൩. ഓപമ്മവഗ്ഗോ
൧. കകചൂപമസുത്തം
൨൨൨. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം അതിവേലം സംസട്ഠോ വിഹരതി. ഏവം സംസട്ഠോ ആയസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം വിഹരതി – സചേ കോചി ഭിക്ഖു ആയസ്മതോ മോളിയഫഗ്ഗുനസ്സ സമ്മുഖാ താസം ഭിക്ഖുനീനം അവണ്ണം ഭാസതി, തേനായസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ കുപിതോ അനത്തമനോ അധികരണമ്പി കരോതി. സചേ പന കോചി ഭിക്ഖു താസം ഭിക്ഖുനീനം സമ്മുഖാ ആയസ്മതോ മോളിയഫഗ്ഗുനസ്സ അവണ്ണം ഭാസതി, തേന താ ഭിക്ഖുനിയോ കുപിതാ അനത്തമനാ അധികരണമ്പി കരൊന്തി. ഏവം സംസട്ഠോ ആയസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം വിഹരതി. അഥ ഖോ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സോ ഭിക്ഖു ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ആയസ്മാ, ഭന്തേ, മോളിയഫഗ്ഗുനോ ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം അതിവേലം സംസട്ഠോ വിഹരതി. ഏവം സംസട്ഠോ, ഭന്തേ, ആയസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം വിഹരതി – സചേ കോചി ഭിക്ഖു ആയസ്മതോ മോളിയഫഗ്ഗുനസ്സ സമ്മുഖാ താസം ഭിക്ഖുനീനം അവണ്ണം ഭാസതി, തേനായസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ കുപിതോ അനത്തമനോ അധികരണമ്പി കരോതി. സചേ പന കോചി ഭിക്ഖു താസം ഭിക്ഖുനീനം സമ്മുഖാ ആയസ്മതോ മോളിയഫഗ്ഗുനസ്സ അവണ്ണം ഭാസതി, തേന താ ഭിക്ഖുനിയോ കുപിതാ അനത്തമനാ അധികരണമ്പി കരൊന്തി. ഏവം സംസട്ഠോ, ഭന്തേ, ആയസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം വിഹരതീ’’തി.
൨൨൩. അഥ ഖോ ഭഗവാ അഞ്ഞതരം ഭിക്ഖും ആമന്തേസി – ‘‘ഏഹി ത്വം , ഭിക്ഖു, മമ വചനേന മോളിയഫഗ്ഗുനം ഭിക്ഖും ആമന്തേഹി – ‘സത്ഥാ തം, ആവുസോ ഫഗ്ഗുന, ആമന്തേതീ’’’തി. ‘‘ഏവം , ഭന്തേ’’തി ഖോ സോ ഭിക്ഖു ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ യേനായസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം മോളിയഫഗ്ഗുനം ഏതദവോച – ‘‘സത്ഥാ തം, ആവുസോ ഫഗ്ഗുന, ആമന്തേതീ’’തി. ‘‘ഏവമാവുസോ’’തി ഖോ ആയസ്മാ മോളിയഫഗ്ഗുനോ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പടിസ്സുത്വാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം മോളിയഫഗ്ഗുനം ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ഫഗ്ഗുന, ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം അതിവേലം സംസട്ഠോ വിഹരസി? ഏവം സംസട്ഠോ കിര ത്വം, ഫഗ്ഗുന, ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം വിഹരസി – സചേ കോചി ഭിക്ഖു തുയ്ഹം സമ്മുഖാ താസം ഭിക്ഖുനീനം അവണ്ണം ഭാസതി, തേന ത്വം കുപിതോ അനത്തമനോ അധികരണമ്പി കരോസി. സചേ പന കോചി ഭിക്ഖു താസം ഭിക്ഖുനീനം സമ്മുഖാ തുയ്ഹം അവണ്ണം ഭാസതി, തേന താ ഭിക്ഖുനിയോ കുപിതാ അനത്തമനാ അധികരണമ്പി കരൊന്തി. ഏവം സംസട്ഠോ കിര ത്വം, ഫഗ്ഗുന, ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം വിഹരസീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘നനു ത്വം, ഫഗ്ഗുന, കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി.
൨൨൪. ‘‘ന ഖോ തേ ഏതം, ഫഗ്ഗുന, പതിരൂപം കുലപുത്തസ്സ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതസ്സ, യം ത്വം ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം അതിവേലം സംസട്ഠോ വിഹരെയ്യാസി. തസ്മാതിഹ, ഫഗ്ഗുന, തവ ചേപി കോചി സമ്മുഖാ താസം ഭിക്ഖുനീനം അവണ്ണം ഭാസെയ്യ, തത്രാപി ത്വം, ഫഗ്ഗുന, യേ ഗേഹസിതാ ഗേഹസ്സിതാ (?) ഛന്ദാ യേ ഗേഹസിതാ വിതക്കാ തേ പജഹെയ്യാസി. തത്രാപി തേ, ഫഗ്ഗുന, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘ന ചേവ മേ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമി, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമി മെത്തചിത്തോ, ന ദോസന്തരോ’തി. ഏവഞ്ഹി തേ, ഫഗ്ഗുന, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ, ഫഗ്ഗുന, തവ ചേപി കോചി സമ്മുഖാ താസം ഭിക്ഖുനീനം പാണിനാ പഹാരം ദദെയ്യ, ലെഡ്ഡുനാ പഹാരം ദദെയ്യ, ദണ്ഡേന പഹാരം ദദെയ്യ, സത്ഥേന പഹാരം ദദെയ്യ. തത്രാപി ത്വം, ഫഗ്ഗുന, യേ ഗേഹസിതാ ഛന്ദാ യേ ഗേഹസിതാ വിതക്കാ തേ പജഹെയ്യാസി. തത്രാപി തേ, ഫഗ്ഗുന, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘ന ചേവ മേ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമി, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമി മെത്തചിത്തോ, ന ദോസന്തരോ’തി. ഏവഞ്ഹി തേ, ഫഗ്ഗുന, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ, ഫഗ്ഗുന, തവ ചേപി കോചി സമ്മുഖാ അവണ്ണം ഭാസെയ്യ, തത്രാപി ത്വം, ഫഗ്ഗുന , യേ ഗേഹസിതാ ഛന്ദാ യേ ഗേഹസിതാ വിതക്കാ തേ പജഹെയ്യാസി. തത്രാപി തേ, ഫഗ്ഗുന, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘ന ചേവ മേ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമി, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമി മെത്തചിത്തോ, ന ദോസന്തരോ’തി. ഏവഞ്ഹി തേ, ഫഗ്ഗുന, സിക്ഖിതബ്ബം.
‘‘തസ്മാതിഹ, ഫഗ്ഗുന, തവ ചേപി കോചി പാണിനാ പഹാരം ദദെയ്യ, ലെഡ്ഡുനാ പഹാരം ദദെയ്യ, ദണ്ഡേന പഹാരം ദദെയ്യ, സത്ഥേന പഹാരം ദദെയ്യ, തത്രാപി ത്വം, ഫഗ്ഗുന, യേ ഗേഹസിതാ ഛന്ദാ യേ ഗേഹസിതാ വിതക്കാ തേ പജഹെയ്യാസി. തത്രാപി തേ, ഫഗ്ഗുന, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘ന ചേവ മേ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമി, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമി മെത്തചിത്തോ, ന ദോസന്തരോ’തി. ഏവഞ്ഹി തേ, ഫഗ്ഗുന, സിക്ഖിതബ്ബ’’ന്തി.
൨൨൫. അഥ ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആരാധയിംസു വത മേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ ഏകം സമയം ചിത്തം. ഇധാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസിം – അഹം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഏകാസനഭോജനം ഭുഞ്ജാമി. ഏകാസനഭോജനം ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ഭുഞ്ജമാനോ അപ്പാബാധതഞ്ച സഞ്ജാനാമി അപ്പാതങ്കതഞ്ച ലഹുട്ഠാനഞ്ച ബലഞ്ച ഫാസുവിഹാരഞ്ച. ഏഥ തുമ്ഹേപി, ഭിക്ഖവേ, ഏകാസനഭോജനം ഭുഞ്ജഥ. ഏകാസനഭോജനം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേപി ഭുഞ്ജമാനാ അപ്പാബാധതഞ്ച സഞ്ജാനിസ്സഥ അപ്പാതങ്കതഞ്ച ലഹുട്ഠാനഞ്ച ബലഞ്ച ഫാസുവിഹാരഞ്ചാതി. ന മേ, ഭിക്ഖവേ, തേസു ഭിക്ഖൂസു അനുസാസനീ കരണീയാ അഹോസി; സതുപ്പാദകരണീയമേവ മേ, ഭിക്ഖവേ, തേസു ഭിക്ഖൂസു അഹോസി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, സുഭൂമിയം ചതുമഹാപഥേ ആജഞ്ഞരഥോ യുത്തോ അസ്സ ഠിതോ ഓധസ്തപതോദോ. തമേനം ദക്ഖോ യൊഗ്ഗാചരിയോ അസ്സദമ്മസാരഥി അഭിരുഹിത്വാ, വാമേന ഹത്ഥേന രസ്മിയോ ഗഹെത്വാ, ദക്ഖിണേന ഹത്ഥേന പതോദം ഗഹെത്വാ, യേനിച്ഛകം യദിച്ഛകം സാരെയ്യപി പച്ചാസാരെയ്യപി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ന മേ തേസു ഭിക്ഖൂസു അനുസാസനീ കരണീയാ അഹോസി, സതുപ്പാദകരണീയമേവ മേ, ഭിക്ഖവേ, തേസു ഭിക്ഖൂസു അഹോസി. തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേപി അകുസലം പജഹഥ, കുസലേസു ധമ്മേസു ആയോഗം കരോഥ. ഏവഞ്ഹി തുമ്ഹേപി ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സഥ.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, ഗാമസ്സ വാ നിഗമസ്സ വാ അവിദൂരേ മഹന്തം സാലവനം. തഞ്ചസ്സ ഏളണ്ഡേഹി സഞ്ഛന്നം. തസ്സ കോചിദേവ പുരിസോ ഉപ്പജ്ജെയ്യ അത്ഥകാമോ ഹിതകാമോ യോഗക്ഖേമകാമോ. സോ യാ താ സാലലട്ഠിയോ കുടിലാ ഓജാപഹരണിയോ ഓജഹരണിയോ (ക॰) താ ഛെത്വാ തച്ഛെത്വാ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) ബഹിദ്ധാ നീഹരെയ്യ, അന്തോവനം സുവിസോധിതം വിസോധെയ്യ. യാ പന താ സാലലട്ഠിയോ ഉജുകാ സുജാതാ താ സമ്മാ പരിഹരെയ്യ. ഏവഞ്ഹേതം, ഭിക്ഖവേ, സാലവനം അപരേന സമയേന വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജെയ്യ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേപി അകുസലം പജഹഥ, കുസലേസു ധമ്മേസു ആയോഗം കരോഥ. ഏവഞ്ഹി തുമ്ഹേപി ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സഥ.
൨൨൬. ‘‘ഭൂതപുബ്ബം, ഭിക്ഖവേ, ഇമിസ്സായേവ സാവത്ഥിയാ വേദേഹികാ നാമ ഗഹപതാനീ അഹോസി. വേദേഹികായ, ഭിക്ഖവേ, ഗഹപതാനിയാ ഏവം കല്യാണോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗതോ – ‘സോരതാ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ, നിവാതാ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ, ഉപസന്താ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ’തി. വേദേഹികായ ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, ഗഹപതാനിയാ കാളീ നാമ ദാസീ അഹോസി ദക്ഖാ അനലസാ സുസംവിഹിതകമ്മന്താ.
‘‘അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളിയാ ദാസിയാ ഏതദഹോസി – ‘മയ്ഹം ഖോ അയ്യായ ഏവം കല്യാണോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗതോ – ‘‘സോരതാ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ, നിവാതാ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ, ഉപസന്താ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ’’തി. കിം നു ഖോ മേ അയ്യാ സന്തംയേവ നു ഖോ അജ്ഝത്തം കോപം ന പാതുകരോതി ഉദാഹു അസന്തം ഉദാഹു മയ്ഹമേവേതേ മയ്ഹേവേതേ (സീ॰ പീ॰) കമ്മന്താ സുസംവിഹിതാ യേന മേ അയ്യാ സന്തംയേവ അജ്ഝത്തം കോപം ന പാതുകരോതി, നോ അസന്തം? യംനൂനാഹം അയ്യം വീമംസെയ്യ’ന്തി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളീ ദാസീ ദിവാ ഉട്ഠാസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ കാളിം ദാസിം ഏതദവോച – ‘ഹേ ജേ കാളീ’തി. ‘കിം, അയ്യേ’തി? ‘കിം, ജേ, ദിവാ ഉട്ഠാസീ’തി? ‘ന ഖ്വയ്യേ ന ഖോ അയ്യേ (സീ॰ പീ॰), കിഞ്ചീ’തി. ‘നോ വത രേ കിഞ്ചി, പാപി ദാസി പാപദാസി (സ്യാ॰ ക॰), ദിവാ ഉട്ഠാസീ’തി കുപിതാ അനത്തമനാ ഭാകുടിം ഭൂകുടിം (സീ॰ പീ॰), ഭകുടീം (സ്യാ॰) അകാസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളിയാ ദാസിയാ ഏതദഹോസി – ‘സന്തംയേവ ഖോ മേ അയ്യാ അജ്ഝത്തം കോപം ന പാതുകരോതി, നോ അസന്തം; മയ്ഹമേവേതേ കമ്മന്താ സുസംവിഹിതാ, യേന മേ അയ്യാ സന്തംയേവ അജ്ഝത്തം കോപം ന പാതുകരോതി, നോ അസന്തം. യംനൂനാഹം ഭിയ്യോസോമത്തായ അയ്യം വീമംസെയ്യ’’’ന്തി.
‘‘അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളീ ദാസീ ദിവാതരംയേവ ഉട്ഠാസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ കാളിം ദാസിം ഏതദവോച – ‘ഹേ ജേ, കാളീ’തി. ‘കിം, അയ്യേ’തി? ‘കിം, ജേ, ദിവാതരം ഉട്ഠാസീ’തി? ‘ന ഖ്വയ്യേ, കിഞ്ചീ’തി. ‘നോ വത രേ കിഞ്ചി, പാപി ദാസി, ദിവാതരം ഉട്ഠാസീ’തി കുപിതാ അനത്തമനാ അനത്തമനവാചം നിച്ഛാരേസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളിയാ ദാസിയാ ഏതദഹോസി – ‘സന്തംയേവ ഖോ മേ അയ്യാ അജ്ഝത്തം കോപം ന പാതുകരോതി, നോ അസന്തം. മയ്ഹമേവേതേ കമ്മന്താ സുസംവിഹിതാ, യേന മേ അയ്യാ സന്തംയേവ അജ്ഝത്തം കോപം ന പാതുകരോതി, നോ അസന്തം. യംനൂനാഹം ഭിയ്യോസോമത്തായ അയ്യം വീമംസെയ്യ’ന്തി.
‘‘അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളീ ദാസീ ദിവാതരംയേവ ഉട്ഠാസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ കാളിം ദാസിം ഏതദവോച – ‘ഹേ ജേ, കാളീ’തി. ‘കിം, അയ്യേ’തി? ‘കിം, ജേ, ദിവാ ഉട്ഠാസീ’തി? ‘ന ഖ്വയ്യേ, കിഞ്ചീ’തി. ‘നോ വത രേ കിഞ്ചി, പാപി ദാസി, ദിവാ ഉട്ഠാസീ’തി കുപിതാ അനത്തമനാ അഗ്ഗളസൂചിം ഗഹെത്വാ സീസേ പഹാരം അദാസി, സീസം വോഭിന്ദി വി + അവ + ഭിന്ദി = വോഭിന്ദി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കാളീ ദാസീ ഭിന്നേന സീസേന ലോഹിതേന ഗലന്തേന പടിവിസ്സകാനം ഉജ്ഝാപേസി – ‘പസ്സഥയ്യേ, സോരതായ കമ്മം; പസ്സഥയ്യേ, നിവാതായ കമ്മം, പസ്സഥയ്യേ, ഉപസന്തായ കമ്മം! കഥഞ്ഹി നാമ ഏകദാസികായ ദിവാ ഉട്ഠാസീതി കുപിതാ അനത്തമനാ അഗ്ഗളസൂചിം ഗഹെത്വാ സീസേ പഹാരം ദസ്സതി, സീസം വോഭിന്ദിസ്സതീ’തി.
‘‘അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, വേദേഹികായ ഗഹപതാനിയാ അപരേന സമയേന ഏവം പാപകോ കിത്തിസദ്ദോ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛി – ‘ചണ്ഡീ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ, അനിവാതാ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ, അനുപസന്താ വേദേഹികാ ഗഹപതാനീ’തി.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ ഭിക്ഖു താവദേവ സോരതസോരതോ ഹോതി നിവാതനിവാതോ ഹോതി ഉപസന്തൂപസന്തോ ഹോതി യാവ ന അമനാപാ വചനപഥാ ഫുസന്തി. യതോ ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖും അമനാപാ വചനപഥാ ഫുസന്തി, അഥ ഭിക്ഖു ‘സോരതോ’തി വേദിതബ്ബോ, ‘നിവാതോ’തി വേദിതബ്ബോ, ‘ഉപസന്തോ’തി വേദിതബ്ബോ. നാഹം തം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖും ‘സുവചോ’തി വദാമി യോ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപ്പച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരഹേതു സുവചോ ഹോതി, സോവചസ്സതം ആപജ്ജതി. തം കിസ്സ ഹേതു? തഞ്ഹി സോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപ്പച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരം അലഭമാനോ ന സുവചോ ഹോതി, ന സോവചസ്സതം ആപജ്ജതി. യോ ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ധമ്മംയേവ സക്കരൊന്തോ, ധമ്മം ഗരും കരൊന്തോ, ധമ്മം മാനെന്തോ, ധമ്മം പൂജെന്തോ, ധമ്മം അപചായമാനോ ധമ്മം യേവ സക്കരൊന്തോ ധമ്മം ഗരുകരൊന്തോ ധമ്മം അപചായമാനോ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) സുവചോ ഹോതി, സോവചസ്സതം ആപജ്ജതി, തമഹം ‘സുവചോ’തി വദാമി. തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, ‘ധമ്മംയേവ സക്കരൊന്താ, ധമ്മം ഗരും കരൊന്താ, ധമ്മം മാനെന്താ, ധമ്മം പൂജെന്താ, ധമ്മം അപചായമാനാ സുവചാ ഭവിസ്സാമ, സോവചസ്സതം ആപജ്ജിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൨൭. ‘‘പഞ്ചിമേ, ഭിക്ഖവേ, വചനപഥാ യേഹി വോ പരേ വദമാനാ വദെയ്യും – കാലേന വാ അകാലേന വാ; ഭൂതേന വാ അഭൂതേന വാ; സണ്ഹേന വാ ഫരുസേന വാ; അത്ഥസംഹിതേന വാ അനത്ഥസംഹിതേന വാ; മെത്തചിത്താ വാ ദോസന്തരാ വാ. കാലേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അകാലേന വാ; ഭൂതേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അഭൂതേന വാ; സണ്ഹേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും ഫരുസേന വാ; അത്ഥസംഹിതേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അനത്ഥസംഹിതേന വാ ; മെത്തചിത്താ വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും ദോസന്തരാ വാ. തത്രാപി വോ, ഭിക്ഖവേ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘ന ചേവ നോ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമ, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമ മെത്തചിത്താ, ന ദോസന്തരാ. തഞ്ച പുഗ്ഗലം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമ, തദാരമ്മണഞ്ച സബ്ബാവന്തം ലോകം മെത്താസഹഗതേന ചിത്തേന വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാബജ്ഝേന അബ്യാപജ്ഝേന (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), അബ്യാപജ്ജേന (ക॰) അങ്ഗുത്തരതികനിപാതടീകാ ഓലോകേതബ്ബാ ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൨൮. ‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ ആഗച്ഛെയ്യ കുദാലപിടകം കുദ്ദാലപിടകം (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) ആദായ. സോ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹം ഇമം മഹാപഥവിം അപഥവിം കരിസ്സാമീ’തി . സോ തത്ര തത്ര വിഖണെയ്യ ഖണെയ്യ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), തത്ര തത്ര വികിരെയ്യ, തത്ര തത്ര ഒട്ഠുഭെയ്യ, തത്ര തത്ര ഓമുത്തെയ്യ – ‘അപഥവീ ഭവസി, അപഥവീ ഭവസീ’തി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, അപി നു സോ പുരിസോ ഇമം മഹാപഥവിം അപഥവിം കരെയ്യാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘തം കിസ്സ ഹേതു’’? ‘‘അയഞ്ഹി, ഭന്തേ, മഹാപഥവീ ഗമ്ഭീരാ അപ്പമെയ്യാ. സാ ന സുകരാ അപഥവീ കാതും; യാവദേവ ച പന സോ പുരിസോ കിലമഥസ്സ വിഘാതസ്സ ഭാഗീ അസ്സാ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചിമേ വചനപഥാ യേഹി വോ പരേ വദമാനാ വദെയ്യും – കാലേന വാ അകാലേന വാ; ഭൂതേന വാ അഭൂതേന വാ; സണ്ഹേന വാ ഫരുസേന വാ; അത്ഥസംഹിതേന വാ അനത്ഥസംഹിതേന വാ; മെത്തചിത്താ വാ ദോസന്തരാ വാ. കാലേന വാ , ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അകാലേന വാ; ഭൂതേന വാ ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അഭൂതേന വാ; സണ്ഹേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും ഫരുസേന വാ; അത്ഥസംഹിതേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അനത്ഥസംഹിതേന വാ; മെത്തചിത്താ വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും ദോസന്തരാ വാ. തത്രാപി വോ, ഭിക്ഖവേ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘ന ചേവ നോ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമ, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമ മെത്തചിത്താ ന ദോസന്തരാ. തഞ്ച പുഗ്ഗലം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമ, തദാരമ്മണഞ്ച സബ്ബാവന്തം ലോകം പഥവിസമേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാബജ്ഝേന ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൨൯. ‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ ആഗച്ഛെയ്യ ലാഖം വാ ഹലിദ്ദിം വാ നീലം വാ മഞ്ജിട്ഠം വാ ആദായ. സോ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹം ഇമസ്മിം ആകാസേ രൂപം ലിഖിസ്സാമി, രൂപപാതുഭാവം കരിസ്സാമീ’തി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, അപി നു സോ പുരിസോ ഇമസ്മിം ആകാസേ രൂപം ലിഖെയ്യ, രൂപപാതുഭാവം കരെയ്യാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘തം കിസ്സ ഹേതു’’? ‘‘അയഞ്ഹി, ഭന്തേ, ആകാസോ അരൂപീ അനിദസ്സനോ. തത്ഥ ന സുകരം രൂപം ലിഖിതും, രൂപപാതുഭാവം കാതും; യാവദേവ ച പന സോ പുരിസോ കിലമഥസ്സ വിഘാതസ്സ ഭാഗീ അസ്സാ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചിമേ വചനപഥാ യേഹി വോ പരേ വദമാനാ വദെയ്യും കാലേന വാ അകാലേന വാ …പേ॰… ‘ന ചേവ… തദാരമ്മണഞ്ച സബ്ബാവന്തം ലോകം ആകാസസമേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാബജ്ഝേന ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൩൦. ‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ ആഗച്ഛെയ്യ ആദിത്തം തിണുക്കം ആദായ. സോ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹം ഇമായ ആദിത്തായ തിണുക്കായ ഗങ്ഗം നദിം സന്താപെസ്സാമി സംപരിതാപെസ്സാമീ’തി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, അപി നു സോ പുരിസോ ആദിത്തായ തിണുക്കായ ഗങ്ഗം നദിം സന്താപെയ്യ സംപരിതാപെയ്യാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘തം കിസ്സ ഹേതു’’? ‘‘ഗങ്ഗാ ഹി, ഭന്തേ, നദീ ഗമ്ഭീരാ അപ്പമെയ്യാ. സാ ന സുകരാ ആദിത്തായ തിണുക്കായ സന്താപേതും സംപരിതാപേതും; യാവദേവ ച പന സോ പുരിസോ കിലമഥസ്സ വിഘാതസ്സ ഭാഗീ അസ്സാ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചിമേ വചനപഥാ യേഹി വോ പരേ വദമാനാ വദെയ്യും കാലേന വാ അകാലേന വാ…പേ॰… ‘ന ചേവ… തദാരമ്മണഞ്ച സബ്ബാവന്തം ലോകം ഗങ്ഗാസമേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാബജ്ഝേന ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമാ’’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൩൧. ‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ബിളാരഭസ്താ മദ്ദിതാ സുമദ്ദിതാ സുപരിമദ്ദിതാ, മുദുകാ തൂലിനീ ഛിന്നസസ്സരാ ഛിന്നഭബ്ഭരാ. അഥ പുരിസോ ആഗച്ഛെയ്യ കട്ഠം വാ കഥലം കഠലം (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) വാ ആദായ. സോ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഹം ഇമം ബിളാരഭസ്തം മദ്ദിതം സുമദ്ദിതം സുപരിമദ്ദിതം, മുദുകം തൂലിനിം, ഛിന്നസസ്സരം ഛിന്നഭബ്ഭരം കട്ഠേന വാ കഥലേന വാ സരസരം കരിസ്സാമി ഭരഭരം കരിസ്സാമീ’തി . തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, അപി നു സോ പുരിസോ അമും ബിളാരഭസ്തം മദ്ദിതം സുമദ്ദിതം സുപരിമദ്ദിതം, മുദുകം തൂലിനിം, ഛിന്നസസ്സരം ഛിന്നഭബ്ഭരം കട്ഠേന വാ കഥലേന വാ സരസരം കരെയ്യ, ഭരഭരം കരെയ്യാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘തം കിസ്സ ഹേതു’’? ‘‘അമു ഹി, ഭന്തേ, ബിളാരഭസ്താ മദ്ദിതാ സുമദ്ദിതാ സുപരിമദ്ദിതാ, മുദുകാ തൂലിനീ, ഛിന്നസസ്സരാ ഛിന്നഭബ്ഭരാ. സാ ന സുകരാ കട്ഠേന വാ കഥലേന വാ സരസരം കാതും ഭരഭരം കാതും; യാവദേവ ച പന സോ പുരിസോ കിലമഥസ്സ വിഘാതസ്സ ഭാഗീ അസ്സാ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചിമേ വചനപഥാ യേഹി വോ പരേ വദമാനാ വദെയ്യും കാലേന വാ അകാലേന വാ; ഭൂതേന വാ അഭൂതേന വാ; സണ്ഹേന വാ ഫരുസേന വാ; അത്ഥസംഹിതേന വാ അനത്ഥസംഹിതേന വാ; മെത്തചിത്താ വാ ദോസന്തരാ വാ. കാലേന വാ ഭിക്ഖവേ പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അകാലേന വാ; ഭൂതേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അഭൂതേന വാ; സണ്ഹേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും ഫരുസേന വാ; അത്ഥസംഹിതേന വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും അനത്ഥസംഹിതേന വാ; മെത്തചിത്താ വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വദമാനാ വദെയ്യും ദോസന്തരാ വാ. തത്രാപി വോ, ഭിക്ഖവേ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘ന ചേവ നോ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമ ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമ മെത്തചിത്താ ന ദോസന്തരാ. തഞ്ച പുഗ്ഗലം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമ, തദാരമ്മണഞ്ച സബ്ബാവന്തം ലോകം ബിളാരഭസ്താസമേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാബജ്ഝേന ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൩൨. ‘‘ഉഭതോദണ്ഡകേന ചേപി, ഭിക്ഖവേ, കകചേന ചോരാ ഓചരകാ അങ്ഗമങ്ഗാനി ഓകന്തെയ്യും, തത്രാപി യോ മനോ പദൂസെയ്യ, ന മേ സോ തേന സാസനകരോ. തത്രാപി വോ, ഭിക്ഖവേ , ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘ന ചേവ നോ ചിത്തം വിപരിണതം ഭവിസ്സതി, ന ച പാപികം വാചം നിച്ഛാരെസ്സാമ, ഹിതാനുകമ്പീ ച വിഹരിസ്സാമ മെത്തചിത്താ ന ദോസന്തരാ. തഞ്ച പുഗ്ഗലം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമ തദാരമ്മണഞ്ച സബ്ബാവന്തം ലോകം മെത്താസഹഗതേന ചേതസാ വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന അപ്പമാണേന അവേരേന അബ്യാബജ്ഝേന ഫരിത്വാ വിഹരിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖിതബ്ബം.
൨൩൩. ‘‘ഇമഞ്ച ഇമഞ്ചേ (?) തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, കകചൂപമം ഓവാദം അഭിക്ഖണം മനസി കരെയ്യാഥ. പസ്സഥ നോ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, തം വചനപഥം, അണും വാ ഥൂലം വാ, യം തുമ്ഹേ നാധിവാസെയ്യാഥാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, ഇമം കകചൂപമം ഓവാദം അഭിക്ഖണം മനസികരോഥ. തം വോ ഭവിസ്സതി ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
കകചൂപമസുത്തം നിട്ഠിതം പഠമം.
൨. അലഗദ്ദൂപമസുത്തം
൨൩൪. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന അരിട്ഠസ്സ നാമ ഭിക്ഖുനോ ഗദ്ധബാധിപുബ്ബസ്സ ഗന്ധബാധിപുബ്ബസ്സ (ക॰) ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം ഹോതി – ‘‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’തി. അസ്സോസും ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ – ‘‘അരിട്ഠസ്സ കിര നാമ ഭിക്ഖുനോ ഗദ്ധബാധിപുബ്ബസ്സ ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം – ‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’’തി. അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ യേന അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതദവോചും – ‘‘സച്ചം കിര തേ, ആവുസോ അരിട്ഠ, ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം – ‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’’തി. ‘‘ഏവംബ്യാഖോ ഏവം ഖോ (?) ഭഗവതോ സമ്മുഖായേവസ്സ ‘‘ഏവംബ്യാഖോ’’തി അഹം, ആവുസോ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’തി.
അഥ ഖോ തേപി ഭിക്ഖൂ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതസ്മാ പാപകാ ദിട്ഠിഗതാ വിവേചേതുകാമാ സമനുയുഞ്ജന്തി സമനുഗാഹന്തി സമനുഗ്ഗാഹന്തി (സ്യാ॰) സമനുഭാസന്തി – ‘‘മാ ഹേവം, ആവുസോ അരിട്ഠ, അവച, മാ ഭഗവന്തം അബ്ഭാചിക്ഖി; ന ഹി സാധു ഭഗവതോ അബ്ഭക്ഖാനം അബ്ഭാചിക്ഖനം (ക॰), ന ഹി ഭഗവാ ഏവം വദെയ്യ. അനേകപരിയായേനാവുസോ അരിട്ഠ, അന്തരായികാ ധമ്മാ അന്തരായികാ വുത്താ ഭഗവതാ, അലഞ്ച പന തേ പടിസേവതോ അന്തരായായ. അപ്പസ്സാദാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ,ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അട്ഠികങ്കലൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ…പേ॰… മംസപേസൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… തിണുക്കൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… അങ്ഗാരകാസൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… സുപിനകൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… യാചിതകൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… രുക്ഖഫലൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… അസിസൂനൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… സത്തിസൂലൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ… സപ്പസിരൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ’’തി. ഏവമ്പി ഖോ അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ തേഹി ഭിക്ഖൂഹി സമനുയുഞ്ജിയമാനോ സമനുഗാഹിയമാനോ സമനുഗ്ഗാഹിയമാനോ (സ്യാ॰ വിനയേപി) സമനുഭാസിയമാനോ തദേവ തഥേവ തം (വിനയേ) പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഥാമസാ പരാമാസാ അഭിനിവിസ്സ വോഹരതി – ‘‘ഏവംബ്യാഖോ അഹം, ആവുസോ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’തി.
൨൩൫. യതോ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ നാസക്ഖിംസു അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതസ്മാ പാപകാ ദിട്ഠിഗതാ വിവേചേതും, അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും – ‘‘അരിട്ഠസ്സ നാമ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖുനോ ഗദ്ധബാധിപുബ്ബസ്സ ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം – ‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’തി. അസ്സുമ്ഹ ഖോ മയം, ഭന്തേ – ‘അരിട്ഠസ്സ കിര നാമ ഭിക്ഖുനോ ഗദ്ധബാധിപുബ്ബസ്സ ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം – തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’തി. അഥ ഖോ മയം, ഭന്തേ, യേന അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ തേനുപസങ്കമിമ്ഹ; ഉപസങ്കമിത്വാ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതദവോചുമ്ഹ – ‘സച്ചം കിര തേ, ആവുസോ അരിട്ഠ, ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം – തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’തി?
‘‘ഏവം വുത്തേ, ഭന്തേ, അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ അമ്ഹേ ഏതദവോച – ‘ഏവംബ്യാഖോ അഹം, ആവുസോ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’തി. അഥ ഖോ മയം, ഭന്തേ, അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതസ്മാ പാപകാ ദിട്ഠിഗതാ വിവേചേതുകാമാ സമനുയുഞ്ജിമ്ഹ സമനുഗാഹിമ്ഹ സമനുഭാസിമ്ഹ – ‘മാ ഹേവം, ആവുസോ അരിട്ഠ, അവച, മാ ഭഗവന്തം അബ്ഭാചിക്ഖി; ന ഹി സാധു ഭഗവതോ അബ്ഭക്ഖാനം , ന ഹി ഭഗവാ ഏവം വദെയ്യ. അനേകപരിയായേനാവുസോ അരിട്ഠ, അന്തരായികാ ധമ്മാ അന്തരായികാ വുത്താ ഭഗവതാ, അലഞ്ച പന തേ പടിസേവതോ അന്തരായായ. അപ്പസ്സാദാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അട്ഠികങ്കലൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ…പേ॰… സപ്പസിരൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ഭന്തേ, അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ അമ്ഹേഹി സമനുയുഞ്ജിയമാനോ സമനുഗാഹിയമാനോ സമനുഭാസിയമാനോ തദേവ പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഥാമസാ പരാമാസാ അഭിനിവിസ്സ വോഹരതി – ‘ഏവംബ്യാഖോ അഹം, ആവുസോ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’തി. യതോ ഖോ മയം, ഭന്തേ, നാസക്ഖിമ്ഹ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതസ്മാ പാപകാ ദിട്ഠിഗതാ വിവേചേതും, അഥ മയം ഏതമത്ഥം ഭഗവതോ ആരോചേമാ’’തി.
൨൩൬. അഥ ഖോ ഭഗവാ അഞ്ഞതരം ഭിക്ഖും ആമന്തേസി – ‘‘ഏഹി ത്വം, ഭിക്ഖു, മമ വചനേന അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ആമന്തേഹി – ‘സത്ഥാ തം, ആവുസോ അരിട്ഠ, ആമന്തേതീ’’’തി. ‘‘ഏവം , ഭന്തേ’’തി ഖോ സോ ഭിക്ഖു ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ, യേന അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതദവോച – ‘‘സത്ഥാ തം, ആവുസോ അരിട്ഠ, ആമന്തേതീ’’തി. ‘‘ഏവമാവുസോ’’തി ഖോ അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പടിസ്സുത്വാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘സച്ചം കിര തേ, അരിട്ഠ, ഏവരൂപം പാപകം ദിട്ഠിഗതം ഉപ്പന്നം – ‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’’തി?
‘‘ഏവംബ്യാഖോ അഹം, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി – ‘യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’’തി. ‘‘കസ്സ ഖോ നാമ ത്വം, മോഘപുരിസ, മയാ ഏവം ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാസി? നനു മയാ, മോഘപുരിസ, അനേകപരിയായേന അന്തരായികാ ധമ്മാ അന്തരായികാ വുത്താ? അലഞ്ച പന തേ പടിസേവതോ അന്തരായായ. അപ്പസ്സാദാ കാമാ വുത്താ മയാ, ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അട്ഠികങ്കലൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… മംസപേസൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… തിണുക്കൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… അങ്ഗാരകാസൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… സുപിനകൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… യാചിതകൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… രുക്ഖഫലൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… അസിസൂനൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… സത്തിസൂലൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ… സപ്പസിരൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ, ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അഥ ച പന ത്വം, മോഘപുരിസ, അത്തനാ ദുഗ്ഗഹിതേന അമ്ഹേ ചേവ അബ്ഭാചിക്ഖസി, അത്താനഞ്ച ഖനസി, ബഹുഞ്ച അപുഞ്ഞം പസവസി. തഞ്ഹി തേ, മോഘപുരിസ, ഭവിസ്സതി ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായാ’’തി.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, അപി നായം അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ ഉസ്മീകതോപി ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ’’തി? ‘‘കിഞ്ഹി കിംതി (ക॰) സിയാ, ഭന്തേ; നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’തി. ഏവം വുത്തേ, അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ തുണ്ഹീഭൂതോ മങ്കുഭൂതോ പത്തക്ഖന്ധോ അധോമുഖോ പജ്ഝായന്തോ അപ്പടിഭാനോ നിസീദി. അഥ ഖോ ഭഗവാ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം തുണ്ഹീഭൂതം മങ്കുഭൂതം പത്തക്ഖന്ധം അധോമുഖം പജ്ഝായന്തം അപ്പടിഭാനം വിദിത്വാ അരിട്ഠം ഭിക്ഖും ഗദ്ധബാധിപുബ്ബം ഏതദവോച – ‘‘പഞ്ഞായിസ്സസി ഖോ ത്വം, മോഘപുരിസ, ഏതേന സകേന പാപകേന ദിട്ഠിഗതേന. ഇധാഹം ഭിക്ഖൂ പടിപുച്ഛിസ്സാമീ’’തി.
൨൩൭. അഥ ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘തുമ്ഹേപി മേ, ഭിക്ഖവേ , ഏവം ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാഥ യഥായം അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ അത്തനാ ദുഗ്ഗഹിതേന അമ്ഹേ ചേവ അബ്ഭാചിക്ഖതി, അത്താനഞ്ച ഖനതി, ബഹുഞ്ച അപുഞ്ഞം പസവതീ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ. അനേകപരിയായേന ഹി നോ, ഭന്തേ, അന്തരായികാ ധമ്മാ അന്തരായികാ വുത്താ ഭഗവതാ; അലഞ്ച പന തേ പടിസേവതോ അന്തരായായ. അപ്പസ്സാദാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അട്ഠികങ്കലൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ…പേ॰… സപ്പസിരൂപമാ കാമാ വുത്താ ഭഗവതാ ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ , ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ’’തി. ‘‘സാധു സാധു, ഭിക്ഖവേ, സാധു, ഖോ മേ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, ഏവം ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാഥ. അനേകപരിയായേന ഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ മയാ, അലഞ്ച പന തേ പടിസേവതോ അന്തരായായ. അപ്പസ്സാദാ കാമാ വുത്താ മയാ , ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അട്ഠികങ്കലൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ…പേ॰… സപ്പസിരൂപമാ കാമാ വുത്താ മയാ, ബഹുദുക്ഖാ ബഹുപായാസാ, ആദീനവോ എത്ഥ ഭിയ്യോ. അഥ ച പനായം അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു ഗദ്ധബാധിപുബ്ബോ അത്തനാ ദുഗ്ഗഹിതേന അമ്ഹേ ചേവ അബ്ഭാചിക്ഖതി, അത്താനഞ്ച ഖനതി, ബഹുഞ്ച അപുഞ്ഞം പസവതി. തഞ്ഹി തസ്സ മോഘപുരിസസ്സ ഭവിസ്സതി ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ. സോ വത, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞത്രേവ കാമേഹി അഞ്ഞത്ര കാമസഞ്ഞായ അഞ്ഞത്ര കാമവിതക്കേഹി കാമേ പടിസേവിസ്സതീതി – നേതം ഠാനം വിജ്ജതി’’.
൨൩൮. ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചേ മോഘപുരിസാ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി – സുത്തം, ഗെയ്യം, വെയ്യാകരണം, ഗാഥം, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലം. തേ തം ധമ്മം പരിയാപുണിത്വാ തേസം ധമ്മാനം പഞ്ഞായ അത്ഥം ന ഉപപരിക്ഖന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ പഞ്ഞായ അത്ഥം അനുപപരിക്ഖതം ന നിജ്ഝാനം ഖമന്തി. തേ ഉപാരമ്ഭാനിസംസാ ചേവ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി ഇതിവാദപ്പമൊക്ഖാനിസംസാ ച. യസ്സ ചത്ഥായ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭൊന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ ദുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാനം.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അലഗദ്ദത്ഥികോ അലഗദ്ദഗവേസീ അലഗദ്ദപരിയേസനം ചരമാനോ. സോ പസ്സെയ്യ മഹന്തം അലഗദ്ദം. തമേനം ഭോഗേ വാ നങ്ഗുട്ഠേ വാ ഗണ്ഹെയ്യ. തസ്സ സോ അലഗദ്ദോ പടിപരിവത്തിത്വാ പടിനിവത്തിത്വാ (സ്യാ॰ ക॰) ഹത്ഥേ വാ ബാഹായ വാ അഞ്ഞതരസ്മിം വാ അങ്ഗപച്ചങ്ഗേ ഡംസെയ്യ ഡസെയ്യ (സീ॰ പീ॰). സോ തതോനിദാനം മരണം വാ നിഗച്ഛെയ്യ മരണമത്തം വാ ദുക്ഖം. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, അലഗദ്ദസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചേ മോഘപുരിസാ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി – സുത്തം, ഗെയ്യം, വെയ്യാകരണം, ഗാഥം, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലം. തേ തം ധമ്മം പരിയാപുണിത്വാ തേസം ധമ്മാനം പഞ്ഞായ അത്ഥം ന ഉപപരിക്ഖന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ പഞ്ഞായ അത്ഥം അനുപപരിക്ഖതം ന നിജ്ഝാനം ഖമന്തി. തേ ഉപാരമ്ഭാനിസംസാ ചേവ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി ഇതിവാദപ്പമൊക്ഖാനിസംസാ ച. യസ്സ ചത്ഥായ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭൊന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ ദുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ ഭിക്ഖവേ ധമ്മാനം.
൨൩൯. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചേ കുലപുത്താ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി – സുത്തം, ഗെയ്യം, വെയ്യാകരണം, ഗാഥം, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലം. തേ തം ധമ്മം പരിയാപുണിത്വാ തേസം ധമ്മാനം പഞ്ഞായ അത്ഥം ഉപപരിക്ഖന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ പഞ്ഞായ അത്ഥം ഉപപരിക്ഖതം നിജ്ഝാനം ഖമന്തി. തേ ന ചേവ ഉപാരമ്ഭാനിസംസാ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി ന ഇതിവാദപ്പമൊക്ഖാനിസംസാ ച ന ച ഇതിവാദപ്പമൊക്ഖാനിസംസാ (?). യസ്സ ചത്ഥായ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി തഞ്ചസ്സ അത്ഥം അനുഭൊന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ സുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സുഗ്ഗഹിതത്താ ഭിക്ഖവേ ധമ്മാനം.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അലഗദ്ദത്ഥികോ അലഗദ്ദഗവേസീ അലഗദ്ദപരിയേസനം ചരമാനോ. സോ പസ്സെയ്യ മഹന്തം അലഗദ്ദം. തമേനം അജപദേന ദണ്ഡേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗണ്ഹെയ്യ. അജപദേന ദണ്ഡേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹിത്വാ, ഗീവായ സുഗ്ഗഹിതം ഗണ്ഹെയ്യ. കിഞ്ചാപി സോ, ഭിക്ഖവേ , അലഗദ്ദോ തസ്സ പുരിസസ്സ ഹത്ഥം വാ ബാഹം വാ അഞ്ഞതരം വാ അങ്ഗപച്ചങ്ഗം ഭോഗേഹി പലിവേഠെയ്യ, അഥ ഖോ സോ നേവ തതോനിദാനം മരണം വാ നിഗച്ഛെയ്യ മരണമത്തം വാ ദുക്ഖം. തം കിസ്സ ഹേതു? സുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, അലഗദ്ദസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചേ കുലപുത്താ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി – സുത്തം, ഗെയ്യം, വെയ്യാകരണം, ഗാഥം, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലം. തേ തം ധമ്മം പരിയാപുണിത്വാ തേസം ധമ്മാനം പഞ്ഞായ അത്ഥം ഉപപരിക്ഖന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ പഞ്ഞായ അത്ഥം ഉപപരിക്ഖതം നിജ്ഝാനം ഖമന്തി. തേ ന ചേവ ഉപാരമ്ഭാനിസംസാ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി, ന ഇതിവാദപ്പമൊക്ഖാനിസംസാ ച. യസ്സ ചത്ഥായ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി, തഞ്ചസ്സ അത്ഥം അനുഭൊന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ സുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം അത്ഥായ ഹിതായ സുഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാനം. തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, യസ്സ മേ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ആജാനെയ്യാഥ, തഥാ നം ധാരെയ്യാഥ. യസ്സ ച പന മേ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ന ആജാനെയ്യാഥ, അഹം വോ തത്ഥ പടിപുച്ഛിതബ്ബോ, യേ വാ പനാസ്സു വിയത്താ ഭിക്ഖൂ.
൨൪൦. ‘‘കുല്ലൂപമം വോ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മം ദേസെസ്സാമി നിത്ഥരണത്ഥായ, നോ ഗഹണത്ഥായ. തം സുണാഥ, സാധുകം മനസികരോഥ, ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ. സോ പസ്സെയ്യ മഹന്തം ഉദകണ്ണവം, ഓരിമം തീരം സാസങ്കം സപ്പടിഭയം, പാരിമം തീരം ഖേമം അപ്പടിഭയം; ന ചസ്സ നാവാ സന്താരണീ ഉത്തരസേതു വാ അപാരാ പാരം ഗമനായ. തസ്സ ഏവമസ്സ – ‘അയം ഖോ മഹാഉദകണ്ണവോ, ഓരിമം തീരം സാസങ്കം സപ്പടിഭയം, പാരിമം തീരം ഖേമം അപ്പടിഭയം; നത്ഥി ച നാവാ സന്താരണീ ഉത്തരസേതു വാ അപാരാ പാരം ഗമനായ. യംനൂനാഹം തിണകട്ഠസാഖാപലാസം സംകഡ്ഢിത്വാ, കുല്ലം ബന്ധിത്വാ, തം കുല്ലം നിസ്സായ ഹത്ഥേഹി ച പാദേഹി ച വായമമാനോ സൊത്ഥിനാ പാരം ഉത്തരെയ്യ’ന്തി. അഥ ഖോ സോ, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ തിണകട്ഠസാഖാപലാസം സംകഡ്ഢിത്വാ, കുല്ലം ബന്ധിത്വാ തം കുല്ലം നിസ്സായ ഹത്ഥേഹി ച പാദേഹി ച വായമമാനോ സൊത്ഥിനാ പാരം ഉത്തരെയ്യ. തസ്സ പുരിസസ്സ ഉത്തിണ്ണസ്സ തിണ്ണസ്സ (പീ॰ ക॰) പാരങ്ഗതസ്സ ഏവമസ്സ – ‘ബഹുകാരോ ഖോ മേ അയം കുല്ലോ; ഇമാഹം കുല്ലം നിസ്സായ ഹത്ഥേഹി ച പാദേഹി ച വായമമാനോ സൊത്ഥിനാ പാരം ഉത്തിണ്ണോ. യംനൂനാഹം ഇമം കുല്ലം സീസേ വാ ആരോപെത്വാ ഖന്ധേ വാ ഉച്ചാരെത്വാ ഉച്ചോപെത്വാ (ക॰) യേന കാമം പക്കമെയ്യ’ന്തി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, അപി നു സോ പുരിസോ ഏവംകാരീ തസ്മിം കുല്ലേ കിച്ചകാരീ അസ്സാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘കഥംകാരീ ച സോ, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ തസ്മിം കുല്ലേ കിച്ചകാരീ അസ്സ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, തസ്സ പുരിസസ്സ ഉത്തിണ്ണസ്സ പാരങ്ഗതസ്സ ഏവമസ്സ – ‘ബഹുകാരോ ഖോ മേ അയം കുല്ലോ; ഇമാഹം കുല്ലം നിസ്സായ ഹത്ഥേഹി ച പാദേഹി ച വായമമാനോ സൊത്ഥിനാ പാരം ഉത്തിണ്ണോ. യംനൂനാഹം ഇമം കുല്ലം ഥലേ വാ ഉസ്സാദെത്വാ ഉസ്സാരെത്വാ (ക॰) ഉദകേ വാ ഓപിലാപെത്വാ യേന കാമം പക്കമെയ്യ’ന്തി. ഏവംകാരീ ഖോ സോ, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ തസ്മിം കുല്ലേ കിച്ചകാരീ അസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കുല്ലൂപമോ മയാ ധമ്മോ ദേസിതോ നിത്ഥരണത്ഥായ, നോ ഗഹണത്ഥായ. കുല്ലൂപമം വോ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മം ദേസിതം, ആജാനന്തേഹി ധമ്മാപി വോ പഹാതബ്ബാ പഗേവ അധമ്മാ.
൨൪൧. ‘‘ഛയിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ദിട്ഠിട്ഠാനാനി. കതമാനി ഛ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ അരിയാനം അദസ്സാവീ അരിയധമ്മസ്സ അകോവിദോ അരിയധമ്മേ അവിനീതോ, സപ്പുരിസാനം അദസ്സാവീ സപ്പുരിസധമ്മസ്സ അകോവിദോ സപ്പുരിസധമ്മേ അവിനീതോ, രൂപം ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; വേദനം ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; സഞ്ഞം ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; സങ്ഖാരേ ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; യമ്പി തം ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം, അനുവിചരിതം മനസാ തമ്പി ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; യമ്പി തം ദിട്ഠിട്ഠാനം – സോ ലോകോ സോ അത്താ, സോ പെച്ച ഭവിസ്സാമി നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ , സസ്സതിസമം തഥേവ ഠസ്സാമീതി – തമ്പി ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി. സുതവാ ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ അരിയാനം ദസ്സാവീ അരിയധമ്മസ്സ കോവിദോ അരിയധമ്മേ സുവിനീതോ, സപ്പുരിസാനം ദസ്സാവീ സപ്പുരിസധമ്മസ്സ കോവിദോ സപ്പുരിസധമ്മേ സുവിനീതോ, രൂപം ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; വേദനം ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; സഞ്ഞം ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; സങ്ഖാരേ ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; യമ്പി തം ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം, അനുവിചരിതം മനസാ, തമ്പി ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി; യമ്പി തം ദിട്ഠിട്ഠാനം – സോ ലോകോ സോ അത്താ, സോ പെച്ച ഭവിസ്സാമി നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ, സസ്സതിസമം തഥേവ ഠസ്സാമീതി – തമ്പി ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി സമനുപസ്സതി. സോ ഏവം സമനുപസ്സന്തോ അസതി ന പരിതസ്സതീ’’തി.
൨൪൨. ഏവം വുത്തേ, അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘സിയാ നു ഖോ, ഭന്തേ, ബഹിദ്ധാ അസതി പരിതസ്സനാ’’തി? ‘‘സിയാ, ഭിക്ഖൂ’’തി – ഭഗവാ അവോച. ‘‘ഇധ ഭിക്ഖു ഏകച്ചസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘അഹു വത മേ, തം വത മേ നത്ഥി; സിയാ വത മേ, തം വതാഹം ന ലഭാമീ’തി. സോ സോചതി കിലമതി പരിദേവതി ഉരത്താളിം കന്ദതി സമ്മോഹം ആപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖു, ബഹിദ്ധാ അസതി പരിതസ്സനാ ഹോതീ’’തി.
‘‘സിയാ പന, ഭന്തേ, ബഹിദ്ധാ അസതി അപരിതസ്സനാ’’തി? ‘‘സിയാ, ഭിക്ഖൂ’’തി – ഭഗവാ അവോച. ‘‘ഇധ ഭിക്ഖു ഏകച്ചസ്സ ന ഏവം ഹോതി – ‘അഹു വത മേ, തം വത മേ നത്ഥി; സിയാ വത മേ, തം വതാഹം ന ലഭാമീ’തി. സോ ന സോചതി ന കിലമതി ന പരിദേവതി ന ഉരത്താളിം കന്ദതി ന സമ്മോഹം ആപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖു, ബഹിദ്ധാ അസതി അപരിതസ്സനാ ഹോതീ’’തി.
‘‘സിയാ നു ഖോ, ഭന്തേ, അജ്ഝത്തം അസതി പരിതസ്സനാ’’തി? ‘‘സിയാ, ഭിക്ഖൂ’’തി – ഭഗവാ അവോച. ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖു, ഏകച്ചസ്സ ഏവം ദിട്ഠി ഹോതി – ‘സോ ലോകോ സോ അത്താ, സോ പെച്ച ഭവിസ്സാമി നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ, സസ്സതിസമം തഥേവ ഠസ്സാമീ’തി. സോ സുണാതി തഥാഗതസ്സ വാ തഥാഗതസാവകസ്സ വാ സബ്ബേസം ദിട്ഠിട്ഠാനാധിട്ഠാനപരിയുട്ഠാനാഭിനിവേസാനുസയാനം സമുഗ്ഘാതായ സബ്ബസങ്ഖാരസമഥായ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗായ തണ്ഹാക്ഖയായ വിരാഗായ നിരോധായ നിബ്ബാനായ ധമ്മം ദേസെന്തസ്സ. തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘ഉച്ഛിജ്ജിസ്സാമി നാമസ്സു, വിനസ്സിസ്സാമി നാമസ്സു, നസ്സു നാമ ഭവിസ്സാമീ’തി. സോ സോചതി കിലമതി പരിദേവതി ഉരത്താളിം കന്ദതി സമ്മോഹം ആപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖു, അജ്ഝത്തം അസതി പരിതസ്സനാ ഹോതീ’’തി.
‘‘സിയാ പന, ഭന്തേ, അജ്ഝത്തം അസതി അപരിതസ്സനാ’’തി? ‘‘സിയാ, ഭിക്ഖൂ’’തി ഭഗവാ അവോച. ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖു, ഏകച്ചസ്സ ന ഏവം ദിട്ഠി ഹോതി – ‘സോ ലോകോ സോ അത്താ, സോ പെച്ച ഭവിസ്സാമി നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ, സസ്സതിസമം തഥേവ ഠസ്സാമീ’തി. സോ സുണാതി തഥാഗതസ്സ വാ തഥാഗതസാവകസ്സ വാ സബ്ബേസം ദിട്ഠിട്ഠാനാധിട്ഠാനപരിയുട്ഠാനാഭിനിവേസാനുസയാനം സമുഗ്ഘാതായ സബ്ബസങ്ഖാരസമഥായ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗായ തണ്ഹാക്ഖയായ വിരാഗായ നിരോധായ നിബ്ബാനായ ധമ്മം ദേസെന്തസ്സ. തസ്സ ന ഏവം ഹോതി – ‘ഉച്ഛിജ്ജിസ്സാമി നാമസ്സു, വിനസ്സിസ്സാമി നാമസ്സു, നസ്സു നാമ ഭവിസ്സാമീ’തി. സോ ന സോചതി ന കിലമതി ന പരിദേവതി ന ഉരത്താളിം കന്ദതി ന സമ്മോഹം ആപജ്ജതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖു, അജ്ഝത്തം അസതി അപരിതസ്സനാ ഹോതി’’.
൨൪൩. ‘‘തം തഞ്ച (ക॰), ഭിക്ഖവേ, പരിഗ്ഗഹം പരിഗ്ഗണ്ഹെയ്യാഥ, യ്വാസ്സ യ്വാസ്സു (ക॰) പരിഗ്ഗഹോ നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ, സസ്സതിസമം തഥേവ തിട്ഠെയ്യ. പസ്സഥ നോ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, തം പരിഗ്ഗഹം യ്വാസ്സ പരിഗ്ഗഹോ നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ, സസ്സതിസമം തഥേവ തിട്ഠെയ്യാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘സാധു, ഭിക്ഖവേ. അഹമ്പി ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, പരിഗ്ഗഹം ന സമനുപസ്സാമി യ്വാസ്സ പരിഗ്ഗഹോ നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ സസ്സതിസമം തഥേവ തിട്ഠെയ്യ.
‘‘തം, ഭിക്ഖവേ, അത്തവാദുപാദാനം ഉപാദിയേഥ, യംസ യസ്സ (സ്യാ॰ ക॰) അത്തവാദുപാദാനം ഉപാദിയതോ ന ഉപ്പജ്ജെയ്യും സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ. പസ്സഥ നോ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, തം അത്തവാദുപാദാനം യംസ അത്തവാദുപാദാനം ഉപാദിയതോ ന ഉപ്പജ്ജെയ്യും സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘സാധു, ഭിക്ഖവേ. അഹമ്പി ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, അത്തവാദുപാദാനം ന സമനുപസ്സാമി യംസ അത്തവാദുപാദാനം ഉപാദിയതോ ന ഉപ്പജ്ജെയ്യും സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ.
‘‘തം, ഭിക്ഖവേ, ദിട്ഠിനിസ്സയം നിസ്സയേഥ യംസ ദിട്ഠിനിസ്സയം നിസ്സയതോ ന ഉപ്പജ്ജെയ്യും സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ. പസ്സഥ നോ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, തം ദിട്ഠിനിസ്സയം യംസ ദിട്ഠിനിസ്സയം നിസ്സയതോ ന ഉപ്പജ്ജെയ്യും സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ’’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘സാധു, ഭിക്ഖവേ. അഹമ്പി ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, ദിട്ഠിനിസ്സയം ന സമനുപസ്സാമി യംസ ദിട്ഠിനിസ്സയം നിസ്സയതോ ന ഉപ്പജ്ജെയ്യും സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ’’.
൨൪൪. ‘‘അത്തനി വാ, ഭിക്ഖവേ, സതി അത്തനിയം മേ തി അസ്സാ’’തി?
‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’.
‘‘അത്തനിയേ വാ, ഭിക്ഖവേ, സതി അത്താ മേ തി അസ്സാ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’.
‘‘അത്തനി ച, ഭിക്ഖവേ, അത്തനിയേ ച സച്ചതോ ഥേതതോ അനുപലബ്ഭമാനേ, യമ്പി തം ദിട്ഠിട്ഠാനം – ‘സോ ലോകോ സോ അത്താ, സോ പെച്ച ഭവിസ്സാമി നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ, സസ്സതിസമം തഥേവ ഠസ്സാമീ’തി – നനായം ന ച ഖോയം (ക॰), ഭിക്ഖവേ, കേവലോ പരിപൂരോ ബാലധമ്മോ’’’തി?
‘‘കിഞ്ഹി നോ സിയാ, ഭന്തേ, കേവലോ ഹി, ഭന്തേ, പരിപൂരോ കേവലോ പരിപൂരോ (സീ॰ പീ॰) ബാലധമ്മോ’’തി.
‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, രൂപം നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാ’’തി?
‘‘അനിച്ചം, ഭന്തേ’’ .
‘‘യം പനാനിച്ചം, ദുക്ഖം വാ തം സുഖം വാ’’തി?
‘‘ദുക്ഖം, ഭന്തേ’’.
‘‘യം പനാനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം, കല്ലം നു തം സമനുപസ്സിതും – ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’’തി?
‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’.
‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, വേദനാ…പേ॰… സഞ്ഞാ… സങ്ഖാരാ… വിഞ്ഞാണം നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാ’’തി?
‘‘അനിച്ചം, ഭന്തേ’’.
‘‘യം പനാനിച്ചം, ദുക്ഖം വാ തം സുഖം വാ’’തി?
‘‘ദുക്ഖം, ഭന്തേ’’.
‘‘യം പനാനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം, കല്ലം നു തം സമനുപസ്സിതും – ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’’തി?
‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’.
‘‘തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, യം കിഞ്ചി രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം, അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ , ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ, ഹീനം വാ പണീതം വാ, യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം രൂപം ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി – ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം. യാ കാചി വേദനാ…പേ॰… യാ കാചി സഞ്ഞാ… യേ കേചി സങ്ഖാരാ… യം കിഞ്ചി വിഞ്ഞാണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം, അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ, ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ, ഹീനം വാ പണീതം വാ, യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം വിഞ്ഞാണം ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി – ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം’’.
൨൪൫. ‘‘ഏവം പസ്സം, ഭിക്ഖവേ, സുതവാ അരിയസാവകോ രൂപസ്മിം നിബ്ബിന്ദതി, വേദനായ നിബ്ബിന്ദതി, സഞ്ഞായ നിബ്ബിന്ദതി, സങ്ഖാരേസു നിബ്ബിന്ദതി, വിഞ്ഞാണസ്മിം നിബ്ബിന്ദതി, നിബ്ബിദാ വിരജ്ജതി നിബ്ബിന്ദം വിരജ്ജതി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), വിരാഗാ വിമുച്ചതി , വിമുത്തസ്മിം വിമുത്തമിതി ഞാണം ഹോതി. ‘ഖീണാ ജാതി, വുസിതം ബ്രഹ്മചരിയം, കതം കരണീയം, നാപരം ഇത്ഥത്തായാ’തി പജാനാതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഉക്ഖിത്തപലിഘോ ഇതിപി, സംകിണ്ണപരിക്ഖോ ഇതിപി, അബ്ബൂള്ഹേസികോ ഇതിപി, നിരഗ്ഗളോ ഇതിപി, അരിയോ പന്നദ്ധജോ പന്നഭാരോ വിസംയുത്തോ ഇതിപി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഉക്ഖിത്തപലിഘോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അവിജ്ജാ പഹീനാ ഹോതി, ഉച്ഛിന്നമൂലാ താലാവത്ഥുകതാ അനഭാവംകതാ, ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മാ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഉക്ഖിത്തപലിഘോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സംകിണ്ണപരിക്ഖോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ പോനൊബ്ഭവികോ ജാതിസംസാരോ പഹീനോ ഹോതി, ഉച്ഛിന്നമൂലോ താലാവത്ഥുകതോ അനഭാവംകതോ, ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മോ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സംകിണ്ണപരിക്ഖോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അബ്ബൂള്ഹേസികോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ തണ്ഹാ പഹീനാ ഹോതി, ഉച്ഛിന്നമൂലാ താലാവത്ഥുകതാ അനഭാവംകതാ, ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മാ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അബ്ബൂള്ഹേസികോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിരഗ്ഗളോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ പഞ്ച ഓരമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി പഹീനാനി ഹൊന്തി, ഉച്ഛിന്നമൂലാനി താലാവത്ഥുകതാനി അനഭാവംകതാനി, ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മാനി . ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിരഗ്ഗളോ ഹോതി.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അരിയോ പന്നദ്ധജോ പന്നഭാരോ വിസംയുത്തോ ഹോതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അസ്മിമാനോ പഹീനോ ഹോതി, ഉച്ഛിന്നമൂലോ താലാവത്ഥുകതോ അനഭാവംകതോ , ആയതിം അനുപ്പാദധമ്മോ . ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അരിയോ പന്നദ്ധജോ പന്നഭാരോ വിസംയുത്തോ ഹോതി.
൨൪൬. ‘‘ഏവം വിമുത്തചിത്തം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖും സഇന്ദാ ദേവാ സബ്രഹ്മകാ സപജാപതികാ അന്വേസം നാധിഗച്ഛന്തി – ‘ഇദം നിസ്സിതം തഥാഗതസ്സ വിഞ്ഞാണ’ന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദിട്ഠേവാഹം, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേ തഥാഗതം അനനുവിജ്ജോതി വദാമി. ഏവംവാദിം ഖോ മം, ഭിക്ഖവേ, ഏവമക്ഖായിം ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ അസതാ തുച്ഛാ മുസാ അഭൂതേന അബ്ഭാചിക്ഖന്തി – ‘വേനയികോ സമണോ ഗോതമോ, സതോ സത്തസ്സ ഉച്ഛേദം വിനാസം വിഭവം പഞ്ഞാപേതീ’തി. യഥാ ചാഹം ന, ഭിക്ഖവേ ഭിക്ഖവേ ന (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), യഥാ ചാഹം ന വദാമി, തഥാ മം തേ ഭൊന്തോ സമണബ്രാഹ്മണാ അസതാ തുച്ഛാ മുസാ അഭൂതേന അബ്ഭാചിക്ഖന്തി – ‘വേനയികോ സമണോ ഗോതമോ, സതോ സത്തസ്സ ഉച്ഛേദം വിനാസം വിഭവം പഞ്ഞാപേതീ’തി. പുബ്ബേ ചാഹം ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി ച ദുക്ഖഞ്ചേവ പഞ്ഞാപേമി, ദുക്ഖസ്സ ച നിരോധം. തത്ര ചേ, ഭിക്ഖവേ, പരേ തഥാഗതം അക്കോസന്തി പരിഭാസന്തി രോസെന്തി വിഹേസെന്തി, തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ ന ഹോതി ആഘാതോ ന അപ്പച്ചയോ ന ചേതസോ അനഭിരദ്ധി.
‘‘തത്ര ചേ, ഭിക്ഖവേ, പരേ തഥാഗതം സക്കരൊന്തി ഗരും കരൊന്തി മാനെന്തി പൂജെന്തി, തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ ന ഹോതി ആനന്ദോ ന സോമനസ്സം ന ചേതസോ ഉപ്പിലാവിതത്തം. തത്ര ചേ, ഭിക്ഖവേ , പരേ വാ തഥാഗതം സക്കരൊന്തി ഗരും കരൊന്തി മാനെന്തി പൂജെന്തി, തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘യം ഖോ ഇദം പുബ്ബേ പരിഞ്ഞാതം തത്ഥ മേ ഏവരൂപാ കാരാ സക്കാരാ (ക॰) കരീയന്തീ’തി. തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേ ചേപി പരേ അക്കോസെയ്യും പരിഭാസെയ്യും രോസെയ്യും വിഹേസെയ്യും, തത്ര തുമ്ഹേ ഹി ന ആഘാതോ ന അപ്പച്ചയോ ന ചേതസോ അനഭിരദ്ധി കരണീയാ. തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേ ചേപി പരേ സക്കരെയ്യും ഗരും കരെയ്യും മാനെയ്യും പൂജെയ്യും, തത്ര തുമ്ഹേഹി ന ആനന്ദോ ന സോമനസ്സം ന ചേതസോ ഉപ്പിലാവിതത്തം കരണീയം. തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേ ചേപി പരേ സക്കരെയ്യും ഗരും കരെയ്യും മാനെയ്യും പൂജെയ്യും, തത്ര തുമ്ഹാകം ഏവമസ്സ – ‘യം ഖോ ഇദം പുബ്ബേ പരിഞ്ഞാതം, തത്ഥ മേ തത്ഥ നോ (ക॰) തത്ഥ + ഇമേതി പദച്ഛേദോ ഏവരൂപാ കാരാ കരീയന്തീ’തി.
൨൪൭. ‘‘തസ്മാതിഹ, ഭിക്ഖവേ, യം ന തുമ്ഹാകം തം പജഹഥ; തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം? രൂപം, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ; തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. വേദനാ, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ; സാ വോ പഹീനാ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. സഞ്ഞാ, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ; സാ വോ പഹീനാ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. സങ്ഖാരാ, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തേ പജഹഥ; തേ വോ പഹീനാ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സന്തി. വിഞ്ഞാണം, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ; തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, യം ഇമസ്മിം ജേതവനേ തിണകട്ഠസാഖാപലാസം, തം ജനോ ഹരെയ്യ വാ ദഹെയ്യ വാ യഥാപച്ചയം വാ കരെയ്യ. അപി നു തുമ്ഹാകം ഏവമസ്സ – ‘അമ്ഹേ ജനോ ഹരതി വാ ദഹതി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോതീ’തി? ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’. ‘‘തം കിസ്സ ഹേതു’’? ‘‘ന ഹി നോ ഏതം, ഭന്തേ, അത്താ വാ അത്തനിയം വാ’’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യം ന തുമ്ഹാകം തം പജഹഥ; തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം? രൂപം, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ; തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി. വേദനാ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… സഞ്ഞാ, ഭിക്ഖവേ… സങ്ഖാരാ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… വിഞ്ഞാണം, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ; തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതി.
൨൪൮. ‘‘ഏവം സ്വാക്ഖാതോ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മോ ഉത്താനോ വിവടോ പകാസിതോ ഛിന്നപിലോതികോ. ഏവം സ്വാക്ഖാതേ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മേ ഉത്താനേ വിവടേ പകാസിതേ ഛിന്നപിലോതികേ യേ തേ ഭിക്ഖൂ അരഹന്തോ ഖീണാസവാ വുസിതവന്തോ കതകരണീയാ ഓഹിതഭാരാ അനുപ്പത്തസദത്ഥാ പരിക്ഖീണഭവസംയോജനാ സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്താ, വട്ടം തേസം നത്ഥി പഞ്ഞാപനായ. ഏവം സ്വാക്ഖാതോ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മോ ഉത്താനോ വിവടോ പകാസിതോ ഛിന്നപിലോതികോ. ഏവം സ്വാക്ഖാതേ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മേ ഉത്താനേ വിവടേ പകാസിതേ ഛിന്നപിലോതികേ യേസം ഭിക്ഖൂനം പഞ്ചോരമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി പഹീനാനി, സബ്ബേ തേ ഓപപാതികാ, തത്ഥ പരിനിബ്ബായിനോ, അനാവത്തിധമ്മാ തസ്മാ ലോകാ. ഏവം സ്വാക്ഖാതോ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മോ ഉത്താനോ വിവടോ പകാസിതോ ഛിന്നപിലോതികോ. ഏവം സ്വാക്ഖാതേ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മേ ഉത്താനേ വിവടേ പകാസിതേ ഛിന്നപിലോതികേ യേസം ഭിക്ഖൂനം തീണി സംയോജനാനി പഹീനാനി, രാഗദോസമോഹാ തനുഭൂതാ, സബ്ബേ തേ സകദാഗാമിനോ, സകിദേവ ഇമം ലോകം ആഗന്ത്വാ ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സന്തി. ഏവം സ്വാക്ഖാതോ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മോ ഉത്താനോ വിവടോ പകാസിതോ ഛിന്നപിലോതികോ. ഏവം സ്വാക്ഖാതേ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മേ ഉത്താനേ വിവടേ പകാസിതേ ഛിന്നപിലോതികേ യേസം ഭിക്ഖൂനം തീണി സംയോജനാനി പഹീനാനി, സബ്ബേ തേ സോതാപന്നാ, അവിനിപാതധമ്മാ , നിയതാ സമ്ബോധിപരായനാ. ഏവം സ്വാക്ഖാതോ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മോ ഉത്താനോ വിവടോ പകാസിതോ ഛിന്നപിലോതികോ. ഏവം സ്വാക്ഖാതേ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മേ ഉത്താനേ വിവടേ പകാസിതേ ഛിന്നപിലോതികേ യേ തേ ഭിക്ഖൂ ധമ്മാനുസാരിനോ സദ്ധാനുസാരിനോ സബ്ബേ തേ സമ്ബോധിപരായനാ. ഏവം സ്വാക്ഖാതോ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മോ ഉത്താനോ വിവടോ പകാസിതോ ഛിന്നപിലോതികോ. ഏവം സ്വാക്ഖാതേ, ഭിക്ഖവേ, മയാ ധമ്മേ ഉത്താനേ വിവടേ പകാസിതേ ഛിന്നപിലോതികേ യേസം മയി സദ്ധാമത്തം പേമമത്തം സബ്ബേ തേ സഗ്ഗപരായനാ’’തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
അലഗദ്ദൂപമസുത്തം നിട്ഠിതം ദുതിയം.
൩. വമ്മികസുത്തം
൨൪൯. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ കുമാരകസ്സപോ അന്ധവനേ വിഹരതി. അഥ ഖോ അഞ്ഞതരാ ദേവതാ അഭിക്കന്തായ രത്തിയാ അഭിക്കന്തവണ്ണാ കേവലകപ്പം അന്ധവനം ഓഭാസെത്വാ യേനായസ്മാ കുമാരകസ്സപോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. ഏകമന്തം ഠിതാ ഖോ സാ ദേവതാ ആയസ്മന്തം കുമാരകസ്സപം ഏതദവോച –
‘‘ഭിക്ഖു ഭിക്ഖു, അയം വമ്മികോ വമ്മീകോ (കത്ഥചി) സക്കതാനുരൂപം രത്തിം ധൂമായതി, ദിവാ പജ്ജലതി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ ലങ്ഗിം ‘ലങ്ഗീ, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ ലങ്ഗിം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ ഉദ്ധുമായികം. ‘ഉദ്ധുമായികാ, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ ഉദ്ധുമായികം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ ദ്വിധാപഥം. ‘ദ്വിധാപഥോ, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ ദ്വിധാപഥം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ ചങ്ഗവാരം പങ്കവാരം (സ്യാ॰), ചങ്കവാരം (ക॰). ‘ചങ്ഗവാരോ, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ ചങ്ഗവാരം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ കുമ്മം. ‘കുമ്മോ , ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ കുമ്മം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ അസിസൂനം. ‘അസിസൂനാ, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ അസിസൂനം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ മംസപേസിം. ‘മംസപേസി, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘ഉക്ഖിപ മംസപേസിം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ അദ്ദസ നാഗം. ‘നാഗോ, ഭദന്തേ’തി. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘തിട്ഠതു നാഗോ, മാ നാഗം ഘട്ടേസി; നമോ കരോഹി നാഗസ്സാ’’’തി.
‘‘ഇമേ ഖോ ത്വം, ഭിക്ഖു, പഞ്ഹേ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛെയ്യാസി, യഥാ ച തേ ഭഗവാ ബ്യാകരോതി തഥാ നം ധാരെയ്യാസി. നാഹം തം, ഭിക്ഖു, പസ്സാമി സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ സബ്രഹ്മകേ സസ്സമണബ്രാഹ്മണിയാ പജായ സദേവമനുസ്സായ, യോ ഇമേസം പഞ്ഹാനം വെയ്യാകരണേന ചിത്തം ആരാധെയ്യ അഞ്ഞത്ര തഥാഗതേന വാ, തഥാഗതസാവകേന വാ, ഇതോ വാ പന സുത്വാ’’തി – ഇദമവോച സാ ദേവതാ. ഇദം വത്വാ തത്ഥേവന്തരധായി.
൨൫൦. അഥ ഖോ ആയസ്മാ കുമാരകസ്സപോ തസ്സാ രത്തിയാ അച്ചയേന യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ കുമാരകസ്സപോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഇമം, ഭന്തേ, രത്തിം അഞ്ഞതരാ ദേവതാ അഭിക്കന്തായ രത്തിയാ അഭിക്കന്തവണ്ണാ കേവലകപ്പം അന്ധവനം ഓഭാസെത്വാ യേനാഹം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. ഏകമന്തം ഠിതാ ഖോ, ഭന്തേ, സാ ദേവതാ മം ഏതദവോച – ‘ഭിക്ഖു ഭിക്ഖു, അയം വമ്മികോ രത്തിം ധൂമായതി, ദിവാ പജ്ജലതി’. ബ്രാഹ്മണോ ഏവമാഹ – ‘അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാ’തി. അഭിക്ഖണന്തോ സുമേധോ സത്ഥം ആദായ…പേ॰… ഇതോ വാ പന സുത്വാതി. ഇദമവോച, ഭന്തേ, സാ ദേവതാ. ഇദം വത്വാ തത്ഥേവന്തരധായി. ‘കോ നു ഖോ, ഭന്തേ, വമ്മികോ, കാ രത്തിം ധൂമായനാ, കാ ദിവാ പജ്ജലനാ, കോ ബ്രാഹ്മണോ, കോ സുമേധോ, കിം സത്ഥം, കിം അഭിക്ഖണം, കാ ലങ്ഗീ, കാ ഉദ്ധുമായികാ, കോ ദ്വിധാപഥോ, കിം ചങ്ഗവാരം, കോ കുമ്മോ, കാ അസിസൂനാ , കാ മംസപേസി, കോ നാഗോ’’’തി?
൨൫൧. ‘‘‘വമ്മികോ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, ഇമസ്സേതം ചാതുമഹാഭൂതികസ്സ ചാതുമ്മഹാഭൂതികസ്സ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) കായസ്സ അധിവചനം, മാതാപെത്തികസമ്ഭവസ്സ ഓദനകുമ്മാസൂപചയസ്സ അനിച്ചുച്ഛാദന-പരിമദ്ദനഭേദന-വിദ്ധംസന-ധമ്മസ്സ.
‘‘യം ഖോ, ഭിക്ഖു, ദിവാ കമ്മന്തേ കമ്മന്തം (ക॰) ആരബ്ഭ രത്തിം അനുവിതക്കേതി അനുവിചാരേതി – അയം രത്തിം ധൂമായനാ. യം ഖോ, ഭിക്ഖു, രത്തിം അനുവിതക്കെത്വാ അനുവിചാരെത്വാ ദിവാ കമ്മന്തേ പയോജേതി കായേന വാചായ ‘മനസാ’ ( ) നത്ഥി (സീ॰ സ്യാ॰) – അയം ദിവാ പജ്ജലനാ.
‘‘‘ബ്രാഹ്മണോ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, തഥാഗതസ്സേതം അധിവചനം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ. ‘സുമേധോ’തി ഖോ ഭിക്ഖു സെക്ഖസ്സേതം ഭിക്ഖുനോ അധിവചനം.
‘‘‘സത്ഥ’ന്തി ഖോ, ഭിക്ഖു, അരിയായേതം പഞ്ഞായ അധിവചനം. ‘അഭിക്ഖണ’ന്തി ഖോ, ഭിക്ഖു, വീരിയാരമ്ഭസ്സേതം അധിവചനം.
‘‘‘ലങ്ഗീ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, അവിജ്ജായേതം അധിവചനം. ഉക്ഖിപ ലങ്ഗിം, പജഹ അവിജ്ജം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘ഉദ്ധുമായികാ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, കോധൂപായാസസ്സേതം അധിവചനം. ഉക്ഖിപ ഉദ്ധുമായികം, പജഹ കോധൂപായാസം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘ദ്വിധാപഥോ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, വിചികിച്ഛായേതം അധിവചനം. ഉക്ഖിപ ദ്വിധാപഥം, പജഹ വിചികിച്ഛം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘ചങ്ഗവാര’ന്തി ഖോ, ഭിക്ഖു, പഞ്ചന്നേതം നീവരണാനം അധിവചനം, സെയ്യഥിദം – കാമച്ഛന്ദനീവരണസ്സ, ബ്യാപാദനീവരണസ്സ, ഥീനമിദ്ധനീവരണസ്സ, ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചനീവരണസ്സ, വിചികിച്ഛാനീവരണസ്സ. ഉക്ഖിപ ചങ്ഗവാരം, പജഹ പഞ്ച നീവരണേ ; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘കുമ്മോ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, പഞ്ചന്നേതം ഉപാദാനക്ഖന്ധാനം അധിവചനം, സെയ്യഥിദം – രൂപുപാദാനക്ഖന്ധസ്സ, വേദനുപാദാനക്ഖന്ധസ്സ, സഞ്ഞുപാദാനക്ഖന്ധസ്സ, സങ്ഖാരുപാദാനക്ഖന്ധസ്സ, വിഞ്ഞാണുപാദാനക്ഖന്ധസ്സ. ഉക്ഖിപ കുമ്മം, പജഹ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധേ; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘അസിസൂനാ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, പഞ്ചന്നേതം കാമഗുണാനം അധിവചനം – ചക്ഖുവിഞ്ഞെയ്യാനം രൂപാനം ഇട്ഠാനം കന്താനം മനാപാനം പിയരൂപാനം കാമൂപസംഹിതാനം രജനീയാനം, സോതവിഞ്ഞെയ്യാനം സദ്ദാനം…പേ॰… ഘാനവിഞ്ഞെയ്യാനം ഗന്ധാനം…പേ॰… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞെയ്യാനം രസാനം…പേ॰… കായവിഞ്ഞെയ്യാനം ഫൊട്ഠബ്ബാനം ഇട്ഠാനം കന്താനം മനാപാനം പിയരൂപാനം കാമൂപസംഹിതാനം രജനീയാനം. ഉക്ഖിപ അസിസൂനം, പജഹ പഞ്ച കാമഗുണേ; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘മംസപേസീ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, നന്ദീരാഗസ്സേതം അധിവചനം. ഉക്ഖിപ മംസപേസിം, പജഹ നന്ദീരാഗം; അഭിക്ഖണ, സുമേധ, സത്ഥം ആദായാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ.
‘‘‘നാഗോ’തി ഖോ, ഭിക്ഖു, ഖീണാസവസ്സേതം ഭിക്ഖുനോ അധിവചനം. തിട്ഠതു നാഗോ, മാ നാഗം ഘട്ടേസി; നമോ കരോഹി നാഗസ്സാതി അയമേതസ്സ അത്ഥോ’’തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനോ ആയസ്മാ കുമാരകസ്സപോ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദീതി.
വമ്മികസുത്തം നിട്ഠിതം തതിയം.
൪. രഥവിനീതസുത്തം
൨൫൨. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ജാതിഭൂമകാ ഭിക്ഖൂ ജാതിഭൂമിയം വസ്സംവുട്ഠാ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നേ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘കോ നു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ജാതിഭൂമിയം ജാതിഭൂമകാനം ഭിക്ഖൂനം സബ്രഹ്മചാരീനം ഏവം സമ്ഭാവിതോ – ‘അത്തനാ ച അപ്പിച്ഛോ അപ്പിച്ഛകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച സന്തുട്ഠോ സന്തുട്ഠികഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച പവിവിത്തോ പവിവേകകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച അസംസട്ഠോ അസംസഗ്ഗകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച ആരദ്ധവീരിയോ വീരിയാരമ്ഭകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച സീലസമ്പന്നോ സീലസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച സമാധിസമ്പന്നോ സമാധിസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച പഞ്ഞാസമ്പന്നോ പഞ്ഞാസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച വിമുത്തിസമ്പന്നോ വിമുത്തിസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പന്നോ വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പദാകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, ഓവാദകോ വിഞ്ഞാപകോ സന്ദസ്സകോ സമാദപകോ സമുത്തേജകോ സമ്പഹംസകോ സബ്രഹ്മചാരീന’’’ന്തി? ‘‘പുണ്ണോ നാമ, ഭന്തേ, ആയസ്മാ മന്താണിപുത്തോ ജാതിഭൂമിയം ജാതിഭൂമകാനം ഭിക്ഖൂനം സബ്രഹ്മചാരീനം ഏവം സമ്ഭാവിതോ – ‘അത്തനാ ച അപ്പിച്ഛോ അപ്പിച്ഛകഥഞ്ച ഭിക്ഖൂനം കത്താ, അത്തനാ ച സന്തുട്ഠോ…പേ॰… ഓവാദകോ വിഞ്ഞാപകോ സന്ദസ്സകോ സമാദപകോ സമുത്തേജകോ സമ്പഹംസകോ സബ്രഹ്മചാരീന’’’ന്തി.
൨൫൩. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭഗവതോ അവിദൂരേ നിസിന്നോ ഹോതി. അഥ ഖോ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘ലാഭാ ആയസ്മതോ പുണ്ണസ്സ മന്താണിപുത്തസ്സ, സുലദ്ധലാഭാ ആയസ്മതോ പുണ്ണസ്സ മന്താണിപുത്തസ്സ, യസ്സ വിഞ്ഞൂ സബ്രഹ്മചാരീ സത്ഥു സമ്മുഖാ അനുമസ്സ അനുമസ്സ വണ്ണം ഭാസന്തി, തഞ്ച സത്ഥാ അബ്ഭനുമോദതി. അപ്പേവ നാമ മയമ്പി കദാചി കരഹചി ആയസ്മതാ പുണ്ണേന മന്താണിപുത്തേന സദ്ധിം സമാഗച്ഛെയ്യാമ സമാഗമം ഗച്ഛെയ്യ (ക॰), അപ്പേവ നാമ സിയാ കോചിദേവ കഥാസല്ലാപോ’’തി.
൨൫൪. അഥ ഖോ ഭഗവാ രാജഗഹേ യഥാഭിരന്തം വിഹരിത്വാ യേന സാവത്ഥി തേന ചാരികം പക്കാമി. അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ യേന സാവത്ഥി തദവസരി. തത്ര സുദം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അസ്സോസി ഖോ ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ – ‘‘ഭഗവാ കിര സാവത്ഥിം അനുപ്പത്തോ; സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ’’തി.
൨൫൫. അഥ ഖോ ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ സേനാസനം സംസാമെത്വാ പത്തചീവരമാദായ യേന സാവത്ഥി തേന ചാരികം പക്കാമി. അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ യേന സാവത്ഥി ജേതവനം അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം ഭഗവാ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സേസി സമാദപേസി സമുത്തേജേസി സമ്പഹംസേസി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ ഭഗവതാ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സിതോ സമാദപിതോ സമുത്തേജിതോ സമ്പഹംസിതോ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ യേന അന്ധവനം തേനുപസങ്കമി ദിവാവിഹാരായ.
൨൫൬. അഥ ഖോ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു യേനായസ്മാ സാരിപുത്തോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഏതദവോച – ‘‘യസ്സ ഖോ ത്വം, ആവുസോ സാരിപുത്ത, പുണ്ണസ്സ നാമ ഭിക്ഖുനോ മന്താണിപുത്തസ്സ അഭിണ്ഹം കിത്തയമാനോ അഹോസി, സോ ഭഗവതാ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സിതോ സമാദപിതോ സമുത്തേജിതോ സമ്പഹംസിതോ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ യേന അന്ധവനം തേന പക്കന്തോ ദിവാവിഹാരായാ’’തി.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ തരമാനരൂപോ നിസീദനം ആദായ ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധി സീസാനുലോകീ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ അന്ധവനം അജ്ഝോഗാഹെത്വാ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ ദിവാവിഹാരം നിസീദി. ആയസ്മാപി ഖോ സാരിപുത്തോ അന്ധവനം അജ്ഝോഗാഹെത്വാ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ ദിവാവിഹാരം നിസീദി.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ യേനായസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മതാ പുണ്ണേന മന്താണിപുത്തേന സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം ഏതദവോച –
൨൫൭. ‘‘ഭഗവതി നോ, ആവുസോ, ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘ഏവമാവുസോ’’തി.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, സീലവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ, ചിത്തവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ദിട്ഠിവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ, കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ, പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, സീലവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’തി വദേസി. ‘കിം പനാവുസോ, ചിത്തവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’തി വദേസി. ‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ദിട്ഠിവിസുദ്ധത്ഥം…പേ॰… കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധത്ഥം…പേ॰… മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥം…പേ॰… പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥം…പേ॰… കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം ആവുസോ’തി വദേസി. കിമത്ഥം ചരഹാവുസോ, ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി? ‘‘അനുപാദാപരിനിബ്ബാനത്ഥം ഖോ, ആവുസോ, ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, സീലവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ, ചിത്തവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ദിട്ഠിവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി ?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ, പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം , ആവുസോ’’.
‘‘കിം പനാവുസോ, അഞ്ഞത്ര ഇമേഹി ധമ്മേഹി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’’ന്തി?
‘‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’’.
‘‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, സീലവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’ന്തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’തി വദേസി. ‘കിം പനാവുസോ, ചിത്തവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’ന്തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’തി വദേസി. ‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ദിട്ഠിവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’ന്തി…പേ॰… കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധി… മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി… പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി… ‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’ന്തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’തി വദേസി. ‘കിം പനാവുസോ, അഞ്ഞത്ര ഇമേഹി ധമ്മേഹി അനുപാദാപരിനിബ്ബാന’ന്തി ഇതി പുട്ഠോ സമാനോ ‘നോ ഹിദം, ആവുസോ’തി വദേസി. യഥാകഥം പനാവുസോ, ഇമസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി?
൨൫൮. ‘‘സീലവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ പഞ്ഞാപെസ്സ (സീ॰ സ്യാ॰) ഏവമഞ്ഞത്ഥപി. ചിത്തവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ. ദിട്ഠിവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ. കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ . മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ. പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ. ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിം ചേ, ആവുസോ, ഭഗവാ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ, സഉപാദാനംയേവ സമാനം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം പഞ്ഞപെയ്യ. അഞ്ഞത്ര ചേ, ആവുസോ, ഇമേഹി ധമ്മേഹി അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം അഭവിസ്സ, പുഥുജ്ജനോ പരിനിബ്ബായെയ്യ. പുഥുജ്ജനോ ഹി, ആവുസോ, അഞ്ഞത്ര ഇമേഹി ധമ്മേഹി. തേന ഹാവുസോ, ഉപമം തേ കരിസ്സാമി; ഉപമായപിധേകച്ചേ വിഞ്ഞൂ പുരിസാ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ആജാനന്തി.
൨൫൯. ‘‘സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, രഞ്ഞോ പസേനദിസ്സ കോസലസ്സ സാവത്ഥിയം പടിവസന്തസ്സ സാകേതേ കിഞ്ചിദേവ അച്ചായികം കരണീയം ഉപ്പജ്ജെയ്യ. തസ്സ അന്തരാ ച സാവത്ഥിം അന്തരാ ച സാകേതം സത്ത രഥവിനീതാനി ഉപട്ഠപെയ്യും. അഥ ഖോ, ആവുസോ, രാജാ പസേനദി കോസലോ സാവത്ഥിയാ നിക്ഖമിത്വാ അന്തേപുരദ്വാരാ പഠമം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ, പഠമേന രഥവിനീതേന ദുതിയം രഥവിനീതം പാപുണെയ്യ, പഠമം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജെയ്യ ദുതിയം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ. ദുതിയേന രഥവിനീതേന തതിയം രഥവിനീതം പാപുണെയ്യ, ദുതിയം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജെയ്യ, തതിയം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ. തതിയേന രഥവിനീതേന ചതുത്ഥം രഥവിനീതം പാപുണെയ്യ, തതിയം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജെയ്യ, ചതുത്ഥം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ. ചതുത്ഥേന രഥവിനീതേന പഞ്ചമം രഥവിനീതം പാപുണെയ്യ, ചതുത്ഥം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജെയ്യ, പഞ്ചമം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ. പഞ്ചമേന രഥവിനീതേന ഛട്ഠം രഥവിനീതം പാപുണെയ്യ, പഞ്ചമം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജെയ്യ, ഛട്ഠം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ. ഛട്ഠേന രഥവിനീതേന സത്തമം രഥവിനീതം പാപുണെയ്യ, ഛട്ഠം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജെയ്യ, സത്തമം രഥവിനീതം അഭിരുഹെയ്യ. സത്തമേന രഥവിനീതേന സാകേതം അനുപാപുണെയ്യ അന്തേപുരദ്വാരം. തമേനം അന്തേപുരദ്വാരഗതം സമാനം മിത്താമച്ചാ ഞാതിസാലോഹിതാ ഏവം പുച്ഛെയ്യും – ‘ഇമിനാ ത്വം, മഹാരാജ, രഥവിനീതേന സാവത്ഥിയാ സാകേതം അനുപ്പത്തോ അന്തേപുരദ്വാര’ന്തി ? കഥം ബ്യാകരമാനോ നു ഖോ, ആവുസോ, രാജാ പസേനദി കോസലോ സമ്മാ ബ്യാകരമാനോ ബ്യാകരെയ്യാ’’തി?
‘‘ഏവം ബ്യാകരമാനോ ഖോ, ആവുസോ, രാജാ പസേനദി കോസലോ സമ്മാ ബ്യാകരമാനോ ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഇധ മേ സാവത്ഥിയം പടിവസന്തസ്സ സാകേതേ കിഞ്ചിദേവ അച്ചായികം കരണീയം ഉപ്പജ്ജി ഉപ്പജ്ജതി (ക॰). തസ്സ മേ അന്തരാ ച സാവത്ഥിം അന്തരാ ച സാകേതം സത്ത രഥവിനീതാനി ഉപട്ഠപേസും. അഥ ഖ്വാഹം സാവത്ഥിയാ നിക്ഖമിത്വാ അന്തേപുരദ്വാരാ പഠമം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. പഠമേന രഥവിനീതേന ദുതിയം രഥവിനീതം പാപുണിം, പഠമം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജിം ദുതിയം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. ദുതിയേന രഥവിനീതേന തതിയം രഥവിനീതം പാപുണിം, ദുതിയം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജിം, തതിയം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. തതിയേന രഥവിനീതേന ചതുത്ഥം രഥവിനീതം പാപുണിം, തതിയം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജിം, ചതുത്ഥം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. ചതുത്ഥേന രഥവിനീതേന പഞ്ചമം രഥവിനീതം പാപുണിം, ചതുത്ഥം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജിം, പഞ്ചമം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. പഞ്ചമേന രഥവിനീതേന ഛട്ഠം രഥവിനീതം പാപുണിം, പഞ്ചമം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജിം, ഛട്ഠം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. ഛട്ഠേന രഥവിനീതേന സത്തമം രഥവിനീതം പാപുണിം, ഛട്ഠം രഥവിനീതം വിസ്സജ്ജിം, സത്തമം രഥവിനീതം അഭിരുഹിം. സത്തമേന രഥവിനീതേന സാകേതം അനുപ്പത്തോ അന്തേപുരദ്വാര’ന്തി. ഏവം ബ്യാകരമാനോ ഖോ, ആവുസോ, രാജാ പസേനദി കോസലോ സമ്മാ ബ്യാകരമാനോ ബ്യാകരെയ്യാ’’തി.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോ, സീലവിസുദ്ധി യാവദേവ ചിത്തവിസുദ്ധത്ഥാ, ചിത്തവിസുദ്ധി യാവദേവ ദിട്ഠിവിസുദ്ധത്ഥാ, ദിട്ഠിവിസുദ്ധി യാവദേവ കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധത്ഥാ, കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധി യാവദേവ മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥാ, മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി യാവദേവ പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥാ, പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി യാവദേവ ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധത്ഥാ, ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി യാവദേവ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനത്ഥാ. അനുപാദാപരിനിബ്ബാനത്ഥം ഖോ, ആവുസോ, ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി.
൨൬൦. ഏവം വുത്തേ, ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം ഏതദവോച – ‘‘കോനാമോ ആയസ്മാ, കഥഞ്ച പനായസ്മന്തം സബ്രഹ്മചാരീ ജാനന്തീ’’തി? ‘‘പുണ്ണോതി ഖോ മേ, ആവുസോ, നാമം; മന്താണിപുത്തോതി ച പന മം സബ്രഹ്മചാരീ ജാനന്തീ’’തി. ‘‘അച്ഛരിയം, ആവുസോ, അബ്ഭുതം, ആവുസോ! യഥാ തം സുതവതാ സാവകേന സമ്മദേവ സത്ഥുസാസനം ആജാനന്തേന, ഏവമേവ ആയസ്മതാ പുണ്ണേന മന്താണിപുത്തേന ഗമ്ഭീരാ ഗമ്ഭീരപഞ്ഹാ അനുമസ്സ അനുമസ്സ ബ്യാകതാ. ലാഭാ സബ്രഹ്മചാരീനം, സുലദ്ധലാഭാ സബ്രഹ്മചാരീനം, യേ ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം ലഭന്തി ദസ്സനായ, ലഭന്തി പയിരൂപാസനായ. ചേലണ്ഡുകേന ചേലണ്ഡകേന (ക॰), ചേലണ്ഡുപേകേന (?) ചേപി സബ്രഹ്മചാരീ ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം മുദ്ധനാ പരിഹരന്താ ലഭെയ്യും ദസ്സനായ, ലഭെയ്യും പയിരൂപാസനായ, തേസമ്പി ലാഭാ തേസമ്പി സുലദ്ധം, അമ്ഹാകമ്പി ലാഭാ അമ്ഹാകമ്പി സുലദ്ധം, യേ മയം ആയസ്മന്തം പുണ്ണം മന്താണിപുത്തം ലഭാമ ദസ്സനായ, ലഭാമ പയിരൂപാസനായാ’’തി.
ഏവം വുത്തേ, ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഏതദവോച – ‘‘കോ നാമോ ആയസ്മാ, കഥഞ്ച പനായസ്മന്തം സബ്രഹ്മചാരീ ജാനന്തീ’’തി? ‘‘ഉപതിസ്സോതി ഖോ മേ, ആവുസോ, നാമം; സാരിപുത്തോതി ച പന മം സബ്രഹ്മചാരീ ജാനന്തീ’’തി. ‘‘സത്ഥുകപ്പേന വത കിര, ഭോ ഖോ (ക॰), സാവകേന സദ്ധിം മന്തയമാനാ ന ജാനിമ്ഹ – ‘ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ’തി. സചേ ഹി മയം ജാനെയ്യാമ ‘ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ’തി, എത്തകമ്പി നോ നപ്പടിഭാസെയ്യ നപ്പടിഭെയ്യ (?). അച്ഛരിയം, ആവുസോ, അബ്ഭുതം, ആവുസോ! യഥാ തം സുതവതാ സാവകേന സമ്മദേവ സത്ഥുസാസനം ആജാനന്തേന, ഏവമേവ ആയസ്മതാ സാരിപുത്തേന ഗമ്ഭീരാ ഗമ്ഭീരപഞ്ഹാ അനുമസ്സ അനുമസ്സ പുച്ഛിതാ. ലാഭാ സബ്രഹ്മചാരീനം സുലദ്ധലാഭാ സബ്രഹ്മചാരീനം, യേ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ലഭന്തി ദസ്സനായ, ലഭന്തി പയിരൂപാസനായ. ചേലണ്ഡുകേന ചേപി സബ്രഹ്മചാരീ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം മുദ്ധനാ പരിഹരന്താ ലഭെയ്യും ദസ്സനായ, ലഭെയ്യും പയിരൂപാസനായ, തേസമ്പി ലാഭാ തേസമ്പി സുലദ്ധം, അമ്ഹാകമ്പി ലാഭാ അമ്ഹാകമ്പി സുലദ്ധം, യേ മയം ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ലഭാമ ദസ്സനായ, ലഭാമ പയിരൂപാസനായാ’’തി.
ഇതിഹ തേ ഉഭോപി മഹാനാഗാ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ സുഭാസിതം സമനുമോദിംസൂതി.
രഥവിനീതസുത്തം നിട്ഠിതം ചതുത്ഥം.
൫. നിവാപസുത്തം
൨൬൧. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി. ‘‘ഭദന്തേ’’തി തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘ന , ഭിക്ഖവേ, നേവാപികോ നിവാപം നിവപതി മിഗജാതാനം – ‘ഇമം മേ നിവാപം നിവുത്തം മിഗജാതാ പരിഭുഞ്ജന്താ ദീഘായുകാ വണ്ണവന്തോ ചിരം ദീഘമദ്ധാനം യാപെന്തൂ’തി. ഏവഞ്ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നേവാപികോ നിവാപം നിവപതി മിഗജാതാനം – ‘ഇമം മേ നിവാപം നിവുത്തം മിഗജാതാ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സന്തി, അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിസ്സന്തി, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിസ്സന്തി, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സന്തി ഇമസ്മിം നിവാപേ’തി.
൨൬൨. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, പഠമാ മിഗജാതാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു, തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ. ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ.
൨൬൩. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമിംസു, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരിംസു. തേസം ഗിമ്ഹാനം പച്ഛിമേ മാസേ, തിണോദകസങ്ഖയേ, അധിമത്തകസിമാനം പത്തോ കായോ ഹോതി. തേസം അധിമത്തകസിമാനം പത്തകായാനം ബലവീരിയം പരിഹായി. ബലവീരിയേ പരിഹീനേ തമേവ നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ പച്ചാഗമിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ. ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയാപി മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ.
൨൬൪. ‘‘തത്ര , ഭിക്ഖവേ, തതിയാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ ദുതിയാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും – യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാതി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമിംസു, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരിംസു. തേസം ഗിമ്ഹാനം പച്ഛിമേ മാസേ തിണോദകസങ്ഖയേ അധിമത്തകസിമാനം പത്തോ കായോ ഹോതി. തേസം അധിമത്തകസിമാനം പത്തകായാനം ബലവീരിയം പരിഹായി. ബലവീരിയേ പരിഹീനേ തമേവ നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ പച്ചാഗമിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ. ഏവഞ്ഹി തേ ദുതിയാപി മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പെയ്യാമ. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സാമ, അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സാമ നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ’തി. തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പയിംസു. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു, തേ തത്ഥ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിംസു, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിംസു, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ.
‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, നേവാപികസ്സ ച നേവാപികപരിസായ ച ഏതദഹോസി – ‘സഠാസ്സുനാമിമേ തതിയാ മിഗജാതാ കേതബിനോ, ഇദ്ധിമന്താസ്സുനാമിമേ തതിയാ മിഗജാതാ പരജനാ; ഇമഞ്ച നാമ നിവാപം നിവുത്തം പരിഭുഞ്ജന്തി, ന ച നേസം ജാനാമ ആഗതിം വാ ഗതിം വാ. യംനൂന മയം ഇമം നിവാപം നിവുത്തം മഹതീഹി ദണ്ഡവാകരാഹി ദണ്ഡവാഗുരാഹി (സ്യാ॰) സമന്താ സപ്പദേസം അനുപരിവാരെയ്യാമ – അപ്പേവ നാമ തതിയാനം മിഗജാതാനം ആസയം പസ്സെയ്യാമ, യത്ഥ തേ ഗാഹം ഗച്ഛെയ്യു’ന്തി. തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം മഹതീഹി ദണ്ഡവാകരാഹി സമന്താ സപ്പദേസം അനുപരിവാരേസും. അദ്ദസംസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നേവാപികോ ച നേവാപികപരിസാ ച തതിയാനം മിഗജാതാനം ആസയം, യത്ഥ തേ ഗാഹം അഗമംസു. ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, തതിയാപി മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ.
൨൬൫. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ ദുതിയാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമിംസു…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ ദുതിയാപി മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ തതിയാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ ദുതിയാ മിഗജാതാ ഏവം സമചിന്തേസും ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ മിഗജാതാ…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ പടിവിരമിംസു…പേ॰… ഏവഞ്ഹി തേ ദുതിയാപി മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പെയ്യാമ, തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സാമ, അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സാമ നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ’തി. തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പയിംസു, തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു, തേ തത്ഥ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിംസു, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിംസു, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ.
‘‘തത്ര നേവാപികസ്സ ച നേവാപികപരിസായ ച ഏതദഹോസി – ‘സഠാസ്സുനാമിമേ തതിയാ മിഗജാതാ കേതബിനോ, ഇദ്ധിമന്താസ്സുനാമിമേ തതിയാ മിഗജാതാ പരജനാ, ഇമഞ്ച നാമ നിവാപം നിവുത്തം പരിഭുഞ്ജന്തി. ന ച നേസം ജാനാമ ആഗതിം വാ ഗതിം വാ. യംനൂന മയം ഇമം നിവാപം നിവുത്തം മഹതീതി ദണ്ഡവാകരാഹി സമന്താ സപ്പദേസം അനുപരിവാരെയ്യാമ, അപ്പേവ നാമ തതിയാനം മിഗജാതാനം ആസയം പസ്സെയ്യാമ, യത്ഥ തേ ഗാഹം ഗച്ഛെയ്യു’ന്തി. തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം മഹതീതി ദണ്ഡവാകരാഹി സമന്താ സപ്പദേസം അനുപരിവാരേസും. അദ്ദസംസു ഖോ നേവാപികോ ച നേവാപികപരിസാ ച തതിയാനം മിഗജാതാനം ആസയം, യത്ഥ തേ ഗാഹം അഗമംസു. ഏവഞ്ഹി തേ തതിയാപി മിഗജാതാ ന പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം യത്ഥ അഗതി നേവാപികസ്സ ച നേവാപികപരിസായ ച തത്രാസയം കപ്പെയ്യാമ, തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സാമ, അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സാമ നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ’തി. തേ യത്ഥ അഗതി നേവാപികസ്സ ച നേവാപികപരിസായ ച തത്രാസയം കപ്പയിംസു. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം നേവാപികസ്സ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു, തേ തത്ഥ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിംസു, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിംസു, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും നേവാപികസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ.
‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, നേവാപികസ്സ ച നേവാപികപരിസായ ച ഏതദഹോസി – ‘സഠാസ്സുനാമിമേ ചതുത്ഥാ മിഗജാതാ കേതബിനോ, ഇദ്ധിമന്താസ്സുനാമിമേ ചതുത്ഥാ മിഗജാതാ പരജനാ. ഇമഞ്ച നാമ നിവാപം നിവുത്തം പരിഭുഞ്ജന്തി, ന ച നേസം ജാനാമ ആഗതിം വാ ഗതിം വാ. യംനൂന മയം ഇമം നിവാപം നിവുത്തം മഹതീഹി ദണ്ഡവാകരാഹി സമന്താ സപ്പദേസം അനുപരിവാരെയ്യാമ, അപ്പേവ നാമ ചതുത്ഥാനം മിഗജാതാനം ആസയം പസ്സെയ്യാമ യത്ഥ തേ ഗാഹം ഗച്ഛെയ്യു’ന്തി. തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം മഹതീഹി ദണ്ഡവാകരാഹി സമന്താ സപ്പദേസം അനുപരിവാരേസും. നേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അദ്ദസംസു നേവാപികോ ച നേവാപികപരിസാ ച ചതുത്ഥാനം മിഗജാതാനം ആസയം, യത്ഥ തേ ഗാഹം ഗച്ഛെയ്യും. തത്ര, ഭിക്ഖവേ, നേവാപികസ്സ ച നേവാപികപരിസായ ച ഏതദഹോസി – ‘സചേ ഖോ മയം ചതുത്ഥേ മിഗജാതേ ഘട്ടെസ്സാമ, തേ ഘട്ടിതാ അഞ്ഞേ ഘട്ടിസ്സന്തി തേ ഘട്ടിതാ അഞ്ഞേ ഘട്ടിസ്സന്തി. ഏവം ഇമം നിവാപം നിവുത്തം സബ്ബസോ മിഗജാതാ പരിമുഞ്ചിസ്സന്തി. യംനൂന മയം ചതുത്ഥേ മിഗജാതേ അജ്ഝുപെക്ഖെയ്യാമാ’തി. അജ്ഝുപെക്ഖിംസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നേവാപികോ ച നേവാപികപരിസാ ച ചതുത്ഥേ മിഗജാതേ. ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥാ മിഗജാതാ പരിമുച്ചിംസു നേവാപികസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ.
൨൬൬. ‘‘ഉപമാ ഖോ മേ അയം, ഭിക്ഖവേ, കതാ അത്ഥസ്സ വിഞ്ഞാപനായ. അയം ചേവെത്ഥ അത്ഥോ – നിവാപോതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചന്നേതം കാമഗുണാനം അധിവചനം. നേവാപികോതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, മാരസ്സേതം പാപിമതോ അധിവചനം. നേവാപികപരിസാതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, മാരപരിസായേതം അധിവചനം. മിഗജാതാതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമണബ്രാഹ്മണാനമേതം അധിവചനം.
൨൬൭. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ . ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. സെയ്യഥാപി തേ, ഭിക്ഖവേ, പഠമാ മിഗജാതാ തഥൂപമേ അഹം ഇമേ പഠമേ സമണബ്രാഹ്മണേ വദാമി.
൨൬൮. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമിംസു, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാതി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമിംസു, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരിംസു. തേ തത്ഥ സാകഭക്ഖാപി അഹേസും, സാമാകഭക്ഖാപി അഹേസും, നീവാരഭക്ഖാപി അഹേസും, ദദ്ദുലഭക്ഖാപി അഹേസും, ഹടഭക്ഖാപി അഹേസും, കണഭക്ഖാപി അഹേസും, ആചാമഭക്ഖാപി അഹേസും, പിഞ്ഞാകഭക്ഖാപി അഹേസും, തിണഭക്ഖാപി അഹേസും, ഗോമയഭക്ഖാപി അഹേസും, വനമൂലഫലാഹാരാ യാപേസും പവത്തഫലഭോജീ.
‘‘തേസം ഗിമ്ഹാനം പച്ഛിമേ മാസേ, തിണോദകസങ്ഖയേ, അധിമത്തകസിമാനം പത്തോ കായോ ഹോതി. തേസം അധിമത്തകസിമാനം പത്തകായാനം ബലവീരിയം പരിഹായി. ബലവീരിയേ പരിഹീനേ ചേതോവിമുത്തി പരിഹായി. ചേതോവിമുത്തിയാ പരിഹീനായ തമേവ നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ പച്ചാഗമിംസു താനി ച ലോകാമിസാനി. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ. ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയാപി സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. സെയ്യഥാപി തേ, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയാ മിഗജാതാ തഥൂപമേ അഹം ഇമേ ദുതിയേ സമണബ്രാഹ്മണേ വദാമി.
൨൬൯. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തതിയാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ ദുതിയാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമിംസു. ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരിംസു. തേ തത്ഥ സാകഭക്ഖാപി അഹേസും…പേ॰… പവത്തഫലഭോജീ. തേസം ഗിമ്ഹാനം പച്ഛിമേ മാസേ തിണോദകസങ്ഖയേ അധിമത്തകസിമാനം പത്തോ കായോ ഹോതി. തേസം അധിമത്തകസിമാനം പത്തകായാനം ബലവീരിയം പരിഹായി, ബലവീരിയേ പരിഹീനേ ചേതോവിമുത്തി പരിഹായി, ചേതോവിമുത്തിയാ പരിഹീനായ തമേവ നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ പച്ചാഗമിംസു താനി ച ലോകാമിസാനി. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനുപഖജ്ജ മുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ മദം ആപജ്ജിംസു, മത്താ സമാനാ പമാദം ആപജ്ജിംസു, പമത്താ സമാനാ യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ. ഏവഞ്ഹി തേ ദുതിയാപി സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പെയ്യാമ, തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സാമ, അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സാമ മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ’’തി.
‘‘തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പയിംസു. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിംസു, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിംസു, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ . അപി ച ഖോ ഏവംദിട്ഠികാ അഹേസും – സസ്സതോ ലോകോ ഇതിപി, അസസ്സതോ ലോകോ ഇതിപി; അന്തവാ ലോകോ ഇതിപി, അനന്തവാ ലോകോ ഇതിപി; തം ജീവം തം സരീരം ഇതിപി, അഞ്ഞം ജീവം അഞ്ഞം സരീരം ഇതിപി; ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ ഇതിപി, ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ ഇതിപി, ഹോതി ച ന ച ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ ഇതിപി, നേവ ഹോതി ന ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ ഇതിപി . ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, തതിയാപി സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. സെയ്യഥാപി തേ, ഭിക്ഖവേ, തതിയാ മിഗജാതാ തഥൂപമേ അഹം ഇമേ തതിയേ സമണബ്രാഹ്മണേ വദാമി.
൨൭൦. ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ ദുതിയാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും – ‘യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമെയ്യാമ ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമിംസു…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ ദുതിയാപി സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ തതിയാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ …പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യേപി തേ ദുതിയാ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏവം സമചിന്തേസും യേ ഖോ തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ പഠമാ സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമെയ്യാമ, ഭയഭോഗാ പടിവിരതാ അരഞ്ഞായതനാനി അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വിഹരെയ്യാമാ’തി. തേ സബ്ബസോ നിവാപഭോജനാ ലോകാമിസാ പടിവിരമിംസു…പേ॰…. ഏവഞ്ഹി തേ ദുതിയാപി സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പെയ്യാമ. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സാമ, അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സാമ മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേതി.
‘‘തേ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി ഉപനിസ്സായ ആസയം കപ്പയിംസു. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു. തേ തത്ഥ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിംസു. അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിംസു. അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ. അപി ച ഖോ ഏവംദിട്ഠികാ അഹേസും സസ്സതോ ലോകോ ഇതിപി…പേ॰… നേവ ഹോതി ന ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ ഇതിപി. ഏവഞ്ഹി തേ തതിയാപി സമണബ്രാഹ്മണാ ന പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. യംനൂന മയം യത്ഥ അഗതി മാരസ്സ ച മാരപരിസായ ച തത്രാസയം കപ്പേയാമ. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിസ്സാമ, അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിസ്സാമ, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ ഭവിസ്സാമ മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേതി.
‘‘തേ യത്ഥ അഗതി മാരസ്സ ച മാരപരിസായ ച തത്രാസയം കപ്പയിംസു. തത്രാസയം കപ്പെത്വാ അമും നിവാപം നിവുത്തം മാരസ്സ അമൂനി ച ലോകാമിസാനി അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിംസു, തേ തത്ഥ അനനുപഖജ്ജ അമുച്ഛിതാ ഭോജനാനി ഭുഞ്ജമാനാ ന മദം ആപജ്ജിംസു, അമത്താ സമാനാ ന പമാദം ആപജ്ജിംസു, അപ്പമത്താ സമാനാ ന യഥാകാമകരണീയാ അഹേസും മാരസ്സ അമുസ്മിം നിവാപേ അമുസ്മിഞ്ച ലോകാമിസേ. ഏവഞ്ഹി തേ, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥാ സമണബ്രാഹ്മണാ പരിമുച്ചിംസു മാരസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവാ. സെയ്യഥാപി തേ, ഭിക്ഖവേ, ചതുത്ഥാ മിഗജാതാ തഥൂപമേ അഹം ഇമേ ചതുത്ഥേ സമണബ്രാഹ്മണേ വദാമി.
൨൭൧. ‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അഗതി മാരസ്സ ച മാരപരിസായ ച? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അന്ധമകാസി മാരം, അപദം വധിത്വാ മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോ പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരതി സതോ ച സമ്പജാനോ, സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതി യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി ‘ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീ’തി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ, പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ, അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അന്ധമകാസി മാരം, അപദം വധിത്വാ മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോ പാപിമതോ തിണ്ണോ ലോകേ വിസത്തിക’’ന്തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
നിവാപസുത്തം നിട്ഠിതം പഞ്ചമം.
൬. പാസരാസിസുത്തം
൨൭൨. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അഥ ഖോ ഭഗവാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ പാവിസി. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ യേനായസ്മാ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോചും – ‘‘ചിരസ്സുതാ നോ, ആവുസോ ആനന്ദ, ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ധമ്മീ കഥാ. സാധു മയം, ആവുസോ ആനന്ദ, ലഭെയ്യാമ ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ധമ്മിം കഥം സവനായാ’’തി. ‘‘തേന ഹായസ്മന്തോ യേന രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമോ തേനുപസങ്കമഥ; അപ്പേവ നാമ ലഭെയ്യാഥ ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ധമ്മിം കഥം സവനായാ’’തി. ‘‘ഏവമാവുസോ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ ആനന്ദസ്സ പച്ചസ്സോസും.
അഥ ഖോ ഭഗവാ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആമന്തേസി – ‘‘ആയാമാനന്ദ, യേന പുബ്ബാരാമോ മിഗാരമാതുപാസാദോ തേനുപസങ്കമിസ്സാമ ദിവാവിഹാരായാ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മതാ ആനന്ദേന സദ്ധിം യേന പുബ്ബാരാമോ മിഗാരമാതുപാസാദോ തേനുപസങ്കമി ദിവാവിഹാരായ. അഥ ഖോ ഭഗവാ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആമന്തേസി – ‘‘ആയാമാനന്ദ, യേന പുബ്ബകൊട്ഠകോ തേനുപസങ്കമിസ്സാമ ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിതു’’ന്തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി.
൨൭൩. അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മതാ ആനന്ദേന സദ്ധിം യേന പുബ്ബകൊട്ഠകോ തേനുപസങ്കമി ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിതും. പുബ്ബകൊട്ഠകേ ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിത്വാ പച്ചുത്തരിത്വാ ഏകചീവരോ അട്ഠാസി ഗത്താനി പുബ്ബാപയമാനോ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അയം, ഭന്തേ, രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമോ അവിദൂരേ. രമണീയോ, ഭന്തേ, രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമോ; പാസാദികോ, ഭന്തേ, രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമോ. സാധു, ഭന്തേ, ഭഗവാ യേന രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമോ തേനുപസങ്കമതു അനുകമ്പം ഉപാദായാ’’തി. അധിവാസേസി ഭഗവാ തുണ്ഹീഭാവേന.
അഥ ഖോ ഭഗവാ യേന രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമോ തേനുപസങ്കമി. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമേ ധമ്മിയാ കഥായ സന്നിസിന്നാ ഹൊന്തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ബഹിദ്വാരകൊട്ഠകേ അട്ഠാസി കഥാപരിയോസാനം ആഗമയമാനോ. അഥ ഖോ ഭഗവാ കഥാപരിയോസാനം വിദിത്വാ ഉക്കാസിത്വാ അഗ്ഗളം ആകോടേസി. വിവരിംസു ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ദ്വാരം. അഥ ഖോ ഭഗവാ രമ്മകസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസ്സമം പവിസിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. നിസജ്ജ ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘കായനുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ? കാ ച പന വോ അന്തരാകഥാ വിപ്പകതാ’’തി ? ‘‘ഭഗവന്തമേവ ഖോ നോ, ഭന്തേ, ആരബ്ഭ ധമ്മീ കഥാ വിപ്പകതാ, അഥ ഭഗവാ അനുപ്പത്തോ’’തി. ‘‘സാധു, ഭിക്ഖവേ! ഏതം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹാകം പതിരൂപം കുലപുത്താനം സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതാനം യം തുമ്ഹേ ധമ്മിയാ കഥായ സന്നിസീദെയ്യാഥ. സന്നിപതിതാനം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദ്വയം കരണീയം – ധമ്മീ വാ കഥാ, അരിയോ വാ തുണ്ഹീഭാവോ’’.
൨൭൪. ‘‘ദ്വേമാ, ഭിക്ഖവേ, പരിയേസനാ – അരിയാ ച പരിയേസനാ, അനരിയാ ച പരിയേസനാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, അനരിയാ പരിയേസനാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മംയേവ പരിയേസതി, അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ ജരാധമ്മംയേവ പരിയേസതി, അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ ബ്യാധിധമ്മംയേവ പരിയേസതി, അത്തനാ മരണധമ്മോ സമാനോ മരണധമ്മംയേവ പരിയേസതി, അത്തനാ സോകധമ്മോ സമാനോ സോകധമ്മംയേവ പരിയേസതി, അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മംയേവ പരിയേസതി.
‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ജാതിധമ്മം വദേഥ? പുത്തഭരിയം, ഭിക്ഖവേ, ജാതിധമ്മം, ദാസിദാസം ജാതിധമ്മം, അജേളകം ജാതിധമ്മം, കുക്കുടസൂകരം ജാതിധമ്മം, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവം ജാതിധമ്മം, ജാതരൂപരജതം ജാതിധമ്മം. ജാതിധമ്മാ ഹേതേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപധയോ. എത്ഥായം ഗഥിതോ ഗധീതോ (സ്യാ॰ ക॰) മുച്ഛിതോ അജ്ഝാപന്നോ അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മംയേവ പരിയേസതി.
‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ജരാധമ്മം വദേഥ? പുത്തഭരിയം, ഭിക്ഖവേ, ജരാധമ്മം, ദാസിദാസം ജരാധമ്മം, അജേളകം ജരാധമ്മം, കുക്കുടസൂകരം ജരാധമ്മം, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവം ജരാധമ്മം , ജാതരൂപരജതം ജരാധമ്മം. ജരാധമ്മാ ഹേതേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപധയോ. എത്ഥായം ഗഥിതോ മുച്ഛിതോ അജ്ഝാപന്നോ അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ ജരാധമ്മംയേവ പരിയേസതി.
‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ബ്യാധിധമ്മം വദേഥ? പുത്തഭരിയം, ഭിക്ഖവേ, ബ്യാധിധമ്മം, ദാസിദാസം ബ്യാധിധമ്മം, അജേളകം ബ്യാധിധമ്മം, കുക്കുടസൂകരം ബ്യാധിധമ്മം, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവം ബ്യാധിധമ്മം. ബ്യാധിധമ്മാ ഹേതേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപധയോ. എത്ഥായം ഗഥിതോ മുച്ഛിതോ അജ്ഝാപന്നോ അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ ബ്യാധിധമ്മംയേവ പരിയേസതി.
‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, മരണധമ്മം വദേഥ? പുത്തഭരിയം, ഭിക്ഖവേ, മരണധമ്മം, ദാസിദാസം മരണധമ്മം, അജേളകം മരണധമ്മം, കുക്കുടസൂകരം മരണധമ്മം, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവം മരണധമ്മം. മരണധമ്മാ ഹേതേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപധയോ. എത്ഥായം ഗഥിതോ മുച്ഛിതോ അജ്ഝാപന്നോ അത്തനാ മരണധമ്മോ സമാനോ മരണധമ്മംയേവ പരിയേസതി.
‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, സോകധമ്മം വദേഥ? പുത്തഭരിയം, ഭിക്ഖവേ, സോകധമ്മം, ദാസിദാസം സോകധമ്മം, അജേളകം സോകധമ്മം, കുക്കുടസൂകരം സോകധമ്മം, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവം സോകധമ്മം. സോകധമ്മാ ഹേതേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപധയോ. എത്ഥായം ഗഥിതോ മുച്ഛിതോ അജ്ഝാപന്നോ അത്തനാ സോകധമ്മോ സമാനോ സോകധമ്മംയേവ പരിയേസതി.
‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, സംകിലേസധമ്മം വദേഥ? പുത്തഭരിയം, ഭിക്ഖവേ, സംകിലേസധമ്മം, ദാസിദാസം സംകിലേസധമ്മം, അജേളകം സംകിലേസധമ്മം , കുക്കുടസൂകരം സംകിലേസധമ്മം, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവം സംകിലേസധമ്മം, ജാതരൂപരജതം സംകിലേസധമ്മം. സംകിലേസധമ്മാ ഹേതേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപധയോ. എത്ഥായം ഗഥിതോ മുച്ഛിതോ അജ്ഝാപന്നോ അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മംയേവ പരിയേസതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, അനരിയാ പരിയേസനാ.
൨൭൫. ‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, അരിയാ പരിയേസനാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജാതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസതി, അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ ജരാധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജരം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസതി, അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ ബ്യാധിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അബ്യാധിം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസതി, അത്തനാ മരണധമ്മോ സമാനോ മരണധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അമതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസതി, അത്തനാ സോകധമ്മോ സമാനോ സോകധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസോകം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസതി, അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസംകിലിട്ഠം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസതി. അയം, ഭിക്ഖവേ, അരിയാ പരിയേസനാ.
൨൭൬. ‘‘അഹമ്പി സുദം, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേവ സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധോ ബോധിസത്തോവ സമാനോ അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മംയേവ പരിയേസാമി, അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ ജരാധമ്മംയേവ പരിയേസാമി, അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ ബ്യാധിധമ്മംയേവ പരിയേസാമി, അത്തനാ മരണധമ്മോ സമാനോ മരണധമ്മംയേവ പരിയേസാമി, അത്തനാ സോകധമ്മോ സമാനോ സോകധമ്മംയേവ പരിയേസാമി, അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മംയേവ പരിയേസാമി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘കിം നു ഖോ അഹം അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മംയേവ പരിയേസാമി, അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ…പേ॰… ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ… മരണധമ്മോ സമാനോ… സോകധമ്മോ സമാനോ… അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മംയേവ പരിയേസാമി? യംനൂനാഹം അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജാതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസെയ്യം, അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ ജരാധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജരം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസെയ്യം, അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ ബ്യാധിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അബ്യാധിം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസെയ്യം, അത്തനാ മരണധമ്മോ സമാനോ മരണധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അമതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസെയ്യം, അത്തനാ സോകധമ്മോ സമാനോ സോകധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസോകം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസെയ്യം, അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസംകിലിട്ഠം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസെയ്യ’ന്തി.
൨൭൭. ‘‘സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, അപരേന സമയേന ദഹരോവ സമാനോ സുസുകാളകേസോ , ഭദ്രേന യൊബ്ബനേന സമന്നാഗതോ പഠമേന വയസാ അകാമകാനം മാതാപിതൂനം അസ്സുമുഖാനം രുദന്താനം കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കാസായാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദെത്വാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിം. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ കിം കുസലഗവേസീ കിംകുസലംഗവേസീ (ക॰) അനുത്തരം സന്തിവരപദം പരിയേസമാനോ യേന ആളാരോ കാലാമോ തേനുപസങ്കമിം. ഉപസങ്കമിത്വാ ആളാരം കാലാമം ഏതദവോചം – ‘ഇച്ഛാമഹം, ആവുസോ കാലാമ, ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ബ്രഹ്മചരിയം ചരിതു’ന്തി. ഏവം വുത്തേ, ഭിക്ഖവേ, ആളാരോ കാലാമോ മം ഏതദവോച – ‘വിഹരതായസ്മാ; താദിസോ അയം ധമ്മോ യത്ഥ വിഞ്ഞൂ പുരിസോ നചിരസ്സേവ സകം ആചരിയകം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യാ’തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, നചിരസ്സേവ ഖിപ്പമേവ തം ധമ്മം പരിയാപുണിം. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, താവതകേനേവ ഒട്ഠപഹതമത്തേന ലപിതലാപനമത്തേന ഞാണവാദഞ്ച വദാമി ഥേരവാദഞ്ച, ‘ജാനാമി പസ്സാമീ’തി ച പടിജാനാമി അഹഞ്ചേവ അഞ്ഞേ ച. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ന ഖോ ആളാരോ കാലാമോ ഇമം ധമ്മം കേവലം സദ്ധാമത്തകേന സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീതി പവേദേതി; അദ്ധാ ആളാരോ കാലാമോ ഇമം ധമ്മം ജാനം പസ്സം വിഹരതീ’തി.
‘‘അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, യേന ആളാരോ കാലാമോ തേനുപസങ്കമിം; ഉപസങ്കമിത്വാ ആളാരം കാലാമം ഏതദവോചം – ‘കിത്താവതാ നോ, ആവുസോ കാലാമ, ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീതി പവേദേസീ’തി ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേസീതി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰)? ഏവം വുത്തേ, ഭിക്ഖവേ, ആളാരോ കാലാമോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം പവേദേസി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ന ഖോ ആളാരസ്സേവ കാലാമസ്സ അത്ഥി സദ്ധാ, മയ്ഹംപത്ഥി സദ്ധാ; ന ഖോ ആളാരസ്സേവ കാലാമസ്സ അത്ഥി വീരിയം, മയ്ഹംപത്ഥി വീരിയം; ന ഖോ ആളാരസ്സേവ കാലാമസ്സ അത്ഥി സതി, മയ്ഹംപത്ഥി സതി; ന ഖോ ആളാരസ്സേവ കാലാമസ്സ അത്ഥി സമാധി, മയ്ഹംപത്ഥി സമാധി; ന ഖോ ആളാരസ്സേവ കാലാമസ്സ അത്ഥി പഞ്ഞാ, മയ്ഹംപത്ഥി പഞ്ഞാ. യംനൂനാഹം യം ധമ്മം ആളാരോ കാലാമോ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീതി പവേദേതി, തസ്സ ധമ്മസ്സ സച്ഛികിരിയായ പദഹെയ്യ’ന്തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, നചിരസ്സേവ ഖിപ്പമേവ തം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാസിം.
‘‘അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, യേന ആളാരോ കാലാമോ തേനുപസങ്കമിം; ഉപസങ്കമിത്വാ ആളാരം കാലാമം ഏതദവോചം –
‘എത്താവതാ നോ, ആവുസോ കാലാമ, ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേസീ’തി?
‘എത്താവതാ ഖോ അഹം, ആവുസോ, ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേമീ’തി.
‘അഹമ്പി ഖോ, ആവുസോ, എത്താവതാ ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീ’തി.
‘ലാഭാ നോ, ആവുസോ, സുലദ്ധം നോ, ആവുസോ, യേ മയം ആയസ്മന്തം താദിസം സബ്രഹ്മചാരിം പസ്സാമ. ഇതി യാഹം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേമി തം ത്വം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരസി. യം ത്വം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരസി തമഹം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേമി. ഇതി യാഹം ധമ്മം ജാനാമി തം ത്വം ധമ്മം ജാനാസി, യം ത്വം ധമ്മം ജാനാസി തമഹം ധമ്മം ജാനാമി. ഇതി യാദിസോ അഹം താദിസോ തുവം, യാദിസോ തുവം താദിസോ അഹം. ഏഹി ദാനി, ആവുസോ, ഉഭോവ സന്താ ഇമം ഗണം പരിഹരാമാ’തി. ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ആളാരോ കാലാമോ ആചരിയോ മേ സമാനോ (അത്തനോ) ( ) നത്ഥി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) അന്തേവാസിം മം സമാനം അത്തനാ അത്തനോ (സീ॰ പീ॰) സമസമം ഠപേസി, ഉളാരായ ച മം പൂജായ പൂജേസി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘നായം ധമ്മോ നിബ്ബിദായ ന വിരാഗായ ന നിരോധായ ന ഉപസമായ ന അഭിഞ്ഞായ ന സമ്ബോധായ ന നിബ്ബാനായ സംവത്തതി, യാവദേവ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനൂപപത്തിയാ’തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, തം ധമ്മം അനലങ്കരിത്വാ തസ്മാ ധമ്മാ നിബ്ബിജ്ജ അപക്കമിം.
൨൭൮. ‘‘സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, കിം കുസലഗവേസീ അനുത്തരം സന്തിവരപദം പരിയേസമാനോ യേന ഉദകോ ഉദ്ദകോ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) രാമപുത്തോ തേനുപസങ്കമിം; ഉപസങ്കമിത്വാ ഉദകം രാമപുത്തം ഏതദവോചം – ‘ഇച്ഛാമഹം, ആവുസോ ആവുസോ രാമ (സീ॰ സ്യാ॰ ക॰) മഹാസത്തോ രാമപുത്തമേവ അവോച, ന രാമം, രാമോ ഹി തത്ഥ ഗണാചരിയോ ഭവെയ്യ, തദാ ച കാലങ്കതോ അസന്തോ. തേനേവെത്ഥ രാമായത്താനി ക്രിയപദാനി അതീതകാലവസേന ആഗതാനി, ഉദകോ ച രാമപുത്തോ മഹാസത്തസ്സ സബ്രഹ്മചാരീത്വേവ വുത്തോ, ന ആചരിയോതി. ടീകായം ച ‘‘പാളിയം രാമസ്സേവ സമാപത്തിലാഭിതാ ആഗതാ ന ഉദകസ്സാ’’തി ആദി പച്ഛാഭാഗേ പകാസിതാ, ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ ബ്രഹ്മചരിയം ചരിതു’ന്തി. ഏവം വുത്തേ, ഭിക്ഖവേ, ഉദകോ രാമപുത്തോ മം ഏതദവോച – ‘വിഹരതായസ്മാ; താദിസോ അയം ധമ്മോ യത്ഥ വിഞ്ഞൂ പുരിസോ നചിരസ്സേവ സകം ആചരിയകം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരെയ്യാ’തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, നചിരസ്സേവ ഖിപ്പമേവ തം ധമ്മം പരിയാപുണിം. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, താവതകേനേവ ഒട്ഠപഹതമത്തേന ലപിതലാപനമത്തേന ഞാണവാദഞ്ച വദാമി ഥേരവാദഞ്ച, ‘ജാനാമി പസ്സാമീ’തി ച പടിജാനാമി അഹഞ്ചേവ അഞ്ഞേ ച. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ന ഖോ രാമോ ഇമം ധമ്മം കേവലം സദ്ധാമത്തകേന സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീതി പവേദേസി; അദ്ധാ രാമോ ഇമം ധമ്മം ജാനം പസ്സം വിഹാസീ’തി.
‘‘അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, യേന ഉദകോ രാമപുത്തോ തേനുപസങ്കമിം; ഉപസങ്കമിത്വാ ഉദകം രാമപുത്തം ഏതദവോചം – ‘കിത്താവതാ നോ, ആവുസോ, രാമോ ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീതി പവേദേസീ’തി? ഏവം വുത്തേ, ഭിക്ഖവേ, ഉദകോ രാമപുത്തോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം പവേദേസി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ന ഖോ രാമസ്സേവ അഹോസി സദ്ധാ, മയ്ഹംപത്ഥി സദ്ധാ; ന ഖോ രാമസ്സേവ അഹോസി വീരിയം , മയ്ഹംപത്ഥി വീരിയം; ന ഖോ രാമസ്സേവ അഹോസി സതി, മയ്ഹംപത്ഥി സതി; ന ഖോ രാമസ്സേവ അഹോസി സമാധി, മയ്ഹംപത്ഥി സമാധി, ന ഖോ രാമസ്സേവ അഹോസി പഞ്ഞാ, മയ്ഹംപത്ഥി പഞ്ഞാ. യംനൂനാഹം യം ധമ്മം രാമോ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീതി പവേദേസി, തസ്സ ധമ്മസ്സ സച്ഛികിരിയായ പദഹെയ്യ’ന്തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, നചിരസ്സേവ ഖിപ്പമേവ തം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാസിം.
‘‘അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, യേന ഉദകോ രാമപുത്തോ തേനുപസങ്കമിം; ഉപസങ്കമിത്വാ ഉദകം രാമപുത്തം ഏതദവോചം –
‘എത്താവതാ നോ, ആവുസോ, രാമോ ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേസീ’തി?
‘എത്താവതാ ഖോ, ആവുസോ, രാമോ ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേസീ’തി.
‘അഹമ്പി ഖോ, ആവുസോ, എത്താവതാ ഇമം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമീ’തി.
‘ലാഭാ നോ, ആവുസോ, സുലദ്ധം നോ, ആവുസോ, യേ മയം ആയസ്മന്തം താദിസം സബ്രഹ്മചാരിം പസ്സാമ. ഇതി യം ധമ്മം രാമോ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേസി, തം ത്വം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരസി. യം ത്വം ധമ്മം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരസി, തം ധമ്മം രാമോ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ പവേദേസി. ഇതി യം ധമ്മം രാമോ അഭിഞ്ഞാസി തം ത്വം ധമ്മം ജാനാസി, യം ത്വം ധമ്മം ജാനാസി, തം ധമ്മം രാമോ അഭിഞ്ഞാസി. ഇതി യാദിസോ രാമോ അഹോസി താദിസോ തുവം, യാദിസോ തുവം താദിസോ രാമോ അഹോസി. ഏഹി ദാനി, ആവുസോ, തുവം ഇമം ഗണം പരിഹരാ’തി . ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ , ഉദകോ രാമപുത്തോ സബ്രഹ്മചാരീ മേ സമാനോ ആചരിയട്ഠാനേ മം ഠപേസി, ഉളാരായ ച മം പൂജായ പൂജേസി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘നായം ധമ്മോ നിബ്ബിദായ ന വിരാഗായ ന നിരോധായ ന ഉപസമായ ന അഭിഞ്ഞായ ന സമ്ബോധായ ന നിബ്ബാനായ സംവത്തതി, യാവദേവ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനൂപപത്തിയാ’തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, തം ധമ്മം അനലങ്കരിത്വാ തസ്മാ ധമ്മാ നിബ്ബിജ്ജ അപക്കമിം.
൨൭൯. ‘‘സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, കിം കുസലഗവേസീ അനുത്തരം സന്തിവരപദം പരിയേസമാനോ മഗധേസു അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ യേന ഉരുവേലാ സേനാനിഗമോ തദവസരിം. തത്ഥദ്ദസം രമണീയം ഭൂമിഭാഗം, പാസാദികഞ്ച വനസണ്ഡം, നദിഞ്ച സന്ദന്തിം സേതകം സുപതിത്ഥം രമണീയം, സമന്താ സാമന്താ (?) ച ഗോചരഗാമം . തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘രമണീയോ വത, ഭോ, ഭൂമിഭാഗോ, പാസാദികോ ച വനസണ്ഡോ, നദീ ച സന്ദതി സേതകാ സുപതിത്ഥാ രമണീയാ, സമന്താ ച ഗോചരഗാമോ. അലം വതിദം കുലപുത്തസ്സ പധാനത്ഥികസ്സ പധാനായാ’തി. സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, തത്ഥേവ നിസീദിം – അലമിദം പധാനായാതി.
൨൮൦. ‘‘സോ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, അത്തനാ ജാതിധമ്മോ സമാനോ ജാതിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജാതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനോ അജാതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമം, അത്തനാ ജരാധമ്മോ സമാനോ ജരാധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജരം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനോ അജരം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമം, അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മോ സമാനോ ബ്യാധിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അബ്യാധിം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനോ അബ്യാധിം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമം, അത്തനാ മരണധമ്മോ സമാനോ മരണധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അമതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമം, അത്തനാ സോകധമ്മോ സമാനോ സോകധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസോകം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമം, അത്തനാ സംകിലേസധമ്മോ സമാനോ സംകിലേസധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസംകിലിട്ഠം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനോ അസംകിലിട്ഠം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമം. ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദി – ‘അകുപ്പാ മേ വിമുത്തി, അയമന്തിമാ ജാതി, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’തി.
൨൮൧. ‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘അധിഗതോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ ഗമ്ഭീരോ ദുദ്ദസോ ദുരനുബോധോ സന്തോ പണീതോ അതക്കാവചരോ നിപുണോ പണ്ഡിതവേദനീയോ. ആലയരാമാ ഖോ പനായം പജാ ആലയരതാ ആലയസമ്മുദിതാ. ആലയരാമാ ഖോ പനായം പജാ ആലയരതായ ആലയസമ്മുദിതായ ദുദ്ദസം ഇദം ഠാനം യദിദം – ഇദപ്പച്ചയതാ പടിച്ചസമുപ്പാദോ. ഇദമ്പി ഖോ ഠാനം ദുദ്ദസം യദിദം – സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹാക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ നിബ്ബാനം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന ധമ്മം ദേസെയ്യം, പരേ ച മേ ന ആജാനെയ്യും, സോ മമസ്സ കിലമഥോ, സാ മമസ്സ വിഹേസാ’തി. അപിസ്സു മം, ഭിക്ഖവേ, ഇമാ അനച്ഛരിയാ ഗാഥായോ പടിഭംസു പുബ്ബേ അസ്സുതപുബ്ബാ –
‘കിച്ഛേന മേ അധിഗതം, ഹലം ദാനി പകാസിതും;
രാഗദോസപരേതേഹി, നായം ധമ്മോ സുസമ്ബുധോ.
‘പടിസോതഗാമിം നിപുണം, ഗമ്ഭീരം ദുദ്ദസം അണും;
രാഗരത്താ ന ദക്ഖന്തി, തമോഖന്ധേന ആവുടാ’’’തി ആവടാതി (സീ॰), ആവുതാ (സ്യാ॰).
൨൮൨. ‘‘ഇതിഹ മേ, ഭിക്ഖവേ, പടിസഞ്ചിക്ഖതോ അപ്പൊസ്സുക്കതായ ചിത്തം നമതി, നോ ധമ്മദേസനായ. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മുനോ സഹമ്പതിസ്സ മമ ചേതസാ ചേതോപരിവിതക്കമഞ്ഞായ ഏതദഹോസി – ‘നസ്സതി വത ഭോ ലോകോ, വിനസ്സതി വത ഭോ ലോകോ, യത്ര ഹി നാമ തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ അപ്പൊസ്സുക്കതായ ചിത്തം നമതി നമിസ്സതി (?), നോ ധമ്മദേസനായാ’തി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി – സെയ്യഥാപി നാമ ബലവാ പുരിസോ സമിഞ്ജിതം വാ ബാഹം പസാരെയ്യ, പസാരിതം വാ ബാഹം സമിഞ്ജെയ്യ, ഏവമേവ – ബ്രഹ്മലോകേ അന്തരഹിതോ മമ പുരതോ പാതുരഹോസി. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ യേനാഹം തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ മം ഏതദവോച – ‘ദേസേതു, ഭന്തേ, ഭഗവാ ധമ്മം, ദേസേതു സുഗതോ ധമ്മം. സന്തി സത്താ അപ്പരജക്ഖജാതികാ, അസ്സവനതാ ധമ്മസ്സ പരിഹായന്തി. ഭവിസ്സന്തി ധമ്മസ്സ അഞ്ഞാതാരോ’തി. ഇദമവോച, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി. ഇദം വത്വാ അഥാപരം ഏതദവോച –
‘പാതുരഹോസി മഗധേസു പുബ്ബേ,
ധമ്മോ അസുദ്ധോ സമലേഹി ചിന്തിതോ;
അപാപുരേതം അവാപുരേതം (സീ॰) അമതസ്സ ദ്വാരം,
സുണന്തു ധമ്മം വിമലേനാനുബുദ്ധം.
‘സേലേ യഥാ പബ്ബതമുദ്ധനിട്ഠിതോ,
യഥാപി പസ്സേ ജനതം സമന്തതോ;
തഥൂപമം ധമ്മമയം സുമേധ,
പാസാദമാരുയ്ഹ സമന്തചക്ഖു;
സോകാവതിണ്ണം സോകാവകിണ്ണം (സ്യാ॰) ജനതമപേതസോകോ,
അവെക്ഖസ്സു ജാതിജരാഭിഭൂതം.
‘ഉട്ഠേഹി വീര വിജിതസങ്ഗാമ,
സത്ഥവാഹ അണണ വിചര ലോകേ;
ദേസസ്സു ദേസേതു (സ്യാ॰ ക॰) ഭഗവാ ധമ്മം,
അഞ്ഞാതാരോ ഭവിസ്സന്തീ’’’തി.
൨൮൩. ‘‘അഥ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മുനോ ച അജ്ഝേസനം വിദിത്വാ സത്തേസു ച കാരുഞ്ഞതം പടിച്ച ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേസിം. അദ്ദസം ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകെന്തോ സത്തേ അപ്പരജക്ഖേ മഹാരജക്ഖേ, തിക്ഖിന്ദ്രിയേ മുദിന്ദ്രിയേ, സ്വാകാരേ ദ്വാകാരേ, സുവിഞ്ഞാപയേ ദുവിഞ്ഞാപയേ, അപ്പേകച്ചേ പരലോകവജ്ജഭയദസ്സാവിനേ ദസ്സാവിനോ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) വിഹരന്തേ, അപ്പേകച്ചേ ന പരലോകവജ്ജഭയദസ്സാവിനേ ദസ്സാവിനോ (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) വിഹരന്തേ. സെയ്യഥാപി നാമ ഉപ്പലിനിയം വാ പദുമിനിയം വാ പുണ്ഡരീകിനിയം വാ അപ്പേകച്ചാനി ഉപ്പലാനി വാ പദുമാനി വാ പുണ്ഡരീകാനി വാ ഉദകേ ജാതാനി ഉദകേ സംവഡ്ഢാനി ഉദകാനുഗ്ഗതാനി അന്തോനിമുഗ്ഗപോസീനി, അപ്പേകച്ചാനി ഉപ്പലാനി വാ പദുമാനി വാ പുണ്ഡരീകാനി വാ ഉദകേ ജാതാനി ഉദകേ സംവഡ്ഢാനി ഉദകാനുഗ്ഗതാനി സമോദകം ഠിതാനി, അപ്പേകച്ചാനി ഉപ്പലാനി വാ പദുമാനി വാ പുണ്ഡരീകാനി വാ ഉദകേ ജാതാനി ഉദകേ സംവഡ്ഢാനി ഉദകം അച്ചുഗ്ഗമ്മ ഠിതാനി തിട്ഠന്തി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) അനുപലിത്താനി ഉദകേന; ഏവമേവ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകെന്തോ അദ്ദസം സത്തേ അപ്പരജക്ഖേ മഹാരജക്ഖേ, തിക്ഖിന്ദ്രിയേ മുദിന്ദ്രിയേ, സ്വാകാരേ ദ്വാകാരേ, സുവിഞ്ഞാപയേ ദുവിഞ്ഞാപയേ, അപ്പേകച്ചേ പരലോകവജ്ജഭയദസ്സാവിനേ വിഹരന്തേ, അപ്പേകച്ചേ ന പരലോകവജ്ജഭയദസ്സാവിനേ വിഹരന്തേ. അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാനം സഹമ്പതിം ഗാഥായ പച്ചഭാസിം –
‘അപാരുതാ തേസം അമതസ്സ ദ്വാരാ,
യേ സോതവന്തോ പമുഞ്ചന്തു സദ്ധം;
വിഹിംസസഞ്ഞീ പഗുണം ന ഭാസിം,
ധമ്മം പണീതം മനുജേസു ബ്രഹ്മേ’’’തി.
‘‘അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി ‘കതാവകാസോ ഖൊമ്ഹി ഭഗവതാ ധമ്മദേസനായാ’തി മം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ തത്ഥേവന്തരധായി.
൨൮൪. ‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘കസ്സ നു ഖോ അഹം പഠമം ധമ്മം ദേസെയ്യം; കോ ഇമം ധമ്മം ഖിപ്പമേവ ആജാനിസ്സതീ’തി? തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘അയം ഖോ ആളാരോ കാലാമോ പണ്ഡിതോ വിയത്തോ മേധാവീ ദീഘരത്തം അപ്പരജക്ഖജാതികോ. യംനൂനാഹം ആളാരസ്സ കാലാമസ്സ പഠമം ധമ്മം ദേസെയ്യം. സോ ഇമം ധമ്മം ഖിപ്പമേവ ആജാനിസ്സതീ’തി. അഥ ഖോ മം, ഭിക്ഖവേ, ദേവതാ ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതദവോച – ‘സത്താഹകാലങ്കതോ, ഭന്തേ, ആളാരോ കാലാമോ’തി. ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദി – ‘സത്താഹകാലങ്കതോ ആളാരോ കാലാമോ’തി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘മഹാജാനിയോ ഖോ ആളാരോ കാലാമോ. സചേ ഹി സോ ഇമം ധമ്മം സുണെയ്യ, ഖിപ്പമേവ ആജാനെയ്യാ’തി.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘കസ്സ നു ഖോ അഹം പഠമം ധമ്മം ദേസെയ്യം; കോ ഇമം ധമ്മം ഖിപ്പമേവ ആജാനിസ്സതീ’തി? തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘അയം ഖോ ഉദകോ രാമപുത്തോ പണ്ഡിതോ വിയത്തോ മേധാവീ ദീഘരത്തം അപ്പരജക്ഖജാതികോ. യംനൂനാഹം ഉദകസ്സ രാമപുത്തസ്സ പഠമം ധമ്മം ദേസെയ്യം. സോ ഇമം ധമ്മം ഖിപ്പമേവ ആജാനിസ്സതീ’തി. അഥ ഖോ മം, ഭിക്ഖവേ, ദേവതാ ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതദവോച – ‘അഭിദോസകാലങ്കതോ, ഭന്തേ, ഉദകോ രാമപുത്തോ’തി. ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദി – ‘അഭിദോസകാലങ്കതോ ഉദകോ രാമപുത്തോ’തി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘മഹാജാനിയോ ഖോ ഉദകോ രാമപുത്തോ. സചേ ഹി സോ ഇമം ധമ്മം സുണെയ്യ , ഖിപ്പമേവ ആജാനെയ്യാ’തി.
‘‘തസ്സ മയ്ഹം , ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘കസ്സ നു ഖോ അഹം പഠമം ധമ്മം ദേസെയ്യം; കോ ഇമം ധമ്മം ഖിപ്പമേവ ആജാനിസ്സതീ’തി? തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ബഹുകാരാ ഖോ മേ പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ, യേ മം പധാനപഹിതത്തം ഉപട്ഠഹിംസു. യംനൂനാഹം പഞ്ചവഗ്ഗിയാനം ഭിക്ഖൂനം പഠമം ധമ്മം ദേസെയ്യ’ന്തി. തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘കഹം നു ഖോ ഏതരഹി പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ വിഹരന്തീ’തി? അദ്ദസം ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ബാരാണസിയം വിഹരന്തേ ഇസിപതനേ മിഗദായേ. അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഉരുവേലായം യഥാഭിരന്തം വിഹരിത്വാ യേന ബാരാണസീ തേന ചാരികം പക്കമിം പക്കാമിം (സ്യാ॰ പീ॰ ക॰).
൨൮൫. ‘‘അദ്ദസാ ഖോ മം, ഭിക്ഖവേ, ഉപകോ ആജീവകോ അന്തരാ ആജീവികോ (സീ॰ പീ॰ ക॰) ച ഗയം അന്തരാ ച ബോധിം അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നം. ദിസ്വാന മം ഏതദവോച – ‘വിപ്പസന്നാനി ഖോ തേ, ആവുസോ, ഇന്ദ്രിയാനി, പരിസുദ്ധോ ഛവിവണ്ണോ പരിയോദാതോ! കംസി ത്വം, ആവുസോ, ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിതോ, കോ വാ തേ സത്ഥാ, കസ്സ വാ ത്വം ധമ്മം രോചേസീ’തി ? ഏവം വുത്തേ, അഹം, ഭിക്ഖവേ, ഉപകം ആജീവകം ഗാഥാഹി അജ്ഝഭാസിം –
‘സബ്ബാഭിഭൂ സബ്ബവിദൂഹമസ്മി, സബ്ബേസു ധമ്മേസു അനൂപലിത്തോ;
സബ്ബഞ്ജഹോ തണ്ഹാക്ഖയേ വിമുത്തോ, സയം അഭിഞ്ഞായ കമുദ്ദിസെയ്യം.
‘ന മേ ആചരിയോ അത്ഥി, സദിസോ മേ ന വിജ്ജതി;
സദേവകസ്മിം ലോകസ്മിം, നത്ഥി മേ പടിപുഗ്ഗലോ.
‘അഹഞ്ഹി അരഹാ ലോകേ, അഹം സത്ഥാ അനുത്തരോ;
ഏകൊമ്ഹി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ, സീതിഭൂതൊസ്മി നിബ്ബുതോ.
‘ധമ്മചക്കം പവത്തേതും, ഗച്ഛാമി കാസിനം പുരം;
അന്ധീഭൂതസ്മിം അന്ധഭൂതസ്മിം (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) ലോകസ്മിം, ആഹഞ്ഛം അമതദുന്ദുഭി’ന്തി.
‘യഥാ ഖോ ത്വം, ആവുസോ, പടിജാനാസി, അരഹസി അനന്തജിനോ’തി!
‘മാദിസാ വേ ജിനാ ഹൊന്തി, യേ പത്താ ആസവക്ഖയം;
ജിതാ മേ പാപകാ ധമ്മാ, തസ്മാഹമുപക ജിനോ’തി.
‘‘ഏവം വുത്തേ, ഭിക്ഖവേ, ഉപകോ ആജീവകോ ‘ഹുപെയ്യപാവുസോ’തി ഹുവെയ്യപാവുസോ (സീ॰ പീ॰), ഹുവെയ്യാവുസോ (സ്യാ॰) വത്വാ സീസം ഓകമ്പെത്വാ ഉമ്മഗ്ഗം ഗഹെത്വാ പക്കാമി.
൨൮൬. ‘‘അഥ ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ യേന ബാരാണസീ ഇസിപതനം മിഗദായോ യേന പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ തേനുപസങ്കമിം. അദ്ദസംസു ഖോ മം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ ദൂരതോ ആഗച്ഛന്തം. ദിസ്വാന അഞ്ഞമഞ്ഞം സണ്ഠപേസും അഞ്ഞമഞ്ഞം കതികം സണ്ഠപേസും (വിനയപിടകേ മഹാവഗ്ഗേ) – ‘അയം ഖോ, ആവുസോ, സമണോ ഗോതമോ ആഗച്ഛതി ബാഹുല്ലികോ ബാഹുലികോ (സീ॰ പീ॰) സാരത്ഥദീപനീടീകായ സമേതി പധാനവിബ്ഭന്തോ ആവത്തോ ബാഹുല്ലായ. സോ നേവ അഭിവാദേതബ്ബോ, ന പച്ചുട്ഠാതബ്ബോ; നാസ്സ പത്തചീവരം പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. അപി ച ഖോ ആസനം ഠപേതബ്ബം, സചേ ആകങ്ഖിസ്സതി നിസീദിസ്സതീ’തി. യഥാ യഥാ ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ഉപസങ്കമിം തഥാ തഥാ പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ നാസക്ഖിംസു സകായ കതികായ സണ്ഠാതും. അപ്പേകച്ചേ മം പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ പത്തചീവരം പടിഗ്ഗഹേസും, അപ്പേകച്ചേ ആസനം പഞ്ഞപേസും, അപ്പേകച്ചേ പാദോദകം ഉപട്ഠപേസും. അപി ച ഖോ മം നാമേന ച ആവുസോവാദേന ച സമുദാചരന്തി.
‘‘ഏവം വുത്തേ, അഹം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ഏതദവോചം – ‘മാ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതം നാമേന ച ആവുസോവാദേന ച സമുദാചരഥ സമുദാചരിത്ഥ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰). അരഹം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ . ഓദഹഥ, ഭിക്ഖവേ, സോതം, അമതമധിഗതം, അഹമനുസാസാമി, അഹം ധമ്മം ദേസേമി. യഥാനുസിട്ഠം തഥാ പടിപജ്ജമാനാ നചിരസ്സേവ – യസ്സത്ഥായ കുലപുത്താ സമ്മദേവ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജന്തി തദനുത്തരം – ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സഥാ’തി. ഏവം വുത്തേ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ മം ഏതദവോചും – ‘തായപി ഖോ ത്വം, ആവുസോ ഗോതമ, ഇരിയായ തായ പടിപദായ തായ ദുക്കരകാരികായ നാജ്ഝഗമാ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസം, കിം പന ത്വം ഏതരഹി ബാഹുല്ലികോ പധാനവിബ്ഭന്തോ ആവത്തോ ബാഹുല്ലായ അധിഗമിസ്സസി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസ’ന്തി? ഏവം വുത്തേ, അഹം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ഏതദവോചം – ‘ന, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ബാഹുല്ലികോ, ന പധാനവിബ്ഭന്തോ, ന ആവത്തോ ബാഹുല്ലായ . അരഹം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. ഓദഹഥ, ഭിക്ഖവേ, സോതം, അമതമധിഗതം, അഹമനുസാസാമി, അഹം ധമ്മം ദേസേമി. യഥാനുസിട്ഠം തഥാ പടിപജ്ജമാനാ നചിരസ്സേവ – യസ്സത്ഥായ കുലപുത്താ സമ്മദേവ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജന്തി തദനുത്തരം – ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സഥാ’തി. ദുതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ മം ഏതദവോചും – ‘തായപി ഖോ ത്വം, ആവുസോ ഗോതമ, ഇരിയായ തായ പടിപദായ തായ ദുക്കരകാരികായ നാജ്ഝഗമാ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസം, കിം പന ത്വം ഏതരഹി ബാഹുല്ലികോ പധാനവിബ്ഭന്തോ ആവത്തോ ബാഹുല്ലായ അധിഗമിസ്സസി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസ’ന്തി? ദുതിയമ്പി ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ഏതദവോചം – ‘ന, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ബാഹുല്ലികോ…പേ॰… ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സഥാ’തി. തതിയമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ മം ഏതദവോചും – ‘തായപി ഖോ ത്വം, ആവുസോ ഗോതമ, ഇരിയായ തായ പടിപദായ തായ ദുക്കരകാരികായ നാജ്ഝഗമാ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസം, കിം പന ത്വം ഏതരഹി ബാഹുല്ലികോ പധാനവിബ്ഭന്തോ ആവത്തോ ബാഹുല്ലായ അധിഗമിസ്സസി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസ’ന്തി?
‘‘ഏവം വുത്തേ, അഹം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ഏതദവോചം – ‘അഭിജാനാഥ മേ നോ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, ഇതോ പുബ്ബേ ഏവരൂപം പഭാവിതമേത’ന്തി ഭാസിതമേതന്തി (സീ॰ സ്യാ॰ വിനയേപി)? ‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’. ‘അരഹം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. ഓദഹഥ, ഭിക്ഖവേ, സോതം, അമതമധിഗതം, അഹമനുസാസാമി, അഹം ധമ്മം ദേസേമി. യഥാനുസിട്ഠം തഥാ പടിപജ്ജമാനാ നചിരസ്സേവ – യസ്സത്ഥായ കുലപുത്താ സമ്മദേവ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജന്തി തദനുത്തരം – ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സഥാ’തി.
‘‘അസക്ഖിം ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ സഞ്ഞാപേതും. ദ്വേപി സുദം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ ഓവദാമി, തയോ ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡായ ചരന്തി. യം തയോ ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ആഹരന്തി തേന ഛബ്ബഗ്ഗിയാ ഛബ്ബഗ്ഗാ (സീ॰ സ്യാ॰) യാപേമ. തയോപി സുദം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ ഓവദാമി, ദ്വേ ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡായ ചരന്തി. യം ദ്വേ ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ആഹരന്തി തേന ഛബ്ബഗ്ഗിയാ യാപേമ. അഥ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചവഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ മയാ ഏവം ഓവദിയമാനാ ഏവം അനുസാസിയമാനാ അത്തനാ ജാതിധമ്മാ സമാനാ ജാതിധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജാതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനാ അജാതം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമംസു, അത്തനാ ജരാധമ്മാ സമാനാ ജരാധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അജരം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനാ അജരം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമംസു, അത്തനാ ബ്യാധിധമ്മാ സമാനാ…പേ॰… അത്തനാ മരണധമ്മാ സമാനാ… അത്തനാ സോകധമ്മാ സമാനാ… അത്തനാ സംകിലേസധമ്മാ സമാനാ സംകിലേസധമ്മേ ആദീനവം വിദിത്വാ അസംകിലിട്ഠം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം പരിയേസമാനാ അസംകിലിട്ഠം അനുത്തരം യോഗക്ഖേമം നിബ്ബാനം അജ്ഝഗമംസു. ഞാണഞ്ച പന നേസം ദസ്സനം ഉദപാദി – ‘അകുപ്പാ നോ വിമുത്തി അകുപ്പാ നേസം വിമുത്തി (ക॰), അയമന്തിമാ ജാതി, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’തി.
൨൮൭. ‘‘പഞ്ചിമേ, ഭിക്ഖവേ, കാമഗുണാ. കതമേ പഞ്ച? ചക്ഖുവിഞ്ഞെയ്യാ രൂപാ ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ പിയരൂപാ കാമൂപസംഹിതാ രജനീയാ, സോതവിഞ്ഞെയ്യാ സദ്ദാ…പേ॰… ഘാനവിഞ്ഞെയ്യാ ഗന്ധാ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞെയ്യാ രസാ… കായവിഞ്ഞെയ്യാ ഫൊട്ഠബ്ബാ ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ പിയരൂപാ കാമൂപസംഹിതാ രജനീയാ. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച കാമഗുണാ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണേ ഗഥിതാ മുച്ഛിതാ അജ്ഝോപന്നാ അനാദീനവദസ്സാവിനോ അനിസ്സരണപഞ്ഞാ പരിഭുഞ്ജന്തി, തേ ഏവമസ്സു വേദിതബ്ബാ – ‘അനയമാപന്നാ ബ്യസനമാപന്നാ യഥാകാമകരണീയാ പാപിമതോ’ പാപിമതോ’’തി (?). ‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞകോ മഗോ ബദ്ധോ പാസരാസിം അധിസയെയ്യ. സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – അനയമാപന്നോ ബ്യസനമാപന്നോ യഥാകാമകരണീയോ ലുദ്ദസ്സ. ആഗച്ഛന്തേ ച പന ലുദ്ദേ യേന കാമം ന പക്കമിസ്സതീ’തി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യേ ഹി കേചി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണേ ഗഥിതാ മുച്ഛിതാ അജ്ഝോപന്നാ അനാദീനവദസ്സാവിനോ അനിസ്സരണപഞ്ഞാ പരിഭുഞ്ജന്തി, തേ ഏവമസ്സു വേദിതബ്ബാ – ‘അനയമാപന്നാ ബ്യസനമാപന്നാ യഥാകാമകരണീയാ പാപിമതോ’. യേ ച ഖോ കേചി, ഭിക്ഖവേ, സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണേ അഗഥിതാ അമുച്ഛിതാ അനജ്ഝോപന്നാ ആദീനവദസ്സാവിനോ നിസ്സരണപഞ്ഞാ പരിഭുഞ്ജന്തി, തേ ഏവമസ്സു വേദിതബ്ബാ – ‘ന അനയമാപന്നാ ന ബ്യസനമാപന്നാ ന യഥാകാമകരണീയാ പാപിമതോ’.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞകോ മഗോ അബദ്ധോ പാസരാസിം അധിസയെയ്യ. സോ ഏവമസ്സ വേദിതബ്ബോ – ‘ന അനയമാപന്നോ ന ബ്യസനമാപന്നോ ന യഥാകാമകരണീയോ ലുദ്ദസ്സ. ആഗച്ഛന്തേ ച പന ലുദ്ദേ യേന കാമം പക്കമിസ്സതീ’തി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യേ ഹി കേചി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണേ അഗഥിതാ അമുച്ഛിതാ അനജ്ഝോപന്നാ ആദീനവദസ്സാവിനോ നിസ്സരണപഞ്ഞാ പരിഭുഞ്ജന്തി, തേ ഏവമസ്സു വേദിതബ്ബാ – ‘ന അനയമാപന്നാ ന ബ്യസനമാപന്നാ ന യഥാകാമകരണീയാ പാപിമതോ’.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞകോ മഗോ അരഞ്ഞേ പവനേ ചരമാനോ വിസ്സത്ഥോ ഗച്ഛതി, വിസ്സത്ഥോ തിട്ഠതി, വിസ്സത്ഥോ നിസീദതി, വിസ്സത്ഥോ സെയ്യം കപ്പേതി. തം കിസ്സ ഹേതു? അനാപാഥഗതോ, ഭിക്ഖവേ, ലുദ്ദസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അന്ധമകാസി മാരം അപദം, വധിത്വാ മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോ പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരതി, സതോ ച സമ്പജാനോ, സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതി യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി ‘ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീ’തി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പാപിമതോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അന്ധമകാസി മാരം അപദം, വധിത്വാ മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോ പാപിമതോ. തിണ്ണോ ലോകേ വിസത്തികം വിസ്സത്ഥോ ഗച്ഛതി, വിസ്സത്ഥോ തിട്ഠതി, വിസ്സത്ഥോ നിസീദതി, വിസ്സത്ഥോ സെയ്യം കപ്പേതി. തം കിസ്സ ഹേതു? അനാപാഥഗതോ, ഭിക്ഖവേ, പാപിമതോ’’തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
പാസരാസിസുത്തം നിട്ഠിതം ഛട്ഠം.
൭. ചൂളഹത്ഥിപദോപമസുത്തം
൨൮൮. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ സബ്ബസേതേന വളവാഭിരഥേന വളഭീരഥേന (സീ॰ പീ॰) സാവത്ഥിയാ നിയ്യാതി ദിവാദിവസ്സ. അദ്ദസാ ഖോ ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ പിലോതികം പരിബ്ബാജകം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം. ദിസ്വാന പിലോതികം പരിബ്ബാജകം ഏതദവോച –
‘‘ഹന്ദ, കുതോ നു ഭവം വച്ഛായനോ ആഗച്ഛതി ദിവാദിവസ്സാ’’തി?
‘‘ഇതോ ഹി ഖോ അഹം , ഭോ, ആഗച്ഛാമി സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സന്തികാ’’തി.
‘‘തം കിം മഞ്ഞതി, ഭവം വച്ഛായനോ, സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം?
‘‘പണ്ഡിതോ മഞ്ഞേ’’തി.
‘‘കോ ചാഹം, ഭോ, കോ ച സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം ജാനിസ്സാമി! സോപി നൂനസ്സ താദിസോവ യോ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പഞ്ഞാവെയ്യത്തിയം ജാനെയ്യാ’’തി.
‘‘ഉളാരായ ഖലു ഭവം വച്ഛായനോ സമണം ഗോതമം പസംസായ പസംസതീ’’തി.
‘‘കോ ചാഹം, ഭോ, കോ ച സമണം ഗോതമം പസംസിസ്സാമി?
‘‘പസത്ഥപസത്ഥോവ സോ ഭവം ഗോതമോ സെട്ഠോ ദേവമനുസ്സാന’’ന്തി.
‘‘കം പന ഭവം വച്ഛായനോ അത്ഥവസം സമ്പസ്സമാനോ സമണേ ഗോതമേ ഏവം അഭിപ്പസന്നോ’’തി അഭിപ്പസന്നോ ഹോതീതി (സ്യാ॰)?
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭോ, കുസലോ നാഗവനികോ നാഗവനം പവിസെയ്യ. സോ പസ്സെയ്യ നാഗവനേ മഹന്തം ഹത്ഥിപദം, ദീഘതോ ച ആയതം, തിരിയഞ്ച വിത്ഥതം. സോ നിട്ഠം ഗച്ഛെയ്യ – ‘മഹാ വത, ഭോ, നാഗോ’തി. ഏവമേവ ഖോ അഹം, ഭോ, യതോ അദ്ദസം സമണേ ഗോതമേ ചത്താരി പദാനി അഥാഹം നിട്ഠമഗമം – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
൨൮൯. ‘‘കതമാനി ചത്താരി? ഇധാഹം, ഭോ, പസ്സാമി ഏകച്ചേ ഖത്തിയപണ്ഡിതേ നിപുണേ കതപരപ്പവാദേ വാലവേധിരൂപേ, തേ ഭിന്ദന്താ വോഭിന്ദന്താ (സീ॰ പീ॰) വി + അവ + ഭിന്ദന്താ മഞ്ഞേ ചരന്തി പഞ്ഞാഗതേന ദിട്ഠിഗതാനി. തേ സുണന്തി – ‘സമണോ ഖലു, ഭോ, ഗോതമോ അമുകം നാമ ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഓസരിസ്സതീ’തി. തേ പഞ്ഹം അഭിസങ്ഖരൊന്തി – ‘ഇമം മയം പഞ്ഹം സമണം ഗോതമം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛിസ്സാമ. ഏവം ചേ നോ പുട്ഠോ ഏവം ബ്യാകരിസ്സതി, ഏവമസ്സ മയം വാദം ആരോപെസ്സാമ. ഏവം ചേപി നോ പുട്ഠോ ഏവം ബ്യാകരിസ്സതി, ഏവമ്പിസ്സ മയം വാദം ആരോപെസ്സാമാ’തി. തേ സുണന്തി – ‘സമണോ ഖലു, ഭോ, ഗോതമോ അമുകം നാമ ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഓസടോ’തി. തേ യേന സമണോ ഗോതമോ തേനുപസങ്കമന്തി. തേ സമണോ ഗോതമോ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സേതി സമാദപേതി സമുത്തേജേതി സമ്പഹംസേതി. തേ സമണേന ഗോതമേന ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സിതാ സമാദപിതാ സമുത്തേജിതാ സമ്പഹംസിതാ ന ചേവ സമണം ഗോതമം പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി, കുതൊസ്സ കുതസ്സ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) വാദം ആരോപെസ്സന്തി? അഞ്ഞദത്ഥു സമണസ്സേവ ഗോതമസ്സ സാവകാ സമ്പജ്ജന്തി. യദാഹം, ഭോ, സമണേ ഗോതമേ ഇമം പഠമം പദം അദ്ദസം അഥാഹം നിട്ഠമഗമം – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
‘‘പുന ചപരാഹം, ഭോ, പസ്സാമി ഇധേകച്ചേ ബ്രാഹ്മണപണ്ഡിതേ…പേ॰… ഗഹപതിപണ്ഡിതേ…പേ॰… സമണപണ്ഡിതേ നിപുണേ കതപരപ്പവാദേ വാലവേധിരൂപേ തേ ഭിന്ദന്താ മഞ്ഞേ ചരന്തി പഞ്ഞാഗതേന ദിട്ഠിഗതാനി. തേ സുണന്തി – ‘സമണോ ഖലു ഭോ ഗോതമോ അമുകം നാമ ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഓസരിസ്സതീ’തി. തേ പഞ്ഹം അഭിസങ്ഖരൊന്തി ‘ഇമം മയം പഞ്ഹം സമണം ഗോതമം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛിസ്സാമ. ഏവം ചേ നോ പുട്ഠോ ഏവം ബ്യാകരിസ്സതി, ഏവമസ്സ മയം വാദം ആരോപെസ്സാമ. ഏവം ചേപി നോ പുട്ഠോ ഏവം ബ്യാകരിസ്സതി, ഏവംപിസ്സ മയം വാദം ആരോപെസ്സാമാ’തി. തേ സുണന്തി ‘സമണോ ഖലു ഭോ ഗോതമോ അമുകം നാമ ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഓസടോ’തി. തേ യേന സമണോ ഗോതമോ തേനുപസങ്കമന്തി. തേ സമണോ ഗോതമോ ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സേതി സമാദപേതി സമുത്തേജേതി സമ്പഹംസേതി. തേ സമണേന ഗോതമേന ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സിതാ സമാദപിതാ സമുത്തേജിതാ സമ്പഹംസിതാ ന ചേവ സമണം ഗോതമം പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി, കുതൊസ്സ വാദം ആരോപെസ്സന്തി? അഞ്ഞദത്ഥു സമണംയേവ ഗോതമം ഓകാസം യാചന്തി അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജ്ജായ. തേ സമണോ ഗോതമോ പബ്ബാജേതി പബ്ബാജേതി ഉപസമ്പാദേതി (സീ॰). തേ തത്ഥ പബ്ബജിതാ സമാനാ വൂപകട്ഠാ അപ്പമത്താ ആതാപിനോ പഹിതത്താ വിഹരന്താ നചിരസ്സേവ – യസ്സത്ഥായ കുലപുത്താ സമ്മദേവ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജന്തി തദനുത്തരം – ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരന്തി. തേ ഏവമാഹംസു – ‘മനം വത, ഭോ, അനസ്സാമ, മനം വത, ഭോ, പനസ്സാമ; മയഞ്ഹി പുബ്ബേ അസ്സമണാവ സമാനാ സമണമ്ഹാതി പടിജാനിമ്ഹ, അബ്രാഹ്മണാവ സമാനാ ബ്രാഹ്മണമ്ഹാതി പടിജാനിമ്ഹ, അനരഹന്തോവ സമാനാ അരഹന്തമ്ഹാതി പടിജാനിമ്ഹ. ഇദാനി ഖൊമ്ഹ സമണാ, ഇദാനി ഖൊമ്ഹ ബ്രാഹ്മണാ, ഇദാനി ഖൊമ്ഹ അരഹന്തോ’തി. യദാഹം, ഭോ, സമണേ ഗോതമേ ഇമം ചതുത്ഥം പദം അദ്ദസം അഥാഹം നിട്ഠമഗമം – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’’’തി.
‘‘യതോ ഖോ അഹം, ഭോ, സമണേ ഗോതമേ ഇമാനി ചത്താരി പദാനി അദ്ദസം അഥാഹം നിട്ഠമഗമം – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’’’തി.
൨൯൦. ഏവം വുത്തേ, ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ സബ്ബസേതാ വളവാഭിരഥാ ഓരോഹിത്വാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ യേന ഭഗവാ തേനഞ്ജലിം പണാമെത്വാ തിക്ഖത്തും ഉദാനം ഉദാനേസി – ‘‘നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ; നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ; നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ. അപ്പേവ നാമ മയമ്പി കദാചി കരഹചി തേന ഭോതാ ഗോതമേന സദ്ധിം സമാഗച്ഛെയ്യാമ, അപ്പേവ നാമ സിയാ കോചിദേവ കഥാസല്ലാപോ’’തി! അഥ ഖോ ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി ; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ യാവതകോ അഹോസി പിലോതികേന പരിബ്ബാജകേന സദ്ധിം കഥാസല്ലാപോ തം സബ്ബം ഭഗവതോ ആരോചേസി. ഏവം വുത്തേ, ഭഗവാ ജാണുസ്സോണിം ബ്രാഹ്മണം ഏതദവോച – ‘‘ന ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, എത്താവതാ ഹത്ഥിപദോപമോ വിത്ഥാരേന പരിപൂരോ ഹോതി. അപി ച, ബ്രാഹ്മണ, യഥാ ഹത്ഥിപദോപമോ വിത്ഥാരേന പരിപൂരോ ഹോതി തം സുണാഹി, സാധുകം മനസി കരോഹി, ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭോ’’തി ഖോ ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി. ഭഗവാ ഏതദവോച –
൨൯൧. ‘‘സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, നാഗവനികോ നാഗവനം പവിസെയ്യ. സോ പസ്സെയ്യ നാഗവനേ മഹന്തം ഹത്ഥിപദം, ദീഘതോ ച ആയതം, തിരിയഞ്ച വിത്ഥതം. യോ ഹോതി കുസലോ നാഗവനികോ നേവ താവ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘മഹാ വത, ഭോ, നാഗോ’തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സന്തി ഹി, ബ്രാഹ്മണ, നാഗവനേ വാമനികാ നാമ ഹത്ഥിനിയോ മഹാപദാ, താസം പേതം പദം അസ്സാതി.
‘‘സോ തമനുഗച്ഛതി. തമനുഗച്ഛന്തോ പസ്സതി നാഗവനേ മഹന്തം ഹത്ഥിപദം, ദീഘതോ ച ആയതം, തിരിയഞ്ച വിത്ഥതം, ഉച്ചാ ച നിസേവിതം. യോ ഹോതി കുസലോ നാഗവനികോ നേവ താവ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘മഹാ വത, ഭോ, നാഗോ’തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സന്തി ഹി, ബ്രാഹ്മണ, നാഗവനേ ഉച്ചാ കാളാരികാ നാമ ഹത്ഥിനിയോ മഹാപദാ, താസം പേതം പദം അസ്സാതി.
‘‘സോ തമനുഗച്ഛതി. തമനുഗച്ഛന്തോ പസ്സതി നാഗവനേ മഹന്തം ഹത്ഥിപദം, ദീഘതോ ച ആയതം, തിരിയഞ്ച വിത്ഥതം, ഉച്ചാ ച നിസേവിതം, ഉച്ചാ ച ദന്തേഹി ആരഞ്ജിതാനി. യോ ഹോതി കുസലോ നാഗവനികോ നേവ താവ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘മഹാ വത, ഭോ, നാഗോ’തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സന്തി ഹി, ബ്രാഹ്മണ, നാഗവനേ ഉച്ചാ കണേരുകാ നാമ ഹത്ഥിനിയോ മഹാപദാ, താസം പേതം പദം അസ്സാതി.
‘‘സോ തമനുഗച്ഛതി. തമനുഗച്ഛന്തോ പസ്സതി നാഗവനേ മഹന്തം ഹത്ഥിപദം, ദീഘതോ ച ആയതം, തിരിയഞ്ച വിത്ഥതം, ഉച്ചാ ച നിസേവിതം, ഉച്ചാ ച ദന്തേഹി ആരഞ്ജിതാനി, ഉച്ചാ ച സാഖാഭങ്ഗം. തഞ്ച നാഗം പസ്സതി രുക്ഖമൂലഗതം വാ അബ്ഭോകാസഗതം വാ ഗച്ഛന്തം വാ തിട്ഠന്തം വാ നിസിന്നം വാ നിപന്നം വാ. സോ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘അയമേവ സോ മഹാനാഗോ’തി.
‘‘ഏവമേവ ഖോ , ബ്രാഹ്മണ, ഇധ തഥാഗതോ ലോകേ ഉപ്പജ്ജതി അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വിജ്ജാചരണസമ്പന്നോ സുഗതോ ലോകവിദൂ അനുത്തരോ പുരിസദമ്മസാരഥി സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാ. സോ ഇമം ലോകം സദേവകം സമാരകം സബ്രഹ്മകം സസ്സമണബ്രാഹ്മണിം പജം സദേവമനുസ്സം സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ പവേദേതി. സോ ധമ്മം ദേസേതി ആദികല്യാണം മജ്ഝേകല്യാണം പരിയോസാനകല്യാണം സാത്ഥം സബ്യഞ്ജനം; കേവലപരിപുണ്ണം പരിസുദ്ധം ബ്രഹ്മചരിയം പകാസേതി. തം ധമ്മം സുണാതി ഗഹപതി വാ ഗഹപതിപുത്തോ വാ അഞ്ഞതരസ്മിം വാ കുലേ പച്ചാജാതോ. സോ തം ധമ്മം സുത്വാ തഥാഗതേ സദ്ധം പടിലഭതി. സോ തേന സദ്ധാപടിലാഭേന സമന്നാഗതോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘സമ്ബാധോ ഘരാവാസോ രജോപഥോ , അബ്ഭോകാസോ പബ്ബജ്ജാ. നയിദം സുകരം അഗാരം അജ്ഝാവസതാ ഏകന്തപരിപുണ്ണം ഏകന്തപരിസുദ്ധം സങ്ഖലിഖിതം ബ്രഹ്മചരിയം ചരിതും. യംനൂനാഹം കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കാസായാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദെത്വാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജെയ്യ’ന്തി. സോ അപരേന സമയേന അപ്പം വാ ഭോഗക്ഖന്ധം പഹായ മഹന്തം വാ ഭോഗക്ഖന്ധം പഹായ അപ്പം വാ ഞാതിപരിവട്ടം പഹായ മഹന്തം വാ ഞാതിപരിവട്ടം പഹായ കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കാസായാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദെത്വാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി.
൨൯൨. ‘‘സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ഭിക്ഖൂനം സിക്ഖാസാജീവസമാപന്നോ പാണാതിപാതം പഹായ പാണാതിപാതാ പടിവിരതോ ഹോതി, നിഹിതദണ്ഡോ നിഹിതസത്ഥോ ലജ്ജീ ദയാപന്നോ സബ്ബപാണഭൂതഹിതാനുകമ്പീ വിഹരതി.
‘‘അദിന്നാദാനം പഹായ അദിന്നാദാനാ പടിവിരതോ ഹോതി ദിന്നാദായീ ദിന്നപാടികങ്ഖീ. അഥേനേന സുചിഭൂതേന അത്തനാ വിഹരതി.
‘‘അബ്രഹ്മചരിയം പഹായ ബ്രഹ്മചാരീ ഹോതി ആരാചാരീ വിരതോ മേഥുനാ ഗാമധമ്മാ.
‘‘മുസാവാദം പഹായ മുസാവാദാ പടിവിരതോ ഹോതി സച്ചവാദീ സച്ചസന്ധോ ഥേതോ ഠേതോ (സ്യാ॰ കം॰) പച്ചയികോ അവിസംവാദകോ ലോകസ്സ.
‘‘പിസുണം വാചം പഹായ പിസുണായ വാചായ പടിവിരതോ ഹോതി, ഇതോ സുത്വാ ന അമുത്ര അക്ഖാതാ ഇമേസം ഭേദായ, അമുത്ര വാ സുത്വാ ന ഇമേസം അക്ഖാതാ അമൂസം ഭേദായ. ഇതി ഭിന്നാനം വാ സന്ധാതാ സഹിതാനം വാ അനുപ്പദാതാ, സമഗ്ഗാരാമോ സമഗ്ഗരതോ സമഗ്ഗനന്ദീ സമഗ്ഗകരണിം വാചം ഭാസിതാ ഹോതി .
‘‘ഫരുസം വാചം പഹായ ഫരുസായ വാചായ പടിവിരതോ ഹോതി. യാ സാ വാചാ നേലാ കണ്ണസുഖാ പേമനീയാ ഹദയങ്ഗമാ പോരീ ബഹുജനകന്താ ബഹുജനമനാപാ തഥാരൂപിം വാചം ഭാസിതാ ഹോതി.
‘‘സമ്ഫപ്പലാപം പഹായ സമ്ഫപ്പലാപാ പടിവിരതോ ഹോതി കാലവാദീ ഭൂതവാദീ അത്ഥവാദീ ധമ്മവാദീ വിനയവാദീ, നിധാനവതിം വാചം ഭാസിതാ കാലേന സാപദേസം പരിയന്തവതിം അത്ഥസംഹിതം.
൨൯൩. ‘‘സോ ബീജഗാമഭൂതഗാമസമാരമ്ഭാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഏകഭത്തികോ ഹോതി രത്തൂപരതോ, വിരതോ വികാലഭോജനാ, നച്ചഗീതവാദിതവിസൂകദസ്സനാ പടിവിരതോ ഹോതി, മാലാഗന്ധവിലേപനധാരണമണ്ഡനവിഭൂസനട്ഠാനാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഉച്ചാസയനമഹാസയനാ പടിവിരതോ ഹോതി, ജാതരൂപരജതപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ആമകധഞ്ഞപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ആമകമംസപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഇത്ഥികുമാരികപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ദാസിദാസപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, അജേളകപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, കുക്കുടസൂകരപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഹത്ഥിഗവാസ്സവളവാപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഖെത്തവത്ഥുപടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ ഹോതി, ദൂതെയ്യപഹിണഗമനാനുയോഗാ പടിവിരതോ ഹോതി, കയവിക്കയാ പടിവിരതോ ഹോതി, തുലാകൂടകംസകൂടമാനകൂടാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഉക്കോടനവഞ്ചനനികതിസാചിയോഗാ പടിവിരതോ ഹോതി, ഛേദനവധബന്ധനവിപരാമോസആലോപസഹസാകാരാ സാഹസാകാരാ (ക॰) പടിവിരതോ ഹോതി ഇമസ്സ അനന്തരം ‘‘സോ ഇമിനാ അരിയേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ അജ്ഝത്തം അനവജ്ജസുഖം പടിസംവേദേതീ’’തി വചനം ദീഘനികായേ ആഗതം, തം ഇധ സന്തോസകഥാവസാനേ ആഗതം, സാ ച സന്തോസകഥാ തത്ഥ സതിസമ്പജഞ്ഞാനന്തരമേവ ആഗതാ.
൨൯൪. ‘‘സോ സന്തുട്ഠോ ഹോതി കായപരിഹാരികേന ചീവരേന കുച്ഛിപരിഹാരികേന പിണ്ഡപാതേന. സോ യേന യേനേവ പക്കമതി സമാദായേവ പക്കമതി. സെയ്യഥാപി നാമ പക്ഖീ സകുണോ യേന യേനേവ ഡേതി സപത്തഭാരോവ ഡേതി, ഏവമേവ ഭിക്ഖു സന്തുട്ഠോ ഹോതി കായപരിഹാരികേന ചീവരേന കുച്ഛിപരിഹാരികേന പിണ്ഡപാതേന. സോ യേന യേനേവ പക്കമതി സമാദായേവ പക്കമതി. സോ ഇമിനാ അരിയേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ അജ്ഝത്തം അനവജ്ജസുഖം പടിസംവേദേതി.
൨൯൫. ‘‘സോ ചക്ഖുനാ രൂപം ദിസ്വാ ന നിമിത്തഗ്ഗാഹീ ഹോതി നാനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹീ. യത്വാധികരണമേനം ചക്ഖുന്ദ്രിയം അസംവുതം വിഹരന്തം അഭിജ്ഝാദോമനസ്സാ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ അന്വാസ്സവെയ്യും തസ്സ സംവരായ പടിപജ്ജതി, രക്ഖതി ചക്ഖുന്ദ്രിയം, ചക്ഖുന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതി. സോതേന സദ്ദം സുത്വാ…പേ॰… ഘാനേന ഗന്ധം ഘായിത്വാ… ജിവ്ഹായ രസം സായിത്വാ… കായേന ഫൊട്ഠബ്ബം ഫുസിത്വാ… മനസാ ധമ്മം വിഞ്ഞായ ന നിമിത്തഗ്ഗാഹീ ഹോതി നാനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹീ. യത്വാധികരണമേനം മനിന്ദ്രിയം അസംവുതം വിഹരന്തം അഭിജ്ഝാദോമനസ്സാ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ അന്വാസ്സവെയ്യും തസ്സ സംവരായ പടിപജ്ജതി, രക്ഖതി മനിന്ദ്രിയം, മനിന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതി. സോ ഇമിനാ അരിയേന ഇന്ദ്രിയസംവരേന സമന്നാഗതോ അജ്ഝത്തം അബ്യാസേകസുഖം പടിസംവേദേതി.
‘‘സോ അഭിക്കന്തേ പടിക്കന്തേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി, ആലോകിതേ വിലോകിതേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി , സമിഞ്ജിതേ പസാരിതേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി, സംഘാടിപത്തചീവരധാരണേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി, അസിതേ പീതേ ഖായിതേ സായിതേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി, ഉച്ചാരപസ്സാവകമ്മേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി, ഗതേ ഠിതേ നിസിന്നേ സുത്തേ ജാഗരിതേ ഭാസിതേ തുണ്ഹീഭാവേ സമ്പജാനകാരീ ഹോതി.
൨൯൬. ‘‘സോ ഇമിനാ ച അരിയേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ, (ഇമായ ച അരിയായ സന്തുട്ഠിയാ സമന്നാഗതോ) ( ) എത്ഥന്തരേ പാഠോ ഇധ നദിസ്സതി, ചതുക്കങ്ഗുത്തരേ പന ഇമസ്മിം ഠാനേ ദിസ്സതി, അട്ഠകഥാടീകാസു ച തദത്ഥോ പകാസിതോ. തസ്മാ സോ എത്ഥ പടീപൂരിതോ ഇമിനാ ച അരിയേന ഇന്ദ്രിയസംവരേന സമന്നാഗതോ, ഇമിനാ ച അരിയേന സതിസമ്പജഞ്ഞേന സമന്നാഗതോ വിവിത്തം സേനാസനം ഭജതി അരഞ്ഞം രുക്ഖമൂലം പബ്ബതം കന്ദരം ഗിരിഗുഹം സുസാനം വനപത്ഥം അബ്ഭോകാസം പലാലപുഞ്ജം. സോ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ നിസീദതി പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ, ഉജും കായം പണിധായ, പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപെത്വാ. സോ അഭിജ്ഝം ലോകേ പഹായ വിഗതാഭിജ്ഝേന ചേതസാ വിഹരതി, അഭിജ്ഝായ ചിത്തം പരിസോധേതി. ബ്യാപാദപ്പദോസം പഹായ അബ്യാപന്നചിത്തോ വിഹരതി, സബ്ബപാണഭൂതഹിതാനുകമ്പീ ബ്യാപാദപ്പദോസാ ചിത്തം പരിസോധേതി. ഥിനമിദ്ധം പഹായ വിഗതഥിനമിദ്ധോ വിഹരതി ആലോകസഞ്ഞീ സതോ സമ്പജാനോ, ഥിനമിദ്ധാ ചിത്തം പരിസോധേതി. ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം പഹായ അനുദ്ധതോ വിഹരതി, അജ്ഝത്തം വൂപസന്തചിത്തോ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചാ ചിത്തം പരിസോധേതി. വിചികിച്ഛം പഹായ തിണ്ണവിചികിച്ഛോ വിഹരതി അകഥംകഥീ കുസലേസു ധമ്മേസു, വിചികിച്ഛായ ചിത്തം പരിസോധേതി.
൨൯൭. ‘‘സോ ഇമേ പഞ്ച നീവരണേ പഹായ ചേതസോ ഉപക്കിലേസേ പഞ്ഞായ ദുബ്ബലീകരണേ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ, തഥാഗതപദം ഇതിപി, തഥാഗതനിസേവിതം ഇതിപി, തഥാഗതാരഞ്ജിതം ഇതിപി. ന ത്വേവ താവ അരിയസാവകോ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ…പേ॰… സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരതി സതോ ച സമ്പജാനോ, സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതി, യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി ‘ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീ’തി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ…പേ॰… സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ, പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ, അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ, തഥാഗതപദം ഇതിപി, തഥാഗതനിസേവിതം ഇതിപി, തഥാഗതാരഞ്ജിതം ഇതിപി. ന ത്വേവ താവ അരിയസാവകോ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
൨൯൮. ‘‘സോ ഏവം സമാഹിതേ ചിത്തേ പരിസുദ്ധേ പരിയോദാതേ അനങ്ഗണേ വിഗതൂപക്കിലേസേ മുദുഭൂതേ കമ്മനിയേ ഠിതേ ആനെഞ്ജപ്പത്തേ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണായ ചിത്തം അഭിനിന്നാമേതി. സോ അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം, ദ്വേപി ജാതിയോ…പേ॰… ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ, തഥാഗതപദം ഇതിപി, തഥാഗതനിസേവിതം ഇതിപി, തഥാഗതാരഞ്ജിതം ഇതിപി. ന ത്വേവ താവ അരിയസാവകോ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
‘‘സോ ഏവം സമാഹിതേ ചിത്തേ പരിസുദ്ധേ പരിയോദാതേ അനങ്ഗണേ വിഗതൂപക്കിലേസേ മുദുഭൂതേ കമ്മനിയേ ഠിതേ ആനെഞ്ജപ്പത്തേ സത്താനം ചുതൂപപാതഞാണായ ചിത്തം അഭിനിന്നാമേതി. സോ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന…പേ॰… യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ, തഥാഗതപദം ഇതിപി, തഥാഗതനിസേവിതം ഇതിപി, തഥാഗതാരഞ്ജിതം ഇതിപി. ന ത്വേവ താവ അരിയസാവകോ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
൨൯൯. ‘‘സോ ഏവം സമാഹിതേ ചിത്തേ പരിസുദ്ധേ പരിയോദാതേ അനങ്ഗണേ വിഗതൂപക്കിലേസേ മുദുഭൂതേ കമ്മനിയേ ഠിതേ ആനെഞ്ജപ്പത്തേ ആസവാനം ഖയഞാണായ ചിത്തം അഭിനിന്നാമേതി. സോ ‘ഇദം ദുക്ഖ’ന്തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ദുക്ഖസമുദയോ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ദുക്ഖനിരോധോ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി. ‘ഇമേ ആസവാ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ആസവസമുദയോ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ആസവനിരോധോ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ആസവനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ, തഥാഗതപദം ഇതിപി, തഥാഗതനിസേവിതം ഇതിപി, തഥാഗതാരഞ്ജിതം ഇതിപി. ന ത്വേവ താവ അരിയസാവകോ നിട്ഠം ഗതോ ഹോതി, അപി ച ഖോ നിട്ഠം ഗച്ഛതി – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി.
‘‘തസ്സ ഏവം ജാനതോ ഏവം പസ്സതോ കാമാസവാപി ചിത്തം വിമുച്ചതി , ഭവാസവാപി ചിത്തം വിമുച്ചതി, അവിജ്ജാസവാപി ചിത്തം വിമുച്ചതി. വിമുത്തസ്മിം വിമുത്തമിതി ഞാണം ഹോതി. ‘ഖീണാ ജാതി, വുസിതം ബ്രഹ്മചരിയം, കതം കരണീയം, നാപരം ഇത്ഥത്തായാ’തി പജാനാതി. ഇദമ്പി വുച്ചതി, ബ്രാഹ്മണ, തഥാഗതപദം ഇതിപി, തഥാഗതനിസേവിതം ഇതിപി, തഥാഗതാരഞ്ജിതം ഇതിപി. എത്താവതാ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, അരിയസാവകോ നിട്ഠം ഗതോ ഹോതി – ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’തി. എത്താവതാ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ഹത്ഥിപദോപമോ വിത്ഥാരേന പരിപൂരോ ഹോതീ’’തി.
ഏവം വുത്തേ, ജാണുസ്സോണി ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ, അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ! സെയ്യഥാപി, ഭോ ഗോതമ, നിക്കുജ്ജിതം വാ ഉക്കുജ്ജെയ്യ, പടിച്ഛന്നം വാ വിവരെയ്യ, മൂള്ഹസ്സ വാ മഗ്ഗം ആചിക്ഖെയ്യ, അന്ധകാരേ വാ തേലപജ്ജോതം ധാരെയ്യ – ചക്ഖുമന്തോ രൂപാനി ദക്ഖന്തീതി; ഏവമേവം ഭോതാ ഗോതമേന അനേകപരിയായേന ധമ്മോ പകാസിതോ. ഏസാഹം ഭവന്തം ഗോതമം സരണം ഗച്ഛാമി, ധമ്മഞ്ച, ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച. ഉപാസകം മം ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി.
ചൂളഹത്ഥിപദോപമസുത്തം നിട്ഠിതം സത്തമം.
൮. മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തം
൩൦൦. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തത്ര ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ആവുസോ’’തി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ പച്ചസ്സോസും. ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഏതദവോച – ‘‘സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, യാനി കാനിചി ജങ്ഗലാനം പാണാനം പദജാതാനി സബ്ബാനി താനി ഹത്ഥിപദേ സമോധാനം ഗച്ഛന്തി, ഹത്ഥിപദം തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി യദിദം മഹന്തത്തേന; ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോ, യേ കേചി കുസലാ ധമ്മാ സബ്ബേതേ ചതൂസു അരിയസച്ചേസു സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. കതമേസു ചതൂസു? ദുക്ഖേ അരിയസച്ചേ , ദുക്ഖസമുദയേ അരിയസച്ചേ, ദുക്ഖനിരോധേ അരിയസച്ചേ, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ അരിയസച്ചേ’’.
൩൦൧. ‘‘കതമഞ്ചാവുസോ, ദുക്ഖം അരിയസച്ചം? ജാതിപി ദുക്ഖാ, ജരാപി ദുക്ഖാ, മരണമ്പി ദുക്ഖം, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാപി ദുക്ഖാ, യമ്പിച്ഛം ന ലഭതി തമ്പി ദുക്ഖം; സംഖിത്തേന, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാ. കതമേ ചാവുസോ, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ? സെയ്യഥിദം – രൂപുപാദാനക്ഖന്ധോ, വേദനുപാദാനക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞുപാദാനക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരുപാദാനക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണുപാദാനക്ഖന്ധോ.
‘‘കതമോ ചാവുസോ, രൂപുപാദാനക്ഖന്ധോ? ചത്താരി ച മഹാഭൂതാനി, ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ രൂപം.
‘‘കതമാ ചാവുസോ, ചത്താരോ മഹാഭൂതാ? പഥവീധാതു, ആപോധാതു , തേജോധാതു, വായോധാതു.
൩൦൨. ‘‘കതമാ ചാവുസോ, പഥവീധാതു? പഥവീധാതു സിയാ അജ്ഝത്തികാ, സിയാ ബാഹിരാ. കതമാ ചാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം കക്ഖളം ഖരിഗതം ഉപാദിന്നം, സെയ്യഥിദം – കേസാ ലോമാ നഖാ ദന്താ തചോ മംസം ന്ഹാരു അട്ഠി അട്ഠിമിഞ്ജം വക്കം ഹദയം യകനം കിലോമകം പിഹകം പപ്ഫാസം അന്തം അന്തഗുണം ഉദരിയം കരീസം, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി കിഞ്ചി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം കക്ഖളം ഖരിഗതം ഉപാദിന്നം. അയം വുച്ചതാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു. യാ ചേവ ഖോ പന അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു, യാ ച ബാഹിരാ പഥവീധാതു, പഥവീധാതുരേവേസാ. ‘തം നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി – ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം. ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദിസ്വാ പഥവീധാതുയാ നിബ്ബിന്ദതി, പഥവീധാതുയാ ചിത്തം വിരാജേതി.
‘‘ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം ബാഹിരാ ആപോധാതു പകുപ്പതി പഥവീധാതു പകുപ്പതി (ക॰). അന്തരഹിതാ തസ്മിം സമയേ ബാഹിരാ പഥവീധാതു ഹോതി. തസ്സാ ഹി നാമ, ആവുസോ, ബാഹിരായ പഥവീധാതുയാ താവ മഹല്ലികായ അനിച്ചതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, ഖയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വിപരിണാമധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി. കിം പനിമസ്സ മത്തട്ഠകസ്സ കായസ്സ തണ്ഹുപാദിന്നസ്സ ‘അഹന്തി വാ മമന്തി വാ അസ്മീ’തി വാ? അഥ ഖ്വാസ്സ നോതേവെത്ഥ ഹോതി.
‘‘തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും പരേ അക്കോസന്തി പരിഭാസന്തി രോസെന്തി വിഹേസെന്തി, സോ ഏവം പജാനാതി – ‘ഉപ്പന്നാ ഖോ മേ അയം സോതസമ്ഫസ്സജാ ദുക്ഖവേദനാ . സാ ച ഖോ പടിച്ച, നോ അപടിച്ച. കിം പടിച്ച? ഫസ്സം പടിച്ച’. സോ സോപിഖോ (സ്യാ॰), സോപി (ക॰) ഫസ്സോ അനിച്ചോതി പസ്സതി, വേദനാ അനിച്ചാതി പസ്സതി, സഞ്ഞാ അനിച്ചാതി പസ്സതി, സങ്ഖാരാ അനിച്ചാതി പസ്സതി, വിഞ്ഞാണം അനിച്ചന്തി പസ്സതി. തസ്സ ധാതാരമ്മണമേവ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി അധിമുച്ചതി.
‘‘തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും പരേ അനിട്ഠേഹി അകന്തേഹി അമനാപേഹി സമുദാചരന്തി – പാണിസമ്ഫസ്സേനപി ലെഡ്ഡുസമ്ഫസ്സേനപി ദണ്ഡസമ്ഫസ്സേനപി സത്ഥസമ്ഫസ്സേനപി. സോ ഏവം പജാനാതി – ‘തഥാഭൂതോ ഖോ അയം കായോ യഥാഭൂതസ്മിം കായേ പാണിസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി, ലെഡ്ഡുസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി, ദണ്ഡസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി, സത്ഥസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി. വുത്തം ഖോ പനേതം ഭഗവതാ കകചൂപമോവാദേ – ‘‘ഉഭതോദണ്ഡകേന ചേപി, ഭിക്ഖവേ, കകചേന ചോരാ ഓചരകാ അങ്ഗമങ്ഗാനി ഓകന്തെയ്യും, തത്രാപി യോ മനോ പദൂസെയ്യ ന മേ സോ തേന സാസനകരോ’’തി. ആരദ്ധം ഖോ പന മേ വീരിയം ഭവിസ്സതി അസല്ലീനം, ഉപട്ഠിതാ സതി അസമ്മുട്ഠാ, പസ്സദ്ധോ കായോ അസാരദ്ധോ, സമാഹിതം ചിത്തം ഏകഗ്ഗം. കാമം ദാനി ഇമസ്മിം കായേ പാണിസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, ലെഡ്ഡുസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, ദണ്ഡസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, സത്ഥസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, കരീയതി ഹിദം ബുദ്ധാനം സാസന’ന്തി.
‘‘തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതി. സോ തേന സംവിജ്ജതി സംവേഗം ആപജ്ജതി – ‘അലാഭാ വത മേ, ന വത മേ ലാഭാ, ദുല്ലദ്ധം വത മേ, ന വത മേ സുലദ്ധം, യസ്സ മേ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ, ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതീ’തി. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുണിസാ സസുരം ദിസ്വാ സംവിജ്ജതി സംവേഗം ആപജ്ജതി; ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോ, തസ്സ ചേ ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ, ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതി, സോ തേന സംവിജ്ജതി സംവേഗം ആപജ്ജതി – ‘അലാഭാ വത മേ ന വത മേ ലാഭാ, ദുല്ലദ്ധം വത മേ, ന വത മേ സുലദ്ധം, യസ്സ മേ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ, ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതീ’തി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ സണ്ഠാതി, സോ തേന അത്തമനോ ഹോതി. എത്താവതാപി ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ബഹുകതം ഹോതി.
൩൦൩. ‘‘കതമാ ചാവുസോ, ആപോധാതു? ആപോധാതു സിയാ അജ്ഝത്തികാ, സിയാ ബാഹിരാ. കതമാ ചാവുസോ അജ്ഝത്തികാ ആപോധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം ആപോ ആപോഗതം ഉപാദിന്നം, സെയ്യഥിദം – പിത്തം സെമ്ഹം പുബ്ബോ ലോഹിതം സേദോ മേദോ അസ്സു വസാ ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ ലസികാ മുത്തം, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി കിഞ്ചി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം ആപോ ആപോഗതം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ ആപോധാതു. യാ ചേവ ഖോ പന അജ്ഝത്തികാ ആപോധാതു യാ ച ബാഹിരാ ആപോധാതു, ആപോധാതുരേവേസാ. ‘തം നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം. ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദിസ്വാ ആപോധാതുയാ നിബ്ബിന്ദതി, ആപോധാതുയാ ചിത്തം വിരാജേതി.
‘‘ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം ബാഹിരാ ആപോധാതു പകുപ്പതി. സാ ഗാമമ്പി വഹതി, നിഗമമ്പി വഹതി, നഗരമ്പി വഹതി, ജനപദമ്പി വഹതി, ജനപദപദേസമ്പി വഹതി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം മഹാസമുദ്ദേ യോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി, ദ്വിയോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി, തിയോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി, ചതുയോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി, പഞ്ചയോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി, ഛയോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി, സത്തയോജനസതികാനിപി ഉദകാനി ഓഗച്ഛന്തി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം മഹാസമുദ്ദേ സത്തതാലമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ഛത്താലമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, പഞ്ചതാലമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ചതുത്താലമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, തിതാലമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ദ്വിതാലമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, താലമത്തമ്പി താലംപി (സീ॰) ഉദകം സണ്ഠാതി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം മഹാസമുദ്ദേ സത്തപോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ഛപ്പോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, പഞ്ചപോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ചതുപ്പോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, തിപോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ദ്വിപോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, പോരിസമത്തമ്പി പോരിസംപി (സീ॰) ഉദകം സണ്ഠാതി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം മഹാസമുദ്ദേ അഡ്ഢപോരിസമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, കടിമത്തമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ജാണുകമത്തമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി, ഗൊപ്ഫകമത്തമ്പി ഉദകം സണ്ഠാതി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ, യം മഹാസമുദ്ദേ അങ്ഗുലിപബ്ബതേമനമത്തമ്പി ഉദകം ന ഹോതി. തസ്സാ ഹി നാമ, ആവുസോ, ബാഹിരായ ആപോധാതുയാ താവ മഹല്ലികായ അനിച്ചതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, ഖയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വിപരിണാമധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി. കിം പനിമസ്സ മത്തട്ഠകസ്സ കായസ്സ തണ്ഹുപാദിന്നസ്സ ‘അഹന്തി വാ മമന്തി വാ അസ്മീതി’ വാ? അഥ ഖ്വാസ്സ നോതേവെത്ഥ ഹോതി…പേ॰… തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ സണ്ഠാതി. സോ തേന അത്തമനോ ഹോതി. എത്താവതാപി ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ബഹുകതം ഹോതി.
൩൦൪. ‘‘കതമാ ചാവുസോ, തേജോധാതു? തേജോധാതു സിയാ അജ്ഝത്തികാ, സിയാ ബാഹിരാ. കതമാ ചാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ തേജോധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം തേജോ തേജോഗതം ഉപാദിന്നം, സെയ്യഥിദം – യേന ച സന്തപ്പതി, യേന ച ജീരീയതി, യേന ച പരിഡയ്ഹതി, യേന ച അസിതപീതഖായിതസായിതം സമ്മാ പരിണാമം ഗച്ഛതി, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി കിഞ്ചി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം തേജോ തേജോഗതം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ തേജോധാതു. യാ ചേവ ഖോ പന അജ്ഝത്തികാ തേജോധാതു യാ ച ബാഹിരാ തേജോധാതു, തേജോധാതുരേവേസാ. ‘തം നേതം മമ , നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം. ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദിസ്വാ തേജോധാതുയാ നിബ്ബിന്ദതി, തേജോധാതുയാ ചിത്തം വിരാജേതി.
‘‘ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം ബാഹിരാ തേജോധാതു പകുപ്പതി. സാ ഗാമമ്പി ദഹതി, നിഗമമ്പി ദഹതി, നഗരമ്പി ദഹതി, ജനപദമ്പി ദഹതി, ജനപദപദേസമ്പി ദഹതി. സാ ഹരിതന്തം വാ പന്ഥന്തം വാ സേലന്തം വാ ഉദകന്തം വാ രമണീയം വാ ഭൂമിഭാഗം ആഗമ്മ അനാഹാരാ നിബ്ബായതി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം കുക്കുടപത്തേനപി ന്ഹാരുദദ്ദുലേനപി അഗ്ഗിം ഗവേസന്തി . തസ്സാ ഹി നാമ, ആവുസോ, ബാഹിരായ തേജോധാതുയാ താവ മഹല്ലികായ അനിച്ചതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, ഖയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വിപരിണാമധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി. കിം പനിമസ്സ മത്തട്ഠകസ്സ കായസ്സ തണ്ഹുപാദിന്നസ്സ ‘അഹന്തി വാ മമന്തി വാ അസ്മീ’തി വാ? അഥ ഖ്വാസ്സ നോതേവെത്ഥ ഹോതി…പേ॰… തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ സണ്ഠാതി, സോ തേന അത്തമനോ ഹോതി. എത്താവതാപി ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ബഹുകതം ഹോതി.
൩൦൫. ‘‘കതമാ ചാവുസോ, വായോധാതു? വായോധാതു സിയാ അജ്ഝത്തികാ, സിയാ ബാഹിരാ. കതമാ ചാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ വായോധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം വായോ വായോഗതം ഉപാദിന്നം, സെയ്യഥിദം – ഉദ്ധങ്ഗമാ വാതാ, അധോഗമാ വാതാ, കുച്ഛിസയാ വാതാ, കൊട്ഠാസയാ കൊട്ഠസയാ (സീ॰ പീ॰) വാതാ, അങ്ഗമങ്ഗാനുസാരിനോ വാതാ, അസ്സാസോ പസ്സാസോ ഇതി, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി കിഞ്ചി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം വായോ വായോഗതം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ വായോധാതു. യാ ചേവ ഖോ പന അജ്ഝത്തികാ വായോധാതു, യാ ച ബാഹിരാ വായോധാതു, വായോധാതുരേവേസാ. ‘തം നേതം മമ നേസോഹമസ്മി ന മേസോ അത്താ’തി ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം. ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദിസ്വാ വായോധാതുയാ നിബ്ബിന്ദതി വായോധാതുയാ ചിത്തം വിരാജേതി.
‘‘ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം ബാഹിരാ വായോധാതു പകുപ്പതി. സാ ഗാമമ്പി വഹതി, നിഗമമ്പി വഹതി, നഗരമ്പി വഹതി, ജനപദമ്പി വഹതി, ജനപദപദേസമ്പി വഹതി. ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോ, സമയോ യം ഗിമ്ഹാനം പച്ഛിമേ മാസേ താലവണ്ടേനപി വിധൂപനേനപി വാതം പരിയേസന്തി, ഒസ്സവനേപി തിണാനി ന ഇച്ഛന്തി. തസ്സാ ഹി നാമ, ആവുസോ, ബാഹിരായ വായോധാതുയാ താവ മഹല്ലികായ അനിച്ചതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, ഖയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വയധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി, വിപരിണാമധമ്മതാ പഞ്ഞായിസ്സതി. കിം പനിമസ്സ മത്തട്ഠകസ്സ കായസ്സ തണ്ഹുപാദിന്നസ്സ ‘അഹന്തി വാ മമന്തി വാ അസ്മീ’തി വാ? അഥ ഖ്വാസ്സ നോതേവെത്ഥ ഹോതി.
‘‘തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും പരേ അക്കോസന്തി പരിഭാസന്തി രോസെന്തി വിഹേസെന്തി. സോ ഏവം പജാനാതി, ഉപ്പന്നാ ഖോ മേ അയം സോതസമ്ഫസ്സജാ ദുക്ഖാ വേദനാ. സാ ച ഖോ പടിച്ച, നോ അപടിച്ച. കിം പടിച്ച? ഫസ്സം പടിച്ച. സോപി ഫസ്സോ അനിച്ചോതി പസ്സതി, വേദനാ അനിച്ചാതി പസ്സതി , സഞ്ഞാ അനിച്ചാതി പസ്സതി, സങ്ഖാരാ അനിച്ചാതി പസ്സതി, വിഞ്ഞാണം അനിച്ചന്തി പസ്സതി. തസ്സ ധാതാരമ്മണമേവ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി പസീദതി സന്തിട്ഠതി അധിമുച്ചതി.
‘‘തഞ്ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖും പരേ അനിട്ഠേഹി അകന്തേഹി അമനാപേഹി സമുദാചരന്തി, പാണിസമ്ഫസ്സേനപി ലെഡ്ഡുസമ്ഫസ്സേനപി ദണ്ഡസമ്ഫസ്സേനപി സത്ഥസമ്ഫസ്സേനപി. സോ ഏവം പജാനാതി ‘തഥാഭൂതോ ഖോ അയം കായോ യഥാഭൂതസ്മിം കായേ പാണിസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി, ലെഡ്ഡുസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി, ദണ്ഡസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി, സത്ഥസമ്ഫസ്സാപി കമന്തി. വുത്തം ഖോ പനേതം ഭഗവതാ കകചൂപമോവാദേ ‘‘ഉഭതോദണ്ഡകേന ചേപി, ഭിക്ഖവേ, കകചേന ചോരാ ഓചരകാ അങ്ഗമങ്ഗാനി ഓകന്തെയ്യും. തത്രാപി യോ മനോ പദൂസെയ്യ, ന മേ സോ തേന സാസനകരോ’’തി. ആരദ്ധം ഖോ പന മേ വീരിയം ഭവിസ്സതി അസല്ലീനം, ഉപട്ഠിതാ സതി അസമ്മുട്ഠാ, പസ്സദ്ധോ കായോ അസാരദ്ധോ, സമാഹിതം ചിത്തം ഏകഗ്ഗം. കാമം ദാനി ഇമസ്മിം കായേ പാണിസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, ലെഡ്ഡുസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, ദണ്ഡസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു, സത്ഥസമ്ഫസ്സാപി കമന്തു. കരീയതി ഹിദം ബുദ്ധാനം സാസന’ന്തി.
‘‘തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതി. സോ തേന സംവിജ്ജതി സംവേഗം ആപജ്ജതി – ‘അലാഭാ വത മേ, ന വത മേ ലാഭാ, ദുല്ലദ്ധം വത മേ, ന വത മേ സുലദ്ധം. യസ്സ മേ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതീ’തി. സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, സുണിസാ സസുരം ദിസ്വാ സംവിജ്ജതി സംവേഗം ആപജ്ജതി; ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോ, തസ്സ ചേ ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ, ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതി. സോ തേന സംവിജ്ജതി സംവേഗം ആപജ്ജതി – ‘അലാഭാ വത മേ, ന വത മേ ലാഭാ, ദുല്ലദ്ധം വത മേ, ന വത മേ സുലദ്ധം. യസ്സ മേ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ, ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതീ’തി. തസ്സ ചേ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോ, ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരതോ, ഏവം സങ്ഘം അനുസ്സരതോ, ഉപെക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ സണ്ഠാതി, സോ തേന അത്തമനോ ഹോതി. എത്താവതാപി ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ബഹുകതം ഹോതി.
൩൦൬. ‘‘സെയ്യഥാപി, ആവുസോ, കട്ഠഞ്ച പടിച്ച വല്ലിഞ്ച പടിച്ച തിണഞ്ച പടിച്ച മത്തികഞ്ച പടിച്ച ആകാസോ പരിവാരിതോ അഗാരം ത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി; ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോ, അട്ഠിഞ്ച പടിച്ച ന്ഹാരുഞ്ച പടിച്ച മംസഞ്ച പടിച്ച ചമ്മഞ്ച പടിച്ച ആകാസോ പരിവാരിതോ രൂപം ത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി. അജ്ഝത്തികഞ്ചേവ, ആവുസോ, ചക്ഖും അപരിഭിന്നം ഹോതി, ബാഹിരാ ച രൂപാ ന ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി, നോ ച തജ്ജോ സമന്നാഹാരോ ഹോതി, നേവ താവ തജ്ജസ്സ വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സ പാതുഭാവോ ഹോതി. അജ്ഝത്തികഞ്ചേവ അജ്ഝത്തികഞ്ചേ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰), അജ്ഝത്തികഞ്ചേപി (?), ആവുസോ, ചക്ഖും അപരിഭിന്നം ഹോതി ബാഹിരാ ച രൂപാ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി, നോ ച തജ്ജോ സമന്നാഹാരോ ഹോതി, നേവ താവ തജ്ജസ്സ വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സ പാതുഭാവോ ഹോതി. യതോ ച ഖോ, ആവുസോ, അജ്ഝത്തികഞ്ചേവ ചക്ഖും അപരിഭിന്നം ഹോതി, ബാഹിരാ ച രൂപാ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി, തജ്ജോ ച സമന്നാഹാരോ ഹോതി. ഏവം തജ്ജസ്സ വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സ പാതുഭാവോ ഹോതി. യം തഥാഭൂതസ്സ രൂപം തം രൂപുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, യാ തഥാഭൂതസ്സ വേദനാ സാ വേദനുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, യാ തഥാഭൂതസ്സ സഞ്ഞാ സാ സഞ്ഞുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, യേ തഥാഭൂതസ്സ സങ്ഖാരാ തേ സങ്ഖാരുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി, യം തഥാഭൂതസ്സ വിഞ്ഞാണം തം വിഞ്ഞാണുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി.
‘‘സോ ഏവം പജാനാതി – ‘ഏവഞ്ഹി കിര ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഉപാദാനക്ഖന്ധാനം സങ്ഗഹോ സന്നിപാതോ സമവായോ ഹോതി. വുത്തം ഖോ പനേതം ഭഗവതാ – ‘യോ പടിച്ചസമുപ്പാദം പസ്സതി സോ ധമ്മം പസ്സതി; യോ ധമ്മം പസ്സതി സോ പടിച്ചസമുപ്പാദം പസ്സതീതി. പടിച്ചസമുപ്പന്നാ ഖോ പനിമേ യദിദം പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ. യോ ഇമേസു പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു ഛന്ദോ ആലയോ അനുനയോ അജ്ഝോസാനം സോ ദുക്ഖസമുദയോ. യോ ഇമേസു പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു ഛന്ദരാഗവിനയോ ഛന്ദരാഗപ്പഹാനം, സോ ദുക്ഖനിരോധോ’തി. എത്താവതാപി ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ബഹുകതം ഹോതി.
‘‘അജ്ഝത്തികഞ്ചേവ, ആവുസോ, സോതം അപരിഭിന്നം ഹോതി…പേ॰… ഘാനം അപരിഭിന്നം ഹോതി… ജിവ്ഹാ അപരിഭിന്നാ ഹോതി… കായോ അപരിഭിന്നോ ഹോതി… മനോ അപരിഭിന്നോ ഹോതി, ബാഹിരാ ച ധമ്മാ ന ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി നോ ച തജ്ജോ സമന്നാഹാരോ ഹോതി, നേവ താവ തജ്ജസ്സ വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സ പാതുഭാവോ ഹോതി. അജ്ഝത്തികോ ചേവ, ആവുസോ, മനോ അപരിഭിന്നോ ഹോതി, ബാഹിരാ ച ധമ്മാ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി, നോ ച തജ്ജോ സമന്നാഹാരോ ഹോതി, നേവ താവ തജ്ജസ്സ വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സ പാതുഭാവോ ഹോതി. യതോ ച ഖോ, ആവുസോ, അജ്ഝത്തികോ ചേവ മനോ അപരിഭിന്നോ ഹോതി, ബാഹിരാ ച ധമ്മാ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി, തജ്ജോ ച സമന്നാഹാരോ ഹോതി, ഏവം തജ്ജസ്സ വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സ പാതുഭാവോ ഹോതി. യം തഥാഭൂതസ്സ രൂപം തം രൂപുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, യാ തഥാഭൂതസ്സ വേദനാ സാ വേദനുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, യാ തഥാഭൂതസ്സ സഞ്ഞാ സാ സഞ്ഞുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, യേ തഥാഭൂതസ്സ സങ്ഖാരാ തേ സങ്ഖാരുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി, യം തഥാഭൂതസ്സ വിഞ്ഞാണം തം വിഞ്ഞാണുപാദാനക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി. സോ ഏവം പജാനാതി – ‘ഏവഞ്ഹി കിര ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഉപാദാനക്ഖന്ധാനം സങ്ഗഹോ സന്നിപാതോ സമവായോ ഹോതി. വുത്തം ഖോ പനേതം ഭഗവതാ – ‘‘യോ പടിച്ചസമുപ്പാദം പസ്സതി സോ ധമ്മം പസ്സതി; യോ ധമ്മം പസ്സതി സോ പടിച്ചസമുപ്പാദം പസ്സതീ’’തി. പടിച്ചസമുപ്പന്നാ ഖോ പനിമേ യദിദം പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ. യോ ഇമേസു പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു ഛന്ദോ ആലയോ അനുനയോ അജ്ഝോസാനം സോ ദുക്ഖസമുദയോ. യോ ഇമേസു പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു ഛന്ദരാഗവിനയോ ഛന്ദരാഗപ്പഹാനം സോ ദുക്ഖനിരോധോ’തി. എത്താവതാപി ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖുനോ ബഹുകതം ഹോതീ’’തി.
ഇദമവോച ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തം നിട്ഠിതം അട്ഠമം.
൯. മഹാസാരോപമസുത്തം
൩൦൭. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി ഗിജ്ഝകൂടേ പബ്ബതേ അചിരപക്കന്തേ ദേവദത്തേ. തത്ര ഖോ ഭഗവാ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി –
‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന അത്താനുക്കംസേതി പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി ലാഭസക്കാരസിലോകവാ ലാഭീ സിലോകവാ (സീ॰ പീ॰), ലാഭീ സക്കാര സിലോകവാ (സ്യാ॰), ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അപ്പഞ്ഞാതാ അപ്പേസക്ഖാ’തി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം അതിക്കമ്മ പപടികം, സാഖാപലാസം ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം, ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം തഥാപായം (ക॰) ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം അതിക്കമ്മ പപടികം, സാഖാപലാസം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ , അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി ‘അഹമസ്മി ലാഭസക്കാരസിലോകവാ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അപ്പഞ്ഞാതാ അപ്പേസക്ഖാ’തി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സാഖാപലാസം അഗ്ഗഹേസി ബ്രഹ്മചരിയസ്സ; തേന ച വോസാനം ആപാദി.
൩൦൮. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി. അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി സീലവാ കല്യാണധമ്മോ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ ദുസ്സീലാ പാപധമ്മാ’തി. സോ തായ സീലസമ്പദായ മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം, പപടികം ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം, ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം, പപടികം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ; യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി. അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി സീലവാ കല്യാണധമ്മോ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ ദുസ്സീലാ പാപധമ്മാ’തി. സോ തായ സീലസമ്പദായ മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പപടികം അഗ്ഗഹേസി ബ്രഹ്മചരിയസ്സ; തേന ച വോസാനം ആപാദി.
൩൦൯. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി. അപ്പമത്തോ സമാനോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി . സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി സമാഹിതോ ഏകഗ്ഗചിത്തോ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അസമാഹിതാ വിബ്ഭന്തചിത്താ’തി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും തചം ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം , ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും തചം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി സമാഹിതോ ഏകഗ്ഗചിത്തോ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അസമാഹിതാ വിബ്ഭന്തചിത്താ’തി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി. അയം വുച്ചതി , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു തചം അഗ്ഗഹേസി ബ്രഹ്മചരിയസ്സ; തേന ച വോസാനം ആപാദി.
൩൧൦. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി. അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി അപ്പമത്തോ സമാനോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി ജാനം പസ്സം വിഹരാമി. ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അജാനം അപസ്സം വിഹരന്തീ’തി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം ഫെഗ്ഗും ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും ന അഞ്ഞാസി തചം ന അഞ്ഞാസി പപടികം ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം ഫെഗ്ഗും ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി ജാനം പസ്സം വിഹരാമി, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അജാനം അപസ്സം വിഹരന്തീ’തി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന മജ്ജതി പമജ്ജതി പമാദം ആപജ്ജതി, പമത്തോ സമാനോ ദുക്ഖം വിഹരതി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഫെഗ്ഗും അഗ്ഗഹേസി ബ്രഹ്മചരിയസ്സ; തേന ച വോസാനം ആപാദി.
൩൧൧. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി , ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ അസമയവിമൊക്ഖം ആരാധേതി. അട്ഠാനമേതം അട്ഠാനം ഖോ പനേതം (ക॰), ഭിക്ഖവേ, അനവകാസോ യം സോ ഭിക്ഖു തായ അസമയവിമുത്തിയാ പരിഹായേഥ.
‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ സാരഞ്ഞേവ ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി ജാനമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഞ്ഞാസി വതായം ഭവം പുരിസോ സാരം, അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, അഞ്ഞാസി തചം, അഞ്ഞാസി പപടികം, അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ സാരഞ്ഞേവ ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി ജാനമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം അനുഭവിസ്സതീ’തി.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ കുലപുത്തോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി, ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന ന മജ്ജതി നപ്പമജ്ജതി ന പമാദം ആപജ്ജതി, അപ്പമത്തോ സമാനോ അസമയവിമൊക്ഖം ആരാധേതി. അട്ഠാനമേതം, ഭിക്ഖവേ, അനവകാസോ യം സോ ഭിക്ഖു തായ അസമയവിമുത്തിയാ പരിഹായേഥ.
‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, നയിദം ബ്രഹ്മചരിയം ലാഭസക്കാരസിലോകാനിസംസം, ന സീലസമ്പദാനിസംസം, ന സമാധിസമ്പദാനിസംസം, ന ഞാണദസ്സനാനിസംസം. യാ ച ഖോ അയം, ഭിക്ഖവേ, അകുപ്പാ ചേതോവിമുത്തി – ഏതദത്ഥമിദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മചരിയം, ഏതം സാരം ഏതം പരിയോസാന’’ന്തി.
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
മഹാസാരോപമസുത്തം നിട്ഠിതം നവമം.
൧൦. ചൂളസാരോപമസുത്തം
൩൧൨. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അഥ ഖോ പിങ്ഗലകൊച്ഛോ ബ്രാഹ്മണോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ പിങ്ഗലകൊച്ഛോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘യേമേ, ഭോ ഗോതമ, സമണബ്രാഹ്മണാ സങ്ഘിനോ ഗണിനോ ഗണാചരിയാ ഞാതാ യസസ്സിനോ തിത്ഥകരാ സാധുസമ്മതാ, ബഹുജനസ്സ, സെയ്യഥിദം – പൂരണോ കസ്സപോ, മക്ഖലി ഗോസാലോ, അജിതോ കേസകമ്ബലോ, പകുധോ കച്ചായനോ, സഞ്ചയോ സഞ്ജയോ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰ ക॰) ബേലട്ഠപുത്തോ, നിഗണ്ഠോ നാടപുത്തോ, സബ്ബേതേ സകായ പടിഞ്ഞായ അബ്ഭഞ്ഞംസു സബ്ബേവ നാബ്ഭഞ്ഞംസു, ഉദാഹു ഏകച്ചേ അബ്ഭഞ്ഞംസു ഏകച്ചേ നാബ്ഭഞ്ഞംസൂ’’തി? ‘‘അലം, ബ്രാഹ്മണ, തിട്ഠതേതം – സബ്ബേതേ സകായ പടിഞ്ഞായ അബ്ഭഞ്ഞംസു സബ്ബേവ നാബ്ഭഞ്ഞംസു, ഉദാഹു ഏകച്ചേ അബ്ഭഞ്ഞംസു ഏകച്ചേ നാബ്ഭഞ്ഞംസൂതി. ധമ്മം തേ, ബ്രാഹ്മണ, ദേസെസ്സാമി, തം സുണാഹി, സാധുകം മനസി കരോഹി, ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭോ’’തി ഖോ പിങ്ഗലകൊച്ഛോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി. ഭഗവാ ഏതദവോച –
൩൧൩. ‘‘സെയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം അതിക്കമ്മ പപടികം, സാഖാപലാസം ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം, ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം അതിക്കമ്മ പപടികം, സാഖാപലാസം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി.
൩൧൪. ‘‘സെയ്യഥാപി വാ പന, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം , പപടികം ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം, ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം പപടികം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി.
൩൧൫. ‘‘സെയ്യഥാപി വാ പന, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും, തചം ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം, ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും, തചം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി.
൩൧൬. ‘‘സെയ്യഥാപി വാ പന, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം, ഫെഗ്ഗും ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘ന വതായം ഭവം പുരിസോ അഞ്ഞാസി സാരം, ന അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, ന അഞ്ഞാസി തചം, ന അഞ്ഞാസി പപടികം, ന അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം, ഫെഗ്ഗും ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതീ’തി.
൩൧൭. ‘‘സെയ്യഥാപി വാ പന, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ സാരഞ്ഞേവ ഛെത്വാ ആദായ പക്കമെയ്യ ‘സാര’ന്തി ജാനമാനോ. തമേനം ചക്ഖുമാ പുരിസോ ദിസ്വാ ഏവം വദെയ്യ – ‘അഞ്ഞാസി വതായം ഭവം പുരിസോ സാരം, അഞ്ഞാസി ഫെഗ്ഗും, അഞ്ഞാസി തചം, അഞ്ഞാസി പപടികം, അഞ്ഞാസി സാഖാപലാസം. തഥാ ഹയം ഭവം പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ സാരഞ്ഞേവ ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി ജാനമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം അനുഭവിസ്സതീ’തി.
൩൧൮. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ഇധേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന അത്തമനോ ഹോതി പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി ലാഭസക്കാരസിലോകവാ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അപ്പഞ്ഞാതാ അപ്പേസക്ഖാ’തി. ലാഭസക്കാരസിലോകേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ന ഛന്ദം ജനേതി, ന വായമതി, ഓലീനവുത്തികോ ച ഹോതി സാഥലികോ. സെയ്യഥാപി സോ, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം അതിക്കമ്മ പപടികം, സാഖാപലാസം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതി. തഥൂപമാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഇമം പുഗ്ഗലം വദാമി.
൩൧൯. ‘‘ഇധ പന, ബ്രാഹ്മണ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. ലാഭസക്കാരസിലോകേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി , അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി സീലവാ കല്യാണധമ്മോ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ ദുസ്സീലാ പാപധമ്മാ’തി. സീലസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ന ഛന്ദം ജനേതി, ന വായമതി, ഓലീനവുത്തികോ ച ഹോതി സാഥലികോ. സെയ്യഥാപി സോ, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും അതിക്കമ്മ തചം, പപടികം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം, തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതി. തഥൂപമാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഇമം പുഗ്ഗലം വദാമി.
൩൨൦. ‘‘ഇധ പന, ബ്രാഹ്മണ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി, ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ, അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി, ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. ലാഭസക്കാരസിലോകേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സീലസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ . സോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി സമാഹിതോ ഏകഗ്ഗചിത്തോ, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അസമാഹിതാ വിബ്ഭന്തചിത്താ’തി. സമാധിസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച, തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ന ഛന്ദം ജനേതി, ന വായമതി, ഓലീനവുത്തികോ ച ഹോതി സാഥലികോ. സെയ്യഥാപി സോ, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം അതിക്കമ്മ ഫെഗ്ഗും, തചം ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതി. തഥൂപമാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഇമം പുഗ്ഗലം വദാമി.
൩൨൧. ‘‘ഇധ പന, ബ്രാഹ്മണ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന…പേ॰… അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. ലാഭസക്കാരസിലോകേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സീലസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സമാധിസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്തമനോ ഹോതി, പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ . സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്താനുക്കംസേതി, പരം വമ്ഭേതി – ‘അഹമസ്മി ജാനം പസ്സം വിഹരാമി, ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ അജാനം അപസ്സം വിഹരന്തീ’തി. ഞാണദസ്സനേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ന ഛന്ദം ജനേതി, ന വായമതി, ഓലീനവുത്തികോ ച ഹോതി സാഥലികോ. സെയ്യഥാപി സോ, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ അതിക്കമ്മേവ സാരം, ഫെഗ്ഗും ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി മഞ്ഞമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭവിസ്സതി. തഥൂപമാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഇമം പുഗ്ഗലം വദാമി.
൩൨൨. ‘‘ഇധ പന, ബ്രാഹ്മണ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ സദ്ധാ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ ഹോതി – ‘ഓതിണ്ണൊമ്ഹി ജാതിയാ ജരായ മരണേന സോകേഹി പരിദേവേഹി ദുക്ഖേഹി ദോമനസ്സേഹി ഉപായാസേഹി , ദുക്ഖോതിണ്ണോ ദുക്ഖപരേതോ , അപ്പേവ നാമ ഇമസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ അന്തകിരിയാ പഞ്ഞായേഥാ’തി. സോ ഏവം പബ്ബജിതോ സമാനോ ലാഭസക്കാരസിലോകം അഭിനിബ്ബത്തേതി. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്തമനോ ഹോതി, ന പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ലാഭസക്കാരസിലോകേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. ലാഭസക്കാരസിലോകേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ സീലസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സീലസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സീലസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സീലസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ സമാധിസമ്പദം ആരാധേതി. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തായ സമാധിസമ്പദായ ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. സമാധിസമ്പദായ ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ. സോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതി. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന അത്തമനോ ഹോതി, നോ ച ഖോ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ. സോ തേന ഞാണദസ്സനേന ന അത്താനുക്കംസേതി, ന പരം വമ്ഭേതി. ഞാണദസ്സനേന ച യേ അഞ്ഞേ ധമ്മാ ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച തേസം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, അനോലീനവുത്തികോ ച ഹോതി അസാഥലികോ.
൩൨൩. ‘‘കതമേ ച, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മാ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച? ഇധ, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു പീതിയാ ച വിരാഗാ ഉപെക്ഖകോ ച വിഹരതി, സതോ ച സമ്പജാനോ സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതി, യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി – ‘ഉപെക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീ’തി തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ , ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ അദുക്ഖമസുഖം ഉപെക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘അനന്തോ ആകാസോ’തി ആകാസാനഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’ന്തി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മ ‘നത്ഥി കിഞ്ചീ’തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച.
‘‘പുന ചപരം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹൊന്തി. അയമ്പി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മോ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരോ ച പണീതതരോ ച. ഇമേ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മാ ഞാണദസ്സനേന ഉത്തരിതരാ ച പണീതതരാ ച.
൩൨൪. ‘‘സെയ്യഥാപി സോ, ബ്രാഹ്മണ, പുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ സാരപരിയേസനം ചരമാനോ മഹതോ രുക്ഖസ്സ തിട്ഠതോ സാരവതോ സാരംയേവ ഛെത്വാ ആദായ പക്കന്തോ ‘സാര’ന്തി ജാനമാനോ. യഞ്ചസ്സ സാരേന സാരകരണീയം തഞ്ചസ്സ അത്ഥം അനുഭവിസ്സതി. തഥൂപമാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഇമം പുഗ്ഗലം വദാമി.
‘‘ഇതി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, നയിദം ബ്രഹ്മചരിയം ലാഭസക്കാരസിലോകാനിസംസം, ന സീലസമ്പദാനിസംസം, ന സമാധിസമ്പദാനിസംസം, ന ഞാണദസ്സനാനിസംസം. യാ ച ഖോ അയം , ബ്രാഹ്മണ, അകുപ്പാ ചേതോവിമുത്തി – ഏതദത്ഥമിദം, ബ്രാഹ്മണ, ബ്രഹ്മചരിയം, ഏതം സാരം ഏതം പരിയോസാന’’ന്തി.
ഏവം വുത്തേ, പിങ്ഗലകൊച്ഛോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ, അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ…പേ॰… ഉപാസകം മം ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി.
ചൂളസാരോപമസുത്തം നിട്ഠിതം ദസമം.
ഓപമ്മവഗ്ഗോ നിട്ഠിതോ തതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
മോളിയഫഗ്ഗുനരിട്ഠഞ്ച നാമോ, അന്ധവനേ കഥിപുണ്ണം നിവാപോ;
രാസികണേരുമഹാഗജനാമോ, സാരൂപമോ സാരവരോ (സ്യാ॰), സാരവനോ (ക॰) പുന പിങ്ഗലകൊച്ഛോ.