ಪಾಚಿತ್ತಿಯಕಣ್ಡಂ
೧. ಮುಸಾವಾದವಗ್ಗೋ
೧. ಮುಸಾವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇತಿ ಮುಸಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ವತ್ಥು, ವಾದೋತಿ ತಸ್ಸ ಭೂತತೋ ತಚ್ಛತೋ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದೋ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿ। ಸೋ ಚ ಪನ ಮುಸಾವಾದೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕ್ಖಣೇ, ತಙ್ಖಣೇ ಚ ವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘ಮುಸಾ ಭಣಿಸ್ಸ’ನ್ತಿ, ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘ಮುಸಾ ಭಣಾಮೀ’’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೪) ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಚನಕ್ಖಣೇಪಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಏತಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ಅಙ್ಗಭೂತಂ, ಇತರಂ ಪನ ಹೋತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಅಕಾರಣಮೇತಂ। ನನು ಚೇತಂ ಭಣನಮೇವ ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭಣನಞ್ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಅತಚ್ಛಸ್ಸ।
ಹತ್ಥಕಂ ಸಕ್ಯಪುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹತ್ಥಕೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಸಕ್ಯಾನಂ ಪುತ್ತೋತಿ ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋ। ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಕಿರ ಸಕ್ಯಕುಲತೋ ಅಸೀತಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು, ತೇಸಂ ಸೋ ಅಞ್ಞತರೋ। ಅವಜಾನಿತ್ವಾ ಪಟಿಜಾನನಾದಿವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಜಾನಿತ್ವಾ ಪಟಿಜಾನನಂ ನಾಮ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾದೇ ಕಞ್ಚಿ ದೋಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ‘‘ನಾಯಂ ಮಮ ವಾದೋ’’ತಿ ಅವಜಾನಿತ್ವಾ ಪುನ ಕಥೇನ್ತೋ ಕಥೇನ್ತೋ ನಿದ್ದೋಸತಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಮಮೇವ ಅಯಂ ವಾದೋ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ಅವಜಾನನಂ, ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರಣಂ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾಭಾಸನಂ, ಸಙ್ಕೇತಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಂವಾದಕರಣಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಇದಾನಿ ಆಪತ್ತಿಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾರೋಚನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ ಸಹಸಾ ಭಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ವೇಗೇನ ದಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ‘‘ಅದಿಟ್ಠಂ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಭಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಮನ್ದತ್ತಾ ಮೋಮೂಹತ್ತಾ ಪಕ್ಖಲನ್ತೋ ‘‘ಚೀವರ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಚೀರ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಭಣತಿ, ಅಯಂ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಭಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಭಣತಿ ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ಸಾಮಣೇರೇನ ‘‘ಅಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ಪಸ್ಸಿತ್ಥಾ’’ತಿ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರತಾತಿ ವಿಸಂ ವಾದೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿಸಂವಾದನಂ, ವಞ್ಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಪುರೇಕ್ಖಾರತಾ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರತಾ, ವಿಸಂವಾದನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಮುಸಾವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಓಮಸವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಓಮಸವಾದೇತಿ ಖುಂಸನಗರಹಣವಚನೇ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ನೇವ ಕಣ್ಣಸುಖಂ, ನ ಹದಯಸುಖಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಕಣ್ಣಞ್ಚೇವ ಹದಯಞ್ಚ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಓವಿಜ್ಝನವಚನೇ’’ತಿ, ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಘಟೇತ್ವಾ ವಚನೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾತಿನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಜಾತಿ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ ಚೇವ ಚಣ್ಡಾಲಾದಿ ಹೀನಾ ಚ ಜಾತಿ। ನಾಮಂ ನಾಮ ಅವಕಣ್ಣಕಾದಿ ಹೀನಞ್ಚೇವ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತಾದಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಞ್ಚ ನಾಮಂ। ಗೋತ್ತಂ ನಾಮ ಕೋಸಿಯಾದಿ ಹೀನಞ್ಚೇವ ಗೋತಮಾದಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಗೋತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಪುಪ್ಫಛಡ್ಡಕಾದಿ ಹೀನಞ್ಚೇವ ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ। ಸಿಪ್ಪಂ ನಾಮ ನಳಕಾರಾದಿ ಹೀನಞ್ಚೇವ ಮುದ್ದಾಗಣನಾದಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಸಿಪ್ಪಂ। ಆಬಾಧೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರೋಗೋ ಹೀನೋಯೇವ। ಅಥ ವಾ ಮಧುಮೇಹೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ, ಸೇಸೋ ಹೀನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಲಿಙ್ಗಂ ನಾಮ ಅತಿದೀಘಾದಿ ಹೀನಞ್ಚೇವ ನಾತಿದೀಘಾದಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಞ್ಚ ಲಿಙ್ಗಂ। ಕಿಲೇಸೋ ನಾಮ ರಾಗಾದಿಕೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಿಲೇಸೋ। ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸೋತಾಪತ್ತಾದಿಕಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ ಚೇವ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿ ಅನುಕ್ಕಟ್ಠಾ ಚ ಆಪತ್ತಿ। ಅಕ್ಕೋಸೋ ನಾಮ ‘‘ಓಟ್ಠೋಸೀ’’ತಿಆದಿಕೋ ಹೀನೋ ಚೇವ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋಸೀ’’ತಿಆದಿಕೋ (ಪಾಚಿ॰ ೧೫) ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಚ ಅಕ್ಕೋಸೋ।
ಯಥಾ ತಥಾತಿ ಪಾಳಿಆಗತಾನಾಗತಪದಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಆದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ದವಕಮ್ಯತಾ ನಾಮ ಕೇಳಿಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇಸು ಚೇವ ಪಾಳಿಆಗತಾನಾಗತಪದೇಸು ಚಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಅತ್ಥಧಮ್ಮಅನುಸಾಸನಿಪುರೇಕ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚಣ್ಡಾಲೋಸೀ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ಅತ್ಥಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ಪಾಳಿಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ಅನುಸಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿಪಿ ಚಣ್ಡಾಲೋಸಿ, ಪಾಪಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ। ಮಾ ತಮೋತಮಪರಾಯಣೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫) ನಯೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಅನುಸಾಸನಿಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಓಮಸವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪೇಸುಞ್ಞಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಭಿಕ್ಖುಪೇಸುಞ್ಞೇತಿ ಪಿಸತೀತಿ ಪಿಸುಣಾ, ಯಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಮಗ್ಗೇ ಸತ್ತೇ ಅವಯವಭೂತೇ ವಗ್ಗೇ ಭಿನ್ನೇ ಕರೋತಿ, ಸಾ ವಾಚಾ ಪಿಸುಣಾ, ಪಿಸುಣಾ ಏವ ಪೇಸುಞ್ಞಂ, ತಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಿಸುಣೋ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ಪೇಸುಞ್ಞಂ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಪೇಸುಞ್ಞಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಪೇಸುಞ್ಞೇ, ಭಿಕ್ಖುತೋ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ, ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ವಾ ಉಪಸಂಹಟಪೇಸುಞ್ಞೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾತಿಆದೀಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತಞ್ಚ ಖೋ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ತಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ‘‘ಏವಮಹಂ ಏತಸ್ಸ ಪಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಭಾವಂ ಪತ್ಥಯಮಾನತಾಯ। ಭೇದಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ‘‘ಏವಮಯಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರಸ್ಸ ಪರೇನ ಭೇದಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ। ಅಥ ವಾ ಪಿಯಸುಞ್ಞಕರಣತೋ ಪೇಸುಞ್ಞಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೩೬) ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ, ಯಾಯ ವಾಚಾಯ ಯಸ್ಸ ತಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಸ ಹದಯೇ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಭಾವಂ, ಪರಸ್ಸ ಚ ಸುಞ್ಞಭಾವಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ವಾಚಾ, ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಪೇಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ।
ಪಾಳಿಮುತ್ತಕಅಕ್ಕೋಸೂಪಸಂಹಾರೇತಿ ಪಾಪಗರಹಿತಾಯ ವದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಂ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಂ, ಏಕಞ್ಚ
ಪೇಸುಞ್ಞಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪದಸೋ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕತೋ ಪದಂ ಪದಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇಯ್ಯ, ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವಾಚೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಧಮ್ಮಂಯೇವ ಪದಸೋ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಂ ಅನಾರುಳ್ಹಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೫) ಸೀಲೂಪದೇಸ ಧುತಙ್ಗಪಞ್ಹಆರಮ್ಮಣಕಥಾ ಬುದ್ಧಿಕದಣ್ಡಕಞ್ಞಾಣವತ್ಥುಅಸುಭಕಥಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಮೇಣ್ಡಕಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇಸು ಥೇರಸ್ಸ ಸಕಪ್ಪಟಿಭಾನೇ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಯಂ ರಞ್ಞೋ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಆಪತ್ತಿ। ವಣ್ಣಪಿಟಕಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಪಿಟಕರಟ್ಠಪಾಲಗಜ್ಜಿತಆಳವಕಗಜ್ಜಿತಗೂಳ್ಹಮಗ್ಗಗೂಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರಗೂಳ್ಹವಿನಯವೇದಲ್ಲಪಿಟಕಾದೀನಿ ಪನ ಅಬುದ್ಧವಚನಾನಿಯೇವ।
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಪದಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪದಾನುಪದಅನ್ವಕ್ಖರಾನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪದನ್ತಿ ಏಕೋ ಗಾಥಾಪಾದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಅನುಪದನ್ತಿ ದುತಿಯಪಾದೋ। ಅನ್ವಕ್ಖರನ್ತಿ ಏಕೇಕಂ ಅಕ್ಖರಂ। ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಪುರಿಮಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಸದಿಸಂ ಪಚ್ಛಾಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಾ ಏಕಂ ಅಕ್ಖರಂ ಅನ್ವಕ್ಖರಂ। ಅಕ್ಖರಸಮೂಹೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಅಕ್ಖರಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮೂಹೋ ಪದಂ। ಪಠಮಂ ಪದಂ ಪದಮೇವ, ದುತಿಯಂ ಅನುಪದನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಾನಾಕರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತೇಸು ಪದಾದೀಸು ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಭಿಕ್ಖುಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಪದಾದಿಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಏತ್ಥ ಪದಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಥೇರೇನ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಂ ಪದಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ‘‘ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ ವಚನಕಾಲೇ ಪತ್ತೇನ ಸಾಮಣೇರೇನ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪದಗಣನಾಯ। ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೩, ೩೫೬) ವಚನಕಾಲೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ರೂ’’ ಕಾರಮತ್ತಮೇವ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ವಕ್ಖರಗಣನಾಯ। ಏಸ ನಯೋ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಪಿ। ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನಿಚ್ಚಂ, ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೩, ೩೫೬) ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ವಾಚಯಮಾನೋ ಥೇರೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೇ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ತತ್ರಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತಿ। ಆಚರಿಯೋ ‘‘ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ವದತಿ, ಆಚರಿಯಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ದ್ವೇಪಿ ಠಿತಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಏಸೇವ ನಯೋ। ದಹರಭಿಕ್ಖು ನಿಸಿನ್ನೋ, ಸಾಮಣೇರೋ ಠಿತೋ, ‘‘ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ದಹರೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತರೋ ನಿಸೀದತಿ, ‘‘ಠಿತಸ್ಸ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತೋಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ಬಹೂನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕೋ ಸಾಮಣೇರೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಪದಸೋ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಆಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ಸಾಮಣೇರೋ ಉಪಚಾರಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಯೇಸಂ ವಾಚೇತಿ, ತೇಸು ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಏಕೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಪಲಾಯನಕಗನ್ಥಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೇತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೇ। ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಗುಣಗನ್ಥಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಚೇ ಏಕಗಾಥಾಯ ಏಕೋ ಓಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಪರಿಸಾಮಜ್ಝೇ ಸುತ್ತಂ ಉಚ್ಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಚ।
ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಪಠಮಸಹಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಇಧ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೋ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೫೨) ವಚನತೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋಪಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋಯೇವ, ಸೋ ಚ ಖೋ ನ ಸಬ್ಬೋ, ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥುಭೂತೋವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸ ಚ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದಿರತ್ತತಿರತ್ತನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ರತ್ತೀನನ್ತಿ ಪನ ವಚನತ್ಥಮತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನಿರನ್ತರತಿರತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಾ ದಿರತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏಕತೋ ಸೇಯ್ಯಂ। ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚ ಕಾಯಪ್ಪಸಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಯನಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಯನಂ ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸೇನಾಸನೇ ಸಯನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ‘‘ಸಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಧ ಸಾಮಞ್ಞೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ’’ತಿಆದಿ।
ತತ್ಥ ಯಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪರಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಛದನೇಹಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೧), ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ವತ್ಥೇನಾಪಿ ಸಬ್ಬಮೇವ ಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಭೂಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಛದನಂ ಆಹಚ್ಚ, ಅನಾಹಚ್ಚಾಪಿ ವಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ದಿಯಡ್ಢಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧೇನ ಪಾಕಾರೇನ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ವತ್ಥೇನಾಪಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಇದಂ ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ ನಾಮ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಉಪರಿ ಬಹುತರಂ ಠಾನಂ ಛನ್ನಂ, ಅಪ್ಪಂ ಅಚ್ಛನ್ನಂ, ಸಮನ್ತತೋ ಚ ಬಹುತರಂ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಂ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಛನ್ನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ ನಾಮ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಛನ್ನಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ವಾ।
ವಿದಹೇಯ್ಯಾತಿ ಕರೇಯ್ಯ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ ‘‘ಸೇನಾಸನಸಙ್ಖಾತಂ ಸೇಯ್ಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಸಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಯಡ್ಢಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧೋ ವಡ್ಢಕಿಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏಕೂಪಚಾರೋತಿ ವಲಞ್ಜನದ್ವಾರಸ್ಸ ಏಕತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸತಗಬ್ಭಂ ವಾ ಚತುಸಾಲಂ ಏಕೂಪಚಾರಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ವಾತಿ ಪುರಿಮಪುರಿಮದಿವಸೇ ಯತ್ಥ ವುಟ್ಠಂ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸೇನಾಸನೇ ವಾ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಾ ತಾದಿಸೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವುಟ್ಠಸೇನಾಸನೇ ವಾ। ತೇನ ವಾತಿ ಯೇನ ಸಹ ಪುರಿಮಪುರಿಮದಿವಸೇ ವುಟ್ಠಂ, ತೇನ ವಾ। ಅಞ್ಞೇನ ವಾತಿ ಯೇನ ಸಹ ಪುರಿಮಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ವುಟ್ಠಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ। ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ। ಯದಿ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಕಥಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಉಪಡ್ಢಚ್ಛನ್ನಪರಿಚ್ಛನ್ನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಚ್ಛನ್ನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಚ್ಛನ್ನೇ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾನಂ ಗಹಣಂ। ತತಿಯಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಪುರಾರುಣಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪುನ ವಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತತಿಯಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಅರುಣತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅರುಣಂ ಬಹಿ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥದಿವಸೇ ಅತ್ಥಙ್ಗತೇ ಸೂರಿಯೇ ಪುನ ವಸನ್ತಸ್ಸ। ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನಸಬ್ಬಾಪರಿಚ್ಛನ್ನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಸಬ್ಬಅಚ್ಛನ್ನೇ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಚ್ಛನ್ನೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೫೪) ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಂ, ‘‘ಉಪಡ್ಢಚ್ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಉಪಡ್ಢಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಚ್ಛನ್ನೇ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಚೂಳಕಚ್ಛನ್ನೇ ಚೂಳಕಪರಿಚ್ಛನ್ನೇ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತಾನಞ್ಚ ಗಹಣಂ।
ಪಠಮಸಹಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ದುತಿಯಸಹಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ। ‘‘ಮತಿತ್ಥೀ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭೂತಾ, ಅನುಪಾದಿನ್ನಪಕ್ಖೇ ಪನ ಠಿತತ್ತಾ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೫೫) ವದನ್ತಿ। ಅದಿಸ್ಸಮಾನರೂಪಾಹಿ ಪನ ಯಕ್ಖಿಪೇತೀಹಿ, ಮೇಥುನಸ್ಸ ಅವತ್ಥುಭೂತಾಯ ಪಠಮದಿವಸೇಪೀತಿ ಪಠಮಸ್ಮಿಂ ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ನ ಚತುತ್ಥೇಯೇವ ದಿವಸೇ, ಅಥ ಖೋ ಇಧ ಪಠಮದಿವಸೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಇಧ ದಿವಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಙ್ಗೇಸು ಪನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯವತ್ಥುಕಸೇನಾಸನಂ, ತತ್ಥ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸಹ ನಿಪಜ್ಜನಂ, ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮನನ್ತಿ ತೀಣಿ ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ದುತಿಯಸಹಸೇಯ್ಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾಹೀತಿ ಛಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವಾಚಾಹಿ। ವಾಚಾಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಥಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತರಿ ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸುತ್ತೇ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ। ಸಚೇ ಅಟ್ಠಕಥಂ, ಧಮ್ಮಪದಂ, ಜಾತಕಾದಿವತ್ಥುಂ ವಾ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಛಪ್ಪದಮತ್ತಮೇವ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪಾಳಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಏಕಂ ಪದಂ ಪಾಳಿತೋ, ಪಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋತಿ ಏವಂ ಛ ಪದಾನಿ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾವ ಕಥೇತಬ್ಬೋ। ಪುರಿಸೇನಾತಿ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಮಾತುಗಾಮೇ ಮಾತುಗಾಮಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಅಮಾತುಗಾಮಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ದೇಸೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಪುನ ಆಗತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ, ಏವಂ ಪನ ಏಕಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಮಾತುಗಾಮಸತಸ್ಸಾಪಿ ದೇಸೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಇರಿಯಾಪಥಪರಿವತ್ತಾಭಾವೋತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥಪರಿವತ್ತಾಭಾವೋ। ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಸ್ಸಾಭಾವೋತಿ ವಿಞ್ಞುಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಸ್ಸಾಭಾವೋ, ದುತಿಯಾನಿಯತೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ಅಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉತ್ತರಿ ಛಪ್ಪಞ್ಚವಾಚಾಹಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಕಿರಿಯಾ, ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಅಕಿರಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಧಮ್ಮದೇಸನಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಭೂತಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಆರೋಚಿತನ್ತಿ ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸಮಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೭೫) ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಭಣಿತಂ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೭), ಪನ ಅನ್ತರಾ ವಾ ಅತಿಕಡ್ಢಿಯಮಾನೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಭೂತಂ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಅನತಿಕಡ್ಢಿಯಮಾನೇನಾಪಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೭೭) ತಥಾರೂಪೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ತೇನೇವ ಅಞ್ಞತರೇನ ದಹರಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪವದಿತೋ ಅಞ್ಞತರೋ ಥೇರೋ ‘‘ಆವುಸೋ, ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ವಾಯಾಮಂ ಮಾ ಅಕಾಸಿ, ಖೀಣಾಸವೋ ತಯಾ ಉಪವದಿತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೇನ ಚ ‘‘ಅತ್ಥಿ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ದಹರಭಿಕ್ಖು ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಆಹ’’ನ್ತಿ ಅವೋಚ। ‘‘ಕಾರಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾಪಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಮೋಘಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸಮುತ್ತೇಜನಾಯ, ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಯ ಚ ಅರಿಯಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾರೂಪೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಆರೋಚಯತೋ’’ತಿ। ಸುತಪರಿಯತ್ತಿಸೀಲಗುಣಂ ಪನ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಪಿ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ ನ ಇಧ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದಯೋ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಾಟ್ಟಾನಂ ಗಹಣಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತೀತಿ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದಿಭಾವೇ ಸತಿ। ಇಧ ನ ಗಹಿತಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪದಭಾಜನಿಯಂ ನ ಗಹಿತಾ। ಅಚಿತ್ತಕನ್ತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಜಾನನಚಿತ್ತಾಭಾವೇನ ಅಚಿತ್ತಕಂ। ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೇಹಿ ದ್ವಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಲೋಭವಸೇನ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ನ ಆರೋಚೇನ್ತೀತಿ। ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ವಾ ಅಭಾವತೋ ‘‘ದ್ವಿವೇದನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಭೂತಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ದ್ವಿನ್ನಂ ‘ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ। ಆಯತಿಂ ಸಂವರತ್ಥಾಯಾತಿ ‘‘ಏವಮೇಸ ಪರೇಸು ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇನಾಪಿ ಆಯತಿಂ ಆಪತ್ತೀನಞ್ಚ ಕುಲಾನಞ್ಚ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಾ, ಏತ್ತಕೇಸು ಕುಲೇಸು ಆರೋಚೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆಪತ್ತೀನಞ್ಚ ಕುಲಾನಞ್ಚ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ವಾ।
ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಯಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ। ಅವಸೇಸೇ ಛ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸವಜ್ಜಿತೇ ಸೇಸೇ ಛ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ। ಪುರಿಮಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತವೇರಮಣಿಆದಿಕಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ। ಇತರಂ ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ವಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರನ್ತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾದಿಕಪಞ್ಚಕಂ, ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಕಾಯಸಂಸಗ್ಗದುಟ್ಠುಲ್ಲಅತ್ತಕಾಮಞ್ಚೇತಿ ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ವಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರಂ। ವತ್ಥುಮತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ, ಅತ್ತಕಾಮಂ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ಥುಮತ್ತಂ ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ। ಆಪತ್ತಿಮತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನೋ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಪಾಟಿದೇಸನೀಯಂ, ದುಕ್ಕಟಂ, ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಆಪತ್ತಿಮತ್ತಂ ವಾ ಆರೋಚೇನ್ತಸ್ಸ। ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಏವಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ। ಸವತ್ಥುಕೋತಿ ವತ್ಥುನಾ ಸಹ ಘಟಿತೋ।
ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಪಥವೀಖಣನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರಕಥಲಮರುಮ್ಬವಾಲುಕಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಉಪರಿ ಪಾಸಾಣಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣಾ ಸಕ್ಖರಾ। ಕಥಲಾತಿ ಕಪಾಲಖಣ್ಡಾನಿ। ಮರುಮ್ಬಾತಿ ಕಟಸಕ್ಖರಾ। ವಾಲುಕಾ ವಾಲಿಕಾಯೇವ। ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ತತಿಯಭಾಗೋ ಹೋತೀತಿ ತತಿಯೋ ಭಾಗೋ ಹೋತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯತೋ ಪಂಸುಂ ವಾ ಮತ್ತಿಕಂ ವಾ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತೇ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಪಂಸು ವಾ ಮತ್ತಿಕಾ ವಾ ಏಕೋ ಪಾಸಾಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಮಿಸ್ಸಕಪಥವೀ ನಾಮಾತಿ। ಓವಟ್ಠೋ ನಾಮ ದೇವೇನ ಓವಟ್ಠೋ (ಪಾಚಿ॰ ೮೬)। ವುತ್ತನ್ತಿ ಪದಭಾಜನಿಯಂ, ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ವಾ ವುತ್ತಂ ಅಧಿಕತರಪಾಸಾಣಾದಿಮಿಸ್ಸಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತೇನ ಊನಕಚತುಮಾಸೋವಟ್ಠಪಥವಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾದಿಭೇದಾಯಾತಿ ಸುದ್ಧಾ ಪಾಸಾಣಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾ, ಸಾ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ಭೇದಸ್ಸ ಸೋ ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾದಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುದ್ಧಸಕ್ಖರಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾದಿಭೇದೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾದಿಭೇದಾ, ತಾಯ ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾದಿಭೇದಾಯ, ಸುದ್ಧಪಾಸಾಣಾದಿಪ್ಪಕಾರಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಯಂ ಖಣತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನಪಿ ಖಣತಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಭಿನ್ದತಿ, ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನಪಿ ವಿಲಿಖತಿ, ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚನ್ತೋ ದಹತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಖಣತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖಣನಭೇದನವಿಲೇಖನಪಚನಾದೀಹಿ ವಿಕೋಪೇತೀತಿ। ಪತ್ತಂ ಪಚನ್ತೇನ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೭) ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪಕ್ಕಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಪಚಿತಬ್ಬೋ। ಅದಡ್ಢಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಅಗ್ಗಿಂ ಠಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪತ್ತಪಚನಕಪಾಲಸ್ಸ ಪನ ಉಪರಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ದಾರೂನಂ ಉಪರಿ ಠಪೇತಿ, ಸೋ ಅಗ್ಗಿ ತಾನಿ ದಹನ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ದಹತಿ, ನ ವಟ್ಟತಿ। ಇಟ್ಠಕಪಾಸಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ಇಟ್ಠಕಾದೀನಂಯೇವ ಉಪರಿ ಠಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸಂ ಅನುಪಾದಾನತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತಾನಿ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಸುಕ್ಖಖಾಣುರುಕ್ಖಾದೀಸುಪಿ ಅಗ್ಗಿಂ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಪಥವಿಂ ಅಪತ್ತಮೇವ ನಿಬ್ಬಾಪೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದೇತಿ, ವಟ್ಟತಿ। ಪಚ್ಛಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಖಣನಭೇದನವಿಲಿಖನಪಚನಾದೀಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ। ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ। ಇತರೋತಿ ಆಣಾಪಕೋ।
‘‘ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಖಣಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೬) ವದತಿ, ವಟ್ಟತಿ। ಖತಾಯೇವ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಕಪ್ಪಿಯವೋಹಾರೋ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ವಾಪಿಂ, ತಳಾಕಂ, ಆವಾಟಂ ಖಣಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ‘‘ಇಮಂ ಓಕಾಸಂ ಖಣ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಖಣಾ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಕನ್ದಂ ಖಣ ಮೂಲಂ ಖಣಾ’’ತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಇಮಂ ವಲ್ಲಿಂ ಖಣ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಕನ್ದಂ ವಾ ಮೂಲಂ ವಾ ಖಣಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಓಕಾಸಂ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಭಣನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಆತಪೇನ ಸುಕ್ಖಕದ್ದಮೋ ಚ ಫಲತಿ, ತತ್ರ ಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಥವಿಯಾ ಅಸಮ್ಬದ್ಧೋ, ತಮೇವ ಅಪನೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಗೋಕಣ್ಟಕೇಪಿ ‘‘ಆತಪೇನ…ಪೇ॰… ಅಸಮ್ಬದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಗೋಕಣ್ಟಕೋ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೬) ನಾಮ ಗಾವೀನಂ ಖುರಚ್ಛಿನ್ನಕದ್ದಮೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇನ ಭೂಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ವಿಕೋಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತಿತನದಿತಟನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ನದಿಸಾಮನ್ತಾ ಪತಿತಂ ಓಮಕಚಾತುಮಾಸಂ ಓವಟ್ಠಂ ನದಿತಟಂ। ಸಚೇ ಪನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉದಕೇಯೇವ ಪಕತಿ, ದೇವೇ ಅತಿರೇಕಚಾತುಮಾಸಂ ಓವಟ್ಠೇಪಿ ಉದಕೇಯೇವ ಉದಕಸ್ಸ ಪತಿತತ್ತಾ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ನಙ್ಗಲಚ್ಛಿನ್ನಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಕಸಿತಟ್ಠಾನೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಥವಿಯಾ ಅಸಮ್ಬದ್ಧಂ ನಙ್ಗಲಚ್ಛಿನ್ನಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಂ। ಏವಮಾದಿಸದ್ದೇನ ಕೂಟಾಸಿಞ್ಚನಯೋಗ್ಗತನುಕಕದ್ದಮಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ರುಕ್ಖಾದಿಪವಟ್ಟನೇನ ಭಿನ್ದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಸಾಣರುಕ್ಖಾದೀನಿ ವಾ ಪವಟ್ಟೇನ್ತಸ್ಸ, ಕತ್ತರದಣ್ಡೇನ ವಾ ಆಹಚ್ಚ ಆಹಚ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಥವೀ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಸಾ ‘‘ತೇನ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಭಿನ್ನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ರುಕ್ಖಾದಿಪ್ಪವಟ್ಟನೇನ ಭಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಅಸತಿಯಾ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ವಿಲಿಖನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಅಞ್ಞವಿಹಿತೋ ಕೇನಚಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕೇನ ವಾ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಪಥವಿಂ ವಿಲಿಖನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಸತಿಯಾ ಪಾದಙ್ಗುಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ವಿಲಿಖನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ಪಥವೀಖಣನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಮುಸಾವಾದವಗ್ಗೋ ಪಠಮೋ।
೨. ಭೂತಗಾಮವಗ್ಗೋ
೧. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಭವನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೯೦) ಇಮಿನಾ ವಿರುಳ್ಹಮೂಲೇ ನೀಲಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಮಾನಕೇ ತರುಣಗಚ್ಛೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಮಹನ್ತೇ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದಿಕೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ‘‘ಜಾಯನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ‘‘ಜಾತಾ ವಡ್ಢಿತಾ’’ತಿ। ಗಾಮೋತಿ ಸಮೂಹೋ। ಪತಿಟ್ಠಿತಹರಿತತಿಣರುಕ್ಖಾದೀನನ್ತಿ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಹರಿತತಿಣಸ್ಸ ಚೇವ ಹರಿತರುಕ್ಖಾದೀನಞ್ಚ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಓಸಧಿಗಚ್ಛಲತಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚ ಭುಮ್ಮಂ। ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಮಾಹ ‘‘ಭೂತಗಾಮಪಾತಬ್ಯತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ।
ನನು ಸಾಸಪಬೀಜಕಸೇವಾಲಮ್ಪೀತಿ ಸಾಸಪಬೀಜಕಸಙ್ಖಾತಂ ಸೇವಾಲಮ್ಪಿ, ಸಾಸಪಸೇವಾಲಂ, ಬೀಜಕಸೇವಾಲಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಾಸಪಸೇವಾಲೋ ನಾಮ ಸಾಸಪಮತ್ತೋ ಖುದ್ದಕಸೇವಾಲೋ। ಬೀಜಕಸೇವಾಲೋ ನಾಮ ಉಪರಿ ಖುದ್ದಕಪತ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಖುದ್ದಕಮೂಲೋ ಸೇವಾಲೋ।
ಮೂಲಬೀಜಖನ್ಧಬೀಜಫಳುಬೀಜಅಗ್ಗಬೀಜಬೀಜಬೀಜಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತತ್ಥ ಮೂಲಬೀಜಂ ಹಲಿದ್ದಿಆದಿಕಂ। ಖನ್ಧಬೀಜಂ ಅಸ್ಸತ್ಥಾದಿಕಂ। ಫಳುಬೀಜಂ ಉಚ್ಛುಆದಿಕಂ। ಅಗ್ಗಬೀಜಂ ಹಿರಿವೇರಾದಿಕಂ। ಬೀಜಂಬೀಜಂ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾದಿಕಂ। ಭಾಜನಗತನ್ತಿ ಸರಾವಾದಿಭಾಜನಗತಂ। ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಮೂಲಮತ್ತಂ ಏತಸ್ಮಾತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಮೂಲಮತ್ತಂ। ಮತ್ತ ಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಪಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಏಸ ನಯೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಅಙ್ಕುರಮತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಸಚೇ ಪನ ಮೂಲಞ್ಚ ಪಣ್ಣಞ್ಚ ನಿಗ್ಗತಂ, ಭೂತಗಾಮಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ। ವಿದತ್ಥಿಮತ್ತಾ ಪತ್ತವಟ್ಟಿ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿದತ್ಥಿಮತ್ತಾ ಅನೀಲವಣ್ಣಾ ಪತ್ತವಟ್ಟಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೇ’’ತಿಆದಿ। ಹರಿತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ನೀಲವಣ್ಣೋ ನ ಹೋತಿ। ಮುಗ್ಗಾದೀನಂ ಪನ ಪಣ್ಣೇಸು ಉಟ್ಠಿತೇಸು, ವೀಹಿಆದೀನಂ ವಾ ಅಙ್ಕುರೇ ಹರಿತೇ ಭೂತಗಾಮಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಅಮ್ಬಟ್ಠಿಆದೀಸು।
ಭೂತಗಾಮಬೀಜಗಾಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಭೂತಗಾಮತೋ ವಿಯೋಜಿತಂ ವಿರುಹನಸಮತ್ಥಮೇವ ಮೂಲಬೀಜಾದಿಕಂ ಬೀಜಗಾಮೋ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಭೂತಗಾಮಬೀಜಗಾಮೇಸು। ಅತಥಾಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾತಿ ಅಭೂತಗಾಮಾಬೀಜಗಾಮಸಞ್ಞಿಸ್ಸ। ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಅಭೂತಗಾಮಾಬೀಜಗಾಮೇಸು ಅಭೂತಗಾಮಾಬೀಜಗಾಮಸಞ್ಞಿಸ್ಸ। ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ಪಾಸಾಣರುಕ್ಖಾದೀನಿ ವಾ ಪವಟ್ಟೇನ್ತಸ್ಸ, ಸಾಖಂ ವಾ ಕಡ್ಢನ್ತಸ್ಸ, ಕತ್ತರದಣ್ಡೇನ ವಾ ಭೂಮಿಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ತಿಣಾನಿ ಕುಪ್ಪನ್ತಿ। ತಾನಿ ತೇನ ‘‘ವಿಕೋಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಅವಿಕೋಪಿತತ್ತಾ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವಿಕೋಪಿತಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಇತಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ವಿಕೋಪೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ಅಸತಿಯಾತಿ
ಅಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ‘‘ಬೀಜಗಾಮೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಭೂತಗಾಮೋ’’ತಿ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ವಿಕೋಪೇಮೀ’’ತಿ ಪನ ಜಾನಾತಿ। ಏವಂ ತಿಣೇ ವಾ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಖಣಿತ್ತಿಂ ವಾ ಕುದಾಲಂ ವಾ ಸಙ್ಗೋಪನತ್ಥಾಯ
ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಗ್ಗಿನಾತಿ ಕಟ್ಠಗ್ಗಿಗೋಮಯಗ್ಗಿಆದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಗ್ಗಿನಾ, ಅನ್ತಮಸೋ ಲೋಹಖಣ್ಡೇನಪಿ ಆದಿತ್ತೇನ। ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾವಾತಿ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಭಾಸಾಯ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾವ। ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಪಠಮಂ ಅಗ್ಗಿನಾ ಫುಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಪಠಮಂ ಅಗ್ಗಿಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾವ ‘ಕಪ್ಪಿಯ’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೯೩) ವದನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತಥೇವಾತಿ ‘ಕಪ್ಪಿಯ’ನ್ತಿ ವತ್ವಾವ। ಅಸ್ಸಮಹಿಂಸಸೂಕರಮಿಗಗೋರೂಪಾನಂ ಪನ ಖುರಾ ಅತಿಖಿಣಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಕತಮ್ಪಿ ಅಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗೋಮಹಿಂಸಾದೀನಂ ಖುರೇ’’ತಿ। ಹತ್ಥಿನಖಾ ಪನ ಖುರಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ವಟ್ಟತಿ। ತಿರಚ್ಛಾನಾನನ್ತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘದೀಪಿಮಕ್ಕಟಾನಂ, ಸಕುನ್ತಾನಞ್ಚ। ತೇಸಞ್ಹಿ ನಖಾ ತಿಖಿಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಹಟೇನಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೇಹಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತೇಹಿ ತತ್ಥಜಾತಕೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸತ್ಥೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಛೇದಂ ವಾ ವೇಧಂ ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ವತ್ವಾವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮತಿದಿಸತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ವತ್ವಾವ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಪರಿಜಿತಾದಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಅವಚನಂ ಪನ ‘‘ಪುನಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋಹೀತಿ ಕಾರೇತ್ವಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಮೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ।
ಏಕಸ್ಮಿಂ…ಪೇ॰… ಕಪ್ಪಿಯೇ ಕತೇ ಸಬ್ಬಂ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಏಕಂಯೇವ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಪಿ ಕಪ್ಪಿಯೇ ಕತೇ ಏಕಾಬದ್ಧತ್ತಾ ಸಬ್ಬಂ ಕತಂ ದಾರುಕಂ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ವಾ ವಿಜ್ಝತಿ ವಾ ವಿಜ್ಝಾಪೇತಿ ವಾ, ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಭತ್ತಸಿತ್ಥೇ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಂ ವಿಜ್ಝತಿ, ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ವಲ್ಲಿಆದೀನಂ ಭಾಜನಗತಿಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಭಿನ್ದಾಪೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಬೀಜತೋ ಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಟಾಹಸ್ಸ ಭಾಜನಗತಿಕತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅಬೀಜನ್ತಿ ಅಙ್ಕುರಜನನಸಮತ್ಥಬೀಜರಹಿತತರುಣಮ್ಬಫಲಾದಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಫಲಂ ತರುಣಂ ಹೋತಿ, ಅಬೀಜ’’ನ್ತಿ। ನಿಬ್ಬತ್ತಬೀಜಂ ನಾಮ ಬೀಜಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಅಮ್ಬಪನಸಾದಿಫಲಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬೀಜಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಪ್ಪಿಯಕರಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಸಯಮೇವ ಕಪ್ಪಿಯಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಅಞ್ಞವಾದಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಯಮತ್ಥನ್ತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞಮತ್ಥಂ। ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರಣಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಧರೇನ ಯಂ ವಚನಂ ದೋಸಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಸ್ಸ। ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಚರಸದ್ದೋ ಹೋತಿ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ।
ಸಾವಸೇಸಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಏತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸೇಸಾ ಸಾವಸೇಸಾಪತ್ತಿ ನಾಮ, ತಂ ಆಪನ್ನೋ। ಅನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನೋತಿ ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ। ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನಾತಿ ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ? ಕಿಂ ಆಪನ್ನೋ? ಕಿಸ್ಮಿಂ ಆಪನ್ನೋ? ಕಥಂ ಆಪನ್ನೋ? ಕಂ ಭಣಥ? ಕಿಂ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞೇನ ವಚನೇನ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಅನುಯುಞ್ಜಕವಚನಂ। ತಥಾ ತಥಾ ವಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಸೋ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೪) ಕಿಞ್ಚಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಆವುಸೋ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನೋ ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ತತೋ ‘‘ತ್ವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಹಂ ಕಿಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ಅಥ ‘‘ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಾ ದುಕ್ಕಟಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಹಂ ಕಿಸ್ಮಿಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ
ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಾವಸೇಸಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ತಂ ನ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ವಿಹೇಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ವಿಹೇಸೇತೀತಿ ಚಿರನಿಸಜ್ಜಾಚಿರಭಾಸನೇಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಆಗಿಲಾಯನತಾಲುಸೋಸಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಸೇತಿ, ಪರಿಸ್ಸಮಂ ತೇಸಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಸ್ಸಮೋ ಹಿ ವಿಹೇಸಾ ನಾಮ। ಅಞ್ಞವಾದಕಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಞ್ಞವಾದಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಞ್ಞವಾದಕಾರೋಪನತ್ಥಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮಂ। ವಿಹೇಸಕಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘೇನ ಕತೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಞ್ಞವಾದಕಕಮ್ಮೇ ಚ ವಿಹೇಸಕಕಮ್ಮೇ ಚ ಸಙ್ಘೇನ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಕತೇ। ತಥಾ ಕರೋನ್ತಾನನ್ತಿ ತಂ ಪಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ, ಅಞ್ಞವಾದಕಞ್ಚ ವಿಹೇಸಕಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘ವಿಹೇಸಕೇತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಅವಚನಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಆಪತ್ತಿಕರಾ ಚ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞವಾದಕಸಿಕ್ಖಾಪದಾದೀಸು ವಿಯಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತತ್ತಾಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ತಿಕದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅನಾರೋಪಿತೇತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಅನಾರೋಪಿತೇ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗೇಲಞ್ಞೇನಾತಿ ಯೇನ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮುಖೇ ತಾದಿಸೇನ ಬ್ಯಾಧಿನಾ। ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭಣ್ಡನಾದೀನಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಕಥಿತೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭಣ್ಡನಂ ವಾ ಕಲಹೋ ವಾ ವಿಗ್ಗಹೋ ವಾ ವಿವಾದೋ ವಾ ಸಙ್ಘಭೇದೋ ವಾ ಸಙ್ಘರಾಜಿ ವಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ನ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ।
‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸದಿಸಾನೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸಂ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಂ ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರನ್ತಸ್ಸ। ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯಂ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ವಿಹೇಸೇನ್ತಸ್ಸ।
ಅಞ್ಞವಾದಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಉಜ್ಝಾಪನಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಯೇನ ವಚನೇನಾತಿ ‘‘ಛನ್ದಾಯ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇದಂ ನಾಮ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿಕೇನ ಯೇನ ವಚನೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಛನ್ದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಛನ್ದಾಯಾತಿ ಛನ್ದೇನ ಪಕ್ಖಪಾತೇನ। ‘‘ಅಕ್ಖರಾಯ ವಾಚೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೪೬) ವಿಯ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಏಸ। ಇದಂ ನಾಮ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಸಮ್ಭತ್ತಾನಂ ಪಣೀತಂ ಸೇನಾಸನಂ ವಾ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ಭತ್ತಾದಿಕಂ ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೇನಾಸನಪಞ್ಞಾಪಕಾದಿಭೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಭತ್ತುದ್ದೇಸಕಯಾಗುಭಾಜಕಫಲಭಾಜಕಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ಝೇ-ಸದ್ದೋ ಓಲೋಕನತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಞ್ಞಾಯ ಓಲೋಕಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಚಿನ್ತನತ್ಥೋಯೇವ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಲಾಮಕತೋ ವಾ ಚಿನ್ತಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿ। ತಥೇವ ವದನ್ತಾತಿ ‘‘ಛನ್ದಾಯ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಇದಂ ನಾಮ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಾ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಖಿಯ್ಯನಕೇ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೫) ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ।
ಅಸಮ್ಮತಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಅಸಮ್ಮತಸ್ಸ। ಕೇವಲಂ ‘‘ತವೇಸೋ ಭಾರೋ’’ತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಆರೋಪಿತಭಾರಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಾ ಫಾಸುವಿಹಾರತ್ಥಾಯ ಸಯಮೇವ ಭಾರಂ ವಹನ್ತಸ್ಸ, ಯತ್ರ ವಾ ದ್ವೇ ತಯೋ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ, ತತ್ರ ತಾದಿಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಾ ಅಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೬) ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತೇರಸ ಸಮ್ಮತಿಯೋ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಲದ್ಧಸಮ್ಮುತಿಕೋ ಪಚ್ಛಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಠಿತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಸಮ್ಮತೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ತ್ವಂ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಭಾರೋ ಕತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಸಮ್ಮತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಉಜ್ಝಾಪನಞ್ಚ ಖಿಯ್ಯನಞ್ಚ ಮುಸಾವಾದವಸೇನ ಪವತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಇಮಿನಾವ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಮುಸಾವಾದೇನ ಪನ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
ಉಜ್ಝಾಪನಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಪಠಮಸೇನಾಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಮಞ್ಚಂ ವಾತಿ ಮಸಾರಕೋ, ಬುನ್ದಿಕಾಬದ್ಧೋ, ಕುಳೀರಪಾದಕೋ, ಆಹಚ್ಚಪಾದಕೋತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಮಞ್ಚಂ ವಾ। ಪೀಠಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಭಿಸಿಂ ವಾತಿ ಉಣ್ಣಭಿಸಿ, ಚೋಳಭಿಸಿ, ವಾಕಭಿಸಿ, ತಿಣಭಿಸಿ, ಪಣ್ಣಭಿಸೀತಿ ಇಮಾಸು ಪಞ್ಚಸು ಭಿಸೀಸು ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಭಿಸಿಂ ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಞ್ಚಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಮಞ್ಚಸಙ್ಖೇಪೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪೀಠಸಙ್ಖೇಪಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಕಪ್ಪಿಯಚಮ್ಮೇನಾತಿ ಮಿಗಾಜೇಳಕಚಮ್ಮೇನ। ಏತ್ಥ ಪನ ಮಿಗಚಮ್ಮೇ ಏಣಿಮಿಗೋ, ವಾತಮಿಗೋ, ಪಸದಮಿಗೋ, ಕುರುಙ್ಗಮಿಗೋ, ಮಿಗಮಾತುಕೋ, ರೋಹಿತಮಿಗೋತಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ಚಮ್ಮಾನಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ –
ಮಕ್ಕಟೋ ಕಾಳಸೀಹೋ ಚ, ಸರಭೋ ಕದಲೀಮಿಗೋ।
ಯೇ ಚ ವಾಳಮಿಗಾ ಕೇಚಿ, ತೇಸಂ ಚಮ್ಮಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೫೯)।
ತತ್ಥ ವಾಳಮಿಗಾತಿ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಅಚ್ಛತರಚ್ಛಾ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇಯೇವ, ಯೇಸಂ ಪನ ಚಮ್ಮಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಗೋಮಹಿಂಸಸಸಬಿಳಾರಾದಯೋಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ವಾಳಮಿಗಾ’’ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚಮ್ಮಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತಾಲೀಸಪತ್ತನ್ತಿ ಸುದ್ಧಂ ತಮಾಲಪತ್ತಂ, ಅಞ್ಞೇನ ಮಿಸ್ಸಂ ಪನ ವಟ್ಟತಿ। ತಿಣವಾಕಚೋಳೇಸು ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಬಿಬ್ಬೋಹನೇ ವಿಯ ನಿಸೀದಿತುಞ್ಚ ನಿಪಜ್ಜಿತುಞ್ಚ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇದಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ನತ್ಥೀ’’ತಿ, ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಭಿಸಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಸಂವೇಲ್ಲಿತ್ವಾ ಬದ್ಧನ್ತಿ ಯಥಾ ವೇಮಜ್ಝಂ ಸಂಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮಜ್ಝೇ ಸುಟ್ಠು ವೇಠೇತ್ವಾ ಬದ್ಧಂ।
ಯೇ ಅಟ್ಠ ಮಾಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಅವಸ್ಸಿಕಸಙ್ಕೇತಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವಿವರಣಂ ‘‘ವಸ್ಸಾನಮಾಸಾತಿ ಏವಂ ಅಪಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ, ಅಪ್ಪತಿತಾ ಅಪ್ಪಸಿದ್ಧಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಸಞ್ಞಿತಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತತ್ಥ ಅವಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠ ಮಾಸಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಹೇಮನ್ತಿಕಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಗಿಮ್ಹಿಕಾ ಮಾಸಾತಿ ಅಟ್ಠ ಮಾಸಾ। ಓವಸ್ಸಕಮಣ್ಡಪೇತಿ ಸಾಖಾಮಣ್ಡಪಪದರಮಣ್ಡಪಾನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಓವಸ್ಸಕೇ ಮಣ್ಡಪೇ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯೇಸು ಜನಪದೇಸು। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಜನಪದೇಸು ಕಾಕಾದೀನಂ ನಿಬದ್ಧವಾಸರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ಯತ್ಥ ಧುವನಿವಾಸೇನ ಕಾಕಾ ವಾ ಕುಲಾಲಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇ ವಾ ಸಕುನ್ತಾ ಕುಲಾವಕೇ ಕತ್ವಾ ವಸನ್ತಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ಕಾಕಾದೀನಂ ನಿಬದ್ಧವಾಸಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ। ಯತ್ಥ ಪನ ಗೋಚರಪ್ಪಸುತಾ ಸಕುನ್ತಾ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಕದಾಚಿಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನ ಕೇವಲಂ ವಸ್ಸಿಕಸಙ್ಕೇತೇಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ। ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ।
ಸೋತಿ ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸನ್ಥತೋ, ಸೋ। ಪಕತಿಸನ್ಥತೇತಿ ಪಕತಿಯಾವ ಸನ್ಥತೇ, ಯಂ ನೇವತ್ತನಾ ಸನ್ಥತಂ, ನ ಪರೇನ ಸನ್ಥರಾಪಿತಂ, ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಲಜ್ಜೀ ಹೋತೀತಿ ಲಜ್ಜನಸೀಲೋ ಹೋತಿ, ಪರಿಕ್ಖಾರವಿನಾಸನೇ ಭೀತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಲಿಬೋಧಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ, ಇಮಿನಾ ಅಲಜ್ಜಿಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಿರಪೇಕ್ಖೋತಿ ‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾರಹಿತೋ, ಇಮಿನಾ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಚೇ ಗಚ್ಛತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ‘‘ಓತಾಪೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೧೩) ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತೋ। ಲೇಡ್ಡುಪಾತೂಪಚಾರತೋ ಬಹಿ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಪಾದುದ್ಧಾರೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಪಾದುದ್ಧಾರೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ದುತಿಯಪಾದುದ್ಧಾರೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಸಙ್ಘಿಕೇ ಸಙ್ಘಿಕಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಪುಗ್ಗಲಿಕಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ತಿಕದುಕ್ಕಟಮ್ಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚಿಮಿಲಿಕಾದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ದುತಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ದಸ್ಸಿತೋವ। ಪಾದಪುಞ್ಛನೀ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೨) ನಾಮ ರಜ್ಜುಕೇಹಿ ವಾ ಪಿಲೋತಿಕಾಹಿ ವಾ ಪಾದಪುಞ್ಛನತ್ಥಂ ಕತಾ। ಫಲಕಪೀಠಂ ನಾಮ ಫಲಕಮಯಂ ಪೀಠಂ। ನ ಕೇವಲಂ ಚಿಮಿಲಿಕಾದೀನಿಯೇವ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಾರುಭಣ್ಡಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡನ್ತಿ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ಪತ್ತಾಧಾರಕಮ್ಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾಲವಣ್ಟಬೀಜನಿಪತ್ತಪಾನೀಯಉಳಉಙ್ಕಪಾನೀಯಸಙ್ಖಾದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಅರಞ್ಞೇ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೦) ಪಣ್ಣಕುಟೀಸು ವಸನ್ತಾನಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ದೇನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಘಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆರಞ್ಞಕೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅಸತಿ ಅನೋವಸ್ಸಕೇತಿ ಪಬ್ಭಾರಾದಿಅನೋವಸ್ಸಕಟ್ಠಾನೇ ಅಸತಿ। ಇದಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ‘‘ಸಭಾಗಾನಂ
ನ ಕೇವಲಂ ಇದಂಯೇವ ಕತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ವಾ ಉಪಚಿಕಾಹಿ ನ ಖಜ್ಜತೀತಿ ಯಥಾ ಠಪಿತೇ ಉಪಚಿಕಾಹಿ ಸೇನಾಸನಂ ನ ಖಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ತಥಾ ಪಾಸಾಣಾನಂ ಉಪರಿ ಠಪನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಚತೂಸು (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೬) ಪಾಸಾಣೇಸು ಮಞ್ಚಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಞ್ಚೇ ಅವಸೇಸಮಞ್ಚಪೀಠಾನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಭಿಸಿಆದಿಕಂ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ದಾರುಭಣ್ಡಂ ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಸಾಮೇತ್ವಾ ಗಮಿಕವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ।
ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕೇನಾಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕೋ’’ತಿ ಚೀವರಕುಟಿಮ್ಪಿ ಅಕತ್ವಾ ಅಸಮಯೇ ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿತುಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಚೇ ಪನ ಚತುಗ್ಗುಣೇನಪಿ ಚೀವರೇನ ಕತಕುಟಿ ಅತೇಮೇನ್ತಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ನೇವ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸತ್ತಾಹವದ್ದಲಿಕಾದೀನಿ ಭವನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಾಯಾನುಗತಿಕತ್ತಾ ವಟ್ಟತಿ। ರುಕ್ಖಮೂಲಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೋ ರುಹತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಅತ್ತನೋ ಪುಗ್ಗಲಿಕಮಿವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಪುಗ್ಗಲಿಕೇ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ವಿಸ್ಸಾಸೋ ನ ರುಹತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇ ದುಕ್ಕಟಮೇವ। ಅಮನುಸ್ಸೋತಿ ಯಕ್ಖೋ ವಾ ಪೇತೋ ವಾ। ಪಲಿಬುದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಉಪದ್ದುತಂ ಹೋತಿ।
ಪಠಮಸೇನಾಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ದುತಿಯಸೇನಾಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಮ್ಮನ್ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಮ್ಮಂ। ನನು ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಚಮ್ಮಾನಿ ಧಾರೇತಬ್ಬಾನಿ ಸೀಹಚಮ್ಮಂ ಬ್ಯಗ್ಘಚಮ್ಮಂ ದೀಪಿಚಮ್ಮಂ, ಯೋ ಧಾರೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೫೫) ಖನ್ಧಕೇ ಸೀಹಚಮ್ಮಾದೀನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಹಚಮ್ಮಾದೀನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಪರಿಹರಣೇಯೇವ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ‘‘ಸೇನಾಸನಪರಿಭೋಗೇ ಪನ ಅಕಪ್ಪಿಯಚಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಪಾವಾರೇನ್ತಿ ಸಞ್ಛಾದೇನ್ತಿ ಸರೀರಂ ಏತೇನಾತಿ ಪಾವಾರೋ। ಕೋಜವೋತಿ ಉದ್ದಲೋಮಿಏಕನ್ತಲೋಮಿಆದಿಕೋಜವತ್ಥರಣಂ। ಸೇಸನ್ತಿ ಭಿಸಿ ನಿಸೀದನಂ ತಿಣಸನ್ಥಾರೋ ಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರೋತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಸೇನಾಸನಂ। ತತ್ಥ ಭಿಸೀತಿ ಮಞ್ಚಕಭಿಸಿ ವಾ ಪೀಠಕಭಿಸಿ ವಾ। ನಿಸೀದನನ್ತಿ ಸದಸಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಿಣಸನ್ಥಾರೋತಿ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ತಿಣಾನಂ ಸನ್ಥಾರೋ। ಏಸ ನಯೋ ಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರೇ। ಏತ್ಥ ಚ ಭಿಸಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾಕಟಾ। ನಿಸೀದನಂ ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದೇನೇವ (ಪಾಚಿ॰ ೫೩೧ ಆದಯೋ) ಪಾಕಟಂ। ತಿಣಸನ್ಥಾರಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರಾನಿ ಪನ ಲೋಕಪಸಿದ್ಧಾನಿಯೇವ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಾಕಟಮೇವಾ’’ತಿ।
ನೇವ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ನ ಉದ್ಧರಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಪತಿರೂಪೇ ಠಾನೇ ನ ಠಪೇಯ್ಯ, ಪರೇನ ವಾ ತಥಾ ನ ಕಾರೇಯ್ಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಠಪಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಂ ಠಪೇನ್ತೇನ ಚ ‘‘ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೬) ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಅನೋವಸ್ಸಕೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನ ಸೇನಾಸನಂ ಓವಸ್ಸತಿ, ಛದನತ್ಥಞ್ಚ ತಿಣಂ ವಾ ಇಟ್ಠಕಾ ವಾ ಆನೀತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಚೇ ಉಸ್ಸಹತಿ, ಛಾದೇತಬ್ಬಂ। ನೋ ಚೇ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಯೋ ಓಕಾಸೋ ಅನೋವಸ್ಸಕೋ, ತತ್ಥ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಓವಸ್ಸತಿ, ಉಸ್ಸಹನ್ತೇನ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಉಪಾಸಕಾನಂ ಘರೇ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ತೇಪಿ ‘‘ಸಙ್ಘಿಕಂ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಭಾರಿಯಂ, ಅಗ್ಗಿದಾಹಾದೀನಂ ಭಾಯಾಮಾ’’ತಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಜ್ಝೋಕಾಸೇ ಪಾಸಾಣಾನಂ ಉಪರಿ ಮಞ್ಚಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಣೇಹಿ ಚ ಪಣ್ಣೇಹಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಂ। ಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತತ್ಥ ಆಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಕಾರಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ। ಉಪಚಾರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸೇನಾಸನತೋ ದ್ವೇ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಾ।
ಅಯಮೇತ್ಥ ಆಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಾಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬವಿನಿಚ್ಛಯೋ – (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೮) ಯಾ ತಾವ ಭೂಮಿಯಂ ದೀಘಸಾಲಾ ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಾ ವಾ ಹೋತಿ, ಯಂ ವಾ ರುಕ್ಖತ್ಥಮ್ಭೇಸು ಕತಗೇಹಂ ಉಪಚಿಕಾನಂ ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪಕ್ಕಮನ್ತೇನ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಅಜಗ್ಗಿಯಮಾನೇ ವಮ್ಮಿಕಾವ ಸನ್ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠಿಯಂ ವಾ ಪಾಸಾಣತ್ಥಮ್ಭೇಸು ವಾ ‘‘ಯತ್ಥ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಚೇ ತಾದಿಸೇಪಿ ಸೇನಾಸನೇ ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಉಪಚಿಕಾ ಆರೋಹನ್ತಿ, ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಆಪುಚ್ಛನಂ ಪನ ವತ್ತನ್ತಿ ಆಪುಚ್ಛನಂ ಗಮಿಕವತ್ತಂ। ಇದಞ್ಚ ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ವತ್ತಭೇದದುಕ್ಕಟನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೧೧೮) ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ವತ್ತಕ್ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯ ‘‘ಯಂ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠಿಯಂ ವಾ ಪಾಸಾಣತ್ಥಮ್ಭೇಸು ವಾ ಕತಸೇನಾಸನಂ, ಯತ್ಥ ಉಪಚಿಕಾನಾರೋಹನ್ತಿ, ತಂ ಅನಾಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೬೦) ವುತ್ತತ್ತಾ। ಆಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ಪನ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೬) ಸತಿ ಭಿಕ್ಖು ಆಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಸಾಮಣೇರೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಆರಾಮಿಕೋ, ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಸತಿ ಯೇನ ವಿಹಾರೋ ಕಾರಾಪಿತೋ, ಸೋ ವಿಹಾರಸಾಮಿಕೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಕುಲೇ ಯೋ ಕೋಚಿ ಆಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ।
‘‘ಉಪಚಾರೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವಿವರಣಂ ‘‘ಬಹಿ ಆಸನ್ನೇ’’ತಿ, ವಿಹಾರಸ್ಸ ಬಹಿ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾಯ ವಾತಿ ಭೋಜನಸಾಲಾಯಂ ವಾ। ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಞ್ಹಿ ದಸವಿಧಂ ಸೇಯ್ಯಂ ಅನ್ತೋಗಬ್ಭಾದಿಮ್ಹಿ ಗುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಸೇಯ್ಯಾಪಿ ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ ಉಪಚಿಕಾಹಿ ಪಲುಜ್ಜತಿ, ವಮ್ಮಿಕರಾಸಿಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ಬಹಿ ಪನ ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲಾದೀಸು ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯಾಮತ್ತಮೇವ ನಸ್ಸೇಯ್ಯ ಠಾನಸ್ಸ ಅಗುತ್ತತಾಯ, ನ ಸೇನಾಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ। ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸಹಸಾ ಉಪಚಿಕಾಹಿ ಖಾಯಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ವಿಹಾರೇಪಿ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಹಾರೂಪಚಾರೇ ಪನ ತಂ ವಿಹಾರಚಾರಿಕಂ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತಾ ದಿಸ್ವಾವ ಪಟಿಸಾಮೇನ್ತಿ।
ಉದ್ಧರಣಾನಿ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಮಞ್ಚಪೀಠಕವಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಪನೇತ್ವಾ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೮) ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಚೀವರವಂಸೇ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಪಚ್ಛಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಸನಕಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ಪುನ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ವಾ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಸಯಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ತಥೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅನ್ತೋಕುಟ್ಟತೋ ಸೇಯ್ಯಂ ಬಹಿಕುಟ್ಟೇ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ವಸನ್ತೇನ ಗಮನಕಾಲೇ ಪುನ ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಪಟಿಸಾಮೇತಬ್ಬಂ। ಉಪರಿಪಾಸಾದತೋ ಓರೋಪೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದೇ ವಸನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನೇಸು ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾಪಿ ಗಮನಕಾಲೇ ಪುನ ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಉದ್ಧರಾಪೇತ್ವಾ ಗಮನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಪನ
ದುತಿಯಸೇನಾಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಅನುಪಖಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಜಾನ’’ನ್ತಿ ‘‘ತೇನೇವಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ನನು ಪದಭಾಜನೇಪಿ ವುಡ್ಢಭಾವಾದಿಜಾನನಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ತು ಅನುಟ್ಠಾಪನೀಯಭಾವನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವುಡ್ಢೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಬಹೂಪಕಾರತನ್ತಿ ‘‘ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಾದಿಬಹುಉಪಕಾರಭಾವಂ’’। ನ ಕೇವಲಂ ಇದಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ, ತೇನ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತೇಪಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾಭಾವೇ, ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತ್ತೇಪಿ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾಭಾವೇ ದಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಂ, ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾದೀನಂ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೧೧೯-೧೨೧) ಕೇಚಿ। ಧುವವಾಸತ್ಥಾಯಾತಿ ನಿಚ್ಚವಾಸತ್ಥಾಯ। ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾತಿ ಅಪಲೋಕನೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಗಿಲಾನಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಘೋಯೇವ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಸೇನಾಸನಂ ದೇತಿ, ಗಿಲಾನೋ ಪನ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘೇನ ಅದಿನ್ನಸೇನಾಸನೋಪಿ ನ ಪೀಳೇತಬ್ಬೋ ಅನುಕಮ್ಪಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ।
ಸಮನ್ತಾ ದಿಯಡ್ಢೋ ಹತ್ಥೋತಿ ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಏಕಪಸ್ಸೇನ ಚೇ ಪಹೋನಕದಿಸಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪಾದಧೋವನಪಾಸಾಣತೋತಿ ದ್ವಾರೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಪಾದಧೋವನಪಾಸಾಣತೋ। ನಿಸೀದನ್ತಸ್ಸ ವಾ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸೀದನಮತ್ತೇನ, ನಿಪಜ್ಜನಮತ್ತೇನೇವ ವಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಉಟ್ಠಾಯುಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದತೋ ವಾ ನಿಪಜ್ಜತೋ ವಾ।
ಸಙ್ಘಿಕೇ ಸಙ್ಘಿಕಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಪುಗ್ಗಲಿಕಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಿಕದುಕ್ಕಟಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಿಕೇ ಸಙ್ಘಿಕಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಅಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಿಕಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ। ವಿಹಾರಸ್ಸ ಉಪಚಾರೇತಿ ತಸ್ಸ ಬಹಿ ಆಸನ್ನಪ್ಪದೇಸೇ।
ಅನುಪಖಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ನಿಕ್ಕಡ್ಢನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅನೇಕಕೋಟ್ಠಕಾನೀತಿ
ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರನಿಕ್ಕಡ್ಢನೇತಿ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪತ್ತಚೀವರಪರಿಸ್ಸಾವನಧಮ್ಮಕರಣಮಞ್ಚಪೀಠಭಿಸಿಬಿಬ್ಬೋಹನಾದಿಭೇದಂ ಅನ್ತಮಸೋ ರಜನಛಲ್ಲಿಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರಸ್ಸ ನಿಕ್ಕಡ್ಢನೇ। ತಞ್ಚಾತಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಪರಾಮಸತಿ। ನಿಕ್ಕಡ್ಢಾಪನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಗಾಳ್ಹಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇಸು ಪನ ಏಕಾವ ಆಪತ್ತಿ।
ಭಣ್ಡನಕಾರಕಕಲಹಕಾರಕಮೇವ ಸಕಲಸಙ್ಘಾರಾಮತೋ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತುಂ ಲಭತಿ। ಸೋ ಹಿ ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಮ್ಪಿ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ। ಅಲಜ್ಜಿಆದಯೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನತೋಯೇವ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಬ್ಬಾ। ಸಕಲಸಙ್ಘಾರಾಮತೋ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಲಸಙ್ಘಾರಾಮತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ।
ನಿಕ್ಕಡ್ಢನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ವೇಹಾಸಕುಟಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಉಪರಿವೇಹಾಸಕುಟಿಯಾತಿ ಉಪರಿಮತಲೇ ಅಸನ್ಥತಪದರಾಯ ಕುಟಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪರಿ ಅಚ್ಛನ್ನತಲಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಾ ಹಿ ಕಾಚಿ ಉಪರಿ ಅಚ್ಛನ್ನತಲಾ ದ್ವಿಭೂಮಿಕಕುಟಿಕಾ ವಾ ತಿಭೂಮಿಕಾದಿಕುಟಿಕಾ ವಾ, ಸಾ ‘‘ವೇಹಾಸಕುಟೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ವೇಹಾಸಕುಟಿಲಕ್ಖಣಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಸೀಸಘಟ್ಟಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೩೧) ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಭಾಜನೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಕುಟಿಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ವೇಹಾಸಕುಟಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ಪಮಾಣಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ। ಸಬ್ಬಹೇಟ್ಠಿಮಾಹಿ ತುಲಾಹಿ ಸೀಸಂ ನ ಘಟ್ಟೇತೀತಿ ಅಸೀಸಘಟ್ಟಾ। ಅಙ್ಗೇ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಅಟನಿಯೋ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಪವೇಸಿತಪಾದಕನ್ತಿ ಪವೇಸಿತಪಾದಸಿಖಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ‘‘ಭೂಮತ್ಥೇ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಆಹಚ್ಚಪಾದಕಾದೀಸು ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಸಹಸಾತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ। ಅವೇಹಾಸಕುಟಿಕಾಯಾತಿ ಭೂಮಿಯಂ ಕತಪಣ್ಣಸಾಲಾದೀಸು, ತತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತತ್ಥ ಪರಸ್ಸ ಪೀಳಾ ಸೀಸಘಟ್ಟಾಯಾತಿ ಯಾ ಸೀಸಂ ಘಟ್ಟಾ ಹೋತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಸಾದೇ ಅನೋಣತೇನ ವಿಚರಿತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಞ್ಚರಣಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಪರಪೀಳಾ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಉಪರಿತಲಂ ವಾ ಪದರಸಞ್ಚಿತನ್ತಿ ಉಪರಿಮತಲಂ ದಾರುಫಲಕೇಹಿ ಘನಸನ್ಥತಂ। ಕಿಞ್ಚಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ವಾತಿ ಉಪರಿ ನಾಗದನ್ತಕಾದೀಸು ಲಗ್ಗಿತಂ ಚೀವರಾದಿಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಣ್ಹಾತಿ ವಾ। ಲಗ್ಗತಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ಪಟಾಣಿ। ಯಸ್ಸಾ ದಿನ್ನಾಯ ನಿಸೀದನ್ತೇಪಿ ಪಾದಾ ನ ನಿಪತನ್ತಿ, ಏವಂಭೂತಾ ಆಣಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಂ ಪಾದಸಿಖಾಸು ದಿನ್ನಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾದಸೀಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ವೇಹಾಸಕುಟಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಮಹಲ್ಲಕವಿಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಾರಬನ್ಧಸ್ಸ। ಸಾಮನ್ತಾ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಹತ್ಥೋ ಪದೇಸೋತಿ ಯಸ್ಸ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೫) ವೇಮಜ್ಝೇ ದ್ವಾರಂ ಹೋತಿ, ಉಪರಿಭಾಗೇ ಚ ಉಚ್ಚಾ ಭಿತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ತೀಸು ದಿಸಾಸು ಸಾಮನ್ತಾ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಹತ್ಥೋ ಪದೇಸೋ। ಖುದ್ದಕಸ್ಸ ಪನ ವಿಹಾರಸ್ಸ ದ್ವೀಸು ದಿಸಾಸು। ತತ್ರಾಪಿ ಯಂ ಭಿತ್ತಿಂ ವಿವರಿಯಮಾನಂ ಕವಾಟಂ ಆಹನತಿ, ಸಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೂಪಚಾರಾಪಿ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಪನ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಅಧೋಭಾಗೇಪಿ ಲೇಪೋಕಾಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ಲಿಮ್ಪಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಅಗ್ಗಳಟ್ಠಪನಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗಳಸದ್ದೇನ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ದ್ವಾರಫಲಕಸಹಿತಂ ದ್ವಾರಬನ್ಧನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕವಾಟಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ನಿಚ್ಚಲಭಾವತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಞ್ಚ ಖೋ ಠಪನಂ ಇಧ ನಿಚ್ಚಲಭಾವೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕವಾಟಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಮ್ಪತೀತಿ ಚಲತಿ। ಯಾವ ದ್ವಾರಕೋಸಾ ಅಗ್ಗಳಟ್ಠಪನಾಯ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲಿಮ್ಪಿತಬ್ಬೋ ವಾ ಲೇಪಾಪೇತಬ್ಬೋ ವಾತಿ ಅಗ್ಗಳಟ್ಠಪನತ್ಥಾಯ ಯಾವ ದ್ವಾರಕೋಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅತ್ತನಾ ಲಿಮ್ಪಿತಬ್ಬೋ ವಾ, ಪರೇಹಿ ಲೇಪಾಪೇತಬ್ಬೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನನು ಚಾಯಮತ್ಥೋ ನೇವ ಮಾತಿಕಾಯಂ, ನ ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತೋ, ಅಥ ಕುತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಯದಿಪಿ। ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿದಾನೇ। ಅಧಿಕಾರತೋತಿ ಅನುವತ್ತನತೋ। ಆಲೋಕಂ ಸನ್ಧೇತಿ ಪಿಧೇತೀತಿ ಆಲೋಕಸನ್ಧಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಲೋಕಸನ್ಧೀತಿ ವಾತಪಾನಕವಾಟಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ವಾತಪಾನಕವಾಟಕಾತಿ ವಾತಪಾನಫಲಕಾ। ಅನುಞ್ಞಾತಪ್ಪದೇಸತೋ
ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಂವಿಧಾತಬ್ಬಂ। ಅಪ್ಪಹರಿತೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಪ್ಪಸದ್ದೋ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೨, ೩೩೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೮) ವಿಯ ಅಭಾವತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಹರಿತೇ’’ತಿ। ಸಾಲಿವೀಹಿಆದಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಂ ‘‘ಪುರಕ್ಖತಂ ಸಸ್ಸಫಲ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಮುಗ್ಗಮಾಸಾದಿ ಅಪರಣ್ಣಂ। ವುತ್ತನ್ತಿ ವಪಿತಂ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಠತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಸಮನ್ತಾ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾದೀನಿ ನ ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ವಿಹಾರೋ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ। ಯತ್ಥ ಪನ ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಾರಾಪೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥೇವಾತಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಅನ್ತೇನ। ತಸ್ಮಿಂ ಠಾತಬ್ಬಂ ಪತನ್ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಅಪತನೋಕಾಸತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಉಪರಿ ನ ಪತೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಓಕಾಸಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಪತನ್ತಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ಹೋತೀತಿ ಅಪ್ಪಹರಿತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಲಭತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಹರಿತೇಪಿ ಠಾತುಂ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ।
ತತೋ ಚೇ ಉತ್ತರೀತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಾ ಪರಿಯಾಯಾನಂ ವಾ ಉಪರಿ ಚತುತ್ಥೇ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ಪರಿಯಾಯೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ಛಾದಿಯಮಾನೇ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೇನ ಛಾದಿಯಮಾನೇತಿ ಅಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಜುಕಮೇವ ಛಾದಿಯಮಾನೇ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಪರಿಕ್ಖೇಪೇನ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೇನ ಛಾದನಂ ಇಟ್ಠಕಸಿಲಾಸುಧಾಹಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಪರಿಯಾಯೇನ ಛಾದನಂ ತಿಣಪಣ್ಣೇಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಟ್ಠಕಸಿಲಾಸುಧಾಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ ವಾ ದ್ವೇ ಪರಿಯಾಯೇ ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತತಿಯಂ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಪರಿಯಾಯಂ ವಾ ‘‘ಏವಂ ಛಾದೇಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ನ ಪಕ್ಕಮತಿ, ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಠಾತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಛದನಂ ಛದನೂಪರಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉಪರೂಪರಿಛನ್ನೋ ಹಿ ವಿಹಾರೋ ಚಿರಂ ಅನೋವಸ್ಸಕೋ ಹೋತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಏವಂ ಛಾದೇನ್ತಿ। ತಿಣಮುಟ್ಠಿಗಣನಾಯಾತಿ ತಿಣಕರಳಗಣನಾಯ।
ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತಿರೇಕದ್ವತ್ತಿಪರಿಯಾಯೇ ಅತಿರೇಕಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಊನಕಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಸೇತವಣ್ಣಾದಿಕರಣೇತಿ ಸೇತವಣ್ಣಕಾಳವಣ್ಣಗೇರುಕಪರಿಕಮ್ಮಮಾಲಾಕಮ್ಮಲತಾಕಮ್ಮಮಕರದನ್ತಕಪಞ್ಚಪಟಿಕಾನಂ ಲೇಣಗುಹಾತಿಣಕುಟಿಕಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಲೇಣನ್ತಿ ದ್ವಾರಬದ್ಧಂ। ಗುಹಾತಿ ಕೇವಲಾ ಪಬ್ಬತಗುಹಾ। ತಿಣಕುಟಿಕಾ ಪಾಕಟಾ ಏವ।
ಮಹಲ್ಲಕವಿಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಸಪ್ಪಾಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಏಕಸ್ಮಿಂ ಘಟೇ ಏಕಾವ ಆಪತ್ತೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉದಕಘಟೇ ಏಕಾವ ಆಪತ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಭಾಜನೇಸು ವಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಧಾರಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ। ಏಕೇಕಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕೇಕಂ ತಿಣಂ ವಾ ಪಣ್ಣಂ ವಾ ಮತ್ತಿಕಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಟ್ಠಗೋಮಯಾದಿಂ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ। ಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ಖಯಂ।
‘‘ಪದೀಪೇ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೧೪೦) ಪತಿತ್ವಾ ಪಟಙ್ಗಾದಿಪಾಣಕಾ ಮರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಂ ವಿಯ ‘‘ಸಿಞ್ಚನೇನ ಪಾಣಕಾ ಮರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಇದಂ ಜಲಂ ಸಿಞ್ಚಾಮೀ’’ತಿ ಸಿಞ್ಚನ್ತಸ್ಸ ವಧಕಚಿತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಾ ವಧಕಚೇತನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ತಿಚಿತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಸಿಞ್ಚನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಸಿಞ್ಚಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಹೋತಿ, ‘‘ಆಸನಂ ಧೋವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಧೋವನತ್ಥಂ ಸಿಞ್ಚನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಸಿಞ್ಚಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಹೋತಿ, ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಅಜಾನತಾ ಅರಹತಾ ಸಿಞ್ಚನಾದಿಕರಣೇ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತೇನ ಹೋತೀತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತವಸೇನ ತಿಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಸಪ್ಪಾಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಭೂತಗಾಮವಗ್ಗೋ ದುತಿಯೋ।
೩. ಓವಾದವಗ್ಗೋ
೧. ಓವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೪೭) ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ। ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ನಿದಾನೇ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ‘‘ವಸ್ಸಸತೂಪಸಮ್ಪನ್ನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವಕ್ಖಮಾನಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪದಾನಬೀಜನಪಾನೀಯಾಪುಚ್ಛನಾದಿಕಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ವತ್ತಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ –
‘‘ನ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅಭಿಕ್ಖುಕೇ ಆವಾಸೇ ವಸ್ಸಂ ವಸಿತಬ್ಬಂ, ಅನ್ವದ್ಧಮಾಸಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘತೋ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಿತಬ್ಬಾ ಉಪೋಸಥಪುಚ್ಛಕಞ್ಚ ಓವಾದೂಪಸಙ್ಕಮನಞ್ಚ, ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ತೀಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠೇನ
ಇಮೇ ಸತ್ತ ಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಗರುಧಮ್ಮೇತಿ ಗರುಕೇ ಧಮ್ಮೇ। ತೇ ಹಿ ಗಾರವಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಗರುಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಗರುಧಮ್ಮೇ ಅಞ್ಞೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಧಮ್ಮೇನ। ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಮತ್ತಂ ವಾ ಓವದತೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಸು ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಮತ್ತಂ ಗರುಧಮ್ಮೇನ ಓವದತೋ ವಾ। ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾಯ ಯಥಾವತ್ಥುಕಮೇವ। ‘‘ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ’’ತಿಆದೀಸು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಸಮ್ಮುತಿಕಮ್ಮಂ ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ವಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ಓವದತೋ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ವಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ಓವದತೋ ವಗ್ಗಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಸಮಗ್ಗಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ತಥಾ ವೇಮತಿಕಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ವೇಮತಿಕಸ್ಸ ಚ ವಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ಓವದತೋ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿನೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಯಥಾ ಚ ವಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ಓವದತೋ ನವ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ, ಏವಂ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿನೋ ಸಮಗ್ಗೇ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ಓವದತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘೇ ವಗ್ಗಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಸಮಗ್ಗಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ತಥಾ ವೇಮತಿಕಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿನೋ ಚಾತಿ ನವ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಗ್ಗೇಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೇ ನವಾ’’ತಿಆದಿ। ಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ಪನ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿನೋ ವಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘಂ ಓವದತೋ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ವಾ। ‘‘ಸಮಗ್ಗಾಮ್ಹಾಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಹಿ ಓವಾದಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಓವಾದಂ ಅಞ್ಞಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ। ಓವಾದಞ್ಚ ಅನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಏಸೋ ಭಗಿನಿ ಓವಾದೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ। ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ದೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಪಗುಣಾಯ ಗರುಧಮ್ಮಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಭಣತಿ। ಓಸಾರೇಹೀತಿ ಉಚ್ಚಾರೇಹಿ, ಕಥೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಸಾರೇತೀತಿ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮಪಾಳಿಂ ವದತಿ। ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋತಿ ಗರುಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ಖನ್ಧಾದಿನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಪುಟ್ಠೋ।
ಓವಾದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಅತ್ಥಙ್ಗತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಏಕತೋಉಪಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ
ಅತ್ಥಙ್ಗತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಂವಾಸಾಯಾತಿ ಉಪೋಸಥಾದಿಅತ್ಥಂ। ಇತರನ್ತಿ ಉಭತೋಸಙ್ಘೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ।
ಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಆಮಿಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಂ, ಚೀವರಾದಿ, ಆಮಿಸಮೇವ ಹೇತು ಆಮಿಸಹೇತು। ತೇನಾಹ ‘‘ಚೀವರಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಹೇತೂ’’ತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರಮಾನನವನ್ದನಪೂಜನಾನಂ ಗಹಣಂ। ಅವಣ್ಣಕಾಮತಾಯಾತಿ ಅಯಸಕಾಮತಾಯೇವ।
ಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇತಿಆದೀಸು ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ತಥೇವ ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇ ತಿಕದುಕ್ಕಟಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಸಮ್ಮತನ್ತಿ ಸಮ್ಮತೇನ ವಾ ಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ। ನನು ಓವಾದಸಮ್ಮುತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ದೀಯತಿ, ನ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮ್ಮತೇನ ವಾ ಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಠಪಿತೋ ಪನ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಸಾಮಣೇರೋ ‘‘ಅಸಮ್ಮತೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಕತಿಯಾ ಚೀವರಾದಿಹೇತು ಓವದನ್ತಂ ಪನ ಏವಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಕತಿಯಾ ಚೀವರಾದಿಹೇತು ಓವದನ್ತಂ ‘‘ಏಸ ಚೀವರಾದಿಹೇತು ಓವದತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಏವಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸ। ‘‘ನ ಚೀವರಾದಿಹೇತು ಓವದತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಪನ ಏವಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ। ಅನಾಮಿಸನ್ತರತಾತಿ ಆಮಿಸಚಿತ್ತಾಭಾವೋ, ‘‘ಆಮಿಸಹೇತು ಓವದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಅಜ್ಝಾಸಯಾಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಅನ್ತರಸದ್ದೋ ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೨೦) ವಿಯ।
ಆಮಿಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಚೀವರದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಞ್ಚಮಸಿಕ್ಖಾಪದಂ
ಚೀವರದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಚೀವರಸಿಬ್ಬನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸೂಚಿಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ನೀಹರಣೇತಿ ಆರಾಪಥೇ ಆರಾಪಥೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಸಿಬ್ಬಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ವಿಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ, ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ। ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸಕಿಂ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಕಲಸೂಚಿಂ ಅನೀಹರನ್ತೋ ದೀಘಸುತ್ತಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಂ ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಸಕಿಂ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ। ‘‘ಸಿಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಸಕಿಂ ‘‘ಚೀವರಂ ಸಿಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ನಿಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸೂಚಿಕಮ್ಮಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ। ತಸ್ಸ ಆರಾಪಥೇ ಆರಾಪಥೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಣತ್ತಸ್ಸ ಸೂಚಿಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ನೀಹರಣೇ ಏಕಮೇಕಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ।
ಉದಾಯಿತ್ಥೇರನ್ತಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಸಿಬ್ಬನಂ ವಾ ಸಿಬ್ಬಾಪನಂ ವಾತಿ ‘‘ಸೂಚಿಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಸಿಬ್ಬನಂ ವಾ ಸಿಬ್ಬಾಪನಂ ವಾ।
ಚೀವರಸಿಬ್ಬನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಏಹಿ, ಅಸುಕಗಾಮಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸ್ವೇ ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ವಾ ವತ್ವಾ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಂವಿದಹನಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮನಕಾಲೇ ಸಙ್ಕೇತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಯಂ ಸಂವಿದಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಉಪಸ್ಸಯದ್ವಾರೇ, ರಥಿಕಾಯ, ಅಞ್ಞೇಸು ವಾ ಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಹತ್ಥಿಸಾಲಾದೀಸು ಠತ್ವಾ ಸಂವಿದಹನ್ತಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಆಸನ್ನಸ್ಸಾಪೀತಿ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಸ್ಸಾಪಿ, ರತನಮತ್ತನ್ತರಸ್ಸಾಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸಾತಿ ಯತೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ। ತಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ಅನ್ತರಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ। ಸಚೇ ದೂರಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗಾಮೂಪಚಾರಗಣನಾಯ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಪತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತಿ ಗಾಮೂಪಚಾರೋಕ್ಕಮನಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪನ ಗಾಮಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮನೇ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಗಾಮೇ ಅಸತೀತಿ ಅದ್ಧಯೋಜನಬ್ಭನ್ತರೇ ಗಾಮೇ ಅಸತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಗಾಮೇ ಸತಿ ಗಾಮನ್ತರಗಣನಾಯೇವ ಅದ್ಧಯೋಜನಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಅದ್ಧಯೋಜನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಏಕಮೇಕಂ ಅದ್ಧಯೋಜನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇದಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಠಮಪಾದೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ದುತಿಯಪಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಯೇ ಅತಿಕ್ಕಮನೇ ಆಪತ್ತಿ, ಓಕ್ಕಮನೇ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ವಿಸಙ್ಕೇತೇನಾತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೫) ಏತ್ಥ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ‘‘ಅಜ್ಜ ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸ್ವೇ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಾಲವಿಸಙ್ಕೇತೇಯೇವ ಅನಾಪತ್ತಿ। ದ್ವಾರವಿಸಙ್ಕೇತೇ, ಪನ ಮಗ್ಗವಿಸಙ್ಕೇತೇ, ವಾ ಸತಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಯೇವ। ಆಪದಾಸೂತಿ ರಟ್ಠಭೇದೇ ಚಕ್ಕಸಮಾರುಳ್ಹಾ ಜಾನಪದಾ ಪರಿಯಾಯನ್ತಿ, ಏವರೂಪಾಸು ಆಪದಾಸು ಅನಾಪತ್ತಿ। ಚಕ್ಕಸಮಾರುಳ್ಹಾತಿ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಂ ವಾ ಸಕಟಚಕ್ಕಂ ವಾ ಮಾತುಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನಾತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೪೧೩ ಆದಯೋ) ಸಪ್ಪಾಣಕವಗ್ಗೇ ಸತ್ತಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ।
ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ನಾವಾಭಿರುಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಕೀಳಾಪುರೇಕ್ಖಾರೋತಿ ಲೋಕಸ್ಸಾದಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ಕೀಳಾಪುರೇಕ್ಖಾರೋ। ತಥೇವಾತಿ ಕೀಳಾವಸೇನೇವ। ಅಗಾಮಕತೀರಪಸ್ಸೇನಾತಿ ಅದ್ಧಯೋಜನಬ್ಭನ್ತರೇ ಗಾಮಾನಂ ಅಭಾವತೋ ಅಗಾಮಕತೀರಪಸ್ಸೇನ। ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉದ್ಧಂಗಾಮಿನಿಂ ವಾ ಅಧೋಗಾಮಿನಿಂ ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೮೬) ವಚನತೋ ಪನ ವಾಪಿಸಮುದ್ದಾದೀಸು ಕೀಳಾಪುರೇಕ್ಖಾರತಾಯಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮುದ್ದೇ ಪನ ಯಥಾಸುಖಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ವಿಸಙ್ಕೇತೇನಾತಿ ಇಧಾಪಿ ಕಾಲವಿಸಙ್ಕೇತೇನೇವ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತಿತ್ಥವಿಸಙ್ಕೇತೇನ, ಪನ ನಾವಾವಿಸಙ್ಕೇತೇನ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯೇವ।
ಸೇಸನ್ತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀಹಿ ಅವಸೇಸಂ, ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕೀಳಾಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ‘ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೧೮೮) ವಚನತೋ ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಲೋಕವಜ್ಜಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಸಂ ನಾಮ ಠಪೇತ್ವಾ ‘ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜಂ ತಿಚಿತ್ತ’ನ್ತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಅವಸೇಸ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಕೀಳಾಪುರೇಕ್ಖಾರತಾಯ ಹಿ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾಪಿ ಗಾಮನ್ತರೋಕ್ಕಮನೇ, ಅದ್ಧಯೋಜನಾತಿಕ್ಕಮೇ ವಾ ಸಂವೇಗಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೇಯ್ಯ, ನಿದ್ದಂ ವಾ ಓಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕುತೋ ಚಸ್ಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿತಾ, ಯೇನಿದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ, ಲೋಕವಜ್ಜಞ್ಚ ಸಿಯಾತಿ।
ನಾವಾಭಿರುಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಪರಿಪಾಚಿತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪರಿಪಾಚಿತನ್ತಿ ‘‘ನೇವ ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ಪರಿಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಗುಣಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಯ್ಯೋ ಭಾಣಕೋ, ಅಯ್ಯೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೧೯೫) ಗುಣಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ। ಕಮ್ಮಸಾಧನೋಯಂ ಸಮಾರಮ್ಭಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾರದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಪಟಿಯಾದಿತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪಾದಿತಸ್ಸ। ಯಸ್ಮಾ ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಅಸಮಾರದ್ಧೋಪಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾರದ್ಧೋವ ಹೋತಿ ಯಥಾಸುಖಂ ಹರಾಪೇತಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಞಾತಕಪ್ಪವಾರಿತಾನಂ ವಾ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಪರಿಪಾಚಿತಾಪರಿಪಾಚಿತೇಸು। ಅವಸೇಸೇತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಪರಿಪಾಚಿತೇಪಿ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಫಲಾಫಲಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಪರಿಕಥಾವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಅವಸೇಸೇಪಿ ದುಕ್ಕಟತೋ ನ ಮುಚ್ಚತಿ।
ಪರಿಪಾಚಿತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಉಪರೀತಿ ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೇ। ಉಪನನ್ದಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ (ಪಾಚಿ॰ ೨೮೪ ಆದಯೋ)। ತಞ್ಹಿ ಉಪನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಆರಬ್ಭ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಚತುತ್ಥಭಾವತೋ ‘‘ಉಪನನ್ದಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ವಿಸುಂ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಏವ ರಹೋನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಹೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಚತುತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದವತ್ಥುತೋ ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದೇಪಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ವಿಸುಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ।
ರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಓವಾದವಗ್ಗೋ ತತಿಯೋ।
೪. ಭೋಜನವಗ್ಗೋ
೧. ಆವಸಥಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಅಗಿಲಾನೋ’’ತಿ ‘‘ಅದ್ಧಯೋಜನಮ್ಪಿ ಗನ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೇನಾ’’ತಿ। ಆವಸಥಪಿಣ್ಡೋತಿ ‘‘ಇಮೇಸಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಇಮೇಸಂ ವಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಾಸಣ್ಡಾನಂ ವಾ। ಏತ್ತಕಾನಂ ವಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಸಣ್ಡೇ ಏತ್ತಕಾನಂ ಪಾಸಣ್ಡಾನಂ ವಾ। ಪಾಸಣ್ಡನ್ತಿ ಛನ್ನವುತಿವಿಧಂ ಸಮಣಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಿಂ। ತೇ ಹಿ ತಣ್ಹಾಪಾಸಞ್ಚೇವ ದಿಟ್ಠಿಪಾಸಞ್ಚ ಡೇನ್ತಿ ಓಡ್ಡೇನ್ತೀತಿ ಪಾಸಣ್ಡಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅನೋದಿಸ್ಸಾತಿ ಅನುದ್ದಿಸಿತ್ವಾ, ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾಲಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ಸಾಲಾರುಕ್ಖಮೂಲಅಬ್ಭೋಕಾಸಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಾನೇಸು। ಏಕದಿವಸಮೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಏಕದಿವಸಂ ಸಕಿಂಯೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ದುತಿಯದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಭುತ್ತದಿವಸಸ್ಸ ದುತಿಯದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಅಜ್ಝೋಹಾರೇ ಅಜ್ಝೋಹಾರೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಲೋಪೇ ಆಲೋಪೇ ಕಬಳೇ ಕಬಳೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ನಾನಾಕುಲೇಹಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೬) ಪನ ನಾನಾಟ್ಠಾನೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕದಿವಸಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಟಿಪಾಟಿಂ ಪನ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಏಕಪೂಗನಾನಾಪೂಗಏಕಗಾಮನಾನಾಗಾಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯೋಪಿ ಏಕಕುಲಸ್ಸ ವಾ ನಾನಾಕುಲಾನಂ ವಾ ಏಕತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ತಣ್ಡುಲಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಛಿಜ್ಜತಿ, ಸೋಪಿ ನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋಮ ದಾತು’’ನ್ತಿ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ಕಲ್ಯಾಣಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ದಾತುಂ ಆರಭನ್ತಿ, ಏತಂ ಪುನ ಏಕದಿವಸಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅಗಿಲಾನೇ ಅಗಿಲಾನಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಗಿಲಾನಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಗಿಲಾನಸಞ್ಞಿನೋತಿ ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಗಿಲಾನೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಿನೋ ಅನುವಸಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಸಕಿಂ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಏಕದಿವಸಂ ಭುಞ್ಜತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅದ್ಧಯೋಜನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ‘‘ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೨೦೮) ಇದಮ್ಪೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಕೇನಚಿ ಉಪದ್ದವೇನಾತಿ ನದಿಪೂರಚೋರಭಯಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಉಪದ್ದವೇನ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಯಾಗುಖಜ್ಜಕಫಲಾಫಲಾದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಞ್ಞಂ। ಅನುವಸಿತ್ವಾತಿ ಪುನ ವಸಿತ್ವಾ।
ಆವಸಥಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಗಣಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಗಣಭೋಜನೇತಿ ‘‘ಗಣಸ್ಸ ಭೋಜನೇ’’ತಿ। ನನು ಚೇತ್ಥ ‘‘ಗಣಸ್ಸ ಭೋಜನೇ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಗಣೋ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೀಹಿ, ಕತ್ಥಚಿ ತೀಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಇಧ ಕತಿಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತಂ ಪನೇತಂ ಗಣಭೋಜನಂ ದ್ವೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಸವತಿ ನಿಮನ್ತನತೋ ವಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ನಿಮನ್ತನತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ನಿಮನ್ತನತೋ ವಾತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯನಿಮನ್ತನತೋ ವಾ। ಓದನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನನ್ತಿ ಓದನಸತ್ತುಕುಮ್ಮಾಸಮಚ್ಛಮಂಸಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ।
‘‘ಓದನೇನ ನಿಮನ್ತೇಮಿ, ಓದನಂ ಮೇ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವೇವಚನೇನ ವಾ ಭಾಸನ್ತರೇನ ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಮನ್ತೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಚತ್ತಾರೋತಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ವಾ ನಾನಾಟ್ಠಾನೇಸು ವಾ ಠಿತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಭಿಕ್ಖೂ। ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಚೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ತತೋ ವಾ ಅಧಿಕೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ವೇವಚನೇನ ವಾತಿ ಭತ್ತಅನ್ನಾದಿಪರಿಯಾಯಸದ್ದೇನ ವಾ। ಭಾಸನ್ತರೇನ ವಾತಿ ಅನ್ಧದಮಿಳಾದಿಭಾಸನ್ತರೇನ ವಾ। ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ಓದನೇನ ನಿಮನ್ತೇಮೀತಿ ತುಮ್ಹೇ ಭನ್ತೇ ಓದನೇನ ನಿಮನ್ತೇಮಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಆಕಙ್ಖಥ ಓಲೋಕೇಥ ಅಧಿವಾಸೇಥ ಪಟಿಮಾನೇಥ, ಸತ್ತುನಾ ನಿಮನ್ತೇಮಿ, ಸತ್ತುಂ ಮೇ ಗಣ್ಹಥ ಆಕಙ್ಖಥ ಓಲೋಕೇಥ ಅಧಿವಾಸೇಥ ಪಟಿಮಾನೇಥಾ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೧೭-೨೧೮) ಗಹಣಂ। ಏಕತೋ ವಾತಿ ಏಕತ್ಥ ಠಿತೇ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಓದನೇನ ನಿಮನ್ತೇಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಏವಂ ಏಕತೋ ನಿಮನ್ತಿತಾ। ನಾನಾತೋ ವಾ ನಿಮನ್ತಿತಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪರಿವೇಣಾನಿ ವಾ ವಿಹಾರೇ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ನಾನಾತೋ ವಾ ನಿಮನ್ತಿತಾ। ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತೇಸುಯೇವ ವಾ ಏಕೋ ಪುತ್ತೇನ, ಏಕೋ ಪಿತರಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ನಿಮನ್ತಿತಾ ನಾನಾತೋಯೇವ ನಿಮನ್ತಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಏಕತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಿತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೂಪಚಾರೇ ಠಿತಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನಾನಾತೋ ಭುತ್ತೇಪಿ ಗಣಭೋಜನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಗಣಭೋಜನಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಭೋಜನೇನ ನಿಮನ್ತಿತಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಏತಂ ಗಣಭೋಜನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೧೮) ವುತ್ತಂ? ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣನಿಯಮನತ್ಥಮೇವ ಏಕತೋ ವಾ ನಾನಾತೋ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕತೋ ಠಿತಾ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ವಾ ಉಪಾಸಕಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಭತ್ತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಭತ್ತಂ ದೇಹಿ, ಮಯ್ಹಂ ಭತ್ತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ವಾ ಏಕತೋ ವಾ ನಾನಾತೋ ತಸ್ಸ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪೀತಿ ಯಞ್ಚ ನಿಮನ್ತನತೋ ಲದ್ಧಂ ಗಣಭೋಜನಂ, ಯಞ್ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿತೋ ಲದ್ಧಂ, ತಸ್ಸ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಗಣಭೋಜನಸ್ಸ। ಏವಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇತಿ ಏಕತೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ।
ಪಾದಾನಮ್ಪಿ ಫಲಿತತ್ತಾತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೧೭-೨೧೮) ಅನ್ತಮಸೋ ಪಾದಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾ ಮಹಾಚಮ್ಮಸ್ಸ ಪರತೋ ಮಂಸಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಫಲಿತತ್ತಾ। ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುನ್ತಿ ವಾಲಿಕಾಯ ವಾ ಸಕ್ಖರಾಯ ವಾ ಫುಟ್ಠಮತ್ತೇ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಚೀವರೇ ಕರಿಯಮಾನೇತಿ ಸಾಟಕಞ್ಚ ಸುತ್ತಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ಚೀವರೇ ಕರಿಯಮಾನೇ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚೀವರೇ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚೀವರವಿಚಾರಣಛಿನ್ದನಮೋಘಸುತ್ತಾರೋಪನಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚೀವರೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ, ಅನ್ತಮಸೋ ಸೂಚಿವೇಧನಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅದ್ಧಯೋಜನಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ಅವಕಂಸತೋ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಪನ ದೂರಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅದ್ಧಯೋಜನಬ್ಭನ್ತರೇ ಗಾವುತೇಪಿ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಲಭತಿ, ಗತೋ ಪನ ಏಕದಿವಸಂ। ಯದಾ ನಾವಂ ಅಭಿರುಹಿತುಕಾಮೋ ವಾ ಹೋತಿ ಆರುಳ್ಹೋ ವಾ ಓರುಳ್ಹೋ ವಾ, ಅಯಂ ನಾವಾಭಿರುಹನಸಮಯೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾವಾಭಿರುಹನಸಮಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅಭಿರುಳ್ಹೇನ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ಯಾವ ನ ಓರೋಹತಿ, ತಾವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಚತ್ತಾರೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅನ್ತಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಯತ್ಥ ಪನ ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಂ, ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಯೋ ಕೋಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸು ವಾ ತಿತ್ಥಿಯೇಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ।
ಯೇ ಚ ದ್ವೇ ತಯೋ ಏಕತೋ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಯೇಪಿ ಅಕಪ್ಪಿಯನಿಮನ್ತನಂ ಸಾದಿಯಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಏಕತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಪಣೀತಭೋಜನಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತೀಹಿ ಪನ ಆಪತ್ತಿಯೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾದೀಸೂತಿ ನಿಚ್ಚಭತ್ತೇ ಸಲಾಕಭತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಕೇ ಉಪೋಸಥಿಕೇ ಪಾಟಿಪದಿಕೇ। ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಭತ್ತನ್ತಿ ಧುವಭತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಗಣಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಗಣಭೋಜನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಓದನೇನ ನಿಮನ್ತೇಮಿ, ಓದನಂ ಮೇ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೧೭-೨೧೮) ನಯೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವೇವಚನೇನ ವಾ ಭಾಸನ್ತರೇನ ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಮನ್ತೇತೀತಿ ವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ನಿಮನ್ತಿತಸ್ಸಾತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯನಿಮನ್ತನೇನ ನಿಮನ್ತಿತಸ್ಸ। ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮುಖಾಸಮ್ಮುಖವಸೇನ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ, ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಭತ್ತವಿಕಪ್ಪನಾ ನಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾಪರಮ್ಮುಖಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಚಸು ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಸೂ’’ತಿಆದಿ।
ಅಞ್ಞತ್ರ ನಿಮನ್ತನಭೋಜನವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಠಮಂ ನಿಮನ್ತಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ನಿಮನ್ತನೇ ಭುಞ್ಜನವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ಯದಿ ತಿವಿಧಾ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪರಿವಾರೇ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವಾರೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಕಪ್ಪನಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ವಿಕಪ್ಪನಾನುಜಾನನಮ್ಪಿ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಾನನ್ತಿ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ। ಏಕಸಂಸಟ್ಠಾನೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಮಿಸ್ಸಿತಾನಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೯) – ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಕುಲಾನಿ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ಭತ್ತಂ ಆಕಿರನ್ತಿ, ಸೂಪಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಆಕಿರನ್ತಿ, ಏಕಮಿಸ್ಸಕಂ ಹೋತಿ, ಏತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಮೂಲನಿಮನ್ತನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉಪರಿ, ತಂ ಉಪರಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ। ಹತ್ಥಂ ಪನ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಪಠಮನಿಮನ್ತನತೋ ಏಕಮ್ಪಿ ಕಬಳಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಭುತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ದ್ವೇ ತೀಣಿ ನಿಮನ್ತನಾನಿ ಏಕತೋ ವಾ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ನಿಮನ್ತನಾನಿ ಏಕತೋ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಕಲೇನ ಗಾಮೇನ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಕಲೇನ ಗಾಮೇನ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಮನ್ತಿತಸ್ಸೇವ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಭುಞ್ಜತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಪೂಗೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಿಮನ್ತಿಯಮಾನೋ ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತೀತಿ ‘‘ಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ನಿಮನ್ತಿಯಮಾನೋ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭೋಜನಂ ಕಿರಿಯಂ, ಅವಿಕಪ್ಪನಂ ಅಕಿರಿಯಂ।
ಪರಮ್ಪರಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಕಾಣಮಾತಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಹೇಣಕತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರತ್ಥಾಯ। ಪಾಥೇಯ್ಯತ್ಥಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ। ಸತ್ತೂತಿ ಬದ್ಧಸತ್ತು, ಅಬದ್ಧಸತ್ತು ಚ। ದ್ವತ್ತಿಪತ್ತಪೂರೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಲೇಖಾಯ ಸಮಂ ಪೂರೇ ದ್ವತ್ತಿಪತ್ತಪೂರೇ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಸ ಚತ್ಥಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತತ್ಥ ಕತ್ತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೇಸನ್ತಿ ತತೋ ಏಕಪತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಪತ್ತಂ। ಸಚೇ ತಯೋ ಪತ್ತಪೂರಾ ಗಹಿತಾ ದ್ವೇ, ಸಚೇ ದ್ವೇ ಗಹಿತಾ, ಏಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಗಮನೇ ವಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೇತಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಉಪದ್ದವಂ ದಿಸ್ವಾ, ಅನತ್ಥಿಕತಾಯ ವಾ ‘‘ಮಯಂ ಇದಾನಿ ನ ಪೇಸಿಸ್ಸಾಮ ನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಮನೇ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ದೇನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕಾಣಮಾತಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಪಠಮಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಭುತ್ತವಾತಿ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ। ಸಾಸಪಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝೋಹರಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಿತ್ತಮ್ಪಿ ಭೋಜನಂ ಸಙ್ಖಾದಿತ್ವಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖಾದಿತ್ವಾ ವಾ ಗಿಲಿತಂ। ಪವಾರಿತೋತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತೋ। ಯೋ ಹಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಪರಿವೇಸಕೇನ ಉಪನೀತಂ ಭೋಜನಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸೋ ತೇನ ಪವಾರಿತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪನ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಪ್ಪವಾರಣೋ ಕತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋಪಿ ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಯಸ್ಮಾ ನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಸೇನ। ತೇನಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಅಸನಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೩೯) ವುತ್ತಂ।
ಭೋಜನಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಪತ್ತಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪವಾರಣಪ್ಪಹೋನಕಂ ಚೇ ಭೋಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಾಲೀತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೮-೨೩೯) ಅನ್ತಮಸೋ ನೀವಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಲಿಜಾತಿ। ವೀಹೀತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ವೀಹಿಜಾತಿ। ಯವಗೋಧುಮೇಸು ಭೇದೋ ನತ್ಥಿ। ಕಙ್ಗೂತಿ ಸೇತರತ್ತಕಾಳಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕಙ್ಗುಜಾತಿ। ವರಕೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ವರಕಚೋರಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸೇತವಣ್ಣಾ ವರಕಜಾತಿ। ಕುದ್ರೂಸಕೋತಿ ಕಾಳಕೋದ್ರವೋ ಚೇವ ಸಾಮಾಕಾದಿಭೇದಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಿಣಧಞ್ಞಜಾತಿ।
ನೀವಾರವರಕಚೋರಕಾ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಧಞ್ಞಾನುಲೋಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಾಗುನ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲಯಾಗುಖೀರಯಾಗುಆದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಯಾಗುಂ। ಇಮಿನಾವ ಪಾಯಾಸಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಪಾಯಾಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಪಚಾಮಾತಿ ವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಪವಾರಣಂ ಜನೇತೀತಿ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನಾಪತ್ತಿನಿಬನ್ಧನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ಸಾಧೇತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಓಧಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಾಗುಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪವಾರಣಂ ನ ಜನೇತಿ। ಪುನ ಪವಾರಣಂ ಜನೇತಿ ಘನಭಾವಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭೋಜನಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಉದಕಕಞ್ಜಿಕಖೀರಾದೀನಿ ಆಕಿರಿತ್ವಾತಿ ಉದಕಞ್ಚೇವ ಕಞ್ಜಿಕಞ್ಚ ಖೀರಾದೀನಿ ಚ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಮದ್ದಿತ್ವಾ ಭತ್ತಮಿಸ್ಸಕೇ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾಗುಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಚೇ ಪನ ಭತ್ತೇ ಉದಕಕಞ್ಜಿಕಖೀರಾದೀನಿ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಯಾಗುಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ದೇನ್ತಿ, ಪವಾರಣಾ ಯಾಗುಯಾಪೀತಿ ಏವಂ ಯಾಗುಸಙ್ಗಹಂ ಗತಾಯ ವಾ ಅಞ್ಞಾಯ ವಾ ಯಾಗುಯಾಪಿ। ಸುದ್ಧರಸಕೋ, ಪನ ರಸಕಯಾಗು ವಾ ನ ಜನೇತಿ।
ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭೋಜನಾನಂ ಅಞ್ಞತರವಸೇನ ವಿಪ್ಪಕತಭೋಜನಭಾವಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಖಾದಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ…ಪೇ॰… ನ ಪವಾರೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೮-೨೩೯), ಅಕಪ್ಪಿಯಭೋಜನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಪಟಿಕುಟ್ಠಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಪವಾರಣಾಯ ಅವತ್ಥುತಾಯ ನ ಪವಾರಣಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಖಾದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಂ ಏವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಪವಾರಣಾ ಹೋತಿ। ಇದಂ ಪನ ಜಾನನ್ತೋ ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪವಾರೇತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ ಖಾದನ್ತೋ ಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಂ ವಾ ಭೋಜನಂ ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪವಾರೇತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ವತ್ಥುತಾಯ। ಯಞ್ಹಿ ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಪವಾರಣಾಯ ವತ್ಥು। ಯಂ ಪನ ಖಾದತಿ, ತಂ
ಭೋಜನೇ ಸತೀತಿ ಪಞ್ಚಸು ಭೋಜನೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಭೋಜನೇ ಸತಿ। ಅಞ್ಞಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಭೋಜನನ್ತಿ ಪತ್ತಾದಿಗತತೋ ಅಞ್ಞಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಚಸು ಭೋಜನೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಭೋಜನಂ। ‘‘ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವಿವರಣಂ ‘‘ಯಂ ಪತ್ತಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ। ನ ಕೇವಲಂ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋಪಿ ನ ಪವಾರೇತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚೇ ಅನ್ತರೇ ಅಞ್ಞಂ ಭೋಜನಂ ಅಭಿಹಟಂ, ತಂ ಸೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋಪಿ ನ ಪವಾರೇತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ವಿಪ್ಪಕತಭೋಜನಭಾವಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ।
‘‘ಉಪನಾಮೇತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೮-೨೩೯) ಇಮಿನಾ ಕಾಯಾಭಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಹತ್ಥೇ ವಾ ಆಧಾರಕೇ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ಊರೂಸು ವಾ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ। ದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಹರಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ಓದನಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ವದತಿ, ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪನ ಗತೋ ತುಣ್ಹೀ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ದೂರಭಾವತೋ, ದೂತಸ್ಸ ಚ ಅನಭಿಹರಣತೋ। ಸಚೇ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಇಮಂ ಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವದತಿ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಪವಾರಣಾ ಹೋತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಪೀತಿ ‘‘ಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ।
ಭತ್ತಪಚ್ಛಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವಿಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ಭತ್ತಪಚ್ಛಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ಕಟಚ್ಛುಂ ಅಞ್ಞೋ ‘‘ಅಹಂ ಧಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಹಿತಮತ್ತಕಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಅಞ್ಞೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಪಚ್ಛಿಂ ಧಾರೇಸ್ಸಾಮಿ, ತ್ವಂ ಓದನಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗಹಿತಮತ್ತಕಮೇವ ಕರೋತಿ। ಅಭಿಹಟಾವ ಹೋತೀತಿ ಪರಿವೇಸಕೇನೇವ ಅಭಿಹಟಾವ ಹೋತಿ। ಇದಾನಿ ಅಸತಿ ತಸ್ಸ ದಾತುಕಾಮಾಭಿಹಾರೇ ಗಹಣಸಮಯೇಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉದ್ಧಟೇತಿ ಉದ್ಧಟೇ ಭತ್ತೇ। ಕಟಚ್ಛುಅಭಿಹಾರೋಯೇವ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅಭಿಹಾರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನನ್ತರಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನೇತಿ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಭತ್ತೇ ದಿಯ್ಯಮಾನೇ। ಕಾಯವಿಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿಂ ವಾ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಮಚ್ಛಿಕಬೀಜನಿಂ ವಾ ಚೀವರಕಣ್ಣಂ ವಾ ‘‘ಅಲಂ ಮಾ ದೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಚೀವಿಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಅಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ನ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಾ ಆಕಿರಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಪಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವಚೀವಿಕಾರೇನ।
ಅಭಿಹಟೇ ಪನ ಭತ್ತೇ ಪವಾರಣಾಯ ಭೀತೋ ಹತ್ಥೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪತ್ತೇ ಓದನಂ ಆಕಿರನ್ತಂ ‘‘ಆಕಿರ ಆಕಿರ, ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪೂರೇಹೀ’’ತಿ ವದತೋ ಪವಾರಣಾ ನ ಹೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಭತ್ತಂ ಅಭಿಹರನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಆವುಸೋ, ಇತೋಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಸಿ, ದಮ್ಮಿ ತೇ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ವದತೋಪಿ।
‘‘ರಸಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಅಪ್ಪವಾರಣಾಜನಕಸ್ಸ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಪವಾರಣಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಂಸರಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ನ ಕೇವಲಂ ಮಂಸಸ್ಸ ರಸಂ ‘‘ಮಂಸರಸ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ಮಂಸಞ್ಚ ರಸಞ್ಚ ಮಂಸರಸನ್ತಿ ಏವಂ ಪವಾರಣಾಜನಕನಾಮವಸೇನಾಪಿ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಪವಾರಣಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಂಸರಸನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ಪವಾರಣಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಪರತೋ ಮಚ್ಛಮಂಸಂ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪವಾರೇತಿ, ತಂ ಅವಿಕೋಪೇನ್ತೇನೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೮-೨೩೯) ಪವಾರೇತಿ, ತೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇನೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಕದ್ದಮಂ ವಾ ಉದಕಂ ವಾ ಪತ್ವಾ ಠಿತೇನ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕಾರೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಅನ್ತರಾ ನದೀ ಪೂರಾ ಹೋತಿ, ನದಿತೀರೇ ಗುಮ್ಬಂ ಅನುಪರಿಯಾಯನ್ತೇನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ನಾವಾ ವಾ ಸೇತು ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾಪಿ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇನೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಗಮನಂ ನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರಇರಿಯಾಪಥೇಸುಪಿ। ತಂ ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕೋಪೇನ್ತೇನ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕಾರೇತಬ್ಬಂ। ಯೋ ಉಕ್ಕುಟಿಕೋವ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪವಾರೇತಿ, ತೇನ ಉಕ್ಕುಟಿಕೇನೇವ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಲಾಲಪೀಠಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವಾ ನಿಸೀದನಂ ದಾತಬ್ಬಂ। ಪೀಠಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪವಾರಿತೇನ ಪನ ಆಸನಂ ಅಚಾಲೇತ್ವಾವ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೇನ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಲಬ್ಭತಿ। ಮಞ್ಚೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪವಾರಿತೇನ ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಸಂಸರಿತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಸಹ
ಅಲಮೇತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತಂ, ಇದಮ್ಪಿ ತೇ ಅಧಿಕಂ, ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ನ ಲಚ್ಛಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯೋ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಯೋ ‘‘ಅಲಮೇತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನಾತಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಕತಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕತಂ, ಉಚ್ಚಾರಿತಕತಂ, ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಕತಂ, ಭುತ್ತಾವಿನಾ ಕತಂ, ಭುತ್ತಾವಿನಾ ಪವಾರಿತೇನ ಆಸನಾ ಅವುಟ್ಠಿತೇನ ಕತಂ ‘ಅಲಮೇತಂ ಸಬ್ಬ’ನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೩೯) ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ವಿನಯಕಮ್ಮಾಕಾರೇಹಿ ಯಂ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕತಂ, ಯಞ್ಚ ಗಿಲಾನಾತಿರಿತ್ತಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅತಿರಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಲಮೇತಂ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಕಿರ ಆಚಿಣ್ಣೋ। ವಿನಯಧರಾ ಪನ ‘‘ಸಕಿಂ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಕಸ್ಮಾ ತಂ ಸೋ ಪುನ ಕಾತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯಞ್ಹಿ ಅಕತನ್ತಿ ಯೇನ ಪಠಮಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕತಂ, ತೇನ ಯಂ ಅಕತಂ, ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಪಠಮಭಾಜನೇ ಪನ ಕಾತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಯೇನ ಚ ಅಕತನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಯೇನ ಪಠಮಂ ನ ಕತಂ, ತೇನ ಚ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಭಾಜನೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಭಾಜನೇ ಪಠಮಂ ಕತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪತ್ತೇ ವಾ ಕುಣ್ಡೇ ವಾ ಪಚ್ಛಿಯಂ ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪುರತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಓನಾಮಿತಭಾಜನೇ।
ಅಞ್ಞತ್ರ ಭುಞ್ಜನವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭುತ್ತಾವಿನಾ ಪವಾರಿತೇನ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಭುಞ್ಜನವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅನತಿರಿತ್ತೇ ಅನತಿರಿತ್ತಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಅತಿರಿತ್ತಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಅಜ್ಝೋಹರತೋ ಚ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋಹರತೋ ಅಜ್ಝೋಹಾರೇ ಅಜ್ಝೋಹಾರೇ ದುಕ್ಕಟಂ। ಸಚೇ ಪನ ಆಮಿಸಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಆಹಾರತ್ಥಾಯಪಿ ಅನಾಹಾರತ್ಥಾಯಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಹರನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ। ತೇಸಂ ಅನುಞ್ಞಾತಪರಿಭೋಗವಸೇನಾತಿ ಯಾಮಕಾಲಿಕಾದೀನಂ ಅನುಞ್ಞಾತಪರಿಭೋಗವಸೇನ, ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ಪಿಪಾಸಾಯ ಸತಿ ಪಿಪಾಸಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ, ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಯಾವಜೀವಿಕಞ್ಚ ತೇನ ತೇನ ಉಪಸಮೇತಬ್ಬಕೇ ಆಬಾಧೇ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಉಪಸಮನತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝೋಹರಣತೋ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ವಾಚಾಯ ‘‘ಅತಿರಿತ್ತಂ ಕರೋಥ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಕಾರಾಪನೇನ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನೇವಾ’’ತಿ। ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನಂ ಕಿರಿಯಂ। ಅತಿರಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕರಣಂ ಅಕಿರಿಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಪಠಮಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ದುತಿಯಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸುತ್ವಾ ವಾತಿ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ತೇನೇವ ವಾ ಆರೋಚಿತಂ ಸುತ್ವಾ। ‘‘ಭುತ್ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೪೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ಭೋಜನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ದುತಿಯಪವಾರಣಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ವಿಕಾಲಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ವಿಕಾಲೇತಿ ಏತ್ಥ ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೋ, ಅಯಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ನಾಮ। ತದಞ್ಞೋ ವಿಕಾಲೋ ‘‘ವಿಗತೋ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಗತೇ ಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ। ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೋಪಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪೮-೨೪೯) ಕಾಲಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಖಾದಿತುಂ ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಸಹಸಾ ಪಿವಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೇನ ಪನ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಜಾನನತ್ಥಞ್ಚ ಕಾಲತ್ಥಮ್ಭೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಕಾಲಬ್ಭನ್ತರೇವ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ…ಪೇ॰… ಖಾದನೀಯಂ ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಂ ತಾವ ಸಕ್ಖಲಿಮೋದಕಾದಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಮಯಂ, ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭೋಜನೀಯಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚ ಭೋಜನಾನಿ।
ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಪಿಪಾಸಾದಿಕಾರಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ। ರೋಮಟ್ಠಕಸ್ಸಾತಿ ರೋಮಟ್ಠಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಜ್ಝೋಹರಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಿರಿತ್ವಾ ಮುಖೇವ ಠಪಿತೋ ಬಹಿ ಮುಖದ್ವಾರಾ ವಿನಿಗ್ಗತೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಾ ಬಹಿ ನಿಗ್ಗತೋ ‘‘ರೋಮಟ್ಠೋ’’ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ। ಇಧ ಪನ ಅಜ್ಝೋಹರಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಿರಿತ್ವಾ ಮುಖೇವ ಠಪಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ರೋಮಟ್ಠಕಂ ಸೇಸಾನಂ ಆಗತಂ ಉಗ್ಗಾರಂ ಮುಖೇ ಸನ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಗಿಲನ್ತಾನಂ ಆಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಅಸನ್ಧಾರೇನ್ತಮೇವ ಪರಗಲಂ ಗಚ್ಛತಿ, ವಟ್ಟತಿ।
ವಿಕಾಲಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಕಾರೋ ಕರಣಂ ಕಿರಿಯಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮ್ಮಾ ನಿಧಾನಂ ಠಪನಂ ಸನ್ನಿಧಿ। ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕರತ್ತಂ ವೀತಿನಾಮಿತಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ವಾ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ದುದ್ಧೋತಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಘಂಸನ್ತಸ್ಸ ಲೇಖಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಯಂ ಪತ್ತಂ ಧೋತಂ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಘಂಸನ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಅಙ್ಗುಲಿಲೇಖಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸೋ ಪತ್ತೋ ದುದ್ಧೋತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಲವಣ್ಣಪತ್ತೇ ಪನ ಅಙ್ಗುಲಿಲೇಖಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ। ಸ್ನೇಹೋತಿ ತೇಲಂ। ಸನ್ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಾಗುಯಾ ಉಪರಿ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ। ತಾದಿಸೇ ಪತ್ತೇಪೀತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಯಂ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಭೋಜನಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನ ಸಮ್ಮಾ ಧೋತೇ ಪತ್ತೇಪಿ। ಪುನದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಪತ್ತೇ ಲಗ್ಗಂ ಅವಿಜಹಿತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತೀತಿ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇ ಪನ ಪತ್ತೇ ಪುನದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ಯಂ ಪನಾತಿ ಯಂ ಭೋಜನಂ ಪನ। ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಮೇವ ಹೀತಿ ಅನಪೇಕ್ಖವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಿರಪೇಕ್ಖದಾನೇನ ವಾ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತಮೇವ। ಕಪ್ಪಿಯ ಭೋಜನನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕಸಿತ್ಥಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಭೋಜನಂ। ಅಕಪ್ಪಿಯೇಸೂತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸೇಸು। ಸೇಸೇಸೂತಿ ಮನುಸ್ಸಮಂಸತೋ ಅವಸೇಸೇಸು ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಸುನಖಅಹಿಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘದೀಪಿಅಚ್ಛತರಚ್ಛಮಂಸೇಸು ಚೇವ ಅಪ್ಪಟಿವೇಕ್ಖಿತೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತಮಂಸೇ ಚ। ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಯಾವಜೀವಿಕಂ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೨೫೫) ಸನ್ನಿಹಿತೇಸು ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಯಾವಜೀವಿಕೇಸು ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಅಜ್ಝೋಹರಣೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಾಮಕಾಲಿಕೇಪಿ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಅಜ್ಝೋಹರಣೇಪಿ ವಿಸುಂ ದುಕ್ಕಟೇನಾಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಅಜ್ಝೋಹರತೋ ದುಕ್ಕಟೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಸಬ್ಬವಿಕಪ್ಪೇಸೂತಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಅಪರಮ್ಪಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಡ್ಢತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೫೩) – ಕಪ್ಪಿಯಭೋಜನೇ ದ್ವೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ, ಅವಸೇಸೇಸು ಪನ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸೇಸು ದುಕ್ಕಟೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಾಮಿಸೇನ ಮುಖೇನ
ಅವಸೇಸೇಸೂತಿ ಯಾಮಕಾಲಿಕಾದಿತೋ ಅವಸೇಸೇಸು। ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಡ್ಢತಿಯೇವಾತಿ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವಡ್ಢತಿಯೇವ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ವಿಕಾಲೇ ಅಜ್ಝೋಹರತಿ, ಪಕತಿಭೋಜನೇ ಸನ್ನಿಧಿಪಚ್ಚಯಾ
ಬೇಲಟ್ಠಸೀಸೋ ನಾಮ ಜಟಿಲಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಏಕೋ ಮಹಾಥೇರೋ। ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕೇ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಅಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಸಂಸಟ್ಠಾನೀತಿ ಸಂಸಟ್ಠರಸಾನಿ। ಸಮ್ಭಿನ್ನರಸಂ ಸನ್ಧಾಯೇವ ಹಿ ‘‘ತದಹುಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಲೇ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನರಸನ್ತಿ ಅಮಿಸ್ಸಿತರಸಂ। ಇದಞ್ಚ ಸೀತಲಪಾಯಾಸಾದಿನಾ ಸಹ ಲದ್ಧಂ ಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡಾದಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸುಧೋತಂ ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಲದ್ಧಂ ತಕ್ಕೋಲಜಾತಿಫಲಾದಿಂ, ಯಾಗುಆದೀಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಸಿಙ್ಗೀವೇರಾದಿಕಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
ತೇನಾತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ। ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ತದಹುಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇನ ತದಹುಪಟಿಗ್ಗಹಿತೇನ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ದ್ವೀಹಪಟಿಗ್ಗಹಿತೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವಜೀವಿಕಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಕಪ್ಪತಿ, ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೫) ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮುಖೇ ಏಕರತ್ತಂ ನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಮೇವ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ನಿಧಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮುಖಸನ್ನಿಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಚತಸ್ಸೋ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿಯೋತಿ ಉಸ್ಸಾವನನ್ತಿಕಾ, ಗೋನಿಸಾದಿಕಾ, ಗಹಪತಿ, ಸಮ್ಮುತೀತಿ ಚತಸ್ಸೋ ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಯೋ। ತತ್ಥ ಉಸ್ಸಾವನನ್ತಿಕಾ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೯೫) ನಾಮ ಗೇಹೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಸಮ್ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತೇಹಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಂ ಕರೋಮ, ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿ ಕಪ್ಪಿಯಕುಟೀ’’ತಿ ವಾ ವದನ್ತೇಹಿ ಠಪಿತಪಠಮಿಟ್ಠಕಥಮ್ಭಾದಿಕಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಾ ಕುಟಿ। ಯೋ ಪನ ಆರಾಮೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಾ ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸಕಲೋಪಿ ವಾ ‘‘ಗೋನಿಸಾದೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಗಹಪತೀತಿ ಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸೇಸೇಹಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಂ ದೇಮಾ’’ತಿ ದಿನ್ನಾ, ತೇಸಂ ವಾ ಸನ್ತಕಾ। ಸಮ್ಮುತಿ ನಾಮ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಾವೇತ್ವಾ ಕತಾ। ಕಥಂ ಪನೇತಾಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಾಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತೋ’’ತಿ।
ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಪಣೀತಭೋಜನಾನೀ’’ತಿ ‘‘ಪಣೀತಸಂಸಟ್ಠಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ‘‘ಓದಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ ಮಚ್ಛೋತಿ ‘‘ಮಚ್ಛೋ ನಾಮ ಓದಕೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೬೦) ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೋ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಮಚ್ಛೋ ಏವ। ಯೋ ಕೋಚಿ ಉದಕೇ ಜಾತೋ ಮಚ್ಛೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನಾತಿ –
‘‘ಅಗಿಲಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚತುಮಾಸಪಚ್ಚಯಪವಾರಣಾ ಸಾದಿತಬ್ಬಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪುನಪವಾರಣಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ನಿಚ್ಚಪವಾರಣಾಯ। ತತೋ ಚೇ ಉತ್ತರಿ ಸಾದಿಯೇಯ್ಯ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ –
ಇಮಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ (ಪಾಚಿ॰ ೩೦೬)। ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಙ್ಘವಸೇನ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಟ್ಠಾನೇ ಸಚೇ ತತ್ಥ ರತ್ತೀಹಿ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ ಹೋತಿ ‘‘ಏತ್ತಿಕಾಯೇವ ರತ್ತಿಯೋ, ಏತ್ತಕಾನಿ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ, ತತೋ ರತ್ತಿಪರಿಯನ್ತತೋ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಪರಿಯನ್ತತೋ ವಾ ಉತ್ತರಿ ನಭೇಸಜ್ಜಕರಣೀಯೇನ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಅಞ್ಞಭೇಸಜ್ಜಕರಣೀಯೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಗಿಲಾನೋ ಗಿಲಾನಸಞ್ಞೀಪಿ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ನಭೇಸಜ್ಜಕರಣೀಯೇನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಯೋ ಪನ ನಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಭುಞ್ಜನತ್ಥಾಯ, ಸೋ ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾಯೇವ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ಸುದ್ಧಾನಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ನ ಸೂಪಂ ವಾ ಓದನಂ ವಾ ಅಗಿಲಾನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೬೧೩) ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ, ದುಕ್ಕಟೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ।
‘‘ಸಪ್ಪಿಭತ್ತಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪ್ಪಿಭತ್ತಂ ‘ದೇಹೀ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸೂಪೋದನವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಥ ಯಥಾ ‘‘ಪಣೀತಭೋಜನಾನೀ’’ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಸಪ್ಪಿಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಣೀತಭೋಜನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಪಣೀತಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ
ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಭತ್ತಂ ದತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಂ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಾ’’ತಿ ಪುರಿಮೇನೇವ ನಯೇನ। ಸಚೇ ಪನ ‘‘ಸಪ್ಪಿನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕೇವಲಂ ಸೇಸೇಸು ನವನೀತಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ದೇತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತಮೇವ ಹೋತಿ। ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವಿಸಙ್ಕೇತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಹಿಯೇವ ಆಪತ್ತೀಹಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಪಯೋಗೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾತಿ ಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಸಪ್ಪಿನಾ। ಏಸ ನಯೋ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯತಾ ಹಿ ಮಂಸಾನಂಯೇವ, ನ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ। ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮನುಸ್ಸವಸಾತೇಲಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಖೀರದಧಿಸಪ್ಪಿನವನೀತವಸಾತೇಲೇಸು ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।
ಪರಿಭೋಗೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಚೇ ಅಸತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿಮ್ಹಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅಕಪ್ಪಿಯನವನೀತಾದೀನಿ ದೇತಿ ‘‘ಸಪ್ಪಿಂ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಾ’’ತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾವ ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾ ದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾ ದೇತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತಂ, ಏವಂ ‘‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾ’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಪ್ಪಿಯಸಪ್ಪಿನಾ ದೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಕಮೇಕಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಚ ಸಙ್ಖೇಪೇನಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರನಯಂ ಹಿತ್ವಾ ಇಮಿನಾವ ನಾನಾಟ್ಠಾನೇ ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಘರೇ ಸಪ್ಪಿಂ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ನವನೀತನ್ತಿಆದಿನಾ ನಾನಾಟ್ಠಾನೇ ವಾ।
ಪಣೀತಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ದನ್ತಪೋನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಕಾಯೇನಾತಿ ಹತ್ಥಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸರೀರಾವಯವೇನ, ಅನ್ತಮಸೋ ಪಾದಙ್ಗುಲಿಯಾಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಕಾಯೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನಾತಿ ಪತ್ತಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸರೀರಸಮ್ಬದ್ಧೇನ ಉಪಕರಣೇನ। ದಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಟಚ್ಛುಆದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಕರಣೇನ ದಿನ್ನಂ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ದಿನ್ನಂಯೇವ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ವಾ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನಾತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬೫) ಕಾಯತೋ ಚ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧತೋ ತಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕಸ್ಸ। ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಕಾಯಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ದಿಯ್ಯಮಾನೇ ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಾಮಾತಿ।
ಸಂಹಾರಿಮೇನಾತಿ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮೇನ ಪುರಿಸೇನ ಸಂಹಾರಿಮೇನ, ಇಮಿನಾ ಅಸಂಹಾರಿಮೇ ಫಲಕೇ ವಾ ಪಾಸಾಣೇ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ರುಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೇನಾತಿ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಯೋಗ್ಗೇನ, ಇಮಿನಾ ಸುಖುಮೇಸು ತಿನ್ತಿಣಿಕಾದಿಪಣ್ಣೇಸು ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ರುಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅತತ್ಥಜಾತಕರುಕ್ಖಪಣ್ಣೇನಾತಿ ಜಾತಟ್ಠಾನತೋ ಚುತೇನ ಪದುಮಿನಿಪಣ್ಣಾದಿನಾ, ಇಮಿನಾ ಪನ ಮಹನ್ತೇಪಿ ತತ್ಥಜಾತಕೇ ಪದುಮಿನಿಪಣ್ಣೇ ವಾ ಕಿಂಸುಕಪಣ್ಣಾದಿಮ್ಹಿ ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಪಟಿಬದ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ನಾಮ ಇಧ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಆಧಾರಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ವಚನಮತ್ತಮೇವ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಅಕಲ್ಲಕೋತಿ ಗಿಲಾನೋ। ಮುಖೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಮುಖೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಭಿಹಟಭಾಜನತೋ ಪತಿತರಜಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಅಭಿಹಟತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಹೋ।
ತಸ್ಮಿಂ ಠತ್ವಾತಿ ತಾದಿಸೇ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಠತ್ವಾ। ಯನ್ತಿ ಯಂ ಭಾರಂ। ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪುರಿಸೋತಿ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೋ। ವಿನಯೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ವಿನಯದುಕ್ಕಟಂ। ತಂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದತ್ವಾತಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ವಾ ಆಸನಸಾಲಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖಂ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದತ್ವಾ, ಇದಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗಸ್ಸ ಅನುರೂಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ ತಂಸನ್ತಕಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾಪಿ ತಸ್ಸ ದಾನಾದಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
ಅಸ್ಸುಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸು ನಾಮ ಅಕ್ಖಿಜಲಂ। ಖೇಳೋ ನಾಮ ಲಾಲಾ। ಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾತಿ ಅನ್ತೋಸೀಸತೋ ಪೂತಿಸೇಮ್ಹಭಾವಂ ಆಪನ್ನಂ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಗಲಿತ್ವಾ ತಾಲುಮತ್ಥಕವಿವರೇನ ಓತರಿತ್ವಾ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಮುತ್ತಕರೀಸಸೇಮ್ಹದನ್ತಮಲಅಕ್ಖಿಗೂಥಕಣ್ಣಗೂಥಕಾನಂ, ಸರೀರೇ ಉಟ್ಠಿತಲೋಣಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ। ಠಾನತೋತಿ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಾದಿತೋ। ಅನ್ತರಾ ಚೇ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಗ್ಗಹಿತಕಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ, ದುಟ್ಠು ಗಹಿತಕಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಫಲಿನಿನ್ತಿ ಫಲವನ್ತಂ। ತತ್ಥಜಾತಕಫಲಿನಿಸಾಖಾಯ ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಜಾತಾಯ ಫಲಿನಿಸಾಖಾಯ ವಾ। ದುರುಪಚಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ‘‘ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಾರಿತಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ದುಟ್ಠು ಆಚಿಣ್ಣಂ ಚರಿತನ್ತಿ ದುರುಪಚಿಣ್ಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರುಪಚಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಆಹರೀಯತೀತಿ ಆಹಾರೋ, ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ, ಇಧ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಕಾಲಿಕಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ। ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಯಾವ ಯಾಮಾವಸಾನಾ ಪಿಪಾಸಾಯ ಸತಿ ಪಿಪಾಸಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ಪಾತಬ್ಬತೋ ಯಾಮೋ ಕಾಲೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ। ಯಾವ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಕಾಲೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ। ಯಾವಜೀವಮ್ಪಿ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಯಾವ ಜೀವಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಯಾವಜೀವಿಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ।
ವನಮೂಲಪತ್ತಪುಪ್ಫಫಲಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಮೂಲಂ ನಾಮ ಮೂಲಕಖಾರಕಚಚ್ಚುತಮ್ಬಕಾದೀನಂ ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸು ಪಕತಿಆಹಾರವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಖಾದನೀಯತ್ಥಞ್ಚೇವ ಭೋಜನೀಯತ್ಥಞ್ಚ ಫರಣಕಂ ಸೂಪೇಯ್ಯಪಣ್ಣಮೂಲಂ। ಪತ್ತಂ ನಾಮ ಮೂಲಕಖಾರಕಚಚ್ಚುತಮ್ಬಕಾದೀನಂ ತಾದಿಸಂಯೇವ ಪತ್ತಂ। ಪುಪ್ಫಂ ನಾಮ ಮೂಲಕಖಾರಕಾದೀನಂ ತಾದಿಸಂಯೇವ ಪುಪ್ಫಂ। ಫಲಂ ನಾಮ ಪನಸಲಬುಜಾದೀನಂ ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸು ಪಕತಿಆಹಾರವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಖಾದನೀಯತ್ಥಞ್ಚೇವ ಭೋಜನೀಯತ್ಥಞ್ಚ ಫರಣಕಂ ಫಲಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಕನ್ದಮೂಲಾದೀನಂ ಗಹಣಂ।
ಅಮ್ಬಪಾನನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೦೦) ಆಮೇಹಿ ವಾ ಪಕ್ಕೇಹಿ ವಾ ಅಮ್ಬೇಹಿ ಕತಪಾನಂ। ತತ್ಥ ಆಮೇಹಿ ಕರೋನ್ತೇನ ಅಮ್ಬತರುಣಾದೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆತಪೇ ಆದಿಚ್ಚಪಾಕೇನ ಪಚಿತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ತದಹುಪಟಿಗ್ಗಹಿತೇಹಿ ಮಧುಸಕ್ಕರಕಪ್ಪೂರಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಕತಂ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಕಪ್ಪತಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಕತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪನ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಪರಿಭೋಗೇನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನಿರಾಮಿಸಪರಿಭೋಗೇನ ಯಾವ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಾ ವಟ್ಟತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪಾನೇಸು।
ತೇಸು ಪನ ಜಮ್ಬುಪಾನನ್ತಿ ಜಮ್ಬುಫಲೇಹಿ ಕತಪಾನಂ। ಚೋಚಪಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಿಕೇಹಿ ಕದಲಿಫಲೇಹಿ ಕತಪಾನಂ। ಮೋಚಪಾನನ್ತಿ ಅನಟ್ಠಿಕೇಹಿ ಕದಲಿಫಲೇಹಿ ಕತಪಾನಂ। ಮಧುಕಪಾನನ್ತಿ ಮಧುಕಾನಂ ಜಾತಿರಸೇನ ಕತಪಾನಂ। ತಂ ಪನ ಉದಕಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ವಟ್ಟತಿ, ಸುದ್ಧಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಮುದ್ದಿಕಾಪಾನನ್ತಿ ಮುದ್ದಿಕಾ ಉದಕೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅಮ್ಬಪಾನಂ ವಿಯ ಕತಪಾನಂ ಸಾಲೂಕಪಾನನ್ತಿ ರತ್ತುಪ್ಪಲನೀಲುಪ್ಪಲಾದೀನಂ ಸಾಲೂಕೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕತಪಾನಂ। ಫಾರುಸಕಪಾನನ್ತಿ ಫಾರುಸಕೇಹಿ ಅಮ್ಬಪಾನಂ ವಿಯ ಕತಪಾನಂ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ವೇತ್ತಪಾನಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಏತಾನಿ ಚ ಪನ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪಾನಾನಿ ಅಗ್ಗಿಪಾಕಾನಿ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀತೋದಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅವಸೇಸೇಸುಪಿ ಅನುಞ್ಞಾತಫಲಪತ್ತಪುಪ್ಫರಸೇಸೂತಿ ಧಞ್ಞಫಲಪಕ್ಕಸಾಕಮಧುಕಪುಪ್ಫರಸತೋ ಅವಸೇಸೇಸು ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಂ ಫಲರಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಧಞ್ಞಫಲರಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೦) ಅನುಞ್ಞಾತಕೇಸು ಫಲಪತ್ತಪುಪ್ಫರಸೇಸುಪಿ।
ಖಾದನೀಯತ್ಥನ್ತಿ ಖಾದನೀಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ। ನೇವ ಫರತೀತಿ ನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ। ಅನಾಹಾರೇಪಿ ಉದಕೇ ಆಹಾರಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಆಹಾರಂ ಆಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ (ಪಾಚಿ॰ ೨೬೫) ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಮಾ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಆಹರೀಯತೀತಿ ಆಹಾರೋ’’ತಿ ಅನಾಹಾರೇಪಿ ಉದಕೇ ಆಹಾರಸಞ್ಞಾಯ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯನ್ತಾನಂ। ದನ್ತಪೋನೇ ಚ ‘‘ಮುಖದ್ವಾರಂ ಆಹಟಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಅನಾಹಟಮ್ಪಿ ದನ್ತಪೋನಂ ‘‘ಮುಖದ್ವಾರಂ ಆಹಟಂ ಇದಂ ದನ್ತಪೋನ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಸಞ್ಞಾಯ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯನ್ತಾನಂ। ಯಥಾಸುಖಂ ಪಾತುನ್ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ಪಾತುಂ। ದನ್ತಪೋನಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಪರಿಭೋಗೇನ, ದನ್ತಧೋವನಾದಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಪನ ರಸಂ ಗಿಲಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾವಿಕಟಾನೀತಿ ಗೂಥಂ, ಮುತ್ತಂ, ಛಾರಿಕಾ, ಮತ್ತಿಕಾ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೮) ಚ ‘‘ಆಸಯಾದಿವಸೇನ ವಿರೂಪಾನಿ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ವಿಕಟಾನೀತಿ ವಾ ಅಪಕತಿಭೋಜನತ್ತಾ ವಿಕಟಾನಿ ‘‘ವಿರೂಪಾನಿ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಕಾರಣೇ ಸತಿ, ಸಪ್ಪದಟ್ಠೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧೂಮಾದಿಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾಭಾವೋತಿ ಧೂಮಪುಪ್ಫಗನ್ಧದನ್ತಖಯಾದಿಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾಭಾವೋ।
ದನ್ತಪೋನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಭೋಜನವಗ್ಗೋ ಚತುತ್ಥೋ।
೫. ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೋ
೧. ಅಚೇಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಚೇಲಕಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಞ್ಚ ಸಾಮಣೇರಞ್ಚ ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ। ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ, ಸಿಕ್ಖಮಾನಂ, ಸಾಮಣೇರಿಞ್ಚ ಅವಸೇಸಾಯ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಮಾಪನ್ನಾಯ। ಏತೇ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತೇಸಂ ಅಚೇಲಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನ’’ನ್ತಿ।
ತೇಸನ್ತಿ ಭಾಜನಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಆಮಿಸಭರಿತಂ ಭಾಜನಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಬಾಹಿರಾಲೇಪನ್ತಿ ತೇಲಾದಿಂ।
ಅಚೇಲಕಾದಯೋ ಯಸ್ಮಾ, ತಿತ್ಥಿಯಾವ ಮತಾ ಇಧ।
ತಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಿಯನಾಮೇನ, ತಿಕಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ ತಯೋ॥
ಅತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ನಗ್ಗಸ್ಸ, ತಥಾ ತಿತ್ಥಿಯಲಿಙ್ಗಿನೋ।
ಗಹಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಕಪ್ಪತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ॥
ಅತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನ, ತಿತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಚ ಲಿಙ್ಗಿನೋ।
ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿನೋ ದಾತುಂ, ಕಪ್ಪತೀತೀಧ ನೋ ಮತಿ॥
ಅಚೇಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಉಯ್ಯೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ನಗರಮ್ಪಿ ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಅಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ವಾ ತಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಸನ್ನಿಹಿತಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಾ ‘‘ಏಹಾವುಸೋ, ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಯಾಗುಆದಿಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸಂ। ಉಯ್ಯೋಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಕೀಳಾನುರೂಪಂ ಇತ್ಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಯ್ಯೋಜೇಯ್ಯ ಪಹಿಣೇಯ್ಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾತಿ ‘‘ಗಚ್ಛಾವುಸೋ, ನ ಮೇ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥಾ ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾ ವಾ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಏಕಕಸ್ಸ ಮೇ ಕಥಾ ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾ ವಾ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೭೫) ವತ್ವಾ। ಏತಂ ಅನಾಚಾರಮೇವಾತಿ ಏತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಹಸನಾದಿಅನಾಚಾರಮೇವ। ನ ಅಞ್ಞಂ ಪತಿರೂಪಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅನಾಚಾರಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಏಕತೋ ನ ಯಾಪನಾದಿಂ ಅಞ್ಞಂ ಪತಿರೂಪಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಕರಿತ್ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಉಯ್ಯೋಜಕಸ್ಸ। ಸೋತಿ ಯೋ ಉಯ್ಯೋಜಿತೋ, ಸೋ।
ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇತಿ ಸಾಮಣೇರೇ। ಸೋವ ಇಧ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಉಭಿನ್ನಮ್ಪೀತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ। ಕಲಿಸಾಸನಾರೋಪನೇತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೭೭) ಕಲೀತಿ ಕೋಧೋ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಆಣಂ ಕಲಿಸಾಸನಂ ಏವಮಾದೀಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಮಹಗ್ಘಂ ಭಣ್ಡಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಲೋಭಧಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ, ‘‘ಮಾತುಗಾಮಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಅನಭಿರತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ, ‘‘ಗಿಲಾನಸ್ಸ ವಾ ಓಹಿಯ್ಯಕಸ್ಸ ವಾ ವಿಹಾರಪಾಲಸ್ಸ ವಾ ಯಾಗುಂ ವಾ ಭತ್ತಂ ವಾ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ನೀಹರಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಿ, ‘‘ನ ಅನಾಚಾರಂ ಆಚರಿತುಕಾಮೋ ಸತಿ ಕರಣೀಯೇ ಉಯ್ಯೋಜೇತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೭೮) ಏತೇಸಂ ಗಹಣಂ।
ಉಯ್ಯೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಸಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ಸಭೋಜನೇ’’ತಿ ಬಾಹಿರತ್ಥಸಮಾಸೋಯಂ, ಉಭಸದ್ದೇ ಉಕಾರಸ್ಸ ಚ ಲೋಪೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹ ಉಭೋಹಿ ಜನೇಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಉಭೋಹಿ ಜನೇಹೀತಿ ಜಾಯಾ ಚ ಪತಿ ಚಾತಿ ಉಭೋಹಿ ಜನೇಹಿ। ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ಭೋಜನಂ, ಇತ್ಥೀ ಚ ಪುರಿಸೋ ಚ, ತೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಭೋಜನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಮೇಥುನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ। ಸಯನಿಘರನ್ತಿ ಸಯನೀಯಘರಂ, ವಾಸಗೇಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಲ್ಲಕಸ್ಸಾತಿ ಮಹಲ್ಲಕಸ್ಸ ಸಯನಿಘರಸ್ಸ। ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟತೋತಿ ದ್ವಾರಬಾಹತೋ ಖುದ್ದಕಸ್ಸ ವಾತಿ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಕತಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಸ್ಸ ಸಯನಿಘರಸ್ಸ। ವೇಮಜ್ಝಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸೀದೇಯ್ಯಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿವಂಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸೀದೇಯ್ಯ। ಖುದ್ದಕಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೨೮೦) ನಾಮ ಸಯನಿಘರಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪಞ್ಚಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಾನಂ ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟತೋ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೇ ಸಯನಿಘರೇ ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾಟತೋ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಿಟ್ಠಿವಂಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚ ವೇಮಜ್ಝಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಿಟ್ಠಿವಂಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೮೧)। ಸಚಿತ್ತಕಞ್ಚೇತ್ಥ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನಚಿತ್ತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸಭೋಜನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪-೫. ರಹೋಪಟಿಚ್ಛನ್ನರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಸೇಸೋ ಕಥಾನಯೋ ಅನಿಯತದ್ವಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ।
ರಹೋಪಟಿಚ್ಛನ್ನರಹೋನಿಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಚಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅನ್ತೋಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಕುಲಾನಿ ಪಯಿರುಪಾಸನಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತೋಉಪಚಾರಸೀಮಾಯ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರೇ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸೇ ವಾ ಅಭಿಮುಖೇ ವಾ ದಿಸ್ವಾ। ಪಕತಿವಚನೇನಾತಿ ಯಂ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಬ್ಭನ್ತರೇ ಠಿತೇನ ಸೋತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಾದಿಸೇನ ವಚನೇನ, ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಆರೋಚನಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ನತ್ಥಿ। ಯೋ ಹಿ ಏವಂ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಅಸನ್ತೋಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಾದಿಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅನಾಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ।
ಅನ್ತರಾರಾಮಭಿಕ್ಖುನುಪಸ್ಸಯತಿತ್ಥಿಯಸೇಯ್ಯಪಟಿಕ್ಕಮನಭತ್ತಿಯಘರಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಾರಾಮನ್ತಿ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವಿಹಾರೋ। ಪಟಿಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಆಸನಸಾಲಾ। ಭತ್ತಿಯಘರನ್ತಿ ನಿಮನ್ತಿತಘರಂ ವಾ ಸಲಾಕಭತ್ತಾದಿದಾಯಕಾನಂ ವಾ ಘರಂ। ಆಪದಾಸೂತಿ ಜೀವಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೇಸು। ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕುಲೇಸು ಚಾರಿತ್ತಾಪಜ್ಜನಂ ಕಿರಿಯಂ, ಅನಾಪುಚ್ಛನಂ ಅಕಿರಿಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಚಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ವತ್ಥುವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಗಿಲಾನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚತುಮಾಸಪಚ್ಚಯಪವಾರಣಾ ಸಾದಿತಬ್ಬಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪುನಪವಾರಣಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ನಿಚ್ಚಪವಾರಣಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೦೬) ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದನಿದಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಮಹಾನಾಮೇನ ಸಕ್ಕೇನ ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಚತುಮಾಸಂ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಪವಾರೇತು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೩೦೩) ಉಸ್ಸನ್ನುಸ್ಸನ್ನೇನ ಚ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಚತುಮಾಸಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪುನಪವಾರಣಾಯಾತಿ ಯದಿ ಪುನಪವಾರಣಾ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಅಞ್ಞತ್ರ ನಿಚ್ಚಪವಾರಣಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯದಿ ಪನ ತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಾದಿತಬ್ಬಾವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಪವಾರಣಾಯಂ। ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸಪ್ಪಿ ತೇಲ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಾಮವಸೇನ ವಾ ‘‘ಪತ್ಥೇನ ನಾಳಿಯಾ ಆಳ್ಹಕೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಮಾಣವಸೇನ ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕತೋ ಹೋತಿ। ನಭೇಸಜ್ಜಕರಣೀಯೇತಿ ಮಿಸ್ಸಕಭತ್ತೇನಾಪಿ ಚೇ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನಭೇಸಜ್ಜಕರಣೀಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಂ ಭೇಸಜ್ಜನ್ತಿ ಸಪ್ಪಿನಾ ಪವಾರಿತೋ ತೇಲಂ, ಆಳ್ಹಕೇನ ಪವಾರಿತೋ ದೋಣಂ।
ಯಥಾಭೂತಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮೇಹಿ ತಯಾ ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಪವಾರಿತಮ್ಹಾ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥೋ, ಯಾಸು ತಯಾ ರತ್ತೀಸು ಪವಾರಿತಮ್ಹಾ, ತಾ ರತ್ತಿಯೋ ವೀತಿವತ್ತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ। ಏವಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗಿಲಾನೋವ ಲಭತಿ, ನ ಇತರೋ।
ಮಹಾನಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಉಯ್ಯುತ್ತಸೇನಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಚತುರಙ್ಗಿನಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಪತ್ತೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಚತುರಙ್ಗಿನೀ, ತಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಂ। ‘‘ದ್ವಾದಸಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥೀ, ತಿಪುರಿಸೋ ಅಸ್ಸೋ, ಚತುಪುರಿಸೋ ರಥೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪುರಿಸಾ ಸರಹತ್ಥಾ ಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೧೪) ಅಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸೇನಾ ನಾಮ, ಈದಿಸಂ ಸೇನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಿತಾ ವಾ ನಿನ್ನಂ ಓರುಳ್ಹಾ ವಾ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಇಧ ಠತ್ವಾನ ಸಕ್ಕಾ ದಟ್ಠುನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸನೂಪಚಾರಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ।
ಸೇನಾದಸ್ಸನವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀಸು ಏಕಮೇಕನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀಸು ಚತೂಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಏಕಮೇಕಂ, ಅನ್ತಮಸೋ ಅನುಯ್ಯುತ್ತಾ ನಾಮ ರಾಜಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ವಾ ನದಿಂ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಅನುಯ್ಯುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತಥಾರೂಪಪ್ಪಚ್ಚಯೇತಿ ‘‘ಮಾತುಲೋ ಸೇನಾಯ ಗಿಲಾನೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಕೇ (ಪಾಚಿ॰ ೩೧೨) ಅನುರೂಪಕಾರಣೇ ಸತಿ। ಆಪದಾಸೂತಿ ಜೀವಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೇಸು ‘‘ಏತ್ಥ ಗತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಚ್ಛತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ಉಯ್ಯುತ್ತಸೇನಾಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಸೇನಾವಾಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಟಿಸೇನಾರುದ್ಧಾಯಾತಿ ಯಥಾ ಸಞ್ಚಾರೋ ಛಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಸೇನಾಯ ರುದ್ಧಾಯ ಸೇನಾಯ। ಕೇನಚಿ ಪಲಿಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ವೇರಿಕೇನ ವಾ ಇಸ್ಸರೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ರುದ್ಧಸ್ಸ।
ಸೇನಾವಾಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಉಯ್ಯೋಧಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಮ್ಪಹಾರಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಾ। ಬಲಸ್ಸ ಅಗ್ಗಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಹತ್ಥೀ, ಏತ್ತಕಾ ಅಸ್ಸಾ, ಏತ್ತಕಾ ರಥಾ, ಏತ್ತಕಾ ಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೨೪) ಬಲಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಜಾನನ್ತಿ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹಾರಗ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೩೧೮) ವಿಯ ಕೋಟ್ಠಾಸತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಸದ್ದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಲಗಣನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸೇನಾಯ ವಿಯೂಹನ್ತಿ ‘‘ಇತೋ ಹತ್ಥೀ ಹೋನ್ತು, ಇತೋ ಅಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತು, ಇತೋ ರಥಾ ಹೋನ್ತು, ಇತೋ ಪತ್ತೀ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೨೪) ಸೇನಾಯ ಠಪನಂ, ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇನಾಸನ್ನಿವೇಸಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ದ್ವಾದಸಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆರೋಹಕಾ, ಏಕೇಕಪಾದರಕ್ಖಕಾ ದ್ವೇ ದ್ವೇತಿ ಏವಂ ದ್ವಾದಸಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥೀ। ತಿಪುರಿಸೋ ಅಸ್ಸೋತಿ ಏಕೋ ಆರೋಹಕೋ, ದ್ವೇ ಪಾದರಕ್ಖಕಾತಿ ಏವಂ ತಿಪುರಿಸೋ ಅಸ್ಸೋ। ಚತುಪುರಿಸೋ ರಥೋತಿ ಏಕೋ ಸಾರಥಿ, ಏಕೋ ಯೋಧೋ, ದ್ವೇ ಆಣಿರಕ್ಖಕಾತಿ ಏವಂ ಚತುಪುರಿಸೋ ರಥೋತಿ।
ಉಯ್ಯೋಧಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಚೇಲಕವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಮೋ।
೬. ಸುರಾಪಾನವಗ್ಗೋ
೧. ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಕತಂ ಮಜ್ಜಂ ಸುರಾತಿ ಪಿಟ್ಠಪೂವಓದನಕಿಣ್ಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಕತಂ ಮಜ್ಜಂ ಸುರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪಿಟ್ಠಸುರಾ, ಪೂವಸುರಾ, ಓದನಸುರಾ, ಕಿಣ್ಣಪಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಸಮ್ಭಾರಸಂಯುತ್ತಾತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೨೮) ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸುರಾ ನಾಮಾತಿ। ತತ್ಥ ಪಿಟ್ಠಂ ಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಜ್ಜಂ ಉದಕಂ ದತ್ವಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕತಾ ಪಿಟ್ಠಸುರಾ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೩೨೬-೩೨೮)। ಏವಂ ಸೇಸಾಸುಪಿ। ಕಿಣ್ಣಾತಿ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಸುರಾಯ ಬೀಜಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಯೇ ‘‘ಸುರಾಮೋದಕಾ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕತಾ ಕಿಣ್ಣಪಕ್ಖಿತ್ತಾ। ಹರೀತಕಿಸಾಸಪಾದಿನಾನಾಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸಂಯೋಜಿತಾ ಸಮ್ಭಾರಸಂಯುತ್ತಾ।
ಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಕತೋ ಆಸವೋ ಮೇರಯನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಫಲಮಧುಗುಳಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಕತೋ ಚಿರಪರಿವಾಸಿತೋ ಮೇರಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪುಪ್ಫಾಸವೋ, ಫಲಾಸವೋ, ಮಧ್ವಾಸವೋ, ಗುಳಾಸವೋ, ಸಮ್ಭಾರಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಚಮೇರಯಂ ನಾಮಾತಿ। ತತ್ಥ ಮಧುಕತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಿ ಪುಪ್ಫರಸೋ ಚಿರಪರಿವಾಸಿತೋ ಪುಪ್ಫಾಸವೋ। ಪನಸಾದಿಫಲರಸೋ ಫಲಾಸವೋ। ಮುದ್ದಿಕಾರಸೋ ಮಧ್ವಾಸವೋ। ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಫಲಾಸವೋ ನಾಮ ಮುದ್ದಿಕಾಫಲಾದೀನಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ರಸೇನ ಕತೋ। ಮಧ್ವಾಸವೋ ನಾಮ ಮುದ್ದಿಕಾನಂ ಜಾತಿರಸೇನ ಕತೋ, ಮಕ್ಖಿಕಾಮಧುನಾಪಿ ಕರೀಯತೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೨೮) ವುತ್ತಂ। ಉಚ್ಛುರಸೋ ಗುಳಾಸವೋ। ಹರೀತಕಾಮಲಕಕಟುಕಭಣ್ಡಾದಿನಾನಾಸಮ್ಭಾರಾನಂ ರಸೋ ಚಿರಪರಿವಾಸಿತೋ ಸಮ್ಭಾರಸಂಯುತ್ತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸುರಾಯ, ಮೇರಯಸ್ಸ ಚ ಸಮಾನೇಪಿ ಸಮ್ಭಾರಸಂಯೋಗೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕತಾ ಸುರಾ, ಚಿರಪರಿವಾಸಿತಮತ್ತೇನ ಮೇರಯನ್ತಿ ಏವಮಿಮೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಬೀಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಸಮ್ಭಾರೇ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಚಾಟಿಯಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಕಾಲತೋ ಚೇವ ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದೀನಂ ಪುಪ್ಫರಸಸ್ಸ ಅಭಿನವಕಾಲತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ।
ಲೋಣಸೋವೀರಕಂ ವಾ ಸುತ್ತಂ ವಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಅನೇಕೇಹಿ ಭೇಸಜ್ಜೇಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಾ ಆಸವವಿಸೇಸಾ। ವಾಸಗ್ಗಾಹಾಪನತ್ಥನ್ತಿ ಸುಗನ್ಧಭಾವಗಾಹಾಪನತ್ಥಂ। ವತ್ಥುಂ ಅಜಾನನತಾಯ ಚೇತ್ಥ ಅಚಿತ್ತಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಕುಸಲೇನೇವ ಪಾತಬ್ಬತಾಯ ಲೋಕವಜ್ಜಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
ಸುರಾಪಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾತಿ
ಏತ್ಥ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಮ್ಪಿ ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಫುಸತೋ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ। ತಥಾ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಪಿ ಫುಸನ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀಪಿ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಏವಾ’’ತಿ। ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾದೀಸು ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಕಾಯೇನ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇ, ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಕಾಯೇ, ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ಕಾಯೇ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇ, ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೇ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೩೨) ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಸತಿ ಕರಣೀಯೇ ಆಮಸತೋತಿ ಸತಿ ಕರಣೀಯೇ ಪುರಿಸಂ ಆಮಸತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಇತ್ಥೀ ಪನ ಸತಿ ಕರಣೀಯೇಪಿ ಆಮಸಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ।
ಅಙ್ಗುಲಿಪತೋದಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಹಸಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಉಪರಿಗೋಪ್ಫಕೇತಿ ಗೋಪ್ಫಕಾನಂ ಉಪರಿಭಾಗಪ್ಪಮಾಣೇ। ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಕೀಳಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯೇನ ಯೇನ ಅಙ್ಗೇನಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀಸು ಯೇನ ಯೇನ ಅಙ್ಗೇನ। ತಥಾ ನಾವಾಯ ಕೀಳತೋತಿ ಫಿಯಾರಿತ್ತಾದೀಹಿ ನಾವಂ ಪಾಜೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ತೀರೇ ಉಸ್ಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಹಸಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಅನಾದರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ದುವಿಧಞ್ಹೇತ್ಥ ಅನಾದರಿಯಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಾದರಿಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಾದರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ‘‘ಅಯಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೋ ವಾ ವಮ್ಭಿತೋ ವಾ ಗರಹಿತೋ ವಾ, ಇಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೪೨) ಅನಾದರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅನಾದರಿಯಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ಪಞ್ಞತ್ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ‘‘ಕಥಾಯಂ ನಸ್ಸೇಯ್ಯ ವಾ ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
ಇದಂ ನ ಸಲ್ಲೇಖಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇ ಲಿಖತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ, ತದತ್ಥಂ ನಯಿದಂ ಸಂವತ್ತತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಇದಂ ನ ಧುತತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ನ ಪಾಸಾದಿಕತಾಯ, ನ ಅಪಚಯಾಯ, ನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೪೩) ಇದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಪಞ್ಞತ್ತೇನಾತಿ ಸುತ್ತೇ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಾ ಆಗತೇನ। ಪವೇಣಿಆಗತನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಿಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಗತಂ। ಸಚೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಉಚ್ಛುರಸೋ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಕಸಟೋ ಯಾವಜೀವಿಕೋ, ದ್ವಿನ್ನಂಯೇವ ಸಮವಾಯೋ ಉಚ್ಛುಯಟ್ಠಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಕಾಲೇ ಉಚ್ಛುಯಟ್ಠಿಂ ಖಾದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಗುಳಹರೀತಕಂ ವಿಯಾತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಗಾರಯ್ಹಾಚರಿಯುಗ್ಗಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಉಗ್ಗಹೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಭಣತಿ, ಆಪತ್ತಿಯೇವ।
ಅನಾದರಿಯಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಭಿಂಸಾಪನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ರೂಪಾದೀನೀತಿ ಭಯಾನಕಾನಿ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಭಯಾನಕಕಥನ್ತಿ ಚೋರಕನ್ತಾರವಾಳಕನ್ತಾರಪಿಸಾಚಕನ್ತಾರಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಂ।
ಭಿಂಸಾಪನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಜೋತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಗಿಲಾನೋತಿ ಯಸ್ಸ ವಿನಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಸೋ ಇಧ ಅಗಿಲಾನೋ ನಾಮ। ಜೋತಿನ್ತಿ ಅಗ್ಗಿಂ।
ಭಗ್ಗೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ। ಭಗ್ಗಾನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಭಗ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗ್ಗೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ’’ತಿ। ತಥಾ ಪತಿಲಾತಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಡಯ್ಹಮಾನಂ ಅಲಾತಂ ಪತಿತಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ತಥಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಞ್ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಝಾತನ್ತಿ ಅನಿಬ್ಬುತಾಲಾತಂ। ಪದೀಪಜೋತಿಕಜನ್ತಾಘರೇತಿ ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಪತ್ತಪಚನಸೇದಕಮ್ಮಾದೀಸು ಜೋತಿಕರಣೇ ಅಗ್ಗಿಸಾಲಾಯಞ್ಚ ಸಮಾದಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾರೂಪಪ್ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಪದೀಪಾದೀನಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾರೂಪಪಚ್ಚಯೇ। ಆಪದಾಸೂತಿ ದುಟ್ಠವಾಳಮಿಗಅಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪದ್ದವೇಸು।
ಜೋತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ನಹಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
‘‘ದಿಯಡ್ಢೋ ಮಾಸೋ ಸೇಸೋ ಗಿಮ್ಹಾನ’’ನ್ತಿ ‘‘ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಮಾಸೋ’’ಇಚ್ಚೇತೇ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಮಾಸಾ ಉಣ್ಹಸಮಯೋ, ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋತಿ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಸೇಸೋ ದಿಯಡ್ಢೋ ಮಾಸೋ ಉಣ್ಹಸಮಯೋ, ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಮಾಸೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋತಿ ಏವಂ ಏತೇ ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯಮಾಸಾ ಕಮೇನ ಉಣ್ಹಸಮಯೋ, ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ತೇನೇವ ಪದಭಾಜನಿಯಂ ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ನಾಮ ದಿಯಡ್ಢೋ ಮಾಸೋ ಸೇಸೋ ಗಿಮ್ಹಾನ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ ನಾಮ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಮಾಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಾ ವಿನಾ ನಹಾನೇನ ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಗಿಲಾನಸಮಯೋ। ಪದಭಾಜನಿಯಂ (ಪಾಚಿ॰ ೩೬೪) ಪನ ಗಿಲಾನೇ ನಿಚ್ಛಿತೇ ಗಿಲಾನಕಾಲೋ ನಿಚ್ಛಿತೋವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಿನಾ ನಹಾನೇನ ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ‘ಗಿಲಾನಸಮಯೋ’ತಿ ನಹಾಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿವೇಣಸಮ್ಮಜ್ಜನಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಪರಿವೇಣಸಮ್ಮಜ್ಜನಮತ್ತಮ್ಪಿ।
ವಾಲುಕಂ ಉಕ್ಕಿರಿತ್ವಾತಿ ಸುಕ್ಖಾಯ ನದಿಯಾ ವಾಲಿಕಂ ಉತ್ತಿರಿತ್ವಾ। ಆವಾಟೇಸುಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ನದಿಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆಪದಾಸೂತಿ ಭಮರಾದೀಹಿ ಅನುಬನ್ಧೇಸು।
ನಹಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಲಾಭಸದ್ದೋಯಂ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ‘‘ಕೋ ಭವತಾ ಲಾಭೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಸೋ ಚೇತ್ಥ ಅತೀತಕಾಲಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲಬ್ಭೀತಿ ಲಭೋ’’ತಿ ‘‘ಲಭೋ ಏವ ಲಾಭೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕತ್ಥೇ ಣಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಂ ಅಲಬ್ಭೀತಿ ಕಿಂ ಲದ್ಧಂ। ನವನ್ತಿ ಅಭಿನವಂ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ನವಞ್ಚ ತಂ ಚೀವರಞ್ಚಾತಿ ನವಚೀವರಂ, ನವಚೀವರಂ ಲಾಭೋ ಏತೇನಾತಿ ನವಚೀವರಲಾಭೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ‘‘ನವಂ ಚೀವರಲಾಭೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತಿ ನವಚೀವರಲಾಭೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ವಿಕಪ್ಪನುಪಗಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ ನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚೀವರನ್ತಿ ಯಂ ನಿವಾಸೇತುಂ ವಾ ಪಾರುಪಿತುಂ ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತದೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿವಾಸನಪಾರುಪನುಪಗಂ ಚೀವರ’’ನ್ತಿ। ‘‘ದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಂ ಆದಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಕಪ್ಪಬಿನ್ದುಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ನೀಲಾದೀಹಿ ಸಕಲಚೀವರಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಂ, ತಞ್ಚ ಪನ ಕಪ್ಪಂ ಆದಿಯನ್ತೇನ ಚೀವರಂ ರಜಿತ್ವಾ ಚತೂಸು ವಾ ಕೋಣೇಸು, ತೀಸು ವಾ ದ್ವೀಸು ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ಕೋಣೇ ಮೋರಸ್ಸ ಅಕ್ಖಿಮಣ್ಡಲಮತ್ತಂ ವಾ ಮಙ್ಗುಲಪಿಟ್ಠಿಮತ್ತಂ ವಾ ಆದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಂಸನೀಲೇನಾತಿ ಚಮ್ಮಕಾರನೀಲೇನ। ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅಯೋಮಲಂ ಲೋಹಮಲಂ, ಏತಂ ಕಂಸನೀಲಂ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೬೮) ವುತ್ತಂ ಪತ್ತನೀಲೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ನೀಲವಣ್ಣೇನ ಪಣ್ಣರಸೇನ। ಕಪ್ಪಬಿನ್ದುಂ ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ವಟ್ಟಂ ಏಕಂ ಕಪ್ಪಬಿನ್ದುಂ ಆದಿಯಿತ್ವಾ।
ಪಾಳಿಕಪ್ಪಕಣ್ಣಿಕಕಪ್ಪಾದಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ। ಅಗ್ಗಳಾದೀನಿ ಕಪ್ಪಕತಚೀವರೇ ಪನ ಪಚ್ಛಾ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕಪ್ಪಕರಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಆರೋಪಿತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಅಗ್ಗಳಅನುವಾತಪರಿಭಣ್ಡೇಸೂತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಲ್ಲಿಯಾಪನಕಖಣ್ಡಪಿಟ್ಠಿಅನುವಾತಕುಚ್ಛಿಅನುವಾತೇಸು। ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ನಿವಾಸನಪಾರುಪನತೋ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅನಾದಾನತೋ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಂ।
ದುಬ್ಬಣ್ಣಕರಣಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ವಿಕಪ್ಪನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಮ್ಮುಖೇನ ವಿಕಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಮುಖವಿಕಪ್ಪನಾ। ಪರಮ್ಮುಖೇನ ವಿಕಪ್ಪನಾ ಪರಮ್ಮುಖವಿಕಪ್ಪನಾ। ಸನ್ನಿಹಿತಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವನ್ತಿ ಆಸನ್ನದೂರಭಾವಂ। ಆಸನ್ನದೂರಭಾವೋ ಚ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಮಿತ್ತೋತಿ ದಳ್ಹಮಿತ್ತೋ। ಸನ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೋ ನಾತಿದಳ್ಹಮಿತ್ತೋ। ಅಕತಪಚ್ಚುದ್ಧಾರನ್ತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜ ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಕತಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಂ। ಯೇನ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತನ್ತಿ ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತಂ।
ಪರಿಭೋಗೇನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ, ಅಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಾಪನೇನ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಕಥಿನಸದಿಸಾನೇವಾ’’ತಿ। ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಭುಞ್ಜನಂ ಕಿರಿಯಂ। ಅಪಚ್ಚುದ್ಧಾರಾಪನಂ ಅಕಿರಿಯಂ।
ವಿಕಪ್ಪನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಅಪನಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪಗನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಯೋಗ್ಗಂ ಅಯೋಪತ್ತಞ್ಚೇವ ಮತ್ತಿಕಾಪತ್ತಞ್ಚ। ಸೂಕರನ್ತಕಂ ನಾಮ ಕುಞ್ಚಿಕಾಕೋಸೋ ವಿಯ ಅನ್ತೋ ಸುಸಿರಂ ಕತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟಿತಂ।
ಅಞ್ಞಂ ಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅನಾಗತಪತ್ತತ್ಥವಿಕಾದಿಂ। ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಮಣೇನ ನಾಮ ಅನಿಹಿತಪರಿಕ್ಖಾರೇನ ಭವಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏವಂ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಿಪತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ।
ಅಪನಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸುರಾಪಾನವಗ್ಗೋ ಛಟ್ಠೋ।
೭. ಸಪ್ಪಾಣಕವಗ್ಗೋ
೧. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ‘‘ತಂ ಖುದ್ದಕಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಉಪಕ್ಕಮಮಹನ್ತತಾಯ ಅಕುಸಲಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಪವತ್ತಜವನೇಹಿ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ವಸೇನ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಅಕುಸಲಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಸಪ್ಪಾಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಏತ್ಥ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಸಪ್ಪಾಣಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಉಕ್ಕೋಟನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಯೇನ ಯೇನ ವೂಪಸಮಿತಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ‘‘ಅಕತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋತಿ ‘‘ಅಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ದುಕ್ಕಟಂ ಕಮ್ಮಂ, ಪುನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ, ಅನಿಹತಂ ದುನ್ನಿಹತಂ ಪುನ ನಿಹನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೯೪) ವದನ್ತೋ। ಯಥಾಠಿತಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿ ಆಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಅಧಿಕರಣಂ ನಿಹತಂ, ತಂ ಸುನಿಹತಮೇವಾ’’ತಿ।
ಉಕ್ಕೋಟನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ದುಟ್ಠುಲ್ಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಚತ್ತಾರಿ ‘‘ದುಟ್ಠುಲ್ಲನ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ। ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನಾತಿ ‘‘ಸಾಮಂ ವಾ ಜಾನಾತಿ, ಅಞ್ಞೇ ವಾ ತಸ್ಸ ಆರೋಚೇನ್ತಿ, ಸೋ ವಾ ಆರೋಚೇತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೯೯) ವುತ್ತೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ। ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಧುರಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಚೇ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಆರೋಚೇತಿ, ಧುರನಿಕ್ಖೇಪನೇ ಆಪತ್ತಿತೋ ನ ಮುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಮಣಸತಮ್ಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ ಸಮಣಸತಮ್ಪಿ ಸುತ್ವಾ ಯದಿ ಛಾದೇತಿ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇನಸ್ಸ ಆರೋಚಿತನ್ತಿ ಯೇನ ದುತಿಯೇನ ಅಸ್ಸ ತತಿಯಸ್ಸ ಆರೋಚಿತಂ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ದುತಿಯಸ್ಸೇವ। ಆರೋಚೇತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಮೇವ ‘‘ಮಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರೋಚೇಸೀ’’ತಿ ವದತಿ। ಕೋಟಿಛಿನ್ನಾ ಹೋತೀತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೩೯೯) ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾವ ದುತಿಯೇನ
ಆದಿಪದೇತಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀ, ವೇಮತಿಕೋ, ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ‘‘ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೪೦೦) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಪದೇ। ಇತರೇಸು ದ್ವೀಸೂತಿ ‘‘ವೇಮತಿಕೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞೀ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀ’’ತಿ ಇಮೇಸು ಪದೇಸು। ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲಾಯಾತಿ ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಟ್ಠುಲ್ಲೇ ವಾ ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲೇ ವಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೇ ದುಟ್ಠುಲ್ಲೇ ವಾ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಅದುಟ್ಠುಲ್ಲೇ ವಾ ಅಜ್ಝಾಚಾರೇ। ಯಂ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿ ಚ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ ಅಯಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಅಜ್ಝಾಚಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೦೦) ವುತ್ತಂ, ತಂ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೮ ಆದಯೋ) ನ ಸಮೇತಿ, ನ ಚಾಪಿ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ ‘‘ಆರೋಚನೇ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಪಟಿಚ್ಛಾದನೇ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೪೦೦) ವಿಸೇಸಕಾರಣಸ್ಸಾನುಪಲಬ್ಭನತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।
ದುಟ್ಠುಲ್ಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಗಬ್ಭವೀಸೋಪಿ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಯಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ। ಸೋತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದಿತೋ, ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಅಞ್ಞಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಚರಿಯೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ತನ್ತಿ ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಂ ಪುಗ್ಗಲಂ। ಸೀಮಂ ವಾ ಸಮ್ಮನ್ನತೀತಿ ನವಂ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧತಿ।
ಊನವೀಸತಿವಸ್ಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ರಾಜಾನಂ ವಾ ವಞ್ಚೇತ್ವಾತಿ ರಾಜಾನಂ ಥೇನೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ‘‘ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಅಕತಕಮ್ಮಾ ಚೇವ ಕತಕಮ್ಮಾ ಚ ಚೋರಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸುಙ್ಕಂ ಪರಿಹರಿತುಕಾಮಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ।
ಕಾಲವಿಸಙ್ಕೇತೇನಾತಿ ಕಾಲಸ್ಸ ವಿಸಙ್ಕೇತೇನ, ದಿವಸವಿಸಙ್ಕೇತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಗ್ಗವಿಸಙ್ಕೇತೇನ, ಪನ ಅಟವಿವಿಸಙ್ಕೇತೇನ ವಾ ಗಚ್ಛತೋ ಆಪತ್ತಿಯೇವ।
ಥೇಯ್ಯಸತ್ಥಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಮಾತುಗಾಮೇನಾತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ। ಏಕತೋಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪನ ಸಿಕ್ಖಮಾನಾ, ಸಾಮಣೇರೀ ಚಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಇಮಾಸಂ ಪನ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಮಯೋ ರಕ್ಖತಿ। ಅಯಮೇತಾಸಂ, ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಸಂವಿಧಾನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥೋ, ಅನತಿಕ್ಕಮನತ್ಥೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತಾ, ಅನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹನ್ತಿ, ಅನ್ತರಾಯಸ್ಸ ವಾ ಕರಣಸೀಲಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೩೪)। ತೇ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಉಪವಾದಪಞ್ಞತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಿಕಂ ನಾಮ, ತಥಾ ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕಕಮ್ಮಂ। ತಂ ಪನ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋತಿ, ನ ಸಗ್ಗಸ್ಸ। ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ। ಪಣ್ಡಕತಿರಚ್ಛಾನಗತಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಧಮ್ಮಾ ವಿಪಾಕನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ। ಅರಿಯೂಪವಾದಾ ಉಪವಾದನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ। ತೇ ಪನ ಯಾವ ಅರಿಯೇ ನ ಖಮಾಪೇನ್ತಿ, ತಾವದೇವ, ನ ತತೋ ಪರಂ। ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪನ್ನಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತರಾಯಿಕಾ ನಾಮ। ತಾಪಿ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ವಾ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ನ ವುಟ್ಠಾತಿ ವಾ ನ ದೇಸೇತಿ ವಾ, ತಾವದೇವ, ನ ತತೋ ಪರಂ।
ತತ್ರಾಯಂ ‘‘ತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ।
ತತ್ಥ ತೇಸೂತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅನ್ತರಾಯೇಸು। ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ ಕಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೪೧೭) ನಾಮ ಉರಟ್ಠಿ ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕಂ ವಾ ಸೀಸಟ್ಠಿ ವಾ। ತಞ್ಹಿ ನಿಮ್ಮಂಸತ್ತಾ ‘‘ಕಙ್ಕಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಗತಮಂಸಾಯ ಹಿ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಏಕಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ವಾ ಕಙ್ಕಲಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋ ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಮಂಸಪೇಸೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ತಿಣುಕ್ಕೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ಸುಪಿನಕೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ಯಾಚಿತಕೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ರುಕ್ಖಫಲೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ಅಸಿಸೂನೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ಸತ್ತಿಸೂಲೂಪಮಾ ಕಾಮಾ, ಸಪ್ಪಸಿರೂಪಮಾ ಕಾಮಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೪, ೨೩೬; ೨.೪೩-೪೮; ಪಾಚಿ॰ ೪೧೭; ಚೂಳವ॰ ೬೫) ಏತೇಸಂ ಗಹಣಂ।
ತತ್ಥ ಮಂಸಪೇಸೂಪಮಾ ಕಾಮಾ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೧೭) ಬಹುಸಾಧಾರಣಟ್ಠೇನ। ತಿಣುಕ್ಕೂಪಮಾ ಕಾಮಾ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ। ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾ ಕಾಮಾ ಮಹಾಭಿತಾಪನಟ್ಠೇನ। ಸುಪಿನಕೂಪಮಾ ಕಾಮಾ ಇತ್ತರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ। ಯಾಚಿತಕೂಪಮಾ ಕಾಮಾ ತಾವಕಾಲಿಕಟ್ಠೇನ। ರುಕ್ಖಫಲೂಪಮಾ ಕಾಮಾ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪಲಿಭಞ್ಜನಟ್ಠೇನ। ಅಸಿಸೂನೂಪಮಾ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಟ್ಠೇನ। ಸತ್ತಿಸೂಲೂಪಮಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ। ಸಪ್ಪಸಿರೂಪಮಾ ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನ।
ತಥೇವಾತಿ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಸೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಯೇಹಿ ‘‘ಮಾ ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ, ತತ್ಥ ತೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸುತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ। ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವರೂಪಂ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೪೨೦) ಪದಭಾಜನಿಯಂ ವುತ್ತೇನ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮೇನ।
ಅರಿಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಮ್ಭೋಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಕತಾನುಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅನೋಸಾರಿತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಅನುಧಮ್ಮೋತಿ ಓಸಾರಣಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಸ್ಸಾನುರೂಪೋ, ಪಚ್ಛಾ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ವಾ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅನುಧಮ್ಮೋ। ಅನುಲೋಮವತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ‘‘ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ನ ನಿಸ್ಸಯೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿಕಂ (ಚೂಳವ॰ ೭೦) ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧಂ ವತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಏತೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಅನುಲೋಮವತ್ತೇಸು ವತ್ತನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆಮಿಸಸಮ್ಭೋಗಂ ವಾ ಧಮ್ಮಸಮ್ಭೋಗಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸಸ್ಸ ದಾನಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಆಮಿಸಸಮ್ಭೋಗೋ। ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉದ್ದಿಸನಂ, ಉದ್ದಿಸಾಪನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸಮ್ಭೋಗೋ। ಸಂವಸೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ವಾ ಪವಾರಣಂ ವಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೪೨೫) ಏವಂ ಪದಭಾಜನಿಯಂ ವುತ್ತಂ ತಿವಿಧಂ ಸಂವಾಸಂ ಕರೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾಪಿ ಸಙ್ಘೇಹಿಯೇವ ಕಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪೋಸಥಾದಿಕಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇತಿ ದಾನೇ ದಾನೇ, ಗಹಣೇ ಗಹಣೇ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ‘‘ತಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಮ್ಭೋಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಕಣ್ಟಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಿರೇತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೪೨೮) ನಿಪಾತಪದಂ ಸಮ್ಬೋಧನೇ ವತ್ತಮಾನಂ ಪರಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ವದನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರ ಅಮಾಮಕಾ’’ತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅನಜ್ಝತ್ತಿಕಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಿರೇತಿ ಚರ ಪಿರೇತಿ ಪರತೋ ಗಚ್ಛ, ಮಾ ಇಧ ತಿಟ್ಠಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಕಣ್ಟಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಪ್ಪಾಣಕವಗ್ಗೋ ಸತ್ತಮೋ।
೮. ಸಹಧಮ್ಮಿಕವಗ್ಗೋ
೧. ಸಹಧಮ್ಮಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸಹಧಮ್ಮಿಕಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ। ಕರಣತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇಸಂ ವಾ ಸನ್ತಕತ್ತಾ ‘ಸಹಧಮ್ಮಿಕ’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಬುದ್ಧಪಞ್ಞತ್ತೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪೨೫-೪೨೬) ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಹಧಮ್ಮಿಕಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥೋ ದುಬ್ಬಚಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನಾದರಿಯಭಯಾತಿ ಅನಾದರಕರಣೇ ಭಯಾ, ತತ್ಥ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಭಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೇಸೇನ ಏವಂ ವದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಉಜುಕಂ ‘‘ನ ಸಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಯಾವ ನ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಲೇಸೇನ ವದನ್ತಸ್ಸ।
ಸಹಧಮ್ಮಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ವಿಲೇಖನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಖುದ್ದಕೇಹಿ ಚ ಅನುಖುದ್ದಕೇಹಿ ಚಾತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾದೀಹಿ ಖುದ್ದಕೇಹಿ ಚೇವ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದೀಹಿ ಅನುಖುದ್ದಕೇಹಿ ಚ। ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಅವಸೇಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಖುದ್ದಕಾನಿ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಚ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಞ್ಚಸತಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೪೪೧) –
‘‘ಕತಮಾನಿ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ? ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’ತಿ। ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ ಏವಮಾಹಂಸು – ‘ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇರಸ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’ತಿ। ಏಕಚ್ಚೇ
ಯಂ ಪನ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ ಮಿಲಿನ್ದರಞ್ಞಾ ಪುಟ್ಠೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಕಟಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಖುದ್ದಕಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ, ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಅನುಖುದ್ದಕ’’ನ್ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೨.೧), ತತ್ಥ ಅನ್ತಿಮಕೋಟ್ಠಾಸಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಂ ವಾದಪಥೋಪಚ್ಛೇದನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸಂವತ್ತನಮರಿಯಾದಪರಿಚ್ಛೇದವಚನನ್ತಿ ಸಂವತ್ತನಸ್ಸ ಮರಿಯಾದಾ ಅವಧಿ ಸಂವತ್ತನಮರಿಯಾದಾ, ತಾಯ ನಿಯಮವಸೇನ ಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಂವತ್ತನಮರಿಯಾದಪರಿಚ್ಛೇದವಚನಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ಮರಿಯಾದಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉದ್ದಿಸನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ। ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತಿ। ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ। ವಿಹೇಸಾವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮನೋವಿಲೇಖಾತಿ ವಿಹೇಸಾವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಙ್ಖಾತಾ ಮನೋವಿಲೇಖಾ। ಗರಹಣೇತಿ ನಿನ್ದನೇ।
ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿವಣ್ಣನೇತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿನ್ದತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ವಿನಯವಿವಣ್ಣನೇ।
ವಿಲೇಖನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಮೋಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಸ್ಮಿಂ ಅನಾಚಾರೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಾಚಾರೇ ಆಚಿಣ್ಣೇ। ಮೋಕ್ಖೋ ನತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಮೋಕ್ಖೋ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಸ ತೇತಿ ತಸ್ಸ ತವ। ಅಲಾಭಾತಿ ಯೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸಮಾನೇ ಸಾಧುಕಂ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿಕರಣಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಸಞ್ಞಿತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ಚ ಲಾಭಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ತುಯ್ಹಂ ಅಲಾಭಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ದುಲ್ಲದ್ಧನ್ತಿ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸೇನ ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ದುಲ್ಲದ್ಧಂ। ಸಾಧುಕನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು। ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಿಕಭಾವಂ ಕತ್ವಾ, ಅತ್ಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೪೪೬) ಪದಭಾಜನಿಯಂ ವುತ್ತೇನ ಮೋಹಾರೋಪನಕೇನ ಞತ್ತಿದುತಿಯೇನ ಕಮ್ಮೇನ।
ಅಧಮ್ಮಕಮ್ಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಮೋಹಾರೋಪನಕಮ್ಮಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।
ಮೋಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಪಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಪಹಾರಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಉಪ್ಪಲಪತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಕಾಯಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಪಹಾರಂ ದದೇಯ್ಯ। ಏವಂ ಪನ ಪಹಾರೇ ದಿನ್ನೇ ಹತ್ಥೋ ವಾ ಭಿಜ್ಜತು, ಪಾದೋ ವಾ ಸೀಸಂ ವಾ, ಮರತು ವಾ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಹರಿತುಕಾಮತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇತಿ ಗಹಟ್ಠೇ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ವಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸೇ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಪಿ। ಸಚೇ ಪನ ರತ್ತಚಿತ್ತೋ ಇತ್ಥಿಂ ಪಹರತಿ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ। ಕೇನಚಿ ವಿಹೇಠಿಯಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಮನುಸ್ಸೇನ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾತಿ ತತೋ ಅತ್ತನೋ ಮೋಕ್ಖಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಸ್ಸ। ಸಚೇಪಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೫೩) ಚೋರಂ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ ವಾ ವಿಹೇಠೇತುಕಾಮಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಉಪಾಸಕ, ಏತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠ, ಮಾ ಆಗಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ‘‘ಗಚ್ಛ ರೇ’’ತಿ ಮುಗ್ಗರೇನ ವಾ ಸತ್ಥಕೇನ ವಾ ಪಹರಿತ್ವಾ ಯಾತಿ, ಸೋ ಚೇ ತೇನ ಪಹಾರೇನ ಮರತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿಯೇವ। ವಾಳಮಿಗೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಪಹಾರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ತಲಸತ್ತಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಲಸತ್ತಿಕನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಉಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ। ನಪಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ಪಹರಿತೇ ಪುರಿಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಉಚ್ಚಾರೇತುಕಾಮತಾಯ ಕೇವಲಂ ಉಗ್ಗಿರಣಮತ್ತೇ ಕತೇ ಇಮಿನಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಇಮಿನಾ ಪನ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಹಾರೋ ದಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಕಟಂ। ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾದೀನಂ ಅಸುಚಿಕರಣಾದೀನಿ ದಿಸ್ವಾ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾಪಿ ಉಗ್ಗಿರನ್ತಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೋಯೇವಾ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೪೭೧) ವದನ್ತಿ।
ತಲಸತ್ತಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಅಮೂಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಛಟ್ಠಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ಅಮೂಲಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೪೬೮) ಸಂಸಯಂ ಜನೇನ್ತಸ್ಸ। ಪರೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ಮಞ್ಞೇತಿ ತಕ್ಕಯಾಮಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ವಿಕಾಲೇ ಮಞ್ಞೇ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇತಿ ಸಾಮಣೇರೇ।
ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಉಪಸ್ಸುತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸುಯ್ಯತೀತಿ ಸುತಿ, ಸದ್ದೋ, ಸುತಿಯಾ ಸಮೀಪಂ ಉಪಸ್ಸುತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತಿಸಮೀಪ’’ನ್ತಿ, ಸದ್ದಸಮೀಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯತ್ಥ ಪನ ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಸದ್ದಂ ಸೋತುಂ ‘‘ಯತ್ಥ ಠತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಥ ವಾ ಉಪೇಚ್ಚ ಸುಯ್ಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪಸ್ಸುತಿ, ಠಾನಂ, ಯಂ ಠಾನಂ ಉಪಗತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಸದ್ದಂ ಸೋತುಂ, ತತ್ಥಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತುರಿತಗಮನೇಪೀತಿ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಸದ್ದಸವನತ್ಥಂ ಸೀಘಗಮನೇಪಿ। ಓಹೀಯಮಾನೇಪೀತಿ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ವಚನಸವನತ್ಥಂ ಓಹೀಯಮಾನೇಪಿ।
ವೂಪಸಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಪಸಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಲಹಂ ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಮ ಅಕಾರಕಭಾವಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ। ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯನ್ತಿ ಕದಾಚಿ ಸೋತುಕಾಮತಾಯ ಗಮನವಸೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಸಿಯಾ ಕಿರಿಯಂ। ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯನ್ತಿ ಕದಾಚಿ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮನ್ತಯಮಾನಾನಂ ಅಜಾನಾಪನವಸೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಸಿಯಾ ಅಕಿರಿಯಂ।
ಉಪಸ್ಸುತಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಬಾಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಧಮ್ಮಿಕಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನ ಕತತ್ತಾ ಧಮ್ಮೋ ಏತೇಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಧಮ್ಮಿಕಾನಿ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಿಕಾನಂ। ಕಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ। ವಿನಯೇನಾತಿ ಚೋದನಾಯ ಚೇವ ಸಾರಣಾಯ ಚ। ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನಾತಿ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ ಚೇವ ಅನುಸ್ಸವನಾಸಮ್ಪದಾಯ ಚ। ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಸೀಮಟ್ಠಕಸಙ್ಘಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಛನ್ದಾರಹಾನಂ ಛನ್ದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಾಯೇನ ಚೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಚ ಏಕೀಭೂತಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ। ತಂ ತಂ ವತ್ಥುನ್ತಿ ಅವಣ್ಣಭಣನಾದಿಂ ತಂ ತಂ ವತ್ಥು।
ಓಸಾರೇನ್ತಿ ಓಸಾರಣಂ। ನಿಸ್ಸಾರೇನ್ತಿ ಸಙ್ಘಮ್ಹಾ ಏತೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಾರಣಂ। ಭಣ್ಡುಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮುಣ್ಡಕರಣಂ, ಕೇಸಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣಂ। ಓಸಾರಣಾದಯೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ಕಮ್ಮಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಓಸಾರಣಂ ನಿಸ್ಸಾರಣ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯೫-೪೯೬) ಚೇತ್ಥ ಪದಸಿಲಿಟ್ಠತಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಪಠಮಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಓಸಾರಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕಣ್ಟಕಸಾಮಣೇರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಣ್ಟಕಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ನಾಸನಾ ವಿಯ ನಿಸ್ಸಾರಣಾತಿ ಯಥಾ ಕಣ್ಟಕಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ದಣ್ಡಕಮ್ಮನಾಸನಾ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ, ತಥಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಅವಣ್ಣಂ ಭಣತೋ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ದೀಪಯತೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ –
‘‘ಸಙ್ಘಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುಚ್ಛಾಮಿ ‘ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಅವಣ್ಣವಾದೀ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಯಂ ಅಞ್ಞೇ ಸಾಮಣೇರಾ ಲಭನ್ತಿ ದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಅಲಾಭಾಯ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ ರುಚ್ಚತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’ತಿ। ದುತಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ತತಿಯಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ ‘ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಸಾಮಣೇರೋ…ಪೇ॰… ರುಚ್ಚತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’ತಿ, ಚರ ಪಿರೇ ವಿನಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯೫-೪೯೬) –
ಕತ್ತಬ್ಬನಾಸನಾ ನಿಸ್ಸಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾದಿಸಂಯೇವ ಸಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪವೇಸನಾ ಓಸಾರಣಾತಿ ತಾದಿಸಂಯೇವ ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಬಾಲತಾಯ ಅಞ್ಞಾಣತಾಯ ಅಲಕ್ಖಿಕತಾಯ ಏವಂ ಅಕಾಸಿಂ, ಸ್ವಾಹಂ ಸಙ್ಘಂ ಖಮಾಪೇಮೀ’’ತಿ ಖಮಾಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಯಾವತತಿಯಂ ಯಾಚಾಪೇತ್ವಾ –
‘‘ಸಙ್ಘಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುಚ್ಛಾಮಿ ‘ಅಯಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ಸಾಮಣೇರೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಅವಣ್ಣವಾದೀ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಯಂ ಅಞ್ಞೇ ಸಾಮಣೇರಾ ಲಭನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಅಲಾಭಾಯ ನಿಸ್ಸಾರಿತೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಇದಾನಿ ಸೋರತೋ ನಿವಾತವುತ್ತಿ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಕತದಣ್ಡಕಮ್ಮೋ ಅಚ್ಚಯಂ ದೇಸೇತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಯಥಾ ಪುರೇ ಕಾಯಸಮ್ಭೋಗಸಾಮಗ್ಗಿದಾನಂ ರುಚ್ಚತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’ತಿ। ದುತಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ತತಿಯಮ್ಪಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ…ಪೇ॰… ರುಚ್ಚತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯೫-೪೯೬) –
ಪವೇಸನಾ ಓಸಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕೇಸಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛನನ್ತಿ
ಮುಖರಸ್ಸಾತಿ ಮುಖೇನ ಖರಸ್ಸ। ಯಂ ಅವನ್ದಿಯಕಮ್ಮಂ ಅನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಊರುಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಾದಿವತ್ಥೂಸೂತಿ –
‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಕದ್ದಮೋದಕೇನ ಓಸಿಞ್ಚನ್ತಿ ‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಸು ಸಾರಜ್ಜೇಯ್ಯು’ನ್ತಿ, ಕಾಯಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಊರುಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಅಙ್ಗಜಾತಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓಭಾಸೇನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯೋಜೇನ್ತಿ ‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಸು ಸಾರಜ್ಜೇಯ್ಯು’’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೪೧೧) –
ಇಮೇಸು ವತ್ಥೂಸು।
ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಕಾದೀನನ್ತಿ ಅಚ್ಛಿನ್ನಚೀವರಜಿಣ್ಣಚೀವರನಟ್ಠಚೀವರಗಿಲಾನಬಹುಸ್ಸುತಸಙ್ಘಭಾರನಿತ್ಥರಕಾದೀನಂ। ಚೀವರಾದೀನೀತಿ ಚೀವರಭೇಸಜ್ಜಸೇನಾಸನಾದೀನಿ। ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾನಿ ಮೂಲತಚಪತ್ತಅಙ್ಕುರಪುಪ್ಫಫಲಾದೀನಿ। ಅಪನೇತಬ್ಬಾನಿಪಿ ವತ್ಥೂನೀತಿ ಆವಾಸಕರಣಾದಿಅತ್ಥಂ ಹರಿತಬ್ಬಾನಿಪಿ ಛಾಯೂಪಗಫಲೂಪಗರುಕ್ಖಾದೀನಿ। ತಥಾರೂಪಂ ವಾ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಕತಿಕಂ ಕರೋನ್ತೇಹೀತಿ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನತೋ ಆವಾಸಜಗ್ಗನಾದಿಕಂ ತಾದಿಸಂ ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಿಕಂ ಕತಿಕಂ ಕರೋನ್ತೇಹಿ।
ನೇವ ಸುತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ನ ಮಾತಿಕಾ ಆಗಚ್ಛತಿ। ನೋ ಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗೋತಿ ವಿನಯೋಪಿ ನ ಪಗುಣೋ। ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಬಾಹತೀತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೩) ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ। ಜಾತರೂಪರಜತಖೇತ್ತವತ್ಥುಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದೀಸು ವಿನಯಧರೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಿಯಮಾನೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇಥ, ನನು ‘ಜಾತರೂಪರಜತಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦, ೧೯೪) ಏವಂ ಸುತ್ತೇ ಪಟಿವಿರತಿಮತ್ತಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ವದತಿ। ಅಪರೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ ಓಲಮ್ಬೇತ್ವಾ ನಿವಾಸೇನ್ತಾನಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಉಬ್ಬಾಹಿಕ ವಿನಿಚ್ಛಯೇತಿ ಸಮಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಉಬ್ಬಾಹಿಕವಿನಿಚ್ಛಯೇ ‘‘ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಹಿ ದಸಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೇ ದ್ವೇ ತಯೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಉಬ್ಬಾಹಿಕವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಪವಾರಣಪ್ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢನಾತಿ ಪವಾರಣಾಯ ಉಕ್ಕಸ್ಸನಾ, ಉದ್ಧಂ ಕಡ್ಢನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಿಣವತ್ಥಾರಕಸಮಥೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಞತ್ತಿ ಚಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಣ್ಡನಜಾತಾನಂ…ಪೇ॰… ಠಪೇತ್ವಾ ಗಿಹಿಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೨೧೨-೨೧೩) ಏವಂ ತಿಣವತ್ಥಾರಕಸಮಥೇ ಕತಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಞತ್ತಿ ಚ।
ಅಲಾಭಾಯ ಪರಿಸಕ್ಕನಾದಿಕೇಹೀತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಲಾಭತ್ಥಾಯ ಪಯೋಗಕರಣಾದಿಕೇಹಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಅನತ್ಥಾಯ ಪರಿಸಕ್ಕನಂ, ಅನಾವಾಸಾಯ ಪರಿಸಕ್ಕನಂ, ಅಕ್ಕೋಸನಪರಿಭಾಸನಂ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಭೇದನಂ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಭಣನಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಭಣನಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಭಣನ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೨೬೫) ಅವಸೇಸಂ ಸತ್ತಙ್ಗಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಟ್ಠಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಚೇವ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಏಕೇಕೇನಪಿ ಅಙ್ಗೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ। ಅಸಮ್ಭೋಗಕರಣತ್ಥನ್ತಿ ತೇನ ದಿನ್ನಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ। ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನವಸೇನಾತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನವಸೇನ, ನ ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪನವಸೇನ। ಪತ್ತುಕ್ಕುಜ್ಜನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಯೋ ಪತ್ತನಿಕ್ಕುಜ್ಜನವಸೇನ ಕತನಿಸ್ಸಾರಣೋ, ತಸ್ಸೇವ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ। ಸಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ತುಕ್ಕುಜ್ಜನಂ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ। ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಾರಣಾ, ಓಸಾರಣಾ ಚ।
ಸೂಚಿಯಾದಿಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ತಂತದತ್ಥಿಕಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ ದೇತೀತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕವಿಸ್ಸಜ್ಜಕೋ। ಸಾಟಿಯಗ್ಗಾಹಾಪಕೋತಿ ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಯಗ್ಗಾಹಾಪಕೋ। ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇ ಆರಾಮಿಕೇ ಪೇಸನತ್ಥಾಯ ದಾತಬ್ಬಾ ಸಮ್ಮುತಿ ಆರಾಮಿಕಪೇಸಕಸಮ್ಮುತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಾಮಣೇರಪೇಸಕಸಮ್ಮುತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ।
ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನನ್ತಿ ತಜ್ಜನೀಯಂ, ನಿಯಸಂ, ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಂ, ಪಟಿಸಾರಣೀಯಂ, ತಿವಿಧಞ್ಚ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯನ್ತಿ ತಜ್ಜನೀಯಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ। ಅಟ್ಠಯಾವತತಿಯಕಾತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ, ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಅಟ್ಠ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾ।
ಞತ್ತಿಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಕಲಕ್ಖಣೇನೇವಾತಿ ಞತ್ತಿಞ್ಚ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯೋ ಸಾವೇತ್ವಾವ। ನ ಸೇಸಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಅಪಲೋಕನಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಅವಸೇಸಕಮ್ಮವಸೇನ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ।
ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಬಾಹನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಛನ್ದಂಅದತ್ವಾಗಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಆರೋಚಿತಂ ವತ್ಥು ಅವಿನಿಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಆರೋಚಿತವತ್ಥು ಆಪತ್ತಿಕಭಾವೇನ ನ ವಿನಿಚ್ಛಿತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಚೋದಕೇನ ಚ ಚುದಿತಕೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಕಥಾ ಕಥಿತಾ, ಅನುವಿಜ್ಜಕೋ ಸಮ್ಮತೋ, ಏತ್ತಾವತಾ ವತ್ಥುಮೇವ ಆರೋಚಿತಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಛನ್ದಂ ಅದತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುಪ್ಪಂ ಅಸ್ಸ, ವಗ್ಗಂ ಅಸ್ಸ, ನ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೪೮೧) ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಛನ್ದಂ ಅದತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾಸನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ। ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗಮನಂ ಕಿರಿಯಂ, ಛನ್ದಸ್ಸ ಅದಾನಂ ಅಕಿರಿಯಂ।
ಛನ್ದಂಅದತ್ವಾಗಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೧. ದುಬ್ಬಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಯಥಾಸನ್ಥುತನ್ತಿ ಯಥಾಮಿತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಯೋ’’ತಿ ಆದಿ। ತತ್ಥ ಮಿತ್ತಸನ್ದಿಟ್ಠಸಮ್ಭತ್ತವಸೇನಾತಿ ಮಿತ್ತಸನ್ದಿಟ್ಠಸಮ್ಭತ್ತಾನಂ ವಸೇನ। ತತ್ಥ ಮಿತ್ತಾ ಮಿತ್ತಾವ। ಸನ್ದಿಟ್ಠಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಾ ನಾತಿದಳ್ಹಮಿತ್ತಾ। ಸಮ್ಭತ್ತಾ ಸುಟ್ಠು ಭತ್ತಾ ಸಿನೇಹವನ್ತೋ ದಳ್ಹಮಿತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
ಪಞ್ಚ ಗರುಭಣ್ಡಾನೀತಿ ರಾಸಿವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಗರುಭಣ್ಡಾನಿ, ಸರೂಪವಸೇನ ಪನೇತಾನಿ ಬಹೂನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಸಿವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಗರುಭಣ್ಡಾನಿ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಆರಾಮೋ ಆರಾಮವತ್ಥು ನಾಮ ತೇಸಂಯೇವ ಆರಾಮಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋಕಾಸೋ, ತೇಸು ವಾ ಆರಾಮೇಸು ವಿನಟ್ಠೇಸು ತೇಸಂ ಪೋರಾಣಕಭೂಮಿಭಾಗೋ ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಸಾದಾದಿಸೇನಾಸನಂ। ವಿಹಾರವತ್ಥು ನಾಮ ತಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾನೋಕಾಸೋ। ಮಞ್ಚೋ ನಾಮ ಮಸಾರಕೋ ಬುನ್ದಿಕಾಬದ್ಧೋ, ಕುಳೀರಪಾದಕೋ, ಆಹಚ್ಚಪಾದಕೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಞ್ಚಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ। ಪೀಠಂ ನಾಮ ಮಸಾರಕಾದೀನಂಯೇವ ಚತುನ್ನಂ ಪೀಠಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ। ಭಿಸಿ ನಾಮ ಉಣ್ಣಭಿಸಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಸೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ। ಬಿಬ್ಬೋಹನಂ ನಾಮ ರುಕ್ಖತೂಲಲತಾತೂಲಪೋಟಕಿತೂಲಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಪುಣ್ಣಂ। ಲೋಹಕುಮ್ಭೀ ನಾಮ ಕಾಳಲೋಹೇನ ವಾ ತಮ್ಬಲೋಹೇನ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಲೋಹೇನ ಕತಾ ಕುಮ್ಭೀ। ಲೋಹಭಾಣಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಭಾಣಕನ್ತಿ ಅರಞ್ಜರೋ ವುಚ್ಚತಿ। ವಾರಕೋತಿ ಘಟೋ। ಕಟಾಹಂ ಕಟಾಹಮೇವ। ವಾಸಿಆದೀಸು, ವಲ್ಲಿಆದೀಸು ಚ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏವಂ –
ದ್ವಿಸಙ್ಗಹಾನಿ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ, ತತಿಯಂ ಚತುಸಙ್ಗಹಂ।
ಚತುತ್ಥಂ ನವಕೋಟ್ಠಾಸಂ, ಪಞ್ಚಮಂ ಅಟ್ಠಭೇದನಂ॥
ಇತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ರಾಸೀಹಿ, ಪಞ್ಚನಿಮ್ಮಲಲೋಚನೋ।
ಪಞ್ಚವೀಸವಿಧಂ ನಾಥೋ, ಗರುಭಣ್ಡಂ ಪಕಾಸಯಿ॥ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೨೧; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೭)।
ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ವಾ ವಿಭಜಿತುಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಮೂಲಚ್ಛೇಜ್ಜವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ವಾ ವಿಭಜಿತುಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ಪನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನಾಪತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಥಾವರೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಥಾವರೇನ ಥಾವರನ್ತಿ ಆರಾಮಆರಾಮವತ್ಥುವಿಹಾರವಿಹಾರವತ್ಥುನಾ ಆರಾಮಂ ಆರಾಮವತ್ಥುಂ ವಿಹಾರಂ ವಿಹಾರವತ್ಥುಂ। ಇತರೇನಾತಿ ಅಥಾವರೇನ, ಪಚ್ಛಿಮರಾಸಿತ್ತಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಕಪ್ಪಿಯೇನಾತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಮಞ್ಚಾದಿನಾ ಚೇವ ಅಕಪ್ಪಿಯಭಿಸಿಬಿಬ್ಬೋಹನೇಹಿ ಚ। ಮಹಗ್ಘಕಪ್ಪಿಯೇನಾತಿ ದನ್ತಮಯಮಞ್ಚಾದಿನಾ ಚೇವ ಪಾವಾರಾದಿನಾ ಚ। ಇತರನ್ತಿ ಅಥಾವರಂ। ಕಪ್ಪಿಯಪರಿವತ್ತನೇನ ಪರಿವತ್ತೇತುನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ।
ತತ್ರಾಯಂ ಪರಿವತ್ತನನಯೋ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೨೧; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೮) – ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಾಳಿಕೇರಾರಾಮೋ ದೂರೇ ಹೋತಿ, ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಾವ ಬಹುತರಂ ಖಾದನ್ತಿ, ಯಮ್ಪಿ ನ ಖಾದನ್ತಿ, ತತೋ
ಕಥಂ ವಿಹಾರೇನ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೨೧; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೮) ವಿಹಾರೋ ಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬೋ? ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಗೇಹಂ ಹೋತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಪಾಸಾದೋ, ಉಭೋಪಿ ಅಗ್ಘೇನ ಸಮಕಾ। ಸಚೇ ಮನುಸ್ಸಾ ತೇನ ಪಾಸಾದೇನ ತಂ ಗೇಹಂ ಯಾಚನ್ತಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚೇ ಮಹಗ್ಘತರಂ ಗೇಹಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಮಹಗ್ಘತರಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಹಗ್ಘತರಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ವಸಿತುಂ, ಇದಂ ಪನ ಸಾರುಪ್ಪಂ, ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಹಗ್ಘಂ ಹೋತಿ ‘‘ನನು ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗೇಹಂ ಮಹಗ್ಘ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ಹೋತು, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುಞ್ಞಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಂ ವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾರೋ ಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬೋ। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ವಿಹಾರವತ್ಥುಪಿ ಆರಾಮೋಪಿ ಆರಾಮವತ್ಥುಪಿ ವಿಹಾರೇನ ಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬಂ। ವಿಹಾರವತ್ಥುನಾ ಚ ಮಹಗ್ಘೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಗ್ಘೇನ ವಾ ಥಾವರೇನ ಥಾವರಪರಿವತ್ತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಇತರೇನ ಇತರಪರಿವತ್ತನೇ ಪನ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಹೋತು, ಖುದ್ದಕಂ ವಾ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೨೧; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೮), ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುರಙ್ಗುಲಪಾದಕಂ ಗಾಮದಾರಕೇಹಿ ಪಂಸ್ವಾಗಾರಕೇಸು ಕೀಳನ್ತೇಹಿ ಕತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗರುಭಣ್ಡಂ ಹೋತಿ। ಸಚೇಪಿ ರಾಜಾ ವಾ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದಯೋ ವಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಮಞ್ಚಸತಂ ವಾ ಮಞ್ಚಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ದೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ವುಡ್ಢಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ‘‘ಸಙ್ಘಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ದಾತಬ್ಬಾ, ನ ಪುಗ್ಗಲಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ದಾತಬ್ಬಾ। ಅತಿರೇಕಮಞ್ಚೇ ಭಣ್ಡಾಗಾರಾದೀಸು ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಬಹಿಸೀಮಾಯ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದೇಮಾ’’ತಿ ದಿನ್ನಮಞ್ಚೋ ಪೀಠಭಿಸಿಬಿಬ್ಬೋಹನೇಸುಪಿ। ವರಸೇನಾಸನಾದೀನಂ ಸಂರಕ್ಖಣತ್ಥನ್ತಿ ಸಚೇ ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಂ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೇನ ನ ಯಾಪೇನ್ತಿ, ಏತ್ಥ ರಾಜರೋಗಚೋರಭಯಾನಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ವಿಹಾರಾ ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಿಕೇ ವಿನಾಸೇನ್ತಿ, ಸೇನಾಸನಪಚ್ಚಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಯಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ಏವರೂಪೇ ಕಾಲೇ ವರಸೇನಾಸನಾದೀನಂ ಸಂರಕ್ಖಣತ್ಥಂ। ಲಾಮಕಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ ಲಾಮಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ, ಲಾಮಕಕೋಟಿಯಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತತೋ ಲದ್ಧಯಾಗುಭತ್ತಚೀವರಾದೀನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಕಾಳಲೋಹತಮ್ಬಲೋಹಕಂಸಲೋಹವಟ್ಟಲೋಹಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಂಸಲೋಹಂ, ವಟ್ಟಲೋಹಞ್ಚ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹಂ। ತೀಣಿ ಹಿ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹಾನಿ ಕಂಸಲೋಹಂ, ವಟ್ಟಲೋಹಂ, ಆರಕೂಟನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತಿಪುತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಕಂಸಲೋಹಂ, ಸೀತತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ವಟ್ಟಲೋಹಂ, ರಸಕತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಆರಕೂಟಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಂಸಲೋಹಂ, ವಟ್ಟಲೋಹಞ್ಚ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹ’’ನ್ತಿ। ತತೋ ಅತಿರೇಕನ್ತಿ ತತೋ ಅತಿರೇಕಗ್ಗಣ್ಹನಕೋ।
ಸರಕೋತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಕಞ್ಚನಕಾದೀನಂ ಗಿಹಿಉಪಕರಣಾನಂ ಗಹಣಂ। ತಾನಿ ಹಿ ಖುದ್ದಕಾನಿಪಿ ಗರುಭಣ್ಡಾನೇವ ಗಿಹಿಉಪಕರಣತ್ತಾತಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಗೇವ ಮಹನ್ತಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಮಾನಿ ಪನ ಭಾಜನೀಯಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂಪಕರಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾ ಚ ಏತಾನಿ, ಏವಂ ಕುಣ್ಡಿಕಾಪಿ ಭಾಜನೀಯಾ। ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ಯಥಾ ಚ ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡೇ, ಏವಂ ಲೋಹಭಣ್ಡೇಪಿ ಕುಣ್ಡಿಕಾ ಭಾಜನೀಯಕೋಟ್ಠಾಸಮೇವ ಭಜತೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ದುಬ್ಬಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ)। ಸಙ್ಘಿಕಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ವುಡ್ಢತರಾನಂ ದತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗೇನ। ಗಿಹಿವಿಕಟಾತಿ ಗಿಹೀಹಿ ವಿಕತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಸನ್ತಕಕರಣೇನ ವಿರೂಪಂ ಕತಾ। ಪುಗ್ಗಲಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಅದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ವಿಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪಿಪ್ಫಲಿಕೋತಿ ಕತ್ತರಿ। ಆರಕಣ್ಟಕಂ ಸೂಚಿವೇಧಕಂ। ತಾಳಂ ಯನ್ತಂ। ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿವೇಧಕೋ ಕತ್ತರಯಟ್ಠಿವಲಯಂ। ಯಥಾ ತಥಾ ಘನಕತಂ ಲೋಹನ್ತಿ ಲೋಹವಟ್ಟಿ ಲೋಹಗುಳೋ ಲೋಹಪಿಣ್ಡಿ ಲೋಹಚಕ್ಕಲಿಕನ್ತಿ ಏವಂ ಘನಕತಂ ಲೋಹಂ। ಖೀರಪಾಸಾಣಮಯಾನೀತಿ ಮುದುಕಖೀರವಣ್ಣಪಾಸಾಣಮಯಾನಿ।
ಗಿಹಿವಿಕಟಾನಿಪಿ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಅನಾಮಾಸತ್ತಾ। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಗೇವ ಸಙ್ಘಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಿಕಪರಿಭೋಗೇನ ‘‘ಸೇನಾಸನಪರಿಭೋಗೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಸೇಸಾತಿ ತತೋ ಮಹತ್ತರೀ ವಾಸಿ। ಯಾ ಪನಾತಿ ಯಾ ಕುದಾರೀ ಪನ। ಕುದಾಲೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಚತುರಙ್ಗುಲಮತ್ತೋಪಿ ಗರುಭಣ್ಡಮೇವ। ನಿಖಾದನಂ ಚತುರಸ್ಸಮುಖಂ ವಾ ಹೋತು, ದೋಣಿಮುಖಂ ವಾ ವಙ್ಕಂ ವಾ ಉಜುಕಂ ವಾ, ಅನ್ತಮಸೋ ಸಮ್ಮುಞ್ಜನಿದಣ್ಡಕವೇಧನಮ್ಪಿ ದಣ್ಡಬನ್ಧಂ ಚೇ, ಗರುಭಣ್ಡಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುದಾಲೋ ದಣ್ಡಬನ್ಧನಿಖಾದನಂ ವಾ ಅಗರುಭಣ್ಡಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಸಿಪಾಟಿಕಾ ನಾಮ ಖುರಕೋಸೋ। ಸಿಖರಂ ಪನ ದಣ್ಡಬನ್ಧನಿಖಾದನಂ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಖರಮ್ಪಿ ನಿಖಾದನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಸಚೇ ತಮ್ಪಿ ಪನ ಅದಣ್ಡಕಂ ಫಲಮತ್ತಂ, ಭಾಜನೀಯಂ। ಉಪಕ್ಖರೇತಿ ವಾಸಿಆದಿಭಣ್ಡಾನಿ।
ಪತ್ತಬನ್ಧಕೋ ನಾಮ ಪತ್ತಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಕಾದಿಕಾರಕೋ। ‘‘ಪಟಿಮಾಸುವಣ್ಣಾದಿಪತ್ತಕಾರಕೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ತಿಪುಚ್ಛೇದನಕಸತ್ಥಂ, ಸುವಣ್ಣಚ್ಛೇದನಕಸತ್ಥಂ, ಕತಪರಿಕಮ್ಮಚಮ್ಮಚ್ಛಿನ್ದನಕಖುದ್ದಕಸತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಇತರಾನೀತಿ ಮಹಾಕತ್ತರಿಆದೀನಿ।
ಅಡ್ಢಬಾಹುಪ್ಪಮಾಣಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಚೂಳವಗ್ಗ ೩.೩೨೧) ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಂಸಕೂಟಪ್ಪಮಾಣಾ, ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥಜಾತಕಾತಿ ಸಙ್ಘಿಕಭೂಮಿಯಂ ಜಾತಾ। ಆರಕ್ಖಸಂವಿಧಾನೇನ ರಕ್ಖಿತತ್ತಾ ರಕ್ಖಿತಾ ಚ ಸಾ ಮಞ್ಜೂಸಾದೀಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಿಯ ಯಥಾ ತಂ ನ ನಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಗೋಪನತೋ ಗೋಪಿತಾ ಚಾತಿ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತಾ। ತತ್ಥಜಾತಕಾಪಿ ಪನ ಅರಕ್ಖಿತಾ ಗರುಭಣ್ಡಮೇವ ನ ಹೋತಿ। ‘‘ಸಙ್ಘಕಮ್ಮೇ ಚ ಚೇತಿಯಕಮ್ಮೇ ಚ ಕತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕೇನ ಚೇತಿಯಸನ್ತಕಂ ರಕ್ಖಿತುಂ, ಪರಿವತ್ತಿತುಞ್ಚ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಸುತ್ತಂ ಪನಾತಿ ವಟ್ಟಿತಞ್ಚೇವ ಅವಟ್ಟಿತಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ।
ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಸೂಚಿದಣ್ಡಮತ್ತೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದೀಘಸೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಮತ್ತೋ, ಪರಿಣಾಹತೋ ಸೀಹಳಪಣ್ಣಸೂಚಿದಣ್ಡಮತ್ತೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ವೇಳುಭಣ್ಡೇ। ದಡ್ಢಂ ಗೇಹಂ ಯೇಸಂ ತೇತಿ ದಡ್ಢಗೇಹಾ। ನ ವಾರೇತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ನ ನಿಸೇಧೇತಬ್ಬಾ। ದೇಸನ್ತರಗತೇನ ಸಮ್ಪತ್ತವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಘಿಕಾವಾಸೇ ಠಪೇತಬ್ಬಾ।
ಅವಸೇಸಞ್ಚ ಛದನತಿಣನ್ತಿ ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜೇಹಿ ಅವಸೇಸಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಛದನತಿಣಂ। ಯತ್ಥ ಪನ ತಿಣಂ ‘‘ಛದನತಿಣಸಙ್ಖೇಪಗತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣೋಪೀತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣೋ। ಲಿಖಿತಪೋತ್ಥಕೋ ಪನ ಗರುಭಣ್ಡಂ ನ ಹೋತಿ।
ವೇಳುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಸೂಚಿದಣ್ಡಕಮತ್ತೋಪೀ’’ತಿ ವೇಳುಭಣ್ಡೇ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣೋ। ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನೋ ವಾತಿ ದಾರುದುಲ್ಲಭಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನೋ ವಾ। ಕುರುನ್ದಿಯಂ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ದಾರುಭಣ್ಡವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆಸನ್ದಿಕಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಆಸನ್ದಿಕೋತಿ ಚತುರಸ್ಸಪೀಠಂ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಉಚ್ಚಕಮ್ಪಿ ಆಸನ್ದಿಕ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಏಕತೋಭಾಗೇನ ದೀಘಪೀಠಮೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪಾದಕಂ ವಟ್ಟತಿ। ಚತುರಸ್ಸಾಸನ್ದಿಕೋ ಪನ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತೋಪಿ ವಟ್ಠತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಸತ್ತಙ್ಗೋ, ಭದ್ದಪೀಠಕಂ, ಏಳಕಪಾದಕಪೀಠಂ, ಆಮಲಕವಟ್ಟಕಪೀಠಂ, ಫಲಕಂ, ಕೋಚ್ಛಂ, ಪಲಾಲಪೀಠಕ’’ನ್ತಿ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಪಣ್ಣೇಹಿ ವಾತಿ ಕದಲಿಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ವಾ। ಬ್ಯಗ್ಘಚಮ್ಮೋನದ್ಧಮ್ಪಿ ವಾಳರೂಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಂ ಕೋಚ್ಛಕಂ ಗರುಭಣ್ಡಮೇವ।
ಘಟ್ಟನಫಲಕಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ರಜಿತಚೀವರಂ ಹತ್ಥೇನ ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ। ಘಟ್ಟನಮುಗ್ಗರೋ ನಾಮ ಅನುವಾತಾದಿಘಟ್ಟನಕೋತಿ ವದನ್ತಿ। ದಣ್ಡಮುಗ್ಗರೋ ನಾಮ ಯೇನ ರಜಿತಚೀವರಂ ಪೋಥೇನ್ತಿ। ಅಮ್ಬಣನ್ತಿ ಫಲಕೇಹಿ ಪೋಕ್ಖರಣೀ ವಿಯ ಕತಂ ಪಾನೀಯಭಾಜನಂ। ರಜನದೋಣೀತಿ ಪಕ್ಕರಜನಂ ಆಕಿರಿತ್ವಾ ಠಪನಭಾಜನಂ।
ಅಕಪ್ಪಿಯಚಮ್ಮನ್ತಿ ಸೀಹಾದೀನಂ ಚಮ್ಮಂ। ‘‘ಭೂಮತ್ಥರಣಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಚಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಗತಿಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಞ್ಚಪೀಠೇಪಿ ಅತ್ಥರಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪಾವಾರಾದಿಪಚ್ಚತ್ಥರಣಮ್ಪಿ ಗರುಭಣ್ಡನ್ತಿ ಏಕೇ। ನೋತಿ ಅಪರೇ। ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಕಪ್ಪಿಯಚಮ್ಮಾನೀತಿ ಮಿಗಾದೀನಂ ಚಮ್ಮಾನಿ।
ಸಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕಯುತ್ತಯಾನನ್ತಿ ರಥಸಕಟಾದಿಕಂ ಸಬ್ಬಚಕ್ಕಯುತ್ತಯಾನಂ। ವಿಸಙ್ಖರಿತಚಕ್ಕಂ ಪನ ಯಾನಂ ಭಾಜನೀಯಂ। ಅನುಞ್ಞಾತವಾಸಿ ನಾಮ ಯಾ ಸಿಪಾಟಿಕಾಯ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಮುಟ್ಠಿಪಣ್ಣನ್ತಿ ತಾಲಪತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಮುಟ್ಠಿನಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ‘‘ಮುಟ್ಠಿಪಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮುಟ್ಠಿಪಣ್ಣನ್ತಿ ಛತ್ತಚ್ಛದನಪಣ್ಣಮೇವಾತಿ ಕೇಚಿ। ಅರಣಿಸಹಿತನ್ತಿ ಅರಣಿಯುಗಳಂ, ಉತ್ತರಾರಣೀ, ಅಧರಾರಣೀತಿ ಅರಣಿದ್ವಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಫಾತಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ತಂಅಗ್ಘನಕವಾಲಿಕಾಯಪಿ ಥಾವರಂ ವಡ್ಢಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ। ಫಾತಿಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ತತ್ಥೇವ ವಲಞ್ಜೇತಬ್ಬೋ। ಗಮನಕಾಲೇ ಸಙ್ಘಿಕೇ ಆವಾಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಅಸತಿಯಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೇನ ಪಹಿಣಿತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬೋ। ದೇಸನ್ತರಗತೇನ ಸಮ್ಪತ್ತವಿಹಾರೇ ಸಙ್ಘಿಕಾವಾಸೇ ಠಪೇತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಮತ್ತಿಕಾಭಣ್ಡೇ। ಕುಣ್ಡಿಕಾತಿ ಅಯೋಕುಣ್ಡಿಕಾ ಚೇವ ತಮ್ಬಲೋಹಕುಣ್ಡಿಕಾ ಚ। ಭಾಜನೀಯಕೋಟ್ಠಾಸಮೇವ ಭಜತೀತಿ ಭಾಜನೀಯಪಕ್ಖಮೇವ ಸೇವತಿ, ನ ತು ಗರುಭಣ್ಡನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಞ್ಚನಕೋ ಪನ ಗರುಭಣ್ಡಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇತರನ್ತಿ ಗರುಭಣ್ಡಂ।
ದುಬ್ಬಲಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೨. ಪರಿಣಾಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ದ್ವಾದಸಮೇ
ಪರಿಣಾಮನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಹಧಮ್ಮಿಕವಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಮೋ।
೯. ರತನವಗ್ಗೋ
೧. ಅನ್ತೇಪುರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅನಿಕ್ಖನ್ತರಾಜಕೇ ಅನಿಗ್ಗತರತನಕೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಯನಿಘರೇ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಕ್ಖನ್ತೋ ರಾಜಾ ಇತೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಇತೋತಿ ಸಯನಿಘರತೋ। ಸಯನಿಘರೇತಿ ಸಯನೀಯಘರೇ। ಯತ್ಥ ರಞ್ಞೋ ಸಯನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನಂ, ಹತ್ಥಿಆದಿ। ಇಧ ಪನ ಇತ್ಥಿರತನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರತನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹೇಸೀ’’ತಿ।
ಉಭೋಸೂತಿ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿಕ್ಕಮೋ ಕಿರಿಯಂ, ಅಪ್ಪಟಿಸಂವಿದಿತಂ ಅಕಿರಿಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಅನ್ತೇಪುರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ರತನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಮುತ್ತಾದಿದಸವಿಧನ್ತಿ ‘‘ಮುತ್ತಾ ಮಣಿ ವೇಳುರಿಯೋ ಸಙ್ಖೋ ಸಿಲಾ ಪವಾಳಂ ರಜತಂ ಜಾತರೂಪಂ ಲೋಹಿತಙ್ಕೋ ಮಸಾರಗಲ್ಲ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೫೦೬) ದಸವಿಧಂ ರತನಂ। ಅಜ್ಝಾವಸಥೇತಿ ಗೇಹೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ, ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಸಥಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆವಸಥೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಗೇಹಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಆರಾಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಗೇಹಂ ಪನ ಅಜ್ಝಾರಾಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಂ। ‘‘ಆವಸಥೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಅನ್ತೋಆರಾಮೇ ವಾ ಹೋತು, ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಾ, ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೫೦೬) ಕೇಚಿ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ತೇಸಂ ಸಙ್ಘಾದೀನಂ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವ। ಸಚೇ ಪನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಕಂ ಅವಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಾಮೇತಬ್ಬಂ ‘‘ತಾದಿಸಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಾದಿಸನ್ತಿ ಯಂ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಸನ್ತಕಂ ಅವಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಾಮೇತಬ್ಬಂ ಕಪ್ಪಿಯಭಣ್ಡಂ, ತಾದಿಸಂ। ಛನ್ದೇನಪಿ ಭಯೇನಪೀತಿ ವಡ್ಢಕಿಆದೀಸು ಛನ್ದೇನಪಿ, ರಾಜವಲ್ಲಭೇಸು ಭಯೇನಪಿ।
ತಾದಿಸೇ ಠಾನೇತಿ ಮಹಾವಿಹಾರಸದಿಸಸ್ಸ ಮಹಾರಾಮಸ್ಸ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪರಿವೇಣೇ। ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಕಹಾಪಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ ರೂಪೇನ ವಾ ಲಞ್ಛನಾದಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಕತ್ವಾ, ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪತಿರೂಪಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹತ್ಥೇತಿ ಲಜ್ಜೀನಂ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಹತ್ಥೇ। ಲೋಲಜಾತಿಕಾನಞ್ಹಿ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ನೇವ ಪಕ್ಕಮತೀತಿ ನೇವ ತಮ್ಹಾ ಆವಾಸಾ ಪಕ್ಕಮತಿ। ‘‘ಥಾವರಂ ಸೇನಾಸನಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಚೀವರಾದಿಮೂಲಂ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೦೬) ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಯಂ ಥಾವರಸೇನಾಸನಾದಿ ಕತಂ, ತಂ ಉಪಾಸಕ ತವ ಸನ್ತಕೇನ ಇದಂ ನಾಮ ಕತನ್ತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ಸಮಾದಪೇತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಸಮಾದಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅರಿಯಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏಸಾ ಅರಿಯಾನ ಯಾಚನಾ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯಾಚಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅನುಞ್ಞಾತಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಜ್ಝಾರಾಮಅಜ್ಝಾವಸಥೇ। ಆಮಾಸನ್ತಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬಞ್ಚೇವ ಪಟಿಸಾಮೇತಬ್ಬಞ್ಚ ವತ್ಥಾದಿ।
ರತನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಚಾರಿತ್ತೇತಿ ಉಪಚಾರನ್ತಿ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತಂ। ಅಞ್ಞಂ ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಪುನ ಆಪುಚ್ಛನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಅಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಗಾಮಸತಮ್ಪಿ ಹೋತು, ಪುನ ಆಪುಚ್ಛನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಉಸ್ಸಾಹನ್ತಿ ಗಾಮಪ್ಪವಿಸನುಸ್ಸಾಹಂ। ಅನ್ತರಾರಾಮಾದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೧೫) ನ ಕೇವಲಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವ, ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಅಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಾಟಿಂ ಅಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಆಪದಾಸೂತಿ ಸೀಹೋ ವಾ ಬ್ಯಗ್ಘೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಮೇಘೋ ವಾ ಉಟ್ಠೇತಿ, ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಉಪದ್ದವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ
ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಸೂಚಿಘರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ ೩.೫೧೭) ಪಠಮಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ದೇಸೇತಬ್ಬತ್ತಾ ತಂ ಭೇದನಕಂ ಅಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ।
ಅರಣಿಕೇತಿ ಅರಣಿಧನುಕೇ। ವಿಧೇತಿ ವೇಧಕೇ। ವಾಸಿಜಟೇತಿ ವಾಸಿದಣ್ಡಕೇ ಚ।
ಸೂಚಿಘರಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಮಞ್ಚಪೀಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪಾದಕನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ। ‘‘ಛೇದನಕಂ ಭೇದನಕಸದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಛೇದನಮೇವ ಛೇದನಕಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಛೇದನಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
ಯಥಾ ಪಮಾಣಮೇವ ಉಪರಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ವಾತಿ ಸಚೇ ಪನ ನ ಛಿನ್ದಿತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಪಮಾಣಮೇವ ಉಪರಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ವಾ। ಅಟ್ಟಕಂ ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತುಲಾಸಙ್ಘಾತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಟಂ ಕತ್ವಾ।
ಮಞ್ಚಪೀಠಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ತೂಲೋನದ್ಧಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಚಿಮಿಲಿಕಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ತೂಲಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಾನಂ ಉಪರಿ ಚಿಮಿಲಿಕಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ತೂಲಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪರಿ ಚಿಮಿಲಿಕಾಯಾತಿ ಉಪರಿಮಭಾಗೇ ಚಿಮಿಲಿಕಾಯ।
ಸೀಸಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ತೀಸು ಕೋಣೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಅನ್ತರಂ ವಿದತ್ಥಿ ಚತುರಙ್ಗುಲಂ ಹೋತೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕೋಣಾನಂ ಅನ್ತರಂ ಮಿನಿಯಮಾನಂ ವಿದತ್ಥಿ ಚೇವ ಚತುರಙ್ಗುಲಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಮಜ್ಝೇ ಮುಟ್ಠಿರತನನ್ತಿ ಬಿಬ್ಬೋಹನಸ್ಸ ಮಜ್ಝಂ ತಿರಿಯತೋ ಮುಟ್ಠಿರತನಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸೀಸಪ್ಪಮಾಣಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ತತೋ ಉದ್ಧಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ವಟ್ಟತಿ। ಅಗಿಲಾನಸ್ಸ ಸೀಸೂಪಧಾನಞ್ಚ ಪಾದೂಪಧಾನಞ್ಚಾತಿ ದ್ವಯಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಬಿಬ್ಬೋಹನಾನಿ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ದತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ।
ತೂಲೋನದ್ಧಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಸತ್ತಮಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
ನಿಸೀದನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ಕಣ್ಡುಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ಅಧೋನಾಭಿಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ನಾಭಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲಾನಂ ಉಪರಿ। ಕಣ್ಡುಪೀಳಕಅಸ್ಸಾವಥುಲ್ಲಕಚ್ಛಾಬಾಧಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಣ್ಡೂತಿ ಕಚ್ಛು। ಪೀಳಕಾತಿ ಲೋಹಿತತುಣ್ಡಿಕಾ ಸುಖುಮಪೀಳಕಾ। ಅಸ್ಸಾವೋತಿ ಅರಿಸಭಗನ್ದಲಮಧುಮೇಹಾನಂ ವಸೇನ ಅಸುಚಿಪಗ್ಘರಣಂ। ಥುಲ್ಲಕಚ್ಛಾಬಾಧೋತಿ ಮಹಾಪೀಳಕಾಬಾಧೋ ವುಚ್ಚತಿ।
ಕಣ್ಡುಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯-೧೦. ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕನನ್ದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
ನವಮಂ
ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕನನ್ದಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರತನವಗ್ಗೋ ನವಮೋ।
ಇತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾಯ
ವಿನಯತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಂ
ಪಾಚಿತ್ತಿಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।