ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಕಣ್ಡಂ
ಪಿಯವಚನೇನ ಆಲಪನನ್ತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬವಚನೇನಾಲಪನಂ, ಸಾಧೂನಂ ಸಮಾಲಪನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸಾಧವೋ ಹಿ ಪರೇ ‘‘ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೇವಾನಂಪಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭದ್ರಭವ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ಸಮಾಲಪನ್ತಿ।
೧. ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಂ-ಸದ್ದೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಚೇತನಾತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮವಸಪ್ಪವತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಚೇತನಾ, ಮೋಚನಸ್ಸಾದಚೇತನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ। ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇನೇವ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಾವ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ಇಕ-ಸದ್ದೋವ ಅತ್ಥಿಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಚೇತನಾ ಸಞ್ಚೇತನಾ। ಸುಕ್ಕಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಭವಸ್ಸ। ವಿಸಟ್ಠೀತಿ ವಿಸ್ಸಗ್ಗೋ।
ಇದಾನಿ ತಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮೋಚೇತಿ, ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಮೋಚೇತಿ, ಯೇನ ಚೋಪಾಯೇನ ಮೋಚೇತಿ, ಯಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ವತ್ಥು, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಸರೂಪತೋ ತಂ ವಿಸಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ರಾಗಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ, ರಾಗೇನ ವಾ ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸೂಪತ್ಥಮ್ಭೋ ಥದ್ಧಭಾವೋ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಾದಯೋ, ತೇಸು ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಾದೀಸು। ಆದಿಸದ್ದೇನ (ಪಾರಾ॰ ೨೩೮) ವಚ್ಚೂಪತ್ಥಮ್ಭಪಸ್ಸಾವೂಪತ್ಥಮ್ಭವಾತೂಪತ್ಥಮ್ಭಉಚ್ಚಾಲಿಙ್ಗಪಾಣಕದಟ್ಠೂಪತ್ಥಮ್ಭಾನಂ ಗಹಣಂ। ಕಮ್ಮಞ್ಞತಂ ಪತ್ತೇತಿ ಮೋಚನಕಮ್ಮಕ್ಖಮತಾಯ ಕಮ್ಮನಿಯತಂ ಪತ್ತೇ, ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾದೀಸು ಉಪಕ್ಕಮಾರಹಭಾವಂ ಪತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರೋಗಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆರೋಗ್ಯಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಆರೋಗ್ಯಾದಯೋ, ತೇಸು ಆರೋಗ್ಯಾದೀಸು। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸುಖಭೇಸಜ್ಜದಾನಪುಞ್ಞಯಞ್ಞಸಗ್ಗಬೀಜವೀಮಂಸದವಾನಂ ಗಹಣಂ। ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪಾದಿನ್ನರೂಪಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾದಯೋ, ತೇಸು। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಆಕಾಸೇಕಟಿಕಮ್ಪನಾನಂ ಮೋಚನಸ್ಸಾದೋ, ಮೋಚನತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪವತ್ತರಾಗೋ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಸ್ಸಾದಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ರಾಗೋ ವುತ್ತೋ, ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚೇತನಾ ಮೋಚನಸ್ಸಾದಚೇತನಾ, ತಾಯ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಊರುಮದ್ದಾಪನಾದೀನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತೇನ ಹಿ ಸತಿಪಿ ಮೋಚನಸ್ಸಾದೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮಾಭಾವತೋ ಮುತ್ತೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ಸಾ ಚ ಖೋ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸೇವ, ಹತ್ಥಪರಿಕಮ್ಮಪಾದಪರಿಕಮ್ಮಗತ್ತಪರಿಕಮ್ಮಕರಣೇನ ಸಚೇಪಿ ಅಸುಚಿ ಮುಚ್ಚತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ।
ಆಸಯಧಾತುನಾನಾತ್ತತೋತಿ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಾಸಯಾನಞ್ಚೇವ ಪಥವೀಧಾತುಆದೀನಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ, ರಸಸೋಣಿತಾದೀನಂ ವಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ನಾನಾತ್ತತೋ। ಠಾನಾ ಚಾವನಾತಿ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಯಂ ಠಾನಂ, ತತೋ ಚುತಿ। ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಹಿ ವತ್ಥಿಸೀಸಂ ಕಟಿ ಕಾಯೋತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೩೭) ತಿಧಾ ಠಾನಂ ಪಕಪ್ಪೇನ್ತಿ। ಏಕೋ ಕಿರಾಚರಿಯೋ ‘‘ವತ್ಥಿಸೀಸಂ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ, ಏಕೋ ‘‘ಕಟೀ’’ತಿ, ಏಕೋ ‘‘ಸಕಲೋ ಕಾಯೋ’’ತಿ। ತೇಸು ತತಿಯಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ಸುಭಾಸಿತಂ। ಕೇಸಲೋಮನಖದನ್ತಾನಞ್ಹಿ ಮಂಸವಿನಿಮುತ್ತಟ್ಠಾನಂ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾ, ಥದ್ಧಸುಕ್ಖಚಮ್ಮಾನಿ ಚ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೋ ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತಾನುಗತೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಾಯೋ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಭಾವಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾಬದ್ಧಪಿತ್ತಾನಂ, ಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಚ ಠಾನಮೇವ। ತಥಾ ಹಿ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನಾಭಿಭೂತಾನಂ ಹತ್ಥೀನಂ ಉಭೋಹಿ ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾಹಿ ಸಮ್ಭವೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ।
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೩೭) ಕಾಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಾದಿಕಾಲೇಸು ಹಿ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮನಿಯತ್ತೇ ಸತಿ ಮೋಚೇತಿ, ಇತೋ ಪರಂ ಅಞ್ಞೋ ಕಾಲೋ ನತ್ಥಿ। ನ ಹಿ ವಿನಾ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಾದೀಹಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಯೋ ಕಾಲಭೇದಾ ಮೋಚನೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಆರೋಗ್ಯಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏವರೂಪೇನ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಭೇದೇನ ಮೋಚೇತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಾಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ವಾ ಹಿ ಮೋಚೇಯ್ಯ, ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪೇ ವಾ, ಉಭಯತ್ಥ ವಾ, ಆಕಾಸೇ ವಾ ಕಟಿಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋ, ಇತೋ ಪರಂ ಅಞ್ಞೋ ಉಪಾಯೋ ನತ್ಥಿ। ನೀಲಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪನ ದಸಹಿ ನವಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸಿತಂ। ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಹಿ ನೀಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ವೀಮಂಸತಿ, ನ ತೇಹಿ ವಿನಿಮುತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಕಥಾವತ್ಥುಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ನಾಮ ರಾಗಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೦೭)। ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾತಿ ಸುಪಿನೋ ಏವ ಸುಪಿನನ್ತೋ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಸುಪಿನೇ’’ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿನಿಕಾಯಸ್ಸ ನಾಮಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ಆಪತ್ತಿನಿಕಾಯೋತಿ ಆಪತ್ತಿಸಮೂಹೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಯಂ ಏಕಾವ ಆಪತ್ತಿ, ರುಳ್ಹಿಸದ್ದೇನ, ಪನ ಅವಯವೇ ಸಮೂಹವೋಹಾರೇನ ವಾ ‘‘ನಿಕಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಏಕೋ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ।
ಅಸ್ಸಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೧೬ ಸಂಘಾದಿಸೇಸಕಣ್ಡ) ಆಪತ್ತಿನಿಕಾಯಸ್ಸ। ನನು ಚ ಅಯುತ್ತೋಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚೇವ ಸೇಸೇ ಚ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಆಪತ್ತಿನಿಕಾಯಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚೇವ ಸೇಸೇ ಚ ಸಙ್ಘೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ವುಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಇಮಂ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ನಿಧಾಯ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಚೇವ ಸೇಸೇ ಚ ಇಚ್ಛಿತೋ ಸಙ್ಘೋ ಆಪತ್ತಿಯಾವ ಇಚ್ಛಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ, ಅನಾಪತ್ತಿಕಭಾವೂಪಗಮನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ದಕಸೋತನ್ತಿ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಂ, ಅಙ್ಗಜಾತಪ್ಪದೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ದಕಸೋತಂ ಓತಿಣ್ಣಮತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಠಾನತೋ ಪನ ಚುತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅವಸ್ಸಮೇವ ದಕಸೋತಂ ಓತರತಿ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ। ದಕಸೋತೋರೋಹನತೋ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೨೩೬-೨೩೭) ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಉಪಾದಿನ್ನತೋ ವಿನಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಭವರೂಪಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ, ಸೇಸಂ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಠಾನತೋ ಚುತಂ ದಕಸೋತಂ ಓತರತಿ, ತಸ್ಮಾ।
ಅಮೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾತಿ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆಲಿಮ್ಪನ್ತಸ್ಸ ಉಚ್ಚಾರಾದೀನಿ ವಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೩೭) ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ವಾ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬತೋ ವಾ ದೇವತೋಪಸಂಹಾರತೋ ವಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತತೋ ವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ। ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸುತ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಬುದ್ಧೋ, ಉದಾಹು ನೇವ ಸುತ್ತೋ, ನ ಪಟಿಬುದ್ಧೋತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋತಿ ಮಕ್ಕಟನಿದ್ದಾಯ ಯುತ್ತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ನಿದ್ದಾ ಲಹುಪರಿವತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯಾ ನಿದ್ದಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕುಸಲಾದಿಚಿತ್ತವೋಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ಲಹುಪರಿವತ್ತಾ, ಯಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವಙ್ಗತೋ ಉತ್ತರಣಂ ಹೋತಿ, ತಾಯ ಯುತ್ತೋ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಸ ಚ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಸುಪಿನೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದೀನಿ ಆಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಚ ಸುಪಿನನ್ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಅಸುಚಿ ಮುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಸುಪಿನೇ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೬೨) ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಚೇತನಾಯ ಸಚಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ಹೋತಿ, ನಿಚ್ಚಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಹತ್ಥೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕೀಳಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಕಾಸಾವಪಚ್ಚತ್ಥರಣರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಪನ ಹತ್ಥಪುಟೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಗ್ಗನತ್ಥಾಯ ಉದಕಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಓತಿಣ್ಣೋ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೨೭೦) ಇದಂ ಕಮ್ಮಸಾಧನಂ, ಕತ್ತುಸಾಧನಂ ವಾ ಹೋತೀತಿ ತದುಭಯವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಕ್ಖಾದೀಹಿ ವಿಯ ಸತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಯಥಾ ತೇ ರತಿಜನಕಾ ರೂಪಾದಯೋ ವಿಸಯಾ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾಸುಭಾನತ್ತಾಕಾರೇನ ಅವಟ್ಠಿತಾ, ತಥಾ ಅಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪರಿಣತೇನಾತಿ ಪರಿವತ್ತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಪರಿವತ್ತಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ವುತ್ತರಾಗವಸೇನಾತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗವಸೇನ। ತದಹುಜಾತಾಯಪೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹನಿ ಜಾತಂ ಜನನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ತದಹುಜಾತಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಹನಿ ಜಾತಾತಿ ವಾ ತದಹುಜಾತಾ, ತಾಯ, ತಂ ದಿವಸಂ ಜಾತಾಯಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಜಾತಮತ್ತಾಯ ಅಲ್ಲಮಂಸಪೇಸಿವಣ್ಣಾಯಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ। ಇದಾನಿ ಹತ್ಥಾದೀನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತತ್ಥ ಹತ್ಥೋ ನಾಮ ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ದುತಿಯಮಹಾಸನ್ಧಿಂ ಉಪಾದಾಯ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಮಣಿಬನ್ಧತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗನಖಾ ಹತ್ಥೋ। ವಿನನ್ಧಿತ್ವಾ ವಾ ಅವಿನನ್ಧಿತ್ವಾ ವಾ ಕತಕೇಸಕಲಾಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ವಿನನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ತೀಹಿ ಕೇಸವಟ್ಟೀಹಿ ಸುವಣ್ಣಚೀರಕನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಪಾಳಿಂ। ಹತ್ಥಞ್ಚ ವೇಣಿಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಸರೀರಂ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ।
ಯೋ ಹಿ ಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋಪಿ ನಿಚ್ಚಲೇನ ಕಾಯೇನ ಕೇವಲಂ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ಸಾದಿಯತಿ ಅನುಭೋತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯೇನ ಅವಾಯಮಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ಇತ್ಥಿತೋ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮತಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ। ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಇಮಂ ಫುಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚೇತೇತ್ವಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಅಚೇತೇತ್ವಾ ಪತ್ತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದೀಸು ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಅಙ್ಗೇ ಫುಟ್ಠೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಅಸತಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞವಿಹಿತೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಮಾತುಗಾಮಂ ಫುಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸತಿ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಅಸತಿಯಾ ಹತ್ಥಪಾದಪಸಾರಣಾದಿಕಾಲೇ ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಾರಕವೇಸೇನ ಠಿತಂ ದಾರಿಕಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ಫುಸತಿ, ಏವಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಫುಸತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಅಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಬಾಹಾಪರಮ್ಪರಾಯ ನೀತಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಿಯ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಇಧ ಪನ ಉದಾಯಿತ್ಥೇರೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ। ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾತಿ।
ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಸ್ಸಾದರಾಗವಸೇನಾತಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾ ವಾಚಾ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾ, ತಾಯ ಅಸ್ಸಾದಚೇತನಾ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಸ್ಸಾದೋ, ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತರಾಗವಸೇನ। ಏತ್ಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ‘‘ಮಾತುಗಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾದುಟ್ಠುಲ್ಲಸಂಲಕ್ಖಣಸಮತ್ಥನ್ತಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ। ಯಾ ಪನ ಮಹಲ್ಲಿಕಾಪಿ ಬಾಲಾ ಏಳಮೂಗಾ, ಅಯಂ ಇಧಾನಧಿಪ್ಪೇತಾ। ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ‘‘ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸುಭಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೮೫) ಥೋಮನಾ। ಅವಣ್ಣೋ ನಾಮ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಗರಹನಾ, ‘‘ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸುಭಲಕ್ಖಣೇನ ಅಸಮನ್ನಾಗತಾಸೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಖುಂಸನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಾಚನಾ ನಾಮ ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ, ಅರಹಸಿ ಮೇ ದಾತು’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ವಚನಂ। ಆಯಾಚನಾ ನಾಮ ‘‘ಕದಾ ತೇ ಮಾತಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತಿ, ಕದಾ ತೇ ಪಿತಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತಿ, ಕದಾ ತೇ ದೇವತಾಯೋ ಪಸೀದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕದಾ ತೇ ಸುಖಣೋ ಸುಲಯೋ ಸುಮುಹುತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕದಾ ತೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ವಚನಂ ಪುಚ್ಛನಂ ನಾಮ ‘‘ಕಥಂ ತ್ವಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದೇಸಿ, ಕಥಂ ಜಾರಸ್ಸ ದೇಸೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ವಚನಂ। ಪಟಿಪುಚ್ಛನಂ ನಾಮ ‘‘ಏವಂ ಕಿರ ತ್ವಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದೇತಿ, ಏವಂ ಜಾರಸ್ಸ ದೇಸೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ವಚನಂ। ಆಚಿಕ್ಖನಂ ನಾಮ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ‘‘ಏವಂ ದೇಹಿ, ಏವಂ ದೇನ್ತಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಮನಾಪಾ ಚಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ಭಣನಂ। ಅನುಸಾಸನಂ ನಾಮ ಅಪುಟ್ಠಸ್ಸ ‘‘ಏವಂ ದೇಹಿ, ಏವಂ ದೇನ್ತಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಮನಾಪಾ ಚಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ಭವನಂ। ಅಕ್ಕೋಸನಂ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ನಾಮ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾಸಿ, ನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಾಸಿ, ಅಲೋಹಿತಾಸಿ, ಧುವಲೋಹಿತಾಸಿ, ಧುವಚೋಳಾಸಿ, ಪಗ್ಘರನ್ತೀಸಿ, ಸಿಖರಣೀಸಿ, ಇತ್ಥಿಪಣ್ಡಕಾಸಿ, ವೇಪುರಿಸಿಕಾಸಿ, ಸಮ್ಭಿನ್ನಾಸಿ, ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಸೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಯ ವಾಚಾಯ ಅಧಿಕಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಹೀ’’ತಿ ಇದಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಯ ಸಿಖಾಪತ್ತಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತಾಯೇವ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚತ್ತಾ। ಸಿಖರಣೀಸೀತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೮೫) ಬಹಿನಿಕ್ಖನ್ತಆಣಿಮಂಸಾ। ಸಮ್ಭಿನ್ನಾಸೀತಿ ಸಮ್ಭಿನ್ನವಚ್ಚಮಗ್ಗಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಾ। ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಸೀತಿ ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತೇನ, ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಚಾತಿ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ।
ಏತ್ಥ ಚ ವಣ್ಣಭಣನೇ ತಾವ ‘‘ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸುಭಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾಸೀ’’ತಿ ವದತಿ, ನ ತಾವ ಸೀಸಂ ಏತಿ। ‘‘ತವ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೋ ಚ ಸುಭೋ ಸುಭಸಣ್ಠಾನೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ, ಈದಿಸೇನ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸುಭಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾಸೀ’’ತಿ ವದತಿ, ಸೀಸಂ ಏತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅವಣ್ಣಭಣನೇ
ಯಾಚನಾಯಪಿ ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಘಟಿತೇ ಏವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ।
‘‘ಕದಾ ತೇ ಮಾತಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಆಯಾಚನವಚನೇಸುಪಿ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ, ‘‘ಕದಾ ತೇ ಮಾತಾ ಪಸೀದಿಸ್ಸತಿ, ಕದಾ ತೇ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತವ ಮಾತರಿ ಪಸನ್ನಾಯ ವಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ನಯೇನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಘಟಿತೇಯೇವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ।
‘‘ಕಥಂ ತ್ವಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದೇಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ಪುಚ್ಛಾವಚನೇಸುಪಿ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ
ಆಚಿಕ್ಖನಾಯ ಚ ‘‘ಏವಂ ದೇಹೀ’’ತಿ, ‘‘ಏವಂ ದದಮಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ, ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಏವಂ ದೇಹಿ, ಏವಂ ಉಪನೇಹಿ, ಏವಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ದದಮಾನಾ ಉಪನಯಮಾನಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಪಿಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ನಯೇನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಘಟಿತೇಯೇವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ। ಅನುಸಾಸನಿವಚನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಅಕ್ಕೋಸವಚನೇಸು ಪನ ಏಕಾದಸಸು ‘‘ಸಿಖರಣೀಸಿ ಸಮ್ಭಿನ್ನಾಸಿ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಸೀ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿಯೇವ ಪದಾನಿ ಸುದ್ಧಾನಿ ಸೀಸಂ ಏನ್ತಿ, ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚ ತೀಣಿ, ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಮೇಥುನಧಮ್ಮಪದಾನಿ ತೀಣೀತಿ ಛ ಪದಾನಿ ಸುದ್ಧಾನಿ ಆಪತ್ತಿಕರಾನಿ, ಸೇಸಾನಿ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಅನಿಮಿತ್ತೇ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾಸಿ, ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಮೇ ದೇಹೀ’’ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಘಟಿತಾನೇವ ಆಪತ್ತಿಕರಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
ಅಧಕ್ಖಕನ್ತಿ ಅಕ್ಖಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಧೋ। ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದ್ಧಂ। ಉಬ್ಭಕ್ಖಕನ್ತಿ ಅಕ್ಖಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದ್ಧಂ। ಅಧೋಜಾಣುಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಧೋ। ಅಕ್ಖಕಂ, ಪನ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲಞ್ಚ ಏತ್ಥೇವ ದುಕ್ಕಟಖೇತ್ತೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೇ ವಿಯ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧನ್ತಿ ವತ್ಥಂ ವಾ ಪುಪ್ಫಂ ವಾ ಆಭರಣಂ ವಾ।
ಅತ್ಥಧಮ್ಮಅನುಸಾಸನಿಪುರೇಕ್ಖಾರಾನನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೮೭) ಏತ್ಥ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ, ಅಟ್ಠಕಥಂ ವಾ ಸಜ್ಝಾಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ಥಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ, ಪಾಳಿಂ ವಾಚೇನ್ತೋ, ಸಜ್ಝಾಯಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೋ ಧಮ್ಮಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ, ‘‘ಇದಾನಿಪಿ ಅನಿಮಿತ್ತಾಸಿ, ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಸಿ, ಅಪ್ಪಮಾದಂ ದಾನಿ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ, ಯಥಾ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಾ ಮಾ ಹೋಹಿಸೀ’’ತಿ ಭಣನ್ತೋ ಅನುಸಾಸನಿಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ಇತಿ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಅನುಸಾಸನಿಞ್ಚ ಪುರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭಣನ್ತಾನಂ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಪಾಳಿಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ಪಕತಿವಾಚನಾಮಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಹಸನ್ತೋ ಹಸನ್ತೋ ‘‘ಸಿಖರಣೀಸಿ, ಸಮ್ಭಿನ್ನಾಸಿ, ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಸೀ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಣತಿ, ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೇವ। ಇಧ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ಉದಾಯಿತ್ಥೇರೋ, ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ। ನನು ‘‘ಸಿಖರಣೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯಪಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ದ್ವಿವೇದನನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ರಾಗವಸೇನ ಹಿ ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಪಟಿಘವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ರಾಗವಸೇನೇವ ಪವತ್ತೋ ಅಕ್ಕೋಸೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಪಟಿಘವಸೇನಾಪೀತಿ।
ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಅತ್ತಕಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾವಸೇನಾತಿ ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ರಾಗವಸೇನ। ಇಧಾಪಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾದುಟ್ಠುಲ್ಲಜಾನನಸಮತ್ಥಾವ ಇತ್ಥೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಟ್ಠುಲ್ಲೋಭಾಸೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ। ಸಮೀಪೇತಿ ಸವನೂಪಚಾರೇ। ‘‘ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾತಿ ಕಾಮೀಯತೀತಿ ಕಾಮೋ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ, ಪರಿಚರಣಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಚರಿಯಾ, ಸಾವ ಪಾರಿಚರಿಯಾ, ಕಾಮೇನ ಪಾರಿಚರಿಯಾ ಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾ, ಅತ್ತನೋ ಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾ ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾ, ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಕಾಮಿತಾತಿ ಕಾಮಾ, ಪಾರಿಚರಿಯಾ, ಅತ್ತನೋ ಕಾಮಾ ಅತ್ತಕಾಮಾ, ಅತ್ತಕಾಮಾ ಚ ಸಾ ಪಾರಿಚರಿಯಾ ಚಾತಿ ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾ, ಸಯಂ ಮೇಥುನರಾಗವಸೇನ ‘‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮೇನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇನ ಕಾಮಹೇತುಪಾರಿಚರಿಯಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥತ್ತಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಪಾರಿಚರಿಯಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನೇ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೯೧) ಪನ ಆದರಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕಾಮಂ ಅತ್ತನೋ ಹೇತುಂ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾರಿಚರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೯೨) ಪದಭಾಜನಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕಾಮಂ ಅತ್ತನೋ ಹೇತುಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾರಿಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾರಿಚರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೯೨) ವುತ್ತೇಪಿ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತಕಾಮಿತಟ್ಠೇನ ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ।
ಕಲ್ಯಾಣೇನ ಭದ್ದಕೇನ ಗುಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತದುಭಯೇನಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಭಿರಮೇಯ್ಯಾತಿ ತೋಸೇಯ್ಯ। ಏತದಗ್ಗನ್ತಿ ಏಸಾ ಅಗ್ಗಾ। ಪಾರಿಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಪಾರಿಚರಿಯಾನಂ ಮಜ್ಝೇ, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ನನು ದುಟ್ಠಲ್ಲವಾಚಾಸಿಕ್ಖಾಪದೇ (ಪಾರಾ॰ ೨೮೫) ಮೇಥುನಯಾಚನಂ ಆಗತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ವುತ್ತಂ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ತತ್ಥ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೨೯೧) ಹಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಸ್ಸಾದರಾಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಮೇಥುನಸ್ಸಾದರಾಗವಸೇನಾತಿ।
ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇತಿ ಭಣಿತಕ್ಖಣೇ। ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಪನ ಪಣ್ಡಕಗತಿಕತ್ತಾ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಪಣ್ಡಕೇಯೇವ ಇತ್ಥಿಸಞ್ಞಿನೋ ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಭಣನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ। ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ। ‘‘ಅತ್ತಕಾಮಪಾರಿಚರಿಯಾಯ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ ಯಾ ಮಾದಿಸಂ ‘ಸೀಲವನ್ತ’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಪಾರಾಜಿಕ ೨೯೫) ಏಕೇ। ‘‘ಪಞ್ಚಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಸಬ್ಭಾವಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋವಾ’’ತಿ ಅಪರೇ। ‘‘ಮೇಥುನುಪಸಂಹಿತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಚೀವರಾದೀಹಿ…ಪೇ॰… ಭಾಸನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಅತ್ತಕಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಞ್ಚರಣಂ ಸಞ್ಚರೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಚರೀ, ಸಞ್ಚರಣಸೀಲೋತಿ ವಾ ಸಞ್ಚರೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ, ಸಞ್ಚರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಞ್ಚ ಪರತೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸಮತಿ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಆಹ ‘‘ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಸಞ್ಚರಣಭಾವ’’ನ್ತಿ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನವೀಮಂಸನಪಚ್ಚಾಹರಣಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ನಾಮ ಪುರಿಸೇನ ವಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಮಾತಾದೀಹಿ ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಇತ್ಥಿಂ ವಾ ಪುರಿಸಂ ವಾ ಏವಂ ಭಣಾಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತೇಸಂ ವಚನಂ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ, ಸೀಸಕಮ್ಪನಾದೀಹಿ ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ। ವೀಮಂಸನಂ ನಾಮ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾ ತೇಸಂ ಅವಸ್ಸಂ ಆರೋಚನಕಾನಂ ಮಾತಾಪಿತುಭಾತಾಭಗಿನಿಆದೀನಂ ವಾ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆರೋಚನಂ। ಪಚ್ಚಾಹರಣಂ ನಾಮ ತೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚಿತೇ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಾ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಲಜ್ಜಾಯ ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಹೋತು, ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಆರೋಚನಂ। ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ।
ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸಮತಿಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾ ಇತ್ಥಿಮತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಆರೋಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಜಾಯಾಭಾವೇತಿ ಭರಿಯಾಭಾವೇ। ಜಾರಭಾವೇತಿ ಪತಿಭಾವೇ, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ತಸ್ಮಾ ಭರಿಯಾಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ ಪತಿಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ, ಭರಿಯಾಭಾವಹೇತು ಪತಿಭಾವಹೇತು, ಭರಿಯಾಭಾವಪಚ್ಚಯಾ ಪತಿಭಾವಪಚ್ಚಯಾ ಆರೋಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಜಾಯತ್ತನೇ ಆರೋಚೇತೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ‘‘ಜಾಯತ್ತನೇ ವಾ ಜಾರತ್ತನೇ ವಾ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ಯದತ್ಥಂ ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಂ ಆರೋಚೇತಿ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಪದಭಾಜನಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಜಾಯತ್ತನೇ ವಾ ಜಾರತ್ತನೇ ವಾ’’ತಿ ಪನ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಉಭಯಲಿಙ್ಗಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗವಸೇನಾಪಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮುಹುತ್ತಿಕಾತಿ ಗಣಿಕಾ। ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಙ್ಖಣಿಕಾಯಪೀ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅಞ್ಞತ್ರ ನಾಲಂವಚನೀಯಾಯಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೩೯-೩೪೦) ದೇಸಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ಪಣ್ಣದಾನಾದಿನಾ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಸಞ್ಚರಿತ್ತವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಚನೀಯಾ ನ ಹೋತೀತಿ ನಾಲಂವಚನೀಯಾ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಕೇಚಿ। ಅಪ್ಪೇನ ವಾ ಬಹುನಾ ವಾ ಧನೇನ ಕೀತಾ ಧನಕ್ಕೀತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ನ ಕೀತಮತ್ತಾಯೇವ ಭರಿಯಾ, ಸಂವಾಸತ್ಥಾಯ ಪನ ಕೀತತ್ತಾ ಭರಿಯಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಧನೇನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೦೪) ವುತ್ತಂ। ಛನ್ದವಾಸಿನೀತಿ ಛನ್ದೇನ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ವಸತೀತಿ ಛನ್ದವಾಸಿನೀ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ನ ಅತ್ತನೋ ಛನ್ದಮತ್ತೇನೇವ ಭರಿಯಾ ಹೋತಿ, ಪುರಿಸೇನ ಪನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಪಿಯೋ ಪಿಯಂ ವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೦೪) ವುತ್ತಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಭೋಗವಾಸಿನೀ, ಪಟವಾಸಿನೀ, ಓದಪತ್ತಕಿನೀ, ಓಭಟಚುಮ್ಬಟಾ, ದಾಸೀ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ, ಕಮ್ಮಕಾರೀ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ, ಧಜಾಹಟಾ, ಮುಹುತ್ತಿಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೦೪) ಇಮೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಗಹಣಂ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಛನ್ದವಾಸಿನೀ’’ತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ವದತೋ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತೇಸುಪಿ ‘‘ಹೋಹಿ ಕಿರ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭರಿಯಾ, ಜಾಯಾ, ಪಜಾಪತಿ, ಪುತ್ತಮಾತಾ, ಘರಣೀ, ಘರಸಾಮಿನೀ, ಭತ್ತರನ್ಧಿಕಾ, ಸುಸ್ಸೂಸಿಕಾ, ಪರಿಚಾರಿಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೦೫) ಏವಮಾದೀಸು ಸಂವಾಸಪರಿದೀಪಕೇಸು ವಚನೇಸು ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ವದನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನತ್ಥಿ, ತಿವಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯೇವ।
ಮಾತುರಕ್ಖಿತಂ ಬ್ರೂಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾ ನಾಮ ಮಾತರಾ ರಕ್ಖಿತಾ, ಯಥಾ ಪುರಿಸೇನ ಸಹ ಸಂವಾಸಂ ನ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಏವಂ ಮಾತರಾ ರಕ್ಖಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇಪಿ ‘‘ಮಾತಾ ರಕ್ಖತಿ ಗೋಪೇತಿ, ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಕಾರೇತಿ, ವಸಂ ವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೦೪) ವುತ್ತಂ। ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾದೀಸೂತಿ ‘‘ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾ, ಮಾತಾಪಿತುರಕ್ಖಿತಾ, ಭಾತುರಕ್ಖಿತಾ, ಭಗಿನಿರಕ್ಖಿತಾ, ಞಾತಿರಕ್ಖಿತಾ, ಗೋತ್ತರಕ್ಖಿತಾ, ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ, ಸಾರಕ್ಖಾ, ಸಪರಿದಣ್ಡಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೦೩) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾದೀಸು। ಯಥಾ ಚ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ‘‘ಪಿತುರಕ್ಖಿತಂ ಬ್ರೂಹೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ವಾ ಗಿಲಾನಸ್ಸ ವಾ ಕಿಚ್ಚೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೪೦) ಏತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಾಗಾರಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವಾ ವಿಪ್ಪಕತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರುಕಾನಂ ಭತ್ತವೇತನತ್ಥಾಯ
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇತ್ಥೀ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ, ನ ಯಕ್ಖೀ ನ ಪೇತೀ ನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾ। ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೋ, ನ ಯಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೪೧) ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಾವ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕತಾ’’ತಿ। ನನಾಲಂವಚನೀಯತಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಅಲಂವಚನೀಯಾ। ನಿವಾರಣತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಲಂ-ಸದ್ದೋ। ನ ಅಲಂವಚನೀಯಾ ನಾಲಂವಚನೀಯಾ, ನ ನಾಲಂವಚನೀಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಭಾವೋ ನನಾಲಂವಚನೀಯತಾ, ‘‘ಅಲಂವಚನೀಯತಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಪಣ್ಣತ್ತಿನ್ತಿ, ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ। ಕಾಯವಿಕಾರೇನಾತಿ ಸೀಸುಕ್ಖಿಪನಾದಿಕಾಯವಿಕಾರೇನ। ತಥೇವ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಪಚ್ಚಾಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾದಿನಾ ಕಾಯವಿಕಾರೇನ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಥೇವ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ। ಆಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿಅತ್ಥಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಕೇನಚಿ ವುತ್ತೇತಿ ಆಸನಸಾಲಾದೀಸು ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಪುರಿಸೇನ ವುತ್ತೇ। ಸಚೇ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಲಂವಚನೀಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಂ ಘರಂ ಉಪಗತಂ ಪಿತಾ ವದತಿ ‘‘ಮಾತಾ ತೇ, ತಾತ, ಮಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಞಾತಿಕುಲಂ ಗತಾ, ಗಚ್ಛ ನಂ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ ಪೇಸೇಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಚೇ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಪಿತುನೋ ತಸ್ಸಾ ಆಗಮನಂ ವಾ ಅನಾಗಮನಂ ವಾ ಆರೋಚೇತಿ, ಏವಂ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಪಿ ಕಾಯವಾಚತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪಿತುವಚನೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಿತುವಚನೇನ। ಗನ್ತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ। ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ, ಅಲಂವಚನೀಯಭಾವಞ್ಚಾತಿ ಉಭಯಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಪಿ ಕಾಯವಾಚತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ, ಅಲಂವಚನೀಯಭಾವಞ್ಚ। ಯಂ ಪನ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಏತೇಹೇವ ತೀಹಿ ನಯೇಹಿ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೋ ಕಾಯಚಿತ್ತತೋ, ವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ, ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ ಚ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ। ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಜಾನನಚಿತ್ತೇನ ‘‘ಸಚಿತ್ತಕಸಮುಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ನಾಲಂವಚನೀಯಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಆಪತ್ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಚೇತನಾಯ ಅಸಮ್ಭವತೋ।
ಸಞ್ಚರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತಿ ಅತ್ತವಾಚಕೋ ತತಿಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯಾಚಿಕಾತಿ ಭಾವಸಾಧನೋ, ತೇಸಞ್ಚ ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಸಮಾಸೋ। ಪನಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಯಂ ಪವತ್ತಿತಯಾಚನಾ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಯಾ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಪವತ್ತಿತಾ, ಸಾ ಅತ್ತನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ನನು ನ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಚನಾಯೇವ ಕುಟಿಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಯಂ ಯಾಚಿತಕೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಯಂ ಯಾಚಿತಕೇಹೀತಿ ‘‘ವಾಸಿಂ ದೇಥ, ಫರಸುಂ ದೇಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೩೪೨) ಸಯಂ ಯಾಚಿತಕೇಹಿ। ಉಪಕರಣೇಹೀತಿ ವಾಸಿಯಾದೀಹಿ। ಪರೇನ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೇನ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಾರಕ್ಖಣಗೋಪನವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಂ, ಪರಸನ್ತಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮೂಲಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಮೂಲಸ್ಸ ಛಿನ್ದನವಸೇನ, ಪರಸನ್ತಕಭಾವತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞಾತಕಅಪ್ಪವಾರಿತಟ್ಠಾನತೋ ಯಾಚನ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾತಕವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ। ತಾವಕಾಲಿಕಂ ಪನ ವಟ್ಟತೀತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಯಾಚಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಕಕಮ್ಮಂ ನ ಯಾಚಿತಬ್ಬಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸಿಕ್ಖಾಪದರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾಪಿ ನ ಯಾಚಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಯಾಚಿತಾ ಹಿ ತೇ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಯ್ಯೋಜೇತ್ವಾ ಮಿಗೇಪಿ ಮಾರೇತ್ವಾ ಆಹರೇಯ್ಯುಂ। ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಪನ ‘‘ವಿಹಾರೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಹತ್ಥಕಮ್ಮಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಕುಟಿ ನಾಮ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾ ವಾ ಹೋತಿ, ಅವಲಿತ್ತಾ ವಾ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾವಲಿತ್ತಾ ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೪೫) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಕುಟಿನ್ತಿ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉದ್ಧಂ ಮುಖಂ ಲಿತ್ತಾ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾ। ಅನ್ತೋ ಲಿಮ್ಪನ್ತಾ ಹಿ ಏವಂ ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ। ಅಧೋ ಮುಖಂ ಲಿತ್ತಾ ಅವಲಿತ್ತಾ। ಬಹಿ ಲಿಮ್ಪನ್ತಾ ಹಿ ಏವಂ ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟೋತಿ ದ್ವಾರಬಾಹಾ। ‘‘ಸುಧಾಯ ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಯ ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಲೇಪೇ ಅವಸೇಸೋ ಭಸ್ಮಾಗೋಮಯಾದಿಭೇದೋ ಅಲೇಪೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಕುಟಿಂ ಕರೋನ್ತೇನಾಪಿ ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಯಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೇನ ಆಣತ್ತಿಯಾ ವಾ ಕಾರಾಪೇನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಯಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಮತ್ಥಮಾಹ, ನ ತು ಪದತ್ಥತೋ। ‘‘ಆಣತ್ತಿಯಾ ವಾ ಕಾರಾಪೇನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಅಸಾಮಿಕಾ, ತಂ ‘‘ಕಾರೇತಾ ದಾಯಕೇನ ವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಉದ್ದೇಸೋತಿ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೋ।
ತತ್ರಾತಿ ಸಾಮಿಸ್ಮಿಂ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕುಟಿಯಾ’’ತಿ। ದೀಘಸೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೀಘತೋ’’ತಿ। ಬಹಿಕುಟ್ಟೇತಿ ಕುಟ್ಟಸ್ಸ ಬಹಿ, ಥುಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕೋ ಪಿಣ್ಡೋ ಥುಸಪಿಣ್ಡೋ, ತಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತೋ ಥುಸಪಿಣ್ಡಪರಿಯನ್ತೋ, ತೇನ, ಥುಸಮಿಸ್ಸಕಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಪರಿಯನ್ತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಥುಸಪಿಣ್ಡಸ್ಸೂಪರಿ ಸೇತಕಮ್ಮಂ ಪನ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ। ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಭವೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಿಮೋ, ತೇನ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಸಂ ಕುಟಿಯಂ। ಪಮಾಣಯುತ್ತೋತಿ ಪಕತಿವಿದತ್ಥಿಯಾ ನವವಿದತ್ಥಿಪಮಾಣೋ। ‘‘ತಿರಿಯಂ ಸತ್ತನ್ತರಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೪೮) ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಪಮಾಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚತುಹತ್ಥವಿತ್ಥಾರಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಸಮತಲಸೀಮಮಣ್ಡಲಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ। ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಙ್ಘಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಯಾಚಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಙ್ಘಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ವುಡ್ಢಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಸ್ಸ ವಚನೀಯೋ ‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಕುಟಿಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅಸಾಮಿಕಂ ಅತ್ತುದ್ದೇಸಂ, ಸೋಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಕುಟಿವತ್ಥುಓಲೋಕನಂ ಯಾಚಾಮೀ’’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೪೯) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ। ಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಸಮ್ಮತಾತಿ ಪದಭಾಜನಿಯಂ (ಪಾರಾ॰ ೩೫೦) ವುತ್ತೇನ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮೇನ, ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಸಙ್ಘೇನ ಸಮ್ಮತಾ। ವತ್ಥೂತಿ ಕುಟಿವತ್ಥು। ಅನಾರಮ್ಭನ್ತಿ ಅನುಪದ್ದವಂ। ಪರಿತೋ ಕಮತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ತೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಸಉಪಚಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೫೩) ನಾಮ ರತ್ತಕಾಳಪಿಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಾ ಯಾ ಕಾಚಿ, ತಾ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾದೀನಿ, ತೇಸಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಉಪಚಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹಣಂ। ಆಸಯೋತಿ ನಿಬದ್ಧವಸನಟ್ಠಾನಂ, ಸೋ ಆದಿ ಆಸಯಾದಯೋ, ತೇಹಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಗಹಣಂ। ಸೋಳಸಹಿ ಉಪದ್ದವೇಹೀತಿ ‘‘ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾನಂ ವಾ ಆಸಯೋ ಹೋತಿ, ಉಪಚಿಕಾನಂ ವಾ ಉನ್ದೂರಾನಂ ವಾ ಅಹೀನಂ ವಾ ವಿಚ್ಛಿಕಾನಂ ವಾ ಸತಪದೀನಂ ವಾ ಹತ್ಥೀನಂ ವಾ ಅಸ್ಸಾನಂ ವಾ ಸೀಹಾನಂ ವಾ ಬ್ಯಗ್ಘಾನಂ ವಾ ದೀಪೀನಂ ವಾ ಅಚ್ಛಾನಂ ವಾ ತರಚ್ಛಾನಂ ವಾ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಪಾಣಾನಂ ವಾ ಆಸಯೋ ಹೋತಿ, ಪುಬ್ಬಣ್ಣನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಅಪರಣ್ಣಅಬ್ಭಾಘಾತಆಘಾತನಸುಸಾನಉಯ್ಯಾನರಾಜವತ್ಥುಹತ್ಥಿಸಾಲಾಅಸ್ಸಸಾಲಾಬನ್ಧನಾಗಾರಪಾನಾಗಾರಸೂನರಚ್ಛಾಚಚ್ಚರಸಭಾಸಂಸರಣನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೫೩) ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಉಪದ್ದವೇಹಿ। ತತ್ಥ ಅಬ್ಭಾಘಾತಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೫೩) ನಾಮ ಕಾರಣಾಘರಂ। ಆಘಾತನಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮಗನ್ಧಿಕಾ। ಸುಸಾನನ್ತಿ ಮಹಾಸುಸಾನಂ। ಸಂಸರಣಂ ನಾಮ ಅನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಗಮನೀಯೋ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಮಗ್ಗೋ।
ಆವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯಾತಿ ಛಿನ್ನತಟಾದೀನಮಭಾವತೋ ಅನುಪರಿಯಾಯಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ। ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾತಿ ಕುಟಿಕಾರಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ। ಯಾಚಿತೇಹೀತಿ ‘‘ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ವುಡ್ಢಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾದೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಸ್ಸ ವಚನೀಯೋ ‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಕುಟಿಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅಸಾಮಿಕಂ ಅತ್ತುದ್ದೇಸಂ, ಸೋಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಕುಟಿವತ್ಥುದೇಸನಂ ಯಾಚಾಮೀ’’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೫೧) ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಯಾಚಿತೇಹಿ। ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ –
‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಕುಟಿಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅಸಾಮಿಕಂ ಅತ್ತುದ್ದೇಸಂ, ಸೋ ಸಙ್ಘಂ ಕುಟಿವತ್ಥುದೇಸನಂ ಯಾಚತಿ। ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕುಟಿವತ್ಥುಂ ದೇಸೇಯ್ಯ। ಏಸಾ ಞತ್ತಿ। ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಞ್ಞಾಚಿಕಾಯ ಕುಟಿಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅಸಾಮಿಕಂ ಅತ್ತುದ್ದೇಸಂ, ಸೋ ಸಙ್ಘಂ ಕುಟಿವತ್ಥುದೇಸನಂ ಯಾಚತಿ। ಸಙ್ಘೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕುಟಿವತ್ಥುಂ ದೇಸೇತಿ, ಯಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಖಮತಿ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕುಟಿವತ್ಥುಸ್ಸ ದೇಸನಾ, ಸೋ ತುಣ್ಹಸ್ಸ। ಯಸ್ಸ ನಕ್ಖಮತಿ, ಸೋ ಭಾಸೇಯ್ಯ। ದೇಸಿತಂ ಸಙ್ಘೇನ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕುಟಿವತ್ಥು, ಖಮತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ, ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ –
ಏವಂ ಆಳವಿಕಾ ನಾಮ ಆಳವಿರಟ್ಠೇ ಜಾತಾ ದಾರಕಾ, ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲೇಪಿ ‘‘ಆಳವಿಕಾ’’ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು। ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಆಳವಿಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ಲೇಪೇ ಘಟಿತೇತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೫೩) ಅನ್ತೋಲೇಪೇ ವಾ ಅನ್ತೋಲೇಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿತ್ತಿಞ್ಚ ಛದನಞ್ಚ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಘಟಿತೇ, ಬಹಿಲೇಪೇ ವಾ ಬಹಿಲೇಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತೇ। ದ್ವೇ ಚ ದುಕ್ಕಟಾನಿ ಸಾರಮ್ಭಅಪರಿಕ್ಕಮನವಸೇನ। ಉಭಯವಿಪನ್ನಾತಿ ಉಭಯೇಹಿ ದೇಸನಾಪಮಾಣೇಹಿ ವಿಪನ್ನಾ ವಿರಹಿತಾ ಉಭಯವಿಪನ್ನಾ, ಅದೇಸಿತವತ್ಥುಕಾ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ದ್ವಾರಬನ್ಧೇ ವಾ ವಾತಪಾನೇ ವಾ। ಲೇಪೋ ನ ಘಟಿಯತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಿನ್ನಲೇಪೋ ದ್ವಾರಬನ್ಧೇನ ವಾ ವಾತಪಾನೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಘಟಿಯತಿ, ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಹುತ್ವಾ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತನ್ತಿ ದ್ವಾರಬನ್ಧಂ ವಾ ವಾತಪಾನಂ ವಾ ಪರಾಮಸತಿ। ಪಠಮಮೇವಾತಿ ಲೇಪಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ದ್ವಾರಬನ್ಧವಾತಪಾನಾನಂ ಠಪನತೋ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ, ಲೇಪಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಿತಕ್ಖಣೇಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಕುಟಿಂ ಕರೋತಿ ದೇಸಿತವತ್ಥುಕಂ ಪಮಾಣಿಕಂ ಸಾರಮ್ಭಂ ಸಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಭಿಕ್ಖು ಕುಟಿಂ ಕರೋತಿ ದೇಸಿತವತ್ಥುಕಂ ಪಮಾಣಿಕಂ ಅನಾರಮ್ಭಂ ಅಪರಿಕ್ಕಮನಂ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೫೫) ಪದಭಾಜನಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಕೇವಲಂ ಸಾರಮ್ಭಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪ್ಪಕತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದದತೋ ಚಾತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ದದತೋ ಚ। ಗುಹಾ ನಾಮ ಇಟ್ಠಕಗುಹಾ ವಾ ಸಿಲಾಗುಹಾ ವಾ ದಾರುಗುಹಾ ವಾ ಭೂಮಿಗುಹಾ ವಾ। ತಿಣಕುಟಿ ನಾಮ ಸತ್ತಭೂಮಿಕೋಪಿ ಪಾಸಾದೋ ತಿಣಚ್ಛದನೋ ‘‘ತಿಣಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ। ವಾಸಾಗಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೬೪) ಅತ್ತನೋ ವಸನತ್ಥಾಯ ವಾಸಾಗಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಉಪೋಸಥಾಗಾರಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಜನ್ತಾಘರಭೋಜನಸಾಲಾಅಗ್ಗಿಸಾಲಾನಂ ಗಹಣಂ। ಹೇಟ್ಠಿಮಪಮಾಣಸಮ್ಭವೋತಿ ಚತುಹತ್ಥವಿತ್ಥಿಣ್ಣತಾ। ಅದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಕರೋತೋತಿ ವತ್ಥುಂ ಅದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ ವಾ ಕರೋತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ವತ್ಥುನೋ ಅದೇಸಾಪನಂ ಅಕಿರಿಯಾ। ಕುಟಿಕರಣಂ ಕಿರಿಯಾ।
ಕುಟಿಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ವಿಹಾರಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಮಹನ್ತಂ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ತಂ ಮಹಲ್ಲಕಂ। ಯೋ ಚ ಯಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಹಲ್ಲಕೋ’’ತಿ। ಸೋ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಕೇನ, ಕುತೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಸಾಮಿಕಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ನ ಕೇವಲಂ ಸಸಾಮಿಕಭಾವೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಮಹಲ್ಲಕೋ ನಾಮ ವಿಹಾರೋ ಸಸಾಮಿಕೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೬೭) ಏತ್ತಕಮೇವ ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಹರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಹಾರೋ, ಆವಾಸೋ। ಮಾತಿಕಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ ವಾ ಅನಭಿನೇಯ್ಯಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಸೋ ಮಹಾನಾಗೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ।
ಕೋಸಮ್ಬಿಯನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೬೫) ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ನಗರಸ್ಸ ಆರಾಮಪೋಕ್ಖರಣಿಆದೀಸು ತೇಸು ತೇಸು ಠಾನೇಸು ಕೋಸಮ್ಬರುಕ್ಖಾವ ಉಸ್ಸನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಕೋಸಮ್ಬೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ। ‘‘ಕುಸುಮ್ಬಸ್ಸ ನಾಮ ಇಸಿನೋ ಅಸ್ಸಮತೋ ಅವಿದೂರೇ ಮಾಪಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಏಕೇ। ಛನ್ನತ್ಥೇರಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಯಸ್ಸ ಚ ಸತ್ಥಾರಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಬ್ರಹ್ಮದಣ್ಡೋ (ಚೂಳವ॰ ೪೪೫) ಆಣತ್ತೋ, ತಂ ಛನ್ನತ್ಥೇರಂ ಆರಬ್ಭ। ಚೇತಿಯರುಕ್ಖನ್ತಿ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠೇನ ಚೇತಿಯಂ, ಪೂಜಾರಹಾನಂ ದೇವಟ್ಠಾನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ‘‘ಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಮತಂ ರುಕ್ಖಂ ಚೇತಿಯರುಕ್ಖಂ। ವತ್ಥುನೋ ಅದೇಸನಾಯ ಆಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಅಕಿರಿಯಮತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ಕಿರಿಯತೋ ಸಮುಟ್ಠಾನತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವತ್ಥುಅದೇಸನಾಯ, ಕುಟಿಕರಣೇನ ಚ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯತೋ ಸಮುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಪಮಾಣನಿಯಮಾಭಾವೋವ ವಿಸೇಸೋ।
ವಿಹಾರಕಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ದೂಸೀಯತೀತಿ ದುಟ್ಠೋ, ದೂಸೇತಿ ಪರಂ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ದೋಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೂಸಿತೋ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ‘‘ದೂಸಿತೋ ಚೇವ ದೂಸಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ದೋಸೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹಾಪಿತೋತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೮೫-೩೮೬) ಸೋಮ್ಮಭಾವಂ ಜಹಾಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿಕಾರಮಾಪಾದಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಕಾರನಾನಾತ್ತೇನಾತಿ ದೂಸಿತಾಕಾರಸ್ಸ ಚೇವ ದೂಸಕಾಕಾರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ನಾನಾಭಾವೇನ। ನಪ್ಪತಿತೋತಿ ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ನ ಅಭಿಗತೋ ಅನುಪಗತೋ, ನ ಉಪಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಚ ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ಅನುಪಗತೋ, ಸೋ ತೇಹಿ ವಜ್ಜಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ವಿವಜ್ಜಿತೋ’’ತಿ। ಯೋ ಚ ತೇಹಿ ವಜ್ಜಿತೋ, ನ ಸೋ ತೇಹಿ ಅಭಿಸಟೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಅಭಿಸಟೋ’’ತಿ, ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ನ ಪತ್ಥಟೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಮೂಲಕಂ। ತಂ ಪನ ಅಮೂಲಕತ್ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಚೋದಕವಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಚುದಿತಕವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಚೋದಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಏತನ್ತಿ ಚುದಿತಕಸ್ಸ ಆಪನ್ನಾನಾಪನ್ನತ್ತಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ।
ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಮೇವ ದಿಟ್ಠಾದಿಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥೇವಾತಿ ‘‘ಪಸಾದಸೋತೇನ ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ವಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫-೩೮೬) ಪನ ತಿವಿಧಂ ದಿಟ್ಠಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಸುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಮುತಪರಿಸಙ್ಕಿತನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಞ್ಚ ಮಾತುಗಾಮಞ್ಚ ತಥಾರೂಪೇ ಠಾನೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮೇಹಿ ಕತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಇದಂ ದಿಟ್ಠಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ನಾಮ। ಅನ್ಧಕಾರೇ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಕಾಸೇ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಚ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಅಜಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಇದಂ ಸುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ನಾಮ। ಧುತ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚನ್ತವಿಹಾರೇ ಮಣ್ಡಪೇ ವಾ ಸಾಲಾದೀಸು ವಾ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಮಂಸಸುರಾದೀನಿ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಗತಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಇದಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೇನ ತತ್ರ ಕೇನಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜಾ ಕತಾ ಹೋತಿ, ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಅರಿಟ್ಠಂ ವಾ ಪೀತಂ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಇದಂ ಮುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ನಾಮ। ಏವಂ ತಿವಿಧಸ್ಸ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಅಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಸೇನ ಚೇತಸಾ ಅಪರಿಸಙ್ಕಿತ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ದಿಟ್ಠಾದಿಕಂ ನ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ತ್ವಂ ಪಣ್ಡಕೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನಾಪಿ ಚೋದಯತೋ ಆಪತ್ತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುರೂಪೇಸು ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಪದಭಾಜನೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾನಂ ವಾಚಕಸದ್ದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೇ ತದತ್ಥಜೋತನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ‘‘ಧಂಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಂಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಭವನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತ್ವಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ‘‘ತ್ವಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿ, ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯಿ, ಮನುಸ್ಸಂ ಘಾತಯಿತ್ಥ, ಅಭೂತಂ ಆರೋಚಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೋಸೀ’ತಿ ಅವನ್ದನಕಾರಣಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ನ ವನ್ದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅವನ್ದಿಯೇಸು ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಪುರೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವನ್ದಿಯೋ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೬೮) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ। ಇದಂ ಪನ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
ಸಮೀಪೇತಿ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ। ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಮೇವ ಹಿ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ, ಇದಂ ಪನ ಅನುದ್ಧಂಸನಂ, ಅಭೂತರೋಚನಞ್ಚ ಏತಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಏವ ವಾ’’ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಪಸತ್ಥಂ ಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ ವಾ ಸೇಟ್ಠಾನಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚ ಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ತಮ್ಹಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಾ’’ತಿ। ಸಾಧು ವತಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಭದ್ದಕಂ ಭವೇಯ್ಯ। ‘‘ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದಿಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಕಮ್ಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವುಟ್ಠಾನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುವಿಜ್ಜನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ವೀಮಂಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುವಿಜ್ಜಕೇನಾತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಓತಿಣ್ಣಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನಿಸಿನ್ನೇನ ವಿನಯಧರೇನ। ಕಿಂ ತೇ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ತಯಾ ಕಿಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ಚತುತ್ಥಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಕಿನ್ತಿ ತೇ ದಿಟ್ಠಂ, ಕದಾ ತೇ ದಿಟ್ಠಂ, ಕತ್ಥ ತೇ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಸಮನತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಮಾನೇಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಅಧಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸಮನವಸೇನ ಸಮಥಾನಂ ವಿವಾದಾದೀಸು ಅಧಿಕತಭಾವೋ, ಏವಂ ವಿವಾದಾದೀನಂ ತೇಹಿ ಅಧಿಕತ್ತಬ್ಬತಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಥೇಹಿ ಅಧಿಕರಣೀಯಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಅಧಿಕರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಾಧನತಾ ವುತ್ತಾ। ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಧಿಕರಣಂ। ವಿವಾದಾದೀನಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಸಮೇನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇನ್ತೀತಿ ಸಮಥಾ, ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯಾದಯೋ। ಅಥ ವಾ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣಂ। ಕೇ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ? ಸಮಥಾ। ಕಥಂ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ? ಸಮನವಸೇನ। ಅಧಿಕರಣಂ ಸಮೇನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇನ್ತೀತಿಪಿ ಸಮಥಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಧಿಕರಣೇಹಿ ಚೋದನಾಯ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಖಾತಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಪತ್ತಿಯೇವ ಅಧಿಕರಣಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ। ಅನುದ್ಧಂಸಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಸೋ ಚೇ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕೇತಿ ಮೇತ್ತಿಯಞ್ಚ ಭೂಮಜಕಞ್ಚ। ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗಪುರಿಸಾ ಏತೇ। ಸುದ್ಧಂ ವಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಮನಾಪನ್ನಂ ವಾ। ‘‘ಸಚೇ ಸೋ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆವಜ್ಜನಸಮಯಮಾಹ। ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನನಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಂ, ಸಮಯೇನ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಞಾತೇ ಪನ ಞಾತಮೇವ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಚೇ ಜಾನಾತಿ, ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಅಭೂತಾರೋಚನದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಅತ್ತಕಾಮದುಟ್ಠದೋಸಭೂತಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಹಿ ಇಮಾನಿ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ವದತೋ ದುಕ್ಕಟಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸೀಸಂ ನ ಏತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತನಯಾಪತ್ತಿಯೋತಿ ‘‘ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯೋ। ತಥೇವಾತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯೇವ। ವದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯೇವ। ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವಾ’’ತಿ। ಏವಸದ್ದೇನ ದುಕ್ಕಟಂ ನಿವತ್ತೀಯತಿ। ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ। ಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಜ್ಜನೀಯಂ, ನಿಯಸಂ, ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಂ, ಪಟಿಸಾರಣೀಯಂ, ತಿವಿಧಞ್ಚ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯನ್ತಿ ಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ।
ಉಪೋಸಥಂ ವಾ ಪವಾರಣಂ ವಾ ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಓಕಾಸಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥತೋ ಪುರೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಠಪಿತೋಪಿ ಅಟ್ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ। ಖೇತ್ತೇ ಠಪಿತೋ ಪನ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಪನ್ನರಸೋ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಾವ ರೇ-ಕಾರಂ ಭಣತಿ, ತಾವ ಠಪೇತಬ್ಬೋ, ಇದಂ ಖೇತ್ತಂ। ಯ್ಯ-ಕಾರೇ ಪನ ವುತ್ತೇ ಠಪೇನ್ತೇನ ಪಚ್ಛಾ ಠಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಸು-ಕಾರತೋ ಯಾವ ರೇ-ಕಾರೋ, ತಾವ ಅಪರಿಯೋಸಿತಾವ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಪದೇಪಿ ಠಪೇನ್ತೇನ ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ। ಯ್ಯ-ಕಾರೇ ಪನ ಪತ್ತೇ ಪರಿಯೋಸಿತಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಠಪೇನ್ತೇನ ಅಟ್ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ। ಪುಗ್ಗಲಿಕಟ್ಠಪನೇ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಘಂ, ಭನ್ತೇ, ಪವಾರೇಮಿ…ಪೇ॰… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಭನ್ತೇ ಸಙ್ಘಂ ಪವಾರೇಮಿ ದಿಟ್ಠೇನ ವಾ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಟೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೧೦) ಸಂ-ಕಾರತೋ ಯಾವ ಅಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ಟಿ-ಕಾರೋ, ತಾವ ಅಪರಿಯೋಸಿತಾವ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಪದೇಪಿ ಠಪೇನ್ತೇನ ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ। ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಪರಿಯೋಸಿತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಠಪಿತಾಪಿ ಟಿ-ಕಾರಾವಸಾನಂಯೇವ ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತಂ ಪನ ಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಓಸಟೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚೋದಕೇನ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಉದಾಹಟೇ। ಇದಞ್ಚ ಇದಞ್ಚ ಕರೋತೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಞ್ಚ ಕರೋತಿ, ಜಾತರೂಪರಜತಞ್ಚ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸ್ಸಮಣೋ, ಅನುಪಾಸಕೋತಿ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪರಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಓದಿಸ್ಸ ನಿಯಮೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖ್ಯುಪಗಮನನ್ತಿ ವೋಹಾರೂಪಗಮನಂ।
ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಞ್ಞಭಾಗಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ, ಯಂ ಚೋದೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಜಾತಿಆದಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಿರಚ್ಛಾನಜಾತಿಆದಿಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇದನ್ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೇನ ಛಗಲಕಾದಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಅಯಂ ಛಗಲಕಾದಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಧಿಕರಣಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಇದಂ ಛಗಲಕಾದಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಭಾಗೋ ವಾತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಜಾತಿಆದಿಭೇದೋ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ವಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಛಗಲಕಾದಿಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ಛಗಲಕಾದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಞ್ಞಭಾಗಸಮ್ಬನ್ಧಿ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಠಮವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಅಞ್ಞಭಾಗವನ್ತಂ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯ’’ನ್ತಿ ದುತಿಯವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ। ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ತಿರಚ್ಛಾನಜಾತಿಆದಿಕಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಸುಂ ಛಗಲಕಾದಿಕೇ ಅಸತಿಪಿ ‘‘ಪಟಿಮಾಯ ಸರೀರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಭೇದೇಪಿ ಭೇದಕಪ್ಪನಾಯ ಪವತ್ತಲೋಕವೋಹಾರವಸೇನ ‘‘ಅಞ್ಞಭಾಗಸ್ಸ ಇದಂ, ಅಞ್ಞಭಾಗೋ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಧಿಕರೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಧಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಆಧರೀಯತಿ ಅಸ್ಮಿನ್ತಿ ಆಧಾರೋ, ಪತಿಟ್ಠಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವತ್ಥು ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಇದಾನಿ ‘‘ಅಞ್ಞಭಾಗಸ್ಸ ಇದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕೇವಲಂ ನಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಆಗತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ನನು ಅನಾಗತೇ ಏವಂ ಚೋದೇನ್ತಾನಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲೇಸೋಕಾಸಪಿದಹನತ್ಥಂ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ನ ಪನ ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕಾನಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೋ। ನ ಪನ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಏದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ, ತಸ್ಸಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿದಾನೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಛಗಲಕೋತಿ ಸೇತಛಗಲಕೋ। ಸೋತಿ ಛಗಲಕೋ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಛಗಲಕಭಾವಸ್ಸ ಚಾತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಜಾತಿಯಾ ಚೇವ ಛಗಲಕಭಾವಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಾಗಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ, ಪಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕುತೋಯಮಞ್ಞೋ, ಯತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯ್ವಾಯಂ…ಪೇ॰… ತತೋ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿ ಚೇವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಚಾತಿ ಯೋ ಅಯಂ ಭಾಗೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಪಕ್ಖೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ‘‘ಮನುಸ್ಸಜಾತಿ ಚೇವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಚಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾತೋ ಯೋ ಅಯಂ ಭಾಗೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಪಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋತಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸಜಾತಿ ಚೇವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಚಾ’’ತಿ ಭಾಗತೋ। ಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞಭಾಗೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತತಿರಚ್ಛಾನಜಾತಿಛಗಲಕಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ಸೋ ಅಞ್ಞಭಾಗೋ ವಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಛಗಲಕಸ್ಸ। ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಭಾಗಸ್ಸ ಛಗಲಕೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞಭಾಗೋ ಅಸ್ಸ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಙ್ಖ್ಯಂ ಲಭತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸೋ ಯ್ವಾಯ’’ನ್ತಿ ಇಧ ಸೋ-ಸದ್ದಮೇವ ಆನೇತ್ವಾ ಸೋ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಙ್ಖಂ ಲಭತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ‘‘ಸೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನ ಅಧಿಕರಣಸದ್ದತೋ ಪರಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ‘‘ಅಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕಾನಂ। ಇಮಂ ಮಯಂ ದಬ್ಬಂ ಮಲ್ಲಪುತ್ತಂ ನಾಮ ಕರೋಮಾತಿ ಛಗಲಕಂ ಅಜಿಕಾಯ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಯಂ, ಆವುಸೋ, ಇಮಂ ಛಗಲಕಂ ದಬ್ಬಂ ಮಲ್ಲಪುತ್ತಂ ನಾಮ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾನಂ। ನಾಮಕರಣಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ನಾಮಕರಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ। ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಯೋ ಸೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಆನೇತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಕರಣಸಞ್ಞಾಯ ಯೋ ಸೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ‘‘ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಛಗಲಕೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಆಧಾರೋ ವತ್ಥು ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಇದಾನಿ ಕಥಮೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಅಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಆಧಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಕರಣಸಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಛಗಲಕಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿ। ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಅಸಮ್ಭವಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಉಪಾದಿಯಿಂಸೂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಉಪಾದಿಯಿಂಸೂತಿ ಗಣ್ಹಿಂಸು। ಕಿಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣಾನಮ್ಪಿ ಲೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನೇವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಜಾತಿಲೇಸಾದಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಜಾತಿಯೇವ ಲೇಸೋ ಜಾತಿಲೇಸೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ನಾಮಲೇಸಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಲೇಸಾ
ಪತ್ತಚೀವರುಪಜ್ಝಾಯಾ-ಚರಿಯಾವಾಸವಸಾ ದಸಾ’’ತಿ॥
ಆಪತ್ತಿಲೇಸೋ ನಾಮ ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ। ತಞ್ಚೇ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಚೋದೇತಿ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೋಸಿ, ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋಸೀ’’ತಿ, ಆಪತ್ತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸಾತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೯೬) ಏವಂ ಆಪತ್ತಿಲೇಸಮ್ಪಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಾನಂಯೇವ ಲೇಸಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತಞ್ಚ ‘‘ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ’’ತಿ ನಾಮನ್ತಿ ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕೇಹಿ ಛಗಲಕಸ್ಸ ಕತಂ ತಂ ‘‘ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ’’ತಿ ನಾಮಞ್ಚ। ಏವಂ ಅಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಇಮಿನಾವ ಪಸಙ್ಗೇನ ದೇಸಲೇಸಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ದ್ವೀಸು ದೇಸಲೇಸೇಸು। ದೇಸೋ ನಾಮ ಜಾತಿಆದಿಭೇದೋ ವೋಹಾರೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾತಿಆದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವತ್ಥುನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಂ। ಕಥಂ ಸಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೋಹಾರಮತ್ತೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ, ವೋಹಾರಮತ್ತೇನೇವ, ನ ತು ಅತ್ಥತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಈಸಕಂ ಅಲ್ಲೀಯತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಲೇಸೋ’’ತಿ ಲಿಸ ಅಲ್ಲೀಭಾವೇತಿ ಇಮಸ್ಸ ರೂಪನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದೇಸಲೇಸಾನಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ನಾನಾಕರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಆದೀನಂಯೇವ ಅಞ್ಞತರಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ।
ಯದಿ ಪನ ನಾಮಕರಣಸಞ್ಞಾಯ ಆಧಾರಭೂತಂ ಛಗಲಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪದಭಾಜನೇ ತಂ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸಾತಿ ಆಪತ್ತಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ವಾ ಹೋತಿ ಅಧಿಕರಣಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೯೩) ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಭಾಜನೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತನ್ತಿ ಆಧಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಅಧಿಕರಣಂ। ಆವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ। ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನಾತಿ ತೇನ ವತ್ತಬ್ಬಅತ್ಥಾನಂ ಉದ್ಧರಣವಸೇನ। ನನು ಚ ‘‘ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪತಿ ಸದ್ದಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀ’’ತಿ ನ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕತ್ಥಾ ಅಭಿಧೀಯನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸದ್ದವಿಸೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪನ ಅತ್ಥಾನಂ ಅಧಿಕರಣಸದ್ದವಚನೀಯತಾಸಾಮಞ್ಞಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಯಂ ವಿಚಾರೋ ಅಧಿಕರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವಚನಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಕರಣಾನೀ’’ತಿ। ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯತಾತಿ ಅಞ್ಞಪಕ್ಖಿಯತಾ। ತಬ್ಭಾಗಿಯತಾತಿ ತಪ್ಪಕ್ಖಿಯತಾ। ಅಪಾಕಟಾ ಪದಭಾಜನತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ದಸ್ಸಿತಟ್ಠಾನಾಭಾವತೋ। ಅವಸಾನೇ ಆಪತ್ತಞ್ಞಭಾಗಿಯೇನ ಚೋದನಞ್ಚಾತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚೇ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಚೋದೇತೀ’’ತಿಆದಿಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಕರಣಞ್ಞಭಾಗಿಯ’’ನ್ತಿ। ಏಕಮೇಕಞ್ಹಿ ಅಧಿಕರಣಂ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ಅಞ್ಞಪಕ್ಖಿಯಂ ಆದಿಸದ್ದೇನ
ಕಿಞ್ಚಿ ದೇಸಂ ಲೇಸಮತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಮ್ಭವದಸ್ಸನಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸೇಸಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಅಟ್ಠಮೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾಯೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೇಸಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾತಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುರೂಪೇಸು ಏಕೂನವಿಸತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರೇನಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ। ವುತ್ತಸದಿಸಾಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಯಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಸಾಧಾರಣಭೂತಾ ಸಾ ವುತ್ತಸದಿಸಾಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಅಸಾಧಾರಣಭೂತಾ ಅಪುಬ್ಬವಣ್ಣನಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಪಿ ತಥಾಸಞ್ಞಿನೋ ಅನಾಪತ್ತಿಕತ್ತಾ ‘‘ಇಧ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾಸಞ್ಞಿನೋಪೀತಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಂಯೇವ ಅಯಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋಪಿ। ಇತಿಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ ವಾ ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ। ತೇನ ಕೇನಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಕೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ಸೋ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತನೋ ವೇರಿಂ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತಂ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಲೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಂ ಚೋದೇತಿ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ, ತ್ವಂ ಖತ್ತಿಯೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋಸಿ, ಅಥ ವಾ ತ್ವಂ ಖೋ ಖತ್ತಿಯೋ, ನ ಅಞ್ಞೋ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋಸಿ, ಅಸ್ಸಮಣೋಸಿ, ಅಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋಸಿ, ನತ್ಥಿ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥೋ ವಾ ಪವಾರಣಾ ವಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ವಾ’’ತಿ, ಆಪತ್ತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ತೇಸಂ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಸ್ಸ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದೀಘಾದಿನೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನೋ ವಾ ವಸೇನ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯತಾ, ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಆಧಾರವಸೇನ ಅಧಿಕರಣತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸ ನಯೋ ನಾಮಲೇಸಾದೀಸುಪಿ।
ಆಪತ್ತಿಲೇಸೇ ಪನ ಕೇನಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚೇತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಚೋದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಹೋತೀತಿ? ಯಞ್ಹಿ ಸೋ ಲಹುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ತಂ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ ಅಧಿಕರಣಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸ ಲೇಸೋ ನಾಮ। ಯೋ ಸೋ ಸಬ್ಬಖತ್ತಿಯಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಖತ್ತಿಯಭಾವೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಾಪತ್ತೀನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಆಪತ್ತಿಭಾವೋ। ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ
ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಂ
ಗಚ್ಛೇ ವಿನಯವಿಞ್ಞೂಹಿ, ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯತಂವ ಸೋ॥ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಪಾರಾಜಿಕ ೪೦೮)।
ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಸಙ್ಘಭೇದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಏಕೀಭೂತಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತೇನ ಚ ಸರೀರೇನ ಚ ಅವಿಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸಮಗ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ। ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋತಿ ಸಮಾನೋ ಏಕೂಪೋಸಥಾದಿಭೇದೋ ಸಂವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋ, ಲದ್ಧಿನಾನಾಸಂವಾಸಕೇನ ವಾ ಕಮ್ಮನಾನಾಸಂವಾಸಕೇನ ವಾ ವಿರಹಿತೋ। ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿದಾನತೋತಿ ಕಾಯೇನ, ಕಾಯಸ್ಸ ವಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಹಿತಭಾವಸ್ಸ ದಾನತೋ, ತೇಸು ತೇಸು ಸಙ್ಘಕಮ್ಮೇಸು ಹತ್ಥಪಾಸೂಪಗಮನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಥಂ ನಾಮಾಯಂ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಘೋ ಕೇನ ನು ಖೋ ಉಪಾಯೇನ ವಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ। ವಾಯಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಪಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯ, ಗಣಂ ಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಕರೋತೀತಿ ಕರಣಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ, ಅಧಿಕಂ ಕರಣನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣಂ, ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ, ವಿಸೇಸಕಾರಣಞ್ಚ ಸಙ್ಘಭೇದಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭೇದನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಭೇದಕರವತ್ಥುವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧನ್ತಿ –
‘‘ಇಧುಪಾಲಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಧಮ್ಮಂ ‘ಧಮ್ಮೋ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ‘ಅಧಮ್ಮೋ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಅವಿನಯಂ ‘ವಿನಯೋ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ವಿನಯಂ ‘ಅವಿನಯೋ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಅಭಾಸಿತಂ ಅಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನಾ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಅಭಾಸಿತಂ ಅಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನಾ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಅನಾಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಆಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತೇನಾ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ಆಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಅನಾಚಿಣ್ಣಂ ತಥಾಗತೇನಾ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಅಪಞ್ಞತ್ತಂ ತಥಾಗತೇನ ‘ಪಞ್ಞತ್ತಂ ತಥಾಗತೇನಾ’ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ತಥಾಗತೇನ
ಏವಂ ಕಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾನಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಭೇದಕರಣಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧಂ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಫಲಂ ಏತ್ಥ ವಸತೀತಿ ‘‘ವತ್ಥೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಧಮ್ಮವಿನಯಭಾಸಿತಾ-ಚಿಣ್ಣಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾ ದುಕಾ।
ಆಪತ್ತಿಲಹುದುಟ್ಠುಲ್ಲ-ಸಾವಸೇಸದುಕಾನಿ ಚ॥
‘‘ಏತಾನಟ್ಠಾರಸ ‘ಭೇದ-ಕರವತ್ಥೂ’ತಿ ವುಚ್ಚರೇ।
ವಿಪಲ್ಲಾಸಗಹಿತಾನಿ, ವಾದಮೂಲೂಪನಿಸ್ಸಯಾ’’ತಿ॥
ಪಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ। ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನಂ, ಯಥಾಪಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಚ ಕತ್ವಾ ಅಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹತಾ, ತಿಟ್ಠತಾ ಚ ತಂ ದೀಪಿತಞ್ಚೇವ ಅವಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಞ್ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದೀಪೇಯ್ಯ ಚೇವ ನಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕೀವ ದೂರೇ ಸುತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಅವದನ್ತಾನಂ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ಅಡ್ಢಯೋಜನಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಡ್ಢಯೋಜನಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಏಕವಿಹಾರೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದೂತಂ ವಾ ಪಣ್ಣಂ ವಾ ಪೇಸೇತ್ವಾ ವದತೋಪಿ ಆಪತ್ತಿಮೋಕ್ಖೋ ನತ್ಥಿ, ಸಯಮೇವ ಪನ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಗರುಕೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಘಭೇದೋ, ಮಾ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪೧೧) ನಿವಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ದೀಪೇತಿ।
ಸಮಾಗಚ್ಛತೂತಿ ಏಕೀಭವತು। ಏಕೀಭಾವೋ ಚ ಸಮಾನಲದ್ಧಿವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಲದ್ಧಿಕೋ ಹೋತೂ’’ತಿ। ಏಕಾ ಲದ್ಧಿ ಗಹಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಲದ್ಧಿಕೋ, ಏಕದಿಟ್ಠಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮಾನದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗುಣಲಾಭಾದಿಕಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ‘‘ಏಕತೋ ಪವತ್ತಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತೋ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವದನ್ತಾನಂ ಗಣನಾಯ ದುಕ್ಕಟಂ। ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಾವತತಿಯಂ ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೪೧೩) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಾಹಿ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಾಹಿ ತೀಹಿ ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮವಾಚಾಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭೇದನಸಂವತ್ತನಿಕಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸ ಸಮಾದಾಯ ಪಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಪಕ್ಖಪರಿಯೇಸನಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಙ್ಘಂ ನ ಭಿನ್ದತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮತೀತಿ ‘‘ಸಾಧಾರಣಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಞತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ, ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಹಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾ ಚ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿ। ತಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟಂ ತೇ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತೀತಿ ಯಞ್ಚ ಞತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪನ್ನೋ, ಯೇ ಚ ದ್ವೀಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಹಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯೇ, ತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತೇನ ಅಸಾಧಾರಣಾಪತ್ತಿಯೋ ವಿಯ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ। ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಞತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮೋ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಸಂವರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ಞತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಮುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ತಂ ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮತಿ ಚೇವ ಭೇದನಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಅಧಿಕರಣಂ ಸಮಾದಾಯ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠತಿ ಚ, ಞತ್ತಿದುಕ್ಕಟಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಠಮಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರಕಮ್ಮವಾಚಾಯಮ್ಪಿ। ಅಸಮನುಭಾಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಞತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಞತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ಞತ್ತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ವಾ ಪಠಮಾಯ ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಯ ದುತಿಯಾಯ ವಾ ತತಿಯಾಯ ವಾ ಯಾವ ಯ್ಯ-ಕಾರಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸಮನುಭಾಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ।
ಏತ್ಥ ಪನ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪೧೬) ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ॰ ೧೭) ಪರಿವಾರೇ ಆಗತತ್ತಾ ದೇವದತ್ತೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ
ಇಧ ‘‘ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಇತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋಯೇವಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಅಸಮನುಭಾಸಿಯಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸಿದ್ಧಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಸಮನುಭಾಸಿಯಮಾನೋ ನಾಮ ಯಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಸಮನುಭಾಸನಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ। ಅಯಞ್ಚ ದೇವದತ್ತೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೪೧೬) ವುತ್ತಂ। ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಬ್ಬಸಮನುಭಾಸನಾಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತತೋ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಸಮನುಭಾಸನಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಯವಿಕಾರಂ ವಾ ವಚೀಭೇದಂ ವಾ ಅಕರೋನ್ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಆಪಜ್ಜನತೋ ಅಕಿರಿಯಂ। ‘‘ನಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ಮುಚ್ಚನತೋ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ। ‘‘ನಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಜಾನನಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಚಿತ್ತಕಂ।
ಸಙ್ಘಭೇದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ಭೇದಾನುವತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಖೋತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಪನಾತಿ ವಿಸೇಸೇ ನಿಪಾತೋ। ಯಂ ವಚನಂ ಸಮಗ್ಗೇಪಿ ವಗ್ಗೇ ಅವಯವಭೂತೇ ಕರೋತಿ ಭಿನ್ದತಿ, ತಂ ಕಲಹಕಾರಕವಚನಂ ಇಧ ‘‘ವಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಗ್ಗಂ ಅಸಾಮಗ್ಗಿಪಕ್ಖಿಯವಚನಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಸಾಮಗ್ಗಿಪಕ್ಖೇ ಭವಾ ಅಸಾಮಗ್ಗಿಪಕ್ಖಿಯಾ, ಕಲಹಕಾರಕಾ, ತೇಸಂ ವಚನಂ ಅಸಾಮಗ್ಗಿಪಕ್ಖಿಯವಚನಂ, ಅಸಾಮಗ್ಗಿಪಕ್ಖೇ ವಾ ಭವಂ ವಚನಂ ಅಸಾಮಗ್ಗಿಪಕ್ಖಿಯವಚನಂ। ‘‘ನ ಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನಿಗ್ಗಹವಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಉಬ್ಬಾಹಿಕಾದಿಕಮ್ಮಂ ಪನ ಬಹೂನಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಧಮ್ಮವಾದೀತಿ ಭೂತವಾದೀ। ವಿನಯವಾದೀತಿ ವೂಪಸಮವಾದೀ। ಜಾನಾತಿ ನೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಛನ್ದಞ್ಚ ರುಚಿಞ್ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಛನ್ದಾದೀನಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಭಾಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನೋ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೇನ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಕರೋಮಾತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಸೋ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೋತಿ ಸಙ್ಘಭೇದಾಯ ಪರಕ್ಕಮನ್ತೋ। ಸಮೇತಾಯಸ್ಮನ್ತಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ವುತ್ತಸದಿಸಾಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯ ವಣ್ಣನಾಯಂ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಮೇವ।
ಭೇದಾನುವತ್ತಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೨. ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ದುಕ್ಖೇನ ದುಬ್ಬಚಜಾತಿಕೋ, ವಿಲೋಮಭಾವೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುಬ್ಬಚಸಭಾವೋ’’ತಿಆದಿ। ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋತಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಸಹನತೋ ಓವದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ। ಉದ್ದಿಸೀಯತೀತಿ ಉದ್ದೇಸೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಅನ್ತೋಗಧಾ ಉದ್ದೇಸಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ತೇಸು ಉದ್ದೇಸಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು। ತೇನಾಹ ‘‘ಉದ್ದೇಸೇ’’ತಿಆದಿ। ಅಥ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಕಥಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪರಿಯಾಪನ್ನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ‘ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾ’ತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ’’ತಿ। ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭೂತೇಸು ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನ ಪಾಕಟೋಯೇವಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನ ವುತ್ತೋ। ಪಞ್ಚಹಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಹೀತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನಿಸಾಮಣೇರಸಾಮಣೇರಿಸಿಕ್ಖಮಾನಾಹಿ। ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ತೇಹಿ ಯಥಾಸಕಂ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖೀಯತಿ, ನ ಸಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತೇನಾತಿ ಬುದ್ಧೇನ ಠಪಿತೇನ, ವಿಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇನ ಸಕಾರಣೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಚನಾಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಮಮ ವಚನತೋ’’ತಿ।
ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೩. ಕುಲದೂಸಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ನಗರಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಮವಿಸೇಸತ್ತಾ ಇಧ ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ನಗರಮ್ಪಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಗರಮ್ಪಿ ಗಾಮೇ ಅನ್ತೋಗಧಮೇವಾ’’ತಿ, ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಅನುತ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ಥೇನ ಗಹಣನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಾಪಣೋ ನಿಗಮೋ, ಸಪಾಕಾರಾಪಣಂ ನಗರಂ, ತಂತಂವಿಪರೀತೋ ಗಾಮೋತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕುಲಾನಿ ದೂಸೇತೀತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣವೇಸ್ಸಸುದ್ದವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಕುಲಾನಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಾದೇತಿ। ದೂಸೇನ್ತೋ ಚ ನ ಅಸುಚಿಕದ್ದಮಾದೀಹಿ ದೂಸೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ದುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ಪಸಾದಂ ವಿನಾಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಪ್ಫದಾನಾದೀಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಹರಿತ್ವಾ ವಾ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ವಾ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ಸಯಂ ವಾ ಉಪಗತಾನಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪೩೬-೪೩೭) ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಸ್ಸ ಕುಲಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ದಾನಂ ಪುಪ್ಫದಾನಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಪುಪ್ಫದಾನಾದಯೋ, ತೇಹಿ ಪುಪ್ಫದಾನಾದೀಹಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ (ಪಾರಾ॰ ೪೩೭) ಫಲದಾನಚುಣ್ಣಮತ್ತಿಕಾದನ್ತಕಟ್ಠವೇಳುವೇಜ್ಜಿಕಾಜಙ್ಘಪೇಸನಿಕಾನಂ ಗಹಣಂ। ಸದ್ಧಂ ವಿನಾಸೇನ್ತೋತಿ ತಥಾ ಅಕರೋನ್ತೇಸು ಪಾಪಕಾ ಸಮಾಚಾರಾತಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠತ್ತಾ ಲಾಮಕಾ ಸಮಾಚಾರಾ ‘‘ಮಾಲಾವಚ್ಛರೋಪನಾದಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆರಾಮಾದೀನಮತ್ಥಾಯ ಪನ ಕಪ್ಪಿಯವೋಹಾರಾದೀಹಿ ರೋಪಾಪನಾದಿಕಂ ವಟ್ಟತಿ। ತತ್ಥ ಮಾಲಾವಚ್ಛನ್ತಿ ತರುಣಪುಪ್ಫರುಕ್ಖಂ। ತರುಣಕಾ ಹಿ ಪುಪ್ಫರುಕ್ಖಾಪಿ ಪುಪ್ಫಗಚ್ಛಾಪಿ ‘‘ಮಾಲಾವಚ್ಛಾ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ರೋಪನಂ ಮಾಲಾವಚ್ಛರೋಪನಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಮಾಲಾವಚ್ಛರೋಪನಾದಯೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ರೋಪಾಪನಸಿಞ್ಚನಸಿಞ್ಚಾಪನಓಚಿನನಓಚಿನಾಪನಗನ್ಥನಗನ್ಥಾಪನಾನಂ ಗಹಣಂ।
ಮಾತಿಕಾಯಂ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಯೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಹಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಸುಯ್ಯನ್ತೀತಿ ಯೇ ಪರತೋ ಸುಣನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸೋತದ್ವಾರೇನ ಸುತ್ವಾ ಉಪಧಾರೀಯನ್ತಿ। ದುಟ್ಠಾನೀತಿ ದೂಸಿತಾನಿ। ಅಲಂ ತೇ ಇಧ ವಾಸೇನಾತಿ ತವ ಇಧ ವಾಸೇನ ಅಲಂ, ಮಾ ಇಧ ತವ ವಾಸೋ ಹೋತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಾರಣತ್ಥೋ ಹಿ ಇಧ ಅಲಂ-ಸದ್ದೋ। ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮಕತೋತಿ ಚೋದೇತ್ವಾ ಸಾರೇತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಇಮೇ ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೪೩೪) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಾಯ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಕತಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮೋ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಿಹಾರೇ ವಸತೀತಿ ಗಾಮತೋ ಬಹಿವಿಹಾರಮಾಹ। ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ…ಪೇ॰… ಚರಿತುಂ ಲಭತೀತಿ ಸಚೇಪಿ ಗಾಮೋ ವಾ ನಿಗಮೋ ವಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಪರಮೋ ಹೋತಿ, ತಿಯೋಜನಪರಮೋ ಚ ವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ, ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ವಾ ನಿಗಮೇ ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ಲಭತಿ, ನ ವಿಹಾರೇ ವಸಿತುಂ। ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೇನ ಸಾಮನ್ತಗಾಮೇಪಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ನ ಚರಿತಬ್ಬಂ, ಸಾಮನ್ತವಿಹಾರೇಪಿ ವಸನ್ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ನ ಚರಿತಬ್ಬಂ। ಸಾಮನ್ತವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೇನ ಪನ ಸಾಮನ್ತಗಾಮೇ ಚರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಯೋತಿ ಕುಲಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕದಾನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಇಸ್ಸರವತಾಯ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕದಾನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಪಸಯ್ಹ ದಾನೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಇಮಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ। ಮಾತಿಕಾಯಂ ‘‘ಪಕ್ಕಮತಾ ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮಕತಸ್ಸ ವತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಕಮ್ಮವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕೇತಿ ಅಸ್ಸಜಿಞ್ಚೇವ ಪುನಬ್ಬಸುಕಞ್ಚ।
ಕುಲದೂಸಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸನಿಗಮನವಣ್ಣನಾ
ಪಠಮಾಪತ್ತಿಕಾತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಆಪತ್ತಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಠಮಾಪತ್ತಿಕಾ’’ತಿ। ವೀತಿಕ್ಕಮನಕ್ಖಣೇಯೇವಾತಿ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮನಕ್ಖಣೇಯೇವ। ಏವ-ಕಾರೇನ ಸಮನುಭಾಸನಕಮ್ಮಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅಹಸ್ಸ ಯತ್ತಕೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಯಾವತೀಹಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ತಕಾನಿ ಅಹಾನೀ’’ತಿ। ಅಹಾನೀತಿ ಚ ದಿವಸಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವತ್ಥುವಸೇನ ವಾತಿ ಅಸುಚಿಮೋಚನಾದಿವೀತಿಕ್ಕಮಮತ್ತವಸೇನ ವಾ। ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ। ನಾಮಮತ್ತವಸೇನ ವಾ ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಾ ಆಪತ್ತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ನಾಮ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಿನಾ ವತ್ಥುಂ ನಾಮವಸೇನ ವಾ। ಮತ್ತಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ ‘‘ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ನ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಆರೋಚನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ನ ಕೇವಲಂ ವತ್ಥುನಾಮವಸೇನೇವ ಆಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಛಾದೇನ್ತಸ್ಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಯೋಪಿ ಏವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಛಾದೇಮೀ’’ತಿ ಆಪತ್ತಿಸಞ್ಞಾಯ ಛಾದೇತಿ, ತಸ್ಸಪಿ ಛನ್ನಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀ ವಾ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಸಞ್ಞೀ ವಾ ವೇಮತಿಕೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ‘‘ನ ದಾನಿ ನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಛಾದೇತುಕಾಮೋವ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಅಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅನಾಪತ್ತಿ ಪನ ಆಪತ್ತಿಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞಾಯಪಿ ಛಾದೇನ್ತೇನ ಅಚ್ಛಾದಿತಾವ ಹೋತಿ। ಲಹುಕಂ ವಾ ‘‘ಗರುಕಾ’’ತಿ ಗರುಕಂ ವಾ ‘‘ಲಹುಕಾ’’ತಿ ಛಾದೇತಿ, ಅಲಜ್ಜಿಪಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪನ ಅಚ್ಛನ್ನಾ ಹೋತಿ। ಗರುಕಂ ‘‘ಲಹುಕಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ದೇಸೇತಿ, ನೇವ ದೇಸಿತಾ ಹೋತಿ ನಚ್ಛನ್ನಾ।
ಪಕತೋ ಸಭಾವಭೂತೋ ಅತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಕತತ್ತೋ, ನ ಕಮ್ಮೇಹಿ ವಿಕತತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋ’’ತಿ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ನ ದಾನಿ ನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನೇವ ನಯೇನ। ಅಥ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨) ಅಪಕತತ್ತಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಛಾದೇತಿ, ಅಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತಿ। ಅಪಕತತ್ತೇನ ಪನ ಪಕತತ್ತಸಞ್ಞಿನಾ ವಾ ಪಕತತ್ತೇನ ಅಪಕತತ್ತಸಞ್ಞಿನಾ ವಾ ಛಾದಿತಾಪಿ ಅಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಆಪಜ್ಜತಿ
ಛಾದೇತಿ ಅನಾದರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ।
ನ
ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾ’’ತಿ॥ (ಪರಿ॰ ೪೮೧)।
ಅಯಞ್ಹಿ ಪಞ್ಹೋ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇನ ಕಥಿತೋ।
ದಸಸು ಅನ್ತರಾಯೇಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಸಚೇ ಪನ ಯೋ ಭೀರುಕಜಾತಿಕತಾಯ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಅಮನುಸ್ಸಚಣ್ಡಮಿಗಭಯೇನ ಅನ್ತರಾಯಿಕಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಛಾದೇತಿ, ಅಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸಪಿ ಪಬ್ಬತವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಕನ್ದರಂ ವಾ ನದಿಂ ವಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಚ ಚಣ್ಡವಾಳಅಮನುಸ್ಸಾದಿಭಯಂ ಅತ್ಥಿ, ಮಗ್ಗೇ ಅಜಗರಾ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನದೀ ಪೂರಾ ಹೋತಿ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಸತಿಯೇವ ಅನ್ತರಾಯೇ ಅನ್ತರಾಯಿಕಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಛಾದೇತಿ, ಅಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತಿ। ಅನ್ತರಾಯಿಕಸ್ಸ ಪನ ಅನ್ತರಾಯಿಕಸಞ್ಞಾಯ ವಾ ಅನನ್ತರಾಯಿಕಸಞ್ಞಾಯ ವಾ ಛಾದಯತೋ ಅಚ್ಛನ್ನಾವ।
ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ಸಚಸ್ಸ ಮುಖೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಗಣ್ಡೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಹನುಕವಾತೋ ವಾ ವಿಜ್ಝತಿ, ದನ್ತೋ ವಾ ರುಜ್ಜತಿ, ಭಿಕ್ಖಾ ವಾ ಮನ್ದಾ ಲದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತಾವತಕೇನ ಪನ ನೇವ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಗನ್ತುಂ। ಅಪಿಚ ಖೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಪಹು ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪಹುಸಞ್ಞೀ ನಾಮ। ಇಮಿನಾ ಛಾದಿತಾಪಿ ಅಚ್ಛಾದಿತಾ। ಅಪ್ಪಹುನಾ ಪನ ವತ್ತುಂ ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಾ ಅಸಮತ್ಥೇನ ಪಹುಸಞ್ಞಿನಾ ವಾ ಅಪ್ಪಹುಸಞ್ಞಿನಾ ವಾ ಛಾದಿತಾಪಿ ಅಚ್ಛಾದಿತಾವ।
ಇದಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ ಇದಂ ಅಙ್ಗದ್ವಯಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ। ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಛಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ಪುರೇಭತ್ತೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತೇ ವಾ ಪಠಮಯಾಮಾದೀಸು ವಾ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಅನ್ತೋಅರುಣೇಯೇವ ಆರೋಚೇತಿ, ಅಯಂ ಛಾದೇತುಕಾಮೋ ನ ಛಾದೇತಿ ನಾಮ।
ಯಸ್ಸ ಪನ ಅಭಿಕ್ಖುಕೇ ಠಾನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಗಮನಂ ಆಗಮೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ, ಸಭಾಗಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಡ್ಢಮಾಸೋಪಿ ಮಾಸೋಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ನಚ್ಛಾದೇತುಕಾಮೋ ಛಾದೇತಿ ನಾಮ। ಅಯಮ್ಪಿ ಅಚ್ಛನ್ನಾವ ಹೋತಿ।
ಯೋ ನಚ್ಛಾದೇತುಕಾಮೋವ ನ ಛಾದೇತಿ ನಾಮ। ಸಭಾಗಮತ್ತಮೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅವೇರಿಸಭಾಗಮತ್ತಮೇವ ಪಮಾಣಂ। ಅವೇರಿಸಭಾಗಸ್ಸ ಹಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಯೋ ಪನ ವಿಸಭಾಗೋ ಹೋತಿ ಸುತ್ವಾ ಪಕಾಸೇತುಕಾಮೋ, ಏವರೂಪಸ್ಸ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ನ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋತಿ ಸಮಾಸತೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಅಕಾಮಾ ಪರಿವತ್ಥಬ್ಬನ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾವರಣಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೇನಾಪಿ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಕಾಮೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪರಿವಾಸಂ ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಪರಿವಾಸವತ್ತಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ। ಯದಿಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಪರಿವಾಸೋ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿವಾಸೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿವಾಸೋ, ಸುದ್ಧನ್ತಪರಿವಾಸೋ, ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿವಾಸೋ ಇಧ ನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನ…ಪೇ॰… ತಿವಿಧೋ ಪರಿವಾಸೋ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ದಾತಬ್ಬೋ ಪರಿವಾಸೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನವಿಸಯತಾಯ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿವಾಸೋ। ಸುದ್ಧನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಾತಬ್ಬೋ ಪರಿವಾಸೋ ಸುದ್ಧನ್ತಪರಿವಾಸೋ। ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬೋ ಪರಿವಾಸೋ ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸೋ।
ಇದಾನಿ ತೇ ತಿವಿಧೇಯೇವ ಪರಿವಾಸೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ। ಏಕಾಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಆಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ನಯೇನ। ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ‘‘ಇತಿ ವಾ, ಇತಿ ಏವರೂಪಾ ವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩, ೧೯೭) ವಿಯ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಸೋಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಯಾ ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಏಕಾಹಪರಿವಾಸಂ ಯಾಚಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಪಾಳಿಸೇಸಂ (ಚೂಳವ॰ ೧೦೨) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಪರಿವಾಸಂ ಯಾಚಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಯಾವತತಿಯಂ ಯಾಚಾಪೇತ್ವಾ। ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತನಯೇನಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೯೭ ಆದಯೋ) ಆಗತನಯೇನ। ತತೋತಿ ಪಕ್ಖತೋ ಅತಿರೇಕಪಕ್ಖಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅತಿರೇಕೋ ಅತಿರೇಕಪಕ್ಖೋ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋತಿ ತಿಂಸತಿಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಮಾಸಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಯುಂ ಮಿನನ್ತೋ ವಿಯ ಸಿಯತಿ ಅನ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಮಾಸೋ, ತಿಂಸರತ್ತಿನ್ದಿವೋ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಂವಚ್ಛರೇ ಪುಣ್ಣೇತಿ ತಂ ತಂ ಸತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಞ್ಚ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ವದನ್ತೋ ವಿಯ ಸರತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಂವಚ್ಛರೋ, ದ್ವಾದಸ ಮಾಸಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ।
ವತ್ಥುಕಿತ್ತನವಸೇನ ವಾತಿ ನಾಮೇನ ಸಹ ವತ್ಥುಕಿತ್ತನವಸೇನ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ಹಿ ಉಪರಿ ‘‘ನಾಮಮತ್ತವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಮತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಾಮಮತ್ತವಸೇನಾತಿ ವತ್ಥುಕಿತ್ತನಂ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ನಾಮಸ್ಸೇವ ವಸೇನ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ದುವಿಧೇ ನಾಮೇ ‘‘ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠೀತಿ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿ ನಾಮಾಯಂ। ಇತಿಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ವಚನೀಯತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠೀ’’ತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದೀನಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಆದಿಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ವತ್ಥು ಚೇವ ಗೋತ್ತಞ್ಚಾತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮತ್ತಾ ವತ್ಥು ಚೇವ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಗೋತ್ತಞ್ಚ। ಗಂ ತಾಯತೀತಿ ಗೋತ್ತಂ, ಸಜಾತಿತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾದೀಸು ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಂ, ವಚನಞ್ಚ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ನಾಮಾಯಂ। ಏತ್ಥ ಪನ ಇತಿಸದ್ದೋ ವಚನವಚನೀಯಸಮುದಾಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಮಞ್ಚೇವ ಆಪತ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ, ಸಜಾತಿಸಾಧಾರಣನಾಮತ್ತಾ ನಾಮಞ್ಚೇವ ತೇನ ತೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮೇನಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಮ್ಪಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ‘‘ಆಪತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ನಾಮಾದಿಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಇತಿಸದ್ದೋ ವಾ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗನ್ತಿಆದಿವಚನೇನಾಪೀ’’ತಿಆದಿಕಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।
ತಯಿದಂ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಕೇನ ವಚನೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣನಾಮತ್ತಾ, ವೀತಿಕ್ಕಮೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ನಾಮಞ್ಚೇವ ಆಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಪತ್ತಿಯೋತಿ ವಚನೇನಾಪೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಪರಿವಾಸಾದಿವಿನಯಕಮ್ಮಂ ವತ್ಥುವಸೇನ, ಗೋತ್ತವಸೇನ, ನಾಮವಸೇನ, ಆಪತ್ತಿವಸೇನ ಚ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ। ಏತೇಸೂತಿ ವತ್ಥುಆದೀಸು, ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಆದೀಸು ವಾ। ವತ್ತಂ ಸಮಾದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಪದೇಸು ಏಕೇನಪಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಂ। ದ್ವೀಹಿ ಪನ ಸುಸಮಾದಿನ್ನಂಯೇವ। ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಮಾದಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ)।
ಆರೋಚೇತ್ವಾತಿ
‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿಂ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಂ ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಸೋಹಂ ಸಙ್ಘಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಏಕಾಹಪರಿವಾಸಂ ಯಾಚಿಂ, ತಸ್ಸ ಮೇ ಸಙ್ಘೋ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಏಕಾಹಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಏಕಾಹಪರಿವಾಸಂ ಅದಾಸಿ, ಸೋಹಂ ಪರಿವಸಾಮಿ, ವೇದಯಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ‘ವೇದಯತೀ’ತಿ ಮಂ ಸಙ್ಘೋ ಧಾರೇತೂ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨) –
ಏವಮಾದಿನಾ ತಂ ತಂ ಯೋಜನಾನುರೂಪಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ। ಇಮಞ್ಚ ಪನತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಭಾಸಾಯ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨)। ‘‘ಪುನ ಆಗತಾಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಆಗನ್ತುಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಏಕಸ್ಸ ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ಅವಸಾನೇ ವತ್ತಭೇದಞ್ಚ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಅಕತ್ವಾತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾರಿವಾಸಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಾದಿತಬ್ಬಂ ಪಕತತ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಭಿವಾದನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ॰ ೭೫) ಪಾರಿವಾಸಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಯಾನಿ ಚತುನವುತಿ ವತ್ತಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತೇಸಂ ಭೇದಞ್ಚ, ಯೋ ಚ ‘‘ತಯೋ ಖೋ, ಉಪಾಲಿ, ಪಾರಿವಾಸಿಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದಾ ಸಹವಾಸೋ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ಅನಾರೋಚನಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೮೩) ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ, ತಞ್ಚ ಅಕತ್ವಾ।
ಅಯಂ ಹೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಸಚೇ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬) ಆಗನ್ತುಕಾ ಮುಹುತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ವಾ ಅವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಏವ ವಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ತಸ್ಸ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಗತಕಾಲೇ ಜಾನಾತಿ, ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋವ ಹೋತಿ, ನ ವತ್ತಭೇದದುಕ್ಕಟಂ। ಯೇಪಿ ಅನ್ತೋವಿಹಾರಂ ಅಪ್ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉಪಚಾರಸೀಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ನೇಸಂ ಛತ್ತಸದ್ದಂ ವಾ ಉಕ್ಕಾಸಿತಸದ್ದಂ ವಾ ಖಿಪಿತಸದ್ದಂ ವಾ ಸುತ್ವಾವ ಆಗನ್ತುಕಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ, ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಗತಕಾಲೇ ಜಾನನ್ತೇನಾಪಿ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಮೇವ। ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋವ ಹೋತಿ, ನ ವತ್ತಭೇದದುಕ್ಕಟಂ। ಯೋಪಿ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೋಪಿಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದಂ ಕರೋತಿ। ಅಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಕುರುನ್ದಿಯಂ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬) ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಕಾ ರತ್ತಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಅಪಣ್ಣಕಪ್ಪಟಿಪದಾ।
ನದಿಆದೀಸು ನಾವಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಪಿ ಪರತೀರೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬತತಲಅರಞ್ಞಾದೀಸು ದೂರೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಚೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವವತ್ಥಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ನಾವಾದೀಹಿ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ, ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ವೇಗೇನ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ, ಅನಾರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ಚೇವ ವತ್ತಭೇದದುಕ್ಕಟಞ್ಚ। ಸಚೇ ವಾಯಮನ್ತೋಪಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ವಾ ಸಾವೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋವ ಹೋತಿ, ನ ವತ್ತಭೇದದುಕ್ಕಟಂ।
ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹಾರಂ ಗತೇನಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಮೇವ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬)। ಸಚೇ ಸಬ್ಬೇ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೇನೇವ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಅಥ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಠಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅನಾರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ಹೋತಿ, ವತ್ತಭೇದೇ ಚ ದುಕ್ಕಟಂ। ಅಥ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಏಕಚ್ಚೇ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋವ ಹೋತಿ
ತತ್ಥೇವಾತಿ ಮಾಳಕಸೀಮಾಯಮೇವ। ಮಾಳಕತೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಸು ನಿಕ್ಖನ್ತೇಸು ಏಕಸ್ಸಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭)। ಮಾಳಕತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭನ್ತೇನ ಸಹ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ। ಸಚೇ ಸೋಪಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಮಾಳಕೇ ನಾರೋಚಿತಂ, ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಪಕತತ್ತಟ್ಠಾನೇತಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಂ ಅರಹಟ್ಠಾನೇ। ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಚೂಳವಗ್ಗ ೩.೯೭) ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಜ್ಝಾಯನಸದ್ದಸವನೂಪಚಾರವಿಜಹನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಚಾರವಿಜಹನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಗುಮ್ಬೇನ ವಾ ವತಿಯಾ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಟ್ಠಾನೇತಿ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರವಿಜಹನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ವತ್ತಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವತ್ತಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪರಿವಾಸೋ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಆರೋಚೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಂ। ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ಚ ಸಚೇ ನವಕತರೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಆವುಸೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ವುಡ್ಢತರೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಕೇನಚಿದೇವ ಕರಣೀಯೇನ ತಂ ಠಾನಂ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಸಚೇ ‘‘ಯಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ। ಅಥ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಂ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ರತ್ತಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿಯೇವ, ವತ್ತಭೇದೋ ಪನ ನತ್ಥಿ। ಉಟ್ಠಿತೇತಿ ಉಗ್ಗತೇ। ಯಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಭಿಕ್ಖುನ್ತಿ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ವಾ ಆಗನ್ತುಕಂ ವಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅನಾರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತು ರತ್ತಿಚ್ಛೇದಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಇತರಥಾ ಹಿ ‘‘ವಿಹಾರಸೀಮಾಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ। ಯಾವ ರತ್ತಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೀತಿ ಯತ್ತಕಾ ರತ್ತಿಯೋ ಆಪತ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಹೋತಿ, ತತ್ತಕಾ ರತ್ತಿಯೋ ಯಾವ ಪೂರೇನ್ತಿ, ತಾವ ಪರಿವತ್ಥಬ್ಬಂ। ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಯತ್ತಕಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಆಪತ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಹೋತಿ, ತತ್ತಕಾನಿ, ತತೋ ಅಧಿಕತರಾನಿ ವಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದನತ್ಥಾಯ ಪರಿವಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ಪಪಞ್ಚೋ।
ಇತರೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸೂತಿ ಸುದ್ಧನ್ತಪರಿವಾಸೋ, ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಜ್ಝೇ। ಖನ್ಧಕೇತಿ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೧೫೬ ಆದಯೋ)। ಚೂಳಸುದ್ಧನ್ತೋ ಮಹಾಸುದ್ಧನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪದತೋ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪೨) ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ವಾ ಆರೋಚಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ವಾ ‘‘ಅಸುಕಞ್ಚ ಅಸುಕಞ್ಚ ದಿವಸಂ ವಾ ಪಕ್ಖಂ ವಾ ಮಾಸಂ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರಂ ವಾ ತವ ಸುದ್ಧಭಾವಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಜಾನಾಮಿ ‘‘ಚೂಳಸುದ್ಧನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವಸನ್ತೇನ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅತ್ತನೋ ಸುದ್ಧಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ, ತತ್ತಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಮಾಸಂ ವಾ ದ್ವೇಮಾಸಂ ವಾ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ‘‘ಮಾಸಮತ್ತಂ ಅಸುದ್ಧೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪರಿವಾಸಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಪರಿವಸನ್ತೋ ಚ ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ಮಾಸಂ ಸರತಿ, ತಮ್ಪಿ ಮಾಸಂ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಮೇವ, ಪುನ ಪರಿವಾಸದಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ಅಥ ‘‘ದ್ವೇಮಾಸಂ ಅಸುದ್ಧೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ಪರಿವಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ಮಾಸಮತ್ತಮೇವಾಹಂ ಅಸುದ್ಧೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ, ಮಾಸಮೇವ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ, ಪುನ ಪರಿವಾಸದಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸುದ್ಧನ್ತಪರಿವಾಸೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಆರೋಹತಿ, ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಓರೋಹತಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ।
ಯೋ ‘‘ಮಹಾಸುದ್ಧನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಹಿತದಿವಸತೋ ಯಾವ ಉಪಸಮ್ಪದದಿವಸೋ, ತಾವ ರತ್ತಿಯೋ ಗಣೇತ್ವಾ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಉದ್ಧಂ ನಾರೋಹತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಓರೋಹತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಚೇ ಪರಿವಸನ್ತೋ ರತ್ತಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಮಾಸೋ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರೋ ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಮಾಸಂ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರಂ ವಾ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಹಂ ಸುದ್ಧೋ’’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ಚೂಳಸುದ್ಧನ್ತೋ ದೀಯತಿ, ತಥಾಪಿ ನಿಯಮೇನೇವ ಜಾನನಾಭಾವಾ ‘‘ದುವಿಧೋಪಿ ಚೇಸ…ಪೇ॰… ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ದಾನವಿಧಿ ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತೋತಿ ತಸ್ಸ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಸುದ್ಧನ್ತಸ್ಸ ದಾನವಿಧಿ ‘‘ತೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಙ್ಘಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಏವಮಸ್ಸ ವಚನೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೧೫೬) ಆಗತೋ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏಸ ನಯೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಪನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ।
ಓಧುನಿತ್ವಾ ಅವಧುಯ ಪಹಾಯ ಸಮೋಧಾನೋ ಓಧಾನಸಮೋಧಾನೋ। ಚಿರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಂ ಅಗ್ಘೇನ ಸಮೋಧಾನೋ ಅಗ್ಘಸಮೋಧಾನೋ। ಮಿಸ್ಸಕಾನಂ ಸಮೋಧಾನೋ ಮಿಸ್ಸಕಸಮೋಧಾನೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಪರಿವಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿವಸನ್ತೋ ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತೇಯೇವ ಪರಿವಾಸೇ ಅನ್ತರಾ ವೇಮಜ್ಝೇ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ। ಪರಿವುತ್ಥದಿವಸೇತಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಮೇತಂ, ತೇನ ‘‘ಮಾನತ್ತಚಿಣ್ಣದಿವಸೇ ಚಾ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಮಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಸಮೋದಹಿತ್ವಾತಿ ಮೂಲಾಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಾತಬ್ಬಪರಿವಾಸೋತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಾತಬ್ಬಪರಿವಾಸೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿವಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವಸನ್ತೋ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪೩) ವಾ ಮಾನತ್ತಾರಹೋ ವಾ ಮಾನತ್ತಂ ಚರನ್ತೋ ವಾ ಅಬ್ಭಾನಾರಹೋ ವಾ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾ ವಾ ಊನತರಾ ವಾ ರತ್ತಿಯೋ
ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿ ಮೂಲಾಪತ್ತಿತೋ ಅತಿರೇಕಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಹೋತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨), ತಂ ಮೂಲಾಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಇತರಂ ಸಮೋಧಾಯ ಪರಿವಾಸೋ ದಾತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಹೋತಿ, ಮೂಲಾಯ ಪಟಿಕಸ್ಸನಂ ಅಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಪರಿವಾಸೇನೇವ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ।
ಯಾ ಏಕಾ ವಾ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬಚಿರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯೋತಿ ಯಾ ಏಕಾ ವಾ ಆಪತ್ತಿ ಸಬ್ಬಚಿರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ಯಾ ದ್ವೇ ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ವಾ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ವಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಸಬ್ಬಚಿರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬಚಿರಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಂ ಆಪತ್ತೀನಂ। ದಾನವಿಧಿ ಪನಸ್ಸ ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಯಸ್ಸ ಪನ ಸತಂ ಆಪತ್ತಿಯೋ ದಸಾಹಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಸತಂ ಆಪತ್ತಿಯೋ ದಸಾಹಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ಅಪರಮ್ಪಿ ಸತಂ ಆಪತ್ತಿಯೋ ದಸಾಹಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ಏವಂ ದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಕತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಸಹಸ್ಸಂ ದಿವಸಸತಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ? ಸಬ್ಬಂ ಸಮೋದಹಿತ್ವಾ ದಸ ದಿವಸೇ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಏಕೇನೇವ ದಸಾಹೇನ ದಿವಸಸತಮ್ಪಿ ಪರಿವಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ದಸಸತಂ ರತ್ತಿಸತಂ, ಆಪತ್ತಿಯೋ ಛಾದಯಿತ್ವಾನ।
ದಸ ರತ್ತಿಯೋ ವಸಿತ್ವಾನ, ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ ಪಾರಿವಾಸಿಕೋ’’ತಿ॥ (ಪರಿ॰ ೪೭೭)।
ಅಯಂ ಅಗ್ಘಸಮೋಧಾನೋ ನಾಮ।
ಇದಾನಿ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಸಮೋಧಾನೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ –
‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜಿಂ ಏಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಂ, ಏಕಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ, ಏಕಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಂ, ಏಕಂ ಅತ್ತಕಾಮಂ, ಏಕಂ ಸಞ್ಚರಿತ್ತಂ, ಏಕಂ ಕುಟಿಕಾರಕಂ, ಏಕಂ ವಿಹಾರಕಾರಕಂ, ಏಕಂ ದುಟ್ಠದೋಸಂ, ಏಕಂ ಅಞ್ಞಭಾಗಿಯಂ, ಏಕಂ ಸಙ್ಘಭೇದಂ, ಏಕಂ ಭೇದಾನುವತ್ತಕಂ, ಏಕಂ ದುಬ್ಬಚಂ, ಏಕಂ ಕುಲದೂಸಕಂ, ಸೋಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ತಾಸಂ ಆಪತ್ತೀನಂ ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸಂ ಯಾಚಾಮೀ’’ತಿ –
ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಮಿಸ್ಸಕಸಮೋಧಾನೋ। ಸಬ್ಬಪರಿವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾವಸಾನೇ ಪನ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತಾದಿಕಥಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸೇ ಅತ್ಥಮತ್ತಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ, ವಿನಿಚ್ಛಯಾದೀನಂ ವಾ ಅನಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅಯಂ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಮೋಧಾನಪರಿವಾಸೇ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಸಮೋಧಾನವಿಚಾರಣಾಯ ಸಾ ನಿರವಸೇಸಾ ಕುತೋ ಲದ್ಧಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿಆದಿ।
ಛಾರತ್ತನ್ತಿ ರಾ ಸದ್ದೋ ತೀಯತಿ ಛಿಜ್ಜತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ರತ್ತಿ, ಸತ್ತಾನಂ ಸದ್ದಸ್ಸ ವೂಪಸಮನಕಾಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಛ ರತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಹಟಾ, ಛನ್ನಂ ರತ್ತೀನಂ ವಾ ಸಮಾಹಾರೋ ಛರತ್ತಂ, ಛರತ್ತಮೇವ ಛಾರತ್ತಂ, ಅವಯವಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಛ ರತ್ತಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।
ಪರಿವಾಸಂ ಅದತ್ವಾ ಮಾನತ್ತಮೇವ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆಪತ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಆಪನ್ನಭಾವೇನೇವ ಮಾನತ್ತಾರಹೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿವಾಸಂ ಅದತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಮಾನತ್ತಮೇವ ದಾತಬ್ಬಂ। ಯಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿವುತ್ಥಪರಿವಾಸಸ್ಸ ದೀಯತಿ, ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮಾನತ್ತಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಇದನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಮಾನತ್ತಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ। ಕಥಂ ಪನ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಾನತ್ತಾನಂ ದಾನವಿಧಿ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅಯನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಪರಿವಾಸೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪದೇಸನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಅರುಣೇಯೇವ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ। ಆರೋಚೇತ್ವಾತಿ –
‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿಂ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಸೋಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಯ ಛಾರತ್ತಂ ಮಾನತ್ತಂ ಯಾಚಿಂ
ಆಪತ್ತಿದಿವಸಾನುರೂಪಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ। ಇಮಞ್ಚ ಪನ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭) ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಭಾಸಾಯ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಆರೋಚಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೇಹಿ ಸತಿ ಕರಣೀಯೇ ಗನ್ತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಅರುಣೇ ಉಟ್ಠಿತೇ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಸೋಪಿ ಕೇನಚಿ ಕಮ್ಮೇನ ಪುರೇ ಅರುಣೇಯೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞಂ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಾ ಆಗನ್ತುಕಂ ವಾ ಯಂ ಪಠಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಞ್ಚ ಯಸ್ಮಾ ಗಣಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ವಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಊನೇ ಗಣೇ ಚರಣದೋಸೋ ವಾ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ವಾ ನ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಕಞ್ಚಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯಂ ಪಠಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತೋ ತೇಸು ಗತೇಸು ವಾ ಅಗತೇಸು ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
ಯತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ಯಸ್ಸಂ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಯಂ ವೀಸತಿಗಣೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಅತ್ಥಿ। ಅವ್ಹಾತಬ್ಬೋತಿ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮವಸೇನ ಪಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬೋ। ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಂ ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಾಳಿವಸೇನಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ॰ ೧೦೧) ಪಾಳಿವಸೇನ। ವಿನಿಚ್ಛಯವಸೇನಾತಿ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತೇಹಿ ಚ ಪಠಮಂ ಅಬ್ಭಾನಾರಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತತ್ತಾ ಪಕತತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೋ, ಪಕತತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಭಾನಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ವತ್ತಂ ಸಮಾದಪೇತಬ್ಬೋ। ವತ್ತೇ ಸಮಾದಿನ್ನೇ ಅಬ್ಭಾನಾರಹೋ ಹೋತಿ। ತೇನಾಪಿ ವತ್ತಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭಾನಂ ಯಾಚಿತಬ್ಬಂ। ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತಸ್ಸ ಪನ ವತ್ತಸಮಾನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ಸೋ ಹಿ ಛಾರತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇನೇವ ಅಬ್ಭಾನಾರಹೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭) ವಿನಿಚ್ಛಯವಸೇನ। ತಂ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿವಾಸಾದಿಕಮ್ಮಂ ಪಾಳಿವಸೇನ (ಚೂಳವ॰ ೭೫) ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೫, ೯೭) ಚ ‘‘ಏಕೇನಾಪಿ ಚೇ…ಪೇ॰… ಅನಬ್ಭಿತೋ’’ತಿ। ಅಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಾ। ಸಾಮೀಚೀತಿ ವತ್ತಂ।
ಇತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾಯ
ವಿನಯತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಂ
ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।