൮. സിങ്ഗാലസുത്തവണ്ണനാ
നിദാനവണ്ണനാ
൨൪൨. ഏവം മേ സുതന്തി സിങ്ഗാലസുത്തം. തത്രായമനുത്താനപദവണ്ണനാ – വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേതി വേളുവനന്തി തസ്സ ഉയ്യാനസ്സ നാമം. തം കിര വേളൂഹി പരിക്ഖിത്തം അഹോസി അട്ഠാരസഹത്ഥേന ച പാകാരേന ഗോപുരട്ടാലകയുത്തം നീലോഭാസം മനോരമം, തേന വേളുവനന്തി വുച്ചതി. കലന്ദകാനഞ്ചെത്ഥ നിവാപം അദംസു, തേന കലന്ദകനിവാപോതി വുച്ചതി.
പുബ്ബേ കിര അഞ്ഞതരോ രാജാ തത്ഥ ഉയ്യാനകീളനത്ഥം ആഗതോ സുരാമദേന മത്തോ ദിവാ നിദ്ദം ഒക്കമി. പരിജനോപിസ്സ ‘‘സുത്തോ രാജാ’’തി പുപ്ഫഫലാദീഹി പലോഭിയമാനോ ഇതോ ചിതോ ച പക്കാമി. അഥ സുരാഗന്ധേന അഞ്ഞതരസ്മാ സുസിരരുക്ഖാ കണ്ഹസപ്പോ നിക്ഖമിത്വാ രഞ്ഞോ അഭിമുഖോ ആഗച്ഛതി, തം ദിസ്വാ രുക്ഖദേവതാ ‘‘രഞ്ഞോ ജീവിതം ദമ്മീ’’തി കാളകവേസേന ആഗന്ത്വാ കണ്ണമൂലേ സദ്ദമകാസി. രാജാ പടിബുജ്ഝി. കണ്ഹസപ്പോ നിവത്തോ. സോ തം ദിസ്വാ ‘‘ഇമായ കാളകായ മമ ജീവിതം ദിന്ന’’ന്തി കാളകാനം തത്ഥ നിവാപം പട്ഠപേസി, അഭയഘോസഞ്ച ഘോസാപേസി. തസ്മാ തം തതോ പഭുതി ‘‘കലന്ദകനിവാപോ’’തി സങ്ഖ്യം ഗതം. കലന്ദകാതി ഹി കാളകാനം ഏതം നാമം.
തേന ഖോ പന സമയേനാതി യസ്മിം സമയേ ഭഗവാ രാജഗഹം ഗോചരഗാമം കത്വാ വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ വിഹരതി, തേന സമയേന. സിങ്ഗാലകോ ഗഹപതിപുത്തോതി സിങ്ഗാലകോതി തസ്സ നാമം. ഗഹപതിപുത്തോതി ഗഹപതിസ്സ പുത്തോ ഗഹപതിപുത്തോ. തസ്സ കിര പിതാ ഗഹപതിമഹാസാലോ, നിദഹിത്വാ ഠപിതാ ചസ്സ ഗേഹേ ചത്താലീസ ധനകോടിയോ
അഥസ്സ പിതാ മരണമഞ്ചേ നിപന്നോ ‘‘മമ പുത്തസ്സ ഓവാദം ദാതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തെത്വാ പുന ചിന്തേസി – ‘‘ദിസാ താത നമസ്സാഹീ’’തി ഏവമസ്സ ഓവാദം ദസ്സാമി, സോ അത്ഥം അജാനന്തോ ദിസാ നമസ്സിസ്സതി, അഥ നം സത്ഥാ വാ സാവകാ വാ പസ്സിത്വാ ‘‘കിം കരോസീ’’തി പുച്ഛിസ്സന്തി. തതോ ‘‘മയ്ഹം പിതാ ദിസാ നമസ്സനം കരോഹീതി മം ഓവദീ’’തി വക്ഖതി. അഥസ്സ തേ ‘‘ന തുയ്ഹം പിതാ ഏതാ ദിസാ നമസ്സാപേതി, ഇമാ പന ദിസാ നമസ്സാപേതീ’’തി ധമ്മം ദേസെസ്സന്തി. സോ ബുദ്ധസാസനേ ഗുണം ഞത്വാ ‘‘പുഞ്ഞകമ്മം കരിസ്സതീ’’തി. അഥ നം ആമന്താപെത്വാ ‘‘താത, പാതോവ ഉട്ഠായ ഛ ദിസാ നമസ്സെയ്യാസീ’’തി ആഹ. മരണമഞ്ചേ നിപന്നസ്സ കഥാ നാമ യാവജീവം അനുസ്സരണീയാ ഹോതി. തസ്മാ സോ ഗഹപതിപുത്തോ തം പിതുവചനം അനുസ്സരന്തോ തഥാ അകാസി. തസ്മാ ‘‘കാലസ്സേവ ഉട്ഠായ രാജഗഹാ നിക്ഖമിത്വാ’’തിആദി വുത്തം.
൨൪൩. പുഥുദിസാതി ബഹുദിസാ. ഇദാനി താ ദസ്സെന്തോ പുരത്ഥിമം ദിസന്തിആദിമാഹ. പാവിസീതി ന താവ പവിട്ഠോ, പവിസിസ്സാമീതി നിക്ഖന്തത്താ പന അന്തരാമഗ്ഗേ വത്തമാനോപി ഏവം വുച്ചതി. അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാതി ന ഇദാനേവ അദ്ദസ, പച്ചൂസസമയേപി ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകെന്തോ ഏതം ദിസാ നമസ്സമാനം ദിസ്വാ ‘‘അജ്ജ അഹം സിങ്ഗാലസ്സ ഗഹപതിപുത്തസ്സ ഗിഹിവിനയം സിങ്ഗാലസുത്തന്തം കഥെസ്സാമി, മഹാജനസ്സ സാ കഥാ സഫലാ ഭവിസ്സതി, ഗന്തബ്ബം മയാ എത്ഥാ’’തി. തസ്മാ ഏതദവോചാതി സോ കിര അവിദൂരേ ഠിതമ്പി സത്ഥാരം ന പസ്സതി, ദിസായേവ നമസ്സതി. അഥം നം ഭഗവാ സൂരിയരസ്മിസമ്ഫസ്സേന വികസമാനം മഹാപദുമം വിയ മുഖം വിവരിത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ത്വം, ഗഹപതിപുത്താ’’തിആദികം ഏതദവോച.
ഛദിസാദിവണ്ണനാ
൨൪൪. യഥാ കഥം പന, ഭന്തേതി സോ കിര തം ഭഗവതോ വചനം സുത്വാവ ചിന്തേസി ‘‘യാ കിര മമ പിതരാ ഛ ദിസാ നമസ്സിതബ്ബാ’’തി വുത്താ, ന കിര താ ഏതാ, അഞ്ഞാ കിര അരിയസാവകേന ഛ ദിസാ നമസ്സിതബ്ബാ. ഹന്ദാഹം അരിയസാവകേന നമസ്സിതബ്ബാ ദിസായേവ പുച്ഛിത്വാ നമസ്സാമീതി. സോ താ പുച്ഛന്തോ യഥാ കഥം പന, ഭന്തേതിആദിമാഹ. തത്ഥ യഥാതി നിപാതമത്തം. കഥം പനാതി ഇദമേവ പുച്ഛാപദം. കമ്മകിലേസാതി തേഹി കമ്മേഹി സത്താ കിലിസ്സന്തി, തസ്മാ കമ്മകിലേസാതി വുച്ചന്തി. ഠാനേഹീതി കാരണേഹി. അപായമുഖാനീതി വിനാസമുഖാനി. സോതി സോ സോതാപന്നോ അരിയസാവകോ. ചുദ്ദസ പാപകാപഗതോതി ഏതേഹി ചുദ്ദസഹി പാപകേഹി ലാമകേഹി അപഗതോ. ഛദ്ദിസാപടിച്ഛാദീതി ഛ ദിസാ പടിച്ഛാദെന്തോ. ഉഭോലോകവിജയായാതി ഉഭിന്നം ഇധലോകപരലോകാനം വിജിനനത്ഥായ. അയഞ്ചേവ ലോകോ ആരദ്ധോ ഹോതീതി ഏവരൂപസ്സ ഹി ഇധ ലോകേ പഞ്ച വേരാനി ന ഹൊന്തി, തേനസ്സ അയഞ്ചേവ ലോകോ ആരദ്ധോ ഹോതി പരിതോസിതോ ചേവ നിപ്ഫാദിതോ ച. പരലോകേപി പഞ്ച വേരാനി ന ഹൊന്തി, തേനസ്സ പരോ ച ലോകോ ആരാധിതോ ഹോതി. തസ്മാ സോ കായസ്സ ഭേദാ പരമ്മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി.
൨൪൫. ഇതി ഭഗവാ സങ്ഖേപേന മാതികം ഠപെത്വാ ഇദാനി തമേവ വിത്ഥാരെന്തോ കതമസ്സ ചത്താരോ കമ്മകിലേസാതിആദിമാഹ. കമ്മകിലേസോതി കമ്മഞ്ച തം കിലേസസമ്പയുത്തത്താ കിലേസോ ചാതി കമ്മകിലേസോ. സകിലേസോയേവ ഹി പാണം ഹനതി, നിക്കിലേസോ ന ഹനതി, തസ്മാ പാണാതിപാതോ ‘‘കമ്മകിലേസോ’’തി വുത്തോ. അദിന്നാദാനാദീസുപി ഏസേവ നയോ. അഥാപരന്തി അപരമ്പി ഏതദത്ഥപരിദീപകമേവ ഗാഥാബന്ധം അവോചാതി അത്ഥോ.
ചതുഠാനാദിവണ്ണനാ
൨൪൬. പാപകമ്മം കരോതീതി ഇദം ഭഗവാ യസ്മാ കാരകേ ദസ്സിതേ അകാരകോ പാകടോ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘പാപകമ്മം ന കരോതീ’’തി മാതികം ഠപെത്വാപി ദേസനാകുസലതായ പഠമതരം കാരകം ദസ്സെന്തോ ആഹ ഛന്ദാഗതിം ഗച്ഛന്തോതി ഛന്ദേന പേമേന അഗതിം ഗച്ഛന്തോ അകത്തബ്ബം കരൊന്തോ. പരപദേസുപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ യോ ‘‘അയം മേ മിത്തോ വാ സമ്ഭത്തോ വാ സന്ദിട്ഠോ വാ ഞാതകോ വാ ലഞ്ജം വാ പന മേ ദേതീ’’തി ഛന്ദവസേന അസ്സാമികം സാമികം കരോതി, അയം ഛന്ദാഗതിം ഗച്ഛന്തോ പാപകമ്മം കരോതി നാമ. യോ ‘‘അയം മേ വേരീ’’തി പകതിവേരവസേന തങ്ഖണുപ്പന്നകോധവസേന
അരിയസാവകോ പന ജീവിതക്ഖയം പാപുണന്തോപി ഛന്ദാഗതിആദീനി ന ഗച്ഛതി. തേന വുത്തം – ‘‘ഇമേഹി ചതൂഹി ഠാനേഹി പാപകമ്മം ന കരോതീ’’തി.
നിഹീയതി യസോ തസ്സാതി തസ്സ അഗതിഗാമിനോ കിത്തിയസോപി പരിവാരയസോപി നിഹീയതി പരിഹായതി.
ഛഅപായമുഖാദിവണ്ണനാ
൨൪൭. സുരാമേരയമജ്ജപ്പമാദട്ഠാനാനുയോഗോതി എത്ഥ സുരാതി പിട്ഠസുരാ പൂവസുരാ ഓദനസുരാ കിണ്ണപക്ഖിത്താ സമ്ഭാരസംയുത്താതി പഞ്ച സുരാ. മേരയന്തി പുപ്ഫാസവോ ഫലാസവോ മധ്വാസവോ ഗുളാസവോ സമ്ഭാരസംയുത്തോതി പഞ്ച ആസവാ. തം സബ്ബമ്പി മദകരണവസേന മജ്ജം. പമാദട്ഠാനന്തി പമാദകാരണം. യായ ചേതനായ തം മജ്ജം പിവതി, തസ്സ ഏതം അധിവചനം. അനുയോഗോതി തസ്സ സുരാമേരയമജ്ജപ്പമാദട്ഠാനസ്സ അനുഅനുയോഗോ പുനപ്പുനം കരണം. യസ്മാ പനേതം അനുയുത്തസ്സ ഉപ്പന്നാ ചേവ വികാലവിസിഖാചരിയാനുയോഗോതി അവേലായ വിസിഖാസു ചരിയാനുയുത്തതാ.
സമജ്ജാഭിചരണന്തി നച്ചാദിദസ്സനവസേന സമജ്ജാഗമനം. ആലസ്യാനുയോഗോതി കായാലസിയതായ യുത്തപ്പയുത്തതാ.
സുരാമേരയസ്സ ഛആദീനവാദിവണ്ണനാ
൨൪൮. ഏവം ഛ ഖോ മേ, ഗഹപതിപുത്ത ആദീനവാതിആദിമാഹ. തത്ഥ സന്ദിട്ഠികാതി സാമം പസ്സിതബ്ബാ, ഇധലോകഭാവിനീ. ധനജാനീതി ധനഹാനി. കലഹപ്പവഡ്ഢനീതി വാചാകലഹസ്സ ചേവ ഹത്ഥപരാമാസാദികായകലഹസ്സ ച വഡ്ഢനീ. രോഗാനം ആയതനന്തി തേസം തേസം അക്ഖിരോഗാദീനം ഖെത്തം. അകിത്തിസഞ്ജനനീതി സുരം പിവിത്വാ ഹി മാതരമ്പി പഹരന്തി പിതരമ്പി, അഞ്ഞം ബഹുമ്പി അവത്തബ്ബം വദന്തി, അകത്തബ്ബം കരൊന്തി. തേന ഗരഹമ്പി ദണ്ഡമ്പി ഹത്ഥപാദാദിഛേദമ്പി പാപുണന്തി, ഇധലോകേപി പരലോകേപി അകിത്തിം പാപുണന്തി, ഇതി തേസം സാ സുരാ അകിത്തിസഞ്ജനനീ നാമ ഹോതി. കോപീനനിദംസനീതി ഗുയ്ഹട്ഠാനഞ്ഹി വിവരിയമാനം ഹിരിം കോപേതി വിനാസേതി, തസ്മാ ‘‘കോപീന’’ന്തി വുച്ചതി, സുരാമദമത്താ ച തം തം അങ്ഗം വിവരിത്വാ വിചരന്തി, തേന നേസം സാ സുരാ കോപീനസ്സ നിദംസനതോ ‘‘കോപീനനിദംസനീ’’തി വുച്ചതി. പഞ്ഞായ ദുബ്ബലികരണീതി സാഗതത്ഥേരസ്സ വിയ കമ്മസ്സകതപഞ്ഞം ദുബ്ബലം കരോതി, തസ്മാ ‘‘പഞ്ഞായ ദുബ്ബലികരണീ’’തി വുച്ചതി. മഗ്ഗപഞ്ഞം പന ദുബ്ബലം കാതും ന സക്കോതി. അധിഗതമഗ്ഗാനഞ്ഹി സാ അന്തോമുഖമേവ ന പവിസതി. ഛട്ഠം പദന്തി ഛട്ഠം കാരണം.
൨൪൯. അത്താപിസ്സ അഗുത്തോ അരക്ഖിതോ ഹോതീതി അവേലായ ചരന്തോ ഹി ഖാണുകണ്ടകാദീനിപി അക്കമതി, അഹിനാപി യക്ഖാദീഹിപി സമാഗച്ഛതി, തം തം ഠാനം ഗച്ഛതീതി ഞത്വാ വേരിനോപി നം നിലീയിത്വാ ഗണ്ഹന്തി വാ ഹനന്തി വാ. ഏവം അത്താപിസ്സ അഗുത്തോ ഹോതി അരക്ഖിതോ. പുത്തദാരാപി ‘‘അമ്ഹാകം പിതാ അമ്ഹാകം സാമി രത്തിം വിചരതി, കിമങ്ഗം പന മയ’’ന്തി ഇതിസ്സ പുത്തധീതരോപി ഭരിയാപി പുത്തദാരോപിസ്സ അഗുത്തോ അരക്ഖിതോ ഹോതി. സാപതെയ്യന്തി തസ്സ പുത്തദാരപരിജനസ്സ രത്തിം ചരണകഭാവം ഞത്വാ ചോരാ സുഞ്ഞം സാപതെയ്യമ്പിസ്സ അഗുത്തം അരക്ഖിതം ഹോതി. സങ്കിയോ ച ഹോതീതി അഞ്ഞേഹി കതപാപകമ്മേസുപി ‘‘ഇമിനാ കതം ഭവിസ്സതീ’’തി സങ്കിതബ്ബോ ഹോതി. യസ്സ യസ്സ ഘരദ്വാരേന യാതി, തത്ഥ യം അഞ്ഞേന ചോരകമ്മം പരദാരികകമ്മം വാ കതം, തം ‘‘ഇമിനാ കത’’ന്തി വുത്തേ അഭൂതം അസന്തമ്പി തസ്മിം രൂഹതി പതിട്ഠാതി. ബഹൂനഞ്ച ദുക്ഖധമ്മാനന്തി എത്തകം ദുക്ഖം, എത്തകം ദോമനസ്സന്തി വത്തും ന സക്കാ, അഞ്ഞസ്മിം പുഗ്ഗലേ അസതി സബ്ബം വികാലചാരിമ്ഹി ആഹരിതബ്ബം ഹോതി, ഇതി സോ ബഹൂനം ദുക്ഖധമ്മാനം പുരക്ഖതോ പുരേഗാമീ ഹോതി.
൨൫൦. ക്വ നച്ചന്തി ‘‘കസ്മിം ഠാനേ നടനാടകാദിനച്ചം അത്ഥീ’’തി പുച്ഛിത്വാ യസ്മിം ഗാമേ വാ നിഗമേ വാ തം അത്ഥി, തത്ഥ ഗന്തബ്ബം ഹോതി, തസ്സ ‘‘സ്വേ നച്ചദസ്സനം ഗമിസ്സാമീ’’തി അജ്ജ വത്ഥഗന്ധമാലാദീനി പടിയാദെന്തസ്സേവ സകലദിവസമ്പി കമ്മച്ഛേദോ ഹോതി, നച്ചദസ്സനേന ഏകാഹമ്പി ദ്വീഹമ്പി തീഹമ്പി തത്ഥേവ ഹോതി, അഥ വുട്ഠിസമ്പത്തിയാദീനി ലഭിത്വാപി വപ്പാദികാലേ വപ്പാദീനി അകരൊന്തസ്സ അനുപ്പന്നാ ഭോഗാ നുപ്പജ്ജന്തി, തസ്സ ബഹി ഗതഭാവം ഞത്വാ അനാരക്ഖേ ഗേഹേ ചോരാ യം ഇച്ഛന്തി, തം കരൊന്തി, തേനസ്സ ഉപ്പന്നാപി ഭോഗാ വിനസ്സന്തി. ക്വ ഗീതന്തിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. തേസം നാനാകരണം ബ്രഹ്മജാലേ വുത്തമേവ.
൨൫൧. ജയം വേരന്തി ‘‘ജിതം മയാ’’തി പരിസമജ്ഝേ പരസ്സ സാടകം വാ വേഠനം വാ ഗണ്ഹാതി, സോ ‘‘പരിസമജ്ഝേ മേ അവമാനം കരോസി, ഹോതു, സിക്ഖാപെസ്സാമി ന’’ന്തി തത്ഥ വേരം ബന്ധതി, ഏവം ജിനന്തോ സയം വേരം പസവതി. ജിനോതി അഞ്ഞേന ജിതോ സമാനോ യം തേന തസ്സ വേഠനം വാ സാടകോ വാ അഞ്ഞം വാ പന ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിവിത്തം ഗഹിതം, തം അനുസോചതി ‘‘അഹോസി വത മേ, തം തം വത മേ നത്ഥീ’’തി തപ്പച്ചയാ സോചതി. ഏവം സോ ജിനോ വിത്തം അനുസോചതി. സഭാഗതസ്സ വചനം ന രൂഹതീതി വിനിച്ഛയട്ഠാനേ സക്ഖിപുട്ഠസ്സ സതോ വചനം ന രൂഹതി, ന പതിട്ഠാതി, ‘‘അയം അക്ഖസൊണ്ഡോ ജൂതകരോ, മാ തസ്സ വചനം ഗണ്ഹിത്ഥാ’’തി വത്താരോ ഭവന്തി. മിത്താമച്ചാനം പരിഭൂതോ ഹോതീതി തഞ്ഹി മിതാമച്ചാ ഏവം വദന്തി – ‘‘സമ്മ, ത്വമ്പി നാമ കുലപുത്തോ ജൂതകരോ ഛിന്നഭിന്നകോ ഹുത്വാ വിചരസി, ന തേ ഇദം ജാതിഗൊത്താനം അനുരൂപം, ഇതോ പട്ഠായ മാ ഏവം കരെയ്യാസീ’’തി. സോ ഏവം വുത്തോപി തേസം വചനം ന കരോതി. തതോ തേന സദ്ധിം ഏകതോ ന തിട്ഠന്തി
ആവാഹവിവാഹകാനന്തി ആവാഹകാ നാമ യേ തസ്സ ഘരതോ ദാരികം ഗഹേതുകാമാ. വിവാഹകാ നാമ യേ തസ്സ ഗേഹേ ദാരികം ദാതുകാമാ. അപത്ഥിതോ ഹോതീതി അനിച്ഛിതോ ഹോതി. നാലം ദാരഭരണായാതി ദാരഭരണായ ന സമത്ഥോ. ഏതസ്സ ഗേഹേ ദാരികാ ദിന്നാപി ഏതസ്സ ഗേഹതോ ആഗതാപി അമ്ഹേഹി ഏവ പോസിതബ്ബാ ഭവിസ്സതിയേവ.
പാപമിത്തതായ ഛആദീനവാദിവണ്ണനാ
൨൫൨. ധുത്താതി അക്ഖധുത്താ. സൊണ്ഡാതി ഇത്ഥിസൊണ്ഡാ ഭത്തസൊണ്ഡാ പൂവസൊണ്ഡാ മൂലകസൊണ്ഡാ. പിപാസാതി പാനസൊണ്ഡാ. നേകതികാതി പതിരൂപകേന വഞ്ചനകാ. വഞ്ചനികാതി സമ്മുഖാവഞ്ചനാഹി സാഹസികാതി ഏകാഗാരികാദിസാഹസികകമ്മകാരിനോ. ത്യാസ്സ മിത്താ ഹൊന്തീതി തേ അസ്സ മിത്താ ഹൊന്തി. അഞ്ഞേഹി സപ്പുരിസേഹി സദ്ധിം ന രമതി ഗന്ധമാലാദീഹി അലങ്കരിത്വാ വരസയനം ആരോപിതസൂകരോ ഗൂഥകൂപമിവ, തേ പാപമിത്തേയേവ ഉപസങ്കമതി. തസ്മാ ദിട്ഠേ ചേവ ധമ്മേ സമ്പരായഞ്ച ബഹും അനത്ഥം നിഗച്ഛതി.
൨൫൩. അതിസീതന്തി കമ്മം ന കരോതീതി മനുസ്സേഹി കാലസ്സേവ വുട്ഠായ ‘‘ഏഥ ഭോ കമ്മന്തം ഗച്ഛാമാ’’തി വുത്തോ ‘‘അതിസീതം താവ, അട്ഠീനി ഭിജ്ജന്തി വിയ, ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ പച്ഛാ ജാനിസ്സാമീ’’തി അഗ്ഗിം തപന്തോ നിസീദതി. തേ ഗന്ത്വാ കമ്മം കരൊന്തി. ഇതരസ്സ കമ്മം പരിഹായതി. അതിഉണ്ഹന്തിആദീസുപി ഏസേവ നയോ.
ഹോതി പാനസഖാ നാമാതി ഏകച്ചോ പാനട്ഠാനേ സുരാഗേഹേയേവ സഹായോ ഹോതി. ‘‘പന്നസഖാ’’തിപി പാഠോ, അയമേവത്ഥോ. സമ്മിയസമ്മിയോതി സമ്മ സമ്മാതി വദന്തോ സമ്മുഖേയേവ സഹായോ ഹോതി, പരമ്മുഖേ വേരീസദിസോ ഓതാരമേവ ഗവേസതി. അത്ഥേസു ജാതേസൂതി തഥാരൂപേസു കിച്ചേസു സമുപ്പന്നേസു. വേരപ്പസവോതി വേരബഹുലതാ. അനത്ഥതാതി അനത്ഥകാരിതാ. സുകദരിയതാതി സുട്ഠു കദരിയതാ ഥദ്ധമച്ഛരിയഭാവോ ഉദകമിവ ഇണം വിഗാഹതീതി പാസാണോ ഉദകം വിയ സംസീദന്തോ ഇണം വിഗാഹതി.
രത്തിനുട്ഠാനദെസ്സിനാതി രത്തിം അനുട്ഠാനസീലേന. അതിസായമിദം അഹൂതി ഇദം അതിസായം ജാതന്തി യേ ഏവം വത്വാ കമ്മം ന കരൊന്തി. ഇതി വിസ്സട്ഠകമ്മന്തേതി ഏവം വത്വാ പരിച്ചത്തകമ്മന്തേ. അത്ഥാ അച്ചെന്തി മാണവേതി ഏവരൂപേ പുഗ്ഗലേ അത്ഥാ അതിക്കമന്തി, തേസു ന തിട്ഠന്തി.
തിണാ ഭിയ്യോതി തിണതോപി ഉത്തരി. സോ സുഖം ന വിഹായതീതി സോ പുരിസോ സുഖം ന ജഹാതി, സുഖസമങ്ഗീയേവ ഹോതി. ഇമിനാ കഥാമഗ്ഗേന ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി ‘‘ഗിഹിഭൂതേന സതാ എത്തകം കമ്മം ന കാതബ്ബം, കരൊന്തസ്സ വഡ്ഢി നാമ നത്ഥി. ഇധലോകേ പരലോകേ ഗരഹമേവ പാപുണാതീ’’തി.
മിത്തപതിരൂപകാദിവണ്ണനാ
൨൫൪. ഇദാനി ചത്താരോമേ, ഗഹപതിപുത്ത അമിത്താതിആദിമാഹ. തത്ഥ അഞ്ഞദത്ഥുഹരോതി സയം തുച്ഛഹത്ഥോ ആഗന്ത്വാ ഏകംസേന യംകിഞ്ചി ഹരതിയേവ. വചീപരമോതി വചനപരമോ വചനമത്തേനേവ ദായകോ കാരകോ വിയ ഹോതി. അനുപ്പിയഭാണീതി അനുപ്പിയം ഭണതി. അപായസഹായോതി ഭോഗാനം അപായേസു സഹായോ ഹോതി.
൨൫൫. ഏവം ചത്താരോ അമിത്തേ ദസ്സെത്വാ പുന തത്ഥ ഏകേകം ചതൂഹി കാരണേഹി വിഭജന്തോ ചതൂഹി ഖോ, ഗഹപതിപുത്താതിആദിമാഹ. തത്ഥ അഞ്ഞദത്ഥുഹരോ ഹോതീതി ഏകംസേന ഹാരകോയേവ ഹോതി. സഹായസ്സ ഗേഹം രിത്തഹത്ഥോ ആഗന്ത്വാ നിവത്ഥസാടകാദീനം വണ്ണം ഭാസതി, സോ ‘‘അതിവിയ ത്വം സമ്മ ഇമസ്സ വണ്ണം ഭാസസീ’’തി അഞ്ഞം നിവാസെത്വാ തം ദേതി. അപ്പേന ബഹുമിച്ഛതീതി യംകിഞ്ചി അപ്പകം ദത്വാ തസ്സ സന്തികാ ബഹും പത്ഥേതി. ഭയസ്സ കിച്ചം കരോതീതി അത്തനോ ഭയേ ഉപ്പന്നേ തസ്സ ദാസോ വിയ ഹുത്വാ തം തം കിച്ചം കരോതി, അയം സബ്ബദാ ന കരോതി, ഭയേ സേവതി അത്ഥകാരണാതി മിത്തസന്ഥവവസേന ന സേവതി, അത്തനോ അത്ഥമേവ പച്ചാസീസന്തോ സേവതി.
൨൫൬. അതീതേന പടിസന്ഥരതീതി സഹായേ ആഗതേ ‘‘ഹിയ്യോ വാ പരേ വാ ന ആഗതോസി, അമ്ഹാകം ഇമസ്മിം വാരേ സസ്സം അതിവിയ നിപ്ഫന്നം, ബഹൂനി സാലിയവബീജാദീനി ഠപെത്വാ മഗ്ഗം ഓലോകെന്താ നിസീദിമ്ഹ, അജ്ജ പന സബ്ബം ഖീണ’’ന്തി ഏവം അതീതേന സങ്ഗണ്ഹാതി. അനാഗതേനാതി ‘‘ഇമസ്മിം വാരേ അമ്ഹാകം സസ്സം മനാപം ഭവിസ്സതി, ഫലഭാരഭരിതാ സാലിആദയോ, സസ്സസങ്ഗഹേ കതേ തുമ്ഹാകം സങ്ഗഹം കാതും സമത്ഥാ ഭവിസ്സാമാ’’തി ഏവം അനാഗതേന സങ്ഗണ്ഹാതി. നിരത്ഥകേനാതി ഹത്ഥിക്ഖന്ധേ വാ അസ്സപിട്ഠേ വാ നിസിന്നോ സഹായം ദിസ്വാ ‘‘ഏഹി, ഭോ, ഇധ നിസീദാ’’തി വദതി. മനാപം സാടകം നിവാസെത്വാ ‘‘സഹായകസ്സ വത മേ അനുച്ഛവികോ അഞ്ഞോ പന മയ്ഹം നത്ഥീ’’തി വദതി, ഏവം നിരത്ഥകേന സങ്ഗണ്ഹാതി നാമ. പച്ചുപ്പന്നേസു കിച്ചേസു ബ്യസനം ദസ്സേതീതി ‘‘സകടേന മേ അത്ഥോ’’തി വുത്തേ ‘‘ചക്കമസ്സ ഭിന്നം, അക്ഖോ ഛിന്നോ’’തിആദീനി വദതി.
൨൫൭. പാപകമ്പിസ്സ അനുജാനാതീതി പാണാതിപാതാദീസു യംകിഞ്ചി കരോമാതി വുത്തേ ‘‘സാധു സമ്മ സഹായോ ഹോതീതി ‘‘അസുകട്ഠാനേ സുരം പിവന്തി, ഏഹി തത്ഥ ഗച്ഛാമാ’’തി വുത്തേ സാധൂതി ഗച്ഛതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. ഇതി വിഞ്ഞായാതി ‘‘മിത്തപതിരൂപകാ ഏതേ’’തി ഏവം ജാനിത്വാ.
സുഹദമിത്താദിവണ്ണനാ
൨൬൦. ഏവം ന സേവിതബ്ബേ പാപമിത്തേ ദസ്സെത്വാ ഇദാനി സേവിതബ്ബേ കല്യാണമിത്തേ ദസ്സെന്തോ പുന ചത്താരോമേ, ഗഹപതിപുത്താതിആദിമാഹ. തത്ഥ സുഹദാതി സുന്ദരഹദയാ.
൨൬൧. പമത്തം രക്ഖതീതി മജ്ജം പിവിത്വാ ഗാമമജ്ഝേ വാ ഗാമദ്വാരേ വാ മഗ്ഗേ വാ നിപന്നം ദിസ്വാ ‘‘ഏവംനിപന്നസ്സ കോചിദേവ നിവാസനപാരുപനമ്പി ഹരെയ്യാ’’തി സമീപേ നിസീദിത്വാ പബുദ്ധകാലേ ഗഹെത്വാ ഗച്ഛതി. പമത്തസ്സ സാപതെയ്യന്തി സഹായോ ഭീതസ്സാതി കിസ്മിഞ്ചിദേവ ഭയേ ഉപ്പന്നേ ‘‘മാ ഭായി, മാദിസേ സഹായേ ഠിതേ കിം ഭായസീ’’തി തം ഭയം ഹരന്തോ പടിസരണം ഹോതി. തദ്ദിഗുണം ഭോഗന്തി കിച്ചകരണീയേ ഉപ്പന്നേ സഹായം അത്തനോ സന്തികം ആഗതം ദിസ്വാ വദതി ‘‘കസ്മാ ആഗതോസീ’’തി? രാജകുലേ കമ്മം അത്ഥീതി. കിം ലദ്ധും വട്ടതീതി? ഏകോ കഹാപണോതി. ‘‘നഗരേ കമ്മം നാമ ന ഏകകഹാപണേന നിപ്ഫജ്ജതി, ദ്വേ ഗണ്ഹാഹീ’’തി ഏവം യത്തകം വദതി, തതോ ദിഗുണം ദേതി.
൨൬൨. ഗുയ്ഹമസ്സ ആചിക്ഖതീതി അത്തനോ ഗുയ്ഹം നിഗൂഹിതും യുത്തകഥം അഞ്ഞസ്സ അകഥെത്വാ തസ്സേവ ആചിക്ഖതി. ഗുയ്ഹമസ്സ പരിഗൂഹതീതി തേന കഥിതം ഗുയ്ഹം യഥാ അഞ്ഞോ ന ജാനാതി, ഏവം രക്ഖതി. ആപദാസു ന വിജഹതീതി ഉപ്പന്നേ ഭയേ ന പരിച്ചജതി. ജീവിതമ്പിസ്സ അത്ഥായാതി അത്തനോ ജീവിതമ്പി തസ്സ സഹായസ്സ അത്ഥായ പരിച്ചത്തമേവ ഹോതി, അത്തനോ ജീവിതം അഗണെത്വാപി തസ്സ കമ്മം കരോതിയേവ.
൨൬൩. പാപാ നിവാരേതീതി അമ്ഹേസു പസ്സന്തേസു പസ്സന്തേസു ത്വം ഏവം കാതും ന ലഭസി, പഞ്ച വേരാനി ദസ അകുസലകമ്മപഥേ മാ കരോഹീതി നിവാരേതി. കല്യാണേ നിവേസേതീതി കല്യാണകമ്മേ തീസു സരണേസു പഞ്ചസീലേസു ദസകുസലകമ്മപഥേസു വത്തസ്സു, ദാനം ദേഹി പുഞ്ഞം കരോഹി ധമ്മം സുണാഹീതി ഏവം കല്യാണേ നിയോജേതി. അസ്സുതം സാവേതീതി അസ്സുതപുബ്ബം സുഖുമം നിപുണം സഗ്ഗസ്സ മഗ്ഗന്തി ഇദം കമ്മം കത്വാ സഗ്ഗേ നിബ്ബത്തന്തീതി ഏവം സഗ്ഗസ്സ മഗ്ഗം ആചിക്ഖതി.
൨൬൪. അഭവേനസ്സ ന നന്ദതീതി തസ്സ അഭവേന അവുഡ്ഢിയാ പുത്തദാരസ്സ വാ പരിജനസ്സ വാ തഥാരൂപം പാരിജുഞ്ഞം ദിസ്വാ വാ സുത്വാ വാ ന നന്ദതി, അനത്തമനോ ഹോതി. ഭവേനാതി വുഡ്ഢിയാ തഥാരൂപസ്സ സമ്പത്തിം വാ അവണ്ണം ഭണമാനം നിവാരേതീതി ‘‘അസുകോ വിരൂപോ ന പാസാദികോ ദുജ്ജാതികോ ദുസ്സീലോ’’തി വാ വുത്തേ ‘‘ഏവം മാ ഭണി, രൂപവാ ച സോ പാസാദികോ വണ്ണം ഭണമാനം പസംസതീതി ‘‘അസുകോ രൂപവാ പാസാദികോ സുജാതോ സീലസമ്പന്നോ’’തി വുത്തേ ‘‘അഹോ സുട്ഠു വദസി, സുഭാസിതം തയാ, ഏവമേതം, ഏസ പുരിസോ രൂപവാ പാസാദികോ സുജാതോ സീലസമ്പന്നോ’’തി ഏവം അത്തനോ സഹായകസ്സ പരം വണ്ണം ഭണമാനം പസംസതി.
൨൬൫. ജലം അഗ്ഗീവ ഭാസതീതി രത്തിം പബ്ബതമത്ഥകേ ജലമാനോ അഗ്ഗി വിയ വിരോചതി.
ഭോഗേ സംഹരമാനസ്സാതി അത്താനമ്പി പരമ്പി അപീളെത്വാ ധമ്മേന സമേന ഭോഗേ സമ്പിണ്ഡെന്തസ്സ രാസിം കരൊന്തസ്സ. ഭമരസ്സേവ ഇരീയതോതി യഥാ ഭമരോ പുപ്ഫാനം വണ്ണഗന്ധം അപോഥയം തുണ്ഡേനപി പക്ഖേഹിപി രസം ആഹരിത്വാ അനുപുബ്ബേന ചക്കപ്പമാണം മധുപടലം കരോതി, ഏവം അനുപുബ്ബേന മഹന്തം ഭോഗരാസിം കരൊന്തസ്സ. ഭോഗാ സന്നിചയം യന്തീതി തസ്സ ഭോഗാ നിചയം ഗച്ഛന്തി. കഥം? അനുപുബ്ബേന ഉപചികാഹി സംവഡ്ഢിയമാനോ വമ്മികോ വിയ. തേനാഹ ‘‘വമ്മികോവുപചീയതീ’’തി. യഥാ വമ്മികോ ഉപചിയതി, ഏവം നിചയം യന്തീതി അത്ഥോ.
സമാഹത്വാതി സമാഹരിത്വാ. അലമത്ഥോതി യുത്തസഭാവോ സമത്ഥോ വാ പരിയത്തരൂപോ ഘരാവാസം സണ്ഠാപേതും.
ഇദാനി യഥാ വാ ഘരാവാസോ സണ്ഠപേതബ്ബോ, തഥാ ഓവദന്തോ ചതുധാ വിഭജേ ഭോഗേതിആദിമാഹ. തത്ഥ സ വേ മിത്താനി ഗന്ഥതീതി സോ ഏവം വിഭജന്തോ മിത്താനി ഗന്ഥതി നാമ അഭെജ്ജമാനാനി ഠപേതി. യസ്സ ഹി ഭോഗാ സന്തി, സോ ഏവ മിത്തേ ഠപേതും സക്കോതി, ന ഇതരോ.
ഏകേന ഭോഗേ ഭുഞ്ജെയ്യാതി ഏകേന കൊട്ഠാസേന ഭോഗേ ഭുഞ്ജെയ്യ. ദ്വീഹി കമ്മം പയോജയേതി ദ്വീഹി കൊട്ഠാസേഹി കസിവാണിജ്ജാദികമ്മം പയോജെയ്യ. ചതുത്ഥഞ്ച നിധാപെയ്യാതി ചതുത്ഥം കൊട്ഠാസം നിധാപെത്വാ ഠപെയ്യ. ആപദാസു ഭവിസ്സതീതി കുലാനഞ്ഹി ന സബ്ബകാലം ഏകസദിസം വത്തതി, കദാചി രാജാദിവസേന ആപദാപി ഉപ്പജ്ജന്തി, തസ്മാ
ഛദ്ദിസാപടിച്ഛാദനകണ്ഡവണ്ണനാ
൨൬൬. ഇതി ഭഗവാ എത്തകേന കഥാമഗ്ഗേന ഏവം ഗഹപതിപുത്തസ്സ അരിയസാവകോ ചതൂഹി കാരണേഹി അകുസലം പഹായ ഛഹി കാരണേഹി ഭോഗാനം അപായമുഖം വജ്ജെത്വാ സോളസ മിത്താനി സേവന്തോ ഘരാവാസം സണ്ഠപെത്വാ ദാരഭരണം കരൊന്തോ ധമ്മികേന ആജീവേന ജീവതി, ദേവമനുസ്സാനഞ്ച അന്തരേ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോ വിയ വിരോചതീതി വജ്ജനീയധമ്മവജ്ജനത്ഥം സേവിതബ്ബധമ്മസേവനത്ഥഞ്ച ഓവാദം ദത്വാ ഇദാനി നമസ്സിതബ്ബാ ഛ ദിസാ ദസ്സെന്തോ കഥഞ്ച ഗഹപതിപുത്താതിആദിമാഹ.
തത്ഥ ഛദ്ദിസാപടിച്ഛാദീതി യഥാ ഛഹി ദിസാഹി ആഗമനഭയം ന ആഗച്ഛതി, ഖേമം ഹോതി നിബ്ഭയം ഏവം വിഹരന്തോ ‘‘ഛദ്ദിസാപടിച്ഛാദീ’’തി വുച്ചതി. ‘‘പുരത്ഥിമാ ദിസാ മാതാപിതരോ വേദിതബ്ബാ’’തിആദീസു മാതാപിതരോ പുബ്ബുപകാരിതായ പുരത്ഥിമാ ദിസാതി വേദിതബ്ബാ. ആചരിയാ ദക്ഖിണെയ്യതായ ദക്ഖിണാ ദിസാതി. പുത്തദാരാ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധനവസേന പച്ഛിമാ ദിസാതി. മിത്താമച്ചാ യസ്മാ സോ മിത്താമച്ചേ നിസ്സായ തേ തേ ദുക്ഖവിസേസേ ഉത്തരതി, തസ്മാ ഉത്തരാ ദിസാതി. ദാസകമ്മകരാ പാദമൂലേ പതിട്ഠാനവസേന ഹെട്ഠിമാ ദിസാതി. സമണബ്രാഹ്മണാ ഗുണേഹി ഉപരി ഠിതഭാവേന ഉപരിമാ ദിസാതി വേദിതബ്ബാ.
൨൬൭. ഭതോ നേ ഭരിസ്സാമീതി അഹം മാതാപിതൂഹി ഥഞ്ഞം പായെത്വാ ഹത്ഥപാദേ വഡ്ഢെത്വാ മുഖേന സിങ്ഘാണികം അപനെത്വാ നഹാപെത്വാ മണ്ഡെത്വാ ഭതോ ഭരിതോ ജഗ്ഗിതോ, സ്വാഹം അജ്ജ തേ മഹല്ലകേ പാദധോവനന്ഹാപനയാഗുഭത്തദാനാദീഹി ഭരിസ്സാമി.
കിച്ചം നേസം കരിസ്സാമീതി അത്തനോ കമ്മം ഠപെത്വാ മാതാപിതൂനം രാജകുലാദീസു ഉപ്പന്നം കിച്ചം കുലവംസം സണ്ഠപെസ്സാമീതി മാതാപിതൂനം സന്തകം ഖെത്തവത്ഥുഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിം അവിനാസെത്വാ രക്ഖന്തോപി
ദായജ്ജം പടിപജ്ജാമീതി മാതാപിതരോ അത്തനോ ഓവാദേ അവത്തമാനേ മിച്ഛാപടിപന്നേ ദാരകേ വിനിച്ഛയം പത്വാ അപുത്തേ കരൊന്തി, തേ ദായജ്ജാരഹാ ന ഹൊന്തി. ഓവാദേ വത്തമാനേ പന കുലസന്തകസ്സ സാമികേ കരൊന്തി, അഹം ഏവം വത്തിസ്സാമീതി അധിപ്പായേന ‘‘ദായജ്ജം പടിപജ്ജാമീ’’തി വുത്തം.
ദക്ഖിണം അനുപ്പദസ്സാമീതി തേസം പത്തിദാനം കത്വാ തതിയദിവസതോ പട്ഠായ ദാനം അനുപ്പദസ്സാമി. പാപാ നിവാരെന്തീതി പാണാതിപാതാദീനം ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികം ആദീനവം വത്വാ, ‘‘താത, മാ ഏവരൂപം കരീ’’തി നിവാരെന്തി, കതമ്പി ഗരഹന്തി. കല്യാണേ നിവേസെന്തീതി അനാഥപിണ്ഡികോ വിയ ലഞ്ജം ദത്വാപി സീലസമാദാനാദീസു നിവേസെന്തി. സിപ്പം സിക്ഖാപെന്തീതി അത്തനോ ഓവാദേ ഠിതഭാവം ഞത്വാ വംസാനുഗതം മുദ്ദാഗണനാദിസിപ്പം സിക്ഖാപെന്തി. പതിരൂപേനാതി കുലസീലരൂപാദീഹി അനുരൂപേന.
സമയേ ദായജ്ജം നിയ്യാദെന്തീതി സമയേ ധനം ദെന്തി. തത്ഥ നിച്ചസമയോ കാലസമയോതി ദ്വേ സമയാ. നിച്ചസമയേ ദെന്തി നാമ ‘‘ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ ഇമം ഗണ്ഹിതബ്ബം ഗണ്ഹ, അയം തേ പരിബ്ബയോ ഹോതു, ഇമിനാ കുസലം കരോഹീ’’തി ദെന്തി. കാലസമയേ ദെന്തി നാമ സിഖാഠപനആവാഹവിവാഹാദിസമയേ ദെന്തി. അപിച പച്ഛിമേ കാലേ മരണമഞ്ചേ നിപന്നസ്സ ‘‘ഇമിനാ കുസലം കരോഹീ’’തി ദെന്താപി സമയേ ദെന്തി നാമ. പടിച്ഛന്നാ ഹോതീതി യം പുരത്ഥിമദിസതോ ഭയം ആഗച്ഛെയ്യ, യഥാ തം നാഗച്ഛതി, ഏവം പിഹിതാ ഹോതി. സചേ ഹി പുത്താ വിപ്പടിപന്നാ, അസ്സു, മാതാപിതരോ ദഹരകാലതോ പട്ഠായ ജഗ്ഗനാദീഹി സമ്മാ പടിപന്നാ, ഏതേ ദാരകാ, മാതാപിതൂനം അപ്പതിരൂപാതി ഏതം ഭയം ആഗച്ഛെയ്യ. പുത്താ സമ്മാ പടിപന്നാ, മാതാപിതരോ വിപ്പടിപന്നാ, മാതാപിതരോ പുത്താനം നാനുരൂപാതി ഏതം ഭയം ആഗച്ഛെയ്യ. ഉഭോസു വിപ്പടിപന്നേസു ദുവിധമ്പി തം ഭയം ഹോതി. സമ്മാ
ഏവഞ്ച
൨൬൮. ഉട്ഠാനേനാതി ആസനാ ഉട്ഠാനേന. അന്തേവാസികേന ഹി ആചരിയം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ആസനാ വുട്ഠായ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ ഹത്ഥതോ ഭണ്ഡകം ഗഹെത്വാ ആസനം പഞ്ഞപെത്വാ നിസീദാപെത്വാ ബീജനപാദധോവനപാദമക്ഖനാനി കാതബ്ബാനി. തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ഉട്ഠാനേനാ’’തി. ഉപട്ഠാനേനാതി ദിവസസ്സ തിക്ഖത്തും ഉപട്ഠാനഗമനേന. സിപ്പുഗ്ഗഹണകാലേ പന അവസ്സകമേവ ഗന്തബ്ബം ഹോതി. സുസ്സൂസായാതി സദ്ദഹിത്വാ സവനേന. അസദ്ദഹിത്വാ സുണന്തോ ഹി വിസേസം നാധിഗച്ഛതി. പാരിചരിയായാതി അവസേസഖുദ്ദകപാരിചരിയായ. അന്തേവാസികേന ഹി ആചരിയസ്സ പാതോവ വുട്ഠായ മുഖോദകദന്തകട്ഠം ദത്വാ ഭത്തകിച്ചകാലേപി പാനീയം ഗഹെത്വാ പച്ചുപട്ഠാനാദീനി കത്വാ വന്ദിത്വാ ഗന്തബ്ബം. കിലിട്ഠവത്ഥാദീനി ധോവിതബ്ബാനി, സായം നഹാനോദകം പച്ചുപട്ഠപേതബ്ബം. അഫാസുകാലേ ഉപട്ഠാതബ്ബം. പബ്ബജിതേനപി സബ്ബം അന്തേവാസികവത്തം കാതബ്ബം. ഇദം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘പാരിചരിയായാ’’തി. സക്കച്ചം സിപ്പപടിഗ്ഗഹണേനാതി സക്കച്ചം പടിഗ്ഗഹണം നാമ ഥോകം ഗഹെത്വാ ബഹുവാരേ സജ്ഝായകരണം, ഏകപദമ്പി വിസുദ്ധമേവ ഗഹേതബ്ബം.
സുവിനീതം വിനെന്തീതി ‘‘ഏവം തേ നിസീദിതബ്ബം, ഏവം ഠാതബ്ബം, ഏവം ഖാദിതബ്ബം, ഏവം ഭുഞ്ജിതബ്ബം, പാപമിത്താ വജ്ജേതബ്ബാ, കല്യാണമിത്താ സേവിതബ്ബാ’’തി ഏവം ആചാരം സിക്ഖാപെന്തി വിനെന്തി. സുഗ്ഗഹിതം ഗാഹാപെന്തീതി യഥാ സുഗ്ഗഹിതം ഗണ്ഹാതി, ഏവം അത്ഥഞ്ച ബ്യഞ്ജനഞ്ച സോധെത്വാ പയോഗം ദസ്സെത്വാ ഗണ്ഹാപെന്തി. മിത്താമച്ചേസു പടിയാദെന്തീതി ‘‘അയം അമ്ഹാകം അന്തേവാസികോ ബ്യത്തോ ബഹുസ്സുതോ മയാ സമസമോ, ഏതം സല്ലക്ഖെയ്യാഥാ’’തി ഏവം ഗുണം കഥെത്വാ മിത്താമച്ചേസു പതിട്ഠപെന്തി.
ദിസാസു പരിത്താണം കരൊന്തീതി സിപ്പസിക്ഖാപനേനേവസ്സ സബ്ബദിസാസു
൨൬൯. തതിയദിസാവാരേ സമ്മാനനായാതി ദേവമാതേ തിസ്സമാതേതി ഏവം സമ്ഭാവിതകഥാകഥനേന. അനവമാനനായാതി യഥാ ദാസകമ്മകരാദയോ പോഥെത്വാ വിഹേഠെത്വാ കഥെന്തി, ഏവം ഹീളെത്വാ വിമാനെത്വാ അകഥനേന. അനതിചരിയായാതി തം അതിക്കമിത്വാ ബഹി അഞ്ഞായ ഇത്ഥിയാ സദ്ധിം പരിചരന്തോ തം അതിചരതി നാമ, തഥാ അകരണേന. ഇസ്സരിയവൊസ്സഗ്ഗേനാതി ഇത്ഥിയോ ഹി മഹാലതാസദിസമ്പി ആഭരണം ലഭിത്വാ ഭത്തം വിചാരേതും അലഭമാനാ കുജ്ഝന്തി, കടച്ഛും ഹത്ഥേ ഠപെത്വാ തവ രുചിയാ കരോഹീതി ഭത്തഗേഹേ വിസ്സട്ഠേ സബ്ബം ഇസ്സരിയം വിസ്സട്ഠം നാമ ഹോതി, ഏവം കരണേനാതി അത്ഥോ. അലങ്കാരാനുപ്പദാനേനാതി അത്തനോ വിഭവാനുരൂപേന അലങ്കാരദാനേന. സുസംവിഹിതകമ്മന്താതി യാഗുഭത്തപചനകാലാദീനി അനതിക്കമിത്വാ തസ്സ തസ്സ സാധുകം കരണേന സുട്ഠു സംവിഹിതകമ്മന്താ. സങ്ഗഹിതപരിജനാതി സമ്മാനനാദീഹി ചേവ പഹേണകപേസനാദീഹി ച സങ്ഗഹിതപരിജനാ. ഇധ പരിജനോ നാമ സാമികസ്സ ചേവ അത്തനോ ച ഞാതിജനോ. അനതിചാരിനീതി സാമികം മുഞ്ചിത്വാ അഞ്ഞം മനസാപി ന പത്ഥേതി. സമ്ഭതന്തി കസിവാണിജ്ജാദീനി കത്വാ ആഭതധനം. ദക്ഖാ ച ഹോതീതി യാഗുഭത്തസമ്പാദനാദീസു ഛേകാ നിപുണാ ഹോതി. അനലസാതി നിക്കോസജ്ജാ. യഥാ അഞ്ഞാ കുസീതാ നിസിന്നട്ഠാനേ നിസിന്നാവ ഹൊന്തി ഠിതട്ഠാനേ ഠിതാവ, ഏവം അഹുത്വാ വിപ്ഫാരിതേന ചിത്തേന സബ്ബകിച്ചാനി നിപ്ഫാദേതി. സേസമിധാപി പുരിമനയേനേവ യോജേതബ്ബം.
൨൭൦. ചതുത്ഥദിസാവാരേ അവിസംവാദനതായാതി യസ്സ യസ്സ നാമം ഗണ്ഹാതി, തം തം അവിസംവാദെത്വാ ഇദമ്പി അമ്ഹാകം ഗേഹേ അത്ഥി, ഇദമ്പി അത്ഥി, ഗഹെത്വാ ഗച്ഛാഹീതി ഏവം അവിസംവാദെത്വാ ദാനേന. അപരപജാ ചസ്സ പടിപൂജെന്തീതി സഹായസ്സ പുത്തധീതരോ പജാ നാമ, തേസം പന പുത്തധീതരോ ച നത്തുപനത്തകാ ച അപരപജാ നാമ. തേ പടിപൂജെന്തി കേളായന്തി മമായന്തി മങ്ഗലകാലാദീസു തേസം മങ്ഗലാദീനി കരൊന്തി. സേസമിധാപി പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
൨൭൧. യഥാബലം കമ്മന്തസംവിധാനേനാതി ദഹരേഹി കാതബ്ബം മഹല്ലകേഹി, മഹല്ലകേഹി വാ കാതബ്ബം ദഹരേഹി, ഇത്ഥീഹി കാതബ്ബം പുരിസേഹി, പുരിസേഹി വാ കാതബ്ബം ഇത്ഥീഹി അകാരെത്വാ തസ്സ തസ്സ ബലാനുരൂപേനേവ കമ്മന്തസംവിധാനേന. ഭത്തവേതനാനുപ്പദാനേനാതി അയം ഖുദ്ദകപുത്തോ, അയം ഏകവിഹാരീതി ഗിലാനുപട്ഠാനേനാതി അഫാസുകകാലേ കമ്മം അകാരെത്വാ സപ്പായഭേസജ്ജാദീനി ദത്വാ പടിജഗ്ഗനേന. അച്ഛരിയാനം രസാനം സംവിഭാഗേനാതി അച്ഛരിയേ മധുരരസേ ലഭിത്വാ സയമേവ അഖാദിത്വാ തേസമ്പി തതോ സംവിഭാഗകരണേന. സമയേ വൊസ്സഗ്ഗേനാതി നിച്ചസമയേ ച കാലസമയേ ച വൊസ്സജ്ജനേന. നിച്ചസമയേ വൊസ്സജ്ജനം നാമ സകലദിവസം കമ്മം കരൊന്താ കിലമന്തി. തസ്മാ യഥാ ന കിലമന്തി, ഏവം വേലം ഞത്വാ വിസ്സജ്ജനം. കാലസമയേ വൊസ്സഗ്ഗോ നാമ ഛണനക്ഖത്തകീളാദീസു അലങ്കാരഭണ്ഡഖാദനീയഭോജനീയാദീനി ദത്വാ വിസ്സജ്ജനം. ദിന്നാദായിനോതി ചോരികായ കിഞ്ചി അഗഹെത്വാ സാമികേഹി ദിന്നസ്സേവ ആദായിനോ. സുകതകമ്മകരാതി ‘‘കിം ഏതസ്സ കമ്മേന കതേന, ന മയം കിത്തിവണ്ണഹരാതി പരിസമജ്ഝേ കഥായ സമ്പത്തായ ‘‘കോ അമ്ഹാകം സാമികേഹി സദിസോ അത്ഥി, മയം അത്തനോ ദാസഭാവമ്പി ന ജാനാമ, തേസം സാമികഭാവമ്പി ന ജാനാമ, ഏവം നോ അനുകമ്പന്തീ’’തി ഗുണകഥാഹാരകാ. സേസമിധാപി പുരിമനയേനേവ യോജേതബ്ബം.
൨൭൨. മെത്തേന കായകമ്മേനാതിആദീസു മെത്തചിത്തം പച്ചുപട്ഠപെത്വാ കതാനി കായകമ്മാദീനി മെത്താനി നാമ വുച്ചന്തി. തത്ഥ ഭിക്ഖൂ നിമന്തെസ്സാമീതി വിഹാരഗമനം കായകമ്മം നാമ. ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡായ പവിട്ഠേ ദിസ്വാ ‘‘സക്കച്ചം യാഗും ദേഥ, ഭത്തം ദേഥാ’’തിആദിവചനഞ്ചേവ, സാധുകാരം ദത്വാ ധമ്മസവനഞ്ച സക്കച്ചം പടിസന്ഥാരകരണാദീനി ച മെത്തം വചീകമ്മം നാമ. ‘‘അമ്ഹാകം കുലൂപകത്ഥേരാ അവേരാ ഹൊന്തു അബ്യാപജ്ജാ’’തി ഏവം ചിന്തനം മെത്തം മനോകമ്മം നാമ. അനാവടദ്വാരതായാതി അപിഹിതദ്വാരതായ. തത്ഥ സബ്ബദ്വാരാനി വിവരിത്വാപി സീലവന്താനം അദായകോ അകാരകോ പിഹിതദ്വാരോയേവ. സബ്ബദ്വാരാനി പന പിദഹിത്വാപി തേസം ദായകോ കാരകോ വിവടദ്വാരോയേവ. ഇതി സീലവന്തേസു ഗേഹദ്വാരം ആഗതേസു സന്തംയേവ നത്ഥീതി അവത്വാ ദാതബ്ബം. ഏവം അനാവടദ്വാരതാ നാമ ഹോതി.
ആമിസാനുപ്പദാനേനാതി പുരേഭത്തം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബകം ആമിസം നാമ, തസ്മാ സീലവന്താനം യാഗുഭത്തസമ്പദാനേനാതി അത്ഥോ. കല്യാണേന മനസാ അനുകമ്പന്തീതി ‘‘സബ്ബേ സത്താ സുഖിതാ ഹൊന്തു അവേരാ അരോഗാ അബ്യാപജ്ജാ’’തി ഏവം ഹിതഫരണേന. അപിച ഉപട്ഠാകാനം ഗേഹം അഞ്ഞേ സീലവന്തേ സബ്രഹ്മചാരീ ഗഹെത്വാ പവിസന്താപി കല്യാണേന ചേതസാ അനുകമ്പന്തി നാമ. സുതം പരിയോദാപെന്തീതി യം തേസം പകതിയാ സുതം അത്ഥി, തസ്സ അത്ഥം കഥെത്വാ കങ്ഖം വിനോദെന്തി, തഥത്തായ വാ പടിപജ്ജാപെന്തി. സേസമിധാപി പുരിമനയേനേവ യോജേതബ്ബം.
൨൭൩. അലമത്തോതി പണ്ഡിതോതി ദിസാനമസ്സനട്ഠാനേ പണ്ഡിതോ ഹുത്വാ. സണ്ഹോതി പടിഭാനവാതി ദിസാനമസ്സനട്ഠാനേ പടിഭാനവാ ഹുത്വാ നിവാതവുത്തീതി നീചവുത്തി. അത്ഥദ്ധോതി ഥമ്ഭരഹിതോ. ഉട്ഠാനകോതി ഉട്ഠാനവീരിയസമ്പന്നോ. അനലസോതി നിക്കോസജ്ജോ. അച്ഛിന്നവുത്തീതി നിരന്തരകരണവസേന അഖണ്ഡവുത്തി. മേധാവീതി ഠാനുപ്പത്തിയാ പഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ.
സങ്ഗാഹകോതി ചതൂഹി സങ്ഗഹവത്ഥൂഹി സങ്ഗഹകരോ. മിത്തകരോതി മിത്തഗവേസനോ. വദഞ്ഞൂതി പുബ്ബകാരിനാ, വുത്തവചനം ജാനാതി. സഹായകസ്സ ഘരം ഗതകാലേ ‘‘മയ്ഹം സഹായകസ്സ വേഠനം ദേഥ, സാടകം ദേഥ, മനുസ്സാനം ഭത്തവേതനം ദേഥാ’’തി വുത്തവചനമനുസ്സരന്തോ തസ്സ അത്തനോ ഗേഹം നേതാതി തം തം അത്ഥം ദസ്സെന്തോ പഞ്ഞായ നേതാ. വിവിധാനി കാരണാനി ദസ്സെന്തോ നേതീതി വിനേതാ. പുനപ്പുനം നേതീതി അനുനേതാ.
തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം തസ്മിം പുഗ്ഗലേ. രഥസ്സാണീവ യായതോതി യഥാ ആണിയാ സതിയേവ രഥോ യാതി, അസതി ന യാതി, ഏവം ഇമേസു സങ്ഗഹേസു സതിയേവ ലോകോ വത്തതി, അസതി ന വത്തതി. തേന വുത്തം – ‘‘ഏതേ ഖോ സങ്ഗഹാ ലോകേ, രഥസ്സാണീവ യായതോ’’തി.
ന മാതാ പുത്തകാരണാതി യദി മാതാ ഏതേ സങ്ഗഹേ പുത്തസ്സ ന കരെയ്യ, പുത്തകാരണാ മാനം വാ പൂജം വാ ന ലഭെയ്യ.
സങ്ഗഹാ ഏതേതി ഉപയോഗവചനേ പച്ചത്തം. ‘‘സങ്ഗഹേ ഏതേ’’തി വാ പാഠോ. സമ്മപെക്ഖന്തീതി സമ്മാ പെക്ഖന്തി. പാസംസാ ച ഭവന്തീതി പസംസനീയാ ച ഭവന്തി.
൨൭൪. ഇതി ഭഗവാ യാ ദിസാ സന്ധായ തേ ഗഹപതിപുത്ത പിതാ ആഹ ‘‘ദിസാ നമസ്സെയ്യാസീ’’തി, ഇമാ താ ഛ ദിസാ. യദി ത്വം പിതു വചനം കരോസി, ഇമാ ദിസാ നമസ്സാതി ദസ്സെന്തോ സിങ്ഗാലസ്സ പുച്ഛായ ഠത്വാ ദേസനം മത്ഥകം പാപെത്വാ രാജഗഹം പിണ്ഡായ ഗിഹിവിനയോ നാമായം സുത്തന്തോ. തസ്മാ ഇമം സുത്വാ യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജമാനസ്സ വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ, നോ പരിഹാനീതി.
സുമങ്ഗലവിലാസിനിയാ ദീഘനികായട്ഠകഥായ
സിങ്ഗാലസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.