ಮಹಾವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೧. ಮಹಾಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಬೋಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
ಯಂ
ತಸ್ಮಾ ಅಪುಬ್ಬಂ ವಿನಯತ್ಥಮೇವ, ವಕ್ಖಾಮಿ ಸಙ್ಖೇಪಗಹಣತ್ಥಂ॥
ತತ್ಥ ಕೇನಟ್ಠೇನಾಯಂ ಖನ್ಧಕೋತಿ? ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮೂಹತ್ತಾ ವಿಭಙ್ಗೋ ವಿಯ। ತೇ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ಖನ್ಧಾನಂ ಪಕಾಸನತೋ ದೀಪನತೋ। ಖನ್ಧಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿವಿನಯಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ, ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀನಿ ಹಿ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಞ್ಚ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಕಾಸನತೋ ವಣ್ಣನತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕಾದಯೋ ವೀಸತಿ ‘‘ಖನ್ಧಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಅವಸಾನೇ ದ್ವೇ ತಂಸದಿಸತ್ತಾ ವೇಲಾಯ ಸದಿಸತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ ವೇಲಾತಿ ವಚನಂ ವಿಯ। ಅಪಿಚ ಭಾಗರಾಸತ್ಥತಾಪೇತ್ಥ ಯುಜ್ಜತೇ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಭಾಗತೋ ಚ ರಾಸಿತೋ ಚ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ। ಕಿಂ ಪನೇತೇಸಂ ಖನ್ಧಕಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಕಾರಣನ್ತಿ? ನಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತೇಸುಪಿ ತಪ್ಪಸಙ್ಗಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ। ಅಥ ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ ಸಾಸನಪ್ಪವೇಸನಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಙ್ಗಹಕೋ ಮಹಾಖನ್ಧಕೋ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ। ಕೇನಾತಿ
ಖನ್ಧಕೋವಿದಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾಗರಾಸಟ್ಠೇನ ನೇಸಂ ಖನ್ಧತ್ಥಕೋವಿದಾ, ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾರಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸಂ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥಾನಂ ಪದಾನಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ವಿಸೇಸಿತನ್ತಿ? ತತೋ ಸೇಸಭಾಗಾ ಯುತ್ತಾ। ಮಾತಿಕಾಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಾಮ ಅವುತ್ತೇಸು ಉಹಾಪೋಹಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
೧. ಉರುವೇಲಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಾಲಿಕರಾಸಿವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಕೋ ಗಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ತಥಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನಜ್ಜಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾಲಿಕರಾಸಿಮ್ಹಿ ವಿಹರತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಉರುವೇಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸೀತಿ ಯೇನ ಉರುವೇಲಸೇನಾನಿಗಮೋ’’ತಿಆದಿವಚನವಿರೋಧೋ ಚ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಮೂಲಕಾರಣಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ। ತತ್ಥ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ನಿಗಮನವಚನಂ। ತಂ ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಚೇ? ಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಯಥಾವುತ್ತಪದತ್ಥಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ‘‘ಸೋ ಪನ ಗಾಮೋ ತದುಪಚಾರೇನ ಏವಂ ನಾಮಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಪನ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಸ ‘‘ಉರುವೇಲಾ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಾಲಿಕರಾಸಿಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಸಮೀಪಗಾಮಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ। ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ನ ಇಧ ಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಆಹ ಗೋಚರಗಾಮಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ತಂ ಗಾಮಂ ಗೋಚರಂ ಕತ್ವಾ ತದಾ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ವಾಲಿಕರಾಸಿಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಿಹಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಗಾಮತೋ ದೂರತರೇ ಅರಞ್ಞೇ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿದೀಪನೇನ ದುತಿಯುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನನಿಯಮಂ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಕಾಸಿ ಥೇರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪದತ್ತಯವಚನಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ನದನ್ತಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನದೀ। ನೇಲಞ್ಜಲಾಯಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಲ-ಕಾರಸ್ಸ ರ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನೇರಞ್ಜರಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕದ್ದಮಸೇವಾಲವಿರಹಿತತ್ತಾ ನಿದ್ದೋಸಜಲಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ನೀಲಜಲಾಯಾತಿ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಮೇವ ವಾ ಏತಂ।
ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ತದೇವ ದಸ್ಸಿತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ, ‘‘ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಚ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣಂ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವತ್ತುಕಾಮತಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ವುತ್ತಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಞಾಣಸ್ಸಪಿ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಭಗವತೋ ಆದಿಮಗ್ಗತ್ತಯವಚನಸ್ಸ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಾಭಾವಾ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಮೇವ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನ ಭಗವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋತಿ ಸಮಯನ್ತರಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಚತೂಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಆದಿತ್ತಯಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಭವೇನ ಬೋಧಿಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧಿತೋ। ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೯ ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ) ವಚನತೋ ಫಲಹೇತುಕೋ ಫಲಜನಕೋ ರುಕ್ಖೋ ಫಲರುಕ್ಖೋತಿ ವಿಯ ಬೋಧಿಹೇತುರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಕೇವಲಂ ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧೀ’’ತಿ ಪರತೋ ವುತ್ತಂ। ನಿಗ್ರೋಧಾದಿರುಕ್ಖತೋ ಅಸ್ಸ ವಿಸೇಸನವಚನಂ ಪನ ತದಞ್ಞಬೋಧಿಮೂಲಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ। ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಕುಸಲಮೂಲತ್ತಾ ಬೋಧಿ ಚ ತಂ ಮೂಲಞ್ಚಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಲಭೇಯ್ಯ। ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನಿಸೀದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧದಿವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾಹಂ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಏಕ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುಯೋಗಾನುರೂಪಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಅನನ್ತರಿಯಭಾವಂ ಅಥಸ್ಸ ಅಕೋಪಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಮುತ್ತಿಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಮುತ್ತಿಯಂ ವಾ ಸುಖನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಮುತ್ತಿ ಏವ ಅನುಜಙ್ಘನಟ್ಠೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖನ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ, ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅನುಭವನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ। ವೇನೇಯ್ಯಕಾಲಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ, ನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಸಙ್ಗೇನ।
ಅಥ ಖೋತಿ ಅಧಿಕಾರನ್ತರಾರಮ್ಭೇ ನಿಪಾತದ್ವಯಂ। ತೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದಯಮಾನೋ ನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಾಕಾಸಿ, ಕಿನ್ತು ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಂ ಯಾಮನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತೇನ ತಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪನಾನತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪವತ್ತಿಮತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಪಠಮಭಾವಾಯ, ಪಟಿಲೋಮಮನಸಿಕರಣಂ ಪನ ಅನುಲೋಮೇ ಪಚ್ಚಯಾನಂ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ತಥಾಭಾವಸಾಧನತ್ಥಂ। ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏವ ನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾ ಫಲನ್ತಿ ದೀಪನತೋ। ತಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಅನುಲೋಮಮನಸಿಕರಣಂ ಕಾರಣನಿರೋಧಾ ಫಲನಿರೋಧಸಾಧನತ್ಥಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅನುಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಿರೋಧಮತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಯತೋ ಖಯಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅವೇದೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅನುಲೋಮೋ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಕಿಚ್ಚತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಸಯತೋ ಚ ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ।
ತತ್ಥಾಹ – ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಾಕಾಸೀ’’ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ಪಟಿಲೋಮಾಪದೇಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಭವಿತುಮರಹತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ, ತದತ್ಥಜಾನನತೋ। ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಹಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ। ಅನುಲೋಮತೋ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಚ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಾಕಾಸೀತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮಪ್ಪಸಙ್ಗಾಪತ್ತಿಯೇವಾಪಜ್ಜತಿ। ಪಟಿಲೋಮೇ ಚ ಪನೇತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕ್ಕಮನಿಯಮೋ ಅನುಲೋಮೇ ಅನುಕ್ಕಮನಿಯಮತೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮೋ ನಾಮ ಅಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧೋ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ, ಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತುಪಗಮನೇನ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಭಿಮುಖಭಾವದೀಪನತೋ ಪಾಳಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧಂ, ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಗ್ಗಹಾಭಾವವಸೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನನಿರೋಧಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ। ದುವಿಧೋ ಪಾಳಿಯಂ ನಿರೋಧೋ ಅತ್ಥತೋ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ನಿರೋಧಮತ್ತನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತಸ್ಸಾನುಭಾವದೀಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ। ವಿದಿತವೇಲಾಯನ್ತಿ ಮನಸಿಕತವೇಲಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿದಿತಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ।
ಝಾಯತೋತಿ
೨. ‘‘ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಿಚ್ಚಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬಾನಂ, ತದುಪನಿಸ್ಸಯನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀತಿ। ಕಾಮಞ್ಚ ತಂ ನ ಕೇವಲಂ ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಕ್ಖಯಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ। ಯತೋ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿರೋಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾಪಿ ಹೇತುನಿರೋಧಾ ಫಲನಿರೋಧೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಸಚ್ಚಗ್ಗಹಣಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೩. ಸಮುದಯನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮುದಯೋ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ, ನಿರೋಧೋ ಆರಮ್ಮಣಕಿರಿಯಾಯ। ಏತೇನ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ನಿರೋಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಭಾವಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಾಭುಜಿತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಫಲಾಧಿಗಮಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಅಜಪಾಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪. ಸಮ್ಮೋದೀತಿ ವೇದೇಹಿ ಅನ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನ್ತೋ ನಾಮ। ವೇದಾನಂ ವಾ ಅನ್ತಂ ಗತತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ವೇದನ್ತಗೂ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ। ದುತಿಯೇನ ವೇದನ್ತಗೂ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚಯುತ್ತಂ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ, ಉದಾನಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತಪಟಿವೇಧಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪರಿಹಾರೋ।
ಅಜಪಾಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಮುಚಲಿನ್ದಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೫. ಮುಚಲಿನ್ದವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಏತಮತ್ಥನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಂ ವಿವೇಕನ್ತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕಂ
ಮುಚಲಿನ್ದಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರಾಜಾಯತನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೬. ರಾಜಾಯತನಂ ಪಾತಲಿ। ‘‘ಚತುದ್ದಿಸಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಕಿರಸ್ಸ ದಿನ್ನಾನಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಲೇಖಾಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ವಾಣಿಜಾ ದೇವತಾಯ ಗಾರವದಸ್ಸನೇನ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನೇನ ಪಸನ್ನತ್ತಾ ಸರಣಂ ಅಗ್ಗಹೇಸುಂ। ದೇವತಾಯ ‘‘ಭಗವಾ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾವಕಸಙ್ಘಾಭಾವಂ, ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಬ್ಭಾವಞ್ಚ ಜಾನಿಂಸೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಜಾನನ್ತೀತಿ ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ರಾಜಾಯತನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಬ್ರಹ್ಮಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೭. ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ, ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸೋ। ದುದ್ದಸತ್ತಾ ದುರನುಬೋಧೋ। ಸನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಪಣೀತೋತಿ ಅತಪ್ಪಕೋ। ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅತಕ್ಕಾವಚರೋತಿ ತಕ್ಕೇನ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕೇನ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬೋ ನ ಹೋತಿ, ಞಾಣೇನೇವ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವೇದನೀಯೋ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ತಞ್ಹಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಏಕಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತಥಾ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ। ರಾಮಾತಿ ಪಜಾ। ಅನು ಅನು ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಾ। ತೇಸಂ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಸುತಪುಬ್ಬಾನಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ಅಧಿಗತಪುಬ್ಬಾನಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವತೋ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಸುಖಪ್ಪಟಿಪದಾ, ತಥಾಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಪಟಿಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಿಚ್ಛೇನ ಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಕಾಸಿತಂ ಪಕಾಸಿತು’’ನ್ತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ಪಾಠೋ। ಪರೇತೇಹಿ ಯುತ್ತೇಹಿ। ರಾಗರತ್ತಾತಿ ಕಾಮರಾಗದಿಟ್ಠಿರಾಗೇಹಿ ರತ್ತಾ। ಅತ್ತನಿಚ್ಚಾದಿಗಾಹಕಾ ನ ದಕ್ಖನ್ತಿ ನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ।
೮. ಸಹಂಪತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ। ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ಅಸ್ಸವನತಾಯ।
ಸಮಲೇಹಿ ಸತ್ಥಾರೇಹಿ। ಅಪಾಪುರೇತನ್ತಿ ವಿವರ ಏತಂ। ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಾ। ವಿಜ್ಜತ್ತಯಚತುಮಗ್ಗಞಾಣೇಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ। ಸೇಲೇತಿ ಸಿಲಾಮಯೇ। ವಿಗತರಜತ್ತಾ ಸುಖದಸ್ಸನಯೋಗ್ಗೇ ಇತೋ ಚ ಏತ್ತೋ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಯಥಾ ಠಿತೋ ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮನ್ತತೋ ಜನತಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ। ತ್ವಮ್ಪಿ ಸುಮೇಧ ಸುನ್ದರಪಞ್ಞ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾಧಿಗಮಾಯ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು। ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಾಮಾನಂ ವಿಜಿತತ್ತಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮ। ಜಾತಿಕನ್ತಾರಾದಿನಿತ್ಥರಣತ್ಥಂ ವೇನೇಯ್ಯಜನಸತ್ಥವಾಹನಸಮತ್ಥತಾಯ ಸತ್ಥವಾಹ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಇಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಣಣ।
೯. ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣೇನ ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ ಚ। ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಂ। ಉಪ್ಪಲಿನಿಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪಲವನೇ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನೀತಿ ಯಾನಿ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಪೋಸಿಯನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯಾನಿ ಉದಕಂ ಅಚ್ಚುಗ್ಗಮ್ಮ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸೂರಿಯರಂಸಿಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಆಗಮಯಮಾನಾನಿ ಠಿತಾನಿ ಅಜ್ಜ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ। ಯಾನಿ ಸಮೋದಕಂ ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಸ್ವೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ। ಯಾನಿ ಉದಕಾನುಗ್ಗತಾನಿ, ತಾನಿ ತತಿಯದಿವಸೇ ಪುಪ್ಫನಕಾನಿ। ಉದಕಾ ಪನ ಅನುಗ್ಗತಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಸರೋಗಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಯಾನಿ ನೇವ ಪುಪ್ಫಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖಾನೇವ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪಾಳಿನಾರುಳ್ಹಾನಿ, ಆಹರಿತ್ವಾ ಪನ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನಿ। ಏತೇಹಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ನೇಯ್ಯೋ ಪದಪರಮೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಪಚ್ಚಭಾಸೀತಿ ಪತಿ ಅಭಾಸಿ।
ಅಪಾರುತಾತಿ ವಿವಟಾ। ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಅಹಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ಸುಪ್ಪವತ್ತಮ್ಪಿ ಇಮಂ ಪಣೀತಂ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಕಾಯವಾಚಾಕಿಲಮಥಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ನಾಭಾಸಿ।
ಬ್ರಹ್ಮಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೦. ಇದಾನಿ ಪನ ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಸದ್ಧಾಭಾಜನಂ ಉಪನೇತು, ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ ನೇಸಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ। ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕೋತಿ ಆಜಾನಿಸ್ಸತೀತಿ ಚೇ ನ ನಿಟ್ಠಾನಮಕಂಸು ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ತೇ ವಿನಯಕ್ಕಮಞ್ಞಾ, ಅಹಂ ದೇಸೇಯ್ಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ‘‘ಮುದ್ಧಾಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೨) ಏತ್ಥ ವಿಯ ಅಭೂತಪರಿಕಪ್ಪೋ ಕಿರೇಸೋ। ಲೋಕೇ ತಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಭಾವದೀಪನತ್ಥಞ್ಹಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಅತ್ತನೋ ತದುಪದೇಸೇನ ಅವಿದಿತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ। ತಸ್ಸ ಅನನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಯೋಜನಾನಿ। ಭಗವತೋಪಿ ಖೋ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಮರಣಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತೇನ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಸ್ಸ ಸತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಖಿಪ್ಪಂ ಜಾನನಭಾವಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪರೋಪದೇಸತೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಮರಣಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಅನೇಕಞಾಣಸಮೋಧಾನಾಭಾವತೋ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ। ಚಿತ್ತಪುಬ್ಬಿಕಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ। ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋ ಗಹಣೇ ವಿರುದ್ಧಕಾಲಾನಂ ಏಕತೋ
ಅಪಿಚ ಕಿಮಿದಂ ತತ್ಥ ಜಾನನಂ ನಾಮ ತದಾರಮ್ಮಣಞಾಣುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಲೋಕೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಸಾಧಿಕಾ ಹಿ ಮಯಾ ಏಕಞಾಣಕ್ಖಣೇ ಸಬ್ಬಂ ಞಾಣಂ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತದಞ್ಞಾಣಾನುಪ್ಪತ್ತಿ। ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸಯೇ ಞಾಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಸಿದ್ಧಿ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಸಯೋತಿ ಚೇ? ನ, ಹೇತುನಿದಸ್ಸನಾನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಅಪಿಚ ‘‘ಭಗವತೋಪಿ ಖೋ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸವಚನಂ ಅತ್ಥಿ। ಯೇನ ದೇವತಾರೋಚನುತ್ತರಕಾಲಮೇವ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ನ ಹಿ ವಚನಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವಮತ್ತೇನ ತದತ್ಥಪುಬ್ಬಾಪರಿಯತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯುತ್ತಮೇತಂ। ಅಭಿದೋಸಕಾಲಂಕತೋತಿ ಪಠಮಯಾಮೇ ಕಾಲಂಕತೋ। ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಮಹಾಜಾನಿಯೋ। ಸತ್ತದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ, ಏಕದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಚ ಪತ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗಫಲತೋ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಮಹತೀ ಜಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಜಾನಿ। ತೇಸು ಹಿ ದ್ವೀಸು ಆಳಾರೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಉದಕೋ ಭವಗ್ಗೇ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ನ ಇತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ಚುತಿಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗೋತಿ ಆಚರಿಯೋ।
ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ ‘‘ಬಹೂಪಕಾರಾ ಖೋ ಮೇ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಕಿಂ ಉಪಕಾರಕಾನಂ ಏವ ಏಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಇತರೇಸಂ ನ ದೇಸೇತೀತಿ? ನೋ ನ ದೇಸೇತಿ। ಉಪಕಾರಾನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಕೇನೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ಕತಞ್ಞುತಾದಿಪಸಂಸನತ್ಥಂ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಕತಞ್ಞುಭಾವಾದಿನಿಯೋಜನತ್ಥಂ, ಖಿಪ್ಪಜಾನನಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ।
೧೧. ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿನ್ತಿ ಗಯಾಯ ಚ ಬೋಧಿಯಾ ಚ ಮಜ್ಝೇ ತಿಗಾವುತನ್ತರೇ ಠಾನೇ। ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಹಿ ಗಯಾ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ। ಬಾರಾಣಸಿನಗರಂ ಅಟ್ಠಾರಸ ಯೋಜನಾನಿ। ಉಪಕೋ ಪನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಸ್ಸ ಚ ಗಯಾಯ ಚ ಅನ್ತರೇ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ। ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ। ಈದಿಸೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಏಕಮೇವ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಪನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಇಧ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾವ ವುತ್ತೋತಿ।
ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ತಣ್ಹಕ್ಖಯೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ। ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ। ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಠಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಮಮ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಹಞ್ಛಂ ಅಮತದುನ್ದುಭಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಾಯ ಅಮತಭೇರಿಂ ಪಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ।
ಅರಹಸಿ ಅನನ್ತಜಿನೋ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತೋ ತ್ವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥುನಾಮಂ। ಹುಪೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಆವುಸೋ ಏವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ। ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ವಙ್ಕಹಾರಜನಪದಂ ನಾಮ ಅಗಮಾಸಿ। ಭಗವಾಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಮಿಗಲುದ್ದಕಸ್ಸ ಧೀತುಯಾ ಚಾಪಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಲಪಿ। ಸೋ ಚ ತಥೇವಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವಿಹೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ।
೧೨. ಸಣ್ಠಪೇಸುನ್ತಿ ಪಧಾನವಿಬ್ಭನ್ತೋತಿ ಪಧಾನತೋ ಭಟ್ಠೋ ಪರಿಹೀನೋ। ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಥ ನು ಭಾಸಿತಮೇತ’’ನ್ತಿ, ‘‘ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಮೇವ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವರೂಪಂ ಕಞ್ಚಿ ವಚನಭೇದಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಭಗವನ್ತಂ ಸುಸ್ಸೂಸಿಂಸೂತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ। ಅಞ್ಞಾತಿ ಅಞ್ಞಾಯ, ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೩. ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ? ತತೋಪಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಟಿಜಾನನತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಭಾರಿಯದುಲ್ಲಭಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ, ಅಕ್ಖರವಿಕ್ಖೇಪನಿವಾರಣತ್ಥಞ್ಚ। ತತ್ಥ ದ್ವೇಮೇತಿ ಅನ್ತದ್ವಯವಚನಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತದನ್ತೋಗಧಭಾವತೋ। ಅಪಿಚ ಯೋಜನಾವಸೇನ। ತಣ್ಹಾಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಹಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸೀಸಭೂತಾ ದ್ವೇ ಕಿಲೇಸಾ। ತೇ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತಾ ನಾಮ। ತೇಸು ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಂ ಭಜನ್ತೋ ಸಮಥಂ ಪರಿಹಾಪೇತಿ ಬಾಲೋ, ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾವಸೇನ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ಭಜನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಉಭೋ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ಅಪ್ಪಹಾಯ ಅಮತಂ ಅಧಿಗನ್ತುನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಹಾನದಸ್ಸನಮೇತಂ। ಲೀನೋ ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಕಾಮಸುಖಞ್ಚ ಭಜತಿ, ಇತರೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಂ। ಉಭೋಪಿ ತೇ ವೀರಿಯಸಮತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅನ್ತಾ ನಾಮ। ಅಪಿಚ ತಿಸ್ಸೋ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಪದಾ ವುತ್ತಾ ಆಗಾಳ್ಹಾ, ನಿಜ್ಝಾಮಾ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ। ತತ್ಥ ಆಗಾಳ್ಹಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ, ನತ್ಥಿ ಕಾಮೇಸು ದೋಸೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ। ನಿಜ್ಝಾಮಾ ‘‘ಅಚೇಲಕೋ ಹೋತಿ, ಮುತ್ತಾಚಾರೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ‘‘ಅಯಮೇವ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ। ತತ್ಥ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಆಗಾಳ್ಹಾ ನಾಮ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಮೂಲತ್ತಾ। ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ನಿಜ್ಝಾಮಾ ನಾಮ ಅತ್ತಜ್ಝಾಪನತೋ। ಉಭೋಪೇತೇ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತಾ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ದ್ವೇಮೇತಿ। ಕಿಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಏವ ಅಧಿಕರೋತಿ, ನ ಗಹಟ್ಠೇತಿ? ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ತದಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಪರಿವಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾಯ, ತದಧಿಕತತ್ತಾ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಏತ್ಥ ಅಧಿಕತಾ, ನ ಗಹಟ್ಠಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಮಾಹ, ನನು ತೇ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ? ನ, ತೇಸಂ ಅನ್ತದ್ವಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಇಧ ಲೋಕೇ ಕಾಮೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ ತಸ್ಸೇವ ತಪಸ್ಸ ಫಲೇನ ಪೇಚ್ಚ ದಿಬ್ಬೇ ಕಾಮೇ ಆಸೀಸಮಾನಾ ದಳ್ಹತರಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ
ಯೋ ಚಾಯಂ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮೇಸೂತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ದುತಿಯೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಅಲ್ಲೀಯನಂ ನಾಮ ತದಭಿನನ್ದನಾ। ಅನುಯೋಗೋ ನಾಮ ಭವನ್ತರೇ ತದನುಯೋಗಪತ್ಥನಾ। ಹಾನಭಾಗಿಯಕರತ್ತಾ ಕುಸಲಪಕ್ಖಸ್ಸ, ಹೀನಪುಗ್ಗಲಭಾವಿತತ್ತಾ, ಹೀನಧಾತುಪಭವತ್ತಾ ಚ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಹೀನೋ। ಗಾಮನಿವಾಸಿಸತ್ತಧಮ್ಮತ್ತಾ ಗಮ್ಮೋ। ಪುಥುಜ್ಜನಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೋ। ಅನರಿಯೋತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ, ಅನರಿಯಕರತ್ತಾ, ಅನರಿಯಧಮ್ಮತ್ತಾ, ಅನರಿಯಾಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅನತ್ಥಸಙ್ಖಾತಸಂಸಾರಭಯಾವಹತ್ತಾ, ಅನತ್ಥಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಕತ್ತಾ ಚ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋ। ಅತ್ತನೋ ಕೇವಲಂ ಖೇದೂಪಗಮೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥೋ ನಾಮ। ಸೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಪುಬ್ಬಕತ್ತತಪಾನುಕ್ಕಮಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅನುಯೋಗೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ನಾಮ। ಅತ್ತವಿಯೋಗವಿತ್ತಾಪರಿಸ್ಸಮತ್ತಾ, ಅನುಪಾಯಪವತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಿಗಯೋನಿಗೋಯೋನಿಕುಕ್ಕುರಯೋನಿಸೂಕರಯೋನೀಸು ಪಾತಾಯತಿ। ವಿಪಚ್ಚಮಾನೋ ನರಕಂ ನೇತೀತಿ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋ। ಏತೇ ತ್ವಾತಿ ಏತೇ ತು। ತಥಾಗತೇನಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿತಥಾಗಮನಂ ಆವಿ ಕರೋತಿ, ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಪರಿವಿತಕ್ಕಿತಮತ್ತೇನ ವಿತಕ್ಕಿತಾ, ಕಿನ್ತು ಮಯಾ ತಥಾಗತೇನೇವ ಸತಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿಆದೀಹಿ ಪನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಥೋಮೇತಿ। ಭೇಸಜ್ಜಂ ಆತುರಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಚಕ್ಖುವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಞಾಣಕರಣೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನಂ ವುತ್ತಂ। ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಸೋಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾತಿ ಏವಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ।
೧೪. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಿಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮನ್ತದ್ವಯಂ ವತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಂ ದೇಸೇಸೀತಿ? ಅತ್ತಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿಮಾನನಿವಾರಣತ್ಥಂ, ಕುಮ್ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿನಿವಾರಣತ್ಥಞ್ಚ ಅನ್ತದ್ವಯವಜ್ಜನಂ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ಸುತ್ತಾನುಸನ್ಧಿಪಕಆಸನತ್ಥಂ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಸುತ್ವಾ ಕಿರ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಆಹ ‘‘ಕಥಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಪಟಿಪದಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಟಿಪದಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಯದಿ ಲೋಭತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾನಂ ವಿಯ, ತದಾಸೇವನಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ತದವತ್ಥುಸ್ಸ ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ। ತದವತ್ಥುವಿಪರೀತಕಾಯಕಿಲಮಥಾಸೇವನಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ। ಉಭೋಪೇತಾ ಭಗವತಾ ‘ಅನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ಪನೇತಿಸ್ಸಾಯ
‘‘ಸಂಸಾರಮೂಲತೋ ಞಾಣಂ, ತಞ್ಚ ಞಾಣಾ ಪಹಿಯ್ಯತಿ।
ಜೀವಿತೇ ಸತಿ ತಂ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಜೀವಿತಸಾಧನೇ॥
‘‘ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಾಯ ಮೇಧಾವೀ, ರಕ್ಖೇ ಜೀವಿತಮತ್ತನೋ।
ಞಾಣಸಾಧನಭೂತಞ್ಚ, ಸೀಲಞ್ಚ ಪರಿಪಾಲಯೇ॥
‘‘ಜೀವಿತಞ್ಚ ಯಥಾ ಲೋಕೇ, ಭಿನ್ನೇ ಕಾಯೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
ತಥೇವ ಭಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ॥
‘‘ತಸ್ಮಾ ಆಯುಞ್ಚ ಸೀಲಞ್ಚ, ಞಾಣತ್ಥಂ ರಕ್ಖತಾ ಸತಾ।
ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ನ ಕಾಮಾಪಿ, ನಾಪಿ ಕಾಯವಿನಾಸನಾ॥
‘‘ಕಾಮೇಸು ಗೇಧಮುಪಗಮ್ಮ ಹಿನೋ ಗಮ್ಮಞ್ಚ,
ಅಚ್ಚುದ್ಧನೋ ಕಿಲಮಥಂ ಗಮುಪೇತಿ ಮೂಳ್ಹೋ।
ಯೋ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಪರಮಂ ಉಪೇತಿ,
ಸೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಲಭತೇ ಪರಮಂ ವಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ॥
ಸುತ್ವಾ
ಪಞ್ಞಂ ಮುನೀ ಸೋ ಸುತಜಂ ಲಭಿತ್ವಾ।
ಚಿನ್ತಾಮಯಂ ಞಾಣ ಪವೇಸಮಾನೋ,
ಉಚ್ಛಿನ್ದಯಂ ಪಞ್ಹಮಿಮಂ ಅಪುಚ್ಛಿ॥
‘‘ನಿಬ್ಬೇಧಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಹಾಯ ಘೋರಂ,
ತಪಂ ಕಥಮಿವಾತಿ ಸೋ ತ್ವಂ।
ಬ್ರೂಹಿ ತದೇವ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖು ಚರ,
ವಿರಾಗಮುಪಯಾತಿ ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ।
ದಸ್ಸನೇನೇವ
ತಮ್ಹಿ ದೋಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ॥
ಸುತ್ವಾವ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಮುನಿವಚನಂ,
ವುಟ್ಠಾಯ ಹಟ್ಠೋ ಸಹಸಾ ಅವೋಚ।
‘‘ಉದಾಹರ ತ್ವಂ ಭಗವಾ ಮಮೇತಂ,
ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಪಸ್ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ॥
ಚಿನ್ತಾಮಯಿಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಭಾವನಾಮಯಿಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಇಮೇಹಿ ಇತಿ ಭಗವಾ ಸುತ್ತಮಿದಮಾಹಾತಿ ಕಿರ। ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಪುರಿಮಮೇವ ಸಚ್ಚದೇಸನಂ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗತಕ್ಕಮಮಾಹಾತಿ? ನಾಹಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಗಮಂ ದೇಸೇಮಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಯಮೇವ ಏವಮಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಮಯಾ ಆಳಾರತೋ, ಉದಕತೋ ವಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ, ಕಿನ್ತು ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸ್ವೇವ ಞಾಣಂ ಮೇ ಉದಪಾದೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಆನುಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿನಾಪಿ ಪರೋಪದೇಸೇನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ತುಮ್ಹೇವ ಮಮಾಪದೇಸೇನ ನ ಪಸ್ಸಥಾತಿ।
೧೫. ಚಕ್ಖುನ್ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಪದಾನಿ ಞಾಣವೇವಚನಾನೇವ। ಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಆಲೋಚನತೋ ಚಕ್ಖುಭೂತತ್ಥಜಾನನತೋ ಞಾಣಂ। ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನನತೋ ಪಞ್ಞಾ। ಕಿಲೇಸವಿದಾರಣತೋ, ವಿಜ್ಜನತೋ ಚ ವಿಜ್ಜಾ। ಸಚ್ಚಚ್ಛಾದಕತಮವಿನಾಸನತೋ, ತೇಸಂ ಗತಿಕೋಟಿಪಕಾಸನತೋ ಆಲೋಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಪರಿವಟ್ಟೇನ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಪಞ್ಞಂ
೧೬. ಯಾವಕೀವಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಯಾವಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಇತಿ ಚಿತ್ತಮನೋ’’ತಿಆದಿ ವಿಯ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಅಕುಪ್ಪತಾಯ ಅಕುಪ್ಪಾ ವಿಮುತ್ತಿ। ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣತೋ ಪಕಾಸನತೋ ‘‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿರಜಂ ವೀತಮಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿರಜಂ ವಿಸಮಹೇತುವಾದವಿಗಮತೋ। ವೀತಮಲಂ ಅಹೇತುಕವಾದವಿಗಮತೋ। ವಿರಜಂ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನತೋ। ವೀತಮಲಂ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನತೋ। ವಿರಜಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನತೋ। ವೀತಮಲಂ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನತೋ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತದಸ್ಸನಂ, ನ ತತ್ಥ ಸತ್ತೋ ವಾ ಜೀವೋ ವಾ ಕಾರಕೋ ವಾ ವೇದಕೋ ವಾತಿ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬನ್ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ
೧೭. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚ ಲಬ್ಭತೇವ। ಏತ್ಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ದೇವಾ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ? ನಾನಾದಿಟ್ಠಿಗತನ್ಧಕಾರವಿಧಮನತೋ ಲದ್ಧಾಲೋಕತ್ತಾ, ಅಪಾಯಭಯಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಪತ್ತತ್ತಾ, ದೇವಕಾಯವಿಮಾನದಸ್ಸನತೋ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಚಲಿತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಏವಮಾದೀನೇತ್ಥ ಕಾರಣಾನಿ ವದನ್ತಿ। ಪಥವಿಕಮ್ಪನಮಹಾಸದ್ದಪಾತುಭಾವೋ ಚ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಏಕೇ। ದೇವತಾನಂ ಕೀಳಿತುಕಾಮತಾಯ ಪಥವಿಕಮ್ಪೋ। ಬಹುನೋ ದೇವಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪಾತತೋ, ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಜಾಲವಿಸಜ್ಜನತೋ ಚಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇ।
೧೮. ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಸ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತವಚನಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೋ। ತದವಸಾನೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ। ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋತಿಆದಿ ‘‘ಏಹೀ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಾಯ ಪಯೋಜನದಸ್ಸನವಚನಂ। ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಚರ…ಪೇ॰… ಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಅವೋಚಾತಿ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಮಗ್ಗತ್ತಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛ। ಕಿಮತ್ಥಂ? ಸಮ್ಮಾದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾವ ತಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ವಿಚ್ಛೇದೋ ವಾ ತದಞ್ಞೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಇತರಸ್ಸತ್ಥೀತಿ। ನಿಕಾಯನ್ತರಿಕಾ ಪನಾಹು ‘‘ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮುಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ದಸವಗ್ಗಪಞ್ಚವಗ್ಗಕರಣೀಯವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸವಿಧೋಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ। ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮಾತಿ? ತದಧಿಗತಕಿರಿಯಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ತದಧಿವಾಸನಚೇತನಾಯ ಪರಿಭಾವಿತಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಿಕಾ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತತಿ। ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಭಾವನಾ ನಾಮ? ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಜ್ಝಾಚಾರವಿರುದ್ಧಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ತಾಯ ಪರಿಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಲೋಭೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಬ್ಬೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಭಾವೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾಹು ನಿಕಾಯನ್ತರಿಕಾ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಯಾವ ಅವಿಚ್ಛೇದೋ, ತಾವ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ತತೋ ಧಮ್ಮನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ
೧೯. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಪ್ಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ…ಪೇ॰… ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ನಾನಾದಿವಸೇಸು ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ, ತಥಾಪಿ ಓವಾದಸಾಮಞ್ಞೇನ
೨೦. ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆದಿತೋವ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದೀಪೇತೀತಿ? ತೇಸಂ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇಪಿ ಇತರಲಕ್ಖಣದ್ವಯಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಮನಾಪಾನಂ ಕಾಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಸ್ಸನೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ತಾವ ನೇಸಂ ಏಕದೇಸೇನ ಪಾಕಟಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗತೋ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಂ, ತಞ್ಚ ಮಾನಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಮಾನಸಿಕದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಾಕಟಂ, ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಂ ವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ದೀಪೇತುಂ ಆರಭಿ। ತಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇನೇವ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ? ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣತೋಪಿ ತೇಸಂ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಾಕಟತ್ತಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತತ್ತಾ, ತಪ್ಪರಾಯಣಭಾವತೋ ಚ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ತಾವ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೇನ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪುನ ತದೇವ ತದುಭಯೇನಾಪಿ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಕಲ್ಲಂ ನೂತಿ ಯುತ್ತಂ ನು। ಏತಂ ಮಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ। ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ। ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ। ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ ಚೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತವಸೇನ, ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ ನವವಿಧಮಾನವಸೇನ, ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೫. ಯೇನ ನಾಳಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಾಳಕಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭದ್ದಪದಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಯಸಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಕ್ಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ತಂ ಉದಿಕ್ಖನ್ತೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ವಿಹಾಸಿ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಯಸೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸ ಕುಲಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸಙ್ಖಾತೋ, ಪರಿಜನಸಙ್ಖಾತೋ ವಾ ಯಸೋ ವಿಸೇಸತೋ ಪವಡ್ಢತಿ। ತೇನ ತಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಏವಂ ನಾಮಮಕಂಸು। ‘‘ಸುಖುಮಾಲೋ’’ತಿಆದಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಪಚ್ಛಿಮಜನಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಸಮುಸ್ಸಾಹನಜನನತ್ಥಂ। ಏವಂ ಉತ್ತಮಭೋಗಸಮಪ್ಪಿತಾನಮ್ಪಿ ಉತ್ತಮೇಸು ಭೋಗೇಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನಾಪಿ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಸ್ಸಾತಿ ತೇಹಿ ಏಕತ್ತಂ ಉಪಗತಸ್ಸ, ಅವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿದ್ದಾ ಓಕ್ಕಮೀತಿ ಮನಾಪೇಸುಪಿ ವಿಸಯೇಸು ಪವತ್ತಿಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸಂ ಉಪನೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬರತ್ತಿಯೋ ಚಾತಿ ತಯೋಪಿ ಯಾಮೇ। ತೇನ ಪರಿಜನಸ್ಸ ವಿಕಾರದಸ್ಸನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ರತ್ತಿ-ಸದ್ದೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಲೇ ಸೂರಿಯಾಭಾವೇ, ಯಾಮೇ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ। ಯಾಮೇವಿಧ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸೇ ಚ। ಕಚ್ಛೇತಿ ಕಚ್ಛಪಸ್ಸೇ। ಕಣ್ಠೇತಿ ಕಣ್ಠಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ। ಮುದಿಙ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಉಪರಿ ಕಣ್ಠಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯನ್ತಿಯಾ ಕಣ್ಠೇ ಮುದಿಙ್ಗಂ ಅದ್ದಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಳಮ್ಬರನ್ತಿ ಪಣವಂ। ಉಭತೋಮುಖಸ್ಸ ತನುಕಾ ದೀಘಾ। ವಿತ್ಥಿನ್ನಸಮತಲಸ್ಸ ವಾದಿತಸ್ಸ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಿಯೋತಿ ಸುಪಿನದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಪಲಾಪಂ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಿಯೋ। ಸುಸಾನಂ ಮಞ್ಞೇತಿ ಸುಸಾನಂ ವಿಯ ಅದ್ದಸ ಸಕಂ ಪರಿಜನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆದೀನವೋತಿ ಅಸುಭಭಾವೋ। ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ವಿಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮತಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮಾಹಿ ಇತ್ಥೀಹಿ ಸಹ ನಾಹಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತಮನವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ। ದ್ವೇ ಕಿರ ಆಕಾರಾ ತಸ್ಸ ಪಮಾದಸುತ್ತಪರಿಜನದಸ್ಸನೇ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಲವಭಾವೋ, ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ ಅತಿಓಳಾರಿಕಭಾವೋ ಚ। ಏವಂ ಸತಿ ಓಳಾರಿಕತರೇ ಚ ಅಸುಭಾಕಾರೇ ಕಿಲೇಸವಸೇನಾಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಕೋ ಏತ್ಥ ಪೀಳಿತೋ ಮುಚ್ಛಿತೋ। ಅಹೋ ಕಿಲೇಸಾ ಬಲವತರಾತಿ ಹಿ ಪಸ್ಸತೋ ಪಸ್ಸತೋ ತಸ್ಸ ದ್ವೇಪಿ ತೇ ಆಕಾರಾ ಪಾಕಟಾ ಜಾತಾ, ಯೇನೇವಮವೋಚಾತಿ।
‘‘ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾಯೋ ಆರೋಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಙ್ಗತಾಯ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಗಮನಂ ದೀಪೇತಿ। ಸೋ ಹಿ ಬಲವಸಂವೇಗಾಭಿತುನ್ನಹದಯತ್ತಾ ಪರಿಜನಸ್ಸ ಪಬೋಧೇ ಸತಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗಮನನಿವಾರಣಸಮತ್ಥಭಾವಂ ಅಸಹಮಾನೋ ಅತ್ತಾನಂ ತಕ್ಕೇನ್ತೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಅಗಮಾಸಿ। ಅಮನುಸ್ಸಾತಿ ದೇವತಾ। ತಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸುಗತಿಪಟಿವೇಧಞಾಣಸಣ್ಠಾನಾದಿಗುಣಸಾಮಞ್ಞೇನ
೨೬. ವನಗಹನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸುಮುತ್ತೋಹಂ ನಗರತೋ’’ತಿ ಪಮುದಿತತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಅವಿದೂರೇ ಉದಾನೇಸಿ। ಇದಂ ಖೋ ಯಸಾತಿ ಭಗವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತಞ್ಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನುಪದ್ದುತಂ, ಅನುಪಸಟ್ಠತಞ್ಚ ದಸ್ಸನಮತ್ತೇನಾಪಿ ಅಸ್ಸಾದಜನನತೋ। ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಯೇನ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಇಧ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತೋವ ತ್ವಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಿರಾತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧೇಯ್ಯಅಬ್ಯತ್ತಿಪರಿಹಾಸೇಸು ನಿಪಾತೋ, ಇಧ ಅಬ್ಯತ್ತಿಯಂ। ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾಯೋ ಓರೋಹಿತ್ವಾತಿ ಚ ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕಾಹಿ ಓತರಿತ್ವಾ। ನಿಸ್ಸಕ್ಕತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಮೋದನೀಯಂ ಕಥಂ ಅಕತ್ವಾ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ಸುಪರಿಪಕ್ಕಿನ್ದ್ರಿಯತ್ತಾ, ಪಟಿವೇಧಕ್ಖಣಾನತಿಕ್ಕಮನತ್ಥಂ ಅನುಪದ್ದುತಾನುಪಸಟ್ಠತಾನಂ ಪಾಪಕಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಮುಖಚಿತ್ತತ್ತಾ, ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ ಅಚಿರಾಗಮನದಸ್ಸನತೋ ಚ। ಕಿಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯಸ್ಸ ಭವತೋ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಭವಾಭವೂಪಾಯಾನಿಸಂಸಕಥಂ ಪಠಮಮೇವ ಕಥೇಸೀತಿ? ಸಬ್ಬಭವಾದೀನವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಸೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಸ್ಸೇವ ಉಪದ್ದುತಉಪಸಟ್ಠಭಾವಂ ಅದ್ದಸ, ನ ಸಗ್ಗಾನನ್ತಿ ಕದಾಚಿ ಸಗ್ಗಲೋಕಂ ಸುಖತೋ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ। ತತ್ಥ ಸುಖಸಞ್ಞೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಂ ಪೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸಗ್ಗಾನಮ್ಪಿ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮತಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಆರಭಿ। ಏತ್ಥ ದಾನಂ, ದಾನಾನಿಸಂಸಂ, ಸೀಲಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೋ ದಾನಸೀಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ ನಾಮ। ಸಗ್ಗವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸಗ್ಗಕಥಂ ಕಥೇತಿ ನಾಮ। ತತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ, ಅಪಸಾದತಂ, ಮಹಾದೀನವತಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೋ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ, ಓಕಾರಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತಿ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ತದಭಾವತೋ ಚ ತಂನಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ಆನಿಸಂಸಂ ಕಥೇನ್ತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಕಾಸೇತಿ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಓಕಾರನ್ತಿ ಅವಕಾರಂ ಲಾಮಕಭಾವಂ। ಸಂಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಂ ಬಾಧನಂ ಉಪತಾಪನಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಲ್ಲಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ದಿಟ್ಠಿಯೋಗವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯೋಗಾನಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ವಿಹತತ್ತಾ। ಮುದುಚಿತ್ತಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಯೋಗೇನ, ವಿಹಿಂಸಾಸಾರಮ್ಭಾದಿಕಿಲೇಸಪವೇಸಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಮುದುತಾದಿಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪವೇಸನಂ ಕರೋನ್ತಂ ಸಹಜಾತಂ ಚಿತ್ತಂ ಮುದುಂ ಕರೋತಿ। ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ವಿನೀವರಣಚಿತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ವಿಸೇಸತೋ ನೀವರಣವಿಪಕ್ಖಭೂತನ್ತಿ। ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಸಙ್ಖಾತಲೀನಭಾವವಿಪಕ್ಖನ್ತಿ। ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಪಸಾದಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾತಿ ಏತಂ ವಿಸಯವಸೇನ ದೇಸನಂ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಪಕಾಸೇತಿ। ಸಚ್ಚಾನಿ ಹಿ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕದೇಸನಾಯ
೨೭. ಚತುದ್ದಿಸಾತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು। ಅಭಿಸಙ್ಖರೇಸೀತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿ। ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಚೇ? ಉಭಿನ್ನಂ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬವಿಸೇಸನ್ತರಾಯನಿಸೇಧನತ್ಥಂ। ಯದಿ ಸೋ ಪುತ್ತಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಪುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭೋ ಅರಹತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ, ಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭೋ ನ ಸಿಯಾ। ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚೋಪಿ ‘‘ದೇಹಿ ತೇ ಮಾತುಯಾ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಕಿಮಞ್ಞಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ। ಯಸೋಪಿ ತಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅರಹಾಪಿ ಸಮಾನೋ ಸಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಿಮಞ್ಞಾಯ ಸಣ್ಠಹೇಯ್ಯ।
೨೮. ಉಭೋಹಿಪಿ ಪತ್ತಬ್ಬವಿಸೇಸಕೋಟಿಯಾ ಪತ್ತತ್ತಾ ಭಗವಾ ಪುನ ತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇಸಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಅಗಾರಿಕಭೂತೋತಿ ತಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನಾರಹತ್ತಾ ಅಗಾರಿಯಭೂತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಅಪಬ್ಬಜಿತೋ। ಸಮ್ಪತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಸಮಾನೋ ಅಗಾರಮಜ್ಝವಸನಸ್ಸ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಗಾರಿಕೋ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ। ಯಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯೇನ ದಿಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಗಾರಿಕಭೂತೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ಲದ್ಧನಯತ್ತಾ ಪಚ್ಛಾ ಗಹಪತಿ ಗಿಹಿವೇಸಧಾರಿಮೇವ ಯಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಸೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಪಚ್ಛಾಸಮಣೇನಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸೀಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರ ಪರಿಪೂರೇಹಿ ತಾವ, ಯಾವ ಸಮ್ಮಾದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾ, ಯಾವ ಚುತಿಚಿತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಲಿಙ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಪೋರಾಣಾ, ತಞ್ಚ ಯುತ್ತಂ। ಲಿಙ್ಗಮತ್ತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಸೋ ಆಯಸ್ಮಾ ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
ಕಿಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಯಸಸ್ಸ ಮಾತು, ಪಜಾಪತಿಯಾ ಚ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ? ಯಸಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತತ್ತಾ ದಾನಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಿಕಚಿತ್ತೇನ ನ ದದೇಯ್ಯುಂ, ಸತ್ಥರಿ ಚ ದೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ನ ಲಭೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ತಾವ ತಾ ವಿಗತಸೋಕಸಲ್ಲಹದಯಾಯೋ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಅಕಾಸಿ।
೩೦. ಸೇಟ್ಠಾನುಸೇಟ್ಠೀನನ್ತಿ ಅನುಕ್ಕಮಸೇಟ್ಠೀನನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ। ‘‘ಸೇಟ್ಠಿನೋ ಚಾನುಸೇಟ್ಠಿನೋ ಚ ಯಾನಿ ಕುಲಾನಿ, ತಾನಿ ಸೇಟ್ಠಾನುಸೇಟ್ಠಾನಿ ಕುಲಾನಿ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೋತಿ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಾವಚನನ್ತಿ ಇಧ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಅಥ ವಾ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೋ, ನ ದಣ್ಡಸತ್ಥೇಹೀತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ಧಮ್ಮಾಯ ವಿನಯೋ, ನ ಹಿಂಸತ್ಥನ್ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮತೋ ವಿನಯೋ, ನಾಧಮ್ಮತೋತಿ ವಾ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಯೋ, ನಾಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿನಯೋ, ನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಕಾಯತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಸಾಮಿತ್ತಾ
೩೪. ‘‘ಖಣ್ಡಸೀಮಂ ನೇತ್ವಾ’’ತಿ ಭಣ್ಡುಕಮ್ಮಾರೋಚನಪಟಿಹರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ‘‘ಸಭಿಕ್ಖುಕೇ ವಿಹಾರೇ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏತಸ್ಸ ಕೇಸೇ ಛಿನ್ದಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ। ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಪಕಾಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾಸಾಯಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಏಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಚೇ ಕೇಸಮಸ್ಸುಓರೋಪನಾದೀನಿ ಅಕತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜತ್ಥಂ ಸರಣಾನಿ ದೇತಿ, ನ ರುಹತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ। ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ರುಹತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ। ಅಪ್ಪತ್ತಚೀವರಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ, ಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಚೇತಂ ಯುಜ್ಜತೇವಾತಿ ಏಕೇ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಸಲಿಙ್ಗಸ್ಸೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ವಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ಚೇತರಾ।
ಅಪೇತಪುಬ್ಬವೇಸಸ್ಸ, ತಂ ದ್ವಯಂ ಇತಿ ಚಾಪರೇ’’ತಿ॥
ಭಿಕ್ಖುನಾ ಹಿ ಸಹತ್ಥೇನ ವಾ ಆಣತ್ತಿಯಾ ವಾ ದಿನ್ನಮೇವ ಕಾಸಾವಂ ವಟ್ಟತಿ, ಅದಿನ್ನಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪನ ಸನ್ತೇಸ್ವೇವ ಕಾಸಾವೇಸು, ನಾಸನ್ತೇಸು ಅಸಮ್ಭವತೋತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ। ಪಠಮಂ…ಪೇ॰…ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಿನ್ನೇಹಿ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಅನುಜಾನಾಮಿ ಕೇವಲೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯದಸ್ಸನತೋ –
ಆದಿನ್ನಪುಬ್ಬಲಿಙ್ಗಸ್ಸ, ನಗ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ದ್ವಯಂ ಭವೇ।
ನೇತರಸ್ಸಾತಿ ನೋ ಖನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಪಾಠಾನುಲೋಮತೋತಿ॥ –
ಆಚರಿಯೋ ಆಚರಿಯೇನ ಅದಿನ್ನಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನ ರುಹತೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇಪಿ ತಥೇವ ಲಿಖಿತಂ। ಉರಾದೀನಿ ಠಾನಾನಿ ನಾಮ। ಸಂವುತಾದೀನಿ ಕರಣಾನಿ ನಾಮ। ‘‘ಅನುನಾಸಿಕನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಕಾಲೇ ಅನ್ತರಾ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಾನೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಏವ ವಿಚ್ಛೇದೋ, ಅಞ್ಞತ್ರ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಅನುನಾಸಿಕನ್ತೇ ದಿಯ್ಯಮಾನೇ ಖಲಿತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಮಕಾರೇನ ಮಿಸ್ಸೀಭೂತೇ ಖೇತ್ತೇ ಓತಿಣ್ಣತ್ತಾ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ। ಮಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ವಚನಕಾಲೇ ಪನ ಅನುನಾಸಿಕಟ್ಠಾನೇ ವಿಚ್ಛೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ। ‘‘ಏವಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯಮ್ಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಭತೋಸುದ್ಧಿಯಾವ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾಥೇರೋ ಪತಿತದನ್ತಾದಿಕಾರಣತಾಯ ಅಚತುರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ, ಬ್ಯತ್ತಸಾಮಣೇರೋ ಸಮೀಪೇ ಠಿತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಂ ಬ್ಯತ್ತಂ ವದಾಪೇತಿ। ಮಹಾಥೇರೇನ ಅವುತ್ತಂ ವದಾಪೇತೀತಿ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಇತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಚೇ ವದತಿ, ವಟ್ಟತೀತಿ। ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ನ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ। ನ ನಾನಾಸೀಮಪವತ್ತಕಮ್ಮವಾಚಾಸಾಮಞ್ಞನಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಅಥ ಥೇರೇನ ಚತುರಸ್ಸಂ ವುತ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಂ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಸಾಮಣೇರೋ ಸಯಂ ವತ್ವಾ ವದಾಪೇತಿ, ಉಭತೋಸುದ್ಧಿ ಏವ ಹೋತಿ ಥೇರೇನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಸಾಧಾರಣೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ, ಧಮ್ಮಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಂ, ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಞ್ಚ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸರಣತ್ತಯಸಙ್ಕರದೋಸೋ। ಸಬ್ಬಮಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ದಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಿನಿಮುತ್ತಂ ಪರಾಮಾಸಾಪರಾಮಾಸಾದಿ। ‘‘ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕೇಸು ವಿನೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸೇಖಿಯಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಾದಿಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸೀಲಮನೇನ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಚಾರಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕರಣೇ ವಾರಿತ್ತಸ್ಸ ಕರಣೇ ದಣ್ಡಕಮ್ಮಾರಹೋ ಹೋತೀತಿ ದೀಪೇತಿ।
ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುತಿಯಮಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೫. ‘‘ತೇನ ಹೇತುನಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ’’ತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ದುತಿಯಮಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಉರುವೇಲಪಾಟಿಹಾರಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೭-೮. ವಸೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ತೇಜಸಾ ತೇಜನ್ತಿ ಆನುಭಾವೇನ ಆನುಭಾವಂ। ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ವಾ ತೇಜೋಧಾತುಂ। ಉಭಿನ್ನಂ ಸಜೋತಿಭೂತಾನನ್ತಿ ಅನಾದರತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಭಾವಸತ್ತಮೀಅತ್ಥೇ ವಾ। ಅಗ್ಯಾಗಾರಮೇವ ಆದಿತ್ತಂ, ನ ತತ್ಥ ವಸನಕೋ ಸತ್ತಜಾತಿಕೋ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಅಗ್ಯಾಗಾರಮ್ಪಿ ಅನಾದಿತ್ತಂ ನಾಧಿಟ್ಠಾಸೀತಿ? ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಾಭಾವಸ್ಸ ಅನತಿವಿಮ್ಹಾದಿಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಕಿಮತ್ಥಂ ಪರಸನ್ತಕಂ ಪರಿಯಾದಿನ್ನೋತಿ ಖಯಂ ನೀತೋ। ತೇಜಸಾ ತೇಜನ್ತಿ ಆನುಭಾವೇನ ಆನುಭಾವಂ। ಅಗ್ಯಾಗಾರಸ್ಸ ಪರಿತ್ತತ್ತಾ ಇತರೋ ಅತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಮಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿವಿಯ ಸಮೇತಿ। ಇದ್ಧಾನುಭಾವಮಕ್ಖನಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಮಕ್ಖೋ ನಾಮ। ಪತ್ತೇನಾತಿ ಪದುಮಪತ್ತೇನಾತಿಪಿ ಪೋರಾಣಾ। ಪದುಮಿನಿಸಣ್ಡೇ ಠಿತೋ ಹಿ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಅಹೋಸೀತಿ ತೇಸಂ ಮತಿ।
೩೯. ದಿನ್ನನ್ತಿ ಅನುಮತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭೀತೋ ನಿಬ್ಭಯೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಯತೋ ಸೋ ಮಗ್ಗೇನ ಭಯಮತೀತೋ। ‘‘ಸುಮನಮನಸೋತಿ ಸುನ್ದರಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಮನೋ। ಸುಮನೋ ಏವ ವಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ತೇಜೋವಾತಿ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ। ಧಾತುಕುಸಲೋತಿ ತೇಜೋಧಾತುಮ್ಹಿ ಕುಸಲೋ। ‘‘ಬ್ಯವಹಿತಾ ಚೇ’’ತಿ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಚ ಉಪಸಗ್ಗೋ। ತೇಜೋಧಾತುಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಕುಸಲೋ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ। ಉದಿಚ್ಛರೇತಿ ಉಲ್ಲೋಕೇಸುಂ। ‘‘ಸಂಪರಿವಾರೇಸು’’ನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ। ಇತಿ ಏವಂ ಭಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹತಾತಿ ಸಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾಳಕಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕಿರೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಈಸಕಮ್ಪಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪಸಮಾನುರೂಪಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಯೇ ಚ ಅನೇಕವಣ್ಣಾ ಅಚ್ಚಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೀಲಾ ಅಥ ಲೋಹಿತಿಕಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
೪೦. ಚತುದ್ದಿಸಾತಿ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು।
೪೪. ಪಂಸುಕೂಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸಮಾನಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಪಾಟಿಹೀರದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಚ ಸಾ ಪರಿಯೇಸನಾ। ಸಾ ಅಯಂ ಸಾಯಂ ತಯಿಮಾ। ದ್ವೇ ಏಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಆಯಾಮಿ ಅಹಂ ಆಯಮಹಂ। ಏತನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ। ಯಥಾ ಮಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಯಂ।
೫೦-೫೧. ಉದಕವಾಹಕೋತಿ ಉದಕೋಘೋ। ಉದಕಸೋತೋತಿ ಪೋರಾಣಾ। ‘‘ಯಾಯ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಚಿರಪಟಿಕಾತಿ ಚಿರಪಭುತಿ, ನಾಗದಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಿರಪಟಿಕಾ। ‘‘ಚಿರಪಟಿಸಙ್ಖಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಕೇಸಮಿಸ್ಸನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಕೇಸಾದಯೋವ ಕೇಸಮಿಸ್ಸಾತಿ ಪೋರಾಣಾ। ಖಾರಿಕಾಜಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖಾರೀ ವುಚ್ಚತಿ ತಾಪಸಪರಿಕ್ಖಾರೋ। ಜಟಿಲೇ ಪಾಹೇಸೀತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ತಾಪಸೇ ಪಾಹೇಸಿ। ‘‘ಸೋಳಸಾತಿರೇಕಅಡ್ಢಉಡ್ಢಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೫೪. ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತೇ ಕತಪರಿಚಯತ್ತಾ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯ-ಮಭಾಸಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೮)। ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಆದಿತ್ತಂ ಚಕ್ಖಾದಿ ರಾಗಗ್ಗಿನಾ, ಏಕಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದಯಿತಾದಿಕೇನೇವ, ಏಕಚ್ಚಂ ಅಭಿಭೂತತ್ಥೇನ ಚಕ್ಖಾದಿ ಏವ ಜಾತಿಆದಿನಾ
ಉರುವೇಲಪಾಟಿಹಾರಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೫೫-೭. ವತ್ಥುಕಾಮಭೂತಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ಕಾಮಿತ್ಥಿಯೋ। ದುತಿಯಾದಯೋ ಅಸ್ಸಾಸಕಾ। ಯಸ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಏವ ಭಗವತಿ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಂ ಲೋಕೇ ಪಠಮಮೇವ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ವೇದೇಸು ಸಹಸ್ಸತ್ತಯಮತ್ತಂ ಬುದ್ಧಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಾಚೇನ್ತಿ, ಭಗವತೋ ಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚ ಬುದ್ಧಕಥಾ ಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ, ಪತ್ಥಟಾ ಲೋಕೇ, ತಸ್ಮಾ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ‘‘ತಮದ್ದಸ
೫೮. ಇಧಾವುಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಏಕಾರಕ್ಖೋ ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನೋ ಪಣುನ್ನಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೋ ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋ ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸುವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞೋತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೮, ೩೬೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೯) ದಸ ಅರಿಯವಾಸಾ ನಾಮ। ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅಟ್ಠ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತೀತಿಪಿ ಪೋರಾಣಾ। ತತ್ಥ ನೀವರಣಾ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾ ಚ। ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಛಳಙ್ಗಾ। ಸತಾರಕ್ಖೇನ ಏಕಾರಕ್ಖಾ। ಸಙ್ಖಾಯ ಏಕಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯ ಏಕಂ ವಿನೋದೇತೀತಿ ಅಯಂ ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನೋ। ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪುಥುಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಹೀನಾನಿ, ಏವಂ ಪಣುನ್ನಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೋ। ಕಾಮೇಸನಾ ಭವೇಸನಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇಸನಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ, ಏವಂ ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋ। ಕಾಮಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ…ಪೇ॰… ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ ಏವಂ ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ। ರಾಗೋ ಪಹೀನೋ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲೋ…ಪೇ॰… ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮೋತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ದೋಸೋ, ಮೋಹೋ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮೋತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಸುವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞೋತಿ।
‘‘ಠಾನಾಠಾನಂ
ಅನೇಕಧಾತುಯೋ ಲೋಕಂ, ಅಧಿಮುತ್ತಿಞ್ಚ ಪಾಣಿನಂ॥
‘‘ಜಾನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಞ್ಚ, ಪರೋಪರಿಯತಂ ಮುನಿ।
ಝಾನಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಾದಿ-ಞಾಣಂ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಂ ತಥಾ’’ತಿ॥ –
ಇಮಾನಿ ದಸ ಬಲಾನಿ। ಅಸೇಕ್ಖಙ್ಗಾನಿ ನಾಮ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ಅಸೇಕ್ಖವಿಮುತ್ತಿ ಅಸೇಕ್ಖವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ದಸಮಂ ಅಸೇಕ್ಖಂ। ಏತೇಹಿ ದಸಹಿ ಚುಪೇತೋ ಪಾರಮೀಹೀತಿ ಪೋರಾಣಾ।
ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೬೦. ಕಿಂ ಕಾಹಸೀತಿ ಕಿಂ ಕಾಹತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕರೋತಿ, ಕಿಂ ಕರೋಸೀ’’ತಿ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಬಹುಂ ವತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋತಿ ನಿಗಮೇನ್ತೋ। ‘‘ಪಚ್ಚಬ್ಯಥಾ ಕಪ್ಪನಹುತೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ದಸಕಾನಂ ಸತಂ ಸಹಸ್ಸಂ, ಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ಕೋಟಿ, ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ಪಕೋಟಿ, ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ಕೋಟಿಪಕೋಟಿ, ಕೋಟಿಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸತಂ ನಹುತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಪ್ಪನಹುತೇಹೀತಿ ಏವಮನುಸಾರತೋ ಅಬ್ಭತೀತಂ ನಾಮಾತಿ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾನಂ ಪಾಠೋತಿ।
೬೩. ‘‘ಕುಲಚ್ಛೇದಾಯಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಕುಲುಪಚ್ಛೇದಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಕಿರ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ನಯನ್ತಿ, ನಾಧಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ ನ ಪುನ ಚೋದೇಸುನ್ತಿ ಏವಂ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ।
ಏತ್ತಾವತಾ ಥೇರೋ ನಿದಾನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಯಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಏತ್ಥ ಮೂಲ-
ಗನ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನೇನ।
ನಿದಾನನಿಟ್ಠಾನಮಕಂಸು
ಸಙ್ಗಾಹಕಾ ತೇ ವಿನಯಕ್ಕಮಞ್ಞೂ॥
‘‘ನಿದಾನಲೀನತ್ಥಪದಾನಮೇವ,
ನಿದಾನಿಟ್ಠಾನಮಿದಂ ವಿದಿತ್ವಾ।
ಇತೋ ಪರಂ ಚೇ ವಿನಯತ್ಥಯುತ್ತ-
ಪದಾನಿ ವೀಮಂಸನಮೇವ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ॥
ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೬೪. ಬುದ್ಧುಪಜ್ಝಾಯಕಾನಂ ಇತರೇಸಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಕಪ್ಪತೋ ನೇಸಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ದುನ್ನಿವತ್ಥಾ ದುಪ್ಪಾರುತಾ ಅನಾಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಿ, ಅಪಿಚ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಭುಞ್ಜಮಾನಾನಂ ಉಪರೀತಿಆದಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಪಿಪಾಸಾಸಹನತೋ, ಇತರೇಸಂ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸನ್ನತ್ತಾ ಚ।
೬೫. ಕೇನ ಕೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ? ‘‘ತದಾ ಸೋ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಾಜಿತೋ, ಏತರಹಿ ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತಿ। ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸಾಹೂತಿ ಸಾಧೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಲಹೂತಿ ಲಹು, ತ್ವಂ ಮಮ ನ ಭಾರಿಯೋಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಓಪಾಯಿಕನ್ತಿ ಉಪಾಯಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ, ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ತ್ವಂ ಮೇ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಾರೋ ಜಾತೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಅನುರೂಪಂ ತೇ ಉಪಜ್ಝಾಯಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
೬೬. ತಾದಿಸಮೇವ ಮುಖಧೋವನೋದಕಂ ಉತುಮ್ಹಿ ಏಕಸಭಾಗೇತಿ। ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ‘‘ನ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಭಣಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನ-ಕಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ತೇನ ‘‘ನಾತಿದೂರೇ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನ-ಕಾರೇನ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದೀಪೇತೀತಿ ಏಕೇ। ಸಚಿತ್ತಕಾ ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ, ಉದಾಹು ಅಚಿತ್ತಕಾತಿ? ಅನಾದರಿಯಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸಚಿತ್ತಕಾ। ಅನಾದರಿಯಪಚ್ಚಯತಾ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನ-ಕಾರೇನ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕರೀಯತಿ, ಕಿಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತೀತಿ? ಆಮ। ಯತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನಯೋ ನ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಪರತೋ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಕಾಳವಣ್ಣಕತಾ ವಾ ಸುಧಾಬದ್ಧಾ ವಾ ಹೋತಿ ನಿರಜಮತ್ತಿಕಾ, ತಥಾರೂಪಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ।
ಏತ್ಥಾಹ – ಯಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂಯೇವ ‘‘ಸಚೇ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಅನಭಿರತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ, ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೬೬) ಭಗವತೋ ವಚನವಸೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೋ ಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಾತಿದೂರೇ ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕೋ ಭಗವತೋ ವಚನಲೇಸೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ಪಠಮತರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಿ ದೇಸನಿಯಮನತೋ। ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಅನುಮತಂಯೇವ ಪಠಮಗಮನನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಅಸಿದ್ಧತ್ತಾ, ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯಸಿದ್ಧಿತೋ ಚ ಕೋಟ್ಠಕನ್ತಿ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಂ। ನ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನ ನಿದಹಿತಬ್ಬಂ ವಾ।
ಉಪಜ್ಝಾಯವತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಸಮ್ಮಾವತ್ತನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೬೮. ಅಧಿಮತ್ತಂ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಂ ನ ಅಕುಸಲಮಿಚ್ಚೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ। ನ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅಸಮ್ಮಾವತ್ತನಾಭಾವತೋತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸಂ ನ ಪಣಾಮೇತಬ್ಬಂ ತಂಸಮನ್ನಾಗಮನಸಿದ್ಧಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಮೇಸ ಭಾರೋ’’ತಿ ಮಮತ್ತಕರಣಂ ತತ್ಥ ಪೇಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಏಕೋ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ…ಪೇ॰… ತೇಸಂ ಅನಾಪತ್ತೀ’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಸಚೇ ಏಕೋ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಹೋಥ, ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಂ ವಾ ಗಿಲಾನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಓವದಿತಬ್ಬಂ ಓವದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇತಿ ಕರಣೀಯೇಸು ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವದತಿ, ತೇ ಏವಾಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾದಯೋ ‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇವ ಕೇವಲಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾ ಹೋಥಾ’ತಿ ವದನ್ತಿ, ವತ್ತಂ ವಾ ನ ಸಾದಿಯನ್ತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ನಸಮ್ಮಾವತ್ತನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರಾಧಬ್ರಾಹ್ಮಣವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೭೩. ‘‘ಪೂತಿಮುತ್ತನ್ತಿ
ರಾಧಬ್ರಾಹ್ಮಣವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಆಚರಿಯವತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೭೬. ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ವಾ ನಿಸ್ಸಯಾ, ನಿಸ್ಸಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಯಸ್ಮತೋತಿ ವಾ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ।
ಆಚರಿಯವತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿಸ್ಸಯಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೮೩. ದಿಸಂ ಗತೋತಿ ತತ್ಥ ಧುರನಿಕ್ಖಿತ್ತವಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ತಿರೋಗಾಮಂ ಗತೋ। ಯತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ‘‘ಕತಿಪಾಹೇನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಮನೇ ಚೇಸ ಉಸ್ಸಾಹೋ ರಕ್ಖತಿ। ಮಾ ಇಧ ಪಟಿಕ್ಕಮೀತಿ ಮಾ ಇಧ ಗಚ್ಛ। ಸಭಾಗಾ ನಾಮ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸಿಸ್ಸಾ। ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ತೇನ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಖಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ವಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸಮೋಧಾನಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಚಿರೇನ ಅನುಗ್ಗಹೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪಜ್ಝಾಯೋವ ನಿಸ್ಸಯೋ। ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಚೇ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೇನ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾರೇತ್ವಾ ಅವಿರಮನ್ತಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಪಹಾಯ ವಿನಾಪಿ ನಿಸ್ಸಯಪಣಾಮನೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸ್ಸಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಸಿತಬ್ಬಂ। ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಚೇ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ನ ರಕ್ಖತಿ। ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ನಿಸ್ಸಯಜಾತಿಕೋ ಚೇ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಂ ಆಗಮೇಹೀ’’ತಿ ವದತಿ, ಸಯಮೇವ ವಾ ಆಗಮೇತಿ, ವಟ್ಟತಿ। ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಚೇ ಉಕ್ಖೇಪನಿಯಕಮ್ಮಕತೋ ಹೋತಿ, ನಾನಾಸಂವಾಸಕಭೂಮಿಯಂ ಠಿತತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಸಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಂ ಪನ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮೇತುಂ ಲಭತಿ। ಮಾನತ್ತಾಚಾರೀ ಚೇ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಭಾನಂ ಆಗಮೇತಬ್ಬಂ। ದೀಘಂ ಚೇ ಪರಿವಾಸಂ ಚರತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸ್ಸಯೋ ಪಾರಿವಾಸಿಕಕ್ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾನಮ್ಪಿ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೫), ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ ಏವ। ಯಂ
ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ದಿಸಾಪಕ್ಕನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೇಪಿ ನಿಸ್ಸಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಲೇಡ್ಡುಪಾತದ್ವಯಬ್ಭನ್ತರೇ ತಿರೋವಿಹಾರೇಪಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ವಾ ವಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇಯೇವಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ, ಏತ್ಥ ಪನ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನತೋ ವಿಮುತ್ತೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಹಾರೋತಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಅನ್ತೇ ಠಿತಾ ಏಕಾ ಕುಟಿಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಚೇ ಉಭೋಪಿ ಆಚರಿಯನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಕೇನಚಿ…ಪೇ॰… ನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರವಾದೋ ಸಮೇತಿ। ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ವಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಾನಂ ಅನ್ತೋ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಾ ಹೋತಿ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ವಾ। ‘‘ಬಹಿಸೀಮ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನ್ತೋವಿಹಾರಸೀಮಾಯಂ ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾಪಿ ವಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರವಾದೋ ನ ಸಮೇತಿ। ಏಕಾವಾಸೇ ಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ವಾ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಅನ್ತೋತಿಯೋಜನೇಪಿ ವಸತೋ ನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಸೋ ಚ ಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಸಾ ಚ ಉಪಚಾರಸೀಮಾ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಏಕಾವಾಸೋ।
ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಏಕಾವಾಸವಿಮತಿಯಂ ಸೀಮಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ಚೀವರಕ್ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಚಾರಿತತ್ತಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸೀಮಟ್ಠಕಸಙ್ಘೋ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತೂ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೭೯)। ಕತರಸೀಮಾಯ ಭಾಜೇತಬ್ಬಂ? ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೋ ಕಿರಾಹ ‘‘ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಯಾ’’ತಿ। ತತೋ ನಂ ಆಹಂಸು ‘‘ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ನಾಮ ತಿಯೋಜನಾಪಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತಿಯೋಜನೇ ಠಿತಾ ಲಾಭಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಿಯೋಜನೇ ಠತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆರಾಮಂ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಮಿಕೋ ಪಾಳಿ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪನನ್ದೋ ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ ಏಕೋ ದ್ವೀಸು ಆವಾಸೇಸು ವಸ್ಸಂ ವಸಿ…ಪೇ॰… ದೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮೋಘಪುರಿಸಸ್ಸ ಏಕಾಧಿಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೬೪)। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚಸ್ಸ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಞ್ಚ ನಾನಾಲಾಭೇಹಿ ನಾನೂಪಚಾರೇಹಿ ಏಕಸೀಮವಿಹಾರೇಹಿ ಕಥಿತಂ, ನಾನಾಸೀಮವಿಹಾರೇ ಪನ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಾಹೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೬೪)। ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ನಾನಾವಾಸಾ ಏಕೂಪಚಾರಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚ ಏಕೂಪಚಾರಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಲೇಡ್ಡುಪಾತದ್ವಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸತೋ ನಿಸ್ಸಯೋ ಪನ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ ಏವಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಧಿತೋತಿ। ಏತ್ಥಾಹ – ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾವ ಸತೋಪಿ ನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಚೇ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂಯೇವ ಅಸಮ್ಪತ್ತೇಸು ದಹರೇಸು ಅರುಣಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಚೀವರಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಹೋತಿ, ನಿಸ್ಸಯೋ ಪನ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪೯೫)? ವುಚ್ಚತೇ – ತಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸಮಾಗಮೇ ಸಉಸ್ಸಾಹತಾಯ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಧುವವಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ವಿಲೋಮೇನ್ತಿ
ನಿಸ್ಸಯಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಪಞ್ಚಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೮೪. ನ ಅಸೇಕ್ಖೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನಾತಿಆದಿ ‘‘ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪಠಮಂ, ಪತಿರೂಪೇ ನಿವೇಸಯೇ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೮) ವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಆಪತ್ತಿಅಙ್ಗವಸೇನ। ನೀಲಸಮಾಯೋಗತೋ ನೀಲಂ ವಿಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇನಾ’’ತಿ। ಅಧಿಸೀಲೇ ಸೀಲವಿಪನ್ನೋ ನಾಮ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅವುಟ್ಠಿತೋ।
ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಪಞ್ಚಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೮೬. ಯೋ ಸೋ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಾ – ತಸ್ಸ ಪಸೂರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಂಯೇವ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅಯಮೇಕೋ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಪುನ ಗಿಹಿವೇಸೇನ ಆಗತೋ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ, ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮೇಕೋ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಗಿಹಿವೇಸಧಾರಣೋವ ಪುಬ್ಬಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ, ಕಿನ್ತು ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನತಿತ್ಥಿಯವೇಸೇ ಠಿತೋಪಿ। ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅತಿತ್ಥಿಯಭೂತತ್ತಾ ಅತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ, ಸೋ ಪನಾಗತೋ ವಿಬ್ಭನ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿವಾಸದಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುವೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸರಣಗಮನೇನ ಸಾಮಣೇರಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಜಾತಾ, ನ ಜಾತಾತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ಜಾತಾ, ‘‘ಯೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಆಕಙ್ಖತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ, ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಪರಿವಾಸೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೮೬) ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಅಥ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ‘‘ಸಾಮಣೇರಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಪರಿವಾಸೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಇತರೇ ತಥಾ ನ ವದನ್ತಿ। ತೇ ಹಿ ‘‘ಏವಂ ಆರಾಧಕೋ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ ಆಗತೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೮೭) ಸುತ್ತಪದಂ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಂ, ಪುರೇ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಚ ‘ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ’ತಿ ವಚನಸಾಮಞ್ಞತೋ ನ ಸಾಮಣೇರೋ ಜಾತೋತಿ ಚೇ, ಯದಿ ಏವಂ ಅಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾವ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತತೋ ಚ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವುತ್ತಸುತ್ತಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ‘ತಿತ್ಥಾಯತನಂ ಸಙ್ಕನ್ತೋ’ತಿ ಪಾಠೋಪಿ ನ ಸುನ್ದರಂ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸಚೇ ಭಿನ್ದತಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಪರಿಪುಣ್ಣೇಪಿ ಪುನ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಸಂವರಂ ಭಿಕ್ಖುಕರಣತ್ಥಾಯ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ
ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಞ್ಚಾಬಾಧವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೮೮. ನಖಪಿಟ್ಠೀತಿ ಚೂಳಙ್ಗುಲಿನಖಪಿಟ್ಠಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ‘‘ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ನಖಪಿಟ್ಠಿತೋ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ ವಿಯ। ಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಾಪಿ ಆರುಳ್ಹೇ ರತ್ತಪದುಮವಣ್ಣಚಿತ್ರಂ।
ಪಞ್ಚಾಬಾಧವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚೋರವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೯೧-೨. ಧಮ್ಮಸಾಮೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಯಂ ಧಮ್ಮಸಾಮೀ, ತಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬಕಮ್ಪಿ ಚೋರಂ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ಏವಮಾಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಳಿಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ಖರಭೇದಕೋ’’ತಿಪಿ ಲಿಖಿತಂ। ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾಸೂತಿ ವೂಪಸನ್ತಾಸು।
ಚೋರವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಇಣಾಯಿಕದಾಸವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೯೬. ಪಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢನ್ತಿ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ।
೯೭. ದೇಸಚಾರಿತ್ತನ್ತಿ ಸಾವನಪಣ್ಣಾರೋಪನಾದಿ ತಂ ತಂ ದೇಸಚಾರಿತ್ತಂ। ‘‘ದೇವದಾಸಿಪುತ್ತೇ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಆರಾಮಿಕಂ ಚೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಕಾಮೋ, ಅಞ್ಞಮೇಕಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಪಚ್ಚರಿವಾದಸ್ಸ ಅಯಮಿಧ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರಾಮಿಕೇ ದೇಮಾ’’ತಿ ದಿನ್ನತ್ತಾ ನ ತೇ ತೇಸಂ ದಾಸಾ। ‘‘ಆರಾಮಿಕೋ ಚ ನೇವ ದಾಸೋ ನ ಭುಜಿಸ್ಸೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ನ ದಾಸೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ತಕ್ಕಾಸಿಞ್ಚನಂ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಕಾತುಮೇವ ವಟ್ಟತೀತಿ ‘‘ಸಚೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಅನುಬನ್ಧಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಅಸುದ್ಧಾ ಕಿರ ಮೇತಿಪಿ ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಇಣಾಯಿಕದಾಸವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಕಮ್ಮಾರಭಣ್ಡುವತ್ಥಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೯೮. ಕಮ್ಮಾರಭಣ್ಡೂತಿ ಏತ್ಥ ದಾರಕೋ ಚೂಳಾಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಪುಚ್ಛಿತುಂ ಲಭತಿ। ತಞ್ಚೇ ಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಅವಹರತಿ, ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಕೇಸಮಸ್ಸುಓರೋಹನಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಸತಿಯಾ ಸರಣಾನಿ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ, ರುಹತೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
೧೦೧-೩. ಏತ್ಥ ಕುಲೇ। ‘‘ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋತಿ ಸಬ್ಬೋಪಾಯಂ ಪಭೇದೋ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಞಾತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ
ಕಮ್ಮಾರಭಣ್ಡುವತ್ಥಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರಾಹುಲವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೦೫. ‘‘ಅಙ್ಗಾರಿನೋ ದಾನಿ ದುಮಾ ಭದನ್ತೇ’’ತಿಆದೀಹಿ (ಥೇರಗಾ॰ ೫೨೭) ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾಹಿ। ದಸ್ಸೇಹಿ ಇತಿ ಮಂ ಆಣಾಪೇಸಿ। ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ। ಪೋಕ್ಖರವಸ್ಸನ್ತಿ ಪೋಕ್ಖರಪತ್ತವಣ್ಣಂ ಉದಕಂ, ತಮ್ಹಿ ವಸ್ಸನ್ತೇ ತೇಮಿತುಕಾಮಾವ ತೇಮೇನ್ತಿ। ಉಣ್ಹೀಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಮುದ್ಧತೋ ಪಟ್ಠಾಯ।
‘‘ಸಿನಿದ್ಧನೀಲಮುದುಕುಞ್ಚಿತಕೇಸೋ
ಸೂರಿಯನಿಮ್ಮಲತಲಾಭಿನಲಾಟೋ।
ಯುತ್ತತುಙ್ಗಮುದುಕಾಯತನಾಸೋ,
ರಂಸಿಜಾಲವಿತತೋ ನರಸೀಹೋ’’ತಿ॥ (ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಕಥಾ) –
ಆದಿಗಾಥಾಹಿ। ಅಥ ವಾ –
‘‘ಚಕ್ಕವರಙ್ಕಿತರತ್ತಸುಪಾದೋ,
ಲಕ್ಖಣಮಣ್ಡಿತಆಯತಪಣ್ಹಿ।
ಚಾಮರಛತ್ತವಿಭೂಸಿತಪಾದೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಸಕ್ಯಕುಮಾರವರೋ ಸುಖುಮಾಲೋ,
ಲಕ್ಖಣಚಿತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಸರೀರೋ।
ಲೋಕಹಿತಾಯ ಗತೋ ನರವೀರೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಪುಣ್ಣಸಸಙ್ಕನಿಭೋ ಮುಖವಣ್ಣೋ,
ದೇವನರಾನ ಪಿಯೋ ನರನಾಗೋ।
ಮತ್ತಗಜಿನ್ದವಿಲಾಸಿತಗಾಮೀ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಖತ್ತಿಯಸಮ್ಭವಅಗ್ಗಕುಲೀನೋ
ದೇವಮನುಸ್ಸನಮಸ್ಸಿತಪಾದೋ।
ಸೀಲಸಮಾಧಿಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಆಯತಯುತ್ತಸುಸಣ್ಠಿತನಾಸೋ,
ಗೋಪಖುಮೋ ಅಭಿನೀಲಸುನೇತ್ತೋ।
ಇನ್ದಧನೂ
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ವಟ್ಟಸುವಟ್ಟಸುಸಣ್ಠಿತಗೀವೋ,
ಸೀಹಹನೂ ಮಿಗರಾಜಸರೀರೋ।
ಕಞ್ಚನಸುಚ್ಛವಿಉತ್ತಮವಣ್ಣೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಸುದ್ಧಸುಗಮ್ಭೀರಮಞ್ಜುಸಘೋಸೋ,
ಹಿಙ್ಗುಲಬದ್ಧಸುರತ್ತಸುಜಿವ್ಹೋ।
ವೀಸತಿ ವೀಸತಿ ಸೇತಸುದನ್ತೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಸುನೀಲಸುಕೇಸೋ,
ಕಞ್ಚನಪಟ್ಟವಿಸುದ್ಧನಲಾಟೋ।
ಓಸಧಿಪಣ್ಡರಸುದ್ಧಸುಉಣ್ಣೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ॥
‘‘ಗಚ್ಛತಿನೀಲಪಥೇ ವಿಯ ಚನ್ದೋ,
ತಾರಗಣಾಪರಿವೇಠಿತರೂಪೋ।
ಸಾವಕಮಜ್ಝಗತೋ ಸಮಣಿನ್ದೋ,
ಏಸ ಹಿ ತುಯ್ಹ ಪಿತಾ ನರಸೀಹೋ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಕಥಾ) –
ಇಮಾಹಿ।
ಉದ್ದಿಟ್ಠೇತಿ ಏವಂ ಚರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ, ‘‘ಉತ್ತಿಟ್ಠೇ’’ತಿ ಧಮ್ಮಪದಪಾಠೋ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸಪದಾನಚಾರಿಕವತ್ತಂ। ಅನೇಸನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸುಚರಿತಂ ಚರೇ।
ಕೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಪಟ್ಟಬನ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಟ್ಟೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಘರಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಘರಮಹೋ। ಛತ್ತಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಯುವರಾಜಛತ್ತಪಟ್ಟಿ। ವಟ್ಟಾನುಗತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸವಟ್ಟಾನುಗತಂ। ವಿಘಾತಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸವಿಘಾತಕಂ। ಥೇರೋ ರಾಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಕಥಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ರಾಹುಲಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಮೀ’’ತಿ ಆಹಾತಿ ಚೇ? ತತ್ಥ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ, ಇದಾನಿ ಅನಾಗತೇ ಸಂಸಯಾಪನಯನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಹ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪವಸೇನ ‘‘ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ ಆಹಚ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಿರ। ಬುದ್ಧಾನಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಞ್ಚ ಬ್ಯತ್ತಾದಿವಸೇನ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ನನ್ದಾದಯೋಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾ ಸಿಯುಂ ‘‘ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಬುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ।
ಪೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಆಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪಬ್ಬಾಜೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚ ಇದಂ ಯಸ್ಮಾ ವಿದೇಸಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತೇನಾಪಿ ಮಾತಾಪಿತುವಾಸತೋ ಮುತ್ತೋ ಸೇರಿವಿಹಾರೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತೇ ಅಸನ್ತಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ನ ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಚರಿಯೇ ವಾ ಅಪ್ಪಸಾದಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ನಟ್ಠಮೇವ। ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಮಗತಿಕಾತಿ ಲೋಕವೋಹಾರೋ। ತೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಾದಿನಾ ದೇಸನ್ತರಗಮನಞ್ಚ ಸಮಗತಿಕಂ ಕತಂ। ವಿದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಚೇತ್ಥ ವಿದೇಸೋ ನಾಮ ಮಾತಾಪಿತುವಾಸತೋ ಅಞ್ಞೋ ದೇಸೋ, ನ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸತೋ। ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥೋ ಏವ ಚೇ ಪಮಾಣಂ, ನ ಯುತ್ತಿ। ಮತಮಾತಾಪಿತಿಕೋಪಿ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೇಹಿಯೇವ ಮಾತಾಪಿತೂಹಿ ಅನನುಞ್ಞಾತೋ ಪುತ್ತೋ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಏವಮಿಧಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಸಿಥಿಲಕರಣಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಇದಂ ತಾವ ಏವಂ ಹೋತು, ‘‘ವಿಹಾರಂ ವಾ ಝಾಪೇಮೀ’’ತಿಆದಿನಯೋ ಕಥಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ಅತ್ತಪರೂಪದ್ದವಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯೇನ ಅವಸೇನ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ, ಪುತ್ತರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಪಬ್ಬಜಿತತ್ತಾ ಚ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಸಯಮೇವ ಸೋ ಅತ್ತನಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ಕೇನಚಿ ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ। ‘‘ಪುತ್ತಪೇಮಂ ವಾ ಪುತ್ತರಕ್ಖೇ ಪಿಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ನಿದಾನಾನುಲೋಮತೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ।
ರಾಹುಲವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಿಕ್ಖಾಪದದಣ್ಡಕಮ್ಮವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೦೭. ಅತ್ತನೋ ಪರಿವೇಣಞ್ಚಾತಿ ಪುಗ್ಗಲಿಕಂ। ಮುಖದ್ವಾರಿಕನ್ತಿ ಮುಖದ್ವಾರೇನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ನಿಯೋಜಿತಬ್ಬಕಂ, ತಸ್ಸ ಆವರಣಂ ನಿವಾರಣಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆವರಣಂ
ಸಿಕ್ಖಾಪದದಣ್ಡಕಮ್ಮವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅನಾಪುಚ್ಛಾವರಣವತ್ಥುಆದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೦೮. ಪರಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲಭಿಕ್ಖೂಪೀ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ। ಪೋರಾಣಾ ಪನ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಚೇ ನ ಓರಮತಿ, ಸಙ್ಘಂ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ, ಪುನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಮಾನೋಪಿ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಕಮ್ಮವಾಚಾಸದಿಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯಥಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಯಥಾನಿವತ್ಥಪಾರುತೋವ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ನವಕತರಸ್ಸ ಸಮಾನವಸ್ಸಿಕಸ್ಸ ಪುನ ವನ್ದನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಸಾಮಣೇರೋಪಿ ಪುನ ಗಹಿತಸರಣೋ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ನವಕತರಸ್ಸ ಸಮಾನವಸ್ಸಿಕಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಪುನ ವನ್ದನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ। ಲಿಙ್ಗಂ ಪನೇತ್ಥ ವುಡ್ಢತರಭಾವಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮೇವಾತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಅಚ್ಚಯೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಚ್ಚಾಗಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸಾಪೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ‘ತ್ವಂ, ಸಾಮಣೇರ, ಗಚ್ಛಾ’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಯಾವತತಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅವಣ್ಣಭಾಸಿತಮತ್ತೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೇನ ಚ ಸರಣಾನಿ ನ ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ತಂ ಸಮ್ಭೋತೀತಿ ಮಮ ತಕ್ಕೋ। ‘‘ನಿಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಪುನ ನಾಸನಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸ ಲಿಙ್ಗನಾಸನಂ ಅನುಜಾನಾತೀತಿ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕಾಪದೇಸೇನ ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಪೋರಾಣಾ। ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಮ್ಪಿ ನ ಲಭತೀತಿ ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾ ‘ಪಣ್ಡಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೦೯) ಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ವಾರಿತಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ।
ಅನಾಪುಚ್ಛಾವರಣವತ್ಥುಆದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಣ್ಡಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೦೯. ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕಸ್ಸ
‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ವಾರಿತಾತಿ ಅಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಕಪಕ್ಖೇ ನಾಸೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಮಾಸಪಣ್ಡಕಲೇಖಪಣ್ಡಕೇಹಿ ಸಹ ಸತ್ತ ಪಣ್ಡಕಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಲೇಖಪಣ್ಡಕೋ ನಾಮ ಕಿರ ಮನ್ತವಸೇನ ಉಪಹತಬೀಜೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಓಪಕ್ಕಮಿಕಲೇಖಪಣ್ಡಕಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ನ ನಾಸೇತಬ್ಬಾ। ಯೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ।
ಪಣ್ಡಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೦. ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋತಿ ಸಂವಾಸೋತಿ ಚೇತ್ಥ ನ ಏಕಕಮ್ಮಾದಿಕೋ ಸಂವಾಸೋ, ಕಿನ್ತು ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಗಣನಾದಿಕೋ ಕಿರಿಯಭೇದೋ ಇಧ ಸಂವಾಸೋ ನಾಮ। ಇಮಞ್ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಥೇಯ್ಯಾಯ ಕಾತುಂ, ನೇತರನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ದಸವಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ದೋಸೋ। ಗಿಹೀನಂ ವುತ್ತೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕೇಚಿ। ರಾಜಭಯಾದೀಹಿ ಗಹಿತಲಿಙ್ಗಾನಂ ‘‘ಗಿಹೀ ಮಂ ಸಮಣೋತಿ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ವಞ್ಚನಚಿತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಞ್ಚೇತುಕಾಮತಾಯ, ತೇಹಿ ಸಂವಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಚ ಅಭಾವಾ ದೋಸೋ ನ ಜಾತೋ। ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಸಣ್ಡಿಯಭತ್ತಾನೀತಿ ವಿಹಾರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಸಂವಾಸಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ದುಕ್ಕರಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಸೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಗಹಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸಚೇ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಸೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಆಪನ್ನಂ, ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೇಯೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಚೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಸುಣಾತಿ, ಸೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಏವ ಅನಾರೋಚೇನ್ತೋಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಚ ದುಸ್ಸೀಲಭಿಕ್ಖು ‘‘ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಮಹಾಪೇಳಾದೀಸೂ’’ತಿ ಏತೇನ ಗಿಹಿಸನ್ತಕಂ ದಸ್ಸಿತಂ।
ಸಯಂ ಸಾಮಣೇರೋವ ಕೂಟವಸ್ಸಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ, ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖುಪಿ, ಸೋ ಪನ ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸಯಂ ಸಾಮಣೇರೋವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ಪನ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ನಾಮ ಯಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋವ ಹೋತಿ, ನಾಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪಬ್ಬಜಿತೋ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಣ್ಡಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿ ಠಪಿತಾ, ನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಾದಸನ್ನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾರಹಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಅಪಿಚ ಅನಿಟ್ಠದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ತಥಾ ಏವ ಪಾಳಿ ಠಪಿತಾ। ಯಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕಮನಂ, ಸಙ್ಘಭೇದನಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ನಾನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ, ಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುವಸ್ಸಗಣನಾದಿಕೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಿರಿಯಭೇದೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ। ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ವನ್ದನಸಾದಿಯನಾಸನಪಟಿಬಾಹನಾನಂ ಸಾಮಣೇರಸಂವಾಸಸಾಮಞ್ಞತೋ ನೇವಾತಿ ಆಚರಿಯೋ।
ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿ ಅತ್ತನೋ ನಿದಾನಭೂತೇ ಪಸೂರವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮಾನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ವಾರಿತಅಧಿಕಾರಾಭಾವಾ ಅಭಬ್ಬಾ। ಇಧೇವ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೇನ ವಿನಾ ಸಮ್ಭವತೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಥ ಖೋ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋಪೀ’’ತಿ ಇಧೇವ ವಚನಂ ಪಸೂರಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಏವ ಯಾಚನಿಚ್ಛಾಯ ದಸ್ಸನೇನ, ‘‘ಸೋ ಆಗತೋ ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಭಗವತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಮತ್ತಪಟಿಸೇಧನೇನ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುಮತಿದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇಸಂ ಲಿಙ್ಗೇ ಆದಿನ್ನಮತ್ತೇ ಲದ್ಧಿಯಾ ಗಹಿತಾಯಪಿ ಅಗ್ಗಹಿತಾಯಪಿ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಹೋತಿ, ಅವನ್ದನೀಯಸ್ಸೇವ ನಗ್ಗಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ವಾ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಏತ್ಥ ‘‘ಪದವಾರೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಆಜೀವಕೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಸಮಚಿತ್ತವಸೇನ ಗತತ್ತಾ ತಾವ ನಂ ಲದ್ಧಿ ರಕ್ಖತಿ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಥಿತೋತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ? ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಪ್ಪಮಾಣತೋವಾತಿ ಏಕೇ। ನಿದಾನವಸೇನಾತಿ ಏಕೇ। ಪಸೂರಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಏವ ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತತಾವಚನತೋತಿ ಏಕೇ। ಯಥಾಹ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಪಕ್ಕನ್ತೋವಾ ಹೋತಿ, ವಿಬ್ಭನ್ತೋ ವಾ, ಕಾಲಂಕತೋ ವಾ, ಪಕ್ಖಸಙ್ಕನ್ತೋ ವಾ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಪಕ್ಖಸಙ್ಕನ್ತೋ ವಾತಿ ಸಾಮಣೇರನಾಸನಾವತ್ಥೂಸು ಅಭಾವತೋತಿ ಏಕೇ। ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸತೋ ಪಕ್ಖಸಙ್ಕನ್ತಭಯಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಉಪಸಮ್ಪದತ್ಥಂ ಪರಿವಾಸಪಞ್ಞಾಪನೇನಾತಿ ಏಕೇ
ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ತಿರಚ್ಛಾನಗತವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೧. ನಾಗಯೋನಿಯಾತಿ ನಾಗಯೋನಿತೋ, ಅತ್ತನೋ ನಾಗಜಾತಿಹೇತೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಿಂಕಾರಣಾ? ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಸಕಜಾತಿಯಾ ಮೇಥುನಪಟಿಸೇವನೇ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನೇ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ।
ತಿರಚ್ಛಾನಗತವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಮಾತುಘಾತಕಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೨-೫. ಅಪವಾಹನನ್ತಿ ಪಕ್ಖಲನಂ, ಕಾಸಾಯವತ್ಥನಿವಾಸನಂ ಇಚ್ಛಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ। ಕೀದಿಸೇನ? ವಧಕಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ।
ಮಾತುಘಾತಕಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೬. ‘‘ಯದಿ
ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅನುಪಜ್ಝಾಯಕಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೭. ‘‘ಕೇಚಿ ಪಾಳಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಯಥಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪತ್ತಚೀವರಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಕಾಲೇ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯಂ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಅಸನ್ತಂ ವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಕತಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಅಸನ್ತೇಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ರುಹತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅಯಂ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೋ ಆಯಸ್ಮತೋ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಅವತ್ಥುಂ ಪಣ್ಡಕುಪಜ್ಝಾಯಾದಿಂ, ಅಸನ್ತಂ ವಾ, ವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕತಾಯಪಿ ಗಣಪೂರಕಾನಮತ್ಥಿತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ರುಹತೇವ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಕುಪಜ್ಝಾಯೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿವಚನಸ್ಸಾಭಾವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋವ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ನ ವದನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖು, ಜಾನಂ ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಂ…ಪೇ॰… ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ॰ ೪೦೩)। ತಥಾ ‘‘ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೭೧) ವಚನತೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕಾದಿಆಚರಿಯೇಹಿ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಯ ಕತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನ ರುಹತಿ ತೇಸಂ ಅಭಿಕ್ಖುತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ‘‘ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ವಿಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪರಿ॰ ೪೮೨) ನಯೇನ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಥಿಯಮಾನಾಯ ‘‘ಸತ್ತಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ವತ್ಥುತೋ ವಾ ಞತ್ತಿತೋ ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನತೋ ವಾ ಸೀಮತೋ ವಾ ಪರಿಸತೋ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯತೋ ವಾ ಆಚರಿಯತೋ ವಾ’’ತಿ ಅಕಥಿತತ್ತಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಪರಿಸತೋ ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಆಚರಿಯಉಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ವಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ದ್ವಾದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಪರಿಸತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ವಿಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ತೇಸಮನಾಮಟ್ಠತ್ತಾ। ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತಪಾಳಿವಸೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ನಯಮುಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಂಖಿತ್ತೋತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಯುತ್ತಿಗವೇಸನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ರಿದಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ – ಅನುಪಜ್ಝಾಯಕಂ
ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಯುತ್ತಿ – ‘‘ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಉಪಜ್ಝಾಯಗ್ಗಹಣಕ್ಕಮೇನ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನುಪಜ್ಝಾಯಕ’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘ಅನುಪಜ್ಝಾಯಕಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮವಾಚಾಚರಿಯೇನ ಪನ ಗಹಿತೋ ತೇನ ಉಪಜ್ಝಾಯೋತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ, ಕೇನಚಿ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಛನ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಿ, ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ತಸ್ಮಿಂ ತಾದಿಸೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಮನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನೋ ವಾ ಅಸಮನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನೋ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯದಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವ ಸಾಮಣೇರೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಕೋ ವಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕೋ ವಾ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಛನ್ದಹಾರಕಾದಯೋ ವಿಯ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ವಾ ಅಞ್ಞಸೀಮಾಗತೋ ಹೋತಿ, ‘ಕಮ್ಮವಾಚಾ ರುಹತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಚ್ಚನ್ತಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಗಣೇನ ಉಪಸಮ್ಪದ’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೫೯) ವುತ್ತತ್ತಾ ಕೇಚಿ ‘ವಿನಯಧರಪಞ್ಚಮೇನ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸನ್ನಿಹಿತೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಚೇ ಪಾಠೋ ಪಮಾಣೋ ಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸಾಭಾವತೋ। ಅಸನ್ನಿಹಿತೇಪಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ಕಮ್ಮವಾಚಾ ರುಹತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಕಸ್ಮಾ? ಕಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಾಮಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಪಾಠೋವ ನೋ ಪಮಾಣಂ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಅಸನ್ನಿಹಿತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸಙ್ಖಾತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರಾಮಸನಂ ಅರಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಸಙ್ಘಪರಾಮಸನಂ ವಿಯ ಪುಗ್ಗಲಪರಾಮಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಘೇನ ಗಣೇನ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಪುಗ್ಗಲತ್ತಾ। ಪಣ್ಡಕಾದಿಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಕಾಲೇ ಅವಿದಿತತ್ತಾತಿ ಪೋರಾಣಾ।
ಅಪತ್ತಕಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೮. ಅಪತ್ತಚೀವರಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಚರಿಯೋ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ
ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೧೯. ಇದಂ ತಾವ ಸಬ್ಬಥಾ ಹೋತು, ‘‘ಮೂಗಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತಿ, ಬಧಿರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕಥಂ ಸಮ್ಭವಿತುಮರಹತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೩೪) ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋತಿ। ಏವಂ ವದೇಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ…ಪೇ॰… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ವದೇಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೂಗಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸುಂ। ‘‘ಏವಂ ವದೇಹೀ’’ತಿ ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಂ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ‘‘ತತಿಯಂ ಸಙ್ಘಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖೋ ತಥಾ ಆಣತ್ತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯವಚನಸ್ಸ ಅನು ಅನು ವದತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಗವಾ ‘‘ಕಾಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ। ದಿನ್ನೋ ಹೋತಿ ಛನ್ದೋ। ದಿನ್ನಾ ಹೋತಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ। ದಿನ್ನಾ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ’’ತಿ ವದತಿ। ತದನುಮಾನೇನ ವಾ ಕಾಯೇನ ತೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖೇನ ವಿಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ ಸರಣಗಮನನ್ತಿ ವಾ ಲೋಕೇಪಿ ಕಾಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೂಗಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ‘‘ಮೂಗಂ ಕಥಂ ಪಬ್ಬಾಜೇನ್ತೀ’ತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಸಮ್ಭವತೋ ಕಾಯೇನ
ಅಪಿಚ ತೇಸಂ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾದೀನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸುಪಬ್ಬಜಿತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಾವಾಸಙ್ಕಾನಿವಾರಣತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿಲಾಪೋ ಕತೋ। ಕಥಂ? ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ, ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸುಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಾಭಾವೇನ ಚ ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ। ಯಥಾ ಪಸಙ್ಕಾಭವೇ, ತಥಾ ಪಸಙ್ಕಂ ಠಪೇಯ್ಯ। ಖನ್ಧಕೇ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಓಸಾರಣಂ, ತಞ್ಚೇ ಸಙ್ಘೋ ಓಸಾರೇತಿ, ಸೋಸಾರಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಗವಾ ನಿವಾರೇತಿ। ತೇನೇವ ಪನ ನಯೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸುಪಬ್ಬಜಿತಾ ಏವಾತಿ ದೀಪೇತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬೇಪೇತೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ಅಯಮನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ, ಸೋ
ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ – ‘‘ಸೋ ಚ ಅಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ವಚನಾಭಾವತೋ ಮೂಗಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಸಿದ್ಧಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪಿ ಏಕತೋಸುದ್ಧಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮನಿಟ್ಠಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಕಥಂ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ? ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿಲಾಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಮ್ಮಾಗಾಹೇನ ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅತ್ಥೇ ಗಹಿತೇ ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತದುಕ್ಕಟಾಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ಅಪರೋಪಿ ಅನಿಟ್ಠಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮೂಗೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಪಬ್ಬಾಜೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತದುಕ್ಕಟಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಪರಿಯೋಸಾನೇ ಹೋತಿ, ನ ತಸ್ಸಾವಿಪ್ಪಕತಾಯ। ಪುಬ್ಬಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಮೇವ ಹಿ ಪಠಮಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಕೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ದುಕ್ಕಟಂ ನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ। ಅಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ, ನೇತರಂ, ಏತ್ತಾವತಾ ಸಿದ್ಧಮೇತಂ ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿಲಾಪೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ।
ಏತ್ಥಾಹ – ಸಾಮಣೇರಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನ ಕಾಯಪಯೋಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಕಾಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿಆದಿತ್ತಿಕಾದಸ್ಸನತೋ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಅಪ್ಪೇವ ಸಸಕೋ ಕೋಚಿ, ಪತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಮಹಣ್ಣವೇ।
ನ ತ್ವೇವ ಚತುಗಮ್ಭೀರೇ, ದುಗ್ಗಾಹೋ ವಿನಯಣ್ಣವೇ’’ತಿ॥
ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನಿದ್ದೋಸತ್ಥೇ, ಸೇಟ್ಠತ್ಥೇ ಚ ಬ್ರಹ್ಮ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿದ್ದೋಸಂ ಹುತ್ವಾ ಉಜು ಗತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಅಥ ವಾ ಕಾಮಭೋಗಿತ್ತಾ ದೇವಿನ್ದಾದಯೋ ಉಪಮಾವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಉಜುಗತ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋ। ಮಹಾಕುಚ್ಛಿತೋ ಘಟೋ ಮಹಾಕುಚ್ಛಿಘಟೋ। ತೇನ ಸಮಾನೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಮಹಾಕುಚ್ಛಿಘಟಸದಿಸೋ’’ತಿ। ಗಲಗಣ್ಡೀತಿ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇವೇತನ್ತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಆಬಾಧೇಹಿ ಫುಟ್ಠೋ ಪಬ್ಬಾಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ರಾಜಭಟಾದಯೋ ದಾಸಪರಿಯೋಸಾನಾ, ರಾಹುಲವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆಗತಾ ಅನನುಞ್ಞಾತಮಾತಾಪಿತರೋ ಚಾತಿ ದಸಪಿ ಜನಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವ ಲಿಖಿತಕಕಸಾಹತಲಕ್ಖಣಾಹತೇ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಇಧ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಪಾಳಿಯಂ ಆಹ। ತೇನೇವ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಓಸಾರಣಂ, ತಞ್ಚೇ ಸಙ್ಘೋ ಓಸಾರೇತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಸೋಸಾರಿತೋ, ಏಕಚ್ಚೋ ದೋಸಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೯೬) ಇಮಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಆಬಾಧೇಹಿ ಫುಟ್ಠಾ, ರಾಜಭಟಾ, ಚೋರಕಾರಭೇದಕಇಣಾಯಿಕದಾಸಾ, ಅನನುಞ್ಞಾತಮಾತಾಪಿತರೋ ಚಾ’’ತಿ ಸತ್ತ ಜನಾ ನ ಗಹಿತಾ, ನ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಇಮೇಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ತತ್ಥ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಚೇ? ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಓಸಾರೇತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ದೋಸಾರಿತೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಪಣ್ಡಕಾದಯೋ ವಿಯ, ನ ಚ ವುತ್ತಾ। ಉಭಯತ್ಥ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಚಿಮೇ ಅನುಭಯಾ ಭವಿತುಮರಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವುತ್ತಾನಮೇವ ದಸನ್ನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಪುನ ಲಿಖಿತಕಾದಯೋ ವುತ್ತಾತಿ। ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ತೇ ಇಧ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಇಣಾಯಿಕದಾಸಾನಂ ಸೋಸಾರಿತಭಾವೇಪಿ ಇಣಾಯಿಕದಾಸಾ ಸಾಮಿಕಾನಂ ದಾತಬ್ಬಾತಿ
ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿವಚನೇನ ಪುಗ್ಗಲವೇಮತ್ತತಞ್ಚ ದೇಸನಾಯ ಕೋವಿದಾನಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ವಚನೇನ ವತ್ವಾ, ಅಯುತ್ತಮಿಟ್ಠಂ ನಯದೇಸನಾಯ।
ಸನ್ದೀಪಯನ್ತಂ ಸುಗತಸ್ಸ ವಾಕ್ಯಂ, ಚಿತ್ತಂ ವಿಚಿತ್ತಂವ ಕರೋತಿಪೀ’’ತಿ॥
ಏತ್ಥಾಹ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ಉಭಯತ್ಥ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಅನುಭಯೋ ಸಿಯಾತಿ? ನ ಸಿಯಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಏವ। ಯದಿ ಹಿ ತತಿಯಾಯ ಕೋಟಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಾ ಅವಸ್ಸಂ ಭಗವತಾ ವತ್ತಬ್ಬಾವ ಹೋತಿ, ನ ಚ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸೋ ಅನುಭಯೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ಕತರಂ ಪಕ್ಖಂ ಭಜತೀತಿ? ದೋಸಾರಿತಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತೋತಿ? ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ಉಪನಾಹಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಪುನ ಬನ್ಧನಂ ಕತ್ವಾ। ‘‘ನಾನಾವಿಧೇಹಿ ಓಸಧೇಹಿ ಪಾದಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಆವಾಟಕೇ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬವಿಧಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಕಪ್ಪಸೀಸೋ ವಾ ಹತ್ಥೀ ವಿಯ। ಗೋಭತ್ತನಾಳಿಕಾ ನಾಮ ಗುನ್ನಂ ಭತ್ತಪಾನತ್ಥಂ ಕತನಾಳಿಕಾ। ಉಪಕ್ಕಮುಖೋ ನಾಮ ಕುಧಿತಮುಖೋ ವುಚ್ಚತಿ, ವಾತಣ್ಡಿಕೋ ನಾಮ ಅಣ್ಡಕೇಸು ವುಡ್ಢಿರೋಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ವಿಕಟೋ ನಾಮ ತಿರಿಯಂ ಗಮನಕಪಾದೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ‘‘ಗುಣಿ ಕುಣೀ’’ತಿ ದುವಿಧೋ ಕಿರ ಪಾಠೋ। ಯೇಸಞ್ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಿ ತೇಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾವಾತಿಆದಿ ಯಸ್ಮಾ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾದಯೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾದಯೋ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಲಜ್ಜೀನಿಸ್ಸಯವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೨೦. ‘‘ನ ಭಿಕ್ಖುಸಭಾಗತಂ। ಯಾವ ಜಾನಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವಸಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಭಾಗತಂ। ಕಿಂ ತಂ? ಲಜ್ಜಿಭಾವಂ। ‘‘ಸತ್ತಾಹಂ…ಪೇ॰… ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸತ್ತಾಹಮತ್ತಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಭಾಗತಾಜಾನನೇನಾತಿ
ಗಮಿಕಾದಿನಿಸ್ಸಯವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೨೧. ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಿಸ್ಸಯಂ ಅಲಭಮಾನೇನ ಅನಿಸ್ಸಿತೇನ ವತ್ಥುನ್ತಿ ಅವಸ್ಸಕಾಲೇಯೇವ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಅದ್ಧಾನಗಮನಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಸತ್ತಾಹಂ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಾದಿವಸೇನ ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಮ್ಭವತೋ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವ ವಸ್ಸಕಾಲಗಮನಸಮ್ಭವತೋ ಚ। ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ…ಪೇ॰… ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ನಿಸ್ಸಯದಾಯಕಾಭಾವೇಯೇವ। ‘‘ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ಪಾಠಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯದಾ ಪತಿರೂಪೋ ನಿಸ್ಸಯದಾಯಕೋ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅಯಂ ವಿಧಿ ಅವಸ್ಸಕಾಲೇ ಏವಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ‘‘ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಗಮನಾಭಾವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಚೇ ಸೋ ಜಲಪಟ್ಟನೇ ವಾ ಥಲಪಟ್ಟನೇ ವಾ ವಸನ್ತೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಆಸನ್ನಾಯ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಸುಣಾತಿ ‘‘ಅಸುಕೋ ಮಹಾಥೇರೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಂ ಚೇ ಆಗಮೇತಿ, ವಟ್ಟತಿ। ಆಗಮೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಚೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೋ ಹೋತಿ, ಹೋತು, ಗನ್ತಬ್ಬಂ ತತ್ಥ, ಯತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯದಾಯಕಂ ಲಭತೀತಿ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕಾಭಾವೇನ ಚೇ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಗೇವ ನಿಸ್ಸಯದಾಯಕಾಭಾವೇನ। ಸಚೇ ಸೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥೇವ ವಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕೇ।
೧೨೨. ‘‘ನಾಹಂ ಪಾಳಿಯಂ ತದತ್ಥವಿಭಾವನೇ ಆಗತಾತಿ ಅಞ್ಞಪದೇಸು ಸಾವನೇಸು ಪರಿಹಾರೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಆಚಿಣ್ಣಕಪ್ಪವಿರೋಧತೋ। ಸೋಪಿ ಕಿಂಪಮಾಣನ್ತಿ ಚೇ? ಪಮಾಣಂ ಆಚರಿಯುಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಮಾಣತ್ತಾ।
೧೨೩. ದ್ವೇ ಏಕಾನುಸ್ಸಾವನೇತಿ ಏತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ತಾವ ಏವಂ ಲಿಖಿತಂ ‘‘ಏಕತೋ ಪವತ್ತಅನುಸ್ಸಾವನೇ’’। ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ನಾನುಪಜ್ಝಾಯಂ ಏಕಾಚರಿಯಂ ಅನುಸ್ಸಾವನಕಿರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ, ತಞ್ಚ ಅನುಸ್ಸಾವನಕಿರಿಯಂ ಏಕೇನುಪಜ್ಝಾಯೇನ ನಾನಾಚರಿಯೇಹಿ ಅನುಜಾನಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನುಪಜ್ಝಾಯೇಹಿ ಏಕೇನಾಚರಿಯೇನ ನ ತ್ವೇವ ಅನುಜಾನಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ। ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇಪಿ ತಥೇವ ವತ್ವಾ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಉದ್ಧಂ ನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಏಕತೋ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯುತ್ತಂ, ನ ಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ? ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಅತಿರೇಕಾ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖಾ ಸಙ್ಘವೋಹಾರಂ ನ ಲಭನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ। ಕೇವಲಂ ಭಗವತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ತಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇಪಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ಬಹುಧಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ। ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಮತಿಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ। ಯಾ ಪನೇಸಾ ಉಭೋ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀಸತಿವಸ್ಸಾ, ಉಭಿನ್ನಮೇಕುಪಜ್ಝಾಯೋ, ಏಕಾಚರಿಯೋ, ಏಕಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾ, ಏಕೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಏಕೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪರಿವಾರಕಥಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕೋ ಚೇ ಆಚರಿಯೋ ದ್ವಿನ್ನಂ, ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪೇಕ್ಖಾನಂ ಏಕಂ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಏಕೇನುಪಜ್ಝಾಯೇನ ಸಾವೇತಿ, ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕೇ। ತಂ ಅಯುತ್ತಂ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಿಥಿಲಧನಿತಾದಿಬ್ಯಞ್ಜನಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಮುತ್ತದೋಸಾದೀಸು ಪತನತೋ ಪಾಳಿಯಂಯೇವ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಞ್ಚ ಅನುಲೋಮೇತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ನಾನುಞ್ಞಾತಂ, ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಚರಿಯೋ, ತಂ ಧಮ್ಮತಾಯ ವಿರುಜ್ಝತಿ।
ಅಯಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ – ಯದಿದಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ವಚನನಾನತ್ತಮತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗರುಕೇಸು ಠಾನೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ವದನ್ತಿ। ದೂತೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಞ್ಞಾತಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವೇ ತಯೋ ಏಕಾನುಸ್ಸಾವನೇ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ನಾನತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಬಹೂನಂ ವಾ ವಸೇನ ವುತ್ತಕಮ್ಮವಾಚಾನುಸಾರೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಅವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನ ಹಿ ಲಹುಕೇಸು ಠಾನೇಸು ವತ್ವಾ ಗರುಕೇಸು ಅವಚನಂ ಧಮ್ಮತಾತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಏವಂ ಪಪಞ್ಚಿತಂ ದ್ವೇ ಏಕಾನುಸ್ಸಾವನೇತಿ ದ್ವೇ ಏಕತೋ ಅನುಸ್ಸಾವನೇ। ‘‘ಏಕೇನ’’ ಇತಿ ಪಾಠೋ, ಏಕೇನ ಆಚರಿಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಏಕೇನ ವಾ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಆಚರಿಯೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನಾಚರಿಯೇನ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವೇತಬ್ಬಾ। ‘‘ದ್ವೀಹಿ ವಾ ತೀಹಿ ವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ನಾನಾಚರಿಯಾ ನಾನುಪಜ್ಝಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಏಕೇನ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ, ನ ತ್ವೇವ ನಾನುಪಜ್ಝಾಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ವಟ್ಟತಿ। ಕಥಂ? ಏಕೇನ ಅನುಸ್ಸಾವನೇ ಏಕಾನುಸ್ಸಾವನೇತಿ ವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಲೀನಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕತೋ ಅನುಸ್ಸಾವನೇ’’ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋವ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಉಜುಕತ್ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ‘‘ಏಕೇನ ಅನುಸ್ಸಾವನೇತಿ ವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘ಏಕೇನಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅವಸ್ಸಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಜಾನನ್ತಿ। ತಂಪಾಕಟತ್ತಾ ಚೇ ಜಾನನ್ತಿ, ಏಕೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿನ್ತಿ ಚೇ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಜಾನನ್ತಿ, ವಿವಾದೋ ಪನ ಹೋತಿ ಅಲದ್ಧಲೇಸತ್ತಾ, ಜಾನಿತುಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ, ‘ಏಕೇನಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಏವಂ ಏತ್ಥ ಅನೇಕೇ ಆಚರಿಯಾ ಚ ತಕ್ಕಿಕಾ ಚ ಅನೇಕಧಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗರುಕುಲಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ವಂಸಾನುಗತೋವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಮತಿಭೇದೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವ।
ಉಪಸಮ್ಪದಾವಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೨೫. ಕುಟ್ಠಂ ಗಣ್ಡೋತಿ ಏತ್ಥ ಕುಟ್ಠಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾದಯೋಪಿ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪೋರಾಣಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸೋಸಿ ಪುರಿಸೋಸೀ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಂ ಕರೋತಿ। ‘‘ಭುಜಿಸ್ಸೋಸಿ ಅಣಣೋಸೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನಾಧಿಕಾರೇ ವುತ್ತಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು ದುತಿಯಂ ವಿಕಪ್ಪಂ ಉಪಥಮ್ಭೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಣಣೋಸಿ ಭುಜಿಸ್ಸೋಸೀ’’ತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅವತ್ವಾ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಚನೇನ ಭುಜಿಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ರಞ್ಞೋ ಭತ್ತವೇತನವಸೇನ ಭಟೋ। ರಾಜಾಧೀನತ್ತಾ ಪನ ಸೋ ರಾಜಭಟಪಕ್ಖಂ ಭಜತೀತಿ ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖಭಾವಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ‘‘ನಸಿ ರಾಜಭಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಆಬಾಧೇಹಿ ಫುಟ್ಠಾನಂ ಗಹಣೇನೇವ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗಹಣೇ ಸಿದ್ಧೇ ಇತರೇ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ।
ಚತ್ತಾರೋನಿಸ್ಸಯಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೨೮-೯. ‘‘ತಾವದೇವ ಛಾಯಾ ಮೇತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾದೇ ವನ್ದಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಥೇರಾಥೇರಭಾವಜಾನನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚಿರೇನ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ ಕಿರ ಪೋರಾಣಪಾಠೋ, ಚಿರಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಚತ್ಥಿ।
೧೩೦. ಅನಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭೋಗೇ ಸಂವಾಸೇತಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಭೋಗಸಂವಾಸಪಚ್ಚಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾಪತ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ತತೋ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಸಂವಾಸಗ್ಗಹಣೇ। ಅಲಜ್ಜಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಭೋಗಪಚ್ಚಯಾ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಪನ ಆಪಜ್ಜತಿ ಏವ, ನ ಸಂವಾಸಪಚ್ಚಯಾ। ನ ಹಿ ಅಲಜ್ಜಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಸಂವಾಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಹಸೇಯ್ಯಪ್ಪಹೋನಕೇ ಆವಾಸೇ ಸಹವಾಸೋ, ನ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸಂವಾಸೋ। ಅಯಂ ಸಂವಾಸೋ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಅಲಜ್ಜಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚ್ಚೋ ವಟ್ಟತಿ। ಧಮ್ಮಸಮ್ಭೋಗವಿನಿಮುತ್ತೋವೇತರೋ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಅಲಜ್ಜಿಪರಿಭೋಗೋ ಸಹತ್ಥದಾನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ, ‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕಾದಯೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಲಜ್ಜಿಸ್ಸ ಸಹತ್ಥಾ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’ತಿ ವದನ್ತಾನಂ ವಾದೋ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬೋ। ಕಥಂ? ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಸ್ಸ ಸಹತ್ಥಾ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಾನುಸಾರೇನ। ದಾಪೇತುಂ ಪನ ವಟ್ಟತೇವಾತಿ ಚ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಲಜ್ಜಿಪರಿಭೋಗವಸೇನ ದುಕ್ಕಟಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಯಂ ಅಲಜ್ಜೀ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ನಿರಾಪತ್ತಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭೋಗೇ ಸಂವಾಸೇ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಚ್ಛುರಸಕಸಟಾನಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಯಾವಜೀವಿಕತ್ತಾ ‘ವಟ್ಟತಿ ವಿಕಾಲೇ ಉಚ್ಛುಂ ಖಾದಿತು’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ವಟ್ಟತೀತಿ ತಥಾಸಞ್ಞಿತಾಯ। ಯೋ ವಾ ಪನ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಭಾವಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ‘ನ ಪಟಿಕರೋಮೀ’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ, ಇಮೇ ದ್ವೇ –
‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಗೂಹತಿ।
ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ, ಏದಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ॥ (ಪರಿ॰ ೩೫೯) –
ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇ ‘‘ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಗಹಟ್ಠತ್ತಾ ದೇಸೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಪರಿವಾಸಾದಿನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ‘‘ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಓಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಅಬ್ಭಾನವಸೇನ। ತತ್ಥ ಪುನ ಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಜಾನನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಏಕತ್ರಾಪಿ ಪುನ ನ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ಏತೇನ ಸಹ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನುರೂಪೇನ ಸಂವಾಸೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಲಜ್ಜಿಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿಆದೀಸು ಓಸಾರಣಂ ನಾಮ ಸಮಾನಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭೋಗೇತಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇನ ಸಮ್ಭೋಗೇ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗಹಟ್ಠಭಾವೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ, ತೇನೇವ ‘‘ಅಲಬ್ಭಮಾನಾಯ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಕತ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಕೇಚಿ। ದ್ವೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಕಮ್ಮಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಧಾನಂ ತೇಯೇವ ಜಾನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಯುತ್ತಮಯುತ್ತಞ್ಚ ಸುಟ್ಠು ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ।
ಯೋ ಖನ್ಧಕಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜನಾಮಧೇಯ್ಯಂ,
ನಾನಾನಯಂ ಸಾಸನಮೂಲಭೂತಂ।
ಞತ್ವಾ ಪಕಾಸೇತಿ ಪರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ,
ತಸ್ಸಾಧಿಪಚ್ಚಂ ಮುನಿಸಾಸನಸ್ಮಿನ್ತಿ॥
ಮಹಾಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಸನ್ನಿಪಾತಾನುಜಾನನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೩೨-೩. ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂಯೇವ ವಿಸುಂ ಉಪೋಸಥಕರಣಂ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಠಿತಸಮಯೇನ। ಕೋ ಪನ ಸೋತಿ? ಮಜ್ಝಿಮಬೋಧಿಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪ್ಪಹೋನಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಾನಕಾಲೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಾನಿ ನೇಸಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಕಾಮತಾಯ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಉದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದನಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಕ್ಕಮಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಇದಞ್ಚ ಸಬ್ಬಸಙ್ಘುಪೋಸಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
೧೩೪. ‘‘ಯಂನೂನ ಅಯ್ಯಾಪಿ…ಪೇ॰… ಸನ್ನಿಪತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಬಹೂನಂ ಅಧಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿ। ತತ್ರಾಪಿ ವಿನಯಂ ಆಗಮ್ಮ ವುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಾಮಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಗಾರವಯುತ್ತವಚನಾರಹತಾದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಸಯಂ ಚೇ ಥೇರೋ, ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ? ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಅಬ್ಯತ್ತೋ ನಾಮ ದುಲ್ಲಭೋ। ಸಬ್ಬಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಪಯೋಗನಿದಸ್ಸನೇ ಚ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಚೇ? ಏವಮೇತಂ ತಥಾ ದಸ್ಸನತೋ। ಸಙ್ಘಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೇನಾಪಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೇ ಚ ಥೇರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಹಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ ಚ। ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಪರತೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೇ ಉಪೋಸಥಕರಣನ್ತರಾಯೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಬಹುವಿಧತ್ತಾ ಸರೂಪತೋ ವತ್ತುಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏತ್ತಾವತಾ ಞತ್ತಿಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ। ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮತೋ ಏವ ಹಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ। ನ, ತತಿಯಾನುಸ್ಸಾವನಸಮ್ಭವತೋತಿ
‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನ ಞತ್ತಿ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಞ್ಹಿ ಞತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಕರೀಯತೀತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ? ತಥಾಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಹಿ ತಂ ಞತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋಕರೀಯತೀತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾತಿ ಚೇ? ನ, ಯಥಾಗತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ವತ್ತಬ್ಬತೋ, ಪರಪದಾಪೇಕ್ಖತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇದಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಙ್ಘೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖೇತ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾಸನೋದಕಪದೀಪಕರಣೇ ಆಪತ್ತಿಮೋಕ್ಖೋ ಹೋತಿ। ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾಕರಣಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ, ನ ಸಾ ಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನಾಪೇಕ್ಖಾ ಏತ್ಥಾಗತಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾಪತ್ತಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂಯೇವ ಪರಿಸುದ್ಧಾಪರಿಸುದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಸರಾಪೇತಿ। ತಞ್ಹಿ ಕತಂ ಪರಿಸುದ್ಧಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಕತಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಪಚ್ಚಯೋ, ತೇನೇವ ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕತಂ ನ ಕತ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ ಮಿಚ್ಚೇವಾಹ। ತತ್ಥ ಅಕತಪಕ್ಖೇ ತಾವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಆರೋಚನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪರತೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ, ಕತಪಕ್ಖೇ ‘‘ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚ ವಕ್ಖತಿ।
ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥ। ಕಿಂಕಾರಣಾ? ಯಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಉದ್ದಿಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನಾಗತಕಾಲಪರಾಮಸನೇನ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ದಾನಿ ನೇಸಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೫೦) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಯದೇತಂ ಅನ್ತೇ ‘‘ಕಚ್ಚಿತ್ಥ ಪರಿಸುದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸ್ಸಾವನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿಖೇತ್ತತ್ತಾ, ಅವಯವೇಪಿ ಅವಯವೀವೋಹಾರಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಇಧ ಆಪತ್ತಿಖೇತ್ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ
ಏತ್ಥಾಹ – ಪಠಮಂ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಾ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಯಥಾರುತಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಲಕ್ಖಣವಿರೋಧತೋ, ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಚ। ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಾ ಏವ ಹಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉಪೋಸಥೋ ಕತೋ ಹೋತಿ, ನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕರಣೇನ। ತಞ್ಚ ಸೋವ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ನ ಸಙ್ಘೋತಿ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗೋವ ಆಪಜ್ಜತಿ। ‘‘ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಚಿತ್ತಸಾಮಗ್ಗಿಪ್ಪಸಙ್ಗಭಯಾ ‘‘ಸುಣೋಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಆಪತ್ತಿಖೇತ್ತದಸ್ಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ‘‘ಸುಣೋಮ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏಕಪದೇನೇವ ಹಿಸ್ಸ ತದಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ತಂ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಚೇ? ‘‘ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಸಾಮಗ್ಗಿಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ। ಸರಮಾನೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾತಿ ಏವಂ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸಾಪಿ ಏವಂ ಪರಿತ್ತಕಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಮಹಾದೀನವತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೇನಾತಿ ಸಾವಸೇಸಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಅನವಸೇಸಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಗಿಹಿಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ಕಸ್ಮಾ ಆವಿ ಕಾತಬ್ಬಾ? ಅನ್ತರಾಯಭಾವಾನುಪಗಮನೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ಇಧ
೧೩೫. ‘‘ಆದಿಮೇತ’’ನ್ತಿ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ವುತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಾ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾಯಂ ವುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ವಾತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನದೇಸನಾ। ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ। ಯಾವತತಿಯಾನುಸ್ಸಾವನಾ ನಾಮ ‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಂ, ಅನ್ತೇ ‘ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ ‘‘ವಚೀದ್ವಾರೇ’’ತಿ ಪಾಕಟವಸೇನ ಉಜುಕಮೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ಕರೀಯತಿ, ಕಾಯಕಮ್ಮಾಭಾವಾ ಪನ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾಯೇವ ಆವಿ ಕಾತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಕಿರ। ಸಙ್ಘುಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಚೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ। ಗಣುಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಞ್ಚೇ ಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಣಮಜ್ಝೇ। ಏಕಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಚೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ಆವಿ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ, ‘‘ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಏವಾಯಂ ಮುಸಾವಾದೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಥ ಖೋ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಅಸತಿಪಿ ‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’ತಿಆದಿವಿಧಾನೇ ಗಣುಪೋಸಥೇಪಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋವ ಕರೋತಿ ಚೇ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆವಿಕರಣತೋ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಕಿರೇತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ತಕ್ಕಿಕಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಗಣಮಜ್ಝೇವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆರೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಹಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆವಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಆವಿ ಕರೋತಿ ನಾಮ। ಅತ್ತನೋ ಉಭತೋಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಗಣಮಜ್ಝೇ। ಏಕಸ್ಸೇವಾರೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ ಸಭಾಗಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ಆರೋಚೇತಿ ನಾಮ। ಪುಬ್ಬೇ ವಿಭತ್ತಪದಸ್ಸ ಪುನ ವಿಭಜನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೧೩೬-೭. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇವಸಿಕಂ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೋಸಥೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತು’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅನುಪೋಸಥೇ ಏವ ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ‘‘ಸಕಿಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇನ ಸಾಮಗ್ಗೀದಿವಸೋ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ಏವಾತಿ ದೀಪೇತಿ। ಉಭಯೇನ ಅಟ್ಠಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇವಸಿಕಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ನಿವಾರೇತಿ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಭಿನ್ನೋ ಚೇ ಸಙ್ಘೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ ಸಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಉಭಯೇನ ಏಕೀಭೂತೇನ ನಿವಾರಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥೋ ನ ದೇವಸಿಕೋ। ಚೇ, ಅಹೋರತ್ತಂ ಕಾತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪಕ್ಖೇ ಪಕತಿಉಪೋಸಥೋ ನ ದೇವಸಿಕೋ। ಚೇ, ಅಹೋರತ್ತಂ ಕಾತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪಕ್ಖೇ ಪಕತಿಉಪೋಸಥೋ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಚೇ ಹೋತಿ, ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಅಪವಾದನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಸಾಮಗ್ಗೀದಿವಸೇ ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಪಕತಿಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪಕತಿಉಪೋಸಥೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ। ಅಪವಾದೋತಿ। ಅಪವಾದಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಉಸ್ಸಗ್ಗವಿಧಾನಂ ನಿವಾರೇತಿ।
ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ ಸಾಮಗ್ಗೀತಿ ಏತ್ಥಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಾಮಗ್ಗೀ ನಾಮೇಸಾ ಸಭಾಗಾನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ। ಸಭಾಗಾ ಚ ನಾಮ ಯತ್ತಕಾ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಆವಾಸಸಭಾಗತಾಯ ಸಭಾಗಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ। ತತ್ಥ ಯದಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ಸಾಮಗ್ಗೀ ಸಾಮಗ್ಗೀ ನಾಮ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪುಥುವಿಭತ್ತಾನಂ ಸಾಮಗ್ಗೀ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ಅಥಾವಸಥವಸೇನ, ಏಕಾವಾಸಸಭಾಗಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಏಕಾವಾಸೇ ಸಾಮಗ್ಗೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಮಾ ನೋ ಅಗಮಾಸೀತಿ ಅಗತೋ ಮಾ ಹೋತಿ।
ಸೀಮಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೩೮. ಏಕಾವಾಸಗತಾನಂ ವಸೇನ ಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಸೀಮಗತಾನಂ ವಸೇನ ಅನುಜಾನಿತುಕಾಮೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತು’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಥ ಆವಾಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ। ಏತ್ತಾವತಾ ಏಕಾವಾಸೋ ಯಾವತಾ ಏಕಾಸೀಮಾ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತು’’ನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಾ ನ ಇಧ ಅನುಞ್ಞಾತಬದ್ಧಸೀಮಾವಸೇನ ಏಕಾವಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿ, ಉಪಚಾರಸೀಮಾವಸೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ಪಾಳಿತೋವ, ಯಥಾಹ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣೋ। ಸಚೇ ಏಕೋ ಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಚತುನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಕೂಟಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣಸದಿಸೇ ಪಾಸಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ಏಕಾಬದ್ಧಭಾವೇ ಸತಿಪಿ ಪಥವಿತೋ ಉದ್ಧಂ ತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಅಸತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಥವಿಗತಸಮ್ಬನ್ಧಮತ್ತೇ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನೇವ ‘ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಅತಿಮಹನ್ತೋಪಿ ಪಾಸಾಣಸಙ್ಖ್ಯಮೇವ ಗಚ್ಛತೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಥವಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಪಬ್ಬತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚಿನಿತ್ವಾ ಕತಪಂಸುಪುಞ್ಜೇ ತಿಣಗುಮ್ಬರುಕ್ಖಾ ಚೇ ಜಾಯನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತೋ ಹೋತೀತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ। ನೇವಾತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಪಾಸಾಣೋತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಪಲಗುಳಪಿಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣೋ ತುಲತಾಯ, ನ ತುಲಗಣನಾಯ। ಸೋಪೀತಿ ಖಾಣುಕೋ ವಿಯ ಉಟ್ಠಿತಪಾಸಾಣೋ।
ಚತುಪಞ್ಚರುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏಕಚ್ಚೇಸು ನಿಮಿತ್ತಸದ್ದೋ ನತ್ಥಿ। ಏತ್ಥ ತಯೋ ಚೇ ಸಾರರುಕ್ಖಾ ಹೋನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಅಸಾರರುಕ್ಖಾ, ಸಾರರುಕ್ಖಾನಂ ಬಹುತ್ತಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಸುಸಾನಮ್ಪಿ ಇಧ ‘ವನಮೇವಾ’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸಯಂಜಾತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಚತೂಸು ದ್ವೇ ಅನ್ತೋಸಾರಾ ಚೇ, ವಟ್ಟತಿ। ಅನ್ತೋಸಾರಾ ಅಧಿಕಾ, ಸಮಾ ವಾ, ವಟ್ಟತಿ। ತಸ್ಮಾ ಬಹೂಸುಪಿ ದ್ವೇ ಚೇ ಅನ್ತೋಸಾರಾ ಅತ್ಥಿ, ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಪರಭಾಗೇತಿ
ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅನುಬದ್ಧೋ ಅದ್ಧಮಾಸೋ, ಅದ್ಧಮಾಸಸ್ಸ ವಾ ಅನೂ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಅನ್ತರವಾಸಕೋ ತೇಮಿಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತ್ತಕಪ್ಪಮಾಣಉದಕೇಯೇವ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಕೇಚಿ। ತೇಮಿಯತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ನದಿಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ। ಏವರೂಪಾಯ ನದಿಯಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ಉದಕಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪೋದಕೇಪಿ ಠತ್ವಾ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ನದಿನಿಮಿತ್ತ’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇತುತೋ ಪರತೋ ತತ್ತಕಂ ಉದಕಂ ಯದಿ ಪವತ್ತತಿ, ನದೀ ಏವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಜಾತಸ್ಸರಾದೀಸು ಠಿತೋದಕಂ ಜಾತಸ್ಸರಾದಿಪದೇಸೇನ ಅನನ್ತರಿಕಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ ನದಿಪಾರಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ। ಸಚೇ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಗಾಮಖೇತ್ತಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಉಕ್ಖೇಪಿಮನ್ತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಕಂ।
ಅಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾನಂ ಸೀಮಾಯ ಉಪಚಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಆಯತಿಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತಬ್ಬಾಯ ಓಕಾಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಅನ್ತೋನಿಮಿತ್ತಗತೇಹಿ ಪನಾತಿ ‘‘ಏಕಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಂ ಅನ್ತೋಕತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಸತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆಗಮನೇ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘ಅನ್ತೋನಿಮಿತ್ತಗತೇಹೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಸಾಮೀಚಿವಸೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅನಾಗಮನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ‘‘ಸೀಮಾಯ ಅಬದ್ಧತ್ತಾ ವಗ್ಗಂ ನಾಮ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಕಿತ್ತನಕಾಲೇ, ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಯ ಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಚ ಆಗಮನಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭೇರಿಸಞ್ಞಂ ವಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಮನ್ನನಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕರೋಮಾತಿ ಸುಖಕರಣತ್ಥನ್ತಿ ಮಹಾಜನಸನ್ನಿಪಾತನಪರಿಸ್ಸಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪತರೇಹಿ ಸುಖಕರಣತ್ಥಂ। ಯದಿ ಮಹಾಸೀಮಾಬನ್ಧನಕಾಲೇ ಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ, ತತ್ತಕೇನಪಿ ಸುಖವಿಹಾರೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ। ತತೋ ಓರಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ವೀಸತಿವಗ್ಗಕರಣೀಯಪರಮತ್ತಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಸ್ಸ। ಕಮ್ಮಾರಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಚೇ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಟ್ಟತಿ। ತತ್ತಕಪ್ಪಮಾಣಂ ಸುಖನಿಸಜ್ಜವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕೇ।
‘‘ಏವಂ ಬದ್ಧಾಸು ಪನ…ಪೇ॰… ಸೀಮನ್ತರಿಕಾ ಹಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಭಜತೀ’’ತಿ ನ ಆವಾಸವಸೇನ ಸಾಮಗ್ಗೀಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಕಿನ್ತು ಸೀಮಾವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ನಿಮಿತ್ತುಪಗಪಾಸಾಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಸಞ್ಚಾರಿಮನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ತಪ್ಪರತೋ ವುತ್ತಂ। ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಣ್ಠಿಪದಕ್ಕಮೋ ಹೋತಿ – ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತೇ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಮೇವ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಾಯಾಮನ್ತಾ ಸಮೂಹನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ। ‘‘ಏಕರತನಪ್ಪಮಾಣಾ’’ತಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತರಾ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಏಕಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೇವ। ಖಣ್ಡಸೀಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬನ್ಧನಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ। ಆಚಿಣ್ಣಕರಣೇನ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ। ಕುಟಿಗೇಹೇತಿ ಕುಟಿಘರೇ ಭೂಮಿಘರೇ। ಉದುಕ್ಖಲಂವಾತಿ ಭೂಮಿಉದುಕ್ಖಲಂ ವಿಯ ಖುದ್ದಕಾವಾಟಂ। ‘‘ಪಮುಖೇ’’ತಿ ಭೂಮಿಕುಟಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ। ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಓತರತೀತಿ ಭಿತ್ತಿತೋ ಓರಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತಿತತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಕಾಸೇ ನ ಓತರತಿ, ಉಪರಿ ಕತೇ ಪಾಸಾದೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಿತ್ತಿಲಗ್ಗೇತಿ ಭಿತ್ತಿನಿಸ್ಸಿತಕೇ। ಇಮೇ ಕಿರ ಭಿತ್ತಿಲಗ್ಗಾಪಿ ‘‘ಏಕಾಬದ್ಧಾ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸಬ್ಬೋ ಪಾಸಾದೋ ಸೀಮಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ ಏಕಾಬದ್ಧೋ ವಾ ಹೋತು, ಮಾ ವಾ। ತಾಲಮೂಲಕಪಬ್ಬತೋ ನಾಮ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ತನುಕೋ। ಆಕಾಸಪಬ್ಭಾರನ್ತಿ ಅಪರಿಕ್ಖೇಪಪಬ್ಭಾರಂ। ಸುಸಿರಪಾಸಾಣೋ ನಾಮ ಲೇಣಂ ಹೋತಿ। ಅನ್ತೋಲೇಣನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಲೇಣಂ। ದ್ವಾರಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ಪರತೋ ‘‘ಓರತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸೀಮತೋ ಬಹಿಲೇಣೇನ ಓತರತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಮಹಾಸೀಮಂ ಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಸೀಮಟ್ಠಂ ದೂರಗತಮ್ಪಿ ಸೀಮಗತಂ ಸೀಮಸಮ್ಬನ್ಧಂವ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಸೀಮಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಥೇರಾಪಿ ‘‘ಸೋಧೇತಬ್ಬ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವದನ್ತೀತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಮಹಾಸೀಮಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ವುತ್ತನಯೇನೇವಾ’’ತಿ ಚ ಪರತೋ ವಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧಾರಣಪಾಠೋವ ಸುನ್ದರೋತಿ ಏಕೇ। ಪುರಿಮನಯೇಪೀತಿ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಯ ಓನತೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಅನ್ತೋ ಠಿತತ್ತಾ। ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಥವಿಗತಂ ಮೂಲಂ ಖಣ್ಡಸೀಮಾವ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ
೧೪೦. ಯಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝತೋ ಕೋಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕೋಣತೋ ಕೋಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಆಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಚಿತ್ತಕತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಪಾರಯತೀತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ। ಕಾ ಸಾ? ಸೀಮಾ। ‘‘ಯಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ…ಪೇ॰… ವಹತೀ’’ತಿ ತತೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ನಾವಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕೇ ನಾವಟ್ಠಭಣ್ಡಾಧಿಕಾರೇ ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸಸ್ಸ ಭಾರಪ್ಪಮಾಣೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ। ಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ನದೀಪಾರಸೀಮಾಸಮ್ಭವತೋ ತಾಸಂ ‘‘ಏಕಾ ವಾ ನದೀಪಾರಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತದೋಸಪರಿಹರಣತ್ಥನ್ತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಧುವ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋ। ತೇನ ಉಪೋಸಥನ್ತರಾಯ ಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ನಿಯಮತೋವ ವುತ್ತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ನಾವಾ ನಾಮ ಪಮಾಣಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾ ಥಮ್ಭನಾವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಕುಲ್ಲನಾವಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ। ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚೇ ಏಕಂ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ, ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋ ಠಿತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಹತ್ಥಪಾಸಗತೇ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮನ್ನಿತಬ್ಬಾ। ನಾನಾಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಚೇ, ಅನಾಗಮನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಉಭಯತೀರೇ ನಿಮಿತ್ತಕಿತ್ತನಮತ್ತೇನ ದೀಪಕೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೀಪಕೇ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನೇವ। ‘‘ನದಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಸಿನ್ನಭಿಕ್ಖು ಕಮ್ಮಂ ಕೋಪೇತಿ। ಉಪರಿಯೇವ ಹಿ ನದೀ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಸೀಮಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಉಪೋಸಥಾಗಾರಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೪೧. ‘‘ಯಂ ಸಙ್ಘೋ ಆಕಙ್ಖತಿ ವಿಹಾರಂ ವಾ…ಪೇ॰… ಗುಹಂ ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ನ ಕೇವಲಂ ಪಥವಿಯಂಯೇವ, ವಿಹಾರಾದೀನಂ ಉಪರಿಪಿ ಸೀಮಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ಹೋತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಪಧಾನತ್ತಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ತಪ್ಪಧಾನಾ ಸೀಮಾತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ತದಧಿಕಾರಾನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮುತಿಯಂ ‘‘ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ’’ತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಏಕಂ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಪಾಠೋ।
೧೪೨. ಕತೋವಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸೀಮಾಯ ಸಮಗ್ಗೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ನಾನಾಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಾನಂ ಸವನಂ ಪಮಾಣಂ, ಏಕಸೀಮಾಯಪಿ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ವಾ ಸವನಮೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮತಾಯ ವಾ ಅಸಮ್ಮತಾಯ ವಾತಿ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಸಮ್ಮುತಿಯಾ, ನ ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಯಾ। ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಅಧಿಕಾರತೋ, ಪರತೋ ಛನ್ದದಾನಪಞ್ಞತ್ತಿತೋ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿದಾನಪಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ಕಾರಣಂ ಪುರಿಮಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ನಿವಾರೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉಪೋಸಥಮುಖನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ಉಪೋಸಥಮುಖಸ್ಸಾತಿ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಟ್ಠಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಯಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟೇತೀತಿ ಇದಂ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ‘‘ಪಠಮಂ ನಿಮಿತ್ತಾ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಪಠಮಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಚೇ? ತಂ ಪನ ಅಕಾರಣಂ, ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾಯ ಆಲಸಿಯಂ ಅತ್ಥಿ। ಸೀಮಾಸಮೂಹನನಕಾಲೇ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾವ ಸೀಮಾಸಮೂಹನನಂ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಏಕೇ। ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ಅಬದ್ಧಾಯ ಸೀಮಾಯ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಸಮ್ಮುತಿಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಉಪೋಸಥಮುಖನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಸ್ಸ ಮುಖನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಉಪೋಸಥಮುಖಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಕಿತ್ತನಾ ಸೀಮಾಯ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಏಕೇನಾಪಿ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಪಾಸಾದೋ ವಾ ಹೋತು, ಮಣ್ಡಪಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ। ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಪನ ‘ಉಪೋಸಥಮುಖ’ಮಿಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಪೋರಾಣಕೋ ಆವಾಸೋ ನಾಮ ಮೂಲಾವಾಸೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ವದತಿ ಘಟಮತ್ತಾ ಇತಿ ಹಿ ಲಕ್ಖಣಂ।
ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೪೩-೪. ‘‘ಮನಮ್ಹಿ ವೂಳ್ಹೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ಮನಮ್ಹಿ ವೂಳ್ಹೋತಿ ಮನಂ ವೂಳ್ಹೋ ಅಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾತಿ ಅನ್ತರಘರಸಙ್ಖಾತಂ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ। ಕೇಚಿ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಗಾಮ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಗಾಮೂಪಚಾರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ನಿವೇಸನರಚ್ಛಾದಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ಗಾಮಂ, ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅನೇಕಧಾ ಪಠನ್ತಿ। ಕಿಂ ತೇನ, ಪಾಳಿಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪುರಿಮಕಮ್ಮವಾಚಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಗಾಮಗಾಮೂಪಚಾರೇ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಯ ಸಮ್ಮತಾಯ ಉಪರಿ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಯಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಕೇವಲಂ ಅರಞ್ಞಂಯೇವ ಸಮ್ಮತಂ, ತತ್ಥ ಕಥಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಸಾತ್ಥಕನ್ತಿ ಚೇ? ವುಚ್ಚತೇ ತಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಸ್ಸ। ನ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ವಗ್ಗಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕೋಪೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ। ‘‘ಯದಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ನ ಓತರತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಗಾಮೇ ಸೀಮಾಬನ್ಧನಕಾಲೇ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಂ ಸಮ್ಮನ್ನನ್ತೀತಿ ಚೇ? ಆಚಿಣ್ಣಕಪ್ಪೇನ, ನ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಸಾ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ಅಬದ್ಧಾ ಏವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತರಗಾಮೇ ಬದ್ಧಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಸೀಮಾ ಯಸ್ಮಾ ಗಾಮಸಙ್ಖ್ಯಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಏಕೇ। ಸೋಪಿ ಸೀಮಾಸಙ್ಖ್ಯಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ – ಗಾಮಂ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಬದ್ಧಾಯ ಸೀಮಾಯ ಪುನ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸಮ್ಮುತಿಯಂ ಅರಞ್ಞಪದೇಸೇ ಠತ್ವಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ಉದಾಹು ಗಾಮೇ ಠತ್ವಾತಿ? ಗಾಮೇ ಠತ್ವಾ ಕತಾಯಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಯಾ ಫರತೀತಿ। ಬಹಿಸೀಮೇ ಠಿತಸಮ್ಮತದೋಸಾನುಲೋಮತ್ತಾ ಅಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಯಂ ಠತ್ವಾ ನ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ, ಏಸ ನಯೋ ಸಮೂಹನನೇಪೀತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಂ ಠತ್ವಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾತಿಆದೀಸು ಮಹಾಸೀಮಾ ಕಿರ ‘‘ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।
೧೪೬. ‘‘ಯಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಖಮತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾಯ ಏಕೂಪೋಸಥಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾತೋ, ಸೋ ತುಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅನ್ಧಕಪೋತ್ಥಕೇ, ಸೀಹಳಪೋತ್ಥಕೇಸು ಚ ಕೇಸುಚಿ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ। ಕೇಸುಚಿ ‘‘ಸಮುಗ್ಘಾತೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಲಿಖನ್ತಿ, ಕೇಸುಚಿ ‘‘ಏತಿಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾತೋ’’ತಿ ಚ।
ಗಾಮಸೀಮಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೪೭. ಸಾ ಚಾತಿ ಸಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಗಾಮಸೀಮಾ ಚ ಇತರಾ ಚ। ಸಾ ಕತಮಾತಿ ಚೇ? ‘‘ಪಕತಿಗಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಾ ಚ ಹೋತಿ ಇತರಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಸ್ಮಾಯೇವ ‘‘ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಪರಿಹಾರಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗಾಮತ್ತಾತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಹೋನ್ತಿ, ನ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಬಹುವಚನಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ। ‘‘ಸಾ ಚ ಇತರಾ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ‘‘ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಗಾಮಸೀಮಾ ಪಕತಿಗಾಮಾದಯೋ ಅಭಿನ್ನಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುವಸತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ‘‘ವಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಅಥಸ್ಸ ಠಿತೋಕಾಸತೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನದೀ ಅಸೀಮಾತಿ ಕತರಂ ಸೀಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ? ಬದ್ಧಸೀಮಂ, ಏಕಾದಸವಿಪತ್ತಿಸೀಮಞ್ಞತರಪ್ಪಸಙ್ಗತೋತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಸಚೇ ಪಠಮಂ ಸೀಮಾಯ ಬದ್ಧಾಯ ಪಚ್ಛಾ ನದಿಆದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಪಸಙ್ಗೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಬದ್ಧಸೀಮಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯಥಾ ಸಬ್ಬೋ ಗಾಮೋ ಗಾಮಸೀಮಾ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಾ ನದೀ ಅಸೀಮಾ। ಕಿನ್ತು ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾತಿ ಸೀಮಾನಾನತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾತಿ ಪನ ಏಕಿಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ಚತುವಗ್ಗಾದೀನಂ ಸಙ್ಘಾನಂ ವಿಸುಂ ಚತುವಗ್ಗಕರಣೀಯಾದಿಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೇ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತಿಚೀವರೇನ ವಿಪ್ಪವಾಸಾವಿಪ್ಪವಾಸಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಾಯ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಂ ವಿಯಾತಿ ಆಚರಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಾವೇಪಿ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ।
ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ನಾವಾಗತೋ ಚೇ, ನಾವಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ। ಸತ್ಥಗತೋ ಚೇ, ಸತ್ಥೇ ವುತ್ತನಯೇನ। ಸೋ ಚೇ ಅತಿರೇಕಚಾತುಮಾಸನಿವಿಟ್ಠೋ, ಗಾಮೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತಿಚೀವರಾವಿಪ್ಪವಾಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ – ಸಚೇ ಸತ್ಥೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಹೋತಿ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಪಮಾಣನ್ತಿ ಏಕೇ। ಸತ್ಥೋವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಬಹೂ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಕೇಚಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥಂ, ಕೇಚಿ ಗಣುಪೋಸಥಂ, ಕೇಚಿ ಸಙ್ಘುಪೋಸಥನ್ತಿ ವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ‘‘ಬಹೂ ಸಙ್ಘಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಊನಕಂ ಪನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದಸಮ್ಭವತೋತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ। ಠಪೇನ್ತೇ ಹಿ ಊನಕಂ ನ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅಠಪೇತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಏವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉದಕುಕ್ಖೇಪಮನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತಮಾನಾಯ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಞತ್ತೀತಿಆದಿ ಕಿಂ ಸೀಮತೋ ಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಭಯಾ ವುತ್ತಂ
ಬಹಿನದಿತೀರೇ ಜಾತರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠಸಾಖಾಯ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ನದಿತೀರೇ ಖಾಣುಕಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸಚೇ ಪನ ಸೇತು ವಾ ಸೇತುಪಾದಾ ವಾ ಬಹಿತೀರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಮಾಸೋಧನಂ ನಾಮ ಗಾಮಸೀಮಟ್ಠೇ ಹತ್ಥಪಾಸಾನಯನಂ। ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ಉಟ್ಠಿತರುಕ್ಖತೋ ವಿಯೋಜೇತ್ವಾ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತೀರಟ್ಠೇ ರುಕ್ಖೇ ಬದ್ಧನಾವಾಯ ಗಾಮೋ ಆಧಾರೋತಿ। ‘‘ಉಭತೋಭಾಗೇನ ಗಾಮಸೀಮಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಠಿತಸೇತು ಖಣ್ಡಸೀಮಾಮಹಾಸೀಮಾಯೋ ಫುಸಿತ್ವಾ ಠಿತರುಕ್ಖೇನ ಉಪಮೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇ ತಾವ ಇದಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ – ತಾದಿಸೇ ಠಾನೇ ಕತಕಮ್ಮಂ ಕಿಂ ನದಿಯಂ ಕತಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಉದಾಹು ಗಾಮಸೀಮಾಯಂ, ಅಥ ಉಭಯತ್ಥಾತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ತಂ ಚೇ ನದಿಯಂ ಕತಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾವ
ಪಚ್ಛಿಮನಯೇ
ಸೀಮಾನಮೇವ ಚೇಕತ್ತಂ, ವೇಹಾಸಟ್ಠಂ ವಿನಾ ಗತೋ।
ವಿದಿತ್ವಾ ಏಕಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಸೀಮತೋ ಇದಮಾದಿಸೇ॥
ಏಕಸೀಮಂ ದ್ವಿಸೀಮಂ ವಾ, ತಿಸೀಮಂ ಚತುಸೀಮಕಂ।
ಏಕಕಮ್ಮಂ ಸಿಯಾ ತಸ್ಸ, ಕೋಪೋ ಪರಿಸತೋ ಸಿಯಾತಿ॥
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ನದಿಯಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪತೋ ಬಹಿ ರುಕ್ಖಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ಗಾಮೇ ಕರೋನ್ತಾನಂ ನದಿಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧರುಕ್ಖಸ್ಸ ಉದಕುಕ್ಖೇಪತೋ ಬಹಿ ಠಿತಭಿಕ್ಖು ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ತತೋ ಓರಂ ಪಮಾಣಂ। ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧರುಕ್ಖಸ್ಸ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಠಿತಭಿಕ್ಖು ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅತಿವುಟ್ಠಿಕಾಲೇ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತಿವುಟ್ಠಿ ನಾಮ ಯಥಾ ಚಾತುಮಾಸಿಕಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಚತುಮಾಸಂ ಅತಿವುಟ್ಠಿಯೇವ ಸಚೇ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಓಘೇನ ಓತ್ಥಟೋಕಾಸೋ ನದೀ ಏವ। ಅಥ ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ಅತಿವುಟ್ಠಿಯಾ ಓಘೋ ಚತುಮಾಸಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸನ್ದತಿ ವಾ, ಬಹಿತೀರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಓಘೇನ ಓತ್ಥಟೋಕಾಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ನದೀ ಏವ। ನದಿಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸನ್ದನಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ತಮೇವ ವಾ ನದಿಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಅಪುಬ್ಬಂ ವಾ ಪದೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತವಸೇನ ನದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸನ್ದನಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಟ್ಟತಿ। ಗಾಮನಿಗಮಸೀಮಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ಚತುಮಾಸಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಗಮನಪಥೇತಿ ತದಹು ಗತಪಚ್ಚಾಗತಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಕೇ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಯಂ ಪನ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ನದಿಯಮ್ಪಿ ತಂದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ತಿಪುಸಕಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಮಲುಪ್ಪಲಾದೀನಿಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಜಾತಸ್ಸರೋ ಹೋತಿ, ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖ್ಯಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೇಹಿ ಕತಂ, ತೇಸಂ ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ವಾ, ಸಮನ್ತತೋ ತೀರಟ್ಠಗಾಮೇಹಿ ಚೇ ಕತಂ, ಸಬ್ಬಗಾಮಸಙ್ಖ್ಯಂ ವಾ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಗಾಮಖೇತ್ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಟ್ಠಾನಂ ಚೇ, ವಿಸುಂಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ವಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೪೮. ಸಂಸಟ್ಠವಿಟಪಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಸನ್ನತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ, ತೇನ ಪದೇಸಸಮ್ಭಿನ್ದನಾ ಇಧ ಸಮ್ಭೇದೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಸೋ ಪನ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಸೀಮಾಸಙ್ಕರಂ ಕರೋತೀತಿ ಬದ್ಧಸೀಮಟ್ಠಾನಪ್ಪವೇಸನವಸೇನ ‘‘ಏಕದೇಸಬದ್ಧಸೀಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಸಙ್ಕರದೋಸೋ ಹೋತಿ। ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಾ ಸಮ್ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಠಮಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ತನಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಸೀಮಾ ನ ಸಮ್ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಏಕೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಂವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮತಸೀಮಾಯಂ ಸಮ್ಭೇದಾಭಾವತೋ ಸ್ವಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣೇನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಸೀಮಾಯ ಪಠಮಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾ ನ ಸಮ್ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಾ। ಸಕಲಂ ವಾ ಏಕದೇಸತೋ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋಕರಣೇನ ಪಠಮಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಸೀಮನ್ತರಿಕೇ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮನ್ನನತೋ ಹಿ ಸಮ್ಭಿನ್ದತಿ ನಾಮ, ಪರೇಸಂ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ಸಕಲಂ ವಾ ಏಕದೇಸತೋ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋಕರಣೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ನಾಮ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನನ್ತೇನ ಸೀಮನ್ತರಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪಠಮಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಸೀಮನ್ತರಿಕಂ ಪಚ್ಛಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುನ್ತಿ। ಇಮಾ ದ್ವೇಪಿ ವಿಪತ್ತಿಯೋ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಸೀಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ಸೋ ಪನ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಸೀಮಾಸಙ್ಕರಂ ಕರೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕೇವಲಂ ಸೀಮಾಸಙ್ಕರಮೇವ ಕರೋತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕತಕಮ್ಮಾನಿ ನ ಕುಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನಯುತ್ತಂ ಸಾಖಾಪಾರೋಹಛೇದನಸೀಮಾಸೋಧನಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗರುಕುಲೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ।
ಉಪೋಸಥಭೇದಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೪೯. ‘‘ದ್ವೇಮೇ ತಯೋ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ಅಧಮ್ಮೇನ ಸಮಗ್ಗಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ಧಮ್ಮೇನ ವಗ್ಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಕರಣಂ ಧಮ್ಮಿಕಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ಛನ್ದಾಗಮನಂ, ನ ಗಣಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ವಗ್ಗಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ‘‘ಏಕವಾರಂ ಕತಂ ಸುಕತಂ, ಆಪತ್ತಿಂ ಪನ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಪುನ ಕಾತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಪಞ್ಚಸು ಏಕಸ್ಸ ಛನ್ದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಯುತ್ತಂ, ಛನ್ದಹಾರಕೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪತ್ತೇ ತೇನ ಸಙ್ಘೋ ಪಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಛನ್ದೋ ಸಙ್ಘಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೫೦. ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮಿ…ಪೇ॰… ತಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ। ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅವಸೇಸೇ ಸುತೇನ ಸಾವಿತೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀತಿ ಸುತಾ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಸಂಖಿತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನೇವ ಖುದ್ದಕಪೇಯ್ಯಾಲವಸೇನ ಲಿಖಿತಂ। ಏವಂ ಮಾತಿಕಾಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಸಂಖಿತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕೇ। ಕೇಚಿ ‘‘ಅವಿವದಮಾನೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾವಿಕರೋನ್ತೋ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಾನವಚನೇನ ಹಿ ನಿದಾನಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಿತಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ನಿದಾನಾವಸಾನೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ। ‘‘ಸರಭಞ್ಞಂ ನಾಮ ಸರೇನ ಭಣನ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಸಜ್ಝಾಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ‘‘ಆಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ವುತ್ತಮತ್ತೇನ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಯದಿ ವಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಪುನ ಆಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಪಟಿಕ್ಕೋಸನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೫೪. ‘‘ತೇಸಂ ಅನುಪದ್ದವತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಸಙ್ಘೋ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞೋಪಿ ಉಪದ್ದವೋ ಬಹೂನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ।
ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕಅಜ್ಝೇಸನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೫೫. ‘‘ಥೇರಾಧಿಕಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಪಚ್ಛಾ ಅವಿಸೇಸೇನ ‘‘ಯೋ ತತ್ಥ ಬ್ಯತ್ತೋ ಪಟಿಬಲೋ, ತಸ್ಸಾಧೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಂ ಥೇರಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛಾವುಸೋ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ವಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಸತಿಪಿ ಅನ್ತರಾಯೇ ಥಾಮಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ।
ದಿಸಂಗಮಿಕಾದಿವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೬೩. ‘‘ಸಚಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂಚರಾ ಭಿಕ್ಖುಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ‘‘ಉತುವಸ್ಸೇತಿ ಉತುಸಂವಚ್ಛರೇ ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹೇಸೂ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
ಪಾರಿಸುದ್ಧಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೬೪. ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಮ್ಮೀತಿ ‘‘ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಥೇರಾನಂ ದೇತಿ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ದುಕ್ಕಟಂ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಲಿಖಿತಂ। ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕಾರಣಂ? ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇನ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ಕೇವಲಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿರಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಮಹನ್ತಾ ಹಿ ತೇ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮ। ತತ್ಥ ‘‘ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಹರಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ಚ ಹಾರಕಸ್ಸ ಅನಾರೋಚನಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಮೋಚನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಛನ್ದದಾನೇಪಿ। ತತ್ಥ ‘‘ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸಾಮಗ್ಗಿದೀಪನವಚನಂ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ, ಏವಂ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಣ್ಣೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಠಮಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ನಾಮ ಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಲಿಕಾ ನಾಮ ಅನನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಚ ಸಙ್ಖಲಿಕೇನಾತಿ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಖಲಿಕಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ವಿಸೇಸನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಹೋತಿ। ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ಬದ್ಧಾವ ಹೋತಿ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಏವ ಸಮ್ಪಯೋಜನತ್ತಾ। ಯಥಾ ಸಾ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಸಾಪಿ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕಿರ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಛನ್ದದಾನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೬೫-೭. ‘‘ಛನ್ದಂ ದತ್ವಾ ಖಣ್ಡಸೀಮಂ ವಾ ಸೀಮನ್ತರಿಕಂ ವಾ ಬಹಿಸೀಮಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಮ್ಮಂ ನ ಕೋಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಮಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಛನ್ದಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಖಣ್ಡಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪುನ ವಿಹಾರಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿತುಂ ತೇಸಂ ಛನ್ದಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಮುಹುತ್ತಂ ಏಕಮನ್ತಂ ಹೋಥಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಕ್ಖುಕಮ್ಮಂ ಗಹಟ್ಠಾದೀಸು ಹತ್ಥಪಾಸಗತೇಸು ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ನಿಸ್ಸೀಮನ್ತಿ ಬಹಿಸೀಮಂ। ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುತಿದಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಸನೇನ ಸಹ ಉದಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪನ್ನರಸೋಪೀತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಚಾತುದ್ದಸಿಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯದಿ ನೋ ಏತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಉಪೋಸಥೋ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸದಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಏಕೇ।
ಆಪತ್ತಿಪಟಿಕಮ್ಮವಿಧಿಕಥಾದಿವಣ್ಣನಾ
೧೬೯-೧೭೦. ಪಟಿದೇಸೇಮೀತಿ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಭಾಸಾಯ ವುತ್ತೇ ದೇಸನಾ ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಹೋತಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಾವಿಕಮ್ಮೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಕೇಚಿ। ವೇಮತಿಕೇನ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಿಸ್ಸಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪತ್ತಿಯಾ ವೇಮತಿಕೋ, ಯದಾ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ತದಾ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಕತೇ ಯಾವ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ನ ಹೋತಿ, ತಾವ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ನ ಲಭತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಕಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪುನ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ದೇಸೇತಬ್ಬಂ। ನ ಚಾತಿ ನೇವ ಪಾಳಿಯಂ ನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತ್ಥಿ, ದೇಸಿತೇ ಪನ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ। ತಥಾ ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸಕಲಸಙ್ಘೇ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ
ಅನಾಪತ್ತಿಪನ್ನರಸಕಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೭೨-೩. ‘‘ಅತ್ಥಞ್ಞೇ’’ತಿ ಪುಬ್ಬವಾರೇ, ‘‘ಅಥಞ್ಞೇ’’ತಿ ಪಚ್ಛಾವಾರೇ ಪಾಠೋ। ಸೀಮಂ ಓಕ್ಕನ್ತೇ ವಾ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಸಞ್ಞಿನೋ ಪನ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ವೇಮತಿಕಪನ್ನರಸಕಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ।
ಸೀಮೋಕ್ಕನ್ತಿಕಪೇಯ್ಯಾಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೭೮. ‘‘ನ ಅಕಾಮಾ ದಾತಬ್ಬಾ’’ತಿವಚನತೋ ಇಚ್ಛಾಯ ಸತಿ ದಾತಬ್ಬಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ।
ಲಿಙ್ಗಾದಿದಸ್ಸನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೮೦. ನಾಭಿವಿತರನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಲದ್ಧಿನಾನಾಸಂವಾಸಕಾ ಕಿರ ತೇ। ಕಮ್ಮನಾನಾಸಂವಾಸಕಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಓಸಾರಣಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಕತೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಇತರೇನ ಲದ್ಧಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಮತ್ತೇನ ಕಾತುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅದಸ್ಸನೇ ಅಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏಕೇ।
ನಗನ್ತಬ್ಬಗನ್ತಬ್ಬವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೮೧. ನ ಗನ್ತಬ್ಬೋತಿ ಕಿಂ ಸನ್ಧಾಯ? ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ದಸ ದಸ ಹುತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ನಾನಾಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾದೀಸು ಠತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಲಭನ್ತಿ। ನವಕಮ್ಮಸಾಲಾದಿಕಾ ನಾನಾಸೀಮಾಕೋಟಿ ಉಪೋಸಥಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ಸೀಮಾಪಿ ನದೀಪಿ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಾ। ಗರುಕಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲಹುಕಸ್ಸ ಅಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘೇನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಾಧೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ಇಮಿನಾ ನೇವ ಉಪೋಸಥನ್ತರಾಯೋತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಉಪೋಸಥನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
ವಜ್ಜನೀಯಪುಗ್ಗಲಸನ್ದಸ್ಸನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೮೩. ‘‘ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯ ಕಲಹಾದಿಭಯೇನ ನಾಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಅಞ್ಞಕಮ್ಮೇ ತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಏಕೇ। ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೮೩) ವಚನತೋ ಸಾಮಗ್ಗೀದಿವಸೋ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೋಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪರಿವಾರಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ, ಪನ್ನರಸಿಯಂ ವಾ ಚೇ ಸಙ್ಘೋ ಸಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಸಾಮಗ್ಗೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಪಕತಿನೀಹಾರೇನೇವ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಯಥಾದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾವುತ್ತದ್ವಯೇ ಚೇ ಸಾಮಗ್ಗೀ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಉಪೋಸಥಂ ಅಕತ್ವಾ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸೇ ಏವ ಸಾಮಗ್ಗೀಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿಸೇಧನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇವಸಿಕಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೬) ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೋಸಥೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತು’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಕಿಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸೇ ವಾ ಪನ್ನರಸೇ ವಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೋಸಥಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೪೯) ಚ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಉಪೋಸಥೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಂ ಅನಿಟ್ಠಂ, ಸತಿ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅಞ್ಞೋ ದಿವಸೋ ಪಕತಿವಸೇನ ಅನುಪೋಸಥೋಪಿ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನವಸೇನ ನಿವಾರೇತುಮ್ಪಿ ಏವಂದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೮೪. ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತಾಯಂ ‘‘ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಯಂ ವಸ್ಸೂಪಗಮನಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ಇಮಂ ತೇಮಾಸಂ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಂ। ವಸ್ಸಾನಮಾಸಾ ಚ ಚತ್ತಾರೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ತೇಮಾಸಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ತೇಮಾಸನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ತೇಮಾಸಂ। ತೇನಾಯಂ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿನ್ತಾ ಅಹೋಸಿ।
ವಸ್ಸಾನೇಚಾರಿಕಾಪಟಿಕ್ಖೇಪಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೮೫. ಅನಪೇಕ್ಖಗಮನೇನ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪನೇನ ವಾ ಆಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಂ ತಾವ ಸೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಅನಾಗತಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಸಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತಿ। ‘‘ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ವಾ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಆವಾಸಂ ನ ವಾ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಟಿಸ್ಸವೇ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಓರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸೋ ತದಹೇವ ಅಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಸಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತಿ, ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಟಿಸ್ಸವೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೦೭) ವುತ್ತಂ।
ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೮೭-೮. ದುತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಸೋ ತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ವೀತಿನಾಮೇತಿ, ತಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಟಿಸ್ಸವೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸತ್ತಾಹತೋ ತೀಣಿ ಪರಿಹೀನಾನೀತಿ ತಾಸಂ ನತ್ಥಿತಾಯ।
ಪಹಿತೇಯೇವಅನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧೯೯. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ ಆಗತನ್ತಿ ಆಗಮನಂ। ಭಾವೇತ್ಥ ತಪಚ್ಚಯೋಯಂ। ಸಙ್ಘಕರಣೀಯೇನ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸೇನಾಸನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಏವ ಸಙ್ಘಕರಣೀಯೇಸು, ನ ಅಞ್ಞೇಸೂ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರೋ ವದತಿ ಕಿರ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ತಂ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಾದೀಸು ಸೇನಾಸನೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಸೇನಾಸನಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।
ಅನಿಮನ್ತಿತೇನ ಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ತಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ, ತಂ ‘‘ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ನಿಮನ್ತಿತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ದಿವಸೇ ದಾನಾದೀನಿ ಕರೋಮ, ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೂ’’ತಿ ಕತಾಯಪಿ ಕತಿಕಾಯ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪವಾರಣಾಯ ನವಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಕಾವೀರಪಟ್ಟನೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ ನಿಯಮತೋ ಉಪಾಸಕೇಹಿ ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಪನತೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಕತಿಕಾ ಕತಾ ‘ಸಮನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಚ್ಛನ್ತೂ’ತಿ, ಘೋಸನಂ ವಾ ಕತಂ ಉಪಾಸಕೇಹಿ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ತಥಾ ‘ಅನುಸಂವಚ್ಛರಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’ತಿ ಸಕಿಂ ನಿಮನ್ತಿತೇಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಚೀವರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಯಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಆಗತಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಾನತೋ ಕಾವೀರಪಟ್ಟನೇ ಘೋಸೇತ್ವಾ ಕರಣಾಕಾರೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ಚ। ಆಚರಿಯಾ ಪನ ಏವಂ ನ ವದನ್ತಿ।
ಅನ್ತರಾಯೇಅನಾಪತ್ತಿವಸ್ಸಚ್ಛೇದಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೦೧. ‘‘ಸಚೇ ದೂರಂ ಗತೋ ಹೋತಿ, ಸತ್ತಾಹವಾರೇನ ಅರುಣೋ ಉಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘ಯಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯೇ ಸತಿ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯೇವ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಮಕತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯೇನ ಗಾವುಂ ವಾತಿ ಬಲಿಬದ್ಧಂ ವಾ। ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಠಿತಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ಠಿತೇಹಿಪೀತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ। ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೇ ಅಸ್ಸ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಸ್ಸ। ವಿಹಾರಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೇಹಿ ತತ್ಥೇವ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಪದೇಸೇ ಇಮಂ ವಿಹಾರಂ ನೇತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಪೇಮಾ’’ತಿ ಅನುಸ್ಸಾವೇತ್ವಾವ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ।
ವಜಾದೀಸುವಸ್ಸೂಪಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೦೩. ವಜೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗತಸ್ಸ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೇ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಕಿರ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಹಾರತ್ತಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ಸತ್ಥೇ ಪನ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಇಮಂ ತೇಮಾಸ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಇಧ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’ತಿ ವಾ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಆಲಯಕರಣಮತ್ತೇನೇವ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ತಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ‘‘ಇಧ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾಜಾನನತೋ। ಸತ್ಥೋ ದುವಿಧೋ ಠಿತೋ, ಸಞ್ಚಾರೋತಿ। ತತ್ಥ ಠಿತೇ ಕುಟಿಕಾಯ ‘‘ಇಧ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಸಿತಬ್ಬಂ। ಇದಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಞ್ಚಾರಿಮ್ಹಿ ಪನ ಸತ್ಥೇ ಕುಟಿಕಾಯ ಅಭಾವತೋ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಸತಿ ಸಿವಿಕಾಯ ವಾ ಸಕಟಕುಟಿಕಾಯ ವಾ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ವಜೇಪಿ। ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೋ ನತ್ಥಿ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೇ ಆಪತ್ತಿ।
ಪವಾರೇತುಞ್ಚ ಲಭತೀತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೇನ ವಜೋ, ತೇನ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಕಿಂ ವಸ್ಸರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ಉದಾಹು ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಾಪತ್ತಿರಕ್ಖಣತ್ಥನ್ತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ವಸ್ಸರಕ್ಖಣತ್ಥಂ, ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸೇನಾಸನಿಕೇನ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಅಥ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಾಪತ್ತಿರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ ನ ಸೋ ಪವಾರೇತುಂ ಲಭತೀತಿ, ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಯುತ್ತಿ? ಯತೋ ಅಯಮೇವ ತಿವಿಧೋ ಪವಾರೇತುಂ ಲಭತಿ, ನೇತರೋ। ವಾಳೇಹಿ ಉಬ್ಬಾಳ್ಹಾದಿಕೋ ಹಿ ಉಪಗತಟ್ಠಾನಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾ ಲಭತಿ। ಪರಿಚ್ಚಾಗಾ ನ ಲಭತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯುತ್ತಿ। ಯೇನ ಗಾಮೋ, ತತ್ಥ ಗತೋಪಿ ಪವಾರೇತುಂ ಲಭತೀತಿ ಏಕೇನಾತಿ ಆಚರಿಯೋ। ಯೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಇಧ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ ನ ಉಪಗತೋ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ’’ತಿ ಉಪಗತೋ, ಸೋ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೋ ನತ್ಥಿ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೇ ಆಪತ್ತೀತಿ ‘‘ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವ ನತ್ಥಿ, ವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಮನೇ ಆಪತ್ತಿ ಚ, ಪವಾರೇತುಞ್ಚ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಥ ಸತ್ಥೋ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇಯೇವ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪತ್ಥಿತಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ…ಪೇ॰… ಅನ್ತರಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ವಿಪ್ಪಕಿರತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ಏತ್ತಾವತಾ ವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಾನಮ್ಪಿ ವಿರುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಮನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ತತ್ಥ ‘‘ಪದರಚ್ಛದನಂ ಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಸೇನಾಸನತ್ಥಾಯ ರುಕ್ಖಂ ಆರುಹಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ನ ಪಾಳಿವಿರೋಧತೋತಿ ಚೇ? ನ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ, ಇಮಸ್ಸ ಇಧ ಪುನಪಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪನತೋ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸೇನಾಸನಿಕೇನ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಿದ್ಧೇ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ ಸಿಯಾತಿ ಚೇ? ನ, ಅಜ್ಝೋಕಾಸಸ್ಸ ಅಸೇನಾಸನಭಾವಾನುಮತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜೇ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಚತುಸಾಲಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ವಸನ್ತೋಪಿ ‘‘ಚತುಸಾಲಾಯ ವಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಅಸೇನಾಸನಿಕೋ ನಾಮ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪರೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಿಬದ್ಧವಾಸತ್ಥಂ ಅಪಾಪಿತಸೇನಾಸನಿಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ಅಞ್ಞತರಾತಿರೇಕತಾ ಚ ರುಕ್ಖಮೂಲೇಪಿ ನಿಬ್ಬಕೋಸೇಪಿ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚ, ಅಪಾಪಿತಸೇನಾಸನಿಕೇನಾಪಿ ಗಬ್ಭೇ ವಸಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸದ್ವಾರಬನ್ಧಮೇವ ಸೇನಾಸನಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ನಿದಾನತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅಸೇನಾಸನಿಕವಸ್ಸೂಪಗಮನಾಪತ್ತಿ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಸೇನಾಸನಿಕಾ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸೀತೇನಪಿ ಉಣ್ಹೇನಪಿ ಕಿಲಮನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿದಾನೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧) ವಚನಾನಿ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಅಜ್ಝೋಕಾಸಪಟಿಕ್ಖೇಪನಿದಾನೇನ ಬಹಿಅಜ್ಝೋಕಾಸೋವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ನ ಚತುಸಾಲಾದಿಮಜ್ಝಗತೋ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ನಿದಾನಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ನಿಯಮತೋ। ಕಿಞ್ಚಿ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನಿದಾನಾಪೇಕ್ಖಂ ಹೋತೀತಿ ಸಾಧಿತಮೇತಂ। ಇದಂ ಸಾಪೇಕ್ಖಂ, ಇದಂ ಅನಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಹಿ ಏತ್ಥ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಪದಭಾಜನಂ, ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೋ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ? ಇಧಾಪಿ ದೇಸನಾವಿಧಾನತೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇ ರುಕ್ಖಮೂಲಮ್ಪಿ ನ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಆಲಯಕರಣಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ‘‘ಇಧ ವಸ್ಸಂ ಉಪೇಮೀ’’ತಿ ವಚನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಛವಸರೀರಂ ದಹಿತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ, ಅಟ್ಠಿಕಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಾಯ ಕುಟಿಕಾ ಕರೀಯತೀತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ। ‘‘ಟಙ್ಕಿತಮಞ್ಚೋತಿ ಕಸಿಕುಟಿಕಾಪಾಸಾಣಘರ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಅಕವಾಟಬದ್ಧಸೇನಾಸನೇ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಿತೇ ಸಭಾಗಟ್ಠಾನೇ ಸಕವಾಟಬದ್ಧೇ ವಸತಿ ಚೇ, ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಯೋಗೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ‘‘ಅಸೇನಾಸನಿಕೇನ ವಸ್ಸಂ ನ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।
ಅಧಮ್ಮಿಕಕತಿಕಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೦೫. ಮಹಾವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಊನಪನ್ನರಸವಸ್ಸೇನ ಸಾಮಣೇರೇನ ಇಧ ವಿಹಾರೇ ನ ವತ್ಥಬ್ಬಾ, ನ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಆಹಿಣ್ಡಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚೋಳಭಿಕ್ಖಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಅಞ್ಞವಿಹಾರೇ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ವಾ ಸನ್ತಕಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನೇವ ಆಲಪೇಯ್ಯಾಮ ನ ಸಲ್ಲಪೇಯ್ಯಾಮ, ನ ಸಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತೇನ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪರಿಕ್ಖಾರಸ್ಸ ವಾಸೋತಿ।
೨೦೬. ಮುಸಾವಾದೋತಿ ವಿಸಂವಾದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕೇಚಿ ‘‘ವಿಸಂವಾದನವಸೇನ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ರಞ್ಞೋ ವುತ್ತವಚನಾನುರೂಪತೋ ಮುಸಾವಾದೋತಿ ಗಹಟ್ಠಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।
೨೦೭. ‘‘ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ‘ದುತಿಯೇ ವಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಠಮಸೇನಾಸನಗ್ಗಾಹೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಪುನ ‘ಪಠಮೇ ಏವ ವಸಾಮೀ’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ದುತಿಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಉಭಯಾವಾಸೇ ವಿಧಾನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಪಠಮಂ ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಅವಸಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸೇನಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೀಹತೀಹಂ ವಸತಿ, ತತೋ ಪಠಮಗ್ಗಾಹೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಗ್ಗಾಹೋ ನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ದಿವಸವಸೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಥ ಪಚ್ಛಿಮಂ ತೇಮಾಸಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಸತಿ, ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಇದಂ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಾಹಾನಂ ವಸೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಭೋಪೇತೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಾ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಯತ್ಥಾಯಂ ಪಟಿಸ್ಸುತೋ, ತತ್ಥ ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಟಿಸ್ಸವೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಕತ್ಥ ಪನ ಪುರಿಮಿಕಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ದ್ವೀಸು ಆವಾಸೇಸು ಯತ್ಥ ಸೋ ತದಹೇವ ಅಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತೀತಿಆದಿಮ್ಹಿ ‘‘ಕರಣೀಯಂ ನಾಮ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
ಪಾಳಿಮುತ್ತಕರತ್ತಿಚ್ಛೇದವಿನಿಚ್ಛಯೇ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆದಿಮ್ಹಿ ಚತೂಸು ವಾರೇಸು ನಿರಪೇಕ್ಖಪಕ್ಕಮನಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯೇನಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ನಿರಪೇಕ್ಖಗಮನಾಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾ ದ್ವೇ ವಾರಾ ವಸ್ಸಂ ಅನುಪಗತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಗತಸ್ಸ ತದಹೇವ ಸತ್ತಾಹಕರಣೀಯೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹಂ ಆಗಚ್ಛತೋ ನ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ವಾರಾ ಉಪಗತಸ್ಸ ನಿರಪೇಕ್ಖಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ಅನಾಗತಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಸಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ತತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ವಚನಾಭಾವಾ ವಿನಾ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದಕಾರಣೇನ ಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಪವಾರೇತ್ವಾ ಪನ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಪವಾರಣಾಯ ತಂದಿವಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ತತ್ಥ ನ ವಾ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ಅನ್ತರಾಯೇನ। ಆಚರಿಯೋ ಪನ ‘‘ನ ಪುನ ಇಧಾಗಚ್ಛಾಮೀ’ತಿ ನಿರಪೇಕ್ಖೋಪಿ ಸಕರಣೀಯೋವ ಗನ್ತುಂ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಕರಣೀಯೋ’ತಿ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದತಿ। ‘‘ಸೀಹಳದೀಪೇ ಕಿರ ಚೂಳಪವಾರಣಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಪವಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾಸುಖಂ ಸಕರಣೀಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಯೋಗಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತತ್ಥ ಛ ಅರುಣಾ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ಹೋನ್ತಿ ವಿಹಾರಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಪತ್ತಗಬ್ಭಂ ಉಪೇತೀತಿ ಪೋರಾಣಾ। ಅಸತಿಯಾ ಪನ ವಸ್ಸಂ ನ ಉಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಇಮಂ ತೇಮಾಸ’’ನ್ತಿ ಅವಚನೇನ। ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತರತ್ತಿಚ್ಛೇದಕಾರಣಂ ವಿನಾ ತಿರೋವಿಹಾರೇ ವಸಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗಚ್ಛತೋಪಿ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
೨೦೮. ಪಟಿಸ್ಸುತೋ ಹೋತಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಾತಿ ಅನ್ತರಾ ಪಬ್ಬಜಿತಭಿಕ್ಖುನಾ, ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ ಪಟಿಸ್ಸುತೋ, ಅಞ್ಞೇನ ಪನ ಪುರಿಮಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಂ ಪಟಿಸ್ಸವೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ। ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದೋತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ತಂ ಸಾಧೇತುಂ ಅನೇಕಧಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ। ಕಿಂ ತೇನ।
ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಪವಾರಣಾಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಅಫಾಸುಕವಿಹಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೧೦. ‘‘ಸಙ್ಘಂ
ಪವಾರಣಾಭೇದವಣ್ಣನಾ
೨೧೨. ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪವಾರಣಾತಿ ಏತ್ಥ ತಾದಿಸೇ ಕಿಚ್ಚೇ ಸತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪವಾರೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನೇವ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಪನ್ನರಸಿಯಂ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಇದಾನಿಪಿ ದೇನ್ತಿ। ಚೇತಿಯಗಿರಿ ಮಹಾದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಮಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ ಪವಾರೇತುಕಾಮಾನಂಯೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ಅನಾಗತಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಸಕರಣೀಯೋ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವಚನತೋ ಇದಂ ಆಚಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ನೋ ಚೇ ಅಧಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ವುತ್ತದುಕ್ಕಟಂ, ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ಸಙ್ಘಗಣಾನಮ್ಪಿ ನೇತಬ್ಬಂ।
ಪವಾರಣಾದಾನಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೧೩. ತೇನ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಾತಿ ಪವಾರಣಾದಾಯಕೇನ।
ಅನಾಪತ್ತಿಪನ್ನರಸಕಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
‘‘ತಸ್ಸಾ
೨೨೨. ಅವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯಾತಿ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಥೇನ್ತಿಯಾ। ಏಕಚ್ಚಾಯ ವುಟ್ಠಿತಾಯಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೇಸು ಏಕಚ್ಚೇಸು ಸಕಸಕಟ್ಠಾನಂ ಗತೇಸು। ಪುನ ಪವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುನಪಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಮಸಮಾ, ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಗತೇ ಅನಾನೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾನಂಯೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಸಬ್ಬಾಯ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಮಸಮಾ, ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಯದಿ ಸಬ್ಬೇ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗತಾ, ಸನ್ನಿಪಾತೇತುಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಪವಾರೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾಭಾವಾ ವಗ್ಗಂ ನ ಹೋತಿ ಕಿರ। ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಗತೇಸುಪಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಗತೇಸುಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಞತ್ತಿಂ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ। ಏಕಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಪವಾರೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ಸಙ್ಘಂ, ಭನ್ತೇ, ಪವಾರೇಮೀ’’ತಿ ವಚನತೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಪಚ್ಛಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ಸುತಂ ವಾ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ವಾ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ। ಅನಾಗತಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಞತ್ವಾಪಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರಣಾವಚನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಆಪನ್ನಚೀವರಾದಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಿಯ ಪವಾರಣಾ ನ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಾಯತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಸಮಗ್ಗಾನಂ ಪವಾರಣಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ। ‘‘ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ನ ವಟ್ಟತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವದತಿ। ‘‘ಥೋಕತರೇಹಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ ಞತ್ತಿಂ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಗನ್ತುಕಾ ನಾಮ ನವಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾಗತಾ ವಾ ವಜಸತ್ಥನಾವಾಸು ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ।
೨೩೭. ‘‘ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋತಿಆದೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿಆದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೨೩೯. ‘‘ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತೇನ ಸಹ ಪವಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
ಪವಾರಣಾಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಚಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಸೋಣಕೋಳಿವಿಸವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೪೨. ಅಸೀತಿಯಾ …ಪೇ॰… ಕಾರೇತೀತಿ ‘‘ಅಸೀತಿ ಗಾಮಿಕಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಗಾಮಾನಂ ಅಸೀತಿಯಾ ಸಹಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಸೀತಿಯಾ ಗಾಮಸಹಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಗಾಮಪ್ಪಮುಖಾ ಗಾಮಿಕಾ, ತೇಸಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ। ‘‘ಕಮ್ಮಚಿತ್ತೀಕತಾನೀ’’ತಿ ಉಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಭಾವೋ। ‘‘ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಕೇನಚಿದೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಓಪಮ್ಮೇ ಪವತ್ತತಿ। ಏವಮುಪಮಾನೋಪದೇಸಪುಚ್ಛಾವಧಾರಣಪಟಿಞ್ಞಾತಓಪಮ್ಮೇ। ಪುರತೋ ಪೇಕ್ಖಮಾನಾನನ್ತಿ ಅನಾದರತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ತತೋ ಪನ ಭಗವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ಕವಾಟಂ ಸುಬದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಾಕಾರಕುಸಲತಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಕುಟಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇಸಿ। ವಿಹಾರಪಚ್ಛಾಯಾಯನ್ತಿ ವಿಹಾರಸ್ಸ ವಡ್ಢಮಾನಚ್ಛಾಯಾಯಂ। ‘‘ಅಹೋ ನೂನಾತಿ ಅಹೋ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಭಗವತೋ ಸಮ್ಬಹುಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆಹಿಣ್ಡನಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಣಸ್ಸ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭನಿದಸ್ಸನೇನ ಅನಾರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ಉತ್ತೇಜನತ್ಥಂ, ಏವಂ ಸುಖುಮಾಲಾನಂ ಪಾದರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಉಪಾಹನಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ।
ಸೋಣಸ್ಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೪೩. ತತ್ಥ ಚ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ ತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆಕಾರಂ ಉಪಲಕ್ಖೇಹಿ।
೨೪೪. ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ ಹೋತಿ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತೋತಿಆದೀಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅರಹತ್ತಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’ನ್ತಿ ಚ ಗೇಹತೋ ಪವಿವಿತ್ತತ್ತಾ ‘ಪವಿವೇಕೋ’ತಿ ಚ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾಭಾವತೋ ‘ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜ’ನ್ತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಖಯನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ‘ಉಪಾದಾನಕ್ಖಯೋ’ತಿ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಖಯನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ‘ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ’ತಿ ಸಿಯಾ ಖೋ ಏವಮಸ್ಸಾತಿ ಕದಾಚಿ ಏವಮಸ್ಸ, ಅಸ್ಸ ವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಏವಂ ಸಿಯಾ। ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋ। ಕರಣೀಯಮತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ। ಸೋ ಏವ ವಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಕಥಿತಂ। ಸೇಸೇಸು ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಾಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಸೇಸೇಸು ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಸ್ವೇವೇತೇಸು ಉಭಯಮ್ಪೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಪವಿವೇಕಞ್ಚ ಚೇತಸೋ, ಅಧಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಆಯತನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಞ್ಚ ವಯಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ।
ಸಬ್ಬನೀಲಿಕಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೪೬. ‘‘ರಞ್ಜನಚೋಳಕೇನ ಪುಞ್ಛಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ‘‘ಖಲ್ಲಕಾದೀನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಛಿದ್ದಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಳಞ್ಜೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಾನಂ ವಾದೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
ಯಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೫೪. ‘‘ಚತುರಙ್ಗುಲಾಧಿಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚತುರಙ್ಗುಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕೇ। ಉಭತೋಲೋಹಿತಕೂಪಧಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಾಸಾವಂ ಪನ ವಟ್ಟತಿ, ಕುಸುಮ್ಭಾದಿರತ್ತಮೇವ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
ಸಬ್ಬಚಮ್ಮಪಟಿಕ್ಖೇಪಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೫೫. ಕಿಸ್ಸ ತ್ಯಾಯನ್ತಿ ಕಿಸ್ಸ ತೇ ಅಯಂ।
೨೫೬. ಗಿಹಿವಿಕತನ್ತಿ ಗಿಹೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಕತಂ। ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಸೀದಿತುಂ ಅನುಜಾನಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತೂಲಿಕಂ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಗೋನಕಾದೀನಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಾನಿ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ವಿನಯಪರಿಯಾಯಂ ಪತ್ವಾ ಗರುಕೇ ಠಾತಬ್ಬತೋ ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ತತ್ಥ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಿಕದೇಸನಾಯ ಗಹಟ್ಠಾದೀನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಠಪೇತ್ವಾ ‘ತೂಲಿಕಂ…ಪೇ॰… ವಟ್ಟನ್ತೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ಖಾಯತೀತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೨೫೯. ಮಿಗಮಾತುಕೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ। ವಾತಮಿಗೋತಿ ಚ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ। ‘‘ಕಾಳಸೀಹೋ ಕಾಳಮುಖೋ ಚಮ್ಮಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಯೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಚಮ್ಮಂ ವಟ್ಟಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪುಗ್ಗಲಿಕವಸೇನ
ಚಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಪಞ್ಚಭೇಸಜ್ಜಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೬೦. ‘‘ಯಂ ಭೇಸಜ್ಜಞ್ಚೇವ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರತೋ ‘‘ತದುಭಯೇನ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಕಿಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರೋಧದಸ್ಸನತೋ ನಿದಾನಾನಪೇಕ್ಖಂ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾನಿದಾನಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ತದಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ। ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಹಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಭಾವಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ತಥಾ ವಚನೇನ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತೇನೇವ ‘‘ಆಹಾರತ್ಥಞ್ಚ ಫರೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಓಳಾರಿಕೋ ಆಹಾರೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನ ಕತೋ। ಕುತೋಯೇವ ಪನ ಲಬ್ಭಾ ತದಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಭಗವತೋ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾದೀನಿ ತಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವನ್ತಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಯಂ ಪನ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ ವಚನಂ, ತಂ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಕಾಲೇ ಏವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಅನುಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಅತಿಸಯತ್ತಾಭಾವತೋ ‘‘ಯಂ ಭೇಸಜ್ಜಞ್ಚೇವ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವಿತಕ್ಕುಪ್ಪಾದೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಪಣೀತಭೋಜನಾನುಮತಿಯಾ ಪಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಆಬಾಧಾನುರೂಪಸಪ್ಪಾಯಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಚೇ? ತಞ್ಚ ನ, ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಕಿಸಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ। ಯಥಾ ‘‘ಉಚ್ಛುರಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಫಾಣಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ನವನೀತಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಪ್ಪಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ನವನೀತಂ ವಿಸುಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ವಿಸೇಸದಸ್ಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ। ಯಥಾ ಫಾಣಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಪರತೋ ಉಚ್ಛುರಸೋ ವಿಸುಂ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಉಚ್ಛುಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗುಳೋದಕಟ್ಠಾನೇ ಠಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ। ತಥಾ ನವನೀತೇ ವಿಸೇಸವಿಧಿದಸ್ಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ನವನೀತಂ ವಿಸುಂ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಸೇಸವಿಧಿ ಪನಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಪಚಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮೇನ ಅಧೋತಮ್ಪಿ ಪಚಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೨)। ತತ್ಥ ಸಪ್ಪಿ ಪಕ್ಕಾವ ಹೋತಿ, ನಾಪಕ್ಕಾ। ತಥಾ ಫಾಣಿತಮ್ಪಿ। ನವನೀತಂ ಅಪಕ್ಕಮೇವ।
ಏತ್ಥಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ ಕಞ್ಚಿ ಪಾಠಂ ಅಪೇಕ್ಖತಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣವಾದಿನೋ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ। ಸಞ್ಞಾಕರಣಮತ್ತಂ ವಾ ತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೫೮೪) ಹಿ ಸಞ್ಞಾಕರಣಮತ್ತಂ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಉಚ್ಛುರಸಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಉಚ್ಛುರಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಚ್ಛುರಸೇನ ಸಂಸಟ್ಠಂ ಭತ್ತಂ ಅಗಿಲಾನೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ, ಭಿಕ್ಖುನೀ ಪಾಟಿದೇಸನಿಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಏಕೇ। ತೇ ವಿಸೇಸಹೇತುನೋ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾ।
ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಉಚ್ಛುರಸಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಉಚ್ಛುರಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಯದಿ ‘‘ಉಚ್ಛುರಸಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಉಚ್ಛುರಸೋ ಫಾಣಿತಂ ಸಿಯಾ, ‘‘ಅಪಕ್ಕಾ ವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಅಪಕ್ಕವಚನೇನ ಉಚ್ಛುರಸಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಅಥ ‘‘ಪಕ್ಕಾ ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಉಚ್ಛುರಸೋ ಫಾಣಿತನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ, ‘‘ಉಚ್ಛುರಸಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ಉತ್ತರಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸಾಧಿತಂ ಹೋತಿ। ಸೋ ಚೇತೇಹಿ ಅಪಕ್ಕಾ ವಾತಿ ಸಾಮಂ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಪಕ್ಕಾ ಅವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಾ ವಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನಾವ ಸಾಮಂ ವಿನಾ ವತ್ಥುನಾ ಪಕ್ಕಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಸವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಾ ವಾ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸೋ ದುಟ್ಠು ದಸ್ಸಿತೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಝಾಮಉಚ್ಛುಫಾಣಿತಂ ವಾ ಕೋಟ್ಟಿತಉಚ್ಛುಫಾಣಿತಂ ವಾ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ಸವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಾ ವಾ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಚ ಲದ್ಧಿವಿರೋಧತೋ ಅವುತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಪನ ‘ಏತಂ ಸವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಂ ವಟ್ಟತಿ ನೋ ವಟ್ಟತೀ’ತಿ ಆಹಾರತ್ಥನ್ತಿ ಆಹಾರಪಯೋಜನಂ। ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಯಾಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಚ।
೨೬೨. ತೇಲಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಪರಿಭೋಗೇನ।
೨೬೩. ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಸತಿಪಚ್ಚಯತಾ ಗಿಲಾನಾಗಿಲಾನವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಕಾಲಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ಯಾಮಕಾಲಿಕಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸತಿಪಚ್ಚಯತಾ ವುತ್ತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಗುಳಂ, ಅಗಿಲಾನಸ್ಸ ಗುಳೋದಕಂ, ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಲೋಣಸೋವೀರಕಂ, ಅಗಿಲಾನಸ್ಸ ಉದಕಸಮ್ಭಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಿದ್ಧಂ ಸತಿಪಚ್ಚಯತಾ ಗಿಲಾನಾಗಿಲಾನವಸೇನ ದುವಿಧಾತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಅಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಗುಳೋದಕಾದೀಸು ಆಪಜ್ಜತಿ। ತತೋ ಚ ಪಾಳಿವಿರೋಧೋ।
ಪಿಟ್ಠೇಹೀತಿ ಪಿಸಿತತೇಲೇಹಿ। ಕೋಟ್ಠಫಲನ್ತಿ ಕೋಟ್ಠರುಕ್ಖಸ್ಸ ಫಲಂ। ‘‘ಮದನಫಲಂ ವಾ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ। ಹಿಙ್ಗುಜತು ನಾಮ ಹಿಙ್ಗುರುಕ್ಖಸ್ಸ ದಣ್ಡಪಲ್ಲವಪವಾಳಪಾಕನಿಪ್ಫನ್ನಾ। ಹಿಙ್ಗುಸಿಪಾಟಿಕಾ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಮೂಲಸಾಖಪಾಕನಿಪ್ಫನ್ನಾ। ತಕಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ತಚಪಾಕೋದಕಂ। ತಕಪತ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಪತ್ತಪಾಕೋದಕಂ। ತಕಪಣ್ಣೀತಿ ತಸ್ಸ ಫಲಪಾಕೋದಕಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ತಕಂ ನಾಮ ಲಾಖಾ। ತಕಪತ್ತೀತಿ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಮಲಾಖಾ। ತಕಪಣ್ಣೀತಿ ಪಕ್ಕಲಾಖಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಉಬ್ಭಿದಂ ನಾಮ ಊಸಪಂಸುಮಯಂ।
೨೬೪. ಛಕಣಂ ಗೋಮಯಂ। ಪಾಕತಿಕಚುಣ್ಣಂ ನಾಮ ಅಪಕ್ಕಕಸಾವಚುಣ್ಣಂ, ತೇನ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಚುಣ್ಣಂ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಚಾಲಿತೇಹೀತಿ ಪರಿಸ್ಸಾವಿತೇಹಿ।
೨೬೫. ನಾನಾಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಕತನ್ತಿ ನಾನೋಸಧೇಹಿ।
ಗುಳಾದಿಅನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೭೪. ಸಾಮಂ
೨೭೬-೮. ‘‘ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖ’ನ್ತಿ ನಾಗೋತಿ ಹತ್ಥೀ।
೨೭೯. ಸಮ್ಬಾಧೇತಿ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಚ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೇಪಿ ಅನುಲೋಮತೋ। ದಹನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವಾ ವಟ್ಟತಿ। ಸತ್ಥವತ್ತಿಕಮ್ಮಾನುಲೋಮತೋ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪಾ, ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಸ್ಸ ತಪ್ಪರಮತಾದೀಪನತೋ, ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸತ್ಥಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ। ತೇನ ಸಮ್ಬಾಧಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತಾ ದ್ವಙ್ಗುಲಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ। ಸತ್ಥವತ್ತಿಕಮ್ಮತೋ ಉದ್ಧಂ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ಸಮ್ಬಾಧೇಯೇವ ಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಸಮ್ಬಾಧಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತಾ ದ್ವಙ್ಗುಲಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸೇವ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ನೇತರಸ್ಸಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಏತ್ಥ ‘‘ಸತ್ಥಂ ನಾಮ ಸತ್ಥಹಾರಕಂ ವಾಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಯೇನ ಛಿನ್ದತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಣ್ಟಕೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಖಾರದಾನಂ ಪನೇತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಭಙ್ಗೇ ಪಸಾಖೇ ಲೇಪಮುಖೇನ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏಕೇ ಪನ ‘‘ಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಂ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವತ್ಥಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ। ‘‘ವತ್ಥೀ’’ತಿ ಕಿರ ಅಗ್ಘಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ। ತಾಯ ಛಿನ್ದನಂ ವತ್ಥಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾತಿ ಚ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ, ತೇ ‘‘ಸತ್ಥಹಾರಕಂ ವಾಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೀಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ। ಅಣ್ಡವುಡ್ಢೀತಿ ವಾತಣ್ಡಕೋ। ಆದಾನವತ್ತೀತಿ ಆನಹವತ್ತಿ।
ಮನುಸ್ಸಮಂಸಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೮೦. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸಂ…ಪೇ॰… ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪ್ಪಟಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿವೇಕ್ಖಣದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪಿಯಮಂಸೇಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವೇಕ್ಖಣಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವ। ಕೇಚಿ ‘‘ಮಂಸಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋವ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಪೂವಾದೀಸು ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಕಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಕೇಚಿ।
ಹತ್ಥಿಮಂಸಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೮೧. ಇಮೇಸಂ …ಪೇ॰… ಸಬ್ಬಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಇದಂ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸಮಂಸಾದೀನಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಮತ್ತಪರಿದೀಪನವಚನಂ, ನಾಪತ್ತಿವಿಭಾಗದಸ್ಸನವಚನಂ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಞತ್ವಾ ವಾ ಅಞತ್ವಾ ವಾ ಖಾದನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅನಿಯಮಿತವಚನಮೇವ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸಮಂಸೇ ವಾ ಕೇಸೇ ವಾ ನಖೇ ವಾ ಅಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ಲೋಹಿತೇ ವಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಏವ –
‘‘ಅಟ್ಠಿಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಚಮ್ಮಂ, ಲೋಮಮೇಸಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ॥ –
ಖುದ್ದಸಿಕ್ಖಾಗಾಥಾಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ। ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾದರಿಯದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಉದಕಮನುಸ್ಸಾದಿಮಂಸಮ್ಪಿ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ನಾಗರಾಜೇನ ವುತ್ತಾದೀನವೇ ಸತಿಪಿ ಉಜ್ಝಾಯನಾಧಿಕಾರಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಕೂಲತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಯಾಗುಮಧುಗೋಳಕಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೮೩. ಯಥಾಧಮ್ಮೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕವಚನಂ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ತಮೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ, ಏವಂ ಏವರೂಪೇಸೂತಿ ಏಕೇ। ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ನ ಚ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾಪತ್ತಿಕಾ ಜಾತಾ। ಕಥಂ? ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ‘‘ಅಪಿಚ ಮಯಂ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಾತಿಕಾವಿಭಙ್ಗೇ (ಪಾಚಿ॰ ೨೨೭) ಚ ‘‘ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಭೋಜನೇನ ನಿಮನ್ತಿತೋ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ಏತಂ ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಂ ಭೋಜನಂ ನಾಮ ನಿಮನ್ತನತೋ ಲದ್ಧಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಭೋಜ್ಜಯಾಗುನಿಮನ್ತನತೋ ಲದ್ಧಭೋಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ‘‘ನಿಚ್ಚಭತ್ತೇ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಪದಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಙ್ಗಾಯಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯಞ್ಞೂ ಹಿ ತೇ ಮಹಾನಾಗಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಮೇವ ಯಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚ ಭೋಜನಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವಚನಂ, ಪಚ್ಛಾಪಿ ತಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತೇನ ಅಭೋಜನಂ ಮಧುಗೋಳಕಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಭೋಜ್ಜಯಾಗು ಏವ ವುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಆಚರಿಯೋ।
ಏತ್ಥಾಹ – ಯಥಾ ಪಚ್ಛಾಲದ್ಧಲೇಸೇನ ಥೇರೇನ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾದಿಪಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ, ಏವಂ ಕಥಿನಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥತಕಥಿನಾನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಛ ಕಪ್ಪಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥಾವುತ್ತಲೇಸನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೇಸಾಲಿಯಂ, ಅನ್ಧಕವಿನ್ದೇ ಚಾತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ನೋ ಚೇ, ಸಾಪತ್ತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಿಯುಂ, ನ ಚ ತೇ ಸಾಪತ್ತಿಕಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ತೇಸಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚದಸ್ಸನತೋ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೇಹೀತಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯನ್ತಾ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಭಗವತೋ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಪರಿಭುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಓದಿಸ್ಸಕಂ ನು ಖೋ ಇದಂ ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ವಿಮತಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ವಿಮತಿವಿನೋದನತ್ಥಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾಗುಞ್ಚ ಮಧುಗೋಳಕಞ್ಚಾ’’ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಸಜ್ಜಿತಂ ತೇಕಟುಲಯಾಗುಂ ಪನ ‘‘ಯದಪಿ, ಆನನ್ದ, ವಿಞ್ಞತ್ತಂ, ತದಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಯದಪಿ, ಆನನ್ದ, ಅನ್ತೋವುತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮೇವಾಹ। ತೇನ ನೋ ಚೇ ತಂ ಅನ್ತೋವುತ್ಥಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯದಸ್ಸನೇನ ಪಣೀತಭೋಜನಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ ಭಗವತೋಪಿ ಕಪ್ಪತಿ, ಪಗೇವ ಅಮ್ಹಾಕನ್ತಿ।
೨೮೪. ಗಿಲಾನಸ್ಸೇವ ಭಗವತಾ ಗುಳೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋತಿ ‘‘ಯಾನಿ ಖೋ ಪನ ತಾನಿ ಗಿಲಾನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸಾಯನೀಯಾನೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೨) ವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ತೇ ಇಧ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿಂಸು। ಇಧ ಪನ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಗುಳೋದಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗುಳಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಞ್ಞಾತಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಅಗಿಲಾನಸ್ಸ ಗುಳೋದಕಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತೇನ ಗಿಲಾನೇನ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಗುಳೋ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ, ಗುಳೋದಕಂ ಅಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ದೀಪೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಗುಳೋದಕಂ ಕಾಲಿಕೇಸು ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ, ಭಗವತಾ ಓದಿಸ್ಸಾನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇನ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಉದಕಸಮ್ಭಿನ್ನತ್ತಾ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಭಾವಂ ಜಹತಿ। ‘‘ಯಥಾ ಅಮ್ಬಾದಿ ಉದಕಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಜಹಿತ್ವಾ ತದನನ್ತರೇ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ।
೨೮೫. ಸುಞ್ಞಾಗಾರನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ।
ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಅನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೯೫. ಓರವಸದ್ದನ್ತಿ ಮಹಾಸದ್ದಂ। ಬಹೂಹಿ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೇನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಬಹೂಸು ಏಕಸ್ಸಪಿ ವಚನೇನ ಸಹ ಸಿಯಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಆಮಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನಾಮಸಿತೇ ನ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸೇಸಾಪಿ ಅನುಞ್ಞಾತಾ। ‘‘ಭಿತ್ತಿಞ್ಚೇ ಉಪಸನ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ತಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಪಕತಿಭೂಮಿಯಂಯೇವ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಇಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಕತಾಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ ವಿಯ। ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಸತಿಯಾ ಏತ್ಥ ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏವಂವಿಧೇ ಪುನ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಂ ಕಾತುಂ ದೇಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಭೋಜನಸಾಲಾ ಪನ ಸೇನಾಸನಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಪರೇ। ‘‘ಅಕತೇಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘ಮುಖಸನ್ನಿಧಿ ನಾಮ ಭೋಜನಕಾಲೇ ಸನ್ನಿಧೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಮುಖಸನ್ನಿಧೀತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ। ‘‘ಯದಿ ಸನ್ನಿಧಿ ಹೋತಿ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಮುಖಸನ್ನಿಧಿ ಪನ ದುಕ್ಕಟಂ, ತಸ್ಮಾ ಸನ್ನಿಧಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಚೀವರವಿಕಪ್ಪನೇ ವಿಯ ಕಪ್ಪಿಯಮತ್ತಂ ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಕೇಚಿ।
ಕೇಣಿಯಜಟಿಲವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೦೦. ‘‘ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಾದೀಹಿ ಪಾನಕಂ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನೇ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸವತ್ಥುಕಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಪುನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ನಿದ್ದೋಸತ್ತಾ, ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಸಾಲೂಕಾ ನಾಮ ಕನ್ದಾ, ‘‘ಇತೋ ಕಿಞ್ಚಿತಕ’’ನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ। ‘‘ಫಾರುಸಕನ್ತಿ ಗೋಳವಿಸಯೇ ಏಕೋ ರುಕ್ಖೋ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಪಕ್ಕಡಾಕರಸ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಪಕ್ಕಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕುರುನ್ದಿವಚನೇನಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ। ತಣ್ಡುಲಧೋವನೋದಕಮ್ಪಿ ಧಞ್ಞರಸೋ ಏವ। ‘‘ನಿಕ್ಕಸಟೋ ಉಚ್ಛುರಸೋ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಸಾವಿತ್ತೀತಿ ಗಾಯತ್ತಿ। ಛನ್ದಸೋತಿ ವೇದಸ್ಸ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಅಕಪ್ಪಿಯೇ ಸಮಾದಪೇತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ನ ಕೇವಲಂ ದಸಸು ಏವ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು, ಅಥ ಖೋ ಯಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ನ ಕಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೩೦೫. ದ್ವೇ ಪಟಾ ದೇಸನಾಮೇನೇವಾತಿ ಚೀನಪಟ್ಟಸೋಮಾರಪಟ್ಟಾನಿ। ತೀಣೀತಿ ಪತ್ತುಣ್ಣೇನ ಸಹ ತೀಣಿ। ಇದ್ಧಿಮಯಿಕಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ। ದೇವದತ್ತಿಯಂ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೇನ ಲದ್ಧಂ। ‘‘ಯಾಮಾತಿಕ್ಕಮೇ ಸನ್ನಿಧಿವಸೇನ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಸೇನಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ।
ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಕಥಿನಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಕಥಿನಾನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೦೬. ‘‘ಕಥಿನನ್ತಿ ‘‘ಕಥಿನತ್ಥತಸೀಮಾಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಚಾರಸೀಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಉಪಚಾರಸೀಮಟ್ಠಸ್ಸ ಮತಕಚೀವರಾದಿಭಾಗಿಯತಾಯ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ತತ್ರುಪ್ಪಾದಾಭಾವತೋ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇತಂ ಉಪಚಾರಸೀಮಾವೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ। ಕಥಿನತ್ಥಾರಂ ಕೇ ಲಭನ್ತೀತಿ ಕೇ ಸಾಧೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚ ಜನಾ ಸಾಧೇನ್ತಿ। ಕಥಿನದುಸ್ಸಸ್ಸ ಹಿ ದಾಯಕಾ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ। ಏಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೋತಿ। ‘‘ತತ್ರ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯ್ವಾಯಂ ಚತುವಗ್ಗೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಠಪೇತ್ವಾ ತೀಣಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಪವಾರಣಂ ಅಬ್ಭಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೮೮) ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ನ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಕಥಿನದುಸ್ಸಂ ದೇತಿ, ತಂ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಅಕತ್ವಾಪಿ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಠಿತಸ್ಸಪಿ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಏವ ದಾತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತತ್ರುಪ್ಪಾದೇನ ತಣ್ಡುಲಾದಿನಾ ವತ್ಥೇಸು ಚೇತಾಪಿತೇಸು ಅತ್ಥತಕಥಿನಾನಮೇವ ತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ವತ್ಥೇಹಿ ಪನ ತಣ್ಡುಲಾದೀಸು ಚೇತಾಪಿತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಂ ತಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಠಮಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾ ಲಭನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಕೋಟಿಯಾ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತರಾಯೇನ ಅಪ್ಪವಾರಿತಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನಂ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸಮ್ಭವತೋ ಇತರೇ ಗಣಪೂರಕೇ ಕತ್ವಾ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥಾರಕಸ್ಸ ಚ ಅನುಮೋದಕಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೦೩) ಪರಿವಾರೇ ಏಕವಚನಕರಣತೋ, ತತ್ಥೇವ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನಂ, ಗಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೧೪) ವಚನತೋ ಚ।
ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾಪಿ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಕಿಂ ಏಕಸೀಮಸ್ಮಿಂ, ಉದಾಹು ನಾನಾಸೀಮಸ್ಮಿನ್ತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ತಾವ ಏಕಸೀಮಸ್ಮಿಂ, ಪರತೋ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಏಕಸೀಮಾಯ ಬಹೂ ವಿಹಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಏಕತ್ಥ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬಂ, ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥರಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಏಕೋ ಕಥಿನತ್ಥಾರೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಅಥ ನಾನಾಸೀಮಸ್ಮಿಂ, ಉಪನನ್ದಸ್ಸ ಏಕಾಧಿಪ್ಪಾಯದಾನಾನುಮತಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ದೇಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮೋಘಪುರಿಸಸ್ಸ ಏಕಾಧಿಪ್ಪಾಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೬೪)। ಇದಞ್ಹಿ ವಚನಂ ದ್ವೀಸುಪಿ ಆವಾಸೇಸು ತಸ್ಸ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸಿದ್ಧಿಂ ದೀಪೇತೀತಿ। ಅವಿರೋಧೋವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅಪ್ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಸೀಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಾನಾಸೀಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಾನೂಪಚಾರೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾಪಿ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಠಮಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತುಮ್ಪಿ ಲಭತಿ, ವಸ್ಸಿಕೋ ಚ ಹೋತಿ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ ಲಭತೀತಿ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ವಸ್ಸೂಪಗಮನಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಹೋತಿ, ಸಾಮಣೇರಾ ಕಥಿನಾನಿಸಂಸಂ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ತಿಣ್ಣಂ ಚೀವರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಪ್ಪಹೋನಕನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ನ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗೇನ ಅನ್ತರವಾಸಕೇನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನ’’ನ್ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝನಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಾಳಿ ತಿಣ್ಣಂ ಚೀವರಾನಂ ಅಞ್ಞತರವಿರಹೇನಾಪಿ ನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನನ್ತಿ ದೀಪೇತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತದತ್ಥಜಾನನತೋ, ನ ತಿಣ್ಣಂ ಚೀವರಾನಂ ಅಞ್ಞತರವಿರಹೇನ ನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನನ್ತಿ ಹಿ ದೀಪೇತುಕಾಮೋ ಭಗವಾ ತಂ ಪಾಳಿಮಾಹ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗೇನ ಅನ್ತರವಾಸಕೇನಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾತಿ ಚೇ? ನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯಜಾನನತೋವ। ಯೋ ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಅತ್ಥರಿತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರತ್ಥಾಪೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನೇವ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಏಕಮೇವ ಚೀವರಂ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಆಕಾರೇಹಿ ಅನತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನಂ, ಸತ್ತರಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನ’’ನ್ತಿ ಯಥಾರಹಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಕೋಟಿಯಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉಲ್ಲಿಖಿತ…ಪೇ॰… ನಿಸ್ಸೀಮಟ್ಠಾನುಮೋದನಾನಂ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಆಕಾರಾನಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಾವೇನಪಿ ನಿಮಿತ್ತಕತಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞತರಭಾವೇನಪಿ ನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನನ್ತಿ ಏವಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ
ತತ್ರಿದಂ
ಯೋ ಆನಿಸಂಸಂ ಬಹುಂ ದೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಚಯಲೋಲಭಾವಂ ವಿಯ ದೀಪೇತಿ, ತಥಾಪಿ ಭಗವತಾ ಯಾವದತ್ಥಚೀವರಪರಿಯೇಸನಪಞ್ಞಾಪನಮುಖೇನ ದ್ವಾರಂ ದಿನ್ನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಕಾತುಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅನಾದರಿಯೇನ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಅನುಮೋದಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅನುಮೋದಾಮೀ’’ತಿ ಏಕಕೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಇತರಥಾ ‘‘ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಕಿರ ವುತ್ತಂ। ಕಥಿನಚೀವರಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಾಯ ಸಙ್ಘಾಟಿಯಾ ಕಥಿನಂ ಅತ್ಥರಾಮೀ’’ತಿ ವಾಚಾಯ ಭಿನ್ನಮತ್ತಾಯ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಕಮ್ಮವಾಚಾ ಪನ ಏಕಾಯೇವ ವಟ್ಟತೀತಿ ಕಥಿನದುಸ್ಸಸ್ಸ ಏವ ಕಮ್ಮವಾಚಾ, ಸೇಸಚೀವರದಾನೇ ಅಪಲೋಕನಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಏಕಸೀಮಾಯಾತಿ ಏಕಉಪಚಾರಸೀಮಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಬದ್ಧಸೀಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಏಕಸೀಮಾಯ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಅತ್ಥರಿತೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥರಿತಂ ಹೋತಿ ‘ಸಬ್ಬೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತೇಹಿಪಿ ಅನುಮೋದನ್ತೇಹಿ ಅತ್ಥರಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ಉಪಚಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಂ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠೇಹಿಪಿ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಅತ್ಥರಿತತ್ತಾ, ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ। ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ಏವಮೇವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ।
೩೦೮. ಚತುವೀಸತಿ ಆಕಾರವನ್ತತಾಯ ಮಹಾಭೂಮಿಕಂ। ‘‘ದೀಘಸಿಬ್ಬಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾಕತಸಿಬ್ಬನಂ, ಓವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬನಂ ವಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಕಣ್ಡುಸಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಬನ್ಧನಂ। ಪಠಮಚಿಮಿಲಿಕಾ ಘಟೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಕಥಿನದುಸ್ಸಂ ದುಬ್ಬಲಂ ದಿಸ್ವಾ ಕುಚ್ಛಿಚಿಮಿಲಿಕಾ ಹೋತಿ, ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ, ಕುರುನ್ದಿಯಞ್ಚ ವುತ್ತವಚನನಿದಸ್ಸನಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಏವ ಭೇದೋ, ಅತ್ಥೇ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಚೇ? ತಥಾಕತಂ ದುಪಟ್ಟಚೀವರಂ ಪಕತಿಚೀವರಸ್ಸ ಮಹನ್ತತಾಯ ಪಕತಿಚೀವರಸಙ್ಖ್ಯಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಕಥಿನಚೀವರಸಙ್ಖ್ಯನ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಿಯಾ, ನೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಕುಚ್ಛಿಚಿಮಿಲಿಕಭಾವೇನ ಠಿತಮ್ಪಿ ಕಥಿನಚೀವರಂ। ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ತಂ ಪಕತಿಚೀವರಂ ಅತ್ತನೋ ಕಥಿನಚೀವರಮೇವಾತಿ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಥಿನದುಸ್ಸಂ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಂ ಬಹುಧಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬಿತುಕಾಮೋ ಕಥಿನಚೀವರತೋ ಕಥಿನಚೀವರತೋತಿ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಚ್ಚತೋ ಕಥಿನಚೀವರತೋ ಪಟ್ಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಆರೋಪೇತಿ। ಏತ್ಥಾಹ – ಕಿಂ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಕಥಿನದುಸ್ಸಾನಿ ವಿಕಪ್ಪನುಪಗಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದಾತಬ್ಬಾನಿ, ಉದಾಹು ಖುದ್ದಕಾನಿಪೀತಿ? ಏತ್ಥ ಅಚೀವರಸಙ್ಖ್ಯತ್ತಾ ಖುದ್ದಕಾನಿ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಕಮ್ಮವಾಚಾ ತತ್ಥ ನ ರುಹತೀತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಪಂಸುಕೂಲೇನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ನಯದಾನತೋ ಕುಚ್ಛಿಚಿಮಿಲಿಕಭಾವೇನ ಠಿತಸ್ಸ ಕಥಿನದುಸ್ಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಅನಧಿಟ್ಠಾನುಪಗಸ್ಸ ಪುರಾಣಚೀವರಭಾವೇನೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾರಹಸ್ಸಪಿ ಕಥಿನಚೀವರಭಾವಾನುಮತಿಮುಖೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪದಾನತೋ ಚ ಖುದ್ದಕಾನಿಪಿ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತಞ್ಹಿ ಕಥಿನತ್ಥಾರಕೋ ಘಟೇತ್ವಾ ಕಥಿನಚೀವರಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಏಕೇ, ಯುತ್ತತರಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
ನಿಚಯಸನ್ನಿಧಿ ಸಙ್ಘಾಯತ್ತಾ ಸಙ್ಘೇನ ಕತತ್ತಾ। ರತ್ತಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಞ್ಚ ಖಣ್ಡಾನಿ ಪಟ್ಟಾನಿ ಪಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಕಂ। ತೇನ ವಾ ಅತಿರಿತ್ತೇನ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದಹೇವ ಸಞ್ಛಿನ್ನೇನಾತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಕಥಿನತ್ಥಾರಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ವತ್ವಾ ದಿನ್ನೇನೇವ ತದಹೇವ ಸಞ್ಛಿನ್ನೇನ ಸಮಣ್ಡಲಿಕತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ದಿನ್ನಂಯೇವ ಹಿ ಪರಿವಾರೇ ‘‘ಪುಬ್ಬಕರಣಂ ಸತ್ತಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ದಾಯಕೇನ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಪುಬ್ಬಕರಣಮೇವ ಚೇ
೩೦೯. ಅಸನ್ನಿಧಿಕತೇನ ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ಕಥಿನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ ಕಥಿನತ್ಥಾರಮಾಸೇಯೇವ ದುವಿಧೋಪಿ ಸನ್ನಿಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉದಾಹು ತತೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ, ದಾಯಕೇನ ವಾ ಕದಾ ದಾತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ಕಥಿನತ್ಥಾರಮಾಸೇಯೇವ, ಉದಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಉಕ್ಕಟ್ಠಮತ್ತಮೇತನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಕಥಿನಂ ನಾಮ ಅತಿಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೦೮) ವುತ್ತತ್ತಾ। ನ ಆಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಇದಮ್ಪಿ ಆಗಮನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬೇ ದಿನ್ನಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ।
೩೧೦. ಕಥಿನಸ್ಸಾತಿ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸ್ಸ। ಉಬ್ಭಾರಾಯಾತಿ ವೂಪಸಮಾಯ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಮತ್ಥಿಯಂ ಉಬ್ಭಾರನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚೇ? ಪಞ್ಚಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿಕಾಲಪರಿಯನ್ತದಸ್ಸನೇನ ತೇಸು ಸಂವರುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಚೀವರಕಾಲಸಮಯೋ ನಾಮ ಅನತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಮಾಸೋ, ಅತ್ಥತೇ ಕಥಿನೇ ಪಞ್ಚ ಮಾಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೪೯) ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಪಕ್ಕಮನನ್ತಿಕಾದಿಉಬ್ಭಾರಾಭಾವೇಪಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಮಾಸೇಸು ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ಸಿಯಾ
ಆದಾಯಸತ್ತಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೧೧. ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೇ ದ್ವೇಪಿ ಪಲಿಬೋಧಾ ಏಕತೋ ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಇಧ, ಪರಿವಾರಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಖನ್ಧಕಪಾಳಿಯಾ ಸಮೇತಿ ಏಕತೋ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ। ‘‘ಇದಂ ಬಹಿಸೀಮಾಯಮೇವ ವುತ್ತಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಾರೇ ‘ಚತ್ತಾರೋ ಕಥಿನುದ್ಧಾರಾ ಸಿಯಾ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಉದ್ಧರಿಯ್ಯನ್ತಿ, ಸಿಯಾ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಉದ್ಧರಿಯ್ಯನ್ತಿ, ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ ನಾಸನನ್ತಿಕೋ ಆಸಾವಚ್ಛೇದಿಕೋ’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೧೬)। ತತ್ಥ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ ಉದ್ಧರಿಯ್ಯತೀತಿ ಇಧ ದಸ್ಸಿತನಯೋವ। ಕಥಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ? ಅಕತಚೀವರಮಾದಾಯ ‘ನ ಪಚ್ಚೇಸ್ಸ’ನ್ತಿ ಗತೋ, ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಅಲಭನ್ತೋ ತಮೇವ ವಿಹಾರಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಚೀವರಪಲಿಬೋಧೋ ಠಿತೋ। ಸೋ ಚ ‘ನೇವಿಮಂ ಚೀವರಂ ಕಾರೇಸ್ಸ’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತೇ ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಉದ್ಧರಿಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುವಿಧೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ’’ತಿ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ, ತಂ ಯುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ‘‘ನೇವಿಮಂ ಚೀವರಂ ಕಾರೇಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಉಬ್ಭಾರೋ ಇತರೇಸು ಸಮೋಧಾನಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತಿರಿತ್ತೋ ಸಿಯಾ। ಸೀಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಿಕೋತಿ ಚೀವರಕಾಲಸೀಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಿಕೋ। ಸಉಬ್ಭಾರೇ ಚೀವರಪಲಿಬೋಧೋ ಪಠಮಂ ಛಿಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪರಿವಾರವಸೇನ ‘‘ದ್ವೇ ಪಲಿಬೋಧಾ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೧೧) ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕತಚೀವರೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧ ನ ಸಮ್ಭವತಿ।
೩೧೬. ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾದಾಯ ಪಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಕಥಿನುದ್ಧಾರೇ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ। ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಪ್ಪಾಯವಿಸೇಸೇನ ಕೇವಲಂ ವಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಮಾದಾಯವಾರಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಲಿಖಿತಂ। ಇಧ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಯೋಜನಂ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ। ಪಕ್ಕಮನನ್ತಿಕಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ಯಥಾಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪ್ಪಕತೇಪಿ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಪಕ್ಕಮನನ್ತಿಕತಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಕ್ಕಮನನ್ತಿಕವಾರೋಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಚೇ? ನ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕಲಕ್ಖಣಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಅಕತಚೀವರಸ್ಸ ನ ಸವನನ್ತಿಕತಾ ಚ।
ತತ್ರಾಯಂ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪನ್ನರಸಕೇ ವಿಪ್ಪಕತಚೀವರಸ್ಸೇವಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ ತಕ್ಕೋ। ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪಗೇ ಚ ವಿಪ್ಪಕತೇ ಸತಿ ನ ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿಕೋ। ನಿಟ್ಠಾನಾವಸೇಸೇ ಸತಿ ನ ನಾಸನನ್ತಿಕೋತಿ ಪೋರಾಣಾ। ತತಿಯತ್ತಿಕಂ ಅನಧಿಟ್ಠಿತ-ಪದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪಠಮತ್ತಿಕೇನ ಸಮೇತಿ। ತಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಪಯೋಜನಂ ಕಿರ ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಇಮೇ ತಯೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಾ ಇಮೇಹಿ ಏವ ತೀಹಿ ಕಥಿನುದ್ಧಾರೇಹಿ ಸಕ್ಕಾ ದಸ್ಸೇತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇವ ಯೋಜಿತಾ ಏಕಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪಠಮತ್ತಿಕಂ ಛಕ್ಕಂ ಭವೇಯ್ಯ ಇಮಸ್ಸ ಪನ್ನರಸಕಸ್ಸ ಅನ್ತೇ ಛಕ್ಕಂ ವಿಯ। ತತಿಯತ್ತಿಕಾನನ್ತರಂ ಚತುತ್ಥತ್ತಿಕಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ ‘ಪಚ್ಚೇಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವಚನವಿಸೇಸೇನ ಸಮ್ಭವತಿ। ತಥಾ ಚ ಯೋಜಿಯಮಾನಂ ಇತರೇಹಿ ಸವನನ್ತಿಕಾದೀಹಿ ಅವಿರುದ್ಧಕ್ಕಮಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತುತ್ಥತ್ತಿಕಂ ಅಹುತ್ವಾ ಛಕ್ಕಂ ಜಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ತೀಣಿ ತಿಕಾನಿ ಏಕಂ ಛಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಪಠಮಂ ಪನ್ನರಸಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇದಾನಿ ಇದಮೇವ ಪನ್ನರಸಕಂ ಉಪಸಗ್ಗವಿಸೇಸೇನ ದುತಿಯಂ ಸಮಾದಾಯಪನ್ನರಸಕಂ ನಾಮ ಕತಂ। ಪುನ ವಿಪ್ಪಕತಚೀವರಂ ಆದಾಯಾತಿ ತತಿಯಂ ಪನ್ನರಸಕಂ, ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಚತುತ್ಥಂ ಪನ್ನರಸಕಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ ಪನ್ನರಸಕಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ ಪೋರಾಣಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇಸು ತತಿಯಕಥಿನೇ ಆಗತಚೀವರಪಚ್ಚಾಸಾ ಇಧ ಚೀವರಾಸಾತಿ ತಕ್ಕೋ। ಯತ್ಥ ಚೀವರಾಸಾ, ತಂ ಠಾನಂ ಅಧಿಕರಣೂಪಚಾರೇನ ‘‘ಚೀವರಾಸಾ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಂ ಚೀವರಾಸಂ ಪಯಿರುಪಾಸತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಸಾಯ ಲಭತೀತಿ ಅನಾಸಾಯಿತಟ್ಠಾನೇ ಲಭತೀತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ
೩೨೧. ‘‘ಚೀವರಪಟಿವೀಸಂ ಅಪವಿಲಾಯಮಾನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚೀವರಪಲಿಬೋಧಸಮಙ್ಗಿತಮಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಟಿವೀಸೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಬ್ಬೋ ಚೀವರಭಾಗೋ। ಅಪವಿಲಾಯಮಾನೋತಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ। ತಸ್ಸ ಚೀವರಲಾಭೇ ಸತಿ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾವಾಸೇ ನಿಟ್ಠಾನಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನಾಸನನ್ತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಏಕಂ ತಿಕಂ, ತೇಸಂಯೇವ ವಸೇನ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಏಕಂ, ಗತಟ್ಠಾನೇ ಏಕನ್ತಿ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಏಕಂ ನವಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತೋ ಪರಂ ನಿಟ್ಠಾನಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನಾಸನನ್ತಿ ಕಸೀಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಿಕಸಉಬ್ಭಾರಾನಂ ವಸೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರಪಞ್ಚಕಂ ವುತ್ತಂ। ಉಭಯತ್ಥ ಸೇಸಕಥಿನುದ್ಧಾರಾಸಮ್ಭವೋ ಪಾಕಟೋವ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಕೇ ವಿಸೇಸೋ – ಸಮಾದಾಯವಾರೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಪಚ್ಚೇಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾಗಮನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ।
೩೨೫. ದ್ವೇಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕಥಿನಸ್ಸ ಪಲಿಬೋಧಾತಿ ಕಥಿನತ್ಥಾರಸ್ಸ ಅನುಪಬನ್ಧನಪಚ್ಚಯಾತಿ।
ಕಥಿನಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಚೀವರಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಜೀವಕವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೨೬. ರಾಜಗಹಕೋತಿ
೩೨೮. ಅಮೋಹಜಾತಿಕತ್ತಾ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಅಹಂ ತೇ ಪಿತಾ, ಕೇನಟ್ಠೇನ? ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಮಯಾ ಪೋಸಾಪಿತೋ।
೩೨೯. ‘‘ಸಕ್ಕೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಮತ್ತೇ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಅಟ್ಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಮತ್ತೋವ।
ಪಜ್ಜೋತರಾಜವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೩೪. ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮಪದೇ ‘ಬಹಿನಗರೇ ದಿಸ್ವಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವೀಸು ದಿವಸೇಸು ದಿನ್ನಂ ತೇನ ತೇಸು ಏಕೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಸಮತ್ತಿಂಸವಿರೇಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೩೬. ಕಬಳೇ ಕಬಳೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಗುಳಾದೀಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಭಗವಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ದೋಸೋ।
ವರಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೩೭. ಮಹಾಪಿಟ್ಠಿಯಕೋಜವಂ ನಾಮ ಅತಿರೇಕಚತುರಙ್ಗುಲಪುಪ್ಫಂ ಕಿರ।
ಕಮ್ಬಲಾನುಜಾನನಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೪೦. ಉಪಚಾರೇತಿ
೩೪೨. ‘‘ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಪಿ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೇಸಕಮ್ಮಾನಿಪಿ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಚೋರಿಕಾಯ ಕತಸದಿಸಂ ಹೋತಿ ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತಸುತ್ತಞ್ಚ ಸಾಧಕ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇನ ಇದಂ ಆವೇಣಿಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಭಣ್ಡಾಗಾರಸಮ್ಮುತಿಆದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೪೩. ‘‘ಇದಂ ಪನ ಭಣ್ಡಾಗಾರನ್ತಿ ಆವೇಣಿಕಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಚೀವರರಜನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೪೪. ಗೋಮಯೇ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ವಿರೂಪತ್ತಾವಾರಿತಂ। ‘‘ಕುಙ್ಕುಮಪುಪ್ಫಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಅಲ್ಲಿಕಾಯಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ।
ನಿಸೀದನಾದಿಅನುಜಾನನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೫೩. ಅಟ್ಠಾನಮೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ರೂಪಕಣ್ಡೇ ‘‘ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರಾಗಚಿತ್ತಾಭಾವಾ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ವಾ ರಾಗಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಕಥಾವತ್ಥುನಾ ಚ।
೩೬೨. ಅಗ್ಗಳಗುತ್ತಿಯೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ನಿಕ್ಖೇಪಕಾರಣೇಹಿ ಠಪೇನ್ತೇನ ಅಗ್ಗಳಗುತ್ತಿವಿಹಾರೇಯೇವ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಸಙ್ಘಿಕಚೀವರುಪ್ಪಾದಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬೩. ನೋ ‘‘ಯಾವ ಕಥಿನಸ್ಸ ಉಬ್ಭಾರಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತರಥಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ನ ಞಾಯತಿ। ‘‘ಜಾನಿತಬ್ಬೋ ಚ ವಿನಯಧರೇಹೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತೋತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥತಂ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಚ ಮಾಸೇ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಸೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ‘‘ಇಧ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ‘‘ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ದೇಮಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರತ್ತಾ ತಸ್ಮಿಂ ವುತ್ತೇ ಲಭತಿ। ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಸಮಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಚೀವರಕಾಲಸ್ಸಾಸನ್ನತ್ತಾ ಚ ಅನತ್ಥತಕಥಿನಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಅನುಞ್ಞಾತಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಏವ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಲಿಖಿತಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಂ ಪನ ಇದಂ ‘ಇಧ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’ತಿಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ‘ಅನಾಗತವಸ್ಸೇ’ತಿ ಪದಂ, ತಾವ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘ಕಸ್ಮಾ? ಪಿಟ್ಠಿಸಮಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ’ತಿ ಇದಂ ಪರತೋ ‘ತತ್ರ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘ಕಸ್ಮಾ? ಪಿಟ್ಠಿಸಮಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ’ತಿ ಲಿಖಿತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಪರತೋ ‘ಚೀವರಮಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಹೇಮನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಪಣ್ಡಿತನ್ತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಇಧ ಪನ ಇಧ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸಿತಂ, ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಮಯ್ಹಿಮಾನಿ ಚೀವರಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನಮೇವಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಇದಮೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಮಯ್ಹಿಮಾನಿ ಚೀವರಾನೀ’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಮಯ್ಹಿಮಾನೀ’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಚೀವರಾನಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘ಚೀವರಾನಿ ಪಾಪುಣನ್ತೀ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ದುಗ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ಸಙ್ಘಿಕಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಗಹಿತಮೇವ ನಾಮಾ’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಇದಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವಿದಿತಂ, ತೇ ಪನ ಭಾಗಾ ತೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಪತ್ತಾಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಪತಿತೇ ಪುನ ಆಗತಾ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಉಪನನ್ದಸಕ್ಯಪುತ್ತವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬೪. ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞತ್ರ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥೇನಾ’’ತಿ ಚೀವರಸಮಯಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ ‘‘ಸತ್ತಾಹವಾರೇನ ಅರುಣಮೇವ ಉಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಏತಂ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಏಕವಿಹಾರೇ ಸತ್ತಾಹಕಿಚ್ಚಾಭಾವಾ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ।
ಮತಸನ್ತಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬೯. ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಕಾಲಂಕತೇ। ತತ್ಥ ‘‘ಪತ್ತಚೀವರೇ’’ತಿ ಪಧಾನಪರಿಕ್ಖಾರದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಪರಿಕ್ಖಾರನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಚೇತಂ
ಮತಕಸ್ಸ ಹಿರಞ್ಞಾದಿಅಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಂ ಹೋತಿ। ಉಗ್ಗಹಿತಞ್ಚೇತಂ ಹೋತಿ, ಉಗ್ಗಹಿತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಧಮ್ಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚೇ, ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕೋ ಆಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ। ದಾಸೋ ಚೇ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ಸಙ್ಘೋ ಸಾಮೀ, ಆರಾಮಿಕೋ ಚೇ, ಸಙ್ಘೋ ಸಾಮೀ। ಗಾವೀಮಹಿಂಸೀಆದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಆವಾಸಗತಾನಂ ಸಙ್ಘೋ ಸಾಮೀ, ಅನಾವಾಸಗತಾನಂ ನ ಸಙ್ಘೋ ಸಾಮೀ। ಸಙ್ಘೋ ಚೇ ಆವಾಸಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಮೀಪೇ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಠಪೇತಿ, ಕಾರಕಸಙ್ಘೋ ಸಾಮೀ, ತಥಾ ಆರಾಮಿಕೇ। ಮತಕಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ, ಏಸೋವ ಸಾಮೀ। ಮಹಗ್ಘೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ಸೇಸಸ್ಸ ಸಙ್ಘೋ ಸಾಮೀ। ‘‘ಕೇನಚಿ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಕ್ಕಮೋ ಏತೇನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಪುನ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಬಹುಭಾವೇ ಸತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದಾತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯಂ ‘‘ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಮಣೇರವಾರೇ ‘‘ಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ। ‘‘ಇಮಂ ತುಯ್ಹಂ ದೇಮಿ ದದಾಮಿ ದಜ್ಜಾಮಿ ಓಣೋಜೇಮಿ ಪರಿಚ್ಚಜಾಮಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಮಿ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಮೀ’ತಿ ವಾ ‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ದೇಮಿ…ಪೇ॰… ನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಮೀ’ತಿ ವಾ ವದತಿ, ‘ಸಮ್ಮುಖಾ ವಾ ಪರಮ್ಮುಖಾ ವಾ ವುತ್ತೇ ದಿನ್ನಂಯೇವ ಹೋತೀ’ತಿ
ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ಅತೀವ ಪಪಞ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಇದಮೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಾನಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ – ಸಚೇಸಮ್ಬಹುಲಾ, ದ್ವೇ ವಾ ಸಮಾನಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ವತ್ತಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪೇಸಲಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಿ, ಸೋ ಪುನ ತೇಸಮೇವ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ತೇ ಸಮಾನಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಇದಂ ಸಮಾನಪರಿಕ್ಖಾರಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಳಿಆದೀಸು ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪತನತೋ ಅಚಲಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಪೋರಾಣವಿಧಿಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ವತ್ತನತೋ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬೋ, ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಾನುಸಾರೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಾತುಕಾಮೇನಾತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಸಾಮಣೇರೋ ಪಞ್ಚಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಏಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಗಹಿತೋ ಲಾಭಂ ನ ಲಭತಿ, ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಂಅನುಪ್ಪನ್ನಚೀವರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೭೫. ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಚೀವರೇ ಅಭಾಜಿತೇ ಪಕ್ಕಮತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ತತ್ರುಪ್ಪಾದತೋ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏತ್ತಕಂ ವಸ್ಸಾವಾಸಿಕಂ ದಾತುಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಸಾವಿತೇಪಿ ವಿಬ್ಭಮತಿ, ತತೋ ನ ಲಭತಿ, ಪುನ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚೀವರಭಾಜನಂ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋಪಿ ನ ಲಭತಿಯೇವ ಪುಬ್ಬಪಕತಿತೋ ಭಟ್ಠತ್ತಾ। ಅಥ ಪಾಪಿತೇ ವಿಬ್ಭಮತಿ, ಲಭತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ।
ಸಙ್ಘೇಭಿನ್ನೇಚೀವರುಪ್ಪಾದಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೭೬. ಪರಸಮುದ್ದೇತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ।
ಅಟ್ಠಚೀವರಮಾತಿಕಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೭೯. ಯಸ್ಮಾ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ ದುಬ್ಬಿಜಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಧುವಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಪರಿಯನ್ತಗತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಸುಪಿ…ಪೇ॰… ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ‘ಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ದೇಮಾ’ತಿ ಏವಂ ದಿನ್ನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ ಯೋಜನಸತಮ್ಪಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಹಾರೂಪಚಾರೇ ಹತ್ಥಪಾಸೇನ, ಬಹಿಗಾಮಾದೀಸು ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೇನ ಉಪಚಾರೋತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏಕಾಬದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾಪಿ ಪರಿಕ್ಖೇಪಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿವಿಹಾರತೋ ಬಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠತ್ವಾ ‘ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋವ ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏಕೋಪಿ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಆನೇತ್ವಾ ವಾ ಪಾಪೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಥಾ ಗತಸ್ಸ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಸಮಾನಲಾಭಕತಿಕಾ ಮೂಲಾವಾಸೇ ಸತಿ ಸಿಯಾ, ಮೂಲಾವಾಸವಿನಾಸೇನ ಕತಿಕಾಪಿ ವಿನಸ್ಸತಿ। ಸಮಾನಲಾಭವಚನಂ ಸತಿ ದ್ವೀಸು, ಬಹೂಸು ವಾ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನೇವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ನೋ ಮತಿ।
‘‘ತಾವಕಾಲಿಕಕಾಲೇನ, ಮೂಲಚ್ಛೇದವಸೇನ ವಾ।
ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ, ಸಿಯಾ ನಾವಾಸಸಙ್ಗಮೋ’’ತಿ॥ –
ಆಚರಿಯೋ।
ಸಬ್ಬತ್ಥ ದಿನ್ನಮೇವಾತಿ ‘‘ಸಮಾನಭಾಗೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಏಕಮೇಕಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಚೇ ವದತಿ, ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚೀವರೇ ದಿನ್ನೇ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾನಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಉಭತೋಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇನ ಮಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ, ತತ್ಥ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸುಂ ಲಭತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಉಭತೋಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ? ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಙ್ಘಾನಂ ದಿನ್ನಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ, ನ ಉಭತೋಸಙ್ಘಪಞ್ಞತ್ತಿಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ತುಯ್ಹಞ್ಚಾ’’ತಿ ವಾರೋ ನ ವುತ್ತೋ। ಅಥ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮೇವ ಪಮಾಣಂ, ನ ವಿಚಾರಣಾತಿ ಏಕೇ। ಯಸ್ಮಾ ಏಕೋ ಅದ್ಧಾನಾದಿಯಕೋ ವಿಯ ದುವಿಧೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಭತೋಸಙ್ಘಗ್ಗಹಣೇನ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ನ ಗಹಿತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ವಿಕಾಲೇ ಅಪರಿಭೋಗತ್ತಾ ಸಕಲೋಪಿ ವಟ್ಟೇಯ್ಯಾತಿ ಚೇ? ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತೇನ ‘‘ಹರಾಮೀ’’ತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ, ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇತರಥಾ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇ ಗಹಿತೇ ‘‘ಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪಪಞ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಕಿಂ ತೇನ, ಪರತೋ ‘‘ಚೀವರಮಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ…ಪೇ॰… ಅತೀತವಸ್ಸಂವುತ್ಥಾನಮೇವ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ನ ವಿಚಾರಿತಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂ’’ತಿ ಅಚಲವಸೇನ। ಸಚೇ ಪನ ಬಹಿಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ಠಿತೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಅಕಾಲಚೀವರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಪಠಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವುತ್ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅನನ್ತರಾತೀತಂ ಹೇಮನ್ತಂ ಏವ ವುತ್ಥಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ವಸ್ಸಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಾತಿಕಾ ಆರೋಪೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇ ವಾ ಥೇರೇಹಿ ಪೇಸಿತಾ, ತೇಸಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಕಿರ ಅತ್ಥೋ।
ಚೀವರಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ದ್ವೇನಿಸ್ಸಾರಣಾದಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೯೫. ಅಪ್ಪತ್ತೋ ನಿಸ್ಸಾರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಾರಣಂ ನಾಮ ಕುಲದೂಸಕಾನಂಯೇವ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ಅಯಂ ಪನ ಕುಲದೂಸಕೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸುನಿಸ್ಸಾರಿತೋ ಹೋತೀತಿ? ಚೂಳವಗ್ಗೇ ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಸಙ್ಘೋ ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೨೭) ವುತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಕಮ್ಮಾರಹಸ್ಸ ತಸ್ಸಪಾಪಿಯಸಿಕಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚಕ್ಕಂ ಬನ್ಧನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ।
ಉಪಾಲಿಪುಚ್ಛಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೦. ‘‘ಪರತೋತಿ ಉಪಾಲಿಪುಚ್ಛತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ದೋಸಾರಿತಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ನ ಆಗತೋ ವಿಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಾನಿಯೇವ ದ್ವಿಧಾ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಾಗತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ಪರಿವಾರೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಪಞ್ಚ ಅಧಮ್ಮಿಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅನ್ಧಮೂಗಬಧಿರೋ ಸೋಸಾರಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ರುಹತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ।
ಚಮ್ಪೇಯ್ಯಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
ಕೋಸಮ್ಬಕವಿವಾದಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೫೧. ಸುತ್ತನ್ತಿಕೋತಿ ಆವುಸೋ ಏತ್ಥ ಆಪತ್ತೀತಿ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿದಿಟ್ಠಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಚ್ಛಾ ವಿನಯಧರೋ ‘‘ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಸತಿ ಪಮಾಣಂ, ನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿದಿಟ್ಠಿ ಅಹೋಸಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅನ್ತೇ ‘‘ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿದಿಟ್ಠಿನೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ।
೪೫೫. ‘‘ಯಥಾ ಮಯಾ ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಾ’’ತಿ ಏಕವಚನತ್ತಾ।
ದೀಘಾವುವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೫೮. ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ। ಪುರಾಣಪೋತ್ಥಕೇಸು ‘‘ಬಾರಾಣಸಿಯ’’ನ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ‘‘ನತ್ಥಿಭಾವೋವ ಸುನ್ದರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೬೭. ರಕ್ಖಿತವನಸಣ್ಡೇತಿ ಸಙ್ಗೀತಿತ್ಥೇರೇಹಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯೋತಿ ಗಾಮೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ।
ಅಟ್ಠಾರಸವತ್ಥುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೭೩. ನ ತ್ವೇವ…ಪೇ॰… ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೇನಾಸನಾರಹಸ್ಸ ಯೋ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ‘‘ಕಲಹಕಾರಕಾದೀನಮೇತ್ಥ ಓಕಾಸೋ ನತ್ಥೀತಿಆದಿಕಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕತಿಕಂ ವತ್ವಾ ತಂ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ‘ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಪಸಯ್ಹ ಅತ್ತನಾ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ‘ಯುತ್ತಿಯಾ ಗಣ್ಹಥಾ’ತಿ ವತ್ವಾ ವಾರೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ। ಇಧ ಕಲಹವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಆಗತಾನಂ ಕೋಸಮ್ಬಿಕಾನಮ್ಪಿ ‘ಯಥಾವುಡ್ಢ’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘ವಿವಿತ್ತೇ ಅಸತಿ ವಿವಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾಪಿ ದಾತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿವಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇನ್ತಂ
ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗೀಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೭೫. ‘‘ಅಥ ಖೋ ತೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಯೇನ ಉಕ್ಖೇಪಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ…ಪೇ॰… ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ವೂಪಸಮಾಯ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ವಚನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಿನಯಲಕ್ಖಣಕುಸಲಸ್ಸ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಹಿ ಕಾರಕಸಙ್ಘೇ ಇತರೋ ಸಙ್ಘೋ ಓಸಾರಿತುಂ ನ ಲಭತಿ। ಓಸಾರೇನ್ತೋ ಚೇ, ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಕಾರಕಸಙ್ಘೇನ ಸಮಾನಲದ್ಧಿಕಭಾವಂ ಪತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ಉಕ್ಖೇಪಕಾನಂ ಛನ್ದಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಓಸಾರೇನ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಓಸಾರೇಥಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೪೭೪) ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಕಾ ಓಸಾರೇಸುಂ, ಉದಾಹು ನಿಸ್ಸೀಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಉದಾಹು ಇತರೇಸಂ ಛನ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಸಾರೇಸುಂ, ನನು ಏತೇಸಮಞ್ಞತರೇನೇತ್ಥ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವಿಚಾರಿತಂ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ತಕ್ಕೋ –
‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘೇನ, ಕತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
ಸತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಖಮಂ॥
‘‘ವಿರಮನ್ತೇ ತತೋ ದೋಸೋ, ಅಪಿ ಸಙ್ಘೋ ಅಕಾರಕೋ।
ಓಸಾರೇತುಂ ಅಲಂ ಯಸ್ಮಾ, ಕಾರಕೋ ಅನುಲೋಮಿಕೋ’’ತಿ॥
೪೭೭. ‘‘ಅಟ್ಠ ದೂತಙ್ಗಾನಿ ನಾಮ ಸೋತಾ ಚ ಹೋತಿ, ಸಾವೇತಾ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತಾ ಚ ಧಾರೇತಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾತಾ
ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಮಹಾವಗ್ಗಸ್ಸ ಲೀನತ್ಥಪಕಾಸನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥