ಪಾರಾಜಿಕಕಥಾ
ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೬. ಏವಂ ‘‘ತಿವಿಧೇ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ತಿವಿಧೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಿವಿಧೇತಿ ವಚ್ಚಪಸ್ಸಾವಮುಖಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ತಿಪ್ಪಕಾರೇ ಮಗ್ಗೇತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಿಲಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಜಾತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಮಗ್ಗೇತಿ ವಚ್ಚಪಸ್ಸಾವಾನಂ ನಿಕ್ಖಮನದ್ವಾರತಾಯ, ಅನ್ನಪಾನಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದೀನಂ ಪವೇಸನನಿಕ್ಖಮನದ್ವಾರತಾಯ ಚ ಮಗ್ಗವೋಹಾರಗತೇ ಸರೀರಪ್ಪದೇಸೇ, ಅಲ್ಲೋಕಾಸೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಮಗ್ಗೇಸು ತಿಲಮತ್ತಮ್ಪಿ, ತೀಸು ಸೇವನಚೇತನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ‘‘ತಿವಿಧೇ’’ತಿ ಪಕಾರವಾಚಿವಿಧಸದ್ದೋಪಾದಾನೇನ ಸಜಾತಿಸಙ್ಗಹವಸೇನ ತೀಹಿ ರಾಸೀಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಭೇದವಸೇನ ತಿಂಸವಿಧೋ ಮಗ್ಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ।
ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭೂತಮುಖಾದಿಮಗ್ಗಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ ಸತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇತ್ಥಿಯೋ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀ ಪಾಳಿಯಂ ದಸ್ಸಿತಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥೀನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ನವ ಮಗ್ಗಾ, ತಥೇವ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಾನಂ ವಸೇನ ನವ ಮಗ್ಗಾ, ತಿಣ್ಣಂ ಪನ ಪಣ್ಡಕಾನಂ ಮುಖಮಗ್ಗವಚ್ಚಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಾತಿ ಛ ಮಗ್ಗಾ, ತಥಾ ತಿಣ್ಣಂ ಪನ ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಏವಂ ತಿಂಸವಿಧೋ ಹೋತಿ।
ಸೇವನಚೇತನೋತಿ ಸೇವನೇ ಮೇಥುನಪಯೋಗೇ ಚೇತನಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಮೇಥುನರಾಗೂಪಸಂಹಿತಾಯ ಚೇತನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅಲ್ಲೋಕಾಸೇತಿ ತಿಂಸಮಗ್ಗಾನಮಞ್ಞತರೇ ಮಗ್ಗೇ ಪಕತಿವಾತೇನ ಅಸಂಫುಟ್ಠೇ ಅಲ್ಲಪದೇಸೇ, ಇಮಿನಾ ಬಾಹಿರಂ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ‘‘ಸಸಿಕ್ಖೋ ಸೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಸೇವನಚೇತನೋ ಸಸಿಕ್ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಅಙ್ಗೇ ಸರೀರೇ ಜಾತನ್ತಿ ಅಙ್ಗಜಾತಂ, ಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ। ಸತಿಪಿ ಅವಸೇಸಸರೀರಾವಯವಾನಂ ತಥಾಭಾವೇ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ತದೇವ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೋ। ಪರಾಜಿತೋತಿ ದುಲ್ಲಭಾಯ ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಬ್ಬತೋ ದುಲ್ಲಭಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಸುಖತೋ ಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಸಪತ್ತೇಹಿ ಪರಾಜಯಮಾಪಾದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಯಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ – ಸಸಿಕ್ಖೋ ಸೇವನಚೇತನೋ ತಿವಿಧೇ ಮಗ್ಗೇ ಅಲ್ಲೋಕಾಸೇ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ತಿಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪವೇಸೇನ್ತೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ –
‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಾಜೀವಸಮಾಪನ್ನೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೇಯ್ಯ, ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪಿ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೪೪) –
ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೭. ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮಮೂಲಕಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಆನೇತ್ವಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇನ (ಪಾರಾ॰ ೫೮) ಅಙ್ಗಜಾತೇ ‘‘ಪವೇಸನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪವೇಸನನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪಮತ್ತಾದಿಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಆದೀನಮಞ್ಞತರಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಮಗ್ಗಾನಮಞ್ಞತರಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಅಗ್ಗತೋ ಯಾವ ಮೂಲಂ ಪವೇಸೇನ್ತೇಸು ಅಸ್ಸಾದಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಸಾಸನತೋ ಚುತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪವಿಟ್ಠನ್ತಿಆದೀಸು ಪದೇಸುಪಿ ಏವಮೇವ ಯೋಜನಾ।
ಪವಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪವಿಟ್ಠಕ್ಖಣೋ। ‘‘ಪವಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಾಯ ತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋ ಖಣೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ। ಠಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಮಯೇ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾ ಬ್ಯಾಪಾರರಹಿತಂ ಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಮಯೋಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಚ ಯಾವ ಉದ್ಧರಣಾರಮ್ಭೋ, ತಾವ ಸಮ್ಭವನ್ತೋ ಠಿತಕಾಲೋಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಉದ್ಧರಣನ್ತಿ ನೀಹರಣಕಾಲೋ।
ವಾತಿ ವಿಕಪ್ಪೇ, ಅಪೀತಿ ಸಮುಚ್ಚಯೇ, ಸೋ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವಿಕಪ್ಪಿತಾನಂ ಪಕ್ಖಾನಂ ತುಲ್ಯಬಲತಂ ಜೋತೇತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ‘‘ಸೋ ಚೇ ಪವೇಸನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಪವಿಟ್ಠಂ ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೫೮) ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಯೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಪವೇಸನಾದಿಏಕಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಸಾದಿಯನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪಜ್ಜಮಾನಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಸಿಕ್ಖೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸಸಿಕ್ಖೋ, ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಸಿಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾದಿಯನ್ತೋತಿ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು। ಠಪೇತ್ವಾ ಕಿರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮನಂ ವಿನಾ। ಚುತೋತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಕತಮಿದಂ, ನ ಮಯಾ’’ತಿ ಲೇಸೇನ ನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಸಾದಿಯನಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಸಾಸನತೋ ಚುತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಏತ್ಥ ಸಸಿಕ್ಖೋತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೪೪) ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಾಠಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ತಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ (ಪಾರಾ॰ ೪೫), ತದಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ವಿಭತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಚಿತ್ತಖೇತ್ತಕಾಲಪಯೋಗಪುಗ್ಗಲವಿಜಾನನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ। ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಭಾವತೋ ಚವಿತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ದವಾ ವಾ ರವಾ ವಾ ವದನ್ತಸ್ಸ। ಏವಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ।
ತಥಾ
ತತ್ಥ ಯದೇತಂ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮಂ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಚನಂ, ಯಾನಿ ಚ ‘‘ಅಲಂ ಮೇ ಬುದ್ಧೇನ, ಕಿಂ ನು ಮೇ ಬುದ್ಧೇನ, ನ ಮಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧೇನ, ಸುಮುತ್ತಾಹಂ ಬುದ್ಧೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಖ್ಯಾತವಸೇನ ಕಾಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ ‘‘ಅಲಂ ಮೇ’’ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ, ತೇಸಂಯೇವ ಸವೇವಚನಾನಂ ವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಸಿ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವಾ
ಪಯೋಗೋ ಪನ ದುವಿಧೋ ಕಾಯಿಕೋ ಚ ವಾಚಸಿಕೋ ಚ। ತತ್ಥ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಭಾಸಾಯ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ವಾಚಸಿಕಪಯೋಗೇನೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಕ್ಖರಲಿಖನಂ ವಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾದಿದಸ್ಸನಂ ವಾ ಕಾಯಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಏವಂ ವಾಚಸಿಕಪಯೋಗೇನೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ।
ಪುಗ್ಗಲೋ ಪನ ದುವಿಧೋ ಯೋ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಯಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ। ತತ್ಥ ಯೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಸೋ ಸಚೇ ಉಮ್ಮತ್ತಕಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಟ್ಟಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ನ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಸೋ ಸಚೇ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತೋ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಅಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಸ್ಸ ದೂತೇನ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಆರೋಚನಂ ರುಹತಿ। ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹೋತಿ, ನ ತದಭಾವೇನ।
ವಿಜಾನನಮ್ಪಿ
ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಚಿತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಸಿಕ್ಖೋ ‘‘ಸಸಿಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
೮-೧೦. ‘‘ಇದಾನಿ ಸನ್ಥತೇನ ಸನ್ಥತಸ್ಸ ಘಟ್ಟನೇ ಉಪಾದಿನ್ನಕಘಟ್ಟನಾಭಾವತೋ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲೇಸಕಪ್ಪನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಆನೇತ್ವಾ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇನ, ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗೇನ, ಮುಖೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಅಭಿನಿಸೀದೇನ್ತಿ ಸನ್ಥತಾಯ ಅಸನ್ಥತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೬೧) ನಯೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಸನ್ಥತವಾರಾನಮತ್ಥಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸನ್ಥತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸನ್ಥತೇನಾತಿ ಚಮ್ಮಚೋಳತಿಪುಪಟ್ಟಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತೇನ। ‘‘ಪವೇಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸನ್ಥತವಾರಸ್ಸ ಪರೋಪಕ್ಕಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಸ್ಸನಮುಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮೇಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನೇನ ‘‘ಪರಾಜಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪವೇಸೇನ್ತೋತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರಂ ಪರಾಮಸತಿ।
ಏವಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋ ಕದಾ ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಉಪಾದಿನ್ನೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಉಪೇತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಭಾವೇನೇವ ಆದಿನ್ನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಂ, ಏತೇನ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ, ವತ್ಥುಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ಘಟ್ಟನಟ್ಠಾನಗತಂ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಮಿನಾವ ಅಙ್ಗಜಾತಗತಂ ಅನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದಂ ಚಮ್ಮಖಿಲಂ, ಪಿಳಕಾದಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ನಾಮ ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅನುಪಾದಿನ್ನಕ’’ನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಚೋಳಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾದಿನ್ನೇನ ಉಪಾದಿನ್ನೇ, ಅನುಪಾದಿನ್ನೇ ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ ಘಟ್ಟಿತೇ, ಅನುಪಾದಿನ್ನಕೇನ
ಏತ್ತಾವತಾ ಸನ್ಥತಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇಪಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು। ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ ಪವಿಟ್ಠೇ ತೂತಿ ಏತ್ಥ ತು-ಸದ್ದೇನ ಪವೇಸನಟ್ಠಿತುದ್ಧಾರಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ಯಂತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ ಹಿ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ತಂ-ಸದ್ದೋಪಾದಾನೇ ‘‘ಯೋ’’ತಿ ಯಂ-ಸದ್ದೋಪಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬೋ, ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಅಪಿಸದ್ದೋ ಚ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಆನೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಅಭಿನಿಸೀದಾಪಿತಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಆದೀನಂ ತೀಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಅಞ್ಞತರಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ವಾ ತು-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಪವೇಸನಟ್ಠಿತುದ್ಧಾರಾನಮಞ್ಞತರಕ್ಖಣೇ ವಾ ಸಚೇ ಯೋ ಸಾದಿಯತಿ, ಸಪ್ಪಮುಖಾದಿಪ್ಪವೇಸನಕಾಲೇ ವಿಯ ಅನುತ್ತಸಿತ್ವಾ ಕಾಮರಾಗಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತೋ ಯದಿ ಸಾದಿಯತಿ, ಸೋಪಿ ಭಿಕ್ಖು ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಸಚೇ ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಸಙ್ಕವಚನೇನ ನ ಸಾದಿಯತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸೂಚಿತಂ ಹೋತಿ।
‘‘ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯವಚ್ಛಿನ್ನೇ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಕಪ್ಪೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಿಯೋ ಇತರಾಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಖೇತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ‘‘ಖೇತ್ತೇ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ, ಉಪರಿಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದೀನಞ್ಚ ವಿಧೀಯಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾಯ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಾನಂ ಖೇತ್ತೇತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಕ್ಖಿನಾಸಾಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ಜೀವಮಾನಕಸರೀರಗತಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಕ್ಖೇತ್ತೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಇಮೇಸು
ಇಹ ಉಪಾದಿನ್ನ-ಸದ್ದೇನ ಅನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದಂ ಅಙ್ಗಜಾತಞ್ಚ ತತ್ಥಜಾತಚಮ್ಮಖಿಲಪಿಳಕಾ ಚ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ದುಕ್ಕಟಕ್ಖೇತ್ತೇ ಪನ ಅಙ್ಗುಲಿಆದಿಇತರಾವಯವಾಪಿ। ತೀಸುಪಿ ಖೇತ್ತೇಸು ಅನುಪಾದಿನ್ನ-ಸದ್ದೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಾದಿಪಟಿಚ್ಛಾದಿತವತ್ಥಾದಯೋ ಚ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ದುಕ್ಕಟಕ್ಖೇತ್ತೇ ಪನ ನಿಮಿತ್ತೇ ನಟ್ಠಕಾಯಪ್ಪಸಾದಚಮ್ಮಖಿಲಪಿಳಕರೋಮಾದೀನಿ। ಇಮಾನಿ ಚ ಅನುಪಾದಿನ್ನಾನಿ। ಅಙ್ಗಜಾತೇತರೋಪಾದಿನ್ನಾವಯವೇ ಚ ತೀಸುಪಿ ಖೇತ್ತೇಸು ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೇವ।
೧೧. ಏತ್ತಾವತಾ ಜೀವಮಾನಸರೀರೇ ಸನ್ಥತಾಸನ್ಥತವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿವಿಧೇಸುಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಕ್ಖೇತ್ತೇಸು ಸನ್ಥತಾಸನ್ಥತವಸೇನೇವ ದುವಿಧೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಪರೋಪಕ್ಕಮೇ ಸತಿ ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಮತಸರೀರೇ ಪನ ತಥಾ ತಥಾ ಸೇವನ್ತಾನಂ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲೇಸೋಕಾಸಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಂ ದಸ್ಸಿತೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ತೀಸು ಖೇತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಾ ತಿಸ್ಸೋ ಆಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಮತೇ’’ತಿಆದಿ।
ತತ್ಥ ‘‘ಮತೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸರೀರೇ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಇಮಿನಾ ‘‘ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಂ ಸೇಸೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಕ್ಖಮಾನಗಾಥಾಯಂ ವಿಯ ಸಕಲಸರೀರೇ ಖಾದಿತೇಪಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಾವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವೋಯೇವ ಆಪತ್ತಿಯಾಭಾವಾಭಾವಸ್ಸ ಪಮಾಣನ್ತಿ ‘‘ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಮತೇ’’ತಿ ಏತಂ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ತಂ ತೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಮತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಗಾಥಾಯ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಅಕ್ಖಾಯಿತೇತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭೂತೇ ನಿಮಿತ್ತೇ। ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತೇಪಿ ಚಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದಿತ್ವಾ ಬಹುಕಾವಸಿಟ್ಠೇ ನಿಮಿತ್ತೇ। ‘‘ಯಸ್ಸ ಚತೂಸು ಭಾಗೇಸು ತಿಭಾಗಮತ್ತಂ ಖಾದಿತಂ, ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಮೇಥುನನ್ತಿ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ಸದಿಸಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಮಿಥುನಾನಂ ಇದಂ ಮೇಥುನಂ, ಮತಿತ್ಥಿಆದೀನಂ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ಸದಿಸತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ತತ್ಥ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ರುಳ್ಹಿಯಾ ‘‘ಮೇಥುನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ಪಾರಾಜಿಕೋತಿಪರಾಜಿತೋ, ಪರಾಜಯಮಾಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಾರಾಜಿಕ-ಸದ್ದೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾಪತ್ತಿಪುಗ್ಗಲೇಸು ವತ್ತತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಆನನ್ದ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ವಜ್ಜೀನಂ
ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಯೋ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ತಂ ಪರಾಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆಪತ್ತಿ ಪನ ಯೋ ನಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜತಿ ತಂ ಪರಾಜೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಮಾ ಪರಾಜಿತೋ ಪರಾಜಯಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪದಾಪತ್ತೀಸು ಪಾರಾಜಿಕ-ಸದ್ದೋ ಪರಾಜೇತೀತಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೋ’’ತಿ ಕತ್ತುಸಾಧನೋ, ಪುಗ್ಗಲೇ ಪನ ಪರಾಜೀಯತೀತಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ನರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಭಿಕ್ಖುಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ।
೧೨. ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತೇತಿ ಚತೂಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಾವಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಖಾದಿತೇ। ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತೇತಿ ಸಮಭಾಗಾವಸೇಸಂ ಖಾದಿತೇ। ಥೂಲೋ ಅಚ್ಚಯೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯೋ, ಸೋಯೇವ ಆಪಜ್ಜೀಯತೀತಿ ಆಪತ್ತೀತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪತ್ತಿ। ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾದಯೋ ಸನ್ಧಾಯೇತ್ಥ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವೋಹಾರೋ, ನ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸೇಸೇತಿ ಅವಸೇಸೇ ಉಪಕಚ್ಛಕಾದೀಸು। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅವಸೇಸಸರೀರೇ ಉಪಕಚ್ಛಕಾದೀಸು ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೫೯-೬೦)। ದುಟ್ಠು ಕತನ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಂ, ದುಕ್ಕಟ-ಸದ್ದೋ ನಿಯತನಪುಂಸಕತ್ತಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ಆಪತ್ತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಲಿಙ್ಗೇನ ವಿಸೇಸನಂ ಹೋತಿ।
೧೩. ನಿಮಿತ್ತಮತ್ತಂ ಸೇಸೇತ್ವಾ ಖಾಯಿತೇಪೀತಿ ಏತ್ಥ ತಿಣ್ಣಮಞ್ಞತರಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಕಲಸರೀರೇ ಖಾದಿತೇಪಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೇ, ಪಗೇವ ಇತರೇತಿ ದೀಪೇತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತೇ ವಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತೇಸು ತೀಸು ನಿಮಿತ್ತೇಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಮೇಥುನಂ ಸೇವತೋಪಿ ಪರಾಜಯೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸೇವತೋಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಪೇಕ್ಖಾಯಂ। ತಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಮೇವಾತಿ ಅಪೇಕ್ಖತಿ। ಸನ್ಥತಾದಯೋ ವಿಕಪ್ಪಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
೧೪. ‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೇ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಚಾತಿ ಅಕ್ಖಾಯಿತಾದಿಸಬ್ಬವಿಕಪ್ಪೋಪಗತಾನಿ ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಕ್ಖೇತ್ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಅನಾಪತ್ತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಖಾಯಿತಕ್ಖಾಯಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಖಾಯಿತಕ್ಖಾಯಿತಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಮತಸರೀರಕೇಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಜೀವಮಾನೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
೧೫. ಜೀವಮಾನೇ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ವಣಸಙ್ಖೇಪತೋತಿ ವಣಸಙ್ಗಹತೋ। ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾಟಿತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ। ಏತ್ಥ ದುತಿಯೋ ಪನ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಅದಸ್ಸಿತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತನಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಹಿ ‘‘ಯದಿಪಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಖಾಯಿತಂ, ಛವಿಚಮ್ಮಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪವೇಸನಂ ಜಾಯತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಜೀವಮಾನೇ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಾನುಸಾರೇನ ಜೀವಮಾನೇಪಿ ಛವಿಚಮ್ಮಮತ್ತಂ ಚೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಪ್ಪಾಟಿತಂ, ನಿಮಿತ್ತಸಣ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪವೇಸನಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಮತ್ಥಂ ಜೋತೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೧೬. ತತೋ ಪತಿತಾಯಾತಿ ಪತಿತಾಯಂ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ನಿಮಿತ್ತತೋತಿ ನಿಮಿತ್ತಪ್ಪದೇಸತೋ ಪತಿತಾಯಂ ಮಂಸಪೇಸಿಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ವಾ ಪತಿತಾಯಂ ತಸ್ಸಂ ನಿಮಿತ್ತಮಂಸಪೇಸಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ವಿನಿದ್ದಿಸೇತಿ ಯೋಜನಾ।
೧೭. ‘‘ನಖಪಿಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣೇಪೀ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಯ ‘‘ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ। ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅವಸಿಟ್ಠೇ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಜೀವಮಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸರೀರೇ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಜೀವಮಾನಸರೀರೇ ಪನ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಾಟಿತೇ ನಖಪಿಟ್ಠಿಪ್ಪಮಾಣೇಪಿ ಮಂಸೇ, ನ್ಹಾರುಮ್ಹಿ ವಾ ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಸತಿ ಮೇಥುನಂ ಪಟಿಸೇವನ್ತೋ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ।
೧೮. ‘‘ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಕ್ಖೀ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ‘‘ಜೀವಮಾನೇ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಸರೀರೇ’’ತಿ ವತ್ಥಿಕೋಸೇತಿ ಮುತ್ತಪಥಬ್ಭನ್ತರೇ। ವಣೇಸು ವಾತಿ ಸತ್ಥಕಾದೀಹಿ ಕತವಣೇಸು। ಅಙ್ಗಜಾತನ್ತಿ ತಿಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಜಾತೇಕದೇಸಂ। ರಾಗಾತಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ।
೧೯. ಅವಸೇಸಸರೀರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಾದಿಯಥಾವುತ್ತಸರೀರಾವಯವವಜ್ಜಿತಸರೀರಪ್ಪದೇಸೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಕಚ್ಛೂರುಕಾದಿಸೂ’’ತಿ ಉಪಕಚ್ಛಂ ನಾಮ ಬಾಹುಮೂಲನ್ತರಂ। ಊರುಕಾದಿಸೂತಿ ಊರುವೇಮಜ್ಝಾದೀಸು। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ಸರೀರಪ್ಪದೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಅಙ್ಗಜಾತ’’ನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಪವೇಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಙ್ಗಜಾತಂ ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾತಿ ವಸಾ ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸ ಸೇವಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸನ್ಥತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ।
೨೦. ಅಸ್ಸಗೋಮಹಿಸಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗೋಕಣ್ಣಗವಜಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಅಸ್ಸಾದಯೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ। ‘‘ಮತಾನ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಜೀವಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ಸೇವನ್ತಿ ‘‘ವಸಾ ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಮೇಥುನರಾಗವಸೇನ ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಜಾತಪ್ಪದೇಸಂ ಪವೇಸೇನ್ತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಫುಸೇತಿ ಯೋಜನಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಓಟ್ಠಗದ್ರಭದನ್ತೀನಂ, ಅಸ್ಸಗೋಮಹಿಸಾದಿನ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇನ ಪಕಾರತ್ಥವಾಚಿನಾ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವೀತಿಕ್ಕಮಾರಹನಾಸಾವತ್ಥಿಕೋಸವನ್ತೋ ಅವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ‘‘ಅಸ್ಸಗೋಮಹಿಸಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಪಾದಾವಸಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಓಟ್ಠಗದ್ರಭದನ್ತೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಪುನವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾತಿ।
೨೧. ತಥಾ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನನ್ತಿ ತಿರಿಯಂ ಅಞ್ಚನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ತಿರಚ್ಛಾ, ಸಬ್ಬೇ ಚ ತೇ ತಿರಚ್ಛಾಚಾತಿ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನಂ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವಸಾ ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಅಕ್ಖಿಆದೀಸು ತಿಲಬೀಜಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಜಾತಪ್ಪದೇಸಂ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಪವೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಸನ್ಥತಾದಿವಿಕಪ್ಪೇ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
೨೨. ಏವಂ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇಸಂಯೇವ ಮತಸರೀರೇಪಿ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಅಲ್ಲಸರೀರೇಸೂತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಭಾವಮಸಮ್ಪತ್ತೇಸು ಅಲ್ಲಮತಸರೀರೇಸು ತಿವಿಧೇ ಖೇತ್ತಸ್ಮಿಂ ಅಸನ್ಥತೇ, ಸನ್ಥತೇ ವಾ ಸತಿ ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸ ವಸಾ ಸೇವತೋ ತಿವಿಧಾಪಿ ಆಪತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನಪದೇಹಿ ಸಹ ಯೋಜನಾ।
ತಿವಿಧೇ ಖೇತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮತಮನುಸ್ಸಸರೀರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಕ್ಖಾಯಿತಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಭೇದೇ ಮಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಖಾತೇ ಪಾರಾಜಿಕಕ್ಖೇತ್ತೇ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತಭೇದೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಮಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಖಾತೇ ಚ, ಅಕ್ಖಾಯಿತಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಭೇದೇ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಕ್ಖಿನಾಸಾವತ್ಥಿಕೋಸವಣಸಙ್ಖಾತೇ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಕ್ಖೇತ್ತೇ ಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಭೇದೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಕ್ಖಿನಾಸಾವತ್ಥಿಕೋಸವಣಸಙ್ಖಾತೇ ಚ, ಅಕ್ಖಾಯಿತಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಉಪಡ್ಢಕ್ಖಾಯಿತ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತಭೇದೇ ಅವಸೇಸಸರೀರಸಙ್ಖಾತೇ ದುಕ್ಕಟಕ್ಖೇತ್ತೇ ಚಾತಿ ತಿವಿಧೇಪಿ ಖೇತ್ತೇ। ಸತೀತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ। ಸನ್ಥತೇ ವಾ ಅಸನ್ಥತೇ ವಾ ಮೇಥುನರಾಗಸ್ಸ ವಸಾ ಸೇವತೋ ಯಥಾರಹಂ ಪಾರಾಜಿಕಥುಲ್ಲಚ್ಚಯದುಕ್ಕಟಸಙ್ಖಾತಾ ತಿವಿಧಾ ಆಪತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏತೇಸಮೇವ ಚ ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭಾವಂ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸರೀರೇ ಸನ್ಥತಾದಿವುತ್ತವಿಕಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ತೀಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಸೇವತೋ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಚ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಸರೀರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸರೀರೇ ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸಂ ಅಲ್ಲಸರೀರೇಸೂ’’ತಿಆದೀನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕುಥಿತಕುಣಪೇ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ।
೨೩. ಬಹಿ ಛುಪನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಮುತ್ತಕರಣಂ। ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತೇಪಿ ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ಇಮಿನಾ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀನಮೇವ ಗಹಣಂ, ಇಮಿನಾ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ಗಹಣಸ್ಸ। ಇಮಿಸ್ಸಾನನ್ತರಗಾಥಾಯ ಇತೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಅನುವತ್ತಿತೇ ತತ್ರಾಪಿ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾಪಿ ಗಹಣಂ ಸಿಯಾತಿ ತಮ್ಪಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತಂ ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿಅಧಿಕವಚನಮೇವ ಞಾಪಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ನ ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ ರತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಛುಪಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ಛುಪೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೫೨) ಸಾಮಞ್ಞವಚನತೋ ಚ ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭಾವಮಸಮ್ಪತ್ತಾಯ ಅಲ್ಲಮತಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಚ ಅಕ್ಖಾಯಿತೇ ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯಕ್ಖಾಯಿತೇ ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭಾವತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಬಹಿ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋಪಿ ಮತಾಮತವಿಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
೨೪. ನಿಮಿತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ। ಮುಖೇನಾತಿ ಪಕತಿಮುಖೇನ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಇತ್ಥಿಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಅಙ್ಗಜಾತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಸಿಕ್ಖಾಪದವಿನೀತವತ್ಥೂಸು ಮತಿತ್ಥಿವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಮತಿತ್ಥಿಯಾ ಸರೀರೇ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ಯೋ ಛುಪತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸ, ಆಪತ್ತಿ ಯಕ್ಖಿವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ಯಕ್ಖಿನಿಯಾ ಸರೀರಂ ಯೇನ ಫುಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಸ್ಸ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಇಧೇವ ಉಪರಿ ದುತಿಯಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೇ ‘‘ಪಣ್ಡಕೇ ಯಕ್ಖಿಪೇತೀಸು, ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ (ವಿ॰ ವಿ॰ ೩೪೧) ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಚ ಅಮನುಸ್ಸಿತ್ಥೀಪಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜೀವಮಾನಕಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ಅಙ್ಗಜಾತ’’ನ್ತಿ। ಅನ್ತೋ ಪವೇಸೇತುಕಾಮತಾಯ ಸತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗಾಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಬಹಿ ಛುಪಿತುಕಾಮತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ‘‘ಬಹೀ’’ತಿ ಅನುವತ್ತನಂ ವಿನಾಪಿ ತದತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಗರುಕನ್ತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ।
೨೫. ತಥೇವ ಬಹಿ ಛುಪನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ, ಅನ್ತೋ ಅಪ್ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಬಹಿಯೇವ ಛುಪನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಭಯರಾಗೇನಾತಿ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ, ಮೇಥುನರಾಗೇನ ವಾ। ಪುರಿಸಸ್ಸಾಪೀತಿ ಜೀವಮಾನಕಪುರಿಸಸ್ಸಪಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ನ ಕೇವಲಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಫುಸನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪುರಿಸಸ್ಸಾಪೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಮುತ್ತಕರಣಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಜೀವಮಾನಕಪುರಿಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಕುತೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನ ವಾ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ವಾ ಜೀವಮಾನಕಪುರಿಸಸ್ಸ ವತ್ಥಿಕೋಸಂ ಅಪ್ಪವೇಸೇನ್ತೋ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಛುಪತಿ, ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಇತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೫೯-೬೦) ಲಬ್ಭತಿ।
೨೬. ಅಚಿರವತಿತರನ್ತಾನಂ ಗುನ್ನಂ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಅಭಿರುಹನ್ತಾ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸಾನುವತ್ತನತೋ ‘‘ಬಹೀ’’ತಿ ಲಬ್ಭತಿ। ಅತ್ತನೋ ನಿಮಿತ್ತೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಮೇಥುನರಾಗತೋ ಬಹಿ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
೨೭. ‘‘ಮೇಥುನರಾಗತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯವಚ್ಛಿನ್ನಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗರಾಗೇನಾ’’ತಿವಚನಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಬಹಿ ಛುಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಸ್ಸ। ಛುಪನೇತಿ ಫುಸನೇ।
೨೮. ತಮಾವಟ್ಟಕತೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಂ ಆವಟ್ಟಕತೇ’’ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ಆವಟ್ಟಕತೇತಿ ವಿವಟೇ। ‘‘ಮುಖೇ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಸದ್ದತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಚ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸುತಾನುಲೋಮಿಕಾನಂ ಸುತಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸೇವ ಬಲವತ್ತಾ ಚ ಪುರಿಮಾನನ್ತರಗಾಥಾಯ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತಿತ್ಥಿಯಾ ಮುಖೇ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸುತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ತಥಾಪಿ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ವಿನೀತವತ್ಥುಮ್ಹಿ (ಪಾರಾ॰ ೭೩) ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಿವಥಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಛಿನ್ನಸೀಸಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ವಟ್ಟಕತೇ ಮುಖೇ ಅಚ್ಛುಪನ್ತಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇಸೀ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಛಿನ್ನಸೀಸವತ್ಥುಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಮುಖಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ, ಪನ ಅಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಮುಖೇ ತಥಾ ಪವೇಸೋ ನಿದ್ದೋಸೋತಿ ವತ್ತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ತತ್ಥಾಪಿ ಇದಮೇವ ಉಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಪ್ಪಹೋನಕಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮುಖೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಂ ಅಙ್ಗಜಾತಂ। ತತ್ಥ ಆವಟ್ಟಕತೇ ಪಾರಾಜಿಕಪ್ಪಹೋನಕಾನಂ ಮುಖೇ ಆಕಾಸಗತಂ ಕತ್ವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಥ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಆವಟ್ಟಕತೇ ಮುಖೇತಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞಸಙ್ಗಹೋ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಕಾತಬ್ಬೋ।
೨೯. ತಥಾತಿ ಚತೂಹಿ ಪಸ್ಸೇಹೀತಿ ಸಹತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ। ‘‘ಪಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಸದ್ದತ್ತಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದತ್ತಾ ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಜಾತಿವಾಚಕತ್ತಾ ಏಕವಚನಂ। ‘‘ಚತೂಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ, ಹೇಟ್ಠಿಮತ್ತಲ’’ನ್ತಿ ಚ ಇಮೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಪದಸ್ಸ ಅನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಮೇಥುನಪಾರಾಜಿಕಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಚ ಸನ್ಥತಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸಾನೇ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ಯಥಾ ಚ ಇತ್ಥಿನಿಮಿತ್ತೇ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬೧-೬೨) ನಿಮಿತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸಾತಿದೇಸಸ್ಸ ‘‘ಪವೇಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಆಧಾರವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅಙ್ಗಜಾತ’’ನ್ತಿ ಅನುವತ್ತತಿ।
ಏವಂ ವಾಕ್ಯಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ಆವಟ್ಟಕತೇ ಮುಖೇ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ತಮಾಕಾಸಗತಂ ಕತ್ವಾ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಪಸ್ಸಾವಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚತೂಹಿ ಪಸ್ಸೇಹಿ ಸಹ ಹೇಟ್ಠಿಮತ್ತಲಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಸ್ಸೇ, ಹೇಟ್ಠಿಮತ್ತಲಞ್ಚ ಅಚ್ಛುಪನ್ತಂ ಆಕಾಸಗತಂ ಕತ್ವಾ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ।
೩೦. ಉಪ್ಪಾಟಿತೋಟ್ಠಮಂಸೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪಾಟಿತಂ ಓಟ್ಠಮಂಸಂ ಯೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ತೇಸು ದನ್ತೇಸು। ಬಹಿನಿಕ್ಖನ್ತಕೇಸು ವಾತಿ ಪಕತಿಯಾ ಓಟ್ಠಮಂಸತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಠಿತೇಸು ವಾ ದನ್ತೇಸು। ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಛುಪನ್ತಸ್ಸ।
೩೧. ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕತ್ವಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಮಂಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ। ಮಗ್ಗೇತಿ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತಮಯೇ ಮಗ್ಗೇ। ದುವಿಧರಾಗತೋತಿ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ।
೩೨. ಆಲಿಙ್ಗನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸ್ಸಜನ್ತಸ್ಸ। ಹತ್ಥಗಾಹಾದೀಸು ಹತ್ಥೋ ನಾಮ ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಗ್ಗನಖಾ। ಹತ್ಥಸ್ಸ, ತಪ್ಪಟಿಬನ್ಧಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹೋ। ಅವಸೇಸಸರೀರಸ್ಸ, ತಪ್ಪಟಿಬನ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪರಾಮಸನಂ ಪರಾಮಾಸೋ। ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹೇ ಪನ ‘‘ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ವಾ ತಪ್ಪಟಿಬನ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಣಂ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯಸ್ಸೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಆಗತತ್ತಾ ಸೋಯೇವ ಸಾರತೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋ। ಪರಾಮಸೇಪಿ ‘‘ಹತ್ಥೇನ ಸರೀರಸ್ಸ, ತಪ್ಪಟಿಬನ್ಧಸ್ಸ ಚ ಪರಾಮಸನ’’ನ್ತಿ ಯಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಅವಸೇಸಸರೀರಾವಯವೇನಾಪಿ ಪರಾಮಸತೋ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಚುಮ್ಬನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೇಣಿಗ್ಗಾಹಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಅಯಂ ನಯೋ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ ಮೇಥುನರಾಗೇನ ಹತ್ಥಗ್ಗಾಹಾದೀಸು ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
೩೩. ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸು ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭೂತೇ ‘‘ಅಪದೇ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಅಪದೇ, ದ್ವಿಪದೇ, ಚತುಪ್ಪದೇ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ವಿಸೇಸನೇಹಿ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ’’ತಿ ಇದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಅಪದೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ। ಅಹಯೋತಿ ಥಲಚರೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಹತ್ಥಿಗಿಲನಕೇ ಅಜಗರೇ ಉಪಾದಾಯ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ನಾಗಾ ಚ। ಮಚ್ಛಾತಿ ಜಲಜೇಸು ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪಞ್ಚಸತಯೋಜನಿಕಾನಿ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲಾದಿಮಚ್ಛೇ ಉಪಾದಾಯ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತತೋ ಪಾಠೀನಪಾವುಸಾದಯೋ ಮಚ್ಛಾ ಚ। ದ್ವಿಪದೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ। ಕಪೋತಾತಿ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಗರುಳೇ ಉಪಾದಾಯ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತತೋ ಕಪೋತಾಕಪೋತಪಕ್ಖೀ ಚ। ಪಾರಾವತಾತಿ ಕೇಚಿ। ಚತುಪ್ಪದೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ। ಗೋಧಾತಿ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಹತ್ಥಿಂ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದತೋ। ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸವತ್ಥೂತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ವತ್ಥೂನೀತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ।
೩೪. ಸೇವೇತುಕಾಮತಾ ಮೇಥುನಸೇವಾಯ ತಣ್ಹಾ, ತಾಯ ಮೇಥುನರಾಗಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸೇವೇತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಂ। ಮಗ್ಗೇತಿ ವಚ್ಚಮಗ್ಗಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರೇ ಮಗ್ಗೇ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಮುತ್ತಕರಣಸ್ಸ ಪವೇಸನಂ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಸ್ಸ ವಾ ಅನ್ತೇ ವಿನಾಸೇ ಭವೋತಿ ಅನ್ತಿಮೋ, ಪಾರಾಜಿಕಾಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ವತ್ಥು ಅನ್ತಿಮಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದೇವ ಪಠಮಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಪಠಮನ್ತಿಮವತ್ಥು, ತಸ್ಸ ಪಠಮನ್ತಿಮವತ್ಥುನೋ, ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೩೫. ಸಾಮನ್ತಾ ಆಪತ್ತಿಸಮೀಪೇ ಭವಂ ಸಾಮನ್ತಂ, ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಮೀಪೇ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಭವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಾನಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಮ್ಪೀತಿ ಅವಸೇಸಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಾರಾಜಿಕಧಮ್ಮಾನಂ। ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಸಾಮನ್ತಮಿತಿ ಉದೀರಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಥಮುದೀರಿತಂ? ‘‘ಫನ್ದಾಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೪) ದುತಿಯೇ, ‘‘ಮನುಸ್ಸಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಓಪಾತಂ ಖಣತಿ, ಪತಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ, ತತಿಯೇ, ‘‘ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೧೫) ಚತುತ್ಥೇ ಸಮುದೀರಿತಂ।
ಏತ್ಥ ಚ ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಾಮನ್ತಾಪತ್ತಿಭಾವೋ ಯಸ್ಸ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಸಮುಲ್ಲಪತಿ, ಸೋ ಯಾವ ನ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ, ತಾವ ಸಮುಲ್ಲಪನಪಚ್ಚಯಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪತ್ತಿಸಮ್ಭಾವೇ, ಸಮುಲ್ಲಪಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮುಲ್ಲಪಿತಮತ್ಥೇ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಸಮ್ಭಾವೇ ಚ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸೋ
೩೬. ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ತಥೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಮಾಕಡ್ಢತಿ। ಅಸ್ಸಾದಿಯನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಸು ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ಚ ಕಾರಾಪೇನ್ತೇಸು ಚ, ಸಪ್ಪಮುಖಂ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇ ವಿಯ ಉತ್ತಸಿತ್ವಾ ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಚ, ಮಹಾವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರೋಪಗತಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಯ ಪರೋಪಕ್ಕಮಂ ಞತ್ವಾಪಿ ಕಾಯೇ ಆದಿತ್ತಅಗ್ಗಿನಾ ವಿಯ ಉತ್ತಸಿತ್ವಾ ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಖೀರಸಾಗರಸಲಿಲನಿಮ್ಮಲೇ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪಾತುಭೂತತ್ತಾ ಆದಿ ಚ ತಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಆದಿಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆದಿಕಮ್ಮೀ, ಏತ್ಥ ಸುದಿನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಸ ಆದಿಕಮ್ಮಿನೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಉಪರಿಪಿ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ ಆಗತಾಗತಟ್ಠಾನೇ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಧ ಚ ಉಪರಿ ಸಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಚ ನಿದಾನಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತರಸವಿಧೋ ಸಾಧಾರಣವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪಕಿಣ್ಣಕೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋ, ಉತ್ತರೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೩೭-೩೮. ವಿನಯೇತಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ। ಅನಯೂಪರಮೇತಿ ನೇತಿ ಪಾಪೇತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಂ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಞ್ಚಾತಿ ನಯೋ, ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಹಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೋ ಸಂವರೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಸಂವರೋ ಅನಯೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಉಪರಮೋ ನಿವತ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅನಯೂಪರಮೋ, ವಿನಯೋ, ತತ್ಥ ಅನಯೂಪರಮೇ ವಿನಯೇ।
ತತೋ ಪರಮೇ ಉಕ್ಕಟ್ಠೇ। ಅನಯಸ್ಸ ವಾ ಉಪರಮೇ ನಿವತ್ತನೇ ಪರಮೇ ಉಕ್ಕಟ್ಠೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪರಾ ಉತ್ತಮಾ ಮಾ ಸಾಸನಸಿರೀ ಏತ್ಥಾತಿ ಪರಮೋ, ವಿನಯೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ವಿನಯೋ ನಾಮ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆಯೂ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಖು॰ ಪಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫.ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೫೧) ವಚನತೋ ಉತ್ತಮಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸುಜನಸ್ಸಾತಿ ಸೋಭಣೋ ಜನೋ ಸುಜನೋ, ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸೋಭಮಾನೋ ಪಿಯಸೀಲೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ನಯನೇ ನಯನೂಪಮೇ ವಿನಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅನಯೂಪರಮತ್ತಾ, ಪರಮತ್ತಾ ಚ ಸುಜನಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ನಯನೇ ನಯನೂಪಮೇ। ಸುಖಾನಯನೇತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಂ ಸುಖಂ ಆನೇತೀತಿ ಸುಖಾನಯನಂ, ತಸ್ಮಿಂ। ಇದಞ್ಚ ‘‘ನಯನೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ।
ಏತಂ
ಪಧಾನರತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಪೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಪಧಾನೇ ವಿನಯಾಭಿಯೋಗೇ ರತೋಪಿ, ವಿನಯೇ ಅಜ್ಝಾಯನಸವನಚಿನ್ತನಾದಿವಸೇನ ವಾಯಮನ್ತೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ವಿರಾಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೩; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೭೦; ಕಥಾ॰ ೮೭೨) ವಚನತೋ ಪಧಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಾರಮತೇತಿ ‘‘ಸಾರ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮತೇ। ಅಥ ವಾ ಸಾರಂ ಅಫೇಗ್ಗುಮತಂ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಆಚರಿಯಮತಂ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸಾರಮತೋ’’ತಿ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ। ರತೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಿರತೋ। ‘‘ನ ರತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನ-ಕಾರಂ ‘‘ರಮತೇ’’ತಿ ಓಸಾನಪದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯೋ ಪನ ನ ರಮತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅನ್ತರೇ ಯೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಿಚ್ಚಪರಿವತ್ತನಸವನಾನುಸ್ಸರಣಚಿನ್ತನವಸೇನ ನ ರಮತೇ ನ ಕೀಳತಿ, ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿನಯೇ ಪಧಾನರತೋಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಅಜ್ಝಯನಸವನಾದಿವಸೇನ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತೋಪಿ ಪಟು ಹೋತಿ ಕಿಂ, ನ ಹೋತೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಪಾಟವಮಾಕಙ್ಖನ್ತೇಹಿ ಪಠಮಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅಭಿಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಆನಿಸಂಸಪಾರಂಪರಿಯಪಯೋಜನೇನ ಸಹ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಇಮ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಇಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ, ‘‘ಅವೇದೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಯೋ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಯೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇಮಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸಮ್ಮಾ ಅವೇದಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ಕಿಂ ಭೂತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಹಿತವಿಭಾವನ’’ನ್ತಿ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮೂಲಸಾಧನತ್ತಾ ಸೀಲಮಿಧ ಹಿತಂ ನಾಮ, ತಂ ವಿಭಾವೇತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಹಿತವಿಭಾವನೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ…ಪೇ॰… ವಿಜಟಯೇ ಜಟ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೧೯೨; ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೯) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಜಟಾವಿಜಟನಲೋಕುತ್ತರಞಾಣಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಸೋಪಚಾರಸಾಭಿಞ್ಞಾರೂಪಾರೂಪಅಟ್ಠಸಮಾಧೀನಂ ಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪದಾನಂ
ಭಾವನನ್ತಿ ಸುರಸಮ್ಭವನ್ತಿ ರಸೀಯತಿ ಅಸ್ಸಾದೀಯತೀತಿ ರಸೋ, ಸದ್ದರಸೋ ಅತ್ಥರಸೋ ಕರುಣಾದಿರಸೋ ವಿಮುತ್ತಿರಸೋ ಚ, ಸೋಭಣೋ ರಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುರಸೋ, ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ ಸುರಸಂ। ಭವಂ ಭವನ್ತಂ, ಸನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸುರಸಂ ಸಮಾನಂ, ಸುರಸಂ ಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ‘‘ಸಿಲೇಸೋ ಪಸಾದೋ ಸಮತಾ ಮಧುರತಾ ಸುಖುಮಾಲತಾ ಅತ್ಥಬ್ಯತ್ತಿ ಉದಾರತಾ ಓಜೋ ಕನ್ತಿ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಕವಿಜನೇಹಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬಸಿಲೇಸಾದಿದಸವಿಧಸದ್ದಜೀವಿತಗುಣಸಙ್ಖಾತಸದ್ದರಸಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಸಭಾವಾಖ್ಯಾನಂ ಉಪಮಾ ರೂಪಕಂ ದೀಪಕಂ ಆವುತ್ತೀತಿ ಏವಮಾದಿಕ್ಕಮನಿದ್ದಿಟ್ಠಪಞ್ಚತಿಂಸಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರೇಸು ಅನುರೂಪಸಭಾವಾಖ್ಯಾನಾದಿಪ್ಪಧಾನಅತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತಅತ್ಥರಸಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಕಾಸಿತಬ್ಬಕರುಣಾರಸಅಬ್ಭುತರಸಸನ್ತರಸಾದೀಹಿ ಚ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಸುರಸಂ ಇಮಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಅಥ ವಾ ಇಮಿನಾ ಪಕರಣೇನ ಪಧಾನತೋ ವಿಧೀಯಮಾನಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಪಾಪನತೋ ಮೂಲಕಾರಣಂ ಹುತ್ವಾ ಕಮೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾಮತಫಲರಸಸಮ್ಪದಾಯಕಂ ಇಮಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಪರಮಸ್ಸಾದನೀಯರೂಪೇನ ಧಿತಿವಿಮುತ್ತಿರಸೇನ ಸುರಸಭೂತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸುಖಂ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ, ತಂ ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಭವೋ, ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ, ಕಾಯಚಿತ್ತಸುಖಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಂ, ವುತ್ತನಯೇನ ಸುರಸತ್ತಾ ಚ ಯಥಾವುತ್ತರಸಸಮ್ಪದಸಾರಮಹುಸ್ಸವೇನ ಸಮ್ಭೂತಮಾನಸಿಕಸುಖಸ್ಸ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪನಿಸ್ಸಯಕಾಯಿಕಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಭವಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ
ಏವಂ ನಾನಾಗುಣರತನಾಕರಂ ಇಮಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತೋ ಸೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ಪಾಲಿನಾ ಉಪಾಲಿನಾ ಸಮೋ ಭವತಿ। ಪಾಲಿನಾತಿ ಸಾಸನಂ ಪಾಲೇತೀತಿ ‘‘ಪಾಲೋ’’ತಿ ವಿನಯೋ ವುಚ್ಚತಿ, ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ವಿನಯೋ ನಾಮ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆಯೂ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಖು॰ ಪಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫.ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೫೧) ಸೋ ಪಾಲೀ, ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧವಸೇನ ತಿವಿಧಸಾಸನಸ್ಸ ಜೀವಿತಭೂತವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸಾಸನಧರತ್ತಾ ‘‘ಪಾಲೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಉಪಾಲಿನಾ, ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಧರಾನಂ ಯದಿದಂ ಉಪಾಲೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೯, ೨೨೮) ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಮುಖಪದುಮಂ ವಿಕಾಸೇತ್ವಾ ಪಕಾಸಿತಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಸಾಯನರಕ್ಖನಕಭಾವೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಪಾಲೀತಿನಾಮಧೇಯ್ಯೇನ ಉಪಾಲಿಮಹಾಥೇರೇನ ಸಮೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಕಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಸಮೋ ಭವತೀತಿ ಚೇ? ಸಾಸನೇ। ಸಾಸನೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ತಿವಿಧೇ ಸಾಸನೇ, ತತ್ರಾಪಿ ಥಾವರಜಙ್ಗಮಸಕಲವತ್ಥುವಿತ್ಥಾರಾಧರಮಣ್ಡಲಸದಿಸೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧದ್ವಯಧಾರೇ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನೇ, ತತ್ಥಾಪಿ ವಿನಯಕಥಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ವಿನಯಪಿಟಕಸಙ್ಖಾತಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನೇಕದೇಸೇ ಸಮೋ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕಿಂಭೂತೇ ಸಾಸನೇ? ಮಾರಬಲಿಸಾಸನೇ। ಮಾರಸ್ಸ ಬಲಿ ಮಾರಬಲಿ, ಮಾರಗೋಚರೋ, ತಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ಹಿಂಸಕಂ ಮಾರಬಲಿಸಾಸನಂ, ತಸ್ಮಿಂ। ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಮಾರೇಸು ಪಧಾನಭೂತಕಾಮರಾಗಾದಿಪಭವಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಗೋಚರಭಾವೇನ ಬಲಿಸಙ್ಖಾತಇತ್ಥಿಸರೀರಾದಿನಿಸ್ಸಯಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾದಿವಿಸಯಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜಾಪನತ್ಥಂ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಅಸಂವಾಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೪೪) ನಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ
ಅಥ ವಾ ‘‘ಬಳಿಸೇನಪಿ ಜಾಲೇನ, ಹತ್ಥೇನ ಕುಮಿನೇನ ವಾ’’ತಿ ಉದಕಟ್ಠಕಥಾಯ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಬಳಿಸ-ಸದ್ದೇನ ಮಚ್ಛಮಾರಣಕಣ್ಟಕಮಾಹ, ತಂ ಮಾರಸ್ಸ ಬಳಿಸಂ ಅಸತಿ ಖಿಪತಿ ವಜ್ಜೇತೀತಿ ಮಾರಬಳಿಸಾಸನಂ, ತಸ್ಮಿಂ, ‘‘ಸಮನ್ತಪಾಸೋ ಮಾರಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಂಸಾರಸಾಗರೇ ಪರಿವತ್ತಮಾನಕಸಂಕಿಲೇಸದಾಸಪುಥುಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತಮಚ್ಛೇ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಮಾರಮಹಾಕೇವಟ್ಟೇನ ಪಕ್ಖಿತ್ತಬಳಿಸಸಙ್ಖಾತಇತ್ಥಿರೂಪಸದ್ದಾದಿಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾ- ಮಿಸಾವುತಕಾಮರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಮಹಾಬಳಿಸಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಾದಿವಸೇನ ಪಜಹನ್ತೇ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇ ಸಾಸನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಏತ್ಥ ಚ ಸಾರಮತೇ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಯೋ ಪನ ನ ರಮತೇ, ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅನಯೂಪರಮೇ ಪರಮೇ ಉತ್ತಮೇ ಸುಜನಸ್ಸ ಸುಖಾನಯನೇ ನಯನೇ ನಯನುಪಮೇ ವಿನಯೇ ರತೋ ಅಭಿರತೋ ಪಧಾನರತೋಪಿ ವಿನಯೇ ಅಜ್ಝಾಯನಾದೀಸು ಯೋಗಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋಪಿ ಪಟು ಹೋತಿ ಪಟುತರೋ ಹೋತಿ ಕಿಂ, ನ ಹೋತೇವ। ತಸ್ಮಾ ವಿನಯೇ ಪಾಟವತ್ಥಿನಾ ಏತ್ಥೇವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಾಭಿಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಪಧಾನೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ ವೀರಿಯೇ ರತೋ ಅಭಿರತೋ ಯೋ ಪನ ನರೋ ಸಾರಮತೇ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಯತೋ ರಮತೇ, ಅತೋ ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅನಯೂಪರಮೇ ಸುಜನಸ್ಸ ಸುಖಾನಯನೇ ವಿನಯೇ ಪಟು ಹೋತಿ ಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾತಿ ನೋ ಖನ್ತಿ।
ಹಿತವಿಭಾವನಂ ಹಿತಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಭಾವನಂ ಭಾವನೀಯಂ ಆಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಸುರಸಮ್ಭವಂ ಸುರಸಂ ಸಮಾನಂ ಸುರಸಂ ಭೂತಂ ಸಮ್ಭವಂ ಸುಖಹೇತುಕಂ ಇಮಂ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಯೋ ಅವೇದಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಾರಬಳಿಸಾಸನೇ ಮಾರವಿಸಯಪ್ಪಹಾನಕರೇ, ಅಥ ವಾ ಮಾರಬಳಿಸಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ತಿವಿಧೇಪಿ ಜಿನಸಾಸನೇ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನೇ, ತತ್ರಾಪಿ ಸಕಲಸಾಸನಸ್ಸ ಜೀವಿತಸಮಾನೇ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನೇಕದೇಸೇ ಪಾಲಿನಾ ವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪನೇನ ಸಾಸನಪಾಲನೇ ತಂಮೂಲಭಾವತೋ ಪಾಲಸಙ್ಖಾತವಿನಯಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಪಸತ್ಥತರೇನ ಉಪಾಲಿನಾ ಉಪಾಲಿಮಹಾಥೇರೇನ ಸಮೋ ಭವತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಇತಿ ವಿನಯತ್ಥಸಾರಸನ್ದೀಪನಿಯಾ
ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾಯ
ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೯. ಇದಾನಿ ದುತಿಯಂ ಪಾರಾಜಿಕವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಆದಿಯನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಸೋ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನನ್ತೇಹಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಆದಿಯನ್ತೋ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪರಸನ್ತಕಂ ಆರಾಮಾದಿಂ ಅಭಿಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಾಮಿಕಂ ಪರಾಜೇತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತದತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ವಿಮತುಪ್ಪಾದನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ
‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪರಾಜಿತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ಹರನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಹರನ್ತೋಪಿ ತಥಾ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ ಸೀಸಾದೀಹಿ ಪರಸನ್ತಕಂ ಭಣ್ಡಂ ಹರನ್ತೋ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಆಮಸನೇ
ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಅವಹರನ್ತೋಪಿ ತಥಾ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಙ್ಗೋಪನಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅತ್ತನಿ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡಂ ‘‘ದೇಹಿ ಮೇ ಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ನ ಮಯಾ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮುಸಾ ವತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಮತುಪ್ಪಾದನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಥೇವ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ನಾಹಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅವಜಾನಿತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಹರನ್ತೋ ‘‘ಅವಹರನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಇರಿಯಾಪಥಂ ವಿಕೋಪೇನ್ತೋಪಿ ತಥಾ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಭಣ್ಡಹರಣಕಮನುಸ್ಸಾದೀನಮಞ್ಞತರಂ ‘‘ತೇನ ಭಣ್ಡೇನ ಸಹ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ಭಣ್ಡಂ ಹರನ್ತಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಕತಿಇರಿಯಾಪಥಂ ವಿಕೋಪೇನ್ತೋಪಿ ಪಠಮಪಾದುದ್ಧಾರೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದುತಿಯಪದವಾರಾತಿಕ್ಕಮೇನ ತಥೇವ ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಠಾನಾ ಚಾವೇನ್ತೋಪಿ ತಥಾ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಥಲಾದೀಸು ಠಿತಂ ಭಣ್ಡಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಅವಹರಿತುಕಾಮತಾಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪನೇನ್ತೋಪಿ ದುತಿಯಪರಿಯೇಸನಾದೀಸು ಆಮಸನಾವಸಾನೇಸು ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪಯೋಗೇಸು ದುಕ್ಕಟಾನಿ ಚ ಫನ್ದಾಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಪ್ಪಕಾರೇಸು ವಿಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನೇನ್ತೋ ತಥೇವ ಪರಾಜಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏವಮೇತಾಯ ಗಾಥಾಯ ‘‘ಆದಿಯೇಯ್ಯ ಹರೇಯ್ಯ ಅವಹರೇಯ್ಯ ಇರಿಯಾಪಥಂ ವಿಕೋಪೇಯ್ಯ ಠಾನಾಚಾವೇಯ್ಯ ಸಙ್ಕೇತಂ ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೨) ವುತ್ತಪಞ್ಚವೀಸತಿಅವಹಾರೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ತದವಯವಭೂತಪಞ್ಚಪಞ್ಚಕಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೇನ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಛಟ್ಠಂ ಪದಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ವಕ್ಖಮಾನೇ ತತಿಯಪಞ್ಚಕೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಾವಹಾರಪದೇನ, ಪಞ್ಚಮಪಞ್ಚಕೇ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರಪದೇನ ಚ ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ ಏತ್ಥ ನಾನೇಕಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕದ್ವಯಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಛಟ್ಠಂ ಪದಂ ನ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೦. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾರಾಜಿಕೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಓತಿಣ್ಣೇ ಕತ್ತಬ್ಬವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಅವಹಾರಾನಂ ಅಙ್ಗಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಚ ನಾನಾಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಂ ಏಕಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಂ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಞ್ಚಕಂ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಪಞ್ಚಕಂ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಚಕಭೇದಾ, ತತ್ಥ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ನಾನೇಕಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕದ್ವಯಪ್ಪಭೇದೇ ದಸ ಅವಹಾರೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಕತ್ತಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ। ನಾನೇಕಭಣ್ಡಾನನ್ತಿ ನಾನಾ, ಏಕೋ ಚ ಭಣ್ಡೋ ಯೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಅವಿಞ್ಞಾಣಕಭಣ್ಡವಸೇನ ನಾನಾಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಞ್ಚ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಭಣ್ಡವಸೇನೇವ ಏಕಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಚ ಪರಿಮಾಣಾ ಯೇಸನ್ತೇ ಪಞ್ಚಕಾ, ತೇಸಂ। ಅವಹಾರಾತಿ ಅವಹರಣಾನಿ, ಚೋರಕಮ್ಮಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತೇತಿ ಅನನ್ತರಗಾಥಾಯ ‘‘ಆದಿಯನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಆದಿಯನ್ತಾದಯೋ। ಪಟಿಪತ್ತಿಸನ್ತಾನೇ ವಿಸೇಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಭಾವೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ವಿಭಾವೀ, ವಿನಯಧರೋ, ತೇನ ವಿಭಾವಿನಾ। ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾತಿ ಪರೇಸಂ ಆರಾಮಾದಿಸವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥೂನಿ ವಾ ದಾಸಮಯೂರಾದಿಂ ಕೇವಲಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥುಮತ್ತಂ ವಾ ಅವಹರಿತುಂ ಕತಾ ಯಥಾವುತ್ತಸರೂಪಾ ಆದಿಯನಾದಯೋ ಠಾನಾಚಾವನಪರಿಯೋಸಾನಾ
೪೧. ಏವಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಅವಹಾರೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಪಞ್ಚಕೇಸು ನಾನೇಕಭಣ್ಡಪಞ್ಚಕಾನಿ ದ್ವೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಕತ್ತಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸಾಹತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸಾಹತ್ಥೋತಿ ಸಕೋ ಹತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ ಸಾಹತ್ಥೋ, ಅವಹಾರೋ, ಚೋರೇನ ಸಹತ್ಥಾ ಕತೋ ಅವಹಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಣತ್ತಿಕೋ ಚೇವಾತಿ ಆಣತ್ತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಆಣತ್ತಿಕೋ, ಅವಹಾರೋ, ಚೋರಸ್ಸ ‘‘ಇಮಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಣಾಪನೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಅವಹಾರೋ, ಸುಙ್ಕಘಾತಟ್ಠಾನೇ, ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋಕಾಸೇ ವಾ ಠತ್ವಾ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಬಹಿ ಪಾತನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಅತ್ಥಸಾಧಕೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ, ಸೋ ಅವಹಾರೋ ಚ ಯಥಾಣತ್ತಿಕಂ ಅವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಏಕಂಸೇನ ಅವಹರನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಅವಹರಿತಬ್ಬವತ್ಥುವಿಸೇಸೋ ಗಹಣಕಾಲೋ ಗಹಣದೇಸೋ ಗಹಣಾಕಾರೋ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿವಿಸೇಸಾನಮಞ್ಞತರೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವಾ ಆಣಾಪನಞ್ಚ ಏಕಂಸೇನ ಪಾದಗ್ಘನಕತೇಲಪಿವನಕಂ ಉಪಾಹನಾದಿಕಿಞ್ಚಿವತ್ಥುಂ ತೇಲಭಾಜನಾದೀಸು ಪಾತನಾದಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಚ ಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪುರೇತರಮೇವ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತೋ ಅತ್ಥಸಾಧಕೋ ಅವಹಾರೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಧುರನಿಕ್ಖೇಪನಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಕಂ, ಸಾಹತ್ಥಾದಿಪಞ್ಚಕಂ ‘‘ಸಾಹತ್ಥಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೨. ಪುಬ್ಬಸಹಪಯೋಗಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ ಸಹಪಯೋಗೋ’’ತಿ ಪಯೋಗ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಆಣತ್ತಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೨) ಯಥಾಣತ್ತಿಕಮವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ಆಣಾಪನಂ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಅವಹಾರೋ। ಕಾಯೇನ, ವಾಚಾಯ ವಾ ಪಯುಜ್ಜನಂ ಆಣಾಪನಂ ಪಯೋಗೋ, ಆಣತ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಗ್ಗಹಣತೋ ಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೋ ಚ ಸೋ ಪಯೋಗೋ ಚಾತಿ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ ಅವಹಾರೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಠಾನಾಚಾವನವಸೇನ ಸಹಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣಪದತ್ತಾ ಠಾನಾಚಾವನಞ್ಚ ಪರಾಯತ್ತಭೂಮಿಗಹಣೇ ಖೀಲಸಙ್ಕಮನಾದಿಕಞ್ಚ ಸಹಪಯೋಗೋ ಅವಹಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಸಂವಿದಾಹರಣನ್ತಿ ಬಹೂಹಿ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಹಿ, ಏಕತೋ ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಏಕೇನ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಹರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಸಂವಿದಾವಹಾರೋ ಚ। ಸಮಂ ಏಕೀ ಹುತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಏಕೇನಾಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪಾದೇ ವಾ ಪಾದಾರಹೇ ಸಂವಿದಾಹರಣಂ। ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸಂವಿದಾಹರಣ’’ನ್ತಿ ‘‘ಸಂವಿದಾವಹಾರೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವೇವಚನಂ। ‘‘ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಏಕೋ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೮) ವಚನತೋ ಏವಂ ಸಹಕತಮನ್ತನೇಸು ಏಕೇನಾಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪಾದೇ ವಾ ಪಾದಾರಹೇ ವಾ ಗಹಿತೇ ಕತಮನ್ತನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಸಙ್ಕೇತೋ, ತೇನ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅವಹರಣಂ ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ತಂ ಪನ ಪುರೇಭತ್ತಾದೀಸು ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲೇ ತಂಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರತಿ ಚೇ, ಸಙ್ಕೇತಕಾರಕಸ್ಸ ಸಙ್ಕೇತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ನೇಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪರಭಣ್ಡಾವಹಾರಸ್ಸ ಹೇತುತ್ತಾ ಅಕ್ಖಿನಿಖಣನಾದಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ, ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ನೇಮಿತ್ತಂ, ಅವಹರಣಸಙ್ಖಾತಕಮ್ಮಂ ಅವಹಾರೋ। ‘‘ಮಯಾ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ನಿಖಣಿತೇ ವಾ ಭಮುಮ್ಹಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತೇ ವಾ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಾ’’ತಿ ಆಣತ್ತೇನ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವುತ್ತಮೇವ ಭಣ್ಡಂ ವುತ್ತನಿಯಾಮಮವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಗಹಿತಂ ಚೇ, ನಿಮಿತ್ತಕಾರಕಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಕರಣಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತಿ। ವುತ್ತನಿಯಾಮಂ ವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಗಹಿತಂ ಚೇ, ನಿಮಿತ್ತಕಾರಕೋ ಮುಚ್ಚತಿ, ಅವಹಾರಕಸ್ಸೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೋ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ತಂ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಾದಿ, ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಾದಿ ಚ ತಂ ಪಞ್ಚಕಞ್ಚಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ।
೪೩. ಥೇಯ್ಯಞ್ಚ ಪಸಯ್ಹಞ್ಚ ಪರಿಕಪ್ಪೋ ಚ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಚ ಕುಸೋ ಚ ಥೇಯ್ಯಪಸಯ್ಹಪರಿಕಪ್ಪಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕುಸಾ, ತೇ ಆದೀ ಉಪಪದಭೂತಾ ಯೇಸಂ ಅವಹಾರಾನಂ ತೇ ಥೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ಕುಸಾದಿಕಾ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋತಿ ಥೇನೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚೋರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಥೇಯ್ಯಂ, ಏತ್ಥ ನ-ಕಾರಲೋಪೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನ ಅವಹರಣಂ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋ, ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದಾದಿವಸೇನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಗಹಣಞ್ಚ ಕೂಟಮಾನಕೂಟಕಹಾಪಣಾದೀಹಿ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಗಹಣಞ್ಚ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋ।
ಪಸಯ್ಹ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅವಹರಣಂ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರೋ, ಗಾಮವಿಲೋಪಕಾ ವಿಯ ಸಾಮಿಕೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಗಹಣಞ್ಚ ರಾಜಭಟಾದಯೋ ವಿಯ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ನಿಬದ್ಧಕರಗ್ಗಹಣೇ ಅಧಿಕಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರೋ।
ವತ್ಥಸುತ್ತಾದಿಕಂ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ, ಸೋ ಚ ಭಣ್ಡೋಕಾಸಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡಂ ಅನ್ಧಕಾರಪ್ಪದೇಸಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸುತ್ತಾದಿಭಣ್ಡಾನಿ ತತ್ಥ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ, ತೇ ಪೇಳಾದಯೋ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ‘‘ವತ್ಥಾನಿ ಚೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುತ್ತಾನಿ ಚೇ ನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಭಣ್ಡಪರಿಕಪ್ಪಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಭಣ್ಡಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ ನಾಮ। ಆರಾಮಪರಿವೇಣಾದೀನಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಲೋಭನೀಯಂ ಭಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಗಬ್ಭಪಾಸಾದತಲಪಮುಖಮಾಳಕಪಾಕಾರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಾದಿಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಾನಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥನ್ತರೇ ದಿಟ್ಠೋ ಚೇ, ಓಲೋಕೇತುಂ ಗಹಿತಂ ವಿಯ ದಸ್ಸಾಮಿ, ನೋ ಚೇ, ಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮೋ ಓಕಾಸಪರಿಕಪ್ಪಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಓಕಾಸಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ ನಾಮಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ತಿಣಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರೋ, ಉಯ್ಯಾನಾದೀಸು ಕೀಳಮಾನೇಹಿ ವಾ ಸಙ್ಘಪರಿವಿಸನ್ತೇಹಿ ವಾ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾದಿಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಓಣಮಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ಆಸಙ್ಕನ್ತೀ’’ತಿ ಠತ್ವಾ ತಿಣಪಣ್ಣಪಂಸುವಾಲುಕಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಸಾಮಿಕೇಸು ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅದಿಸ್ವಾ ಸಾಲಯೇಸು ಗತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಹಣಞ್ಚ ತದೇವ ಭಣ್ಡಂ ಕದ್ದಮಾದೀಸು ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಾದೀಹಿ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಓಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೇನ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಉಪರಿಭಾಗೇನ ಅತಿಕ್ಕಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಕುಸೇನ ಅವಹಾರೋ ಕುಸಾವಹಾರೋ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಕುಸಂ ಸಙ್ಕಾಮೇತ್ವಾ ಪರಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ ಅಗ್ಘೇನ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಸಮಸಮಸ್ಸ ವಾ ಗಹಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಕುಸಪಾತನೇನ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚೀವರೇಸು ಭಾಜಿಯಮಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಸಮಂ ವಾ ಅಧಿಕಂ ವಾ ಊನಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘೇನ ಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘನಕಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಅವಹರಿತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪತಿತಂ ಕುಸಂ ಪರಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಾತೇತುಕಾಮೋ ಉದ್ಧರತಿ, ತಙ್ಖಣೇ ಚ ಪರಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಾತಿತಕ್ಖಣೇ ಚ ನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಪರನಾಮಲಿಖಿತಂ ಕುಸಂ ಉಕ್ಖಿಪೇನ್ತೋ ತತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನಾಮೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಪಠಮಂ ಪರಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಕುಸಂ ಉದ್ಧರತಿ, ಉದ್ಧಟಕ್ಖಣೇ ಚ ಅತ್ತನೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಾತಿತಕ್ಖಣೇ ಚ ಸಕನಾಮಲಿಖಿತಂ ಕುಸಂ ಉದ್ಧರಣಕ್ಖಣೇ ಚ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಾತನಕ್ಖಣೇ ಹತ್ಥತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮುತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ।
ಯದಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೪೪. ಏತ್ತಾವತಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯಾವಯವರೂಪೇನ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಅವಹಾರೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸಹಸಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಅನಾರೋಪೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬಾನಿ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವತ್ಥುಕಾಲಗ್ಘದೇಸೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।
ತತ್ಥ ವತ್ಥು ನಾಮ ಅವಹಟಭಣ್ಡಂ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಅವಹಾರಕೇನ ‘‘ಮಯಾ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಸಸ್ಸಾಮಿಕಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಸ್ಸಾಮಿಕಂ
ಕಾಲೋ ನಾಮ ಅವಹಾರಕಾಲೋ। ಭಣ್ಡಂ ನಾಮೇತಂ ಕದಾಚಿ ಮಹಗ್ಘಂ ಹೋತಿ, ಕದಾಚಿ ಸಮಗ್ಘಂ। ತಸ್ಮಾ
ಅಗ್ಘೋ ನಾಮ ಅವಹಟಭಣ್ಡಸ್ಸ ಅಗ್ಘೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬದಾ ಭಣ್ಡಾನಂ ಅಗ್ಘೋ ಸಮಾನರೂಪೋ ನ ಹೋತಿ, ನವಭಣ್ಡಂ ಮಹಗ್ಘಂ ಹೋತಿ, ಪುರಾಣಂ ಚೇ ಸಮಗ್ಘಂ। ತಸ್ಮಾ ಅವಹಾರಕಾಲೇ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ನವಭಾವಂ ವಾ ಪುರಾಣಭಾವಂ ವಾ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಅಗ್ಘೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ದೇಸೋ ಚಾತಿ ಭಣ್ಡಾವಹಾರದೇಸೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಉಟ್ಠಾನದೇಸೇ ಸಮಗ್ಘಂ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಮಹಗ್ಘತ್ತಾ ಅವಹಟಭಣ್ಡೇ ಅಗ್ಘಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ನಿಯಮನ್ತೇಹಿ ಅಗ್ಘಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಾಯ ಅವಹಾರದೇಸಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಅಗ್ಘವಸೇನ ತದನುರೂಪಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಕಾರೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಪರಿಭೋಗೋ ನಾಮ ಅವಹಟಭಣ್ಡೇ ಅವಹಾರತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರೇಹಿ ಕತಪರಿಭೋಗೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೇನ ಅಗ್ಘೋ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ
ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಏತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಪಿ ಞತ್ವಾ ಏತಾನಿ ಕತ್ತಬ್ಬೋ ಪಣ್ಡಿತೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ।
೪೫. ಏತ್ತಾವತಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಿನಿಚ್ಛಯಾವಯವಭೂತೇ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಅವಹಾರೇ ಚ ಪಞ್ಚಟ್ಠಾನಾವಲೋಕನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅನಾಗತೇ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲೇಸೋಕಾಸಪಿದಹನತ್ಥಂ ಪರಸನ್ತಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಿತಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪಕಾರೇನ ಗಣ್ಹತೋ ಮೋಕ್ಖಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೇನ ತಥಾಗತೇನ ಯಾ ಪನೇತಾ –
ಭೂಮಟ್ಠಞ್ಚ ಥಲಟ್ಠಞ್ಚ।
ಆಕಾಸಟ್ಠ ಮಥಾಪರಂ।
ವೇಹಾಸಟ್ಠೋ
ನಾವಾ ಯಾನಟ್ಠಮೇವ ಚ॥
ಭಾರಾ ರಾಮ ವಿಹಾರಟ್ಠಂ।
ಖೇತ್ತ ವತ್ಥುಟ್ಠಮೇವ ಚ।
ಗಾಮಾ ರಞ್ಞಟ್ಠ ಮುದಕಂ।
ದನ್ತಪೋನೋ ವನಪ್ಪತಿ॥
ಹರಣಕೋ ಪನಿಧಿ ಚೇವ।
ಸುಙ್ಕಘಾತಕಂ ಪಾಣಕಾ।
ಅಪದಂ ದ್ವಿಪದಞ್ಚೇವ।
ಚತುಪ್ಪದಂ ಬಹುಪ್ಪದಂ॥
ಓಚರಕೋಣಿರಕ್ಖೋ ಚ।
ಸಂವಿದಾಹರಣಮ್ಪಿ ಚ।
ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮಂ ನಿಮಿತ್ತ-
ಮಿತಿ ತಿಂ ಸೇತ್ಥ ಮಾತಿಕಾ॥ –
ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಪದಭಾಜನೇ, ತದಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ಆಗತನಯೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ತಾವ ಭೂಮಟ್ಠೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ದುತಿಯಂ ವಾಪೀ’’ತಿಆದಿ।
ತತ್ಥ ದುತಿಯಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಯೇಸತೋ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು। ಉಪರಿ ಸಞ್ಜಾತಾಹಿ ರುಕ್ಖಲತಾಹಿ, ಇಟ್ಠಕಪಾಸಾಣಾದೀಹಿ ಚ ಸಞ್ಛನ್ನಂ ಮಹಾನಿಧಿಂ ಉದ್ಧರಿತುಕಾಮೇನ ‘‘ಮಯಾ ಏಕೇನೇವ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಞ್ಞಂ ಸಹಾಯಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಸಯಿತಟ್ಠಾನಾ ಉಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಸಬ್ಬಪಯೋಗೇಸು ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುದಾಲಂ ಭೂಮಿಖಣನತ್ಥಾಯ ಪಿಟಕಂ ವಾಪಿ ಪಂಸುಉದ್ಧರಣತ್ಥಾಯ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾಜನಂ। ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಕುದಾಲಸ್ಸ ಚೇ ದಣ್ಡೋ ನತ್ಥಿ, ದಣ್ಡತ್ಥಾಯ ರುಕ್ಖತೋ ದಣ್ಡಂ ಛಿನ್ದತೋ ಚ ಕುದಾಲೋ ಚೇ ನ ಹೋತಿ, ಕುದಾಲಕರಣತ್ಥಾಯ ಅಯೋಬೀಜಂ ಉದ್ಧರಣತ್ಥಾಯ ಅಕಪ್ಪಿಯಪಥವಿಂ ಖಣನ್ತಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಛಿಕರಣತ್ಥಾಯ ಪಣ್ಣಾನಿ ಛಿನ್ದತೋಪಿ ಪಿಟಕವಾಯನತ್ಥಾಯ ವಲ್ಲಿಂ ಛಿನ್ದತೋಪಿ
ಗಚ್ಛತೋತಿ ದುತಿಯಾದಿಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಲದ್ಧಾ ವಾ ಅಲದ್ಧಾ ವಾ ನಿಧಿಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪದೇ ಪದೇ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ದುತಿಯಂ ವಾ ಪರಿಯೇಸತೀ’’ತಿಆದಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ॰ ೯೪) ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಇಧ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಇಮಂ ನಿಧಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪೂಜಂ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಙ್ಘಭತ್ತಂ ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುಬ್ಬಯೋಗತೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಭಾವತೋ, ದುತಿಯಪರಿಯೇಸನಾದೀಸು ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇಸು ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ। ಇಧ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಇತರೇಸು ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇಸು ದುಕ್ಕಟಂ। ‘‘ತತ್ಥಜಾತಕಂ ಕಟ್ಠಂ ವಾ ಲತಂ ವಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಹಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಂ। ಇಧ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಹಿತಪಯೋಗತ್ತಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯವತ್ಥುಮ್ಹಿ, ಇತರತ್ರ ಚ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ಮುತ್ತಾಮಣಿಆದೀಸು ದಸಸು ರತನೇಸು, ಸಾಲಿಆದೀಸು ಸತ್ತಸು ಧಞ್ಞೇಸು, ಸಬ್ಬೇಸು ಚ ಆವುಧಭಣ್ಡಾದೀಸು ಆಮಸನಪಚ್ಚಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ ಅನಾಮಾಸದುಕ್ಕಟಂ। ಕದಲಿನಾಳಿಕೇರಪನಸಾದಿರುಕ್ಖಟ್ಠಮೇವ ಫಲಂ ಆಮಸನ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರುಪಚಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟಂ। ಉಪಚರಣಂ ಉಪಚಿಣ್ಣಂ, ಪರಾಮಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠು ಉಪಚಿಣ್ಣಂ ದುರುಪಚಿಣ್ಣಂ, ದುರುಪಚಿಣ್ಣೇ ದುಕ್ಕಟಂ ದುರುಪಚಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟಂ। ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇ ಪತ್ತೇ ರಜಸ್ಮಿಂ ಪತಿತೇ ಪತ್ತಂ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ಅಧೋವಿತ್ವಾ ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ದುಕ್ಕಟಂ ವಿನಯದುಕ್ಕಟಂ, ವಿನಯೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ವಿನಯದುಕ್ಕಟಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಸೇಸದುಕ್ಕಟಾನಿಪಿ ವಿನಯೇ ಪಞ್ಞತ್ತಾನೇವ, ತಥಾಪಿ ರುಳ್ಹಿಯಾ ಮಯೂರಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ಮೋರಾದಯೋ ವಿಯ ಇದಮೇವ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಸುತ್ವಾ ನ ವದನ್ತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಞಾತದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ। ಏಕಾದಸಸು ಸಮನುಭಾಸನಾಸು ‘‘ಞತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಞತ್ತಿದುಕ್ಕಟಂ। ‘‘ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುರಿಮಿಕಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಟಿಸ್ಸವೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೦೭) ವುತ್ತಂ ಪಟಿಸ್ಸವದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ದುಕ್ಕಟೇಸು ಇಧ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಯೋಗತೋ’’ತಿ। ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ
ಏತ್ಥ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೯೪) ವುತ್ತನ್ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೪) ಪನ ರಜೋಕಿಣ್ಣದುಕ್ಕಟಸ್ಸೇವ ‘‘ವಿನಯದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಗಹಣಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ। ಇತರಥಾ ಅಟ್ಠ ದುಕ್ಕಟಾನೀತಿ ಗಣನಾಪರಿಚ್ಛೇದೋಯೇವ ನಿರತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ದುಕ್ಕಟಾದೀನಮ್ಪಿ ವಿನಯದುಕ್ಕಟೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವೇಪಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇತರೇಸಮೇಕತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತೇಸಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹಿತತ್ತೇಪಿ ಗೇಯ್ಯಗಾಥಾದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಸುಂ ದಸ್ಸನಂ ವಿಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೬. ತತ್ಥಜಾತಕಂ ಕಟ್ಠಂ ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿರನಿಹಿತನಿಧೂಪರಿ ಜಾತಂ ಅಲ್ಲಂ ಸುಕ್ಖಂ ಕಟ್ಠಂ ವಾ। ಲತಂ ವಾತಿ ತಾದಿಸಂ ವಲ್ಲಿಂ ವಾ। ಇದಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ತಿಣಾದೀನಂ ಖುದ್ದಕಗಚ್ಛಾನಞ್ಚ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ। ಉಭಯತ್ಥಾಪೀತಿ ಅಲ್ಲೇ ಚ ಸುಕ್ಖೇ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಲ್ಲರುಕ್ಖಾದೀನಿ ಛಿನ್ದತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಅಹುತ್ವಾ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಸ್ಸ ಭವನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಹಪಯೋಗತೋ’’ತಿ। ಅವಹಾರೇನ ಸಹಿತಪಯೋಗತ್ತಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಸಹಪಯೋಗತೋ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ದಸ್ಸಿತಪುಬ್ಬಪಯೋಗತೋ ಇಮಾಯ ದಸ್ಸಿತಸಹಪಯೋಗಸ್ಸ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
೪೭. ಪಥವಿನ್ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ವಾ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ವಾ ಪಥವಿಂ। ಅಕಪ್ಪಿಯಪಥವಿಂ ಖಣತೋ ಸಹಪಯೋಗತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವ। ಬ್ಯೂಹತೋತಿ ಪಂಸುಂ ಏಕತೋ ರಾಸಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ‘‘ವಿಯೂಹತಿ ಏಕಪಸ್ಸೇ ರಾಸಿಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಊಹ-ಇಚ್ಚೇತಸ್ಸ ಧಾತುನೋ ವಿತಕ್ಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತೇಪಿ ಧಾತೂನಮನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ವಿ-ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪಂಸುಮೇವ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆಮಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಂ ಹತ್ಥೇನ ಪರಾಮಸನ್ತಸ್ಸ। ವಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯೇ। ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದುಟ್ಠು ಕತಂ ಕಿರಿಯಂ ಸತ್ಥಾರಾ ವುತ್ತಂ ವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಖಲಿತ್ವಾ ಕತತ್ತಾತಿ ದುಕ್ಕಟಂ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಪರಿವಾರೇ (ಪರಿ॰ ೩೩೯) –
‘‘ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ
ಅಪರದ್ಧಂ ವಿರದ್ಧಞ್ಚ, ಖಲಿತಂ ಯಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ॥
ದುಟ್ಠು ವಾ ವಿರೂಪಂ ಕತಂ ಕಿರಿಯಾತಿ ದುಕ್ಕಟಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪರಿವಾರೇ (ಪರಿ॰ ೩೩೯) –
‘‘ಯಂ ಮನುಸ್ಸೋ ಕರೇ ಪಾಪಂ, ಆವಿ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರಹೋ।
‘ದುಕ್ಕಟ’ನ್ತಿ ಪವೇದೇನ್ತಿ, ತೇನೇತಂ ಇತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥
ಏವಂ ‘‘ತತ್ಥಜಾತಕ’’ನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾದ್ವಯಾಗತಂ ಛೇದನದುಕ್ಕಟಂ ಖಣನದುಕ್ಕಟಂ ಬ್ಯೂಹನದುಕ್ಕಟಂ ಉದ್ಧರಣದುಕ್ಕಟಂ ಆಮಸನದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸು ಸಹಪಯೋಗದುಕ್ಕಟೇಸು ಪುರಿಮಪುರಿಮಪಯೋಗೇಹಿ ಆಪನ್ನಾ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಪತ್ವಾ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ, ತಂತಂಪಯೋಗಾವಸಾನೇ ಲಜ್ಜಿಧಮ್ಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಓರಮತಿ ಚೇ, ತಂತಂದುಕ್ಕಟಮತ್ತಂ ದೇಸೇತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಮಕತ್ವಾ ಫನ್ದಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಪತ್ವಾ ಆಮಸನದುಕ್ಕಟಂ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೪) ವುತ್ತಂ। ಯಥಾಪಾಳಿಯಾ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಪುರಿಮಪುರಿಮಾಪತ್ತೀನಂ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿ ‘‘ಞತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ, ದ್ವೀಹಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ॰ ೪೧೪, ೪೨೧, ೪೨೮, ೪೩೯) ಆಗತತ್ತಾ ಅನುಸ್ಸಾವನಾಯ ಏವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮವಸೇನ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸಿಕ್ಖಾಪದೇಪಿ ಆಪತ್ತಿಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಪಮಾಣನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।
೪೮. ‘‘ಫನ್ದಾಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೪) ವುತ್ತಂ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತಾಪತ್ತಿಭೂತಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಠಾನಭೇದವಿಞ್ಞಾಪನಮುಖೇನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಮುಖೇಪಾಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಮುಖೇ ಕುಮ್ಭಿಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ। ಪಾಸಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾತಿ ಬನ್ಧನಂ ಪಾಸಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಖಾಣುಕೇತಿ ಅಯೋಖಾಣುಮ್ಹಿ, ಖದಿರಖಾಣುಕೇ ವಾ। ಬದ್ಧಕುಮ್ಭಿಯಾ ಠಾನಭೇದೋ ಬನ್ಧನಾನಂ ವಸಾ ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೪೯. ಇದಾನಿ ಠಾನಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದ್ವೇ’’ತಿಆದಿನಾ। ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಾಣುಕೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದ್ವೀಸು ದಿಸಾಸು ವಾ ತೀಸು ಚತೂಸು ವಾ ದಿಸಾಸು ಖಾಣುಕೇ ಖಣಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಖಾಣುಗಣನಾಯ ಸಮ್ಭವನ್ತೋ ಠಾನಭೇದೋ ವಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯೇ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋ ಹೋತಿ।
೫೦. ಏವಂ ಠಾನಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಠಾನವಸೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಆಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಉದ್ಧರನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖಲಿನ್ತಿ ದಾಮಂ। ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ದೇಸೇತಬ್ಬಾಸು ಆಪತ್ತೀಸು ಥೂಲತ್ತಾ, ಅಚ್ಚಯತ್ತಾ ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ನಾಮ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪರಿವಾರೇ –
‘‘ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ
ತಂ ಸುಣೋಹಿ ಯಥಾತಥಂ।
ಏಕಸ್ಸ ಮೂಲೇ ಯೋ ದೇಸೇತಿ।
ಯೋ ಚ ತಂ ಪಟಿಗಣ್ಹತಿ।
ಅಚ್ಚಯೋ ತೇನ ಸಮೋ ನತ್ಥಿ।
ತೇನೇತಂ ಇತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ಪರಿ॰ ೩೩೯)।
ಏತ್ಥ ಚ ಥೂಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಚ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯) ಸುಗ್ಗತಿ, ತಂ ಹೋತಿ ಕಟುಕಪ್ಫಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೬೬) ವಿಯ ಲಕಾರಸ್ಸ ದ್ವಿತ್ತಂ, ಸಂಯೋಗೇ ಊಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತೋ ಸಙ್ಖಲಿಕಭೇದತೋ ಪರಂ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ನಾವಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ತಿರಿಯಂ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಕಾಮೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೯) ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ತಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ, ಉದ್ಧಮಧೋ ಚಾತಿ ಛಟ್ಠಾನಾನಿ। ತಾಸು ಏಕಂ ದಿಸಂ ಅಪನೀಯಮಾನಾಯ ಕುಮ್ಭಿಯಾ ತಂದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಇತರದಿಸಾಯಂ ಠಿತಪಸ್ಸೇ ಓರಿಮದಿಸಾಯ ಠಿತಪಸ್ಸೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಸ್ಸ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಫನ್ದಾಪನವಸೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಹೋತಿ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಠಾನಾ ಚಾವಿತತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ ಚೇ ಚುತೋ’’ತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಫನ್ದನರಹಿತಾಯ ನಿಧಿಕುಮ್ಭಿಯಾ ಠಾನಾಚಾವನೇಪಿ।
೫೧. ಏವಂ ಪಠಮಂ ಬನ್ಧನಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕುಮ್ಭಿಗ್ಗಹಣೇ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಠಮಂ ಕುಮ್ಭಿಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಬನ್ಧನಾಪನಯನೇ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಪಠಮ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸೋ ನಯೋತಿ ‘‘ಪಠಮುದ್ಧಾರೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುತಿಯುದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ತಮೇವತ್ಥಮತಿದಿಸತಿ।
೫೨. ವಲಯನ್ತಿ ಘಂಸನ್ತೋತಿ ಫುಸಾಪೇನ್ತೋ। ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಾರೇತೀತಿ ಓರತೋ ಚ ಪಾರತೋ ಚ ಸಞ್ಚಾಲೇತಿ। ರಕ್ಖತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸೀಲಂ ಭಿಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮೂಲೇ। ಖೇಗತಂ ಕರೋನ್ತೋವಾತಿ ಸಬ್ಬಪಸ್ಸತೋ ಮೂಲಂ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋನ್ತೋವ। ಪರಾಜಿತೋತಿ ಠಾನಾಚಾವನಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಪರಾಜಯಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ।
೫೩. ಕುಮ್ಭಿಮತ್ಥಕೇ ಜಾತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಚಿರಕಾಲಂ ನಿಹಿತತ್ತಾ ಮೂಲೇಹಿ ಕುಮ್ಭಿಂ ವಿನನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮೀಪೇ ಜಾತಂ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತತ್ಥಜಾತಕಂ ಕಟ್ಠಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಗಾಥಾಯ ನಿಧಿಮತ್ಥಕೇ ಭೂಮಿಯಂ ಠಿತರುಕ್ಖಲತಾದಿಂ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ಇಮಾಯ ಪನ ಗಾಥಾಯ ಭೂಮಿಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣಕಾಲೇ ನಿಧಿಂ ವಿನನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತಮೂಲಂ ಅಲ್ಲರುಕ್ಖಂ, ಖಾಣುಕಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹಾತಿ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಅತತ್ಥಜ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹಪಯೋಗಾಭಾವಮಾಹ। ಇಮಿನಾವ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಂ ಕಟ್ಠಲತಾದೀನಿ ನಿಧಿಸಮ್ಬನ್ಧಾನಿ ಚೇ, ಯಥಾವುತ್ತದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ವತ್ಥೂನಿ, ಸಮೀಪಾನಿ ಚೇ, ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸೇವ ವತ್ಥೂನೀತಿ ದೀಪೇತಿ।
೫೪. ಇದಾನಿ ಏವಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠನಿಧಿಭಾಜನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಚಾಲೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಠಿತಂ ಭಣ್ಡಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅನ್ತೋಕುಮ್ಭಿಗತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಫನ್ದಾಪೇತೀತಿ ಅನ್ತೋಚಾಟಿಯಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತುಂ ರಾಸಿಕರಣಾದಿವಸೇನ ಫನ್ದಾಪೇತಿ। ಅಪಬ್ಯೂಹತಿ ವಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಠಿತಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಉಪರಿ ಠಿತಾನಿ ಅಪನೇನ್ತೋ ವಿಯೂಹತಿ ವಾ। ಅಥ ವಾ ಅಪಬ್ಯೂಹನ್ತೋತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೪) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ರಾಸಿಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಅನ್ತೋಕುಮ್ಭಿಯಮೇವ।
೫೫. ಹರನ್ತೋತಿ ಅವಹರನ್ತೋ। ಮುಟ್ಠಿಂ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಅನ್ತೋಕುಮ್ಭಿಮ್ಹಿ ಹತ್ಥಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಕುಮ್ಭಿಗತಭಣ್ಡೇನ ಯಥಾ ಅಬದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಮುಟ್ಠಿಯಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಕುಮ್ಭಿಗತಂ ಮುಟ್ಠಿಯಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಕುಮ್ಭಿಗತೇನ ಮುಟ್ಠಿಗತಂ ಯಥಾ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಾದಗ್ಘನಕಂ ವಾ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನೇ ಗತಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನಗತಂ ಕತ್ವಾ ಕುಮ್ಭಿಗತೇನ ಯಥಾ
೫೬. ಹಾರಂ ವಾತಿ ಮುತ್ತಾಹಾರಂ ವಾ। ಪಾಮಙ್ಗಂ ವಾತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ, ರಜತಮಯಂ ವಾ ಪಾಮಙ್ಗಂ ದಾಮಂ। ಸುತ್ತಾರುಳ್ಹನ್ತಿ ಸುತ್ತೇ ಆರುಳ್ಹಂ ಸುತ್ತಾರುಳ್ಹಂ, ಸುತ್ತಞ್ಚ ಸುತ್ತಾರುಳ್ಹಞ್ಚ ಸುತ್ತಾರುಳ್ಹನ್ತಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಸುತ್ತೇನ ಆವುತಸ್ಸಾಪಿ ಸುತ್ತಮಯಸ್ಸಾಪಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೪) ಪಠಮಮುತ್ತಾಹಾರಂ ವಿನಾ ಸುವಣ್ಣರಜತಪವಾಳಾದಿಮಣಿಕಂ ವಾ ಸುತ್ತೇಸು ಆವುಣಿತ್ವಾ ಕತಾ ನಾನಾವಲಿಯೋ ಚೇವ ಸುತ್ತಮಯಾನಿ ಚ ಭಣ್ಡಾನಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಕುಮ್ಭಿಯಾ ಠಿತನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಫನ್ದಾಪೇತೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮತಾಯ ಚಾಲೇತಿ। ಯಥಾವತ್ಥುನ್ತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಾನುರೂಪಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ ಚುತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಾ ಪರಿಹೀನೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಕುಮ್ಭಿಯಾಏಕದೇಸಟ್ಠಂ ಭಣ್ಡಂ ತತೋ ತತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅನ್ತೋಕುಮ್ಭಿಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಂ ನೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥೇವ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನಗತಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಮುಟ್ಠಿಂ ವಾ ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೪) ಏತೇಹಿ ಸದಿಸತ್ತಾ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಪಾದಂ ಅಗ್ಘನ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಹೋತೀತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೪) ಇದಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ। ಭಾಜನತಲೇ ಕೋಟಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಮೇನ ಸಕಲಭಾಜನಕುಚ್ಛಿಂ ತೇನೇವ ಪೂರೇತ್ವಾ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಏಕಾ ಕೋಟಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಚೇ, ತಥಾಠಪಿತಸ್ಸ ಹಾರಾದಿನೋ ಸಕಲಭಾಜನಂ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕೋಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ಓಸಾನಕೋಟಿ ಭಾಜನತಲತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋತೋ ಚ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢನ್ತಸ್ಸ ಸಕಲಭಾಜನೋದರಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಠಪಿತಕೋಟಿಯಾ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಅಪರಾಯ ಕೋಟಿಯಾ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಚ ಭಾಜನಕುಚ್ಛಿಯಾ ಉಪಡ್ಢಂ ವತ್ಥಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೋಪರಿ ಠಪಿತಹಾರಾದಿಸುತ್ತಾರುಳ್ಹಸ್ಸ ಠಿತೋಕಾಸಮೇವ ಠಾನನ್ತಿ ತತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ಅಪನೇನ್ತಸ್ಸಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೫೭. ಸಪ್ಪಿಆದೀಸೂತಿ ಭಾಜನಗತೇಸು ಸಪ್ಪಿಆದಿದ್ರವವತ್ಥೂಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ। ಪಾದಪೂರಣನ್ತಿ ಪಾದಂ ಪೂರೇತೀತಿ ಪಾದಪೂರಣಂ, ಪಾದಗ್ಘನಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಿವತೋ ಪರಾಜಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕದಾತಿ ಚೇ? ಏಕೇನೇವ ಏಕೇನೇವ ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಮಕತ್ವಾ ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢೇತ್ವಾ
‘‘ಏಕೇನೇವ ಪಯೋಗೇನ ಪೀತಮತ್ತೇ ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಪ್ಪಿಆದೀಸು ಮಹಗ್ಘೇಸು ತತ್ತಕೇನೇವ ಪಾದಪೂರಣಞ್ಚೇ ಹೋತಿ, ಏಕವಾರಮೇವ ಮುಖೇನ ವಾ ಸಪ್ಪಿಆದಿನಾ ವಾ ಭಾಜನಗತೇನ ಏಕಾಬದ್ಧಭಾವೇ ಛಿನ್ನಮತ್ತೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನೇ ಕುಮ್ಭಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಕುಮ್ಭಿಗತೇ ಛಿನ್ನಮತ್ತೇಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
೫೮. ‘‘ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ನ ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಮಕತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಿವತೋ ಪರಾಜಯೋತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮುಖೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ಪುಟಾದೀಹಿ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾದಪೂರಣಮತ್ತಂ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋ ಹೋತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
೫೯-೬೦. ಸಚೇ ಖಿಪತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಕನ್ತಿ ತೇಲಪಿವನಾರಹಂ ದುಕೂಲಸಾಟಕಚಮ್ಮಖಣ್ಡಾದಿಕಂ ಭಣ್ಡಂ। ತೇಲಕುಮ್ಭಿಯಂ ಪರಸ್ಸಾತಿ ಲಬ್ಭತಿ। ತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಣ್ಡಂ। ಧುವನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನ। ತಾವದೇ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಾವದೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇಯೇವ। ಕತರಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಆಹ ‘‘ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ’’ತಿ, ತೇಲಸ್ಸ ಪೀತಕಾಲಂ ಅನಾಗಮ್ಮ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಸೀಲವಿನಾಸಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಆವಿಞ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ। ಗಾಳೇತೀತಿ ಪಗ್ಘರಾಪೇತಿ। ‘‘ಸಾಳೇತೀ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ। ಸಾಳ ಸವನೇತಿ ಧಾತು। ತಥಾತಿ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢತಿ, ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಏವಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೬೧. ತನ್ತಿ ತೇಲಸ್ಸ ಓಕಿರಣಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ತುಚ್ಛಭಾಜನೇ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಪಾದಗ್ಘನಕತೇಲಪಿವನಕಂ ‘‘ಉದ್ಧರನ್ತೋವಾ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣವಚನೇನ ‘‘ಪೀತಮತ್ತೇ ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಮತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಧಂಸಿತೋತಿ ‘‘ಸಾಸನಕಪ್ಪರುಕ್ಖಾ ಪಾತಿತೋ, ಪಾರಾಜಿಕಾಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢನತ್ಥಂ ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ಇಮಿನಾ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಗೋಪನತ್ಥಾಯ ತುಚ್ಛಭಾಜನೇ ವತ್ಥಾದಿಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ತಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ತೇಲೇ ಆಸಿತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನೇವ ಉದ್ಧರತೋ ನ ದೋಸೋತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ।
೬೨. ತತ್ಥೇವಾತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನೇಯೇವ। ಭಿನ್ದತೋತಿ ಠಾನಾ ಅಚಾವೇತ್ವಾ ತಿಣಜ್ಝಾಪಕಸ್ಸ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಠಾನಾಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿನಾ ಪಾಸಾಣಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಭಿನ್ದತೋ। ‘‘ಮನ್ತೋಸಧಾನುಭಾವೇನ ಭಿನ್ದತೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಛಡ್ಡೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಛಡ್ಡೇತುಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ಸತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣತೇಲಘಟಾದೀಸು ಚಾಪಲ್ಲೇನ ವಾಲುಕಂ ವಾ ಉದಕಂ ವಾ ಓಕಿರಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಉದಕಮಾತಿಕಂ ಘಟಾಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಓಪಿಲಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಠಾನಾಚಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಸತಿಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಾಭಾವೇನ ಪಾರಾಜಿಕಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಝಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಝಾಪೇನ್ತಸ್ಸ। ಅಪರಿಭೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾದಿಮೋಕಿರಿತ್ವಾ ಅಪರಿಭೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಏತೇಸು ಭಿನ್ದನಾದೀಸು ಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಪದಭಾಜನಿಯಂ ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ।
ಭೂಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೬೩. ಇದಾನಿ ಥಲಟ್ಠೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಠಪಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ। ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತೇನ ಥಲೇ ರಾಸಿಕತಧಞ್ಞಾದೀಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಿಮಿಕುಮ್ಭಿಯಾ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ತಂ ಸರೂಪತೋ ಅವುತ್ತಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ಅತ್ಥರಣಾದಿಕನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಾದಿಕಂ। ವೇಠೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲಞ್ಜಸಂಹರಣನಿಯಾಮೇನ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರನ್ತಸ್ಸ। ಮುತ್ತೇ ಠಾನಾತಿ ಕಮೇನ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮುತ್ತೇ ಸತಿ। ಪರಾಭವೋತಿ ಸಾಸನತೋ ಪರಿಹೀನೋ।
೬೪. ಏವಂ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಪಿತವತ್ಥಾದೀನಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಗಹಣೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಿರಿಯತೋ ಆಕಡ್ಢನೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಓರಿಮನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಿ, ವಾತಿ ಪಕಾರನ್ತರಮೇವ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ಉಜುಕಂ ಕಡ್ಢತೋಪಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಪಿತವತ್ಥಾದಿಕಂ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಏಕಂ ದಿಸಂ ಉಜುಕಮಾಕಡ್ಢತೋ ಓರಿಮನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಮೋಕಾಸನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಠಿತದಿಸಾಗತಪರಿಯನ್ತೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ। ಪಾರಿಮನ್ತತೋತಿ ಪಾರಿಮನ್ತೇನ, ಕರಣತ್ಥೇ ತೋ-ಪಚ್ಚಯೋ।
ಥಲಂ ಥಲಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಥಲಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೬೫-೬. ಪರಿಚ್ಛೇದಾತಿ ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
೬೭-೮. ಖೇಗತನ್ತಿ ಆಕಾಸಗತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮೋರಸ್ಸ। ತನ್ತಿ ಮೋರಂ।
೬೯. ಠಾನಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಠಾನಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ಮೋರಸ್ಸ ಫನ್ದಾಪನೇತಿ ಯೋಜನಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮುದೀರಿತಂ।
೭೦. ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಲೇಡ್ಡುಖಿಪನಾದಿಪಯೋಗೇನ ಮೋರಂ ತಾಸೇತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪನೇತಿ। ಅತ್ತನೋ ಠಾನಾತಿ ಮೋರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಛಪ್ಪಕಾರಟ್ಠಾನಾ। ಸಯಂ ಠಾನಾತಿ ಭಿಕ್ಖು ಸಕಟ್ಠಾನಾ, ಸಮಣಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೭೧-೨. ಇದಾನಿ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ ಚೇ ಮೋರ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಠಾನಾಚಾವನಂ ವಿಭಾವೇತುಮಾಹ ‘‘ಫುಟ್ಠೋಕಾಸ’’ನ್ತಿಆದಿ।
೭೩. ಕರೇ ನಿಲೀಯತೀತಿ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥತಲೇ ನಿಸೀದತಿ।
೭೫. ಉಡ್ಡೇತ್ವಾತಿ ಆಕಾಸಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ।
೭೬. ಅಙ್ಗೇ ನಿಲೀನನ್ತಿ ಅಂಸಕೂಟಾದಿಸರೀರಾವಯವೇ ನಿಲೀನಂ। ಪಾದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಠಮುದ್ಧಾರಪಾದೇ। ದುತಿಯೇ ಪಾದೇ।
೭೭. ಪಾದಾನನ್ತಿ ಕಲಾಪಸ್ಸಾತಿ ಭೂಮಿಯಂ ಫುಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಕಲಾಪಗ್ಗಸ್ಸ।
೭೮. ತತೋ ಪಥವಿತೋತಿ ತೀಹಿ ಅವಯವೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಥವಿಪ್ಪದೇಸತೋ, ನ ಪಠಮತೋ ತತ್ಥ ದುಕ್ಕಟತ್ತಾ, ನ ದುತಿಯತೋ ತತ್ಥ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯತ್ತಾ, ತತಿಯಾ ಪನ ಠಾನಾ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾವಯತೋ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಏತ್ತಾವತಾ –
‘‘ಪಞ್ಜರೇ ಠಿತಂ ಮೋರಂ ಸಹ ಪಞ್ಜರೇನ ಉದ್ಧರತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಯದಿ ಪನ ಪಾದಂ ನಗ್ಘತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಗ್ಘವಸೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ। ಅನ್ತೋವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಚರನ್ತಂ ಮೋರಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಪದಸಾ ಬಹಿವತ್ಥುಂ ನೀಹರನ್ತೋ ದ್ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ। ವಜೇ ಠಿತಬಲಿಬದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ವಜೋ ವಿಯ ಅನ್ತೋವತ್ಥು ತಸ್ಸ ಠಾನಂ। ಹತ್ಥೇನ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ। ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಚರನ್ತಮ್ಪಿ ಗಾಮಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಸಯಮೇವ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಗಾಮೂಪಚಾರೇ ವಾ ವತ್ಥೂಪಚಾರೇ ವಾ ಚರನ್ತಂ ಪನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಕಟ್ಠೇನ ವಾ ಕಥಲಾಯ ವಾ ಉತ್ರಾಸೇತ್ವಾ ಅಟವೀಭಿಮುಖಂ ಕರೋತಿ, ಮೋರೋ ಉಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ವಾ ಅನ್ತೋವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವಾ ಛದನಪಿಟ್ಠೇ ವಾ ನಿಲೀಯತಿ, ರಕ್ಖತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಅಟವೀಭಿಮುಖೋ ಉಡ್ಡೇತಿ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ವಾ, ‘ಅಟವಿಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇ ಅಸತಿ ಪಥವಿತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪತಿತಮತ್ತೇ ವಾ ದುತಿಯಪದವಾರೇ ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ ಠಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೬) –
ಅಟ್ಠಕಥಾಗತೋ
೭೯. ಪತ್ತೇತಿ ದ್ವಾರೇ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಠಿತಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಹತ್ಥಗತೇ ಪತ್ತೇ। ತಸ್ಸ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಸ।
೮೦. ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾವಾತಿ
೮೧. ಹತ್ಥೇತಿ ಹತ್ಥತಲೇ। ವತ್ಥೇತಿ ಚೀವರೇ। ಮತ್ಥಕೇತಿ ಸಿರಸಿ। ಗಾಥಾಛನ್ದವಸೇನ ವಾ-ಸದ್ದೇ ಆಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ। ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಪತಿತಂ। ತನ್ತಿ ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ತಂ ಸುವಣ್ಣಖಣ್ಡಾದಿ। ಯದಿ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಪತನ್ತಂ ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಗಹಿತಹತ್ಥೇ ಠಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನಂ, ತತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ತಥಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಚ್ಛತೋ ದುತಿಯಪಾದುದ್ಧಾರೇ। ವತ್ಥಾದೀಸು ಪತಿತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ಆಕಾಸಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೮೨. ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಞ್ಚಪೀಠಸದಿಸೇ ವೇಹಾಸಭೂತೇ ಅಟ್ಟವಿತಾನಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಆಮಾಸಮ್ಪೀತಿ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಕಾಯೇನ ವಾ ಆಮಸಿತಬ್ಬಂ ವತ್ಥಾದಿಞ್ಚ। ಅನಾಮಾಸಮ್ಪೀತಿ ತಥಾ ಅಪರಾಮಸಿತಬ್ಬಂ ಸುವಣ್ಣಾದಿಂ। ಆಮಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಹತ್ಥಾದೀಹಿ ಪರಾಮಸನ್ತಸ್ಸ। ‘‘ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಫನ್ದಾಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಠಾನಾಚಾವನೇ ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಥಲಟ್ಠೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತಿದಿಸತಿ। ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನ ಮಞ್ಚಾದೀಹಿ ಏವ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತಸ್ಸ ಚತುನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ, ತತ್ರಟ್ಠಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಮಞ್ಚಸ್ಸ ಚತೂಸು ಪಾದಸೀಸೇಸು ಫುಸಿತ್ವಾ
೮೩. ವಂಸೇತಿ ಚೀವರವಂಸೇ, ಇಮಿನಾ ಚೀವರನಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥಾಯ ಠಪಿತರುಕ್ಖದಣ್ಡಸಲಾಕಾರಜ್ಜುಆದಯೋ ಉಪಲಕ್ಖಿತಾ। ಓರತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಠಿತದಿಸಾಭಿಮುಖತೋ। ಭೋಗನ್ತಿ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಚೀವರಂ ತಸ್ಸ ನಾಮೇತ್ವಾ ಠಪಿತಮಜ್ಝಟ್ಠಾನಂ। ಅನ್ತನ್ತಿ ನಾಮೇತ್ವಾ ಏಕತೋ ಕತಂ, ಉಭಯಾನಂ ವಾ ಅನ್ತಂ। ಪಾರತೋ ಕತ್ವಾತಿ ವಂಸತೋ ಪರಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ।
೮೪. ಚೀವರೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸೋತಿ ಚೀವರೇನ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಠಪಿತಸ್ಸ ಚೀವರಸ್ಸ। ಸೋ ಸಕಲೋ ಚೀವರವಂಸೋ ಠಾನಂ ನ ತು ಹೋತೀತಿ ಮತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೮೫-೬. ಓರಿಮನ್ತೇನ ಇತರೇನ ಪಾರಿಮನ್ತೇನ ಭಿತ್ತಿದಿಸಾಯ ಚೀವರಸ್ಸ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಪರಿಯನ್ತಂ ಇತರೇನ ಫುಟ್ಠಂ ತಂ ಓಕಾಸಂ ಓರಿಮನ್ತೇನ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ವಾ ಚುತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಇತರೇನಾತಿ ಪಾರಿಮನ್ತೇನ ಭಿತ್ತಿಪಸ್ಸೇ ಚೀವರವಂಸೇ ಫುಸಿತ್ವಾ ಠಿತಚೀವರಪರಿಯನ್ತೇನ। ಫುಟ್ಠಂ ಚೀವರವಂಸೋಕಾಸಂ। ಓರಿಮನ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಠಿತದಿಸಾಯ ಚೀವರವಂಸೇ ಫುಸಿತ್ವಾ ಠಪಿತಚೀವರಪ್ಪದೇಸೇನ। ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ।
ಏವಂ ದೀಘನ್ತಾಕಡ್ಢನೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ವಿಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಿರಿಯನ್ತೇನ ಅತಿಕ್ಕಮನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುನಾತಿ ಅಥ ವಾ। ದಕ್ಖಿಣನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ವಾಮನ್ತೇನ ವಾಮನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚೀವರಾಭಿಮುಖಂ ಠಿತಸ್ಸ ವಾಮಪಸ್ಸೇ ಚೀವರನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ಚೀವರಟ್ಠಿತಪ್ಪದೇಸಂ। ಇತರೇನ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ಚೀವರನ್ತೇನ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ವಾ ಚುತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೮೭. ವಂಸತೋತಿ ಚೀವರೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ಠಿತಚೀವರವಂಸಪ್ಪದೇಸತೋ। ‘‘ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಉಕ್ಖಿತ್ತೇ’’ತಿ ಭುಮ್ಮೇಕವಚನನ್ತೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಾ ಪಚ್ಚತ್ತೇಕವಚನನ್ತತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ‘‘ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತೇ ಉಕ್ಖಿತ್ತೇ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಪಮಾಣಂ।
೮೮. ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಫುಸೇತಿ ಯೋಜನಾ। ಚೀವರವಂಸೇ ಫುಸಾಪೇತ್ವಾ, ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ರಜ್ಜುಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತಚೀವರಂ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮೋ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಬನ್ಧನಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುತ್ತೇತಿ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ। ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತಿ ಠಾನಾ ಚುತಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೮೯. ವೇಠೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವಂಸಮೇವಾ’’ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಚೀವರವಂಸಂ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಠಪಿತಚೀವರಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋಪಿ ಅಯಂ ನಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿನಿವೇಠೇನ್ತಸ್ಸ। ಅಯಂ ನಯೋತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ನಿಬ್ಬೇಠಿತೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯಮತಿದಿಸತಿ ಮೋಚೇನ್ತಸ್ಸಾಪ್ಯಯಂ ನಯೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ವಲಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿಆದಿಪದಾನಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ಚೀವರವಂಸೇ ಠಪಿತಂ ಚೀವರಂ ವಲಯಂ ಮೋಚೇನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾನೇವ।
ಇಹ ಪುರಿಮೇನ ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾವುತ್ತಪಕಾರದ್ವಯೇ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತೇ ಇತರೇನ ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಮನ್ತರೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಅವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತೇನ ‘‘ಆಕಾಸಗತಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ನೀಹರತಿ ವಾ’’ತಿ ಪಕಾರದ್ವಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇನ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಠಪಿತನಿಧಿಸಙ್ಖಲಿಕವಲಯಮಿವ ಚೀವರವಂಸೇ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಹಿಪಿ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಚೀವರವಲಯಂ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಚೀವರವಂಸಕೋಟಿಯಾ ಬಹಿ ನೀಹರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಞಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಏತೇಯೇವ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ವಲಯಂ ಛಿನ್ದತೋ ವಾಪಿ, ಮೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ವಾಪಿ, ವಲಯಂ ಆಕಾಸಗತಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ನೀಹರತಿ ವಾ’’ತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಚೀವರವಲಯಂ ಚೀವರವಂಸೇ ಘಂಸೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಚೀವರವಲಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚೀವರವಂಸೋ ಠಾನನ್ತಿ ‘‘ಠಾನಾಚಾವನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
೯೦. ಠಪಿತಸ್ಸ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಸಿದ್ಧಿಸೂಚಕಂ ಹಿ-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ‘‘ಚೀವರೇ ವಿಯ ಹೀ’’ತಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತಕಂ ತು-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ‘‘ಠಪಿತಸ್ಸ ತೂ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ನಿಪಾತಾನಮನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಯಥಾಠಾನೇ ಠಿತಾನಮೇವ ವಿಸೇಸತ್ಥೇ ಹಿ-ಸದ್ದೋ, ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ತು-ಸದ್ದೋ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಯೋಜನಾ। ದೀಘತೋ ವಾ ತಿರಿಯತೋ ವಾ ಪಸಾರೇತ್ವಾ
೯೧. ಸಿಕ್ಕಾಯಾತಿ ಓಲಮ್ಬಿಕಾಧಾರೇ। ಯಂ ಭಣ್ಡಕನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ನಿವೇಸೇತ್ವಾ। ಲಗ್ಗಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಓಲಮ್ಬಿತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಸಿಕ್ಕಾತೋ ತಂ ಹರನ್ತೋ ವಾ ಚುತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಿಕಪ್ಪೇ
೯೨-೩. ಕುನ್ತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭಿನ್ದಿವಾಲಾದಿ ದೀಘವತ್ಥು ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ತಟ್ಟಿಕಾಖಾಣುಕಾ ವಿಯ ಭಿತ್ತಿಯಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ನಿವೇಸಿತಾನಿ ಮಿಗಸಿಙ್ಗಾನಿ ವಾ ಸೂಲಾನಿ ವಾ ನಾಗದನ್ತಾ ನಾಮ। ಅಗ್ಗೇ ವಾತಿ ಕುನ್ತಫಲಕೋಟಿಯಂ ವಾ। ಬುನ್ದೇ ವಾತಿ ಕುನ್ತದನ್ತಮೂಲೇ ವಾ। ಪರಿಕಡ್ಢತೋತಿ ಉಜುಕಂ ಆಕಡ್ಢತೋ।
ಫುಟ್ಠೋಕಾಸನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ನಾಗದನ್ತೇ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತೇನ ಪರಾಜಯೋ ಸಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಠಪಿತಟ್ಠಪಿತಟ್ಠಾನಂ ವಿಹಾಯ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಸಗ್ಗೇನ ಅನ್ತರೇನ ಹೇತುನಾ ಪರಾಜಯೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನಯನಹೇತು ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೯೪-೫. ಏವಂ ದೀಘತೋ ಆಕಡ್ಢನೇ, ಉಕ್ಖಿಪನೇ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಆಕಡ್ಢನೇ, ಪರತೋ ನಯನೇ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಪಾಕಾರಾಭಿಮುಖೋ’’ತಿಆದಿ। ಆಕಡ್ಢತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಓರಿಮನ್ತಫುಟ್ಠೋಕಾಸನ್ತಿ ಓರಿಮನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ, ಅತ್ತನೋ ದಿಸಾಯ ಕುನ್ತದಣ್ಡೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಅಚ್ಚಯನಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ‘‘ಸಕಮ್ಮಕಧಾತುಪ್ಪಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಮಾಗಧಿಕವೋಹಾರೇ ದಸ್ಸನತೋ ಕಮ್ಮತ್ಥೇಯೇವ ಉಪಯೋಗವಚನ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ ವದನ್ತಿ, ಏತಂ ಕಚ್ಚಾಯನಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮಾನಂ। ಇತರನ್ತಚ್ಚಯೇತಿ ಇತರನ್ತೇನ ಕತೋ ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಇತರನ್ತಚ್ಚಯೋ, ಮಜ್ಝೇಪದಲೋಪಸಮಾಸೋ, ಪಾರಿಮನ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಸಗ್ಗೇನ ಚುತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಥಾವುತ್ತೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ।
ಪರತೋ ಪೇಲ್ಲನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪರತೋ ಕತ್ವಾ ಪೇಲ್ಲನ್ತಸ್ಸ, ಭಿತ್ತಿಪಸ್ಸಾಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪ್ಪೀಳೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥೇವಾತಿ ‘‘ಕೇಸಗ್ಗೇನ ಚುತೋ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಠಪಿತೇಪಿ ಚ ಕುನ್ತಾದಿಮ್ಹಿ ಅಯಂ ನಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಕೇಸಗ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಯಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೯೬. ತಾಲಸ್ಸ ಫಲಂ ಚಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯೇನ ಫಲೇನ ವತ್ಥು ಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ಪೂರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಫಲೇ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಭವೇತಿ ಯೋಜನಾ।
೯೭. ತಾಲಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಿಂ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಾಲಫಲಕಣ್ಣಿಕಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಯಾಯ ವತ್ಥು ಪೂರತಿ, ತಸ್ಸಾ ಛಿನ್ನಮತ್ತಾಯ ‘‘ಅಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೋ ಇಧಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತಾಲಪಿಣ್ಡಿ ಸಚೇ ಆಕಾಸಗತಾ ಹೋತಿ, ಪಿಣ್ಡಿಮೂಲಮೇವ ಠಾನಂ। ಪಣ್ಣದಣ್ಡೇ ವಾ ಪಣ್ಣೇ ವಾ ಅಪಸ್ಸಾಯ ಠಿತಾ ಚೇ, ಠಿತಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಹ ಪಿಣ್ಡಿಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಾನಭೇದಂ ಞತ್ವಾ ಠಾನಾಚಾವನೇನ ಪಾರಾಜಿಕಮ್ಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ‘‘ಯೇನ ವತ್ಥು ಪೂರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೇ ಅಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಏವ ನಯೋ। ಏತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು
ವೇಹಾಸಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೯೮. ಉದಕೇ ನಿಧಿಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಗಮ್ಭೀರೋದಕೇ ನಿಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪದವಾರೇನ ಗಚ್ಛತೋ ಪದೇ ಪದೇ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಗಮ್ಭೀರೇ ಪನ ತಥಾತಿ ‘‘ಪದವಾರೇನ ಗಚ್ಛತೋ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತಿದಿಸತಿ। ಗಚ್ಛತೋತಿ ತರತೋ, ಹತ್ಥಂ ಅಚಾಲೇತ್ವಾ ತರನ್ತಸ್ಸ ಪದವಾರಗಣನಾಯ, ಹತ್ಥೇನ ಚ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಪದವಾರೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಉಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಹತ್ಥವಾರಗಣನಾಯ ಪದವಾರಗಣನಾಯ ದುಕ್ಕಟಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇ ಹತ್ಥೇಹಿ ವಾ ಪಾದೇಹಿ ವಾ ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥವಾರೇಹಿ ವಾ ಪದವಾರೇಹಿ ವಾ ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೮)।
ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಾದಿಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿಮುಜ್ಜನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಪಯೋಗೇ ಪಯೋಗೇ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಿಹಿತಕುಮ್ಭಿಯಾ ಗಹಣತ್ಥಂ ನಿಮುಜ್ಜನುಮ್ಮುಜ್ಜನೇಸುಪಿ ಹತ್ಥವಾರೇನ, ಪದವಾರೇನ, ಹತ್ಥಪದವಾರೇಹಿ ಚ ದುಕ್ಕಟಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ ಕುಮ್ಭಿಗಹಣತ್ಥಂ ನಿಮುಜ್ಜನುಮ್ಮುಜ್ಜನೇಸೂ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೮)।
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ‘‘ನಿಧಿಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತೋ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ತಥಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಉದಕಸಪ್ಪಚಣ್ಡಮಚ್ಛದಸ್ಸನೇನ ಭಾಯಿತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತಸ್ಸ ಗಮನಸ್ಸ ಅತದತ್ಥತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ
೯೯. ತತ್ಥ ಜಾತಕಪುಪ್ಫೇಸೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಜಲೇ ರುಳ್ಹೇಸು ಉಪ್ಪಲಾದಿಕುಸುಮೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಯೇನ ಪುಪ್ಫೇನಾತಿ ನಿದ್ಧಾರಿತಬ್ಬಂ। ಛಿನ್ದತೋತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಛಿನ್ನವತೋ’’ತಿ ಭೂತವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಅನ್ತಿಮಸ್ಸ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಯಾವ ಅನುಪರಮೋ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾರಹತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕವಚನಸ್ಸ ವತ್ಥುವಿರೋಧಿತಾಯ ಚ ಇಮಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಛಿಮಕುಸುಮಸ್ಸ ಕನ್ತನಕಾಲೇ ಪುಪ್ಫನಾಳಪಸ್ಸೇ ತಚಮತ್ತೇಪಿ ಅಚ್ಛಿನ್ನೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕನಾಳ…ಪೇ॰… ಪರಿರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಅನನ್ತರೇ ವುಚ್ಚಮಾನನಯಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಚ ಇಮಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಲಿಖಿತಸ್ಸ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಪುಪ್ಫೇ ವತ್ಥು ಪೂರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೮) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಚ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಮಗಹೇತ್ವಾ ಭೂತಕಾಲಸ್ಸೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಕದಾ ದೇವದತ್ತ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ‘‘ಏಸೋಹಮಾಗಚ್ಛಾಮಿ, ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಾ ಮಂ ವಿಜ್ಝಾ’’ತಿ ಉತ್ತರೇ ವಿಯ ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇ ವತ್ತಮಾನೇವಾತಿ ಭೂತೇ ವತ್ತಮಾನಬ್ಯಪದೇಸತೋ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೧೦೦. ‘‘ಉಪ್ಪಲಜಾತಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಪದುಮಜಾತಿಯಾ’’ತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪದುಮಜಾತಿಕಾನಂ ಪನ ದಣ್ಡೇ ಛಿನ್ನೇ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸುತ್ತಂ ಅಚ್ಛಿನ್ನಮ್ಪಿ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೮) ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಏಕನಾಳಸ್ಸ ವಾ ಪಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನಾಳಸ್ಸ ಏಕಪಸ್ಸೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧಸುಖತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತೋತಿ ನಾಳತೋ।
೧೦೧. ಭಾರಬದ್ಧಕುಸುಮೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇಸೂತಿ ಅಬದ್ಧಕುಸುಮವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ತತ್ರಜಾತಕಕುಸುಮೇಸು ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಾನುಸಾರೇನ। ‘‘ಯೇನ ಪುಪ್ಫೇನ ಪೂರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಗಹಿತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ಚೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ।
೧೦೨. ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ಬದ್ಧಾನಿ ಭಾರಬದ್ಧಾನೀತಿ ಮಜ್ಝಪದಲೋಪೀಸಮಾಸೋ। ಪುಪ್ಫಾನೀತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಾನಿ ಛಸ್ವಾಕಾರೇಸೂತಿ ಉದಕೇ ಓಸೀದಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಧೋದಿಸಾಯ ಸಹ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ, ಉದ್ಧನ್ತಿ ಇಮಾಸು ಛಸು ದಿಸಾಸು, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನಾತಿ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬದಸ್ಸನಂ। ಠಾನಾಚಾವನಸ್ಸ ಸಾಧಕತಮತ್ತಾ ಕರಣೇಯೇವ ಕರಣವಚನಂ। ನಸ್ಸತೀತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಪುಪ್ಫಾನಂ ಠಾನಾಚಾವನೇನ ಪಾರಾಜಿಕಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಅನವಸೇಸಗುಣಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ನಾಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಗುಣಮರಣೇನ ಮೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೦೩. ಪುಪ್ಫಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಉಪ್ಪಲಾದಿಕುಸುಮಕಲಾಪಂ। ಉದಕಂ ಚಾಲೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ವೀಚಿ ಉಟ್ಠಾತಿ, ತಥಾ ಚಾಲೇತ್ವಾ। ಪುಪ್ಫಟ್ಠಾನಾತಿ ಪುಪ್ಫಾನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನಾ। ಚಾವೇತೀತಿ ಕಲಾಪಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನೇತಿ। ‘‘ಪುಪ್ಫಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ಪುಪ್ಫಕಲಾಪಸ್ಸೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪುರಿಮೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
೧೦೪. ‘‘ಏತ್ಥ ಗತಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಹ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಯೋಜನಾ। ಪರಿಕಪ್ಪೇತೀತಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಗತಂ ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಠಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರಕ್ಖತೀತಿ ಠಾನಾಚಾವನೇಪಿ ಸತಿ ಸೋ ಪರಿಕಪ್ಪೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿತೋ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ರಕ್ಖತಿ। ಗತಟ್ಠಾನಾತಿ ಪುಪ್ಫಕಲಾಪೇನ ಗತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಞ್ಚ ತಂ ಠಾನಞ್ಚಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ಉದ್ಧರನ್ತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಪುಪ್ಫಾನಂ ಕಲಾಪ’’ನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಕತಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಕತಾ ಪುಪ್ಫಾನಂ ಠಾನಾ ಉದ್ಧರನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಉದಕಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ವೀಚಿಯೋ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವೀಚಿಪ್ಪಹಾರೇನ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ಪುಪ್ಫಕಲಾಪಂ ಠಿತಟ್ಠಾನಾ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಾ ಚಾವೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಠಾನಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಭಟ್ಠೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ಭಟ್ಠೋ ನಾಮ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾದಾಯ ರಕ್ಖಿಯಮಾನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಸಙ್ಖಾತಸಬ್ಬಗುಣರತನಙ್ಕುರಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಾ ಪತಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ।
೧೦೫. ಜಲತೋ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪುಪ್ಫಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ಜಲಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಸ್ಸ ಸಕಲಜಲಂ ಠಾನಂ, ಕದ್ದಮಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿಪರಿಯನ್ತಂ ಪುಪ್ಫದಣ್ಡೇನ ಫರಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಸಬ್ಬಮುದಕಂ ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾತಿ ಪುಪ್ಫಗ್ಗಂ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ। ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಪುಪ್ಫಟ್ಠಾನಭೂತಸಕಲಜಲರಾಸಿತೋ। ಉಜುನ್ತಿ ಉಜುಂ ಕತ್ವಾ। ಉದ್ಧರತೋತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತಸ್ಸ।
೧೦೬. ನಾಳನ್ತೇತಿ ಉಪ್ಪಾಟಿತಪುಪ್ಫನಾಳಸ್ಸ ಮೂಲಕೋಟಿಯಾ। ಜಲತೋತಿ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿತೋ। ಮುತ್ತಮತ್ತೇ
೧೦೭. ತಸ್ಸ
೧೦೮-೯. ಬಳಿಸಾದಿಮಚ್ಛಗ್ಗಹಣೋಪಕರಣಾನಂ ವಚನತೋ, ಜಲೇ ಠಿತಮತಮಚ್ಛಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಚ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಮಚ್ಛೇತಿ ಜೀವಮಾನಕಮಚ್ಛಾನಂ ಗಹಣಂ। ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಖಿಪಕಾದೀನಿ ಮಚ್ಛವಧೋಪಕರಣಾನಿ ವುತ್ತಾನೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವತ್ಥೂತಿ ಪಾದೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಮಚ್ಛೇ। ಉದ್ಧಟೋಯೇವ ಉದ್ಧಟಮತ್ತೋ, ಮಚ್ಛೋ, ತಸ್ಮಿಂ। ಜಲಾತಿ ಉದಕತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಮತ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೧೧೦. ಪುಪ್ಫಾನಂ ವಿಯ ಮಚ್ಛಾನಮ್ಪಿ ಠಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಕಲಜಲಂ ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಠಾನಂ ಸಲಿಲಜಾನಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಲಿಲೇ ಜಾತಾ ಸಲಿಲಜಾ, ಇತಿ ಪಕರಣತೋ ಮಚ್ಛಾಯೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅತ್ಥಪ್ಪಕರಣಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಾದೀಹಿ ಸದ್ದಾ ವಿಸೇಸತ್ಥಂ ವದನ್ತೀತಿ। ಹೀತಿ ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ। ಕೇವಲನ್ತಿ ಅವಧಾರಣೇ, ಜಲಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಬಹಿಉದಕಂ ನಿವತ್ತಿತಂ ಹೋತಿ। ಸಕಲಂ ಜಲಮೇವ ಠಾನಂ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಲಿಲಟ್ಠಂ ಜಲಾ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಹೇತುಹೇತುಮನ್ತಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆಪನ್ನಂ ಪರಾಜೇತೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾ, ಆಪತ್ತಿ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ।
೧೧೧. ನೀರಂ ಉದಕಂ। ವಾರಿಮ್ಹಿ ಜಲೇ ಜಾತೋ ವಾರಿಜೋ, ಇತಿ ಪಕರಣತೋ ಮಚ್ಛೋವ ಗಯ್ಹತಿ। ಏತೇನೇವ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತಮಚ್ಛೋ ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ವಿನಿದ್ದಿಸೇತಿ ದುಕ್ಕಟಾದಿವತ್ಥುನೋ
೧೧೨. ತಳಾಕೇತಿ ಸರಸ್ಮಿಂ, ಇಮಿನಾ ಚ ವಾಪಿಪೋಕ್ಖರಣಿಸೋಬ್ಭಾದಿಜಲಾಸಯಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ನದಿಯಾತಿ ನಿನ್ನಗಾಯ, ಇಮಿನಾ ಚ ಕನ್ದರಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ನಿನ್ನೇತಿ ಆವಾಟೇ। ಮಚ್ಛವಿಸಂ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾಮ-ಸದ್ದೋ ಸಞ್ಞಾಯಂ। ಮಚ್ಛವಿಸನಾಮಕಂ ಮದನಫಲಾದಿಕಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಗತೇತಿ ವಿಸಪಕ್ಖಿಪಕೇ ಮಚ್ಛಘಾತಕೇ ಗತೇ।
೧೧೪. ಸಾಮಿಕೇಸೂತಿ ವಿಸಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಗತೇಸು ಮಚ್ಛಸಾಮಿಕೇಸು। ಆಹರನ್ತೇಸೂತಿ ಆಹರಾಪೇನ್ತೇಸು। ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಭಣ್ಡಞ್ಚ ತಂ ದೇಯ್ಯಞ್ಚಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತವತ್ಥುಂ ವಾ ತದಗ್ಘನಕಂ ವಾ ಭಣ್ಡಂ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೧೫. ಮಚ್ಛೇತಿ ಮತಮಚ್ಛೇ। ಸೇಸೇತಿ ನಮತಮಚ್ಛೇ।
೧೧೬. ಅಮತೇಸು ಗಹಿತೇಸೂತಿ ಪಕರಣತೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಅನಾಪತ್ತಿಂ ವದನ್ತೀತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿಂ ವದನ್ತಿ, ಮಾರಣಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಹೋತೇವ। ಅಯಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅರಕ್ಖಿತಅಗೋಪಿತೇಸು ಅಸ್ಸಾಮಿಕತಳಾಕಾದೀಸು ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಉದಕಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೧೭. ನಾವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನಾವಾ ನಾಮ ಯಾಯ ತರತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೯) ವಚನತೋ ಜಲತಾರಣಾರಹಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕಮ್ಪಿ ವಹನ್ತಂ ರಜನದೋಣಿವೇಣುಕಲಾಪಾದಿಕಂ ನಾವಟ್ಠಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಂ ವಾ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಂ ವಾ। ‘‘ಥೇನೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ। ಪಾದುದ್ಧಾರೇತಿ ದುತಿಯಪರಿಯೇಸನಾದಿಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪದೇ ಪದೇ। ದೋಸಾತಿ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯೋ। ವುತ್ತಾತಿ ‘‘ನಾವಟ್ಠಂ ಭಣ್ಡಂ ಅವಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ದುತಿಯಂ ವಾ ಪರಿಯೇಸತಿ ಗಚ್ಛತಿ ವಾ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೯) ಪದಭಾಜನಿಯಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ, ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗಸಹಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಾನಿ, ಫನ್ದಾಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಠಾನಾಚಾವನೇ ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೧೧೮. ಚಣ್ಡಸೋತೇತಿ ‘‘ಬನ್ಧನಮೇವ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚಣ್ಡಸೋತೇ ಬದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ಬನ್ಧನಮೇಕಮೇವ ಠಾನಂ ಮತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಬನ್ಧನೇ। ಧೀರಾ ವಿನಯಧರಾ।
೧೧೯-೧೨೦. ‘‘ನಿಚ್ಚಲೇ ಉದಕೇ ನಾವ-ಮಬನ್ಧನಮವಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಛಧಾ ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಾವಂ ಕಡ್ಢತೋ ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುನಪಿ ಕಿಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕೇನನ್ತೇನ ಸಮ್ಫುಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಂ ನಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಡ್ಢಿತವತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತವತೋ’’ತಿ ಭೂತವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಯಮೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
೧೨೧. ಏವಂ ಚತುಪಸ್ಸಾಕಡ್ಢನೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉದ್ಧಂ, ಅಧೋ ಚ ಉಕ್ಖಿಪನಓಸೀದಾಪನೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕ’’ನ್ತಿ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಕಸ್ಮಿಂ ‘‘ಉದ್ಧಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಧೋನಾವಾತಲನ್ತಿ ನಾವಾತಲಸ್ಸ ಅಧೋ ಅಧೋನಾವಾತಲಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಉದ್ಧಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಮ್ಹಾ ವಿಮೋಚಿತೇತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ವಿಮೋಚಿತೇತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇನಾತಿ ಅಧೋನಾವಾತಲೇನ ಫುಟ್ಠೇ ಉದಕೇ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಿಮೋಚಿತೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
೧೨೨. ತೀರೇ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪನ ನಿಚ್ಚಲೇ ಜಲೇ ಠಪಿತಾ ಯಾ ನಾವಾ, ತಸ್ಸಾ ನಾವಾಯ ಠಾನಂ ಬನ್ಧನಞ್ಚ ಠಿತೋಕಾಸೋ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಮತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
೧೨೩. ಪುಬ್ಬಂ ಪಠಮಂ ಬನ್ಧನಸ್ಸ ವಿಮೋಚನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಕೇನಚುಪಾಯೇನಾತಿ ‘‘ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ವಾಪೀ’’ತಿಆದಿಕ್ಕಮೇನ ಯಥಾವುತ್ತೋಪಾಯಛಕ್ಕೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ ನಾವಂ।
೧೨೪. ಪಠಮಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಛಸು ಆಕಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ಆಕಾರೇನ ನಾವಂ ಠಪಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಠಮಂ ಚಾವೇತ್ವಾ। ಏಸೇವ ಚ ನಯೋತಿ ನಾವಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಆಮಸನಫನ್ದಾಪನೇಸು ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕುಮ್ಭಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಮುಪರಿಪಿ।
೧೨೫. ಉಸ್ಸಾರೇತ್ವಾತಿ ನಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಕತ್ವಾ। ಥಲೇ ಠಪಿತಾಯ ನಾವಾಯ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸೋ ಏವ ಠಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಹೀತಿ ವಿಸೇಸೋ, ತೇನ ಜಲಟ್ಠತೋ ಥಲಟ್ಠಾಯ ನಾವಾಯ ವುತ್ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ।
೧೨೬. ಏತ್ಥ ಅಧೋ ಓಸೀದಾಪನಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭಮಾನತಾಯ ತಂ ವಿನಾ ಇತರೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಠಾನಾಚಾವನಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಞೇಯ್ಯೋ’’ತಿಆದಿ। ಯತೋ ಕುತೋಚೀತಿ ತಿರಿಯಂ ಚತಸ್ಸನ್ನಂ, ಉಪರಿದಿಸಾಯ ಚ ವಸೇನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮೇನ್ತೋ।
೧೨೭. ಉಕ್ಕುಜ್ಜಿತಾಯಪೀತಿ ಉದ್ಧಂಮುಖಂ ಠಪಿತಾಯಪಿ। ಘಟಿಕಾನನ್ತಿ ದಾರುಖಣ್ಡಾನಂ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಞೇಯ್ಯೋ ಠಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಸೋ ಪನ ಉಕ್ಕುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪಿತನಾವಾಯ ಯುಜ್ಜತಿ। ಘಟಿಕಾನಂ ಉಪರಿ ಠಪಿತಾಯ ಪನ ನಾಗದನ್ತೇಸು ಠಪಿತಕುನ್ತೇ ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಯುಜ್ಜತಿ।
೧೨೮. ‘‘ಥೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಾಜೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಂ। ತಿತ್ಥೇತಿ ತಿತ್ಥಾಸನ್ನಜಲೇ। ಅರಿತ್ತೇನಾತಿ ಕೇನಿಪಾತೇನ। ಫಿಯೇನಾತಿ ಪಾಜನಫಲಕೇನ। ಪಾಜೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪೇಸೇನ್ತಸ್ಸ। ‘‘ತಂ ಪಾಜೇತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ನಾವಂ ಯೋ ಪಾಜೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೨೯-೩೦. ಛತ್ತನ್ತಿ ಆತಪವಾರಣಂ। ಪಣಾಮೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ವಾತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ। ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾವ ಚೀವರನ್ತಿ ಚೀವರಂ ಉದ್ಧಂ ಉಚ್ಚಾರೇತ್ವಾ ವಾ। ಗಾಥಾಛನ್ದವಸೇನ ‘ವ’ಇತಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ। ಲಙ್ಕಾರಸದಿಸನ್ತಿ ಪಸಾರಿತಪಟಸರಿಕ್ಖಕಂ। ಸಮೀರಣನ್ತಿ ಮಾಲುತಂ। ನ ದೋಸೋ ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ವಾತಸ್ಸ
೧೩೧-೨. ಸಯಮೇವ ಉಪಾಗತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಗಾಮಸಮೀಪೇ ತಿತ್ಥಂ ಗಾಮತಿತ್ಥಂ। ತನ್ತಿ ನಾವಂ। ಠಾನಾತಿ ಛತ್ತೇನ ವಾ ಚೀವರೇನ ವಾ ಗಹಿತವಾತೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಾಮತಿತ್ಥೇ ಠಿತಟ್ಠಾನಾ। ಅಚಾಲೇನ್ತೋತಿ ಫನ್ದಾಪನಮ್ಪಿ ಅಕರೋನ್ತೋ, ಇಮಿನಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಚಾವೇನ್ತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅನಪನೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಣಿತ್ವಾತಿ ಮೂಲೇನ ವಿಕ್ಕಿಣಿತ್ವಾ। ಸಯಮೇವ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಕಾರೋ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯೇ। ತಥಾ ಪಣಾಮಿತಛತ್ತೇನ ವಾ ಉಸ್ಸಾಪಿತಚೀವರೇನ ವಾ ಗಹಿತವಾತೇನ ಅತ್ತನಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿಂ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಜನವಸೇನ ಗಮನಟ್ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ।
ನಾವಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೩೩-೪. ಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಯಾನಂ। ರಮಯತೀತಿ ರಥೋ। ವಹತಿ, ವುಯ್ಹತಿ, ವಹನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ವಯ್ಹಂ। ‘‘ಉಪರಿ ಮಣ್ಡಪಸದಿಸಂ ಪದರಚ್ಛನ್ನಂ, ಸಬ್ಬಪಾಲಿಗುಣ್ಠಿಮಂ ವಾ ಛಾದೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೦) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಕತಂ ಸಕಟಂ ವಯ್ಹಂ ನಾಮ। ಸನ್ದಮಾನಿಕಾತಿ ‘‘ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಸುವಣ್ಣರಜತಾದಿಮಯಾ ಗೋಪಾನಸಿಯೋ ದತ್ವಾ ಗರುಳಪಕ್ಖಕನಯೇನ ಕತಾ ಸನ್ದಮಾನಿಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೦) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಕತಯಾನವಿಸೇಸೋ। ಠಾನಾ ಚಾವನಯೋಗಸ್ಮಿನ್ತಿ ಠಾನಾ ಚಾವನಪ್ಪಯೋಗೇ।
೧೩೫-೬. ದಸಟ್ಠಾನಾಚಾವನವಸೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವದನ್ತೇಹಿ ಪಠಮಂ ಠಾನಭೇದಸ್ಸ ಞಾತಬ್ಬತ್ತಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಯಾನಸ್ಸ ದುಕಯುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ದುಕಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕಂ ಗೋಯುಗಂ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಯಸ್ಸಾತಿ, ಯುತ್ತೇ ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ವಾ ವಿಗ್ಗಹೋ। ದಸ ಠಾನಾನೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗೋಣಾನಂ ಅಟ್ಠ ಪಾದಾ, ದ್ವೇ ಚ ಚಕ್ಕಾನೀತಿ ಏತೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಾನಂ ವಸೇನ ದಸ ಠಾನಾನಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಚತುಯುತ್ತಾದಿಯಾನೇ ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಠಾನಭೇದಸ್ಸ ನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಯಾನಂ ಪಾಜಯತೋತಿ ಸಕಟಾದಿಯಾನಂ ಪೇಸಯತೋ। ‘‘ಧುರೇತಿ ಯುಗಾಸನ್ನೇ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ರಥೀಸಾಯ ಯುಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಬನ್ಧನಟ್ಠಾನಾಸನ್ನೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಧುರ’’ನ್ತಿ ಚ ಯುಗಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ‘‘ಧುರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ಧುರಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೦) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ತಂಸಹಚರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧನಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ
ಗೋಣಾನಂ ಪಾದುದ್ಧಾರೇ ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ವಿನಿದ್ದಿಸೇತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದಞ್ಚ ಗೋಣಾನಂ ಅವಿಲೋಮಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿಲೋಮಕಾಲೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತುಂ ‘‘ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ತು’’ ಇಚ್ಚತ್ರ ತು-ಸದ್ದೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಗೋಣಾ ‘ನಾಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಮಿಕೋ’ತಿ ಞತ್ವಾ ಧುರಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢನ್ತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ವಾ ಫನ್ದನ್ತಿ ವಾ, ರಕ್ಖತಿ ತಾವ। ಗೋಣೇ ಪುನ ಉಜುಕಂ ಪಟಿಪಾದೇತ್ವಾ ಧುರಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದಳ್ಹಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಾಚನೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಾಜೇನ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತೇಸಂ ಪಾದುದ್ಧಾರೇನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತವಿಸೇಸೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚಕ್ಕಾನಂ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಕೇನ ಹಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಸಚೇಪಿ ಸಕದ್ದಮೇ ಮಗ್ಗೇ ಏಕಂ ಚಕ್ಕಂ ಕದ್ದಮೇ ಲಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಂ ಚಕ್ಕಂ ಗೋಣಾ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಾ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಪನ ಠಿತತ್ತಾ ನ ತಾವ ಅವಹಾರೋ ಹೋತಿ। ಗೋಣೇ ಪನ ಪುನ ಉಜುಕಂ ಪಟಿಪಾದೇತ್ವಾ ಪಾಜೇನ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತವಿಸೇಸೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೧೩೭-೯. ಏತ್ತಾವತಾ ಯುತ್ತಯಾನವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಯುತ್ತಯಾನವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅಯುತ್ತಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಧುರೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಯುತ್ತಕಸ್ಸಾಪಿ ಚ ಯಾನಕಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಿಚಕ್ಕಕಾನಂ ವಸೇನ ತೀಣೇವ ಠಾನಾನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತತ್ಥ ಅಯುತ್ತಕಸ್ಸಾತಿ ಗೋಣೇಹಿ ಅಯುತ್ತಕಸ್ಸ। ಧುರೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಧುರಯುತ್ತಟ್ಠಾನಸಮೀಪದೇಸೇನ, ಸಕಟಸೀಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಿಯನ್ತಿ ಸಕಟಸೀಸೋಪತ್ಥಮ್ಭನಿಯಾ ಉಪರಿ ಠಿತಸ್ಸ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯತಿ ಧುರನ್ತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನೀ। ಸಕಟಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೋಪತ್ಥಮ್ಭನತ್ಥಂ ದೀಯಮಾನಂ ದಣ್ಡದ್ವಯಂ ಪಚ್ಛಿಮೋಪತ್ಥಮ್ಭನೀ ನಾಮ, ಪುರಿಮಭಾಗಸ್ಸ ದೀಯಮಾನಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನೀ ಪುರಿಮೋಪತ್ಥಮ್ಭನೀ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮುಪತ್ಥಮ್ಭನೀನಂ ವಿಸೇಸೋ। ಇಧ ಪುರಿಮೋಪತ್ಥಮ್ಭನೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ‘‘ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಿಚಕ್ಕಕಾನಂ ವಸೇನ ತೀಣೇವ ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಕಪ್ಪಕತಾಯ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಿಯಾ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಕಪ್ಪಕತಾಯ ಪನ ವಸೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಠಾನಾನಿ ತೀಣೇವಾ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢತಿ, ದಾರುಚಕ್ಕದ್ವಯವಸೇನ ತೀಣಿ ಠಾನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದಾರೂನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೇನ ರಾಸಿಕತದಾರೂನಂ ದಾರುಕಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಫಲಕಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಭೂಮಿಯಮ್ಪಿ ಧುರೇನೇವ, ತಥೇವ ಠಪಿತಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪರಿಟ್ಠಪಿತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಚ-ಕಾರಂ ‘‘ಭೂಮಿಯಂ ಠಪಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಚಯಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ। ತತ್ಥ ಅಧಿಕವಚನೇನ ಚ-ಕಾರೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯಂ ಪನ ಅಯುತ್ತಕಂ ಧುರೇ ಏಕಾಯ, ಪಚ್ಛತೋ
ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ವಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪೀ’’ತಿ ಅವುತ್ತಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ಯೋ ಪನ ಪುರತೋ ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಯೋ ವಾ ಪನ ಪಚ್ಛತೋ ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಯೋ ವಾ ಪನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಗಹಿತಾ, ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕದಾ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ತು…ಪೇ॰… ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ। ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ತು-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸೇಸಜೋತನತ್ಥಂ ಉಪಾತ್ತತ್ತಾ ಸಾವಸೇಸಟ್ಠಾನಾಚಾವನೇ ಫನ್ದಾಪನಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ನಿರವಸೇಸಟ್ಠಾನಾಚಾವನೇ ಪನ ಕತೇ ಠಾನಾಚಾವನಪಾರಾಜಿಕಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೧೪೦. ಅಕ್ಖಾನಂ ಸೀಸಕೇಹೀತಿ ಅಕ್ಖಸ್ಸ ಉಭಯಕೋಟೀಹಿ। ‘‘ಜಾತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಬಹುವಚನಮಞ್ಞತರಾಯ’’ಮಿತಿ ವಚನತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಬಹುವಚನಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ‘‘ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ‘‘ಯಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ಠಾನಾನಿ ದ್ವೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾ ಸಕಟಧುರಂ ಭೂಮಿಂ ನ ಫುಸತಿ, ಏವಂ ಉಚ್ಚತರೇಸು ದ್ವೀಸು ತುಲಾದಿದಾರೂಸು ದ್ವೇ ಅಕ್ಖಸೀಸೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಯಾನಮೇವ ಗಯ್ಹತಿ।
೧೪೧. ಕಡ್ಢನ್ತೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಕ್ಖಸೀಸಾನಂ ಆಧಾರಭೂತೇಸು ದಾರೂಸು ಘಂಸಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಕಡ್ಢನ್ತೋ। ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋತಿ ಉಜುಂ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಉಚ್ಚಾರೇನ್ತೋ। ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಚ್ಚಯೇತಿ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ಇತರಸ್ಸ। ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ರಥಾದಿಕಸ್ಸ ಯಾನಸ್ಸ।
೧೪೨. ಅಕ್ಖುದ್ಧೀನನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅಕ್ಖರುದ್ಧನಕಆಣೀನಂ। ಅಕ್ಖಸ್ಸ ಉಭಯಕೋಟೀಸು ಚಕ್ಕಾವುಣನಟ್ಠಾನತೋ ಧುರಸ್ಸಾತಿ ಧುರಬನ್ಧನಟ್ಠಾನಾಸನ್ನಸ್ಸ ರಥಸೀಸಗ್ಗಸ್ಸ। ತಂ ಯಾನಂ। ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಪಸ್ಸೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಡ್ಢನ್ತೋ, ಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪೇನ್ತೋತಿ ಕಿರಿಯನ್ತರಂ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಡ್ಢನ್ತೋ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀತಿ ಉದ್ಧೀಸು ಗಹೇತ್ವಾ ಕಡ್ಢನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ದಿಸಾಯ ಉದ್ಧಿಅನ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಇತರೇನ ಉದ್ಧಿಪರಿಯನ್ತೇನ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ।
‘‘ಉದ್ಧೀಸು ವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕವಚನೇನ ಅನುದ್ಧಿಕಯಾನಸ್ಸಾಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಂ ಸೂಚಿತಂ ಹೋತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಥ ಉದ್ಧಿಖಾಣುಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಸಮಮೇವ ಬಾಹಂ ಕತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖಸೀಸಾನಿ ಪವೇಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಥವಿಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತತ್ಥ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು, ಉದ್ಧಞ್ಚ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೦) ವುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚ ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
೧೪೩. ನಾಭಿಯಾತಿ ನಾಭಿಮುಖೇನ। ಏಕಮೇವ ಸಿಯಾ ಠಾನನ್ತಿ ಏಕಂ ನಾಭಿಯಾ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಮೇವ ಠಾನಂ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಏಕಮಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಪುರಿಮಪಾಠೋವ ಸುನ್ದರತರೋ। ಪರಿಚ್ಛೇದೋಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತಕೋ, ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚಧಾತಿ ನಾಭಿಯಾ ಚತುಪಸ್ಸಪರಿಯನ್ತಂ, ಉದ್ಧಞ್ಚ ಪಞ್ಚಧಾ, ಠಾನಾಚಾವನಾಕಾರೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೪೪. ಠಾನಾನಿ ದ್ವೇತಿ ನೇಮಿಯಾ, ನಾಭಿಯಾ ಚ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನವಸೇನ ದ್ವೇ ಠಾನಾನಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಕಸ್ಸ। ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಠಾನಾನಂ। ಭಿತ್ತಿಆದಿಂ ಅಪಸ್ಸಾಯ ಠಪಿತಚಕ್ಕಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಅಯಮ್ಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ಯೋಪಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಪಾಠೇನ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ।
೧೪೫. ಅನಾರಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಮಿಕೇನ ಅಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖಂ। ಅಧೋದೇತ್ವಾತಿ ಗೋಣೇ ಅಪೇಸೇತ್ವಾ। ವಟ್ಟತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಾಮಿಕೇ ಆಹರಾಪೇನ್ತೇ ಪನ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಹೋತಿ।
ಯಾನಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೪೬. ಭಾರಟ್ಠಕಥಾಯ ಸೀಸಕ್ಖನ್ಧಕಟೋಲಮ್ಬವಸಾತಿ ಏವಂನಾಮಕಾನಂ ಸರೀರಾವಯವಾನಂ ವಸೇನ ಭಾರೋ ಸೀಸಂ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಠಿತಭಾರೋ ಸೀಸಭಾರೋ ನಾಮ।
ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಕಣ್ಣಚೂಳಿಕಾಹಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ, ಕಪ್ಪರೇಹಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿ, ಪಿಟ್ಠಿಗಲಾವಟ್ಟತೋ ಚ ಗಲವಾಟಕತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ, ಪಿಟ್ಠಿವೇಮಜ್ಝಾವಟ್ಟತೋ ಚ ಉರಪರಿಚ್ಛೇದಮಜ್ಝೇ ಹದಯಆವಾಟತೋ ಚ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪರಿ ಖನ್ಧೋ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಠಿತಭಾರೋ ಖನ್ಧಭಾರೋ ನಾಮ।
ಪಿಟ್ಠಿವೇಮಜ್ಝಾವಟ್ಟತೋ ಕಟಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಮನ್ತತೋ ಸರೀರೇ ಠಿತಭಾರೋ ಕಟಿಭಾರೋ ನಾಮ।
ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಯಾವ ಹತ್ಥನಖಸಿಖಾ, ಅಯಂ ಓಲಮ್ಬಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಠಿತಭಾರೋ ಓಲಮ್ಬಕೋ ನಾಮ।
ಭರತೀತಿ ಭಾರೋ, ಭರತಿ ಏತೇನ, ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ವಾ ಭಾರೋ, ಇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸೀಸಾದಯೋ ಅವಯವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಭಾರೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಭಾರಟ್ಠಂ। ಇತಿ ಸೀಸಾದೀಸು ಠಿತಂ ಭಣ್ಡಂ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಭಾರೋಯೇವ ಭಾರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೧) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಭರೀಯತೀತಿ ಭಾರೋ, ಕಮ್ಮನಿ ಸಿದ್ಧೇನ ಭಾರ-ಸದ್ದೇನ ಭಣ್ಡಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ।
೧೪೭. ಸಿರಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಸಿರಸಿ ಏವ। ಸಾರೇತೀತಿ ಅನುಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಾರೇತಿ। ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಸಿಯಾತಿ ಫನ್ದಾಪನಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಭವೇಯ್ಯ।
೧೪೮. ಖನ್ಧನ್ತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮೇವ ಖನ್ಧಂ। ಓರೋಪಿತೇತಿ ಓಹಾರಿತೇ। ಸೀಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸೀಸತೋ ಉಪರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ದೂರಂ ಕತ್ವಾ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಪಗೇವ ತತೋ ಅಧಿಕನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಮೋಚೇನ್ತೋಪೀತಿ ಕೇಸಗ್ಗೇನ ಅಫುಸನ್ತಂ ಅಪನೇನ್ತೋ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಖನ್ಧಂ ಓರೋಪೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಮೋಚೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಸೀಸತೋ ಮೋಚೇನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಏಕದೇಸವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೧೪೯-೫೦. ಏವಂ ‘‘ಭಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸುದ್ಧಮಾನಸೋತಿ ಪಾತರಾಸಾದಿಕಾರಣೇನ ಅಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ, ಹತ್ಥಗತಭಾರಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪನನಿಸ್ಸಜ್ಜನಾದಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಇದಮೇತೇನ ಉಪಲಕ್ಖಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಸೀಸಭಾರಓಲಮ್ಬಕಭಾರೇಸು ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಭಾರೇಸೂತಿ ಖನ್ಧಭಾರಾದಿಕೇಸುಪಿ। ಮತಿಸಾರೇನ ಸಾರಮತಿನಾ। ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ಠಾನೇಸು ಠಿತಂ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ‘‘ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಮಸನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ, ಠಾನಾ ಅಚಾವೇತ್ವಾ ಫನ್ದಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ವಾ ಉದ್ಧಂಉಕ್ಖಿಪನವಸೇನ ವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಭಾರಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೫೧-೩. ಇದಾನಿ ಆರಾಮಟ್ಠವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಆರಾಮನ್ತಿ ಚಮ್ಪಕಾದಿಪುಪ್ಫಾರಾಮಞ್ಚ ಅಮ್ಬಾದಿಫಲಾರಾಮಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೀಸು ಆರಾಮೇಸು ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಆರಾಮಂ। ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಪ್ಫಾದಿಕಾಮಿನೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ, ತಂ ಆರಾಮಂ, ಅಭಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಅಭಿಯುಞ್ಜತೋತಿ ಪರಾಯತ್ತಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಟಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಸಹಾಯಾದಿಭಾವತ್ಥಂ ದುತಿಯಕಪರಿಯೇಸನಾದಿವಸೇನ ಅಭಿಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ಮುನಿನಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ ಸಹಪಯೋಗಗಣನಾಯ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ಚರನ್ತೋತಿ ಅಟ್ಟಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಪರಂ ಸಾಮಿಕಂ ಪರಾಜೇತಿ ಚೇ, ಸಯಂ ಸಾಸನತೋ ಪರಾಜಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ।
ತಸ್ಸಾತಿ ಭಣ್ಡಸಾಮಿನೋ। ವಿಮತಿಂ ಜನಯನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಸಹ ಅಟ್ಟಂ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ
ಸಾಮಿನೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇತಿ ‘‘ಅಯಂ ಥದ್ಧೋ ಕಕ್ಖಳೋ ಜೀವಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯಮ್ಪಿ ಮೇ ಕರೇಯ್ಯ, ಅಲಂ ದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಆರಾಮೇನಾ’’ತಿ ಸಾಮಿನೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ‘‘ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ। ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕೂಟಸಕ್ಖೀನಞ್ಚಾತಿ ಚ-ಕಾರೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚೋರಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವಂ ಞತ್ವಾಪಿ ತದಾಯತ್ತಕರಣತ್ಥಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವದನ್ತಾ ಕೂಟಸಕ್ಖಿನೋ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಆರಾಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೫೪. ವಿಹಾರಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿಹಾರನ್ತಿ ಉಪಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ‘‘ಪರಿವೇಣಂ ವಾ, ಆವಾಸಂ ವಾ’’ತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಘಿಕನ್ತಿ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ ಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ। ಕಞ್ಚೀತಿ ಖುದ್ದಕಂ, ಮಹನ್ತಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾನ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಅಭಿಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಾ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿಪಿ ಪಾಠಸೇಸಯೋಜನಾ। ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ’’ತಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಚಾತುದ್ದಿಸಿಕಸಙ್ಘಸ್ಸ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವಿಹಾರ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಙ್ಘಿಕ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನೇನ ದೀಘಭಾಣಕಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಗಣಸ್ಸ, ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ದಿನ್ನವಿಹಾರಾದಿಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಸಮ್ಭವಾ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಆರಾಮೇ ವಿಯ
ವಿಹಾರಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೫೫-೬. ಖೇತ್ತಟ್ಠೇ ಸೀಸಾನೀತಿ ವಲ್ಲಿಯೋ। ನಿದಮ್ಪಿತ್ವಾನಾತಿ ಯಥಾ ಧಞ್ಞಮತ್ತಂ ಹತ್ಥಗತಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾ। ಅಸಿತೇನಾತಿ ದಾತ್ತೇನ। ಲಾಯಿತ್ವಾತಿ ದಾಯಿತ್ವಾ। ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಪದೇಸು ‘‘ಸಾಲಿಆದೀನಂ ಸೀಸಾನೀ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ಸಾಲಿಆದೀನಂ ಸೀಸಾನಿ ನಿದಮ್ಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಬೀಜೇ ಗಹಿತೇ ವತ್ಥು ಪೂರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಬನ್ಧನಾ ಮೋಚಿತೇ ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಭವೇತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಸಿತೇನ ಲಾಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ಬೀಜೇತಿ ವೀಹಾದಿಫಲೇ। ವತ್ಥು ಪೂರತೀತಿ ಪಾದಗ್ಘನಕಂ ಹೋತೀತಿ। ಮುಟ್ಠಿಯನ್ತಿ ಸೀಸಮುಟ್ಠಿಯಂ, ಬೀಜಮುಟ್ಠಿಯಂ ವಾ। ಬನ್ಧನಾ ಮೋಚಿತೇತಿ ಬನ್ಧನಟ್ಠಾನತೋ ಮೋಚಿತೇ।
೧೫೭. ದಣ್ಡೋ ವಾತಿ ವತ್ಥುಪೂರಕವೀಹಿದಣ್ಡೋ ವಾ। ಅಚ್ಛಿನ್ನೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಚೋ ವಾತಿ ತಸ್ಸ ದಣ್ಡಸ್ಸ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಛಲ್ಲಿ ವಾ ಅಚ್ಛಿನ್ನೋ ರಕ್ಖತಿಚ್ಚೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ವಾ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಇಧಾವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಗತಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೪) ‘‘ವಾಕೋ’’ತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವಾಕೋ ನಾಮ ದಣ್ಡೇ ವಾ ತಚೇ ವಾ ಬಾಹಿರಂ। ಇಧಾಪಿ ತಚೋ ವಾ ಅಚ್ಛಿನ್ನೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ವೀಹಿನಾಳಮ್ಪಿ ವಾತಿ ಗಹಿತಧಞ್ಞಸಾಲಿಸೀಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ವೀಹಿಕುದ್ರೂಸಾದಿಗಚ್ಛಾನಂ ನಾಳಂ, ತಚಗಬ್ಭೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದೀಘನ್ತಿ ದೀಘಂ ಚೇ ಹೋತಿ। ‘‘ಅನಿಕ್ಖನ್ತೋವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ದಣ್ಡೋ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ತತೋ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತತೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥೂನಂ ಅನುರೂಪಾಪತ್ತಿತೋ ಪಾಲೇತಿ। ಮುತ್ತೋ ಚೇ, ನ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ವೀಹಿನಾಳಂ ದೀಘಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ಯಾವ ಅನ್ತೋನಾಳತೋ ವೀಹಿಸೀಸದಣ್ಡಕೋ ನ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಾವ ರಕ್ಖತಿ। ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಳತೋ ದಣ್ಡಕಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲೇ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೇ ಭಣ್ಡಗ್ಘವಸೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧.೧೦೪)। ತಥಾ ಇಮಿನಾವ ವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಲಾಯಿತಬ್ಬವತ್ಥುಪೂರಕವೀಹಿಸೀಸಮುಟ್ಠಿಯಾ ಮೂಲೇ ಛಿನ್ನೇಪಿ ಸೀಸೇಸು ಅಚ್ಛಿನ್ನವೀಹಿಸೀಸಗ್ಗೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತೇಸು ರಕ್ಖತಿ, ಜಟಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ವಿಯೋಜಿತೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಪಾರಾಜಿಕಾದಿಆಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ಸೂಚಿತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
೧೫೮. ಮದ್ದಿತ್ವಾತಿ ವೀಹಿಸೀಸಾನಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ। ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾತಿ ಭುಸಾದೀನಿ ಓಫುನಿತ್ವಾ। ಇತೋ ಸಾರಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಇತೋತಿ ವೀಹಿಸೀಸತೋ। ಸಾರಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಾರಭಾಗಂ ಆದಿಯಿಸ್ಸಾಮಿ। ಸಚೇ ಪರಿಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ರಕ್ಖತೀತಿ ವತ್ಥುಪಹೋನಕಪ್ಪಮಾಣಂ ದಾತ್ತೇನ ಲಾಯಿತ್ವಾ ವಾ ಹತ್ಥೇನ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತ್ವಾ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಯಾವ ಪರಿಕಪ್ಪೋ ನ ನಿಟ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಆಪತ್ತಿತೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೫೯. ಮದ್ದನೇಪೀತಿ ವೀಹಿಸೀಸಮದ್ದನೇಪಿ। ಉದ್ಧರಣೇಪೀತಿ ಪಲಾಲಾಪನಯನೇಪಿ। ಪಪ್ಫೋಟನೇಪೀತಿ ಭುಸಾದಿಕಚವರಾಪನಯನೇಪಿ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಗ್ಘವಸೇನ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿಆಪತ್ತಿಯೋ ನ ಭವನ್ತಿ, ಸಹಪಯೋಗದುಕ್ಕಟಂ ಪನ ಹೋತೇವ। ಅತ್ತನೋ…ಪೇ॰… ಪರಾಜಯೋತಿ
೧೬೦. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಖೇತ್ತಟ್ಠಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಖೇತ್ತೇ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಭೂಮಟ್ಠಂ ಥಲಟ್ಠಂ ಆಕಾಸಟ್ಠಂ ವೇಹಾಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೦೪) ವುತ್ತಾನಿ ಖೇತ್ತಟ್ಠಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಯಥಾವುತ್ತಸದಿಸಾನೀತಿ ತಾನಿ ಪಹಾಯ ‘‘ತತ್ಥಜಾತಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೇ ತತ್ರಜಾತೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಪುಬ್ಬಣ್ಣಂ ವಾ ಅಪರಣ್ಣಂ ವಾ ಜಾಯತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೦೪) ಏವಮಾಗತೇ ಖೇತ್ತೇಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಜಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಜಾನನ್ತಿ ಪರಸನ್ತಕಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋ। ಖೀಲನ್ತಿ ಅಪ್ಪಿತಕ್ಖರಂ ವಾ ಇತರಂ ವಾ ಪಾಸಾಣಾದಿಖೀಲಂ। ಸಙ್ಕಾಮೇತೀತಿ ಪರಾಯತ್ತಭೂಮಿಂ ಸಾಮಿಕಾ ಯಥಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಕಾತುಕಾಮತಾಯ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಯಥಾ ಸಸನ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ನಿಖಣತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೬೧. ತಂ ಪಾರಾಜಿಕತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಕದಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಿಕಾನಂ ತು ಧುರನಿಕ್ಖೇಪನೇ ಸತೀ’’ತಿ। ‘‘ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತು-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಾಮಿನೋ ನಿರಾಲಯಭಾವಸಙ್ಖಾತಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಚ ‘‘ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಚ ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮುದೀರಿತನ್ತಿ ‘‘ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ನಿಯಮಿತಂ ಕಥಿತಂ।
೧೬೨. ಯಾ ಪನಾತಿ ಯಾ ಭೂಮಿ ಪನ। ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಖೀಲೇಸು। ಆದೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಪಠಮೇ ಖೀಲೇ ಸಙ್ಕಾಮಿತೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ದುತಿಯೇತಿ ದುತಿಯೇ ಖೀಲೇ ಸಙ್ಕಾಮಿತೇ ಪರಾಜಯೋ
೧೬೩-೪. ‘‘ಮಮೇದಂ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಞಾಪೇತುಕಾಮೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪರಸನ್ತಕಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಪರಾಯತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾವ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮತಾಯ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಮಮ ಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಯೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪಯೋಗೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೇಹಿ ರಜ್ಜುಪಸಾರಣಯಟ್ಠಿಪಾತನಾನಮಞ್ಞತರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪಯೋಗೇಹಿ। ತೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ।
ಇಧ ರಜ್ಜುಂ ವಾಪೀತಿ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥವಾ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಯಟ್ಠಿಂ ವಾ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೇಪಿ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥಂ ಅಧಿಕವಚನಭಾವೇನ ವುತ್ತಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಇಧಾವುತ್ತಮರಿಯಾದವತೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಞಾಪಿತತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತರಜ್ಜುಯಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೇಸು ವಿಯ ಪರಸನ್ತಕಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಠಾನಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮತಾಯ ವತಿಪಾದೇ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ವಾ ಸಾಖಾಮತ್ತೇನ ವಾ ವತಿಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಮರಿಯಾದಂ ವಾ ಬನ್ಧನ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಾರಂ ವಾ ಚಿನನ್ತಸ್ಸ ಪಂಸುಮತ್ತಿಕಾ ವಾ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಞ್ಚ ದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಸಹಪಯೋಗೇ ಕೇವಲದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಪಯೋಗೇಸು ದ್ವೀಸು ಪಠಮಪಯೋಗೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಅವಸಾನಪಯೋಗೇ ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಖೇತ್ತಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೬೫. ವತ್ಥಟ್ಠಾದೀಸು ವತ್ಥಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವತ್ಥು ನಾಮ ಆರಾಮವತ್ಥು ವಿಹಾರವತ್ಥೂ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೦೫) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುಪ್ಫಾದಿಆರಾಮೇ ಖೇತ್ತಟ್ಠೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಸಮಾಸೋತಿ ಖೇತ್ತೇ ಚ ಖೇತ್ತಟ್ಠೇ ಚಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ನಾವಟ್ಠಾದಿವೋಹಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಗಾಮಟ್ಠೇಪಿ ಚಾತಿ ‘‘ಗಾಮಟ್ಠಂ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಗಾಮೇ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಭೂಮಟ್ಠಂ…ಪೇ॰… ವೇಹಾಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೦೬) ವುತ್ತೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಗಾಮಟ್ಠಭಣ್ಡೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ವತ್ಥಟ್ಠಗಾಮಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೬೬. ಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತಿಣಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಪದಾನಂ ‘‘ತತ್ಥಜಾತಕ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥಜಾತಕನ್ತಿ ‘‘ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ ಯಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೭) ವಚನತೋ ತತ್ಥಜಾತಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನುಸ್ಸಸನ್ತಕಂ ಸಾಮಿಕಾನಂ ಅಕಾಮಾ ಅಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಸಾರಕ್ಖೇ ಅರಞ್ಞೇ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಿಣಂ ವಾತಿ ಪರೇಹಿ ಲಾಯಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಲಾಯಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಗೇಹಚ್ಛಾದನಾರಹಂ ತಿಣಂ ವಾ। ಪಣ್ಣಂ ವಾತಿ ಏವರೂಪಮೇವ ಗೇಹಚ್ಛಾದನಾರಹಂ ತಾಲಪಣ್ಣಾದಿಪಣ್ಣಂ ವಾ। ಲತಂ ವಾತಿ ತಥಾರೂಪಮೇವ ವೇತ್ತಲತಾದಿಕಂ ವಲ್ಲಿಂ ವಾ। ಯಾ ಪನ ದೀಘಾ ಹೋತಿ ಕಟ್ಠಮೇವ ವಾತಿ ದಾರುಂ ವಾ। ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತೋಭೂತಹೇತುತ್ಥವಸೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಅವಹಟತಿಣಾದಿಭಣ್ಡೇಸು ಅಗ್ಘವಸೇನ ಮಾಸಕಂ ವಾ ಊನಮಾಸಕಂ ವಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಂ। ಅತಿರೇಕಮಾಸಕಂ ವಾ ಊನಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ। ಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಪಾರಾಜಿಕಂ ಚೇ ಅನಾಪನ್ನೋ, ಆಮಸನದುಕ್ಕಟಂ, ಫನ್ದಾಪನಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಅವಹರನ್ತೋ।
೧೬೭-೭೪. ಇದಾನಿ ‘‘ಕಟ್ಠಮೇವ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತರುಕ್ಖದಾರೂಸು ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಮಹಗ್ಘೇ’’ತಿಆದಿ। ಮಹಗ್ಘೇತಿ ಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘಕಂ ಹುತ್ವಾ ಮಹಗ್ಘೇ। ನಸ್ಸತೀತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಛಿನ್ನಮತ್ತೇಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ। ‘‘ಕೋಚಿಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅದ್ಧಗತೋಪಿ ಅಲ್ಲಂ ವಾ ಹೋತು ಪುರಾಣಂ ವಾ, ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಮೂಲೇತಿ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ। ‘‘ಅಗ್ಗೇ ಚ ಮೂಲೇ ಚ ಛಿನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೭) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಮೂಲಞ್ಚ ಅಗ್ಗಞ್ಚ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅದ್ಧಗತನ್ತಿ ಜಿಣ್ಣಗಳಿತಪತಿತತಚಂ, ಚಿರಕಾಲಂ ಠಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಲಕ್ಖಣೇತಿ ಛಲ್ಲಿಯೋನದ್ಧೇತಿ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಗೇಹ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಗೇಹಂ ಕತಞ್ಚ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಗೇಹಂ ಕಾತುಂ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಂ ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ರುಕ್ಖೇ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಛಿನ್ನದಾರೂಹಿ ತಂ ಗೇಹಂ ಕತಞ್ಚ ಪರಿಭುತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿನಸ್ಸನ್ತಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅವಸಿಟ್ಠಂ ದಾರು’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತಂ ಗೇಹಂ ಕತ್ವಾ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ವಸ್ಸಾತಪಾದೀಹಿ ವಿವಿಧಾ ಜೀರಿತ್ವಾ ವಿನಸ್ಸಮಾನಂ, ವಿಪನ್ನದಾರುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಗಣ್ಹತೋ ನ ದೋಸೋ ಕೋಚೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಸಾಮಿಕಾ ನಿರಾಲಯಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಕಾಚಿಪಿ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂಕಾರಣನ್ತಿ ಚೇ? ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕೇಹಿ ಮೂಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಿನ್ನತ್ತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ನಿರಾಲಯಂ ಛಡ್ಡಿತತ್ತಾತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ।
ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗೇಹಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ರುಕ್ಖೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯದಾ ತಾನಿ ಕತಾನಿ, ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ದಾರೂನಿಪಿ ಅರಞ್ಞೇ ವಸ್ಸೇನ ಚ ಆತಪೇನ ಚ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ, ಈದಿಸಾನಿಪಿ ದಿಸ್ವಾ ‘ಛಡ್ಡಿತಾನೀ’ತಿ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾ ಏತೇಸಂ ಅನಿಸ್ಸರಾ। ಯೇಹಿ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದತ್ವಾ ಛಿನ್ನಾನಿ, ತೇ ಏವ ಇಸ್ಸರಾ, ತೇಹಿ ಚ ತಾನಿ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ, ನಿರಾಲಯಾ ತತ್ಥ ಜಾತಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೭)। ಏವಮ್ಪಿ ಸತಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಾಮಿಕೇಸು ಆಹರಾಪೇನ್ತೇಸು ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಯೋ ಚಾತಿ ಅರಞ್ಞಸಾಮಿಕಾನಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಅದತ್ವಾ ‘‘ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರುಕ್ಖೇ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಯೋ ಚ ಭಿಕ್ಖು। ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಅರಞ್ಞಪಾಲಕಾ ಯತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಾ ಅರಞ್ಞಂ ರಕ್ಖನ್ತಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ। ‘‘ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ’’ತಿ ಕಿರಿಯನ್ತರಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ‘‘ಅತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಚಿತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾರತ್ಥೇನ ಕುಸಲಪಕ್ಖಿಯಾ ವಿತಕ್ಕಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ವಾ ಆರಕ್ಖನಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾಯೇವ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ವಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ವಿಹಿತೋ ವಾ, ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತವಿತಕ್ಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಕಿತಯೋಗೇ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿವಚನತ್ತಾ ಅನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘ಯೋಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅರಞ್ಞಪವಿಸನಕಾಲೇ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಮೂಲಂ ಅದತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದಾರೂನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮನಕಾಲೇ ‘‘ಅರಞ್ಞಪಾಲಕಾ ಸಚೇ ಯಾಚನ್ತಿ, ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಹಿ ಅಯಾಚಿತತ್ತಾ ಅದತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ತಥೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಕೇಸು
ವರಾಹಾತಿ ಸೂಕರಾ। ವಗ್ಘಾತಿ ಬ್ಯಗ್ಘಾ। ಅಚ್ಛಾತಿ ಇಸ್ಸಾ। ತರಚ್ಛಾತಿ ಕಾಳಸೀಹಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೀಪಿಮತ್ತಹತ್ಥಿಸೀಹಾದಯೋ ವಾಳಮಿಗಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ಏತೇಯೇವ ವರಾಹಾದಯೋ ಸಮಾಗಮವಸೇನ ಮರಣಾದಿಅನಿಟ್ಠಸಮೀಪಚಾರಿತಾಯ ಉಪ ಅನಿಟ್ಠಸಮೀಪೇ ದವನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ‘‘ಉಪದ್ದವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಕಾಲೇ ದಿಟ್ಠವರಾಹಾದಿಉಪದ್ದವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ। ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪವಿಸನಕಾಲೇ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅದತ್ವಾ ‘‘ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ತಂ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ। ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತೀತಿ ‘‘ಇದಂ ತಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಮತ್ತಭಯುಪದ್ದವೋ ಹುತ್ವಾ ಪಲಾಯನ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಸುಙ್ಕಘಾತತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸುಙ್ಕಗಹಣಟ್ಠಾನತೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಙ್ಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ದಾತಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ಘಾತೋ ಮುಸಿತ್ವಾ ಗಹಣಮತ್ತೋ, ಸುಙ್ಕೋ ಹಞ್ಞತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಸುಙ್ಕಘಾತೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಸುಙ್ಕಘಾತಸರೂಪಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಸುಙ್ಕಘಾತತೋ ತಸ್ಸ ಗರುಕತ್ತಾ ಏವ। ತನ್ತಿ ತಂ ಸುಙ್ಕಘಾತಟ್ಠಾನಂ। ಅನೋಕ್ಕಮ್ಮ ಗಚ್ಛತೋತಿ ಅಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ದುಕ್ಕಟಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ‘‘ಸುಙ್ಕಂ ಪರಿಹರತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೩)।
ಏತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ। ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ದೂರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ಆಕಾಸೇನಪಿ ಗಚ್ಛತೋ ಪಾರಾಜಿಕಮನುದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸತ್ಥುನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ನನು ಚ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛತೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೭) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತವಚನಂ ವಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅರಞ್ಞಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಮಾತಿಕಾಪದಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ತತ್ಥಜಾತಕಂ ಕಟ್ಠಂ ವಾ ಲತಂ ವಾ ತಿಣಂ ವಾ ಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘನಕಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಆಮಸತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಫನ್ದಾಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ
ಅಥ ವಾ ‘‘ಸುಙ್ಕಂ ಪರಿಹರತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಅವಚನಂ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸಯಸ್ಸ ಅದಿಟ್ಠಭಾವೇನ ವಾ ಸಿಯಾ, ಇಮಸ್ಸ ತಥಾ ಅನವಜ್ಜತಾ ವಾ ಸಿಯಾ, ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ ವಾ ಸಿಯಾತಿ ತಯೋ ವಿಕಪ್ಪಾ। ತೇಸು ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಬಾಧನತೋ ದುಬ್ಬಿಕಪ್ಪಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೋ ಲೋಕವಜ್ಜಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಅನವಜ್ಜಭಾವೋ ನಾಮ ಅನುಪಪನ್ನೋತಿ ಅನಾದಾತಬ್ಬೋ। ಪಾರಿಸೇಸತೋ ತತಿಯವಿಕಪ್ಪೋ ಯುಜ್ಜತಿ।
ತತ್ಥ ‘‘ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ ಕಿಮೇತ್ಥ ವುತ್ತಂ ನಾಮ, ತದನುಸಾರೇನ ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? ಪಠಮನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಅರಞ್ಞಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೦೬) ಇದಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಆರಕ್ಖಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣಞ್ಚ। ‘‘ಗಮನಕಾಲೇ ‘ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಿಕಪ್ಪಿತನಿಯಾಮೇನ ಅದತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೋ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ತಂ ಪನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಟ್ಠಾನಂ ಪಹಾಯ ಗಮನಂ ಠಾನಾಚಾವನಂ ನಾಮ ಹೋತೇವಾತಿ ತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ದೂರತೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಪ್ಪಹೋನಕತಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಭಾರಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞಾರಕ್ಖಟ್ಠಾನೇ। ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಹೋತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಹೇತುಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನಚೇತಸಾತಿ ಚ ಪಿಯಸೀಲೇನಾತಿ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ। ಅಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಮಸ್ಸ ಓವಾದಸ್ಸ ಅಭಾಜನತಾಯ ತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತುಮಾಹ ‘‘ಪಿಯಸೀಲೇನಾ’’ತಿ। ಪಿಯಸೀಲಸ್ಸಾಪಿ ಸತಿವಿರಹಿತಸ್ಸ ಪಮತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸರಣಾಸಮ್ಭವಾ ಇಮಸ್ಸ ಅಭಾಜನತಾಯ ತಂ ವಜ್ಜೇತುಮಾಹ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನಚೇತಸಾ’’ತಿ।
ಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೭೫-೬. ತೋಯದುಲ್ಲಭಕಾಲಸ್ಮಿನ್ತಿ ತೋಯಂ ದುಲ್ಲಭಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸೋ ತೋಯದುಲ್ಲಭೋ, ತೋಯದುಲ್ಲಭೋ ಚ ಸೋ ಕಾಲೋ ಚಾತಿ ತೋಯದುಲ್ಲಭಕಾಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ। ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಾತಿ ಉದಕಭಾಜನಂ ನಾಮೇತ್ವಾ ವಾ। ಪವೇಸೇತ್ವಾ ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಛಿದ್ದಂ ಕತ್ವಾಪಿ ವಾತಿ ಉದಕಭಾಜನೇ ಓಮಟ್ಠಾದಿಭೇದಂ ಛಿದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ವಿನಿದ್ದಿಸೇತಿ ವಕ್ಖಮಾನೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ।
ತಥಾತಿ ಯಥಾ ತೋಯದುಲ್ಲಭಕಾಲಸ್ಮಿಂ ಭಾಜನೇ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತಂ ಉದಕಂ ಅವಹರನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಂ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವ ನೀಹಾರೇನ। ವಾಪಿಯಂ ವಾತಿ ಪರಸನ್ತಕಾಯ ಸಾರಕ್ಖಾಯ ವಾಪಿಯಂ ವಾ। ತಳಾಕೇ ವಾತಿ ತಾದಿಸೇ ಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ। ಏವಂ ಸಾರಕ್ಖಾನಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಆದೀನಂ ಏತೇಹಿ ವಾ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯೇನ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ತನೋ ಭಾಜನಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಲಕ್ಖಣಪದನ್ತಿ ಭಾಜನಗತಜಲೇ ಚ ಇಧ ಚ ತೇಲಭಾಜನೇ ವಿಯ ಮುಖೇನ ವಾ ವಂಸಾದೀಹಿ ವಾ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಪಿವನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವತ್ಥುಕಮಾಪತ್ತಿವಿಧಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೧೭೭. ಮರಿಯಾದನ್ತಿ ವಾಪಿಆದೀನಂ ಪಾಳಿವಟ್ಟಬನ್ಧಂ। ಛಿನ್ದತೋತಿ ಕುದಾಲಾದೀಹಿ ಪಂಸುಆದೀನಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದ್ವಿಧಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ವಿಸೇಸತ್ಥಾವಜೋತಕೇನ ತು-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಮರಿಯಾದಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಗತವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅದಿನ್ನಾದಾನಪುಬ್ಬತೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ। ಭೂತಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಮ್ಪೀತಿ ಭೂತಗಾಮೇನಪಿ ಸದ್ಧಿಂ। ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಥವಿಖಣನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಮರಿಯಾದಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ತತ್ಥಜಾತಂ ತಿಣಾದಿಂ ಛಿನ್ದತಿ, ಭೂತಗಾಮಪಾಚಿತ್ತಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದುಕ್ಕಟಂ। ಜಾತಪಥವಿಂ ಛಿನ್ದತಿ, ಪಥವಿಖಣನಪಾಚಿತ್ತಿಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೧೭೮. ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಅನ್ತೋಭೂತಹೇತ್ವತ್ಥವಸೇನ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅನ್ತೋ ಠತ್ವಾ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಬಹಿಅನ್ತೇನ, ಬಹಿ ಠತ್ವಾ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಅನ್ತೋಅನ್ತೇನ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಠತ್ವಾ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಮಜ್ಝತೋ ಭಣ್ಡಗ್ಘೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಅನ್ತೋವಾಪಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಮರಿಯಾದಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉದಕೇ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತೇ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕಗ್ಘೇನ ದುಕ್ಕಟಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾರಾಜಿಕಾಸು ಯಥಾಪನ್ನಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ। ಬಹಿ ಠತ್ವಾ ಮರಿಯಾದಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋವಾಪಿಯಂ ಪವಿಸನ್ತೋದಕಸ್ಸ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಚಾವಿತಕ್ಖಣೇ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕಗ್ಘೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ। ಕದಾಚಿ ಅನ್ತೋ ಕದಾಚಿ ಬಹಿ ಠತ್ವಾ ಮರಿಯಾದಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ನೀಹಟಕ್ಖಣೇ ನೀಹಟಉದಕಸ್ಸ ಅಗ್ಘೇನ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ।
ಉದಕಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೭೯-೮೦. ವಾರೇನಾತಿ ವಾರೇನ ವಾರೇನ ಸಾಮಣೇರಾ ಅರಞ್ಞತೋ ಯಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಆನೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಆಚರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಆಹರನ್ತಿ, ಯಾವ ತೇ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಪಮಾಣೇನ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಆಚರಿಯಾನಞ್ಚ ನ ನಿಯ್ಯಾದೇನ್ತಿ, ತಾವ ಅರಞ್ಞತೋ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಸಕಸಕಆಚರಿಯಾನಞ್ಚ ಆಭತಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ತೇಸಮೇವ ಚ ದನ್ತಕಟ್ಠಹಾರಕಾನಂ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಸನ್ತಕಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ।
೧೮೧. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಮೇವ ಸಾಮಣೇರಾನಂ ಸನ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ। ತಂ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಭತಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಗರುಭಣ್ಡಞ್ಚ ದನ್ತಕಟ್ಠನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಙ್ಘಿಕಾಯ ಭೂಮಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಙ್ಘೇನ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತತ್ತಾ ಗರುಭಣ್ಡಭೂತಂ ದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಧಿಕಚ-ಕಾರೇನ ಇಹಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಗತಸ್ಸ ಗಣಪುಗ್ಗಲಗಿಹಿಪರಿಬದ್ಧ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನಸಞ್ಜಾತಛಿನ್ನಾಛಿನ್ನರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತದನ್ತಕಟ್ಠಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಚಿತತ್ತಾ ತಞ್ಚ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅವಹಟದನ್ತಕಟ್ಠಸ್ಸ ಅಗ್ಘವಸೇನ ಆಪತ್ತಿಯೋ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ।
೧೮೨. ತೇಹಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಹಾರಕೇಹಿ ಸಾಮಣೇರೇಹಿ। ನಿಯ್ಯಾದಿತನ್ತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದಿತಂ।
೧೮೩. ಸಙ್ಘಿಕಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ಗಣ್ಹತೋಪಿ ಅವಹಾರಾಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅರಕ್ಖತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅರಕ್ಖತ್ತಾತಿ ಸಙ್ಘಿಕಭಾವೇನ ಲದ್ಧೇಪಿ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತದನ್ತಕಟ್ಠೇ ವಿಯ ಸಙ್ಘೇನ ಕತಾರಕ್ಖಾಯಾಭಾವಾ। ಯಥಾವುಡ್ಢಮಭಾಜೇತಬ್ಬತೋತಿ ಸಙ್ಘಿಕತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸತೋ ಯಥಾವುಡ್ಢಂ ಪಟಿಪಾಟಿಮನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಭಾಜೇತಬ್ಬಫಲಪುಪ್ಫಾದೀನಂ ವಿಯ ಭಾಜೇತಬ್ಬತಾಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚಾತಿ ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ।
ಇದನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದಿತದನ್ತಕಟ್ಠಂ। ಅಞ್ಞಂ ವಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಗಣಪುಗ್ಗಲಾದಿಸನ್ತಕಂ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತದನ್ತಕಟ್ಠಂ ವಿಯ। ಏವಂ ಚೋರಿಕಾಯ ಗಣ್ಹತೋ ಅವಹಾರಾಭಾವೇ ಕಾರಣೇನ ಸಾಧಿತೇಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ
ದನ್ತಕಟ್ಠಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೮೪. ‘‘ಅಗ್ಗಿಂ ವಾ ದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ರುಕ್ಖೇ’’ತಿ ಪಕರಣತೋ ಲಬ್ಭತಿ ‘‘ರುಕ್ಖೋ ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ, ರುಕ್ಖೋ ಚ ‘‘ವನಪ್ಪತಿ ನಾಮ ಯೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ರುಕ್ಖೋ ಪರಿಭೋಗೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೦) ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೦) ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಮ್ಬಲಬುಜಪನಸಾದಿಕೋ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಿಭೋಗಾರಹೋ ಮನುಸ್ಸಾಯತ್ತೋ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅಗ್ಗಿಂ ವಾ ದೇತೀತಿ ಚೋರಿಕಾಯ ಅಗ್ಗಿಂ ಆಲಿಮ್ಪೇತಿ ವಾ। ಸತ್ಥೇನ ರುಕ್ಖೇ ಸಮನ್ತತೋ ಆಕೋಟೇತೀತಿ ವಾಸಿಫರಸುಆದಿಸತ್ಥೇನ ರುಕ್ಖತಚಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಆವಾಟಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಮಣ್ಡೂಕಕಣ್ಟಕನಾಮಕಂ ವಿಸಂ ವಾ ರುಕ್ಖೇ ಆಕೋಟೇತೀತಿ ಚೋರಿಕಾಯ ರುಕ್ಖಂ ನಾಸೇತುಕಾಮೋ ರುಕ್ಖೇ ಮಣ್ಡೂಕಕಣ್ಟಕನಾಮಕಂ ವಿಸಂ ಪವೇಸೇತಿ।
೧೮೫. ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಾ ಅವುತ್ತೇನ ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ। ರುಕ್ಖೋ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ ಝಾಪಿತೋ ಧಞ್ಞಕಲಾಪೋ ವಿಯ, ತೇಲಕುಮ್ಭೀ ವಿಯ ಚ ವಿನಾವ ಠಾನಾಚಾವನೇನ ಯಥಾಟ್ಠಿತಮೇವನಸ್ಸತಿ। ‘‘ಡಯ್ಹತೀ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಅಗ್ಗಿಂ ದೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಮಣ್ಡೂಕಕಣ್ಟಕಾಕೋಟನಾದಿಅವಸೇಸಪಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಛಿನ್ದತಿ, ಪಹಾರೇ ಪಹಾರೇ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ, ಏಕಂ ಪಹಾರಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಯ’’ನ್ತಿ ಲಬ್ಭತಿ। ಪಾಠಾಗತಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪನ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ಚ ಸೂಚೀಯತೀತಿ ತಬ್ಬಾಚಕಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ವಾ ವಚನಸ್ಸ ಇಹಾವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ತತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪಾಸಂಸಿಕೋಪಿ ಇಹಾವುತ್ತೋ।
ವನಪ್ಪತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೧೮೬-೭. ‘‘ಹರಣಕಂ ನಾಮ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಹರಣಕಂ ಭಣ್ಡಂ। ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಆಮಸತಿ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಫನ್ದಾಪೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಸ್ಸ। ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೧) ವುತ್ತಹರಣಕನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೧) ಪಾಠೇ ‘‘ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಗಹಿತಸೀಸಾದಿಟ್ಠಾನಪ್ಪಭೇದವಸೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೦) ಆಗತವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೋ’’ತಿ। ಕಿರಿಯಾನಂ ಸಕಮ್ಮಕತ್ತಾ ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಗೀವೇಯ್ಯಕಾದಿಂ। ಮೋಚೇತ್ವಾತಿ ಕಣ್ಣಪಿಳನ್ಧನಾದಿಂ।
ಸೀಸಾದೀಹಿ ಮೋಚಿತಮತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ತಮೇವ ಭುಮ್ಮೇಕವಚನನ್ತವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಆಕಡ್ಢನವಿಕಡ್ಢನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಮುಖಂ ಕಡ್ಢನಂ ಆಕಡ್ಢನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಮಾವಿಞ್ಛನಂ ಆಕಡ್ಢನಂ, ವಿಪರೀತಂ ಕಡ್ಢನಂ ವಿಕಡ್ಢನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ವಿಕಡ್ಢನಂ।
೧೮೮-೯. ವಲಯನ್ತಿ ಅವಙ್ಕಂ ಮಟ್ಠಹತ್ಥೂಪಗಂ। ಕಟಕಮ್ಪಿ ವಾತಿ ಅನೇಕವಙ್ಕೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಬುಬ್ಬುಳಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಾ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಬಾಹುನ್ತಿ ಕಪ್ಪರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಗ್ಗಹತ್ಥಂ। ಅಪರಾಪರಂ ಚಾರೇತೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚಾರೇತಿ। ‘‘ಸಾರೇತೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ವಲಯಂ ವಾ ಕಟಕಂ ವಾ। ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಬ್ಬದಿಸಾಹಿ ಯಥಾ ಹತ್ಥಂ ನ ಫುಸತಿ, ತಥಾ ಆಕಾಸಗತಂ ಕರೋತಿ। ನಿಧಿವಲಯಸ್ಸ ಪವೇಸಿತರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸಬ್ಬದಿಸಾಹಿ ಅಫುಸನ್ತಂ ಆಕಾಸಗತಕರಣೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತಿ, ಇಧ ‘‘ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸವಿಞ್ಞಾಣಕತೋ’’ತಿಆದಿ। ಇದನ್ತಿ ವಲಯಂ ಕಟಕಞ್ಚ।
೧೯೦. ‘‘ನಿವತ್ಥಂ ವತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚೀವರಮ್ಪಿ ಗಯ್ಹತಿ। ಪರಸ್ಸ ವತ್ಥಸಾಮಿಕಸ್ಸ। ಪರೋಪೀತಿ ವತ್ಥಸಾಮಿಕೋಪಿ। ತನ್ತಿ ಚೋರೇನ ಅಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅತ್ತನಾ ನಿವತ್ಥವತ್ಥಂ। ಲಜ್ಜಾಯ ಸಹಸಾ ನ ಮುಞ್ಚತೀತಿ ಲಜ್ಜಾಯ ಸೀಘತರಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ।
೧೯೧. ಚೋರೋಪಿ ಆಕಡ್ಢತಿ, ಸೋ ಪರೋಪಿ ಆಕಡ್ಢತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸೋ ಪರೋ ಚೋರತೋ ಅಞ್ಞೋ, ವತ್ಥಸಾಮಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಸ್ಸಾತಿ ವತ್ಥಸಾಮಿಕಸ್ಸ।
೧೯೨. ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾಠೇ ಠಾನ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಸೀಸಾದಿಟ್ಠಾನತೋ ಹರೀಯತೇತಿ ಹರಣಕನ್ತಿ ವುತ್ತಾಲಙ್ಕಾರಾದಿಭಣ್ಡಸ್ಸ ಚಾವನೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದೇವ ಹರಣಕಂ ಹಾರಕೇನ ಸಹ ಹರನ್ತಸ್ಸ ಹಾರಕಸ್ಸ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪನಯನೇನ ಠಾನಾಚಾವನಞ್ಚ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಸಭಣ್ಡಹಾರಕ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಭಣ್ಡಂ ಹರತಿ ನೇತೀತಿ ಭಣ್ಡಹಾರಕೋ, ಪುರಿಸಾದಿಕೋ, ತೇನ ಸಹಾತಿ ಸಭಣ್ಡಹಾರಕಂ, ಅಲಙ್ಕಾರವತ್ಥಾದೀನಿ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಪಾಣೇಹಿ ಸಹೇವ। ಭಣ್ಡನ್ತಿ ತೇಹಿ ಹರಿಯಮಾನತ್ತಾ ಹರಣಕಸಙ್ಖಾತವತ್ಥಾಭರಣಾದಿಭಣ್ಡಂ ನೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ನೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ನೇನ್ತೋತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಚಾವೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ। ಅಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಪಾದೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಣ್ಡಹಾರಕಸ್ಸ। ಪಠಮಪಾದೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಅತ್ತನಾ ಪಠಮಂ ಗನ್ತಬ್ಬದಿಸತೋ ಚೋರಸ್ಸಾಭಿಮತದಿಸಂ ಗತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದುತಿಯೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಚುತೋ ಸಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾ।
೧೯೩. ಥೇಯ್ಯಚೇತನೋ ಸಚೇ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಭಣ್ಡಂ ಪಾತಾಪೇತಿ, ಪರಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಭಣ್ಡೇ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಾತಾಪಕಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಭಣ್ಡೇ ಮುತ್ತಮತ್ತೇತಿ ಭಣ್ಡೇ ಹತ್ಥತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮುತ್ತಕ್ಖಣೇ।
೧೯೪. ಅಥಾಪೀತಿ ಅಥ ವಾ। ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪಾತಾಪೇತಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯಂ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏವರೂಪಂ ಚೇ ಹೋತಿ, ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವಾ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಾತೇತಿ, ದುಕ್ಕಟಂ। ಏವಂ ಪಾತಿತಂ ಭಣ್ಡಂ ತಸ್ಸ ಚೋರಸ್ಸ ಆಮಸನೇ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
೧೯೫. ಯಥಾವತ್ಥುನ್ತಿ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಅಗ್ಘಾನುರೂಪಂ, ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಛಡ್ಡಿತೇಪೀತಿ ತಸ್ಸ ಚೋರಭಾವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಭೀತತಸಿತೇನ ಅತ್ತನಾ ನೀಯಮಾನೇ ಭಣ್ಡೇ ಛಡ್ಡಿತೇಪಿ ಸತಿ। ತೇನೇವ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಕಾರಾಪಿತನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ದೋಸೋ’’ತಿ। ‘‘ತಿಟ್ಠ ತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಉತ್ತಸಿತ್ವಾ ಛಡ್ಡನಂ ತಸ್ಸ ಆಣತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಹೋತೀತಿ ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಥಾ ವದತೋ ಪನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಮೇವ।
೧೯೬. ತನ್ತಿ ತಂ ಛಡ್ಡಿತಂ ಭಣ್ಡಂ। ತದುದ್ಧಾರೇತಿ ತಸ್ಸ ಛಡ್ಡಿತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಉದ್ಧಾರೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕದಾ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಸಾಮಿಕೇ ಸಾಲಯೇ ಗತೇ’’ತಿ। ನಿರಾಲಯಂ ಛಡ್ಡಿತಂ ಪನ ಗಣ್ಹತೋ ಅಸತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ನ ದೋಸೋತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ದಸ್ಸೇತಿ।
೧೯೭. ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಸಾಲಯಕಾಲೇ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಭಾವಪ್ಪಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಗಣ್ಹತೋ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬಗಾಥಾಯ ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ಇಧಾನುವತ್ತತೇ। ಸಕಸಞ್ಞಾಯಗಣ್ಹತೋತಿ ‘‘ತಿಟ್ಠ ತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಉತ್ತಸಿತ್ವಾ ಸಾಲಯಂ ಛಡ್ಡಿತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಸಕಸಞ್ಞಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ। ಗಹಣೇತಿ ಸಕಸಞ್ಞಾಯ ಗಹಣಹೇತು, ಸಕಸಞ್ಞಾಯ ಗಹಿತಭಣ್ಡಂ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಕಾರಣಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅವಹಾರಾಪತ್ತಿತೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಗಹಣೇ ಪನ ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ। ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಹಣೇ ರಕ್ಖತೀತಿ ಅತಿದಿಸತಿ।
೧೯೮-೯. ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಿಮೇತೇನ ಭಣ್ಡೇನ, ಜೀವಿತರಕ್ಖನಮೇವ ವರತರ’’ನ್ತಿ ನಿರಾಲಯೋ ಹುತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭೀತೋ ಚೋರಾ ಪಲಾಯತೀ’’ತಿ। ಚೋರಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕಂ। ಗಣ್ಹತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ತಥಾ ಛಡ್ಡಿತಂ ತಂ ಭಣ್ಡನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದ್ಧಾರೇ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಅನವಜ್ಜೇಪಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತವಸೇನ ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇ ದುಕ್ಕಟಮ್ಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಹರಾಪೇನ್ತೇತಿ ಏತ್ಥ ಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಣ್ಡಸಾಮಿನಿ ಆಹರಾಪೇನ್ತೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೦೦. ನಿರಾಲಯೇನ ಛಡ್ಡಿತವತ್ಥುನೋ ಗಹಣೇ ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಞ್ಚ ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋ ಚ ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞಾಸೂತಿ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಾದೀಸು ಇತರಾಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಸು।
ಹರಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೨೦೧. ಉಪನಿಧಿಕಥಾಯ ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ಅಗ್ಗಹೇಸಿಂ। ಅಚ್ಚನ್ತಾ ಹೇಸೋ ಅತೀತೇ ವತ್ತಮಾನಪ್ಪಯೋಗೋಯಂ। ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨) ಇಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವಿಸಯೇ ಕಸ್ಮಾ ದುಕ್ಕಟಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪುಬ್ಬಕತ್ತಾತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಸಹಪಯೋಗವಸೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ, ನ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಪಯೋಗೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಟ್ಠಾನೇ ದುಕ್ಕಟಮತ್ಥೀತಿ। ತೇನೇವಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಸ್ಸ ಪಯೋಗತ್ತಾ’’ತಿ।
೨೦೨. ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ। ಕಿಂ ನು ದಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸತಿ ಕಿಂ ನು। ವಿಮತುಪ್ಪಾದೇತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸ।
೨೦೩. ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ದಾನೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹೇತಿ ಅತ್ತನಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದಾನವಿಸಯೇ ಉಸ್ಸಾಹರಹಿತೇ ಸತಿ, ‘‘ನ ದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಕತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ’’ತಿ। ಪರೋತಿ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೋ। ಧುರನ್ತಿ ‘‘ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ। ನಿಕ್ಖಿಪೇತಿ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ।
೨೦೪. ಚಿತ್ತೇನಾದಾತುಕಾಮೋವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯೋ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಚೇತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದತ್ಥೇ। ಯೋ ಚೋರೋ ಚಿತ್ತೇನ ಅದಾತುಕಾಮೋವ, ತಸ್ಸ ಚೋರಸ್ಸ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮುಖೇನ ಅದಾತುಕಾಮೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಚೇತಿ ವುತ್ತತ್ಥೋ। ಏವಾತಿ ‘‘ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯುಜ್ಜತಿ। ಚಿತ್ತೇನ ಅದಾತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಮುಖೇನ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದತೋಪಿ ಸಾಮಿನೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇ ಸತಿ ಪರಾಜಯೋ ಹೋತೇವಾತಿ ಯೋಜನಾ।
ಉಪನಿಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೨೦೫. ಸುಙ್ಕಘಾತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸುಙ್ಕಘಾತಂ ನಾಮ ರಞ್ಞಾ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ ಪಬ್ಬತಖಣ್ಡೇ ವಾ ನದೀತಿತ್ಥೇ ವಾ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೩) ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಸ್ಸ ‘‘ಸುಙ್ಕಂ ತತೋ ಹನನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವಿನಾಸೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೩) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನಿರುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನೀಯಮಾನೇ ಭಣ್ಡೇ ಏತ್ತಕತೋ ಏತ್ತಕಂ ರಾಜಭಾಗಂ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ರಾಜಾದೀಹಿ ತಂತಂಪದೇಸಸಾಮಿಕೇಹಿ ನಿಯಮಿತಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಖಣ್ಡಾದಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ। ಬಹೀತಿ ಸುಙ್ಕಗಹಣತ್ಥಾಯ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಸೀಮತೋ ಬಹಿ। ಪಾತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ’’ತಿ ಪಕರಣತೋ ಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ರಾಜಾರಹಂ ಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಭಣ್ಡತೋ ಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘನಕೋ ಭಾಗೋ ರಾಜಾದಿದೇಸಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಂ ಭಣ್ಡಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೋ ಯಥಾ ಬಹಿ ಪತತಿ, ಏವಂ ಖಿಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧುವಂ ಪತತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ‘‘ಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ಪಕರಣತೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಯಥಾ ಖಿತ್ತಂ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಏಕನ್ತೇನ ಬಹಿ ಪತತೀತಿ। ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಭಣ್ಡೇ।
೨೦೬. ‘‘ಧುವಂ ಪತತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ಯತಿರೇಕಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ತಂ ರುಕ್ಖೇ’’ತಿಆದಿ। ತನ್ತಿ ಥೇಯ್ಯಾಯ ಬಹಿ ಪಾತೇತುಂ ಖಿತ್ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಪಟಿಹತಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ವಾತಕ್ಖಿತ್ತಮ್ಪಿ ವಾತಿ ಪಾಠೋ
೨೦೭. ಪಚ್ಛಾತಿ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ।
೨೦೮. ‘‘ಠತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪತಿತಟ್ಠಾನೇ ಅಚಿರಾಯಿತ್ವಾ ಗತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಬಹಿ ಪತಿತಟ್ಠಾನತೋ ಇತರತ್ರಾಪಿ ಚಿರಾಯಿತೇನ ಬಹಿ ಪಾತನಪ್ಪಯೋಗೇನ ಸಾಧಿಯಂ ಕಾರಿಯಂ ಸಿದ್ಧಮೇವಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಕಾರಣಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ। ‘‘ಅತಿಟ್ಠಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಚಿರಾಯನೇನ ಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ।
೨೦೯. ತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ।
೨೧೦. ಸಯಂ ವಾ ವಟ್ಟೇತೀತಿ ಅನ್ತೋ ಠಿತೋ ಸಯಂ ವಾ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾದೇನ ವಾ ಯಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವಟ್ಟೇತಿ। ಅಟ್ಠತ್ವಾತಿ ಪವಟ್ಟಿತಮತ್ತೇ ಅನ್ತೋ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಟ್ಠತ್ವಾ। ವಟ್ಟಮಾನನ್ತಿ ಪವಟ್ಟನ್ತಂ। ಗತನ್ತಿ ಬಹಿಸೀಮಂ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಸೀಮಮತಿಕ್ಕಮಮತ್ತಂ।
೨೧೧. ತಂ ಭಣ್ಡಂ ಸಚೇ ಅನ್ತೋ ಠತ್ವಾ ಠತ್ವಾ ಬಹಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಯದಿ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಠತ್ವಾ ಠತ್ವಾ ಬಹಿಸೀಮಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಕ್ಖತೀತಿ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಪಠಮಗತಿನಿವತ್ತನೇನೇವ ಏತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಯೋಗವೇಗಸ್ಸ ನಿವತ್ತತ್ತಾ, ತತೋ ಉಪರಿ ನಿವತ್ತನಾರಹಕಾರಣಸ್ಸ ಅಲದ್ಧಭಾವೇನ ಅತ್ತನಾ ಚ ಗತತ್ತಾ ತಥಾ ಬಹಿಸೀಮಪ್ಪತ್ತಂ ತಂ ಭಣ್ಡಂ ತಂಮೂಲಕಪಯೋಜಕಂ ಸುದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಠಪಿತೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಠಪಿತೇ ವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ‘‘ಕೇವಲಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಬಹಿಸೀಮಾಭಿಮುಖಂ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಠಪಿತೇ। ಸಯಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಭಣ್ಡಂ ಸಯಮೇವ ನಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ನಿನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ಬಹಿಸೀಮಂ ಚೇ ಪವಟ್ಟನ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ। ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಕರಣತೋ ವಟ್ಟತಿ।
೨೧೨. ಗಚ್ಛನ್ತೇತಿ ಚೋರಸ್ಸ ಪಯೋಗಂ ವಿನಾ ಅತ್ತನಾವ ಗಚ್ಛನ್ತೇ। ತನ್ತಿ ರಾಜದೇಯ್ಯಪಞ್ಚಮಾಸಕಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಮಾಸಕಮತ್ತಂ ಸುಙ್ಕವನ್ತಂ ಭಣ್ಡಂ। ನೀಹಟೇಪಿ ನಾವಹಾರೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಕೇವಲಂ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅನಙ್ಗಭಾವತೋ, ಯಾನಾದಿಪಯೋಜಕಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ಭಣ್ಡಟ್ಠಪಿತಯಾನಾದಿನೋ
೨೧೩. ಪಯೋಗೇನ ವಿನಾತಿ ಚೋರಸ್ಸ ಸಕಪಯೋಗಮನ್ತರೇನ। ಅವಹಾರೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ವುತ್ತನಯಾವ।
೨೧೪. ಮಣಿನ್ತಿ ಪಾದಾರಹಂ ಸುಙ್ಕದಾತಬ್ಬಮಣಿರತನಂ, ಏತೇನೇವ ಉಪಲಕ್ಖಣಪದತ್ತಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭಣ್ಡಂ ಸಙ್ಗಹಿತಮೇವ। ಪಾರಾಜಿಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಯಾನಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಪಾಜಿತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೀಮಾತಿಕ್ಕಮನೇತಿ ಸುಙ್ಕಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ನಿಯಮಿತಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮನೇ।
೨೧೫. ಮತನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಭಣ್ಡತೋ ಏತ್ತಕಂ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ರಾಜೂಹಿ ಅನುಮತಂ। ಸೇಸೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋತಿ ‘‘ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸುಙ್ಕಿಕೇಸು ನಿದ್ದಾಯಮಾನೇಸು, ಕೀಳನ್ತೇಸು, ಬಹಿಗತೇಸು ವಾ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅದಿಸ್ವಾ ಗಚ್ಛತೋ ನ ದೋಸೋ, ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾಸಮೋತಿ ‘‘ಯೋ ಚಾರಕ್ಖಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿ॰ ವಿ॰ ೧೭೦) ಯಥಾವುತ್ತಅರಞ್ಞಟ್ಠಕಥಾಯ ಸದಿಸೋ,
‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಚಿತ್ತೇ ಕತ್ವಾ।
ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞವಿಹಿತೋ।
ಸುಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಗಚ್ಛೇ।
ಭಣ್ಡದೇಯ್ಯಂ ಹೋತೇವಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ –
ಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಸದಿಸೋಯೇವ। ತೇನೇವ ಗತತ್ಥತಾಯ ಇದಾನಿ ನ ವಿಚಾರೀಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಸುಙ್ಕಘಾತಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೨೧೬. ‘‘ಪಾಣೋ ಪಾಳಿತೋ ಚ ‘‘ತಮ್ಪಿ ಭುಜಿಸ್ಸಂ ಹರನ್ತಸ್ಸ ಅವಹಾರೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೪) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಚ ಪರದಾಸಮನುಸ್ಸೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅನ್ತೋಜಾತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಗೇಹದಾಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ದಾಸಸ್ಸ ಜಾತೋ ಅನ್ತೋಜಾತೋ ನಾಮ, ತಂ ವಾ। ಧನೇನ ಕೀತೋ ಧನಕ್ಕೀತೋ, ತಂ ವಾ। ದಿನ್ನಂ ವಾ ಪನ ಕೇನಚೀತಿ ಮಾತುಲಅಯ್ಯಕಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ದಾಸಂ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ವಾ। ದಾಸನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ಕರಮರಾನೀತಂ ವಾ ದಾಸನ್ತಿ ಪರವಿಸಯಂ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ಆನೇತ್ವಾ ದಾಸಭಾವಾಯ ಗಹಿತಸಙ್ಖಾತಂ ಕರಮರಾನೀತದಾಸಂ ವಾ। ಹರನ್ತಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚೋರಿಕಾಯ ಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಮಸನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಫನ್ದಾಪನೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೨೧೭. ಭುಜಿಸ್ಸಂ ವಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ಅದಾಸಭೂತಂ। ಮಾನುಸನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಂ ಸತ್ತಂ। ಆಠಪಿತನ್ತಿ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ।
೨೧೮. ತನ್ತಿ ಪಲಾಯಿತುಕಾಮೋವಾತಿ ಪಲಾಪೇತುಕಾಮೋ ನೀಹರಿತುಕಾಮೋ। ಅಥ ವಾ ತಂ ದಾಸಂ ಭುಜೇಹಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಯಂ ಪಲಾಯಿತುಕಾಮೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಭುಜೇಹೀತಿ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ। ತಂ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋತಿ ತಸ್ಸ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ತಂಠಿತಟ್ಠಾನಂ, ತತೋ ತಂಠಿತಟ್ಠಾನತೋ, ಚೋರೇನ ಅತ್ತನಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮೇವಂ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಕಾಮೇತೀತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಂ ಪಾಪೇತಿ। ಭುಜೇಹಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನಪಕಾರನ್ತರಾಪೇಕ್ಖೋ, ‘‘ಸಙ್ಕಾಮೇತಿ ವಾ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
೨೧೯. ತಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಭಯಕರೇನ ವಚನೇನ ಲೇಸೇನ, ಇಙ್ಗಿತೇನ ವಾ ತಾಸೇತ್ವಾ ನೇನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪದವಾರತೋತಿ ಪದವಾರೇನ ಯುತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಯೋ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಪಠಮಪದವಾರಯುತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾಪತ್ತಿ, ದುತಿಯಪದವಾರಯುತ್ತಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೨೦. ಹತ್ಥಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕೇಸವತ್ಥಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತನ್ತಿ ದಾಸಂ। ಕಡ್ಢತೋಪೀತಿ ಆಕಡ್ಢತೋಪಿ। ಪರಾಜಯೋತಿ ‘‘ಪದವಾರತೋ’’ತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಪಠಮಪದವಾರೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ದುತಿಯಪದವಾರೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ನಯೋತಿ ‘‘ಪದವಾರತೋ ಯುತ್ತಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಯೋ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಯೋ।
೨೨೧. ವೇಗಸಾವಾತಿ
೨೨೨. ಸಣಿಕನ್ತಿ ವದತೀತಿ ‘‘ಗಚ್ಛ, ಯಾಹಿ, ಪಲಾಯಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ ಕಥೇತಿ। ಸೋಪಿ ಚಾತಿ ಯೋ ಮನ್ದಗತಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಂ ವುತ್ತೋ, ಸೋಪಿ ಚ।
೨೨೩. ಪಲಾಯಿತ್ವಾತಿ ಸಾಮಿಕಂ ಪಹಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಸಾಮಿಕಾಯತ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಠಾನಂ। ಸಾಪಣಂ ವೀಥಿಸನ್ನಿವೇಸಯುತ್ತಂ ನಿಗಮಮ್ಪಿ ವಾ। ತತೋತಿ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠಗಾಮಾದಿತೋ। ತನ್ತಿ ಪಲಾಯಿತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠಂ ತಂ ದಾಸಂ।
ಪಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೨೨೪. ಥೇಯ್ಯಾತಿ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ। ಸಪ್ಪಕರಣ್ಡನ್ತಿ ಸಪ್ಪಸಯನಪೇಳಂ। ಯಥಾವತ್ಥುನ್ತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಮಾಹ। ಠಾನತೋತಿ ಸಪ್ಪಪೇಳಾಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ। ಚಾವನೇತಿ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇ।
೨೨೫. ಕರಣ್ಡನ್ತಿ ಸಪ್ಪಪೇಳಂ। ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾತಿ ವಿವರಿತ್ವಾ। ಕರಣ್ಡತಲತೋತಿ ಅನ್ತೋಪೇಳಾಯ ತಲತೋ। ನಙ್ಗುಟ್ಠೇತಿ ನಙ್ಗುಟ್ಠಪರಿಯನ್ತೇ।
೨೨೬. ಘಂಸಿತ್ವಾತಿ ಪೇಳಾಪಸ್ಸೇ ಫುಸಾಪೇತ್ವಾ। ಸಪ್ಪಕರಣ್ಡಸ್ಸ ಮುಖವಟ್ಟಿತೋತಿ ಕರಣ್ಡಪುಟಮುಖವಟ್ಟಿತೋ। ತಸ್ಸ ನಙ್ಗುಟ್ಠೇ ಮುತ್ತಮತ್ತೇತಿ ಯೋಜನಾ।
೨೨೭. ನಾಮತೋತಿ ನಾಮೇನ, ನಾಮಂ ವತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅವ್ಹಾಯನ್ತಸ್ಸ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪಕ್ಕೋಸಕಸ್ಸ।
೨೨೮. ತಥಾತಿ ಕರಣ್ಡಂ ವಿವರಿತ್ವಾ। ಮಣ್ಡೂಕಮೂಸಿಕಾನಂ ರವಂ ಕತ್ವಾ ನಾಮೇನ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಲಾಜಾವಿಕಿರಣಅಚ್ಛರಪಹಾರಾದಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
೨೨೯. ಮುಖನ್ತಿ ಏವಮೇವ ಚ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಮಣ್ಡೂಕಸಞ್ಞಂ, ಮೂಸಿಕಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಲಾಜಾ ವಿಕಿರಿತ್ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚೀತಿ ವುತ್ತನೀಹಾರತೋ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ।
೨೩೦. ನ ಪಕ್ಕೋಸತಿ ಚೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ನಾಮಂ ವತ್ವಾ ನ ಪಕ್ಕೋಸತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ಕರಣ್ಡಮುಖವಿವರಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ।
ಅಪದಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೨೩೧. ಹತ್ಥಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಮ್ಹಿ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಏವ ಉಪಯೋಗವಚನಂ।
೨೩೨. ಸಾಲಾಯನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಸಾಲಾಯಂ। ವಸತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವತ್ಥು, ರಾಜಾಗಾರಂ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅನ್ತೋವತ್ಥು, ಅನ್ತೋರಾಜಗೇಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಗಣೇತಿ ಅನ್ತೋರಾಜಙ್ಗಣೇ। ಪಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅನ್ತೋನಗರೇ’’ತಿ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ವತ್ಥು ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅಙ್ಗಣಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ಸಕಲಂ ಅಙ್ಗಣಂ ಠಾನನ್ತಿ ಹತ್ಥಿನೋ ವಿಚರಣಯೋಗ್ಗಂ ಅಙ್ಗಣಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಸಕಲಸಾಲಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
೨೩೩. ಅಬದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಾಲಾರಾಜವತ್ಥಙ್ಗಣಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಬದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಹತ್ಥಿನೋ ಸಕಲಸಾಲಾದಯೋ ಠಾನಂ, ತದತಿಕ್ಕಮೇ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೀತಿ ಅವಧಾರಣೇ ವಾ। ‘‘ಬದ್ಧಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿ ಯೋಜನಾಯ ವಿಸೇಸತ್ಥೋವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಬದ್ಧಸ್ಸ ಪನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಬದ್ಧಸ್ಸ ಪನಾತಿ ಸಾಲಾದೀಸು ಸನ್ನಿಹಿತಸ್ಸ ಪನ। ಠಿತಟ್ಠಾನಞ್ಚಾತಿ ಸಾಲಾದೀಸು ಠಿತಟ್ಠಾನಞ್ಚ, ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಬನ್ಧನಞ್ಚಾತಿ ಗೀವಾಯ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಾದದ್ವಯಬನ್ಧನವಲಯೇ ವಾ ಉಭಯತ್ಥ ವಾ ಬನ್ಧನಟ್ಠಾನಞ್ಚ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಠಿತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಬನ್ಧನಞ್ಚ ಠಾನನ್ತಿ ಛ ವಾ ಪಞ್ಚ ವಾ ಠಾನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ। ತೇಸಂ ಠಾನಾನಂ। ಕಾರಯೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಆಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಹರತೋತಿ ಹತ್ಥಿಸಾಲಾದಿತೋ ಚೋರಿಕಾಯ ಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಾರಯೇತಿ ಆಮಸನೇ ದುಕ್ಕಟಂ, ಠಾನಭೇದಗಣನಾಯ ಯಾವ ಪಚ್ಛಿಮಟ್ಠಾನಾ ಪುರಿಮೇಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾನಿ, ಅನ್ತಿಮಟ್ಠಾನಾ ಕೇಸಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾವನೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕಾರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೩೪. ಠಿತಟ್ಠಾನನ್ತಿ
೨೩೫. ಏಕಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸಯಿತಟ್ಠಾನಮತ್ತಂ। ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಗಜೇ। ತಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ। ತುರಙ್ಗಮಹಿಸಾದೀಸು ದ್ವಿಪದೇ ಚ ಬಹುಪ್ಪದೇ ಚ।
೨೩೬. ಏಸೇವ ನಯೋ ಞೇಯ್ಯೋ, ವತ್ತಬ್ಬಂ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತತ್ಥ ತುರಙ್ಗಾ ಅಸ್ಸಾ। ಮಹಿಸಾ ಲುಲಾಯಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗೋಗದ್ರಭಓಟ್ಠಾದಿಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಸ್ಸಸಾಲಾರಾಜಾಗಾರಙ್ಗಣಬಹಿನಗರಾದೀಸು ಅಬನ್ಧಿತಸಯನಅಸ್ಸಾದೀನಂ ಠಾನಭೇದೋ ಯಥಾವುತ್ತಸದಿಸತ್ತಾ ನ ವುತ್ತೋ।
ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತಅಸ್ಸಸ್ಸ ಪನ ಸಚೇ ಸೋ ಚತೂಸು ಪಾದೇಸು ಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಬನ್ಧನಾನಂ, ಖುರಾನಞ್ಚ ಗಣನಾಯ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ, ಸಚೇ ಮುಖೇ ಚ ಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನವ ಠಾನಾನಿ, ಮುಖೇಯೇವ ಬದ್ಧೋ, ಪಞ್ಚ ಠಾನಾನೀತಿ ಠಾನಭೇದೋ ಚ ತಥೇವ ಸಸಮಿಗಸೂಕರಾದಿಚತುಪ್ಪದೇಸು ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತೇಸು ಬದ್ಧಬದ್ಧಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಹ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಠಾನಭೇದೋ ಚ ಗೋಮಹಿಸೇಸು ಬದ್ಧೇಸು ಏವಮೇವ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಠಾನಭೇದೋ ಚ ವಜಾದೀಸು ಪದೇಸೇಸು ಪವೇಸಿತೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ರುಕ್ಖಸೂಚಿಯೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ವಾ ಅನಪನೇತ್ವಾ ವಾ ನಾಮಂ ವತ್ವಾ ವಾ ಅವತ್ವಾ ವಾ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸ, ಸಾಖಾಭಙ್ಗತಿಣಾದೀನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ವಾ ಅಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ವಾ ಪಲೋಭೇನ್ತಸ್ಸ ತಾಸೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ
ದ್ವಿಪದೇಪೀತಿ ‘‘ದ್ವಿಪದಂ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಕ್ಖಜಾತಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೫) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಮಯೂರಾದಿಲೋಮಪಕ್ಖಾ ಚ ವಗ್ಗುಲಿಆದಿಚಮ್ಮಪಕ್ಖಾ ಚ ಭಮರಾದಿಅಟ್ಠಿಪಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಸತ್ತೇ ಚ। ಬಹುಪ್ಪದೇತಿ ‘‘ಬಹುಪ್ಪದಂ ನಾಮ ವಿಚ್ಛಿಕಾ ಸತಪದೀ ಉಚ್ಚಾಲಿಙ್ಗಪಾಣಕಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೭) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಬಹುಪ್ಪದಸತ್ತೇ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏತ್ತಾವತಾ
‘‘ಪುಬ್ಬಸಹಪಯೋಗೋ ಚ, ಸಂವಿದಾಹರಣಮ್ಪಿ ಚ।
ಸಙ್ಕೇತಕಮ್ಮಂ ನೇಮಿತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬಯೋಗಾದಿಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿ॰ ವಿ॰ ೪೨) –
ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ತಂ ಪಹಾಯ ಅವಸೇಸೇ ಓಚರಕೋ, ಓಣಿರಕ್ಖಕೋತಿ ಕಥಾದ್ವಯೇ ಓಚರಣಕಕಥಾಯ ಆಣತ್ತಿಕಪ್ಪಯೋಗತ್ತಾ, ತಞ್ಚ ಓಣಿರಕ್ಖಕೇನ ಕರಿಯಮಾನಂ ಠಾನಾಚಾವನಂ ಸಾಹತ್ಥಿಕೇನ ವಾ ಆಣತ್ತಿಕೇನ ವಾ ಪಯೋಗೇನ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಸಾಹತ್ಥಾಣತ್ತಿಕೋ ಚೇವಾ’’ತಿ ಸಾಹತ್ಥಿಕಪಞ್ಚಕೇ ಪಠಮಮೇವ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ ಥಲಟ್ಠವೇಹಾಸಟ್ಠಕಥಾದೀಸು
ತತ್ಥ ‘‘ಓಚರಕೋ ನಾಮ ಭಣ್ಡಂ ಓಚರಿತ್ವಾ ಆಚಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೮) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋ ಚೋರಾಪನಪುರಿಸೋ ‘‘ಓಚರಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಓಚರತೀತಿ ಓಚರಕೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಓಣಿರಕ್ಖೋ ನಾಮ ಆಹಟಂ ಭಣ್ಡಂ ಗೋಪೇನ್ತೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೧೮) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋ ಮುಹುತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಠಪಿತಸ್ಸ ಪರಭಣ್ಡಸ್ಸ ರಕ್ಖಕೋ ‘‘ಓಣಿರಕ್ಖೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಓಣಿತಂ ರಕ್ಖತೀತಿ ಓಣಿರಕ್ಖೋ, ಯೋ ಪರೇನ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಆಭತಂ ಭಣ್ಡಂ ‘‘ಇದಂ ತಾವ ಭನ್ತೇ ಮುಹುತ್ತಂ ಓಲೋಕೇಥ, ಯಾವಾಹಂ ಇದಂ ನಾಮ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ರಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।
ದ್ವಿಚತುಬಹುಪ್ಪದಕಥಾವಣ್ಣನಾ।
೨೩೭. ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೧೨೨) ನಯೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಸಙ್ಗಹೇತುಮಾಹ ‘‘ಪರೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಧನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಮನುಸ್ಸಸನ್ತಕತಾ, ‘‘ಪರೇಸನ್ತಿ ವಿಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಾಯತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಜಾನನಂ, ‘‘ಗರುಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾದಂ ವಾ ಅತಿರೇಕಪಾದಂ ವಾ ಅಗ್ಘನಕತಾ, ‘‘ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ‘‘ಠಾನಾ ಚಾವೇತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಅವಹಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೨೩೮. ಏತ್ತಾವತಾ ತಿಂಸಮಾತಿಕಾಕಥಾವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಸಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇ ತಾವಕಾಲಿಕೇ ಪೇತಪರಿಗ್ಗಹೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಂಸುಕೂಲಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರಂ ಸಙ್ಗಹೇತುಮಾಹ ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸಸಞ್ಞಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಸನ್ತಕಮ್ಪಿ ‘‘ಸಸನ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಸುದ್ಧಸಞ್ಞಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಗಹಿತಂ ಸಾಮಿಕೇಹಿ ದಿಸ್ವಾ ಯಾಚಿತೇ ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ।
ತಿರಚ್ಛಾನಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತವತ್ಥುಮ್ಹಿ। ಸಚೇಪಿ ಹಿ ನಾಗಗರುಳಮಾಣವಕಮಾಣವಿಕಾಪಿ ಮನುಸ್ಸವೇಸೇನ ಆಪಣಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘದೀಪಿಪಭುತೀಹಿ ವಾಳಮಿಗೇಹಿ ಗಹಿತಗೋಚರಂ ಪಠಮಂ ಮೋಚಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋಪಿ ಹಿಂಸನತೋ ಥೋಕಂ ಖಾಯಿತೇ ವಾರೇನ್ತಸ್ಸ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ। ಸೇನಾದೀಸು ತಿರಚ್ಛಾನೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಗಹಿತಂ ಗೋಚರಂ ಮೋಚಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸೇನಾದಯೋಪಿ ಆಮಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೩೧)। ಏವಮೇವ ಧಮ್ಮನಿದೇಡ್ಡುಭಾದೀಹಿ ಗಹಿತಮಣ್ಡೂಕಾದಯೋ ಜೀವಿತರಕ್ಖನತ್ಥಾಯ ಮೋಚಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ತಾವಕಾಲಿಕಗ್ಗಾಹೇತಿ ‘‘ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಗಹಿತಂ ಸಚೇ ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಗಣೋ ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇವ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನೇಯ್ಯ, ವಟ್ಟತಿ। ನಾನುಜಾನೇಯ್ಯ, ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ದಾತಬ್ಬಂ। ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಂ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ‘‘ಸಙ್ಘಸನ್ತಕಂ ಪನ ಪಟಿದಾತುಮೇವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ।
ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇತಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪಞ್ಚಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಗಹೇತುಂ, ಸನ್ದಿಟ್ಠೋ ಚ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಭತ್ತೋ ಚ, ಆಲಪಿತೋ ಚ, ಜೀವತಿ ಚ, ಗಹಿತೇ ಚ ಅತ್ತಮನೋ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ ಪಞ್ಚಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ವಿಸ್ಸಾಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಗಹಣೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಯಥಾವುತ್ತಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾಹ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ –
ತತ್ಥ
ಯೋ ಪನ ಜೀವತಿ, ನ ಚ ಗಹಿತೇ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ವಿಸ್ಸಾಸಗ್ಗಾಹೇನ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಪುನ ದಾತಬ್ಬಂ। ದದಮಾನೇನ ಚ ಮತಕಧನಂ ತಾವ ಯೇ ತಸ್ಸ ಧನೇ ಇಸ್ಸರಾ ಗಹಟ್ಠಾ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಾ, ತೇಸಂ ದಾತಬ್ಬಂ। ಅನತ್ತಮನಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ತಸ್ಸೇವ ದಾತಬ್ಬಂ। ಯೋ ಪನ ಪಠಮಂಯೇವ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಕತಂ ತಯಾ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವಚೀಭೇದೇನ ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಕುಪಿತೋ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ನ ಲಭತಿ। ಯೋಪಿ ಅದಾತುಕಾಮೋವ, ಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತಿ, ಸೋಪಿ ಪುನ ಪಚ್ಚಾಹರಾಪೇತುಂ ನ ಲಭತಿ। ಯೋ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ
ಪೇತಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಮರಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಯೋ ದೇವಾ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪೇತಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚೇಪಿ ಹಿ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಆಪಣಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕೋ ಚ ಭಿಕ್ಖು ತಂ ಞತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಕಮ್ಪಿ ವತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ವಿರವನ್ತಸ್ಸೇವ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ದೇವಪೂಜತ್ಥಂ ರುಕ್ಖಾದೀಸು ಮಟ್ಠವತ್ಥಾದೀನಿ ಗಣ್ಹತೋ ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ಕಿಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಪಂಸುಕೂಲಸಞ್ಞಾಯ ಗಣ್ಹತೋಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ತಥಾ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಸಚೇ ಸಸ್ಸಾಮಿಕಂ ಹೋತಿ, ಸಾಮಿಕೇ ಆಹರಾಪೇನ್ತೇ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಉಪಲಕ್ಖಣತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೨೩೯. ಏತ್ಥಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ಅವಸೇಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಮಾತಿಕಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ವಿಯ ಅವಸಾನೇ ಕಥೇತಬ್ಬೋ। ಪಾಳಿಮುತ್ತವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಕೋ ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತೋ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಠಪಿತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
೨೪೦. ಪರಾಜಿತಾನೇಕಮಲೇನಾತಿ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೋಪಚಿತಪಾರಮಿತಾಸಮ್ಭೂತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನೇನ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಪರಾಜಿತಾ ರಾಗಾದಯೋ ಅನೇಕಕಿಲೇಸಮಲಾ ಯೇನ ಸೋ ಪರಾಜಿತಾನೇಕಮಲೋ, ತೇನ ಪರಾಜಿತಾನೇಕಮಲೇನ ಅಸ್ಸ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥೋ ಮಯಾ ಸಮಾಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಅಸೇಸೇನ ಅತಿವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ವತ್ತುಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇತುಂ ಕೋ ಹಿ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ತೇನ ಅಸೇಸೇನ ತದತ್ಥಂ ವತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನತ್ಥೇವ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾತಿ ದೀಪೇತಿ।
ಇತಿ ವಿನಯತ್ಥಸಾರಸನ್ದೀಪನಿಯಾ
ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾಯ
ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೪೧-೨. ಏವಮತಿಸುಖುಮನಯಸಮಾಕುಲಂ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸಜಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿನ್ತಿ ಜಾಯತೀತಿ ಜಾತಿ, ರೂಪಾರೂಪಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಮನುಸ್ಸೇಸು ಜಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿ, ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಂ।
ಏತ್ಥ ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸೂತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಸಙ್ಖಾತೇಸು ನರೇಸು। ‘‘ಯಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಞ್ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಖನ್ಧತ್ತಯಞ್ಚ ತಂಸಹಜಾತಾನಿ –
‘‘ತಿಲತೇಲಸ್ಸ ಯಥಾ ಬಿನ್ದು, ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ಅನಾವಿಲೋ।
ಏವಂ ವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ, ‘ಕಲಲ’ನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೨; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬) –
ವುತ್ತಾನಿ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ ಗಹಿತಾ। ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಪದೇನ ‘‘ಯಾವ ಮರಣಕಾಲಾ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಸೋ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೋ ನಾಮಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೭೨) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಠಮಭವಙ್ಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚುತಿಚಿತ್ತಾಸನ್ನಭವಙ್ಗಪರಿಯನ್ತಸನ್ತಾನಸಙ್ಖಾತಸತ್ತೋ ಗಹಿತೋ। ಇಮಿನಾ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಜಾನನ್ತೋತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೋ। ಜೀವಿತಾ ಯೋ ವಿಯೋಜಯೇತಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾ ವಿಯೋಜೇಯ್ಯ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ ಉಪರೋಧೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಉಪರೋಧೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೭೨)।
ತಞ್ಚ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ರೂಪಾರೂಪವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅವಿಗ್ಗಹತ್ತಾ ಉಪಕ್ಕಮವಿಸಯಂ ನ ಹೋತಿ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದೇನ ಪನ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ತಂಸಮಕಾಲಮೇವ ಓಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಏತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಇದಞ್ಚ ಅತೀತಾನಾಗತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ಉಪಕ್ಕಮವಿಸಯಾರಹಂ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಚ ಖಣಸನ್ತತಿಅದ್ಧಾವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ।
ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಭಙ್ಗವಸೇನ ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಭಾವೋ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ತಂ ಸರಸಭಙ್ಗಭೂತತ್ತಾ ಸಯಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಸಾಧಿಯಂ ವಿನಾಸವನ್ತಂ ನ ಹೋತಿ। ಆತಪೇ ಠತ್ವಾ ಗಬ್ಭಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಚುತೀನಮನ್ತರಾಳಪ್ಪವತ್ತಿ ಖನ್ಧಸನ್ತತಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ದ್ವಯೇ ಉಪಕ್ಕಮಸಮ್ಭವೋ, ತಂವಸೇನ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜೀವಿತಂ ಸನ್ತಾನಪರಿಹಾನಿಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಸನ್ತತಿಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನದ್ವಯಂ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಮಪ್ಪತ್ವಾ ಉಪಕ್ಕಮವಸೇನ ಅನ್ತರಾಯೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸನ್ತತಿಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ತಂನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಉಭಯಂ ಏತ್ಥ ‘‘ಜೀವಿತಾ’’ತಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇದಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಸನ್ತತಿಂ ವಿಕೋಪೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೭೨)।
ಇಮಿಸ್ಸಾವ ಪಾಣಾತಿಪಾತಭಾವೇ ಆಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಏತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೨) ಪಾಣಪಾಣಾತಿಪಾತಪಾಣಾತಿಪಾತೀಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಯೋಗಾನಂ ವಿಭಾಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ತತ್ಥ ಪಾಣೋತಿ ವೋಹಾರತೋ ಸತ್ತೋ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ತಂ ‘‘ಜೀವಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಂ। ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ನಾಮ ವಧಕಚೇತನಾ, ಸೋ ಚ ‘‘ವಿಯೋಜಯೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸನ್ದಸ್ಸಿತೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ನಾಮ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ಚ ‘‘ಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸನ್ದಸ್ಸಿತೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಯೋಗೋ ಪನ –
‘‘ವುತ್ತಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ।
ಪಯೋಗಾ ಛ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ –
ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಇಧೇವ ವಕ್ಖಮಾನವಿಭಾಗತ್ತಾ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಅಸ್ಸ ಸತ್ಥಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಸ್ಸ। ‘‘ಹತ್ಥಪಾಸೇ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಹತ್ಥಪಾಸೋ ನಾಮ ಸಮೀಪೋತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮೀಪಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಸತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಜೀವಿತವಿಹಿಂ ಸನುಪಕರಣಭಾವೇನ ಸಮ್ಮತಾ ಧಾರಾವನ್ತಅಸಿಆದಿ ಚ ಧಾರಾರಹಿತಯಟ್ಠಿಭಿನ್ದಿವಾಲಲಗುಳಾದಿ ಚ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಅಸಿಂ ವಾ ಸತ್ತಿಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿವಾಲಂ ವಾ ಲಗುಳಂ ವಾ ಪಾಸಾಣಂ ವಾ ಸತ್ಥಂ ವಾ ವಿಸಂ ವಾ ರಜ್ಜುಂ ವಾ’’ತಿ। ಇಧಾವುತ್ತಂ ಕರಪಾಲಿಕಾಛುರಿಕಾದಿ ಸಮುಖಂ ‘‘ಸತ್ಥಂ ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ಭೋಗಹೇತುಂ ಲಭತಿ, ತಥಾ ಉಪನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅತ್ತವಧಾಯ ಇಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಯಥಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಸಮೀಪೇ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಠಪೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಥಾವರಪ್ಪಯೋಗೋ ಸನ್ದಸ್ಸಿತೋ।
ಮರಣೇ ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಕಿಂ ತುಯ್ಹಿಮಿನಾ ಪಾಪಕೇನ ದುಜ್ಜೀವಿತೇನ, ಯೋ ತ್ವಂ ನ ಲಭಸಿ ಪಣೀತಭೋಜನಾನಿ ಭುಞ್ಜಿತು’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ನಯೇನ ಮರಣತ್ಥಾಯ ಜೀವಿತೇ ಅವಣ್ಣಂ ವದನ್ತೋ ಚ ‘‘ತ್ವಂ ಖೋಸಿ ಉಪಾಸಕ ಕತಕಲ್ಯಾಣೋ ಅಕತಪಾಪೋ, ಮತಂ ತೇ ಜೀವಿತಾ ಸೇಯ್ಯೋ, ಇತೋ ತ್ವಂ ಕಾಲಕತೋ ವಿವಿಧವಿಹಙ್ಗಮವಿಕೂಜಿತೇ ಪರಮಸುರಭಿಕುಸುಮಭೂಸಿತತರುವರನಿಚಿತೇ ಪರಮರತಿಕರಲಳಿತಗತಿಭಾಸಿತವಿಲಪಿತಸುರಯುವತಿಗಣವಿಚರಿತೇ ವರನನ್ದನೇ ಅಚ್ಛರಾಸಙ್ಘಪರಿವಾರಿತೋ ವಿಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮರಣತ್ಥಾಯ ಮರಣಾನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚ ‘‘ಮರಣೇ ಗುಣಂ ವದೇಯ್ಯ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತಿ।
ಮರಣೂಪಾಯಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ‘‘ಸತ್ಥಂ ವಾ ಆಹರ, ವಿಸಂ ವಾ ಖಾದ, ರಜ್ಜುಯಾ ವಾ ಉಬ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಸತ್ಥಹರಣಾನಿ ಚ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸೋಬ್ಭನರಕಪಪಾತಾದೀಸು ಪಪತನಞ್ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಮರಣೂಪಾಯಂ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ। ‘‘ಹೋತಿ ಅಯಮ್ಪೀ’’ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ಅಪೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತದ್ವಯಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ದ್ವೇಧಾ ಭಿನ್ನಸಿಲಾ ವಿಯ ಅಸನ್ಧೇಯ್ಯೋವ ಸೋ ಞೇಯ್ಯೋತಿ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಪಾಸಾಣೋ ವಿಯ ಭಗವತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಾಸನದ್ವಯೇನ ಸೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸನ್ಧಾತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋವಾತಿ ಞಾತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೪೩. ಥಾವರಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಜ್ಜಾಮಯಇದ್ಧಿಮಯಪಯೋಗದ್ವಯಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ।
೨೪೪. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಛಸು ಪಯೋಗೇಸು। ಸಕೋ ಹತ್ಥೋ ಸಹತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ, ಪಯೋಗೋ। ಇಧ ಹತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಹತ್ಥಾದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ ನಿಪ್ಫಾದಿತೋ ವಧಪ್ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೨೪೫. ‘‘ತ್ವಂ ತಂ ಏವಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪರಸ್ಸ ಯಂ ಆಣಾಪನಂ, ಅಯಮಾಣತ್ತಿಕೋ ನಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಆಣತ್ತಿಕೋ ನಯೋತಿ ಆಣತ್ತಿಯೇವ ಆಣತ್ತಿಕೋ। ನೇತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ನಯೋ, ಪಯೋಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ।
೨೪೬. ದೂರನ್ತಿ ದೂರಟ್ಠಂ। ಕಾಯೇನ ಪಟಿಬದ್ಧೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯೇಕದೇಸೋ ಹತ್ಥಾದಿ ಕಾಯೋ ಅವಯವೇ ಸಮುದಾಯೋಪಚಾರತೋ ‘‘ಗಾಮೋ ದಡ್ಢೋ’’ತಿ ಯಥಾ। ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಚಾಪಾದಿಕಂ ಪಟಿಬದ್ಧಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಪದಲೋಪೇನ ವಿಧಿ, ಪಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೪೭. ಅಸಞ್ಚಾರಿಮುಪಾಯೇನಾತಿ ಅಸಞ್ಚಾರಿಮೇನ ನಿಚ್ಚಲೇನ ಉಪಾಯೇನ। ಓಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಓಪಾತೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ಅಪಸ್ಸೇನವಿಸಭೇಸಜ್ಜಸಂವಿಧಾನಾದೀನಂ ತೇ ಓಪಾತಾದಯೋ, ತೇಸಂ ಓಪಾತಾದಿವಿಧಾನಂ, ಓಪಾತಕ್ಖಣನಾದಿಕಿರಿಯಾ।
೨೪೮. ವಿಜ್ಜಾಯಾತಿ ಆಥಬ್ಬನವೇದಾಗತಮರಣಮನ್ತಸಙ್ಖಾತವಿಜ್ಜಾಯ। ಜಪ್ಪನನ್ತಿ ಯಥಾ ಪರೋ ನ ಸುಣಾತಿ, ತಥಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಚನಂ।
೨೪೯. ಮಾರಣೇ ಸಮತ್ಥಾ ಯಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಇದ್ಧಿ, ಅಯಂ ಇದ್ಧಿಮಯೋ ಪಯೋಗೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮುದೀರಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇ ಜಾತಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ, ಇದ್ಧಿ, ಯಾ ‘‘ನಾಗಾನಂ ನಾಗಿದ್ಧಿ ಸುಪಣ್ಣಾನಂ ಸುಪಣ್ಣಿದ್ಧಿ ಯಕ್ಖಾನಂ ಯಕ್ಖಿದ್ಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೨) ಬಹುಧಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠದಟ್ಠಫುಟ್ಠವಿಸಾನಂ ನಾಗಾನಂ ದಿಸ್ವಾ, ಡಂಸಿತ್ವಾ, ಫುಸಿತ್ವಾ ಚ ಪರೂಪಘಾತಕರಣೇ ನಾಗಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ। ಇದ್ಧಿಯೇವ ಇದ್ಧಿಮಯೋ, ಭಾವನಾಮಯೋ ಇದ್ಧಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಪನೇತ್ಥ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –
‘‘ಕೇಚಿ ಪನ ಭಾವನಾಮಯಿದ್ಧಿಯಾಪಿ ಪರೂಪಘಾತಕರಣಂ ವದನ್ತಿ। ಸಹ ಪರೂಪಘಾತಕರಣೇನ ಚ ಆದಿತ್ತಘರೂಪರಿ ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಉದಕಘಟಸ್ಸ ಭೇದನಂ ವಿಯ ಇದ್ಧಿವಿನಾಸಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಾಮತ್ತಮೇವ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಕುಸಲವೇದನಾವಿತಕ್ಕಪರಿತ್ತತ್ತಿಕಾದೀಹಿ ನ ಸಮೇತಿ। ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ಭಾವನಾಮಯಿದ್ಧಿ ನಾಮ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಯಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಕುಸಲಾ ಚೇವ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಚ, ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅಕುಸಲೋ। ವೇದನಾತ್ತಿಕೇ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ದುಕ್ಖಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ವಿತಕ್ಕತ್ತಿಕೇ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ, ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೋ। ಪರಿತ್ತತ್ತಿಕೇ
೨೫೦. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಛಬ್ಬಿಧೇಸು ಪಯೋಗೇಸು। ಉದ್ದೇಸೋಪೀತಿ ಉದ್ದಿಸನಂ ಉದ್ದೇಸೋ, ತಂಸಹಿತೋ ಪಯೋಗೋಪಿ ಅನುದ್ದೇಸೋತಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತವಚನಮೇವ ಞಾಪಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಏಕೇಕೋ ಉದ್ದೇಸೋಪಿ ಅನುದ್ದೇಸೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಮಯಂ ಭೇದೋ ಪನ ದುವಿಧೋ ಹೋತೀತಿ ಪರಿದೀಪಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಮೇಸು ಛಸು ಪಯೋಗೇಸ್ವೇವ ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾನುದ್ದಿಸ್ಸಕಿರಿಯಮಾನತಾಯ ದುವಿಧಭಾವತೋ ತೇಸಂ ದ್ವಾದಸವಿಧೋ ಭೇದೋ ಪದಭಾಜನೇ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ದೀಪಿತೋ, ತತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯಮಿದಾನಿ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೨೫೧. ಬಹೂಸುಪೀತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಬಹೂಸುಪಿ। ತೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಪಹಾರದಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಮ್ಮೇನ। ಬಜ್ಝತೀತಿ ಅಪಾಯಂ ನೇತುಂ ಕಮ್ಮಪಾಸೇನ ಕಮ್ಮನ್ತರಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಬಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೫೨. ಪಹಾರೇಪೀತಿ ಪಹರಣೇಪಿ। ದೇಹಿನೋತಿ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪಹಟಸ್ಸ।
೨೫೩. ಪಹಟಮತ್ತೇ ವಾತಿ ಪಹಟಕ್ಖಣೇ ವಾ। ಪಚ್ಛಾತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಲನ್ತರೇ ವಾ। ಉಭಯಥಾಪಿ ಚ ಮತೇತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಮಞ್ಞತರೇನ ಮತೇಪಿ। ಹನ್ತಾ ವಧಕೋ। ಪಹಟಮತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮರಣಾರಹಪಹಾರಸ್ಸ ಲದ್ಧಕ್ಖಣೇಯೇವ, ಮರಣತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಯೇವಾತಿ ಮತ್ತಸದ್ದೇನ ದೀಪೇತಿ। ಮರಣತ್ಥಾಯ ಚ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಯ ಚ ದಿನ್ನೇಸು ಅನೇಕೇಸು ಪಹಾರೇಸು ಮರಣತ್ಥಾಯ
೨೫೪. ದ್ವೇ ಪಯೋಗಾತಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾನುದ್ದಿಸ್ಸಕಿರಿಯಾಭೇದಭಿನ್ನಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾಣತ್ತಿಕಾ ದ್ವೇ ಪಯೋಗಾ।
೨೫೫. ಕರಣಸ್ಸಾತಿ ಕಿರಿಯಾಯ। ವಿಸೇಸೋತಿ ನಾನತ್ತಂ। ಆಣತ್ತಿನಿಯಾಮಕಾತಿ ಆಣತ್ತಿಂ ನಿಯಾಮೇನ್ತಿ ವವತ್ಥಾಪೇನ್ತೀತಿ ಆಣತ್ತಿನಿಯಾಮಕಾ।
೨೫೬. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಆಣತ್ತಿನಿಯಾಮಕೇಸು ಛಸು ಆಕಾರೇಸು। ಯೋಬ್ಬನಾದಿ ಚಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಥಾವರಿಯಮನ್ದಖಿಡ್ಡವುದ್ಧಾದಿಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ।
೨೫೭. ಯಂ ಮಾತಿಕಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸತ್ಥಂ, ತಂ ಕತಮಂ?। ಸತ್ತಮಾರಣನ್ತಿ ಸತ್ತೇ ಮಾರೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸತ್ತಮಾರಣಂ, ಅಸಿಆದಿವಧೋಪಕರಣಂ।
೨೫೮. ವಿಜ್ಝನನ್ತಿ ಭೇದನನ್ತಿ ಕಕಚಾದೀಹಿ ದ್ವಿಧಾಕರಣಂ। ಛೇದನನ್ತಿ ಖಗ್ಗಾದೀಹಿ ದ್ವಿಧಾಕರಣಂ। ತಾಳನನ್ತಿ ಮುಗ್ಗರಾದೀಹಿ ಆಘಾತನಂ। ಏವಮಾದಿವಿಧೋತಿ ಏವಮಾದಿಪ್ಪಕಾರೋ। ಅನೇಕೋತಿ ಬಹುಕೋ ಭೇದೋ। ಕರಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೫೯-೬೦. ‘‘ಪುರತೋ ಪಹರಿತ್ವಾನ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಯೋ ಭಾಸಿತೋ ಆಣಾಪಕೇನ, ತೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಪಚ್ಛತೋ…ಪೇ॰… ಮಾರಿತೇತಿ ಯೋಜನಾ। ವತ್ಥಾಣತ್ತಿ ವಿಸಙ್ಕೇತಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯಂ ‘ಮಾರೇಹೀ’ತಿ…ಪೇ॰… ತತೋ’’ತಿ ವತ್ಥುವಿಸಙ್ಕೇತೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ‘‘ಪುರತೋ…ಪೇ॰… ಮಾರಿತೇ’’ತಿ ಆಣತ್ತಿವಿಸಙ್ಕೇತೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಮೂಲಟ್ಠೋತಿ ಆಣಾಪಕೋ। ಮೂಲನ್ತಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾನುರೂಪಂ ಆಣಾಪನಂ, ತತ್ಥ ಠಿತೋತಿ ಮೂಲಟ್ಠೋ।
೨೬೧. ಇಮಿನಾ ‘‘ವತ್ಥು’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಂ ವತ್ಥುಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಾರಿತೇ ಉಭಯೇಸಂ…ಪೇ॰… ಉದೀರಿತೋ, ಯಥಾಣತ್ತಿ ಚ ಮಾರಿತೇ…ಪೇ॰… ಉದೀರಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಮಾರಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ಉಭಯೇಸನ್ತಿ ಆಣಾಪಕಆಣತ್ತಾನಂ। ಯಥಾಕಾಲನ್ತಿ ಆಣಾಪಕಸ್ಸ ಆಣತ್ತಿಕ್ಖಣಂ, ಆಣತ್ತಸ್ಸ ಮಾರಣಕ್ಖಣಞ್ಚ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಬನ್ಧನಂ ಬನ್ಧೋ, ಕಮ್ಮುನಾ ಬನ್ಧೋ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋ। ಅಥ ವಾ ಬಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಬನ್ಧೋ, ಕಮ್ಮಮೇವ ಬನ್ಧೋ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋ।
೨೬೪. ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನಾತಿ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನತ್ಥಿ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಯಥಾಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೬೫. ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಕಾಲಭೇದೇಸು, ಸಬ್ಬಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ। ವಿಭಾವಿನಾತಿ ಪಣ್ಡಿತೇನ। ಸೋ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತೋ।
೨೬೬-೭-೮. ‘‘ಇಮಂ ಗಾಮೇ ಠಿತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತಂ ಸಞ್ಜಾನಿತುಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಮಾರಣಕ್ಖಣಟ್ಠಾನನಿಯಮತ್ಥಾಯಾತಿ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠಿತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಸಾತಿ ಆಣಾಪಕಸ್ಸ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸಂ ಆಣತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಗಾಮೇಯೇವ ಠಿತಂ ವೇರಿಂ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣಂ ಆಣತ್ತೋ ವನೇ ಚೇ ಠಿತಂ ಮಾರೇತಿ ವಾ ‘‘ವನೇಯೇವ ಠಿತಂ ವೇರಿಂ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣಂ ವುತ್ತೋ ಗಾಮೇ ಠಿತಂ ಚೇ ಮಾರೇತಿ ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಾವಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ‘‘ವನೇ ವಾ ಸಾವಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ವಿಗತೋ ಸಙ್ಕೇತೋ ಆಣತ್ತಿನಿಯಾಮೋ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ।
೨೬೯. ಸಬ್ಬದೇಸೇಸೂತಿ ಗಾಮವನಅಙ್ಗಣಗೇಹಾದೀಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಠಾನೇಸು। ಭೇದತೋತಿ ನಾನತ್ತತೋ।
೨೭೦. ‘‘ಸತ್ಥೇನ ಪನ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಯೋ ಆಣತ್ತೋ, ತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸತ್ಥೇನ ಮಾರಿತೇ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ।
೨೭೧-೨. ಇಮಿನಾ ವಾಸಿನಾ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೀತಿ ಪದಪೂರಣೇ। ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಸಿನಾ ಮಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸಿನಾ ಮಾರೇತಿ ವಾ ‘‘ತ್ವಂ ಇಮಸ್ಸ ಅಸಿಸ್ಸ ಏತಾಯ ಧಾರಾಯ ಮಾರಯ’’ ಇತಿ ವುತ್ತೋ ತಂ ವೇರಿಂ ಸಚೇ ಇತರಾಯ ಧಾರಾಯ ಮಾರೇತಿ ವಾ ಥರುನಾ ಮಾರೇತಿ ವಾ ತುಣ್ಡೇನ ಮಾರೇತಿ ವಾ, ತಥಾ ಮಾರಿತೇ ವಿಸಙ್ಕೇತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಥರುನಾತಿ ಖಗ್ಗಮುಟ್ಠಿನಾ। ತುಣ್ಡೇನಾತಿ ಖಗ್ಗತುಣ್ಡೇನ। ‘‘ವಿಸಙ್ಕೇತೋವಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೇತವಿರಾಧೇನೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನಪದಮೇತಂ।
೨೭೩. ಸಬ್ಬಾವುಧಕಜಾತಿಸೂತಿ ಇಧಾವುತ್ತಕರಪಾಲಿಕಾಛುರಿಕಾದಿಸಬ್ಬಪಹರಣಸಾಮಞ್ಞೇಸು। ವಿಸೇಸತೋತಿ ಭೇದತೋ।
೨೭೪. ಪರೇನಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ। ಸೋತಿ ಆಣತ್ತೋ। ನಿಸಿನ್ನಂ ನಂ ಮಾರೇತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಮೇವ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸೋಯೇವಾ’’ತಿ ತಂ ಮಾರೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ ನ ಹೋತಿ, ಅವಧಾರಣಂ ಅನ್ತರೇನ ಕಥನಂ ತಂ ಸಞ್ಜಾನಾಪೇತುಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇರಿಯಾಪಥನಿಯಾಮಕಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೨೭೫-೬. ಅಸತಿ ‘‘ನಿಸಿನ್ನಂಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ನಿಸಿನ್ನಂಯೇವ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಮಾರೇತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಂಯೇವ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನಂ ಮಾರೇತಿ, ವಿಸಙ್ಕೇತನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಮಮೇವ ಯೋಜನಾಕ್ಕಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಥಾಕ್ಕಮ’’ನ್ತಿ।
೨೭೭. ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಸರಾದೀಹಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ।
೨೭೮. ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಸೋತಿ ಪಯೋಗೋ।
೨೭೯. ಕರಣೇಸೂತಿ ವಿಜ್ಝನಾದಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸೇಸು।
೨೮೦-೧. ಏತ್ತಾವತಾ ಆಣತ್ತಿನಿಯಾಮಕನಿದ್ದೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದೀಘಾದಿಲಿಙ್ಗವಸೇನಾಪಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ವಿಸಙ್ಕೇತಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ದೀಘ’’ನ್ತಿಆದಿ। ‘‘ದೀಘಂ…ಪೇ॰… ಥೂಲಂ ಮಾರೇಹೀತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ಆಣಾಪೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೪) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನತೋ ಏವ-ಕಾರಂ ವಿನಾ ‘‘ದೀಘಂ ಮಾರೇಹೀ’’ತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ಕೇನಚಿ ಯೋ ಆಣತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ಆಣತ್ತೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ತಾದಿಸಂ ಸಚೇ ಮಾರೇತಿ, ನತ್ಥಿ ತತ್ಥ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ, ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಾಜಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಂ ‘‘ರಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿಸಬ್ಬಪದೇಹಿಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಅನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ವಿಸಙ್ಕೇತಾಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುದಸ್ಸನಂ। ಏವಕಾರೋ ವಾಕ್ಯಾಲಙ್ಕಾರೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಆಣತ್ತಿಕಪ್ಪಯೋಗೇ। ‘‘ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಣಾಪಕಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಯಥಾವುತ್ತಕ್ಖಣಂ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಂ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ತಾದಿಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಸಚೇ ಆಣಾಪಕೋ ಆಣಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಮಾರೇತಿ, ಆಣಾಪಕೋ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಮರತಿ, ಆಣತ್ತಸ್ಸ
೨೮೨. ಯೋ ಮನುಸ್ಸಂ ಕಞ್ಚಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಚೇ ಓಪಾತಂ ಖಣತಿ, ತಥಾ ಓಪಾತಂ ಖಣನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ ನಾಮ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಜ್ಝಾಹಾರಯೋಜನಾ। ಯೋಜನಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಯಥಾರುತಯೋಜನಾ, ಅಜ್ಝಾಹಾರಯೋಜನಾತಿ ದುವಿಧಾ। ತತ್ಥ ಪಾಠಾಗತಪದಾನಮೇವ ಯೋಜನಾ ಯಥಾರುತಯೋಜನಾ, ಊನಪೂರಣತ್ಥಮಜ್ಝಾಹಾರಪದೇಹಿ ಸಹ ಪಾಠಾಗತಪದಾನಂ ಯೋಜನಾ ಅಜ್ಝಾಹಾರಯೋಜನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಖಣನ್ತಸ್ಸ ಚ ಓಪಾತ’’ನ್ತಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಖಣನ್ತಸ್ಸ ತಥೋಪಾತ’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ ಸುನ್ದರೋ’’ತಿ ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹೇ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಆವಾಟನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘ಓಪಾತ’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ತತೋಪಿ –
‘‘ಮನುಸ್ಸಂ ಕಞ್ಚಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸ।
ಯೋ ಚೇ ಖಣತಿವಾಟಕಂ।
ಖಣತೋ ತಂ ತಥಾ ತಸ್ಸ।
ಹೋತಿ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ॥ –
ಪಾಠೋ
೨೮೩. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆವಾಟೇ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪತಿತಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಸ್ಸ। ದುಕ್ಖಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು। ತಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಆವಾಟೋ ಖತೋ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ಪತಿತ್ವಾ ಸೋ ಚೇ ಮರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮತೇ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಭವೇತಿ ಯೋಜನಾ।
೨೮೪. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯಂ ಸಮುದ್ದಿಸ್ಸ ಆವಾಟೋ ಖತೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ। ಅನುದ್ದಿಸ್ಸಕನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ, ಅನುದ್ದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಪಾತವಿಸೇಸನಂ ಚೇ, ‘‘ಅನುದ್ದಿಸ್ಸಕೋ ಓಪಾತೋ’’ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ‘‘ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ೧೦.೧೫; ಇತಿವು॰ ೯೦; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೭೦) ವಿಯ ಓ-ಕಾರಟ್ಠಾನೇ ಅ-ಕಾರೋ, ಮ-ಕಾರಾಗಮೋ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅನೋದಿಸ್ಸಕೋ ಓಪಾತೋ ಖತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨೮೫. ‘‘ಏತ್ಥ ಪತಿತ್ವಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಮರತೂ’’ತಿ ಅನೋದಿಸ್ಸಕೋ ಓಪಾತೋ ಸಚೇ ಖತೋ ಹೋತಿ, ಯತ್ತಕಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಮರನ್ತಿ ಚೇ, ಅಸ್ಸ ತತ್ತಕಾ ದೋಸಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಯೋ ಕೋಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ದೋಸಾತಿ ಕಮ್ಮಬನ್ಧದೋಸಾ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಪನ ಏಕಮೇವ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸ ಓಪಾತೋ ಖತೋ, ತಸ್ಸ।
೨೮೬. ಆನನ್ತರಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮತೇತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ‘‘ತತ್ಥ ಪತಿತ್ವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ, ಅರಹನ್ತೇ, ಮಾತರಿ, ಪಿತರಿ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಪತಿತ್ವಾ ಮತೇ ಕಾಲಕತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆನನ್ತರಿಯಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಕತ್ಥೇ, ಕುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಆನನ್ತರಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಸಪದೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದೀನಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತತ್ಥ ಪತಿತ್ವಾ ಮತೇ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಆವಾಟೇ ಪತಿತ್ವಾ ಯಕ್ಖಾದೀಸು ಮತೇಸು, ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುನೋ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ, ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹೇ ಮತೇ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ತಿರಚ್ಛಾನೇ ಮತೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೨೮೭. ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ದ್ವೇತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮತತ್ತಾ ದ್ವೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ, ಏಕೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಇತರೇನ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋಯೇವ। ಏಕೋವೇಕೇಕಧಂಸನೇತಿ ಮಾತು ವಾ ದಾರಕಸ್ಸ ವಾ ಮರಣೇ ಏಕೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋವ।
೨೮೮. ಚೋರೇಹಿ ಅನುಬದ್ಧೋ ಏತ್ಥ ಆವಾಟೇ ಪತಿತ್ವಾ ಮರಿಸ್ಸತಿ ಚೇ, ಓಪಾತಖಣಕಸ್ಸೇವ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಹೋತಿ ಕಿರಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಿರಾತಿ ಅನುಸ್ಸವನೇ ಅರುಚಿಸೂಚಕಂ।
೨೮೯-೯೦. ವೇರಿನೋ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಅಞ್ಞೇ ವೇರಿಪುಗ್ಗಲಾ। ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಓಪಾತೇ ಸಚೇ ಮನುಸ್ಸಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ಮಾರೇನ್ತಿ, ತಥಾ ವೇರಿನೋ ತತ್ಥ ಸಯಮೇವ ಪತಿತಂ ಮನುಸ್ಸಂ ಬಹಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಸಚೇ ಮಾರೇನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಓಪಾತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಮತಾ ಚೇ ಸಿಯುಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಓಪಾತಖಣಕಸ್ಸೇವ ಪರಾಜಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೀತಿ ಪದಪೂರಣೇ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ನಿಪಾತಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ನ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪದಪೂರಣಮತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೨೯೧. ಯಕ್ಖಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ವತ್ಥುವಸಾತಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಂ ವತ್ಥುಭೂತಯಕ್ಖತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ವಸಾ। ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸಙ್ಗಹೋ।
೨೯೩. ಅಯಂ ನಯೋತಿ ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ನಯೋ।
೨೯೪-೫. ಬಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಸಚೇ ಅವಸ್ಸಂ ಬಜ್ಝನ್ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಸೇ। ‘‘ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಾಧಕತಂ ದೀಪೇತಿ।
೨೯೬. ಯಂ ಓಡ್ಡಿತೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬನ್ಧನೇ ತು ಅನಾಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ।
೨೯೭. ಮುಧಾ ವಾಪೀತಿ ಅಮೂಲೇನ ವಾಪಿ। ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಾಸಕಾರಕಸ್ಸೇವ। ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ। ಬಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಬನ್ಧೋ, ಕಮ್ಮಮೇವ ಬನ್ಧೋ ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋ। ಪಾರಾಜಿಕಮತ್ತೇ ವತ್ತಬ್ಬೇಪಿ ಯಾವ ಸೋ ವತ್ತತಿ, ತಾವ ತತ್ಥ ಬಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮತಸತ್ತೇಸು ಪಠಮಮತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಾರಾಜಿಕಂ, ಅವಸೇಸಾನಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಕುಸಲರಾಸಿನೋ ಸಮ್ಭವತೋ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ದ್ವಯಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಬನ್ಧೋ’’ತಿ।
೨೯೮. ‘‘ಸಚೇ ಯೇನ ಲದ್ಧೋ, ಸೋ ಉಗ್ಗಳಿತಂ ವಾ ಪಾಸಂ ಸಣ್ಠಪೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇನ ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ವತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಪವೇಸೇತಿ, ಥದ್ಧತರಂ ವಾ ಪಾಸಯಟ್ಠಿಂ ಠಪೇತಿ, ದಳ್ಹತರಂ ವಾ ಪಾಸರಜ್ಜುಂ ಬನ್ಧತಿ, ಥಿರತರಂ ವಾ ಖಾಣುಕಂ ಆಕೋಟೇತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೬) ಅಟ್ಠಕಥಾಗತಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಸಙ್ಗಹಿತುಮಾಹ ‘‘ಪಾಸಮುಗ್ಗಳಿತಮ್ಪಿ ವಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಸಣ್ಠಪೇತೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ‘‘ಬನ್ಧತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಕಿರಿಯಾವಸಾನಾ ಪಯೋಗಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಥಿರಂ ವಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ‘‘ಖಾಣುಕಂ ಆಕೋಟೇತೀ’’ತಿ ಕಿರಿಯಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಪಕಾರನ್ತರವಿಕಪ್ಪತ್ಥತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಏವನ್ತಿ ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಪಾಸಕಾರಕಸ್ಸ ಚ ಇದಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಉಭಯೇಸಂ।
೨೯೯-೩೦೦. ಯೋತಿ ಪಾಸಕಾರಕೋ, ಲದ್ಧಪಾಸಕೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಯೋ ಕೋಚಿ। ಉಗ್ಗಳಾಪೇತ್ವಾತಿ ವಿಘಾಟೇತ್ವಾ, ಯಥಾ ತತ್ಥ ಪಾಣಿನೋ ನ ಬಜ್ಝನ್ತಿ, ಏವಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಚಾತಿ ಪುನ ಸಣ್ಠಪಿತೇ ಪಾಸೇ ಚ। ಕೋ ವಿಮುಚ್ಚತಿ? ಯೇನ ಲದ್ಧೋ, ಸೋ।
೩೦೧-೨. ಗೋಪೇತ್ವಾತಿ ಗೋಪನಹೇತು ಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಸೀಹಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಮ್ಹಿ ತ್ವಾ-ಪಚ್ಚಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಮಞ್ಞೋ…ಪೇ॰… ನ ಚ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ನ ಚಾತಿ ನೇವ। ನಾಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ವಾತಿ ಸೋ ಯಥಾ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಿನಾಸೋಪಕರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಛಿನ್ದನಾದೀಹಿ ನಾಸೇತ್ವಾ। ತಂ ಪಾಸಯಟ್ಠಿಂ। ಕೋ ವಿಮುಚ್ಚತಿ? ಪಾಸಕಾರಕೋ।
೩೦೩. ಸೂಲಂ ರೋಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸೂಲಂ ನಿಖಣನ್ತಸ್ಸ। ಸಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಣ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ।
೩೦೪. ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕತೇನ ಪಯೋಗೇನಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ‘‘ಮತೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಇಮಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಚೇತೇತ್ವಾ ಅಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಅವಧಕಚೇತನೋ ಹುತ್ವಾ ಕತೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥಿಕೇನಪಿ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಪರೇ ಮತೇಪಿ ಆಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮುಸಲುಸ್ಸಾಪನಾದಿವತ್ಥೂಸು (ಪಾರಾ॰ ೧೮೦) ವಿಯ ಅಯಂ ಸತ್ತೋತಿಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಇಮಂ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಕಪ್ಪರಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಿಕೇನ ಪಯೋಗೇನ ಮನುಸ್ಸೇ ಮತೇಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಗತಪಿಣ್ಡಪಾತವತ್ಥುಮ್ಹಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೮೧) ವಿಯ ‘‘ಇದಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಕತೇನ ಮನುಸ್ಸೇ ಮತೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಅಮರಣಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಮರಣಿಚ್ಛಾಸಹಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಪರೇ ಮತೇಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ ವುದ್ಧಪಬ್ಬಜಿತಾದಿವತ್ಥೂಸು (ಪಾರಾ॰ ೧೮೦) ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದಯೋ ವುತ್ತಸರೂಪಾಯೇವ।
೩೦೫. ‘‘ಮನುಸ್ಸಪಾಣಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ದಸ್ಸಿತೋ। ‘‘ಸಚಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಮರಣೂಪಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಮರಣೂಪಸಂಹಿತಚಿತ್ತತಾ ದಸ್ಸಿತಾ।
ಇತಿ ವಿನಯತ್ಥಸಾರಸನ್ದೀಪನಿಯಾ
ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾಯ
ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೦೬-೭. ಏವಂ ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಿನಿಚ್ಛಯಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅಸನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಝಾನಾದಿಭೇದ’’ನ್ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಸಮುದಾಚರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನಿ ಅಸನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಅತ್ತನಿ ಅಸನ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಪ್ಪಾದಿತತಾಯ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ। ಅತ್ತಸ್ಸಿತಮೇವ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತುಪನಾಯಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ಭವಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಚ ವತ್ತಮಾನನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚ ವತ್ತನ್ತಂ ಭವಂ ಚಿತ್ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಕ್ಕೇತ್ವಾ, ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಾಪದೇಸಞ್ಚ ವಿನಾತಿ ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತೀಧ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಪರಿಯಾಯಕಥಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಅಧಿಮಾನಞ್ಚ ವಿನಾತಿ ಅದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಸಞ್ಞಿತಾದಿಸಭಾವಂ ಅಧಿಗತಮಾನಸಙ್ಖಾತಂ ‘‘ಅಧಿಗತಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ಅಹಮ್ಹೀ’’ತಿ ಅಧಿಮಾನಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ। ಝಾನಾದಿಭೇದನ್ತಿ ಝಾನಾದಯೋ ಭೇದಾ ವಿಸೇಸಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ಝಾನಾದಿಭೇದಂ, ‘‘ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಝಾನಂ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಮಾಧಿ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ ಫಲಸಚ್ಛಿ ಕಿರಿಯಾ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ವಿನೀವರಣತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಅಭಿರತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೯೮, ೧೯೯) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಂ ಝಾನಾದಿಧಮ್ಮವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಾನಂ ಝಾಯೀನಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೯೭) ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವುತ್ತಂ ಝಾನಲಾಭೀಹಿ ಚೇವ ಅಟ್ಠಹಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಚ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ।
ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಥೇ ಠಿತಸ್ಸ ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸಮುದಾಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಥೇ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಬ್ಭನ್ತರೇ ಪದೇಸೇ ಠಿತಸ್ಸ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ ವಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಾ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೯೮) ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ। ಕಾಯೇನ ವಾತಿ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾದಿವಸೇನ ಕಾಯೇನ ವಾ। ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಸೀಸಂ ನ ಓತರತಿ, ಇದಂ ಅಭೂತಾರೋಚನಂ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯಪಿ ಓತರತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧೫) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾದಿಹತ್ಥವಿಕಾರೋ ಚ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಚೋಪನಞ್ಚ ‘‘ಕಾಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ವಾಚಾಯ ವಾತಿ ಯೋ ಸವನೂಪಚಾರೇ ಠಿತೋ ತೇನ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವೋಹಾರೇನ ವಾ। ಯೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಥೇರೋ ವಾ ನವೋ ಸಮುದಾಚರೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿಆದಿವಚನಪ್ಪಕಾರೇಸು ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಪಕಾರಂ ವದೇಯ್ಯ। ತದತ್ಥೇತಿ ತೇನ ವುತ್ತವಾಕ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ। ಞಾತೇವಾತಿ ಞಾತೇ ಏವ। ಮಾತುಗಾಮಂ ವಾ ಪುರಿಸಂ ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವುತ್ತೇ, ತೇನೇವ ವಾ ಅನುದ್ದಿಸ್ಸ ವುತ್ತೇ ಸವನೂಪಚಾರೇ ಠಿತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನ ವಚನಸಮನನ್ತರಮೇವ ‘‘ಅಯಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭೀ’’ತಿಆದಿಕೇ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾರೇ ಞಾತೇಯೇವ। ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ಪುನ ರುಳ್ಹಿಭಾವೇ ಅಭಬ್ಬೋ’’ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಂ ಸನ್ತಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಇಚ್ಛಾಚಾರೇ ಠತ್ವಾ ಏವಂ ಕಥಿತಪುಗ್ಗಲೋ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉಪರೂಪರಿ ಲಬ್ಭಮಾನಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಸನೇ ಬುದ್ಧಿಮಧಿಗನ್ತುಂ ಅನರಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಯಥೇವ…ಪೇ॰… ರುಳಿಭಾವೇ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ‘‘ತಥಾ’’ತಿ, ಯಥಾ ತಾಲೋ ಮತ್ಥಕಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅಭಬ್ಬೋ ಪುನ ವಿರುಳ್ಹಿಯಾ, ಸೋಪಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪನ್ನೋ ತಥೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೦೮-೯. ಇದಾನಿ ‘‘ಞಾತೇವ ಅಭಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಞ್ಞಾಪದೇಸಞ್ಚ ವಿನಾ’’ತಿ ಚ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯದ್ವಯೇ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥವಸೇನ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಅಸನ್ತಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ।
ಅನನ್ತರನ್ತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿಆದಿವಚನಸಮನನ್ತರಮೇವ। ಸೋತಿ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಬ್ಭನ್ತರೇ ಠತ್ವಾ ಯೇನ ತಂ ವಚನಂ ಸುತಂ, ಸೋ ಪರೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಜಾನಾತಿ ಚೇತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭೀ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಪ್ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ಅವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಅಚಿರೇನೇವ ಸಚೇ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಪನ ಝಾನಾದೀನಂ ಅತ್ತನಾ ಅಲದ್ಧಭಾವೇನ ವಾ ಆಗಮೇ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ಅಪರಿಚಿತತ್ತಾ ವಾ ಝಾನಾದಿಸರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧೫) ವುತ್ತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಚುತೋ ಹೀತಿ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತೇ ತೇನ ತತ್ತಕೇಯೇವ ಞಾತೇ ಸೋ ಅಸನ್ತಗುಣದೀಪಕೋ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೋ ಫಲಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಇಮಂ ಸಾಸನಾಮತಮಹಾಪಾದಪಂ ಆರುಯ್ಹಾಪಿ ಫಲಂ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ವಿರಾಧೇತ್ವಾ ಪತಿತ್ವಾ ಮತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಅಸನ್ತ’’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅನುವಾದವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಇದಾನಿ ತಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ನೋ ಚೇ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಸ ಸೋ ಆರೋಚೇತಿ, ಸೋ ಚೇ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಸ್ಸ ಅಸನ್ತಗುಣದೀಪಕಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದಿನೋ।
‘‘ಅಞ್ಞಾಪದೇಸಞ್ಚ ವಿನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಸ್ಸಿತಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥಸ್ಸ ಭಾವಾಭಾವೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಂ ಆಪತ್ತಿಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ‘‘ಯೋ ತೇ’’ತಿಆದಿ। ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇ ತವ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ದೀಪಿತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಪಕಾಸಿತೇ। ಜಾನಾತಿ ಚೇತಿ ಯೋ ತಥಾ ವುತ್ತವಚನಂ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ಸೋ ‘‘ಏಸ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಝಾನಲಾಭಿತಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏಸೋ ಝಾನಲಾಭೀ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಕಥಿತವಚನವತೋ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ತಂ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ। ದುಕ್ಕಟಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತನೋ ಆವಾಸಕಾರಾನಂ ದಾಯಕಾನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಅಸನ್ತಗುಣಂ ಸನ್ತಮಿವ
ಏತ್ಥ ಚ ಝಾನಲಾಭೀತಿ ಚಾತಿ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ॰ ೨೨೦) ಆಗತಾ ಅವಸೇಸಪರಿಯಾಯವಾರಾ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಝಾನಲಾಭೀತಿ ಏತ್ಥ ಝಾನಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಾದೀನಞ್ಚ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಝಾನಾದಿದಸವಿಧಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಿಸಯಪರಿಯಾಯಕಥಂ ಸುತವತಾ ತಙ್ಖಣೇ ತದತ್ಥೇ ಞಾತೇ ಪರಿಯಾಯಸಮುಲ್ಲಾಪಕೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಞ್ಚ ಅವಿಞ್ಞಾತೇ ವಾ ಚಿರೇನ ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಾ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ದುಕ್ಕಟಞ್ಚ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೩೧೦. ಏತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಝಾನಾದಿಭೇದಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ। ಅಧಿಮಾನಾತಿ ‘‘ಅಧಿಗತೋಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾನಾ, ಅಧಿಕಮಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಮಯಾ ಅಧಿಗತೋ’’ತಿ ದಳ್ಹಮುಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಾನೇನ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವುತ್ತೋ ಅನಾಪತ್ತಿನಯೋತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೋ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಸಾ ಏವ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋತಿ ಕತ್ವಾ, ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಧಿಮಾನೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಅಧಿಗತಧಮ್ಮೋಹ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮಾನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ಅಯಮಧಿಮಾನೋ ಕಸ್ಸ ಹೋತಿ, ಕಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ಅರಿಯಾನಂ ನ ಹೋತಿ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹಿ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸಾನಂ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖತ್ತಾ। ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸಾಪಿ ನ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಅರಿಯಗುಣಾಧಿಗಮೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹತ್ತಾ। ಸುಸೀಲಸ್ಸಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗರಹಿತಸ್ಸ ನಿದ್ದಾರಾಮತಾದಿಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವನಾಭಿಯೋಗತ್ತಾ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸಮಥಭಾವನಾಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪತ್ತಾಸಿನೋ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಯುತ್ತಸ್ಸ
ಪನಾತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದತ್ಥೋ। ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿನಯೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ‘‘ಅವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ ‘‘ಅನುಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆದಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೨೨) ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವಗ್ಗುಮುದಾತೀರಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾ। ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇನ ತಥಾ-ಸದ್ದೇನ ಇಧ ಅವುತ್ತಉಮ್ಮತ್ತಕಖಿತ್ತಚಿತ್ತವೇದನಟ್ಟಾ ಗಹಿತಾ।
೩೧೧. ಪಾಪಿಚ್ಛತಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಂ ಜನೋ ಸಮ್ಭಾವೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಝಾನಲಾಭಿತಾದಿಹೇತುಕಾಯ ಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಭಾವನಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಾಪಿಕಾಯ ಲಾಮಿಕಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಭಾವೋ ಚ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಝಾನಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಸಮುಲ್ಲಪಿ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಅಸನ್ತಭಾವೋತಿ ಅತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಜಾತಿಯಂ ಅನುಪ್ಪಾದಿತಭಾವೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವೋ। ಮನುಸ್ಸಕಸ್ಸ ಆರೋಚನಞ್ಚೇವಾತಿ ವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ತಙ್ಖಣೇ ಜಾನನಕಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಸ್ಸ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸವನೂಪಚಾರೇ ತದೇವ ಞಾಣನ್ತಿ ತದಾ ಏವ ಞಾಣಂ, ಅಚಿರಾಯಿತ್ವಾ ವುತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಯಂ। ಧೀರಾ ವಿನಯಧರಾ।
೩೧೨. ಪಠಮೇ ದುತಿಯೇ ಚನ್ತೇತಿ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಪಾರಾಜಿಕವಜ್ಜಿತೇ ಯಥಾವುತ್ತಪಾರಾಜಿಕತ್ತಯೇ। ಪರಿಯಾಯೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಪಥಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ನ ಲಭತಿ। ‘‘ನ ಪನೇತರೇ’’ತಿ ಇದಂ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಇತರೇ ಪನ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕೇ ಪರಿಯಾಯೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಮರಣವಣ್ಣಂ ವಾ ಸಂವಣ್ಣೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೭೨) ಚ ‘‘ಅಮ್ಭೋ ಪುರಿಸ ಕಿಂ ತುಯ್ಹಿಮಿನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೧೭೧) ಚ ‘‘ಯೋ ಏವಂ ಮರತಿ, ಸೋ ಧನಂ ವಾ ಲಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೧೭೫) ಚ ಪರಿಯಾಯೇನ ವದನ್ತಸ್ಸ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಣತ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಹೇತುಆಣತ್ತಿಕಪ್ಪಯೋಗೋ। ನ ಪನೇತರೇತಿ ಪಠಮಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕದ್ವಯೇ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕಹೇತುಭೂತಾ ಆಣತ್ತಿ ನ ಲಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೧೩. ಆದೀತಿ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏಕಕಾರಣಂ। ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ಆಪತ್ತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಕಾರಣಂ ಕಾಯಾದಿ। ತಂ ಪನ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಕಾಯೋ, ವಾಚಾ, ಕಾಯವಾಚಾ, ಕಾಯಚಿತ್ತಂ, ವಾಚಾಚಿತ್ತಂ, ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತನ್ತಿ। ತೇಸಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಉತ್ತರೇ (ಉ॰ ವಿ॰ ೩೨೫ ಆದಯೋ) ಯಥಾಗತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಚ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ। ತತ್ರಿದಂ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏಕಂ ಕಾಯಚಿತ್ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುವಙ್ಗಂ ಕಾಯಚಿತ್ತತೋ’’ತಿ। ‘‘ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಹಾರೋ। ಯೇನ ಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ದುವಙ್ಗಂ, ತದುಭಯಸಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಯಥಾ ‘‘ದುವಙ್ಗಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ। ಸೇಸಾತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಾನಿ ತೀಣಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ। ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಂ, ವಾಚಾಚಿತ್ತಂ, ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ ತೀಣಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ। ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ಅವಯವಾನಿ। ಸತ್ತ ಕಾಯೋ, ಚಿತ್ತಂ, ವಾಚಾ, ಚಿತ್ತಂ, ಕಾಯೋ, ವಾಚಾ, ಚಿತ್ತನ್ತಿ, ತಂಸಭಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
೩೧೪. ಆದೀತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಟಿಸೇವನಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಾಸಭಾವಂ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಂ। ಸುಖೋಪೇಕ್ಖಾಯುತಂ ಉದೀರಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಟ್ಠಾಲಮ್ಬಣಪಟಿಲಾಭಾದಿಸೋಮನಸ್ಸಹೇತುಮ್ಹಿ ಸತಿ ಸುಖವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತತಿಯಂ ದುಕ್ಖವೇದನನ್ತಿ ತತಿಯಂ ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಪಾರಾಜಿಕಂ ದೋಸಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಾಸಭಾವತ್ತಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ದುತಿಯನ್ತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಂ ದುತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ। ಲೋಭೇನ ಪರಸನ್ತಕಂ ಚೋರಿಕಾಯ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕೋಧೇನ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ವಿಲುಮ್ಪಿತ್ವಾ ವಾ ವಿಲುಮ್ಪಾಪೇತ್ವಾ ವಾ ಗಣ್ಹತೋ ದೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ದೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ವಿನಾ ಅಗ್ಗಹೇತುಕಾಮೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉದಾಸೀನಸ್ಸ ಗಣ್ಹತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ತಿವೇದನಮುದೀರಿತ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
ಚತುತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸಮುಲ್ಲಪನಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಂ ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ। ಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಸಾಯ ವಾ ತುಟ್ಠತುಟ್ಠಸ್ಸೇವ ‘‘ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ‘‘ತಿವೇದನಮುದೀರಿತ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
೩೧೫. ಅಟ್ಠ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಲೋಭಸಹಗತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚಿತ್ತಾನಿ ಲಬ್ಭರೇತಿ ಯೋಜನಾ, ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಚೇತನಾಸಭಾವೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಮುಪರಿಪಿ। ದುವೇತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತಾನಿ। ದಸ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಲೋಭಸಹಗತಾನಿ ಅಟ್ಠ, ದ್ವೇ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನೀತಿ। ಲಬ್ಭರೇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ।
೩೧೬. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ, ತೇನ ಹೇತುನಾ। ಕ್ರಿಯಾತಿ ಕರಣೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾ। ವೀತಿಕ್ಕಮಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ಮುಚ್ಚನತೋ ಸಞ್ಞಾಯ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖಂ। ಲೋಕವಜ್ಜನ್ತಿ ಲೋಕೇನ ಅಕುಸಲಭಾವತೋ ವಜ್ಜನೀಯನ್ತಿ ದೀಪಿತಂ ಪಕಾಸಿತಂ।
೩೧೭. ಆಪತ್ತಿಯಂಯೇವಾತಿ ಏವಕಾರೇನ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದಂ ವಿಧಾನನ್ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಕಂ ಇದಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಿಧಾನಂ। ವಿಭಾವಿನಾತಿ ಪಞ್ಞವತಾ ವಿನಯಧರೇನ।
೩೧೮-೯. ಮುದುಪಿಟ್ಠಿ ಚಾತಿ ಲತಾ ವಿಯ ನಮಿತ್ವಾ ಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಚ್ಚಿತುಂ ಸಮವಾಹಿತ್ವಾ ಮುದುಕತಪಿಟ್ಠಿಕೋ ಚ। ಲಮ್ಬೀ ಚಾತಿ ಪಲಮ್ಬಮಾನೇನ ದೀಘೇನ ಅಙ್ಗಜಾತೇನ ಯುತ್ತೋ। ಲಮ್ಬತೀತಿ ಲಮ್ಬಂ, ಅಙ್ಗಜಾತಂ, ತಂ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಸೋ ಲಮ್ಬೀ। ಇಮೇ ದ್ವೇಪಿ ಕಾಮಪರಿಳಾಹಾತುರಭಾವೇ ಸತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಗ್ಗಾಹೀತಿ ಮುಖೇನ ಗಹಣಂ ಮುಖಗ್ಗಾಹೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮುಖಗ್ಗಾಹೀ, ಪರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಮುಖೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸೀದಕೋತಿ ಪರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಅತ್ತನೋ ವಚ್ಚಮಗ್ಗೇನ ನಿಸೀದನ್ತೋ। ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸಹವಾಸಿಕಾನಂ ಸೀಲವಿನಾಸನತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಂವಸಿತುಂ ಅನರಹಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾಪನ್ನಸದಿಸತ್ತಾ ವಿವಜ್ಜಿತಾ। ತೇಸನ್ತಿ ಅಸಂವಾಸತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾಪನ್ನೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ತೇಸಞ್ಚ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಠಮಪಾರಾಜಿಕಾಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಅನುಲೋಮಿಕಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ ಇಚ್ಚೇವಂ ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹೇ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಚ ಅಕತವೀತಿಕ್ಕಮಾನಮ್ಪಿ ಮುದುಪಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅನುಲೋಮಪಾರಾಜಿಕಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ।
ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ
‘‘ಅಪರಾನಿಪಿ ಲಮ್ಬೀ, ಮುದುಪಿಟ್ಠಿಕೋ, ಪರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಮುಖೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪರಸ್ಸ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಅಭಿನಿಸೀದತೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಅನುಲೋಮಪಾರಾಜಿಕಾನೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಏತಾನಿ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಉಭಿನ್ನಂ ರಾಗವಸೇನ ಸದಿಸಭಾವೂಪಗತಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ‘ಮೇಥುನಧಮ್ಮೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾಯೇವ ಕೇವಲಂ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪ್ಪವೇಸನವಸೇನ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಮೇಥುನಧಮ್ಮಪಾರಾಜಿಕಸ್ಸ ಅನುಲೋಮೇನ್ತೀತಿ ‘ಅನುಲೋಮಪಾರಾಜಿಕಾನೀ’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೩೩) –
ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ತಬ್ಬಣ್ಣನಾಯ ಚ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ –
‘‘ಲಮ್ಬಂದೀಘತಾಯ ಪಲಮ್ಬಮಾನಂ ಅಙ್ಗಜಾತಮೇತಸ್ಸಾತಿ ಲಮ್ಬೀ। ಸೋ ಏತ್ತಾವತಾ ನ ಪಾರಾಜಿಕೋ, ಅಥ ಖೋ ಯದಾ ಅನಭಿರತಿಯಾ ಪೀಳಿತೋ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಜಾತಂ ಮುಖೇ
ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಕತವೀತಿಕ್ಕಮಾಯೇವೇತೇ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕಾ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ।
ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಸಾಧಾರಣಾನೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಮೇವ ನಿಯತಾನಿ ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲಿಕಾ, ವಜ್ಜಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ, ಉಕ್ಖಿತ್ತಾನುವತ್ತಿಕಾ, ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾತಿ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಸಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತೇಸಂ ಅನುಲೋಮಿಕಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಅನುಲೋಮಿಕಾ ಸಯಂ ವಿಬ್ಭನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಚಿತ್ತವಸಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ
ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಇಮೇ ದಸ್ಸಿತಾ ತೇನ ಅಸಂವಾಸಾರಹತಾಯ, ಭಿಕ್ಖುಭಾವಾಯ ಅಭಬ್ಬತಾಯ ಚ ಪಾರಾಜಿಕಾವ, ತಥಾ ಏಕಾದಸ ಅಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾದಸಾಭಬ್ಬಾತಿ ಮಾತುಘಾತಕೋ, ಪಿತುಘಾತಕೋ, ಅರಹನ್ತಘಾತಕೋ, ಸಙ್ಘಭೇದಕೋ, ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದಕೋ, ಪಣ್ಡಕೋ, ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ, ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ, ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ, ತಿತ್ಥಿಯಪಕ್ಕನ್ತಕೋತಿ ಏಕಾದಸ। ಸಬ್ಬೇತೇ ಚತುವೀಸತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇ ಚತುವೀಸತಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸಮೋಧಾನತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೩೨೦. ಇಮೇ ಚತುವೀಸತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸೀಸಚ್ಛಿನ್ನೋವ ಜೀವಿತುಂ ಇಧ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಾಯ ಅಭಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ।
೩೨೧. ಇಮೇಸಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಅಭಬ್ಬತಾಯ ಹೇತುದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಪಣ್ಡಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಣ್ಡಕೋ ಚಾತಿ ಆಸಿತ್ತಪಣ್ಡಕೋ, ಉಸೂಯಪಣ್ಡಕೋ, ಪಕ್ಖಪಣ್ಡಕೋ, ಓಪಕ್ಕಮಿಕಪಣ್ಡಕೋ, ನಪುಂಸಕಪಣ್ಡಕೋತಿ ವುತ್ತೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಪಣ್ಡಕೋ ಚ। ತಿರಚ್ಛಾನೋತಿ ತಿರಿಯಂ ಅಞ್ಛತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನೋ’’ತಿ ಗಹಿತೋ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದಿಕೋ ಸಬ್ಬತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಕೋ ಚ। ಯಕ್ಖಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಅಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಇಧ ತಿರಚ್ಛಾನೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನೋಪಿ ಚಾತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಬ್ಯಞ್ಜನಸಾಧಕೇಹಿ ಉಭತೋ ಕಮ್ಮತೋ ಜಾತಾನಿ ಥನಾದಿಕಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ನಿರುತ್ತೋ ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನೋ ವತ್ಥುವಿಪನ್ನಾತಿ ತಬ್ಭಾವಭಾವಿತಾಯ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ವಸತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವತ್ಥು, ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಾರಹತಾ, ಸಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಕ್ಖನ್ಧಕಾಗತಸಬ್ಬದೋಸವಿರಹಿತಗುಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ, ತಂ ವಿಪನ್ನಂ ಪಣ್ಡಕಭಾವಾದಿಯೋಗೇನ ಯೇಸಂ ತೇ ‘‘ವತ್ಥುವಿಪನ್ನಾ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಮ್ಹಿ। ಯಸ್ಮಾ ವತ್ಥುವಿಪನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಭಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಹೇತುಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ’’ತಿ ವಚನೇನ
೩೨೨. ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಕಾತಿ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನ ಯುತ್ತತಾಯ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಪರಿಹಾಯಿತ್ವಾ ಮರಣಾನನ್ತರಂ ಅಪಾಯಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ನಿಯತಾ ಮಾತುಘಾತಕಾದಯೋ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಕಾ ಚ। ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸೋಪಿ ಚಾತಿ ಲಿಙ್ಗತ್ಥೇನಕೋ, ಸಂವಾಸತ್ಥೇನಕೋ, ಉಭಯತ್ಥೇನಕೋತಿ ತಿವಿಧೋ ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಚ। ದೂಸಕೋತಿ ಪಕತತ್ತಾಯ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಮೇಥುನಂ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ದೂಸಿತತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಂ ದೂಸೇತೀತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿದೂಸಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಚ। ತಿತ್ಥಿಪಕ್ಕನ್ತಕೋ ಚಾತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಲದ್ಧಿಂ, ವೇಸಞ್ಚ ರೋಚೇತ್ವಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಮನ್ತರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಚ। ಇತಿ ಅಟ್ಠ ಪನ ಕಿರಿಯಾನಟ್ಠಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಇತೀತಿ ಇದಮತ್ಥತ್ತಾ ಇಮೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇ ಇಮೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪನ ಮಾತುವಧಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ಇಹತ್ತಭಾವೇ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಾಯ ಅನರಹಾ ಹುತ್ವಾ ನಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಏಕಾದಸಅಭಬ್ಬಾನಂ ಅಭಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ।
೩೨೩. ಮಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಸಾರಭೂತೋ ಯೋ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯಸ್ಸ ಅನುಸಾರೇನ ಅನುಗಮನೇನ ಸೇಸೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಬುಧೇನ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಅಸೇಸತೋವ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಯೋಜನಾ।
೩೨೪. ಪಟುಭಾವಕರೇ ವಿವಿಧೇಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ। ನಯೇಹೀತಿ ನೀಯನ್ತಿ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಉದೀರಿಯನ್ತೀತಿ ‘‘ನಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಚಕ್ಕಪೇಯ್ಯಾಲಾದೀಹಿ ನಯೇಹಿ। ಪರಮತ್ಥನಯನ್ತಿ ಪರಮೋ ಚ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಪರಮತ್ಥೋ, ಪರಮೋ ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ನಿಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ಸೋಯೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯತ್ಥಿಕಾನಂ ಬುದ್ಧಿಯಾ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ಪರಮತ್ಥನಯೋ, ವಿನಿಚ್ಛಯೂಪಾಯೋ ನೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪರಮತ್ಥನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪರಮತ್ಥನಯಂ। ಅಭಿಪತ್ಥಯತಾತಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಾ ತದುಪಾಯಂ ವಾ ಪತ್ಥಯತಾ, ಇಚ್ಛನ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ಮ-ಕಾರೋ ಆಗಮಸನ್ಧಿಜೋ, ಓ-ಕಾರಸ್ಸ ಅ-ಕಾರಾದೇಸೋ। ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಠಿತಬ್ಬೋ, ಸೋತಬ್ಬೋ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ ಧಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಯನ್ತಿ ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
ಇತಿ ವಿನಯತ್ಥಸಾರಸನ್ದೀಪನಿಯಾ
ವಿನಯವಿನಿಚ್ಛಯವಣ್ಣನಾಯ
ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।