗಣನಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಣನಾ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಭಯಂ ಕತ್ವಾವ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಓವಾದೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದೋ। ನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಯಾಚಿತಂ ಓವಾದಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಹಿ ‘‘ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪುನ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ, ಅಯ್ಯ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ
ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇನಾಪಿ ತಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಪೇಸೇತಬ್ಬಾ, ಗಚ್ಛಥ, ಅಯ್ಯಾ, ಪುಚ್ಛಥ ‘‘ಕಿಂ, ಅಯ್ಯ, ಲಭತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ, ತಾಹಿ ‘‘ಸಾಧು, ಅಯ್ಯೇ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಕಿಂ, ಅಯ್ಯ, ಲಭತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ। ತೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ
ತತ್ರಾಯಂ
‘‘ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉತುಕ್ಖಾನಂ
ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಏತಾನಿ, ‘ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥
ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಂ ಆರೋಚೇಥ, ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಇದಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಆರೋಚನಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾಪತ್ತಿಕೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸೋತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಸುಣೇಯ್ಯ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೩೮೬) ಹಿ ವಚನತೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸೋತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಸನ್ಧಿಯತೀತಿ। ವುಚ್ಚತೇ, ವಚನಮತ್ತಮೇವೇತಂ ನ ಸನ್ಧಿಯತಿ, ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಸಮೇತಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ, ಗಣಸ್ಸ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಇದಞ್ಹೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಮೇವೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
ತಂ ಸಬ್ಬೇವ ಸನ್ತಾ ಸಾಧುಕಂ ಸುಣೋಮ ಮನಸಿ ಕರೋಮಾತಿ ನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಸಬ್ಬೇವ ಸನ್ತಾತಿ ಯಾವತಿಕಾ ತಸ್ಸಾ ಪರಿಸಾಯ ಥೇರಾ ಚ ನವಾ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ। ಸಾಧುಕಂ ಸುಣೋಮಾತಿ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಸೋತದ್ವಾರವಸೇನ ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಾಮ। ಮನಸಿ ಕರೋಮಾತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇಯ್ಯಾಮ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸುಣೋಥ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿಇಮಿನಾ ಪನ ನ ಸಮೇತಿ। ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸೇತಂ ಉಪೋಸಥಕರಣಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಚ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನೋವ, ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ‘‘ಸುಣೋಮ ಮನಸಿ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಇದಮೇವ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ।
ಇದಾನಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಆರೋಚನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ಛನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಆಪನ್ನಾಪತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯ। ಆಪತ್ತಿಞ್ಹಿ
ಕಥಂ ಅಲಜ್ಜಿತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ।
ವುತ್ತಮ್ಪಿ
‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಗೂಹತಿ।
ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ, ಏದಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ॥ (ಪರಿ॰ ೩೫೯)।
ಕಥಂ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಅಞ್ಞಾಣಪುಗ್ಗಲೋ ಹಿ ಮನ್ದೋ ಮೋಮೂಹೋ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ವಿರಾಧೇತಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ।
ಕಥಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪ್ಪಕತತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ
ಕಥಂ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಅಚ್ಛಮಂಸಂ ‘‘ಸೂಕರಮಂಸ’’ನ್ತಿ ಖಾದತಿ, ವಿಕಾಲೇ ಕಾಲಸಞ್ಞಾಯ ಭುಞ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ।
ಕಥಂ ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಸೂಕರಮಂಸಂ ‘‘ಅಚ್ಛಮಂಸ’’ನ್ತಿ ಖಾದತಿ, ಕಾಲೇ ವಿಕಾಲಸಞ್ಞಾಯ ಭುಞ್ಜತಿ, ಏವಂ ಕಪ್ಪಿಯೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಞ್ಞಿತಾಯ ಆಪಜ್ಜತಿ।
ಕಥಂ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾ ಆಪಜ್ಜತಿ? ಸಹಸೇಯ್ಯಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಾದೀನಿ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ಛನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಆಕಾರೇನ ಆಪನ್ನಾ ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ಆಪತ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಾ ನವಸ್ಸ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ದೇಸೇತು ವಾ ಪಕಾಸೇತು ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ಪನ ಏವಂ ಅನಾಪನ್ನಾ ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಾ’’ತಿ ವೇದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾಪಿ ಹಿ ಕಾರಣೇನ ಅಹಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೇ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಯಥಾ ಖೋ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಪುಟ್ಠಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾ ಏಕೇನೇಕೋ ಪುಟ್ಠೋ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ಯಥಾ ಏಕೇನೇಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಮಂ ಏಸ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಏವಮೇವಂ ಏವರೂಪಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ತಾವ ಆಚರಿಯಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಏವಮೇವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾಯ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾಯ ಯದೇತಂ ‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯ, ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ವೇದಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಸಾವಿತಂ, ತಂ ಏಕಮೇಕೇನ ‘ಮಂ ಏಸ ಪುಚ್ಛತೀ’ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದತೋ। ಅನುಸ್ಸಾವನಞ್ಹಿ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಅಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ ‘‘ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೭೨; ಚೂಳವ॰ ೩) ವಿಯ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋಪಿ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋಪಿ ಭಿನ್ನಂ, ತೇನಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸಾವನತ್ತಯಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಯದಿ ಚೇತಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸ್ಸಾವನಂ ಸಿಯಾ, ನಿದಾನುದ್ದೇಸೇ ಅನಿಟ್ಠಿತೇಪಿ ಆಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ। ನ ಚ ಯುತ್ತಂ ಅನಾಪತ್ತಿಕ್ಖೇತ್ತೇ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ।
ಅಪರೇ ‘‘ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿಪದಸ್ಸ ಅನುಸಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ‘‘ಯಾವತತಿಯ’’ನ್ತಿಇದಂ ಉಪರಿ ಉದ್ದೇಸಾವಸಾನೇ ‘‘ಕಚ್ಚಿತ್ಥ ಪರಿಸುದ್ಧಾ…ಪೇ॰… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹು। ತಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಯುತ್ತೀನಂ ಅಭಾವತೋ। ಇದಞ್ಹಿ ಪದಂ ಕೇಚಿ ‘‘ಅನುಸಾವೇತ’’ನ್ತಿ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ‘‘ಅನುಸಾವೇತ’’ನ್ತಿ, ತಂ ಉಭಯಂ ವಾಪಿ ಅತೀತಕಾಲಮೇವ ದೀಪೇತಿ, ನ ಅನಾಗತಂ। ಯದಿ ಚಸ್ಸ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ
ತದೇತಂ ಯಥಾ ಅನುಸಾವಿತಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಪನೇತಂ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಅವಸಾನೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ನಿದಾನಾವಸಾನೇ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ। ಏವಞ್ಹಿ ನಿದಾನಂ ಸುಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ದುಉದ್ದಿಟ್ಠಂ। ಇಮಮೇವ ಚ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ
ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ಅಸ್ಸ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚ ಖೋ ಪನ ನ ಮುಸಾವಾದಲಕ್ಖಣೇನ, ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಕಿಂ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೫) ಇಮಿನಾ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಅನಾಲಪನ್ತೋ ಮನುಜೇನ ಕೇನಚಿ,
ವಾಚಾಗಿರಂ ನೋ ಚ ಪರೇ ಭಣೇಯ್ಯ।
ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾಚಸಿಕಂ, ನ ಕಾಯಿಕಂ,
ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾ’’ತಿ॥ (ಪರಿ॰ ೪೭೯)।
ಅನ್ತರಾಯಿಕೋತಿ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಅನಾವಿಕರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಸರಮಾನೇನಾತಿ ಅತ್ತನಿ ಸನ್ತಿಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಜಾನನ್ತೇನ। ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೇನಾತಿ ವುಟ್ಠಾತುಕಾಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝಿತುಕಾಮೇನ। ಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತೀತಿ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅವುಟ್ಠಿತಾ ಆಪತ್ತಿ। ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ, ಅನ್ತಮಸೋ ಅನನ್ತರಸ್ಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ‘‘ಅಹಂ, ಆವುಸೋ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀತಿಏತ್ಥ ಆವಿಕತಾತಿ ಆವಿಕತಾಯ, ಪಕಾಸಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಲಜ್ಜಿತಾತಿಆದೀಸು (ಪರಿ॰ ೨೯೫) ವಿಯ ಹಿ ಇದಮ್ಪಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾನಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸುಖಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಇತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾಯ
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।