൭. ബ്രാഹ്മണസംയുത്തം
൧. അരഹന്തവഗ്ഗോ
൧. ധനഞ്ജാനീസുത്തവണ്ണനാ
൧൮൭. ബ്രാഹ്മണസംയുത്തസ്സ ധനഞ്ജാനീതി ധനഞ്ജാനിഗൊത്താ. ഉക്കട്ഠഗൊത്താ കിരേസാ. സേസബ്രാഹ്മണാ കിര ബ്രഹ്മുനോ മുഖതോ ജാതാ, ധനഞ്ജാനിഗൊത്താ മത്ഥകം ഭിന്ദിത്വാ നിക്ഖന്താതി തേസം ലദ്ധി. ഉദാനം ഉദാനേസീതി കസ്മാ ഉദാനേസി? സോ കിര ബ്രാഹ്മണോ മിച്ഛാദിട്ഠികോ ‘‘ബുദ്ധോ ധമ്മോ സങ്ഘോ’’തി വുത്തേ കണ്ണേ പിദഹതി, ഥദ്ധോ ഖദിരഖാണുസദിസോ. ബ്രാഹ്മണീ പന സോതാപന്നാ അരിയസാവികാ. ബ്രാഹ്മണോ ദാനം ദെന്തോ പഞ്ചസതാനം ബ്രാഹ്മണാനം അപ്പോദകം പായാസം ദേതി, ബ്രാഹ്മണീ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ സങ്ഘസ്സ നാനാരസഭോജനം. ബ്രാഹ്മണസ്സ ദാനദിവസേ ബ്രാഹ്മണീ തസ്സ വസവത്തിതായ പഹീനമച്ഛേരതായ ച സഹത്ഥാ പരിവിസതി. ബ്രാഹ്മണിയാ പന ദാനദിവസേ ബ്രാഹ്മണോ പാതോവ ഘരാ നിക്ഖമിത്വാ പലായതി. അഥേകദിവസം ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണിയാ സദ്ധിം അസമ്മന്തെത്വാ പഞ്ചസതേ ബ്രാഹ്മണേ നിമന്തെത്വാ ബ്രാഹ്മണിം ആഹ – ‘‘സ്വേ ഭോതി അമ്ഹാകം ഘരേ പഞ്ചസതാ ബ്രാഹ്മണാ ഭുഞ്ജിസ്സന്തീ’’തി. മയാ കിം കാതബ്ബം ബ്രാഹ്മണാതി? തയാ അഞ്ഞം കിഞ്ചി കാതബ്ബം നത്ഥി, സബ്ബം പചനപരിവേസനം അഞ്ഞേ കരിസ്സന്തി. യം പന ത്വം ഠിതാപി നിസിന്നാപി ഖിപിത്വാപി ഉക്കാസിത്വാപി ‘‘നമോ ബുദ്ധസ്സാ’’തി തസ്സ മുണ്ഡകസ്സ സമണകസ്സ നമക്കാരം കരോസി, തം സ്വേ ഏകദിവസമത്തം മാ അകാസി. തം ഹി സുത്വാ ബ്രാഹ്മണാ അനത്തമനാ ഹൊന്തി, മാ മം ബ്രാഹ്മണേഹി ഭിന്ദസീതി. ത്വം ബ്രാഹ്മണേഹി
‘‘ഇമിനാ മണ്ഡലഗ്ഗേന, പാദതോ യാവ മത്ഥകാ;
കളീരമിവ ഛെജ്ജാമി, യദി മിച്ഛം ന കാഹസി.
‘‘സചേ ബുദ്ധോതി ഭണസി, സചേ ധമ്മോതി ഭാസസി;
സചേ സങ്ഘോതി കിത്തേസി, ജീവന്തീ മേ നിവേസനേ’’തി.
അരിയസാവികാ പന പഥവീ വിയ ദുപ്പകമ്പാ, സിനേരു വിയ ദുപ്പരിവത്തിയാ. സാ തേന നം ഏവമാഹ –
‘‘സചേ മേ അങ്ഗമങ്ഗാനി, കാമം ഛെജ്ജസി ബ്രാഹ്മണ;
നേവാഹം വിരമിസ്സാമി, ബുദ്ധസെട്ഠസ്സ സാസനാ.
‘‘നാഹം ഒക്കാ വരധരാ, സക്കാ രോധയിതും ജിനാ;
ധീതാഹം ബുദ്ധസെട്ഠസ്സ, ഛിന്ദ വാ മം വധസ്സു വാ’’തി.
ഏവം ധനഞ്ജാനിഗജ്ജിതം നാമ ഗജ്ജന്തീ പഞ്ച ഗാഥാസതാനി അഭാസി. ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണിം പരാമസിതും വാ പഹരിതും വാ അസക്കൊന്തോ ‘‘ഭോതി യം തേ രുച്ചതി, തം കരോഹീ’’തി വത്വാ ഖഗ്ഗം സയനേ ഖിപി. പുനദിവസേ ഗേഹം ഹരിതുപലിത്തം കാരാപെത്വാ ലാജാപുണ്ണഘടമാലാഗന്ധാദീഹി തത്ഥ തത്ഥ അലങ്കാരാപെത്വാ പഞ്ചന്നം ബ്രാഹ്മണസതാനം നവസപ്പിസക്ഖരമധുയുത്തം അപ്പോദകപായാസം പടിയാദാപെത്വാ കാലം ആരോചാപേസി.
ബ്രാഹ്മണീപി പാതോവ ഗന്ധോദകേന സയം ന്ഹായിത്വാ സഹസ്സഗ്ഘനകം അഹതവത്ഥം നിവാസെത്വാ പഞ്ചസതഗ്ഘനകം ഏകംസം കത്വാ സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതാ
തസ്മിഞ്ച
ഉപസങ്കമീതി ‘‘സമണോ ഗോതമോ ഗാമനിഗമരട്ഠപൂജിതോ, ന സക്കാ ഗന്ത്വാ യം വാ തം വാ വത്വാ സന്തജ്ജേതും, ഏകമേവ നം പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ഗച്ഛന്തോവ ‘‘കിംസു ഛെത്വാ’’തി ഗാഥം അഭിസങ്ഖരിത്വാ – ‘‘സചേ ‘അസുകസ്സ നാമ വധം രോചേമീ’തി വക്ഖതി, അഥ നം ‘യേ തുയ്ഹം ന രുച്ചന്തി, തേ മാരേതുകാമോസി, ലോകവധായ ഉപ്പന്നോ, കിം തുയ്ഹം സമണഭാവേനാ’തി? നിഗ്ഗഹെസ്സാമി. സചേ ‘ന കസ്സചി വധം രോചേമീ’തി വക്ഖതി, അഥ നം ‘ത്വം രാഗാദീനമ്പി വധം ന ഇച്ഛസി. കസ്മാ സമണോ ഹുത്വാ ആഹിണ്ഡസീ’തി? നിഗ്ഗഹെസ്സാമീ. ഇതി ഇമം ഉഭതോകോടികം പഞ്ഹം സമണോ ഗോതമോ നേവ ഗിലിതും ന ഉഗ്ഗിലിതും സക്ഖിസ്സതീ’’തി ചിന്തെത്വാ ഉപസങ്കമി സമ്മോദീതി അത്തനോ പണ്ഡിതതായ കുദ്ധഭാവം അദസ്സെത്വാ മധുരകഥം കഥെന്തോ സമ്മോദി. പഞ്ഹോ ദേവതാസംയുത്തേ കഥിതോ. സേസമ്പി ഹെട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവാതി. പഠമം.
൨. അക്കോസസുത്തവണ്ണനാ
൧൮൮. ദുതിയേ അക്കോസകഭാരദ്വാജോതി ഭാരദ്വാജോവ സോ, പഞ്ചമത്തേഹി പന ഗാഥാ സതേഹി തഥാഗതം അക്കോസന്തോ ആഗതോതി. ‘‘അക്കോസകഭാരദ്വാജോ’’തി തസ്സ സങ്ഗീതികാരേഹി നാമം ഗഹിതം. കുപിതോ അനത്തമനോതി ‘‘സമണേന ഗോതമേന മയ്ഹം ജെട്ഠകഭാതരം പബ്ബാജെന്തേന അക്കോസതീതി ‘‘ചോരോസി, ബാലോസി, മൂള്ഹോസി, ഥേനോസി, ഒട്ഠോസി, മെണ്ഡോസി, ഗോണോസി, ഗദ്രഭോസി, തിരച്ഛാനഗതോസി, നേരയികോസീ’’തി ദസഹി അക്കോസവത്ഥൂഹി അക്കോസതി. പരിഭാസതീതി ‘‘ഹോതു മുണ്ഡകസമണക, ‘അദണ്ഡോ അഹ’ന്തി കരോസി, ഇദാനി തേ രാജകുലം ഗന്ത്വാ ദണ്ഡം ആരോപെസ്സാമീ’’തിആദീനി വദന്തോ പരിഭാസതി നാമ.
സമ്ഭുഞ്ജതീതി ഏകതോ ഭുഞ്ജതി. വീതിഹരതീതി കതസ്സ പടികാരം കരോതി. ഭഗവന്തം ഖോ, ഗോതമന്തി കസ്മാ ഏവമാഹ? ‘‘തവേവേതം, ബ്രാഹ്മണ, തവേവേതം, ബ്രാഹ്മണാ’’തി കിരസ്സ സുത്വാ. ‘‘ഇസയോ നാമ കുപിതാ സപനം ദെന്തി കിസവച്ഛാദയോ വിയാ’’തി അനുസ്സവവസേന ‘‘സപതി മം മഞ്ഞേ സമണോ ഗോതമോ’’തി ഭയം ഉപ്പജ്ജി. തസ്മാ ഏവമാഹ.
ദന്തസ്സാതി നിബ്ബിസേവനസ്സ. താദിനോതി താദിലക്ഖണം പത്തസ്സ. തസ്സേവ തേന പാപിയോതി തസ്സേവ പുഗ്ഗലസ്സ തേന കോധേന പാപം ഹോതി. സതോ ഉപസമ്മതീതി സതിയാ സമന്നാഗതോ ഹുത്വാ അധിവാസേതി. ഉഭിന്നം തികിച്ഛന്താനന്തി ഉഭിന്നം തികിച്ഛന്തം. അയമേവ വാ പാഠോ. യോ പുഗ്ഗലോ സതോ ഉപസമ്മതി, ഉഭിന്നമത്ഥം ചരതി തികിച്ഛതി സാധേതി, തം പുഗ്ഗലം ജനാ ബാലോതി മഞ്ഞന്തി. കീദിസാ ജനാ? യേ ധമ്മസ്സ അകോവിദാ. ധമ്മസ്സാതി പഞ്ചക്ഖന്ധധമ്മസ്സ വാ ചതുസച്ചധമ്മസ്സ വാ. അകോവിദാതി തസ്മിം ധമ്മേ അകുസലാ അന്ധബാലപുഥുജ്ജനാ. ദുതിയം.
൩. അസുരിന്ദകസുത്തവണ്ണനാ
൧൮൯. തതിയേ അസുരിന്ദകഭാരദ്വാജോതി അക്കോസകഭാരദ്വാജസ്സ കനിട്ഠോ. കുപിതോതി തേനേവ കാരണേന കുദ്ധോ. ജയഞ്ചേവസ്സ തം ഹോതീതി അസ്സേവ തം ജയം ഹോതി, സോ ജയോ ഹോതീതി അത്ഥോ
൪. ബിലങ്ഗീകസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൦. ചതുത്ഥേ ബിലങ്ഗികഭാരദ്വാജോതി ഭാരദ്വാജോവ സോ, നാനപ്പകാരം പന സുദ്ധഞ്ച സമ്ഭാരയുത്തഞ്ച കഞ്ജികം കാരെത്വാ വിക്കിണാപെന്തോ ബഹുധനം സങ്ഖരീതി ‘‘ബിലങ്ഗികഭാരദ്വാജോ’’തി തസ്സ സങ്ഗീതികാരേഹി നാമം ഗഹിതം. തുണ്ഹീഭൂതോതി ‘‘തയോ മേ ജെട്ഠകഭാതരോ ഇമിനാ പബ്ബാജിതാ’’തി അതിവിയ കുദ്ധോ കിഞ്ചി വത്തും അസക്കൊന്തോ തുണ്ഹീഭൂതോ അട്ഠാസി. ഗാഥാ പന ദേവതാസംയുത്തേ കഥിതാവ. ചതുത്ഥം.
൫. അഹിംസകസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൧. പഞ്ചമേ അഹിംസകഭാരദ്വാജോതി ഭാരദ്വാജോവേസ, അഹിംസകപഞ്ഹം പന പുച്ഛി, തേനസ്സേതം സങ്ഗീതികാരേഹി നാമം ഗഹിതം. നാമേന വാ ഏസ അഹിംസകോ, ഗൊത്തേന ഭാരദ്വാജോ. അഹിംസകാഹന്തി അഹിംസകോ അഹം, ഇതി മേ ഭവം ഗോതമോ ജാനാതൂതി ആഹ. തഥാ ചസ്സാതി തഥാ ചേ അസ്സ, ഭവെയ്യാസീതി അത്ഥോ. ന ഹിംസതീതി ന വിഹേഠേതി ന ദുക്ഖാപേതി. പഞ്ചമം.
൬. ജടാസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൨. ഛട്ഠേ ജടാഭാരദ്വാജോതി ഭാരദ്വാജോവേസ, ജടാപഞ്ഹസ്സ പന പുച്ഛിതത്താ സങ്ഗീതികാരേഹി ഏവം വുത്തോ. സേസം ദേവതാസംയുത്തേ കഥിതമേവ. ഛട്ഠം.
൭. സുദ്ധികസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൩. സത്തമേ സുദ്ധികഭാരദ്വാജോതി അയമ്പി ഭാരദ്വാജോവ, സുദ്ധികപഞ്ഹസ്സ പന പുച്ഛിതത്താ സീലവാപി തപോകരന്തി സീലസമ്പന്നോപി തപോകമ്മം കരൊന്തോ. വിജ്ജാചരണസമ്പന്നോതി എത്ഥ വിജ്ജാതി തയോ വേദാ. ചരണന്തി ഗൊത്തചരണം. സോ സുജ്ഝതി ന അഞ്ഞാ ഇതരാ പജാതി സോ തേവിജ്ജോ ബ്രാഹ്മണോ സുജ്ഝതി, അയം പന അഞ്ഞാ നാമികാ ബഹുമ്പി പലപം ജപ്പന്തി ബഹുമ്പി പലപം ജപ്പന്തോ, ‘‘ബ്രാഹ്മണോവ സുജ്ഝതീ’’തി ഏവം വചനസഹസ്സമ്പി ഭണന്തോതി അത്ഥോ. അന്തോകസമ്ബൂതി അന്തോ കിലേസപൂതിസഭാവേന പൂതികോ. സംകിലിട്ഠോതി കിലിട്ഠേഹി കായകമ്മാദീഹി സമന്നാഗതോ. സത്തമം.
൮. അഗ്ഗികസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൪. അട്ഠമേ അഗ്ഗികഭാരദ്വാജോതി അയമ്പി ഭാരദ്വാജോവ, അഗ്ഗി പരിചരണവസേന പനസ്സ സങ്ഗീതികാരേഹി ഏതം നാമം ഗഹിതം. സന്നിഹിതോ ഹോതീതി സംയോജിതോ ഹോതി. അട്ഠാസീതി കസ്മാ തത്ഥ അട്ഠാസി? ഭഗവാ കിര പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകെന്തോ ഇമം ബ്രാഹ്മണം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ ഏവരൂപം അഗ്ഗപായാസം ഗഹെത്വാ ‘മഹാബ്രഹ്മാനം ഭോജേമീ’തി അഗ്ഗിമ്ഹി ഝാപെന്തോ അഫലം കരോതി അപായമഗ്ഗം ഒക്കമതി, ഇമം ലദ്ധിം അവിസ്സജ്ജന്തോ അപായപൂരകോവ ഭവിസ്സതി, ഗച്ഛാമിസ്സ ധമ്മദേസനായ, മിച്ഛാദിട്ഠിം ഭിന്ദിത്വാ പബ്ബാജെത്വാ ചത്താരോ മഗ്ഗേ ചേവ ചത്താരി ച ഫലാനി ദേമീ’’തി, തസ്മാ പുബ്ബണ്ഹസമയേ രാജഗഹം പവിസിത്വാ തത്ഥ അട്ഠാസി.
തീഹി വിജ്ജാഹീതി തീഹി വേദേഹി. ജാതിമാതി യാവ സത്തമാ പിതാമഹയുഗാ പരിസുദ്ധായ ജാതിയാ സമന്നാഗതോ. സുതവാ ബഹൂതി ബഹു നാനപ്പകാരേ ഗന്ഥേ സുതവാ. സോമം ഭുഞ്ജെയ്യാതി സോ തേവിജ്ജോ ബ്രാഹ്മണോ ഇമം പായാസം ഭുഞ്ജിതും യുത്തോ, തുമ്ഹാകം പനേസ പായാസോ അയുത്തോതി വദതി.
വേദീതി പുബ്ബേനിവാസഞാണേന ജാനി പടിവിജ്ഝി. സഗ്ഗാപായന്തി ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ സഗ്ഗമ്പി അപായമ്പി പസ്സതി. ജാതിക്ഖയന്തി അരഹത്തം. അഭിഞ്ഞാവോസിതോതി ജാനിത്വാ വോസിതവോസാനോ. ബ്രാഹ്മണോ ഭവന്തി അവീചിതോ യാവ ഭവഗ്ഗാ ഭോതാ ഗോതമേന സദിസോ ജാതിസമ്പന്നോ ഖീണാസവബ്രാഹ്മണോ നത്ഥി, ഭവംയേവ ബ്രാഹ്മണോതി.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ സുവണ്ണപാതിം പൂരെത്വാ ദസബലസ്സ പായാസം ഉപനാമേസി. സത്ഥാ ഉപ്പത്തിം ദീപെത്വാ ഗാഥാഭിഗീതം മേതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഗാഥാഭിഗീതന്തി ഗാഥാഹി അഭിഗീതം. അഭോജനെയ്യന്തി അഭുഞ്ജിതബ്ബം സമ്പസ്സതം, ബ്രാഹ്മണ, നേസ ധമ്മോതി, ബ്രാഹ്മണ, അത്ഥഞ്ച ധമ്മഞ്ച സമ്പസ്സന്താനം ‘‘ഏവരൂപം ഭോജനം ഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തി ഏസ ധമ്മോ ന ഹോതി. സുധാഭോജനമ്പി ഗാഥാഭിഗീതം പനുദന്തി ബുദ്ധാ, ഗാഥാഹി ഗായിത്വാ ലദ്ധം ബുദ്ധാ നീഹരന്തിയേവ. ധമ്മേ സതി, ബ്രാഹ്മണ, വുത്തിരേസാതി, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മേ സതി ധമ്മം അപെക്ഖിത്വാ ധമ്മേ പതിട്ഠായ ജീവിതം കപ്പെന്താനം ഏസാ വുത്തി അയം ആജീവോ – ഏവരൂപം നീഹരിത്വാ ധമ്മലദ്ധമേവ ഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി.
അഥ ബ്രാഹ്മണോ ചിന്തേസി – അഹം പുബ്ബേ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ ഗുണേ വാ അഗുണേ വാ ന ജാനാമി. ഇദാനി പനസ്സാഹം ഗുണേ ഞത്വാ മമ ഗേഹേ അസീതികോടിമത്തം ധനം സാസനേ വിപ്പകിരിതുകാമോ ജാതോ, അയഞ്ച ‘‘മയാ ദിന്നപച്ചയാ അകപ്പിയാ’’തി വദതി. അപ്പടിഗ്ഗയ്ഹോ അഹം സമണേന ഗോതമേനാതി. അഥ ഭഗവാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം പേസെത്വാ തസ്സ ചിത്താചാരം വീമംസന്തോ, ‘‘അയം സബ്ബേപി അത്തനാ ദിന്നപച്ചയേ ‘അകപ്പിയാ’തി സല്ലക്ഖേതി. യം ഹി ഭോജനം ആരബ്ഭ കഥാ ഉപ്പന്നാ, ഏതദേവ ന വട്ടതി, സേസാ നിദ്ദോസാ’’തി ബ്രാഹ്മണസ്സ ചതുന്നം പച്ചയാനം ദാനദ്വാരം ദസ്സെന്തോ അഞ്ഞേന ചാതിആദിമാഹ. തത്ഥ കുക്കുച്ചവൂപസന്തന്തി ഹത്ഥകുക്കുച്ചാദീനം വസേന വൂപസന്തകുക്കുച്ചം. അന്നേന പാനേനാതി ദേസനാമത്തമേതം ഖെത്തം ഹി തം പുഞ്ഞപെക്ഖസ്സ ഹോതീതി ഏതം തഥാഗതസാസനം നാമ പുഞ്ഞപെക്ഖസ്സ പുഞ്ഞത്ഥികസ്സ തുയ്ഹം അപ്പേപി ബീജേ ബഹുസസ്സഫലദായകം സുഖെത്തം വിയ പടിയത്തം ഹോതി. അട്ഠമം.
൯. സുന്ദരികസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൫. നവമേ സുന്ദരികഭാരദ്വാജോതി സുന്ദരികായ നദിയാ തീരേ അഗ്ഗിജുഹണേന ഏവംലദ്ധനാമോ. സുന്ദരികായാതി ഏവംനാമികായ നദിയാ. അഗ്ഗിം ജുഹതീതി ആഹുതിം പക്ഖിപനേന ജാലേതി അഗ്ഗിഹുത്തം പരിചരതീതി അഗ്യായതനം സമ്മജ്ജനുപലേപനബലികമ്മാദിനാ പയിരുപാസതി. കോ നു ഖോ ഇമം ഹബ്യസേസം ഭുഞ്ജെയ്യാതി സോ കിര ബ്രാഹ്മണോ അഗ്ഗിമ്ഹി ഹുതാവസേസം പായാസം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അഗ്ഗിമ്ഹി താവ പക്ഖിത്തപായാസോ മഹാബ്രഹ്മുനാ ഭുത്തോ, അയം പന അവസേസോ അത്ഥി, തം യദി ബ്രഹ്മുനോ മുഖതോ ജാതസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ദദെയ്യം, ഏവം മേ പിതരാ സഹ പുത്തോപി സന്തപ്പിതോ ഭവെയ്യ, സുവിസോധിതോ ചസ്സ ബ്രഹ്മലോകഗാമിമഗ്ഗോ’’തി. സോ ബ്രാഹ്മണസ്സ ദസ്സനത്ഥം ഉട്ഠായാസനാ ചതുദ്ദിസാ അനുവിലോകേസി, ‘‘കോ നു ഖോ ഇമം ഹബ്യസേസം ഭുഞ്ജെയ്യാ’’തി?
രുക്ഖമൂലേതി തസ്മിം വനസണ്ഡേ ജെട്ഠകരുക്ഖസ്സ മൂലേ. സസീസം പാരുതം നിസിന്നന്തി സഹ സീസേന പാരുതകായം നിസിന്നം. കസ്മാ പന ഭഗവാ തത്ഥ നിസീദി? ഭഗവാ കിര പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകെന്തോ ഇമം ബ്രാഹ്മണം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – അയം ബ്രാഹ്മണോ ഏവരൂപം അഗ്ഗപായാസം ഗഹെത്വാ ‘‘മഹാബ്രഹ്മാനം ഭോജേമീ’’തി അഗ്ഗിമ്ഹി ഝാപെന്തോ അഫലം കരോതി…പേ॰… ചത്താരോ മഗ്ഗേ ചേവ ചത്താരി ച ഫലാനി ദേമീതി. തസ്മാ കാലസ്സേവ വുട്ഠായ സരീരപടിജഗ്ഗനം കത്വാ പത്തചീവരം ആദായ ഗന്ത്വാ വുത്തനയേന തസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിസീദി. അഥ കസ്മാ സസീസം പാരുപീതി? ഹിമപാതസ്സ ച സീതവാതസ്സ ച പടിബാഹണത്ഥം, പടിബലോവ ഏതം തഥാഗതോ അധിവാസേതും. സചേ പന അപാരുപിത്വാ
ഉപസങ്കമീതി ബ്രാഹ്മണോ – ‘‘അയം സസീസം പാരുപിത്വാ സബ്ബരത്തിം പധാനമനുയുത്തോ. ഇമസ്സ ദക്ഖിണോദകം ദത്വാ ഇമം ഹബ്യസേസം ദസ്സാമീ’’തി, ബ്രാഹ്മണസഞ്ഞീ ഹുത്വാ ഉപസങ്കമി. മുണ്ഡോ അയം ഭവം, മുണ്ഡകോ അയം ഭവന്തി സീസേ വിവരിതമത്തേ നീചകേസന്തം ദിസ്വാ ‘‘മുണ്ഡോ’’തി ആഹ. തതോ സുട്ഠുതരം ഓലോകെന്തോ പവത്തമത്തമ്പി സിഖം അദിസ്വാ ഹീളെന്തോ ‘‘മുണ്ഡകോ’’തി ആഹ. തതോവാതി യത്ഥ ഠിതോ അദ്ദസ, തമ്ഹാവ പദേസാ. മുണ്ഡാപി ഹീതി കേനചി കാരണേന മുണ്ഡിതസീസാപി ഹൊന്തി.
മാ ജാതിം പുച്ഛാതി യദി ദാനസ്സ മഹപ്ഫലതം പച്ചാസീസസി, ജാതിം മാ പുച്ഛ. അകാരണം ഹി ദക്ഖിണെയ്യഭാവസ്സ ജാതി. ചരണഞ്ച പുച്ഛാതി അപിച ഖോ സീലാദിഗുണഭേദം ചരണം പുച്ഛ. ഏതം ഹി ദക്ഖിണെയ്യഭാവസ്സ കാരണം. ഇദാനിസ്സ തമത്ഥം വിഭാവെന്തോ കട്ഠാ ഹവേ ജായതി ജാതവേദോതിആദിമാഹ മുനീതി മോനധമ്മേന സമന്നാഗതോ. ധിതിമാതി വീരിയവാ. ആജാനീയോതി കാരണാകാരണജാനനകോ. ഹിരീനിസേധോതി ഹിരിയാ പാപാനി നിസേധെത്വാ ഠിതോ.
സച്ചേന ദന്തോതി ദമസാ ഉപേതോതി ഇന്ദ്രിയദമേന ഉപേതോ. വേദന്തഗൂതി ചതുന്നം മഗ്ഗവേദാനം അന്തം, ചതൂഹി വാ മഗ്ഗവേദേഹി കിലേസാനം അന്തം ഗതോ. വുസിതബ്രഹ്മചരിയോതി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയവാസം വുത്ഥോ. യഞ്ഞോപനീതോതി ഉപനീതയഞ്ഞോ പടിയാദിതയഞ്ഞോ ച. തമുപവ്ഹയേഥാതി യേന യഞ്ഞോ പടിയാദിതോ, സോ തം പരമത്ഥബ്രാഹ്മണം അവ്ഹയെയ്യ. ‘‘ഇന്ദമവ്ഹയാമ, സോമമവ്ഹയാമ, വരുണമവ്ഹയാമ, ഈസാനമവ്ഹയാമ, യാമമവ്ഹയാമാ’’തി ഇദം പന അവ്ഹാനം നിരത്ഥകം. കാലേനാതി അവ്ഹയന്തോ ച ‘‘കാലോ, ഭന്തേ, നിട്ഠിതം ഭത്ത’’ന്തി അന്തോമജ്ഝന്ഹികകാലേയേവ തം ഉപവ്ഹയെയ്യ. സോ ജുഹതി ദക്ഖിണെയ്യേതി യോ ഏവം കാലേ ഖീണാസവം ആമന്തെത്വാ തത്ഥ ചതുപച്ചയദക്ഖിണം പതിട്ഠപേതി, സോ ദക്ഖിണെയ്യേ ജുഹതി നാമ, ന അചേതനേ അഗ്ഗിമ്ഹി പക്ഖിപന്തോ.
ഇതി ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവതോ കഥം സുണന്തോ പസീദിത്വാ ഇദാനി അത്തനോ പസാദം ആവികരൊന്തോ അദ്ധാ സുയിട്ഠന്തിആദിമാഹ. തസ്സത്ഥോ – അദ്ധാ മമ യിദം ഇദാനി സുയിട്ഠഞ്ച സുഹുതഞ്ച ഭവിസ്സതി, പുബ്ബേ പന അഗ്ഗിമ്ഹി ഝാപിതം നിരത്ഥകം അഹോസീതി. അഞ്ഞോ ജനോതി ‘‘അഹം ബ്രാഹ്മണോ, അഹം ബ്രാഹ്മണോ’’തി വദന്തോ ഹബ്യസേസന്തി ഹുതസേസം. ഭുഞ്ജതു ഭവന്തിആദി പുരിമസുത്തേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
ന ഖ്വാഹന്തി ന ഖോ അഹം. കസ്മാ പനേവമാഹാതി? തസ്മിം കിര ഭോജനേ ഉപഹടമത്തേവ ‘‘സത്ഥാ
അപ്പഹരിതേതി അഹരിതേ. സചേ ഹി ഹരിതേസു തിണേസു പക്ഖിപെയ്യ, സിനിദ്ധപായാസേന തിണാനി പൂതീനി ഭവെയ്യും. ബുദ്ധാ ച ഭൂതഗാമസിക്ഖാപദം ന വീതിക്കമന്തി, തസ്മാ ഏവമാഹ. യത്ഥ പന ഗലപ്പമാണാനി മഹാതിണാനി, താദിസേ ഠാനേ പക്ഖിപിതും വട്ടതി. അപ്പാണകേതി സപ്പാണകസ്മിം ഹി പരിത്തകേ ഉദകേ പക്ഖിത്തേ പാണകാ മരന്തി, തസ്മാ ഏവമാഹ. യം പന ഗമ്ഭീരം മഹാഉദകം ഹോതി, പാതിസതേപി പാതിസഹസ്സേപി പക്ഖിത്തേ ന ആലുളതി, തഥാരൂപേ ഉദകേ വട്ടതി. ഓപിലാപേസീതി സുവണ്ണപാതിയാ സദ്ധിംയേവ നിമുജ്ജാപേസി. ചിച്ചിടായതി ചിടിചിടായതീതി ഏവരൂപം സദ്ദം കരോതി. കിം പനേസ പായാസസ്സ ആനുഭാവോ, ഉദാഹു തഥാഗതസ്സാതി? തഥാഗതസ്സ. അയം ഹി ബ്രാഹ്മണോ തം പായാസം ഓപിലാപെത്വാ ഉമ്മഗ്ഗം ആരുയ്ഹ സത്ഥു സന്തികം അനാഗന്ത്വാവ ഗച്ഛെയ്യ, അഥ ഭഗവാ – ‘‘എത്തകം അച്ഛരിയം ദിസ്വാ മമ സന്തികം ആഗമിസ്സതി. അഥസ്സാഹം ധമ്മദേസനായ മിച്ഛാദിട്ഠിഗഹണം ഭിന്ദിത്വാ സാസനേ ഓതാരെത്വാ അമതപാനം പായെസ്സാമീ’’തി അധിട്ഠാനബലേന ഏവമകാസി.
ദാരു സമാദഹാനോതി ദാരും ഝാപയമാനോ. ബഹിദ്ധാ ഹി ഏതന്തി ഏതം ദാരുജ്ഝാപനം നാമ അരിയധമ്മതോ ബഹിദ്ധാ. യദി ഏതേന സുദ്ധി ഭവെയ്യ, യേ ദവഡാഹകാദയോ ബഹൂനി ദാരൂനി ഝാപെന്തി, തേ പഠമതരം സുജ്ഝെയ്യും. കുസലാതി ഖന്ധാദീസു കുസലാ. അജ്ഝത്തമേവുജ്ജലയാമി ജോതിന്തി നിയകജ്ഝത്തേ അത്തനോ സന്താനസ്മിംയേവ ഞാണജോതിം ജാലേമി. നിച്ചഗ്ഗിനീതി ആവജ്ജനപടിബദ്ധേന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന നിച്ചം പജ്ജലിതഗ്ഗി. നിച്ചസമാഹിതത്തോതി നിച്ചം സമ്മാ ഠപിതചിത്തോ. ബ്രഹ്മചരിയം ചരാമീതി ബോധിമണ്ഡേ ചരിതം ബ്രഹ്മചരിയം ഗഹെത്വാ ഏവം വദതി.
മാനോ ഹി തേ, ബ്രാഹ്മണ, ഖാരിഭാരോതി യഥാ ഖാരിഭാരോ ഖന്ധേന വയ്ഹമാനോ ഉപരി ഠിതോപി അക്കന്തക്കന്തട്ഠാനേ പഥവിയാ സദ്ധിം ഫുസേതി, ഏവമേവ ജാതിഗൊത്തകുലാദീനി മാനവത്ഥൂനി നിസ്സായ ഉസ്സാപിതോ മാനോപി തത്ഥ തത്ഥ ഇസ്സം ഉപ്പാദെന്തോ ചതൂസു അപായേസു സംസീദാപേതി. തേനാഹ ‘‘മാനോ ഹി തേ, ബ്രാഹ്മണ, ഖാരിഭാരോ’’തി കോധോ ധൂമോതി തവ ഞാണഗ്ഗിസ്സ ഉപക്കിലേസട്ഠേന കോധോ ധുമോ. തേന ഹി തേ ഉപക്കിലിട്ഠോ ഞാണഗ്ഗി ന വിരോചതി. ഭസ്മനി മോസവജ്ജന്തി നിരോജട്ഠേന മുസാവാദോ ഛാരികാ നാമ. യഥാ ഹി ഛാരികായ പടിച്ഛന്നോ അഗ്ഗി ന ജോതേതി, ഏവം തേ മുസാവാദേന പടിച്ഛന്നം ഞാണന്തി ദസ്സേതി. ജിവ്ഹാ സുജാതി യഥാ തുയ്ഹം സുവണ്ണരജതലോഹകട്ഠമത്തികാസു അഞ്ഞതരമയാ യാഗയജനത്ഥായ സുജാ ഹോതി, ഏവം മയ്ഹം ധമ്മയാഗം യജനത്ഥായ പഹൂതജിവ്ഹാ സുജാതി വദതി. ഹദയം ജോതിട്ഠാനന്തി യഥാ തുയ്ഹം നദീതീരേ ജോതിട്ഠാനം, ഏവം മയ്ഹം ധമ്മയാഗസ്സ യജനട്ഠാനത്ഥേന സത്താനം ഹദയം ജോതിട്ഠാനം. അത്താതി ചിത്തം.
ധമ്മോ രഹദോതി യഥാ ത്വം അഗ്ഗിം പരിചരിത്വാ ധൂമഛാരികസേദകിലിട്ഠസരീരോ സുന്ദരികം നദിം ഓതരിത്വാ ന്ഹായസി, ഏവം മയ്ഹം സുന്ദരികാസദിസേന ബാഹിരേന രഹദേന അത്ഥോ നത്ഥി, അട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗധമ്മോ പന മയ്ഹം രഹദോ, തത്രാഹം പാണസതമ്പി പാണസഹസ്സമ്പി ചതുരാസീതിപാണസഹസ്സാനിപി ഏകപ്പഹാരേന ന്ഹാപേമി. സീലതിത്ഥോതി തസ്സ പന മേ ധമ്മരഹദസ്സ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം തിത്ഥന്തി ദസ്സേതി. അനാവിലോതി യഥാ തുയ്ഹം സുന്ദരികാ നദീ ചതൂഹി പഞ്ചഹി ഏകതോ ന്ഹായന്തേഹി ഹെട്ഠുപരിയവാലികാ ആലുളാ ഹോതി സബ്ഭി സതം പസത്ഥോതി പണ്ഡിതേഹി പണ്ഡിതാനം പസട്ഠോ. ഉത്തമത്ഥേന വാ സോ സബ്ഭീതി വുച്ചതി, പണ്ഡിതേഹി പസത്ഥത്താ സതം പസത്ഥോ. തരന്തി പാരന്തി നിബ്ബാനപാരം ഗച്ഛന്തി.
ഇദാനി അരിയമഗ്ഗരഹദസ്സ അങ്ഗാനി ഉദ്ധരിത്വാ ദസ്സെന്തോ സച്ചം ധമ്മോതിആദിമാഹ. തത്ഥ സച്ചന്തി വചീസച്ചം. ധമ്മോതി ഇമിനാ ദിട്ഠിസങ്കപ്പവായാമസതിസമാധയോ ദസ്സേതി. സംയമോതി ഇമിനാ കമ്മന്താജീവാ ഗഹിതാ. സച്ചന്തി വാ ഇമിനാ മഗ്ഗസച്ചം ഗഹിതം. സാ അത്ഥതോ സമ്മാദിട്ഠി. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘സമ്മാദിട്ഠി മഗ്ഗോ ചേവ ഹേതു ചാ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൩൯). സമ്മാദിട്ഠിയാ പന ഗഹിതായ തഗ്ഗതികത്താ സമ്മാസങ്കപ്പോ ഗഹിതോവ ഹോതി. ധമ്മോതി ഇമിനാ വായാമസതിസമാധയോ. സംയമോതി ഇമിനാ വാചാകമ്മന്താജീവാ. ഏവമ്പി അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ദസ്സിതോ സച്ചന്തി പരമത്ഥസച്ചം ധമ്മോതിപദേന ദിട്ഠി സങ്കപ്പോ വായാമോ സതി സമാധീതി പഞ്ചങ്ഗാനി ഗഹിതാനി. സംയമോതി വാചാ കമ്മന്തോ ആജീവോതി തീണി. ഏവമ്പി അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ദസ്സിതോ ഹോതി. ബ്രഹ്മചരിയന്തി ഏതം ബ്രഹ്മചരിയം നാമ. മജ്ഝേ സിതാതി സസ്സതുച്ഛേദേ വജ്ജെത്വാ മജ്ഝേ നിസ്സിതാ. ബ്രഹ്മപത്തീതി സെട്ഠപത്തി. സ തുജ്ജുഭൂതേസു നമോ കരോഹീതി എത്ഥ ത-കാരോ പദസന്ധികരോ, സ ത്വം ഉജുഭൂതേസു ഖീണാസവേസു നമോ കരോഹീതി അത്ഥോ. തമഹം നരം ധമ്മസാരീതി ബ്രൂമീതി യോ ഏവം പടിപജ്ജതി, തമഹം പുഗ്ഗലം ‘‘ധമ്മസാരീ ഏസോ ധമ്മസാരിയാ പടിച്ഛന്നോ’’തി ച ‘‘കുസലധമ്മേഹി അകുസലധമ്മേ സാരെത്വാ ഠിതോ’’തി വാതി വദാമീതി. നവമം.
൧൦. ബഹുധീതരസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൬. ദസമേ അഞ്ഞതരസ്മിം വനസണ്ഡേതി പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകെന്തോ തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അരഹത്തസ്സ ഉപനിസ്സയം ദിസ്വാ ‘‘ഗച്ഛാമിസ്സ സങ്ഗഹം കരിസ്സാമീ’’തി ഗന്ത്വാ തസ്മിം വനസണ്ഡേ വിഹരതി. നട്ഠാ ഹൊന്തീതി കസിത്വാ വിസ്സട്ഠാ അടവിമുഖാ ചരമാനാ ബ്രാഹ്മണേ ഭുഞ്ജിതും ഗതേ പലാതാ ഹൊന്തി. പല്ലങ്കന്തി സമന്തതോ ഊരുബദ്ധാസനം. ആഭുജിത്വാതി ബന്ധിത്വാ ഉജും കായം പണിധായാതി ഉപരിമം സരീരം ഉജുകം ഠപെത്വാ, അട്ഠാരസ പിട്ഠികണ്ടകേ കോടിയാ കോടിം പടിപാദെത്വാ. പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപെത്വാതി കമ്മട്ഠാനാഭിമുഖം സതിം ഠപയിത്വാ, മുഖസമീപേ വാ കത്വാതി അത്ഥോ. തേനേവ വിഭങ്ഗേ വുത്തം – ‘‘അയം സതി ഉപട്ഠിതാ ഹോതി സൂപട്ഠിതാ നാസികഗ്ഗേ വാ മുഖനിമിത്തേ വാ, തേന വുച്ചതി പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപെത്വാ’’തി (വിഭ॰ ൫൩൭). അഥ വാ ‘‘പരീതി പരിഗ്ഗഹട്ഠോ. മുഖന്തി നിയ്യാനട്ഠോ. സതീതി ഉപട്ഠാനട്ഠോ. തേന വുച്ചതി പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപെത്വാ’’തി ഏവം പടിസമ്ഭിദായം (പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൪) വുത്തനയേനപെത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. തത്രായം സങ്ഖേപോ – ‘‘പരിഗ്ഗഹിതനിയ്യാനം സതിം കത്വാ’’തി. ഏവം നിസീദന്തോ ച പന ഛബ്ബണ്ണാ ഘനബുദ്ധരസ്മിയോ വിസ്സജ്ജെത്വാ നിസീദി. ഉപസങ്കമീതി ദോമനസ്സാഭിഭൂതോ ആഹിണ്ഡന്തോ, ‘‘സുഖേന വതായം സമണോ നിസിന്നോ’’തി ചിന്തെത്വാ ഉപസങ്കമി.
അജ്ജസട്ഠിം ന ദിസ്സന്തീതി അജ്ജ ഛദിവസമത്തകാ പട്ഠായ ന ദിസ്സന്തി. പാപകാതി ലാമകാ തിലഖാണുകാ. തേന കിര തിലഖെത്തേ വപിതേ തദഹേവ ദേവോ വസ്സിത്വാ തിലേ പംസുമ്ഹി ഓസീദാപേസി
ഉസ്സൊള്ഹികായാതി ഉസ്സാഹേന കണ്ണനങ്ഗുട്ഠാദീനി ഉക്ഖിപിത്വാ വിചരന്താ ഉപ്പതന്തി. തസ്സ കിര അനുപുബ്ബേന ഭോഗേസു പരിക്ഖീണേസു പക്ഖിപിതബ്ബസ്സ അഭാവേന തുച്ഛകൊട്ഠാ അഹേസും. തസ്സ ഇതോ ചിതോ ച സത്തഹി ഘരേഹി ആഗതാ മൂസികാ തേ തുച്ഛകൊട്ഠേ പവിസിത്വാ ഉയ്യാനകീളം കീളന്താ വിയ നച്ചന്തി, തം ഗഹെത്വാ ഏവമാഹ.
ഉപ്പാടകേഹി സഞ്ഛന്നോതി ഉപ്പാടകപാണകേഹി സഞ്ഛന്നോ. തസ്സ കിര ബ്രാഹ്മണസ്സ സയനത്ഥായ സന്ഥതം തിണപണ്ണസന്ഥാരം കോചി അന്തരന്തരാ പടിജഗ്ഗന്തോ നത്ഥി. സോ ദിവസം അരഞ്ഞേ കമ്മം കത്വാ സായം ആഗന്ത്വാ തസ്മിം നിപജ്ജതി. അഥസ്സ ഉപ്പാടകപാണകാ സരീരം ഏകച്ഛന്നം കരൊന്താ ഖാദന്തി, തം ഗഹെത്വാ ഏവമാഹ.
വിധവാതി
പിങ്ഗലാതി കളാരപിങ്ഗലാ. തിലകാഹതാതി കാളസേതാദിവണ്ണേഹി തിലകേഹി ആഹതഗത്താ. സൊത്തം പാദേന ബോധേതീതി നിദ്ദം ഒക്കന്തം പാദേന പഹരിത്വാ പബോധേതി. അയം കിര ബ്രാഹ്മണോ മൂസികസദ്ദേന ഉബ്ബാള്ഹോ ഉപ്പാടകേഹി ച ഖജ്ജമാനോ സബ്ബരത്തിം
ഇണായികാതി യേസം അനേന ഹത്ഥതോ ഇണം ഗഹിതം. സോ കിര കസ്സചി ഹത്ഥതോ ഏകം കഹാപണം കസ്സചി ദ്വേ കസ്സചി ദസ…പേ॰… കസ്സചി സതന്തി ഏവം ബഹൂനം ഹത്ഥതോ ഇണം അഗ്ഗഹേസി. തേ ദിവാ ബ്രാഹ്മണം അപസ്സന്താ ‘‘ഗേഹതോ തം നിക്ഖന്തമേവ ഗണ്ഹിസ്സാമാ’’തി ബലവപച്ചൂസേ ഗന്ത്വാ ചോദെന്തി. തം ഗഹെത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ.
ഭഗവാ തേന ബ്രാഹ്മണേന ഇമാഹി സത്തഹി ഗാഥാഹി ദുക്ഖേ കഥിതേ ‘‘യം യം, ബ്രാഹ്മണ, തയാ ദുക്ഖം കഥിതം, സബ്ബമേതം മയ്ഹം നത്ഥീ’’തി ദസ്സെന്തോ പടിഗാഥാഹി ബ്രാഹ്മണസ്സ ധമ്മദേസനം വഡ്ഢേസി. ബ്രാഹ്മണോ താ ഗാഥാ സുത്വാ ഭഗവതി പസന്നോ സരണേസു പതിട്ഠായ പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം പാപുണി. തം ദസ്സേതും ഏവം വുത്തേ ഭാരദ്വാജഗൊത്തോതിആദി വുത്തം. തത്ഥ അലത്ഥാതി ലഭി.
തഞ്ച പന ബ്രാഹ്മണം ഭഗവാ പബ്ബാജെത്വാ ആദായ ജേതവനം ഗന്ത്വാ പുനദിവസേ തേന ഥേരേന പച്ഛാസമണേന കോസലരഞ്ഞോ ഗേഹദ്വാരം അഗമാസി
രാജാ
പഠമോ വഗ്ഗോ.
൨. ഉപാസകവഗ്ഗോ
൧. കസിഭാരദ്വാജസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൭. ദുതിയവഗ്ഗസ്സ മഗധേസൂതി ഏവംനാമകേ ജനപദേ. ദക്ഖിണാഗിരിസ്മിന്തി രാജഗഹം പരിവാരെത്വാ ഠിതസ്സ ഗിരിനോ ദക്ഖിണഭാഗേ ജനപദോ അത്ഥി, തസ്മിം ജനപദേ, തത്ഥ വിഹാരസ്സാപി തദേവ നാമം. ഏകനാളായം ബ്രാഹ്മണഗാമേതി ഏകനാളാതി തസ്സ ഗാമസ്സ നാമം. ബ്രാഹ്മണാ
തേന ഖോ പന സമയേനാതി യം സമയം ഭഗവാ മഗധരട്ഠേ ഏകനാളം ബ്രാഹ്മണഗാമം ഉപനിസ്സായ ദക്ഖിണഗിരിമഹാവിഹാരേ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഇന്ദ്രിയപരിപാകം ആഗമയമാനോ വിഹരതി, തേന സമയേന. കസിഭാരദ്വാജസ്സാതി സോ ബ്രാഹ്മണോ കസിം നിസ്സായ ജീവതി, ഭാരദ്വാജോതി ചസ്സ ഗൊത്തം. പഞ്ചമത്താനീതി പഞ്ച പമാണാനി, അനൂനാനി അനധികാനി പഞ്ചനങ്ഗലസതാനീതി വുത്തം ഹോതി. പയുത്താനീതി യോജിതാനി, ബലീബദ്ദാനം ഖന്ധേസു ഠപെത്വാ യുഗേ യൊത്തേഹി യോജിതാനീതി അത്ഥോ.
വപ്പകാലേതി വപ്പനകാലേ ബീജനിക്ഖേപസമയേ. തത്ഥ ദ്വേ വപ്പാനി കലലവപ്പഞ്ച പംസുവപ്പഞ്ച. പംസുവപ്പം ഇധ അധിപ്പേതം, തഞ്ച ഖോ പഠമദിവസേ മങ്ഗലവപ്പം. തത്ഥായം ഉപകരണസമ്പദാ – തീണി ബലിബദ്ദസഹസ്സാനി ഉപട്ഠാപിതാനി ഹൊന്തി, സബ്ബേസം സുവണ്ണമയാനി സിങ്ഗാനി പടിമുക്കാനി, രജതമയാ ഖുരാ, സബ്ബേ
ബ്രാഹ്മണോ പന പഗേവ മസ്സുകമ്മം കാരാപെത്വാ ന്ഹായിത്വാ സുഗന്ധഗന്ധേഹി വിലിത്തോ പഞ്ചസതഗ്ഘനകം വത്ഥം നിവാസെത്വാ സഹസ്സഗ്ഘനകം ഏകംസം കരിത്വാ ഏകേകിസ്സാ അങ്ഗുലിയാ ദ്വേ ദ്വേതി വീസതി അങ്ഗുലിമുദ്ദികായോ കണ്ണേസു സീഹകുണ്ഡലാനി സീസേ ബ്രഹ്മവേഠനം പടിമുഞ്ചിത്വാ സുവണ്ണമാലം കണ്ഠേ കത്വാ ബ്രാഹ്മണഗണപരിവുതോ കമ്മന്തം വോസാസതി. അഥസ്സ ബ്രാഹ്മണീ അനേകസതഭാജനേസു പായാസം പചാപെത്വാ മഹാസകടേസു ആരോപെത്വാ ഗന്ധോദകേന ന്ഹായിത്വാ സബ്ബാലങ്കാരവിഭൂസിതാ ബ്രാഹ്മണീഗണപരിവുതാ കമ്മന്തം അഗമാസി. ഗേഹമ്പിസ്സ ഹരിതുപലിത്തം വിപ്പകിണ്ണലാജം
അഥ ബ്രാഹ്മണോ സുവണ്ണപാതിം ധോവാപെത്വാ പായാസസ്സ പൂരെത്വാ സപ്പിമധുഫാണിതേഹി അഭിസങ്ഖരിത്വാ നങ്ഗലബലികമ്മം കാരാപേസി. ബ്രാഹ്മണീ പഞ്ചന്നം കസ്സകസതാനം സുവണ്ണരജതകംസതമ്ബലോഹമയാനി ഭാജനാനി ദാപെത്വാ സുവണ്ണകടച്ഛും ഗഹെത്വാ പായാസേന പരിവിസന്തീ ഗച്ഛതി. ബ്രാഹ്മണോ പന ബലികമ്മം കാരെത്വാ രത്തബന്ധികായോ ഉപാഹനായോ ആരോഹിത്വാ രത്തസുവണ്ണദണ്ഡകം ഗഹെത്വാ, ‘‘ഇധ പായാസം ദേഥ, ഇധ സപ്പിം
വിഹാരേ പന യത്ഥ യത്ഥ ബുദ്ധാ വസന്തി, തത്ഥ തത്ഥ നേസം ദേവസികം പഞ്ച കിച്ചാനി ഭവന്തി, സെയ്യഥിദം – പുരേഭത്തകിച്ചം പച്ഛാഭത്തകിച്ചം പുരിമയാമകിച്ചം മജ്ഝിമയാമകിച്ചം പച്ഛിമയാമകിച്ചന്തി.
തത്രിദം പുരേഭത്തകിച്ചം
ഭഗവാ പുരേഭത്തകിച്ചം.
അഥ ഭഗവാ ഏവം കതപുരേഭത്തകിച്ചോ ഗന്ധകുടിയാ ഉപട്ഠാനേ നിസീദിത്വാ പാദേ പക്ഖാലെത്വാ പാദപീഠേ ഠത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഓവദതി – ‘‘ഭിക്ഖവേ, അപ്പമാദേന സമ്പാദേഥ, ദുല്ലഭോ ബുദ്ധുപ്പാദോ ലോകസ്മിം, ദുല്ലഭോ മനുസ്സത്തപടിലാഭോ, ദുല്ലഭാ സദ്ധാസമ്പത്തി, ദുല്ലഭാ പബ്ബജ്ജാ, ദുല്ലഭം സദ്ധമ്മസ്സവന’’ന്തി. തത്ഥ കേചി ഭഗവന്തം കമ്മട്ഠാനം പുച്ഛന്തി. ഭഗവാ തേസം അത്തനോ ചരിയാനുരൂപം കമ്മട്ഠാനം ദേതി. തതോ സബ്ബേപി ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ അത്തനോ അത്തനോ രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനാനി ഗച്ഛന്തി, കേചി അരഞ്ഞം, കേചി രുക്ഖമൂലം, കേചി പബ്ബതാദീനം അഞ്ഞതരം, കേചി ചാതുമഹാരാജികഭവനം…പേ॰… കേചി വസവത്തിഭവനന്തി. തതോ ഭഗവാ ഗന്ധകുടിം പവിസിത്വാ സചേ ആകങ്ഖതി, ദക്ഖിണേന പസ്സേന സതോ സമ്പജാനോ മുഹുത്തം സീഹസെയ്യം കപ്പേതി. അഥ സമസ്സാസിതകായോ ഉട്ഠഹിത്വാ ദുതിയഭാഗേ ലോകം വോലോകേതി. തതിയഭാഗേ യം ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരതി, തത്ഥ മഹാജനോ പുരേഭത്തം ദാനം ദത്വാ പച്ഛാഭത്തം സുനിവത്ഥോ സുപാരുതോ ഗന്ധപുപ്ഫാദീനി ആദായ വിഹാരേ സന്നിപതതി. തതോ ഭഗവാ സമ്പത്തപരിസായ അനുരൂപേന പാടിഹാരിയേന ഗന്ത്വാ ധമ്മസഭായം പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ പച്ഛാഭത്തകിച്ചം.
സോ ഏവം നിട്ഠിതപച്ഛാഭത്തകിച്ചോ സചേ ഗത്താനി ഓസിഞ്ചിതുകാമോ ഹോതി, ബുദ്ധാസനാ വുട്ഠായ ന്ഹാനകൊട്ഠകം പവിസിത്വാ ഉപട്ഠാകേന പടിയാദിതഉദകേന ഗത്താനി ഉതും ഗാഹാപേതി പുരിമയാമകിച്ചം.
പുരിമയാമകിച്ചപരിയോസാനേ പന ഭിക്ഖൂസു ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ പക്കമന്തേസു സകലദസസഹസ്സിലോകധാതുദേവതായോ ഓകാസം ലഭമാനാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി യഥാഭിസങ്ഖതം അന്തമസോ ചതുരക്ഖരമ്പി. ഭഗവാ താസം താസം ദേവതാനം പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജെന്തോ മജ്ഝിമയാമം വീതിനാമേതി. ഇദം മജ്ഝിമയാമകിച്ചം.
പച്ഛിമയാമം പന തയോ കൊട്ഠാസേ കത്വാ പുരേഭത്തതോ പട്ഠായ നിസജ്ജാപീളിതസ്സ സരീരസ്സ കിലാസുഭാവമോചനത്ഥം ഏകം കൊട്ഠാസം ചങ്കമേന വീതിനാമേതി. ദുതിയകൊട്ഠാസേ ഗന്ധകുടിം പവിസിത്വാ ദക്ഖിണേന പസ്സേന സതോ സമ്പജാനോ സീഹസെയ്യം കപ്പേതി. തതിയകൊട്ഠാസേ പച്ചുട്ഠായ നിസീദിത്വാ പുരിമബുദ്ധാനം സന്തികേ ദാനസീലാദിവസേന കതാധികാരപുഗ്ഗലദസ്സനത്ഥം ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം ഓലോകേതി. ഇദം പച്ഛിമയാമകിച്ചം.
തദാപി ഏവം ഓലോകെന്തോ കസിഭാരദ്വാജം ബ്രാഹ്മണം അരഹത്തസ്സ ഉപനിസ്സയസമ്പന്നം ദിസ്വാ – ‘‘തത്ഥ മയി ഗതേ കഥാ പവത്തിസ്സതി, കഥാവസാനേ ധമ്മദേസനം സുത്വാ ഏസോ ബ്രാഹ്മണോ സപുത്തദാരോ തീസു സരണേസു പതിട്ഠായ അസീതികോടിധനം മമ സാസനേ വിപ്പകിരിത്വാ അപരഭാഗേ നിക്ഖമ്മ പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം പാപുണിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ കഥം സമുട്ഠാപെത്വാ ധമ്മം ദേസേസി. ഏതമത്ഥം ദസ്സേതും അഥ ഖോ ഭഗവാതിആദി വുത്തം.
തത്ഥ പുബ്ബണ്ഹസമയന്തി ഭുമ്മത്ഥേ ഉപയോഗവചനം, പുബ്ബണ്ഹസമയേതി അത്ഥോ. നിവാസെത്വാതി പരിദഹിത്വാ. വിഹാരചീവരപരിവത്തനവസേനേതം വുത്തം. പത്തചീവരമാദായാതി പത്തം ഹത്ഥേഹി, ചീവരം കായേന ആദിയിത്വാ, സമ്പടിച്ഛിത്വാ തേനുപസങ്കമീതി
പരിവേസനാ വത്തതീതി തേസം സുവണ്ണഭാജനാദീനി ഗഹെത്വാ നിസിന്നാനം പഞ്ചസതാനം കസ്സകാനം പരിവിസനാ വിപ്പകതാ ഹോതി. ഏകമന്തം അട്ഠാസീതി യത്ഥ ഠിതം ബ്രാഹ്മണോ പസ്സതി, തഥാരൂപേ ദസ്സനൂപചാരേ കഥാസവനഫാസുകേ ഉച്ചട്ഠാനേ അട്ഠാസി. ഠത്വാ ച രജതസുവണ്ണരസപിഞ്ജരം ചന്ദിമസൂരിയാനം പഭം അതിരോചമാനം സമന്തതോ സരീരപ്പഭം മുഞ്ചി, യായ അജ്ഝൊത്ഥടത്താ ബ്രാഹ്മണസ്സ കമ്മന്തസാലാഭിത്തിരുക്ഖകസിതമത്തികപിണ്ഡാദയോ സുവണ്ണമയാ വിയ അഹേസും. അഥ മനുസ്സാ ഭുഞ്ജന്താ ച കസന്താ ച സബ്ബകിച്ചാനി പഹായ അസീതിഅനുബ്യഞ്ജനപരിവാരം ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണപടിമണ്ഡിതം സരീരം ബ്യാമപ്പഭാപരിക്ഖേപവിഭൂസിതം ബാഹുയുഗലം ജങ്ഗമം വിയ പദുമസരം, രസ്മിജാലസമുജ്ജലിതതാരാഗണമിവ ഗഗനതലം, വിജ്ജുലതാവിനദ്ധമിവ ച കനകസിഖരം സിരിയാ ജലമാനം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം ഏകമന്തം ഠിതം ദിസ്വാ ഹത്ഥപാദേ ധോവിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ സമ്പരിവാരെത്വാ അട്ഠംസു. ഏവം തേഹി സമ്പരിവാരിതം അദ്ദസാ ഖോ കസിഭാരദ്വാജോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം പിണ്ഡായ ഠിതം, ദിസ്വാന ഭഗവന്തം ഏതദവോച – അഹം ഖോ, സമണ, കസാമി ച വപാമി ചാതി.
കസ്മാ
അയം കിരസ്സ അധിപ്പായോ – മയ്ഹമ്പി താവ കമ്മന്താ ന ബ്യാപജ്ജന്തി, ന ചമ്ഹി യഥാ ത്വം ഏവം ലക്ഖണസമ്പന്നോ, ത്വമ്പി കസിത്വാ ച വപിത്വാ ച ഭുഞ്ജസ്സു, കോ തേ അത്ഥോ ന സമ്പജ്ജെയ്യ ഏവം ലക്ഖണസമ്പന്നസ്സാതി. അപിചായം അസ്സോസി – ‘‘സക്യരാജകുലേ കിര കുമാരോ ഉപ്പന്നോ, സോ ചക്കവത്തിരജ്ജം പഹായ പബ്ബജിതോ’’തി. തസ്മാ ഇദാനി ‘‘അയം സോ’’തി ഞത്വാ ‘‘ചക്കവത്തിരജ്ജം പഹായ കിലന്തോസീ’’തി ഉപാരമ്ഭം ആരോപെന്തോ ഏവമാഹ. അപിച തിക്ഖപഞ്ഞോ ഏസ ബ്രാഹ്മണോ, ന ഭഗവന്തം അപസാദെന്തോ ഭണതി, ഭഗവതോ പന രൂപസമ്പത്തിം ദിസ്വാ പുഞ്ഞസമ്പത്തിം സമ്ഭാവയമാനോ കഥാപവത്തനത്ഥമ്പി ഏവമാഹ. അഥ ഭഗവാ വേനെയ്യവസേന സദേവകേ ലോകേ അഗ്ഗകസ്സകവപ്പകഭാവം അത്തനോ ദസ്സെന്തോ അഹമ്പി ഖോ ബ്രാഹ്മണോതിആദിമാഹ.
അഥ ബ്രാഹ്മണോ ചിന്തേസി – ‘‘അയം സമണോ’’ ‘അഹമ്പി കസാമി ച വപാമി ചാ’തി ഭണതി. ന ചസ്സ ഓളാരികാനി യുഗനങ്ഗലാദീനി കസിഭണ്ഡാനി പസ്സാമി, കിം നു ഖോ മുസാ ഭണതീ’’തി? ഭഗവന്തം പാദതലതോ പട്ഠായ യാവ കേസഗ്ഗാ ഓലോകയമാനോ, അങ്ഗവിജ്ജായ കതാധികാരത്താ ദ്വത്തിംസവരലക്ഖണസമ്പത്തിമസ്സ ഞത്വാ, ‘‘അട്ഠാനമേതം യം ഏവരൂപോ മുസാ ഭണെയ്യാ’’തി സഞ്ജാതബഹുമാനോ ന ഖോ പന മയം പസ്സാമ ഭോതോ ഗോതമസ്സാതിആദിമാഹ. ഭഗവാ പന യസ്മാ പുബ്ബധമ്മസഭാഗതായ കഥനം നാമ ബുദ്ധാനം ആനുഭാവോ, തസ്മാ ബുദ്ധാനുഭാവം ദീപെന്തോ സദ്ധാ ബീജന്തിആദിമാഹ.
കാ പനെത്ഥ പുബ്ബധമ്മസഭാഗതാ? നനു ബ്രാഹ്മണേന ഭഗവാ നങ്ഗലാദികസിസമ്ഭാരസമായോഗം പുട്ഠോ അപുച്ഛിതസ്സ ബീജസ്സ സഭാഗതായ ആഹ ‘‘സദ്ധാ ബീജ’’ന്തി, ഏവഞ്ച സതി കഥാപി അനനുസന്ധികാ ഹോതി? ന ഹി ബുദ്ധാനം അനനുസന്ധികകഥാ
പുച്ഛിതംയേവ വത്വാ അപുച്ഛിതം പച്ഛാ കിം ന വുത്തന്തി ചേ? തസ്സ ഉപകാരഭാവതോ ച ധമ്മസമ്ബന്ധസമത്ഥഭാവതോ ച. അയം ഹി ബ്രാഹ്മണോ പഞ്ഞവാ, മിച്ഛാദിട്ഠികുലേ പന ജാതത്താ സദ്ധാരഹിതോ, സദ്ധാരഹിതോ ച പഞ്ഞവാ പരേസം സദ്ധായ അത്തനോ അവിസയേ അപടിപജ്ജമാനോ വിസേസം നാധിഗച്ഛതി, കിലേസകാലുസ്സിയപരാമട്ഠാപി ചസ്സ ദുബ്ബലാ സദ്ധാ ബലവതിയാ പഞ്ഞായ സഹസാ വത്തമാനാ അത്ഥസിദ്ധിം ന കരോതി ഹത്ഥിനാ സദ്ധിം ഏകധുരേ യുത്തോ ഗോണോ
തത്ഥ സമ്പസാദലക്ഖണാ സദ്ധാ, ഓകപ്പനലക്ഖണാ വാ. ബീജന്തി പഞ്ചവിധം ബീജം മൂലബീജം ഖന്ധബീജം ഫലുബീജം അഗ്ഗബീജം ബീജബീജമേവ പഞ്ചമന്തി. തം സബ്ബമ്പി വിരുഹണട്ഠേന ബീജന്തേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി.
തത്ഥ
കസ്മാ പന അഞ്ഞേസു പരോപഞ്ഞാസായ കുസലധമ്മേസു ഏകതോ ഉപ്പജ്ജമാനേസു സദ്ധാവ ‘‘ബീജ’’ന്തി വുത്താതി ചേ? ബീജകിച്ചകരണതോ. യഥാ ഹി തേസു വിഞ്ഞാണംയേവ വിജാനനകിച്ചം കരോതി, ഏവം സദ്ധാ ബീജകിച്ചം. സാ ച സബ്ബകുസലാനം മൂലഭൂതാ. യഥാഹ – ‘‘സദ്ധാജാതോ ഉപസങ്കമതി, ഉപസങ്കമന്തോ പയിരുപാസതി…പേ॰… പഞ്ഞായ ച നം അതിവിജ്ഝ പസ്സതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൧൮൩).
അകുസലധമ്മേ തപോ. ഇന്ദ്രിയസംവരവീരിയധുതങ്ഗദുക്കരകാരികാനം ഏതം അധിവചനം, ഇധ പന ഇന്ദ്രിയസംവരോ അധിപ്പേതോ. വുട്ഠീതി വസ്സവുട്ഠി വാതവുട്ഠീതിആദി അനേകവിധാ, ഇധ വസ്സവുട്ഠി അധിപ്പേതാ. യഥാ ഹി ബ്രാഹ്മണസ്സ വസ്സവുട്ഠിസമനുഗ്ഗഹിതം ബീജം ബീജമൂലകഞ്ച സസ്സം വിരുഹതി ന മിലായതി നിപ്ഫത്തിം ഗച്ഛതി, ഏവം ഭഗവതോ ഇന്ദ്രിയസംവരസമനുഗ്ഗഹിതാ സദ്ധാ, സദ്ധാമൂലാ ച സീലാദയോ ധമ്മാ വിരുഹന്തി, ന മിലായന്തി നിപ്ഫത്തിം ഗച്ഛന്തി. തേനാഹ ‘‘തപോ വുട്ഠീ’’തി.
പഞ്ഞാ മേതി എത്ഥ വുത്തോ മേ-സദ്ദോ പുരിമപദേസുപി യോജേതബ്ബോ ‘‘സദ്ധാ മേ ബീജം, തപോ മേ വുട്ഠീ’’തി തേന കിം ദീപേതി? യഥാ, ബ്രാഹ്മണ, തയാ വപിതേ ഖെത്തേ സചേ വുട്ഠി അത്ഥി, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ അത്ഥി, ഉദകമ്പി താവ ദാതബ്ബം ഹോതി. തഥാ മയാ ഹിരിഈസേ പഞ്ഞായുഗനങ്ഗലേ മനോയൊത്തേന ഏകാബദ്ധേ കതേ വീരിയബലീബദ്ദേ യോജെത്വാ സതിപാചനേന വിജ്ഝിത്വാ അത്തനോ ചിത്തസന്താനഖെത്തമ്ഹി സദ്ധാബീജേ വപിതേ
പഞ്ഞാതി യുഗനങ്ഗലന്തി യുഗഞ്ച നങ്ഗലഞ്ച യുഗനങ്ഗലം. യഥാ ഹി ബ്രാഹ്മണസ്സ യുഗനങ്ഗലം, ഏവം ഭഗവതോ ദുവിധാപി വിപസ്സനാ പഞ്ഞാ ച. തത്ഥ യഥാ യുഗം ഈസായ ഉപനിസ്സയം ഹോതി, പുരതോ ച ഈസാബദ്ധം ഹോതി, യൊത്താനം നിസ്സയം ഹോതി, ബലീബദ്ദാനം ഏകതോ ഗമനം ധാരേതി, ഏവം പഞ്ഞാ ഹിരിപ്പമുഖാനം ധമ്മാനം ഉപനിസ്സയാ ഹോതി. യഥാഹ – ‘‘പഞ്ഞുത്തരാ സബ്ബേ കുസലാ ധമ്മാ’’തി (അ॰ നി॰ ൮.൮൩; ൧൦.൫൮) ച, ‘‘പഞ്ഞാ ഹി സെട്ഠാ കുസലാ വദന്തി, നക്ഖത്തരാജാരിവ താരകാന’’ന്തി (ജാ॰ ൨.൧൭.൮൧) ച. കുസലാനം ധമ്മാനം പുബ്ബങ്ഗമട്ഠേന പുരതോ ച ഹോതി. യഥാഹ – ‘‘സീലം സിരീ ചാപി സതഞ്ച ധമ്മോ, അന്വായികാ പഞ്ഞവതോ ഭവന്തീ’’തി ഹിരിവിപ്പയോഗേന അനുപ്പത്തിതോ പന ഈസാബദ്ധോ ഹോതി. മനോസങ്ഖാതസ്സ സമാധിയൊത്തസ്സ നിസ്സയപച്ചയതോ യൊത്താനം
ഹിരീയതി പാപകേഹി ധമ്മേഹീതി ഹിരീ. തഗ്ഗഹണേന തായ അവിപ്പയുത്തം ഒത്തപ്പമ്പി ഗഹിതമേവ ഹോതി. ഈസാതി യുഗനങ്ഗലസന്ധാരികാ രുക്ഖലട്ഠി. യഥാ ഹി ബ്രാഹ്മണസ്സ ഈസാ യുഗനങ്ഗലം ധാരേതി, ഏവം ഭഗവതോപി ഹിരീ ലോകിയലോകുത്തരപഞ്ഞാസങ്ഖാതം യുഗനങ്ഗലം ധാരേതി ഹിരിഅഭാവേ പഞ്ഞായ അഭാവതോ. യഥാ ച ഈസാപടിബദ്ധയുഗനങ്ഗലം കിച്ചകരം ഹോതി അചലം അസിഥിലം, ഏവം ഹിരിപടിബദ്ധാ ച പഞ്ഞാ കിച്ചകാരീ ഹോതി അചലാ അസിഥിലാ അബ്ബോകിണ്ണാ അഹിരികേന. തേനാഹ ‘‘ഹിരീ ഈസാ’’തി. മുനാതീതി മനോ, ചിത്തസ്സേതം നാമം. ഇധ പന മനോസീസേന തംസമ്പയുത്തോ സമാധി അധിപ്പേതോ. യൊത്തന്തി രജ്ജുബന്ധനം. തം തിവിധം ഈസായ സഹ യുഗസ്സ
ചിരകതാദിമത്ഥം സതി. ഫാലേതീതി ഫാലോ. പാജെന്തി ഏതേനാതി പാജനം. തം ഇധ ‘‘പാചന’’ന്തി വുത്തം. പതോദസ്സേതം നാമം. ഫാലോ ച പാചനഞ്ച ഫാലപാചനം. യഥാ ഹി ബ്രാഹ്മണസ്സ ഫാലപാചനം, ഏവം ഭഗവതോ വിപസ്സനാസമ്പയുത്താ മഗ്ഗസമ്പയുത്താ ച സതി. തത്ഥ യഥാ ഫാലോ നങ്ഗലം
കായഗുത്തോതി തിവിധേന കായസുചരിതേന ഗുത്തോ. വചീഗുത്തോതി ചതുബ്ബിധേന വചീസുചരിതേന ഗുത്തോ. എത്താവതാ പാതിമൊക്ഖസംവരസീലം വുത്തം. ആഹാരേ ഉദരേ യതോതി എത്ഥ ആഹാരമുഖേന സബ്ബപച്ചയാനം ഗഹിതത്താ ചതുബ്ബിധേപി പച്ചയേ യതോ സംയതോ നിരുപക്കിലേസോതി അത്ഥോ. ഇമിനാ ആജീവപാരിസുദ്ധിസീലം വുത്തം. ഉദരേ യതോതി ഉദരേ യതോ സംയതോ മിതഭോജീ, ആഹാരേ മത്തഞ്ഞൂതി വുത്തം ഹോതി. ഇമിനാ ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുതാമുഖേന പച്ചയപടിസേവനസീലം വുത്തം. തേന കിം ദീപേതി? യഥാ ത്വം, ബ്രാഹ്മണ, ബീജം വപിത്വാ സസ്സപരിപാലനത്ഥം കണ്ടകവതിം വാ രുക്ഖവതിം വാ പാകാരപരിക്ഖേപം വാ കരോസി, തേന തേ ഗോമഹിംസമിഗഗണാ പവേസം അലഭന്താ സസ്സം ന വിലുമ്പന്തി, ഏവമഹമ്പി തം സദ്ധാബീജം വപിത്വാ നാനപ്പകാരകുസലസസ്സപരിപാലനത്ഥം കായവചീആഹാരഗുത്തിമയം തിവിധം പരിക്ഖേപം കരോമി
സച്ചം കരോമി നിദ്ദാനന്തി എത്ഥ ദ്വീഹാകാരേഹി അവിസംവാദനം സച്ചം. നിദ്ദാനന്തി ഛേദനം ലുനനം ഉപ്പാടനം സച്ചന്തി വേദിതബ്ബം. തേന അത്തസഞ്ഞാദീനം തിണാനം നിദ്ദാനം കരോമീതി ദസ്സേതി. അഥ വാ നിദ്ദാനന്തി ഛേദകം ലാവകം ഉപ്പാടകന്തി അത്ഥോ. യഥാ ത്വം ദാസം വാ കമ്മകരം വാ നിദ്ദാനം കരോസി, ‘‘നിദ്ദേഹി തിണാനീ’’തി തിണാനം ഛേദകം ലാവകം ഉപ്പാടകം കരോസി, ഏവമഹം സച്ചം കരോമീതി ദസ്സേതി, അഥ വാ സച്ചന്തി ദിട്ഠിസച്ചം. തമഹം നിദ്ദാനം കരോമി, ഛിന്ദിതബ്ബം ലുനിതബ്ബം ഉപ്പാടേതബ്ബം കരോമീതി. ഇതി ഇമേസു ദ്വീസു വികപ്പേസു ഉപയോഗേനേവത്ഥോ യുജ്ജതി.
സോരച്ചം മേ പമോചനന്തി എത്ഥ യം തം ‘‘കായികോ അവീതിക്കമോ വാചസികോ അവീതിക്കമോ’’തി സീലമേവ ‘‘സോരച്ച’’ന്തി വുത്തം, ന തം അധിപ്പേതം. ‘‘കായഗുത്തോ’’തിആദിനാ ഹി തം വുത്തമേവ. അരഹത്തഫലം പന അധിപ്പേതം. തം ഹി സുന്ദരേ നിബ്ബാനേ രതത്താ ‘‘സോരച്ച’’ന്തി വുച്ചതി. പമോചനന്തി യോഗവിസ്സജ്ജനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ തവ പമോചനം പുനപി സായന്ഹേ വാ ദുതിയദിവസേ വാ അനാഗതസംവച്ഛരേ വാ യോജേതബ്ബതോ അപ്പമോചനമേവ ഹോതി, ന മമ ഏവം. ന ഹി മമ അന്തരാ മോചനം നാമ അത്ഥി. അഹം ഹി ദീപങ്കരദസബലകാലതോ പട്ഠായ പഞ്ഞാനങ്ഗലേ വീരിയബലീബദ്ദേ യോജെത്വാ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യെയ്യാനി മഹാകസിം കസന്തോ താവ ന മുഞ്ചിം, യാവ ന സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝിം. യദാ ച മേ സബ്ബം തം കാലം ഖേപെത്വാ ബോധിമൂലേ അപരാജിതപല്ലങ്കേ നിസിന്നസ്സ സബ്ബഗുണപരിവാരം അരഹത്തഫലം ഉദപാദി, തദാ മയാ തം
വീരിയം മേ ധുരധോരയ്ഹന്തി എത്ഥ വീരിയന്തി കായികചേതസികോ വീരിയാരമ്ഭോ. ധുരധോരയ്ഹന്തി ധുരായം ധോരയ്ഹം, ധുരാവഹന്തി അത്ഥോ. യഥാ ഹി ബ്രാഹ്മണസ്സ ധുരായം ധോരയ്ഹാകഡ്ഢിതം നങ്ഗലം ഭൂമിഘനം ഭിന്ദതി, മൂലസന്താനകാനി ച പദാലേതി, ഏവം ഭഗവതോ വീരിയാകഡ്ഢിതം പഞ്ഞാനങ്ഗലം യഥാ വുത്തം ഘനം ഭിന്ദതി, കിലേസസന്താനകാനി ച പദാലേതി. തേനാഹ ‘‘വീരിയം മേ ധുരധോരയ്ഹ’’ന്തി. അഥ വാ പുരിമധുരാവഹത്താ ധുരാ, മൂലധുരാവഹത്താ ധോരയ്ഹാ, ധുരാ ച ധോരയ്ഹാ ച ധുരധോരയ്ഹാ. ഇതി യഥാ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഏകേകസ്മിം നങ്ഗലേ ചതുബലീബദ്ദപഭേദം ധുരധോരയ്ഹം വഹന്തം ഉപ്പന്നുപ്പന്നം തിണമൂലഘാതഞ്ചേവ സസ്സസമ്പത്തിഞ്ച സാധേതി, ഏവം ഭഗവതോ ചതുസമ്മപ്പധാനവീരിയഭേദം ധുരധോരയ്ഹം വഹന്തം ഉപ്പന്നുപ്പന്നം അകുസലഘാതഞ്ചേവ കുസലസമ്പത്തിഞ്ച സാധേതി. തേനാഹ ‘‘വീരിയം മേ ധുരധോരയ്ഹ’’ന്തി.
യോഗക്ഖേമാധിവാഹനന്തി ഗച്ഛതി അനിവത്തന്തം. യഥാ തവ നങ്ഗലം വഹന്തം ധുരധോരയ്ഹം ഖെത്തകോടിം പത്വാ പുന നിവത്തതി, ഏവം അനിവത്തന്തം ദീപങ്കരകാലതോ പട്ഠായ ഗച്ഛതേവ. യസ്മാ വാ തേന തേന മഗ്ഗേന പഹീനാ കിലേസാ ന പുനപ്പുനം പഹാതബ്ബാ ഹൊന്തി, യഥാ തവ നങ്ഗലേന ഛിന്നാനി തിണാനി പുന അപരസ്മിം സമയേ ഛിന്ദിതബ്ബാനി ഹൊന്തി, തസ്മാപി ഏവം പഠമമഗ്ഗവസേന ദിട്ഠേകട്ഠേ ഗച്ഛതി അനിവത്തന്തി നിവത്തനരഹിതം ഹുത്വാ ഗച്ഛതീതി അത്ഥോ. തന്തി തം ധുരധോരയ്ഹം. ഏവമെത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഏവം ഗച്ഛന്തഞ്ച യഥാ തവ ധുരധോരയ്ഹം ന തം ഠാനം ഗച്ഛതി, യത്ഥ ഗന്ത്വാ കസ്സകോ അസോകോ വിരജോ ഹുത്വാ ന സോചതി. ഏതം പന തം ഠാനം ഗച്ഛതി യത്ഥ ഗന്ത്വാ ന സോചതി. യത്ഥ സതിപാചനേന ഏതം വീരിയധുരധോരയ്ഹം ചോദെന്തോ ഗന്ത്വാ മാദിസോ കസ്സകോ അസോകോ വിരജോ ഹുത്വാ ന സോചതി, തം സബ്ബസോകസല്ലസമുഗ്ഘാതഭൂതം നിബ്ബാനം നാമ അസങ്ഖതം ഠാനം ഗച്ഛതീതി.
ഇദാനി ഏവമേസാ കസീതി ഗാഥമാഹ. തസ്സായം സങ്ഖേപത്ഥോ – യസ്സ, ബ്രാഹ്മണ, ഏസാ സദ്ധാബീജാ തപോവുട്ഠിയാ അനുഗ്ഗഹിതാ കസീ പഞ്ഞാമയം യുഗനങ്ഗലം ഹിരിമയഞ്ച ഈസം മനോമയേന യൊത്തേന ഏകാബദ്ധം കത്വാ പഞ്ഞാനങ്ഗലേന സതിഫാലം ആകോടെത്വാ സതിപാചനം ഗഹെത്വാ കായവചീആഹാരഗുത്തിയാ ഗോപെത്വാ സച്ചം നിദ്ദാനം കത്വാ സോരച്ചപമോചനം വീരിയധുരധോരയ്ഹം യോഗക്ഖേമാഭിമുഖം അനിവത്തന്തം വാഹന്തേന കട്ഠാ കസീ കമ്മപരിയോസാനം ചതുബ്ബിധം സാമഞ്ഞഫലം പാപിതാ, സാ ഹോതി അമതപ്ഫലാ, സാ ഏസാ കസീ അമതപ്ഫലാ ഹോതി. അമതം വുച്ചതി നിബ്ബാനം, നിബ്ബാനാനിസംസാ ഹോതീതി അത്ഥോ. സാ ഖോ പനേസാ കസീ ന മമേവേകസ്സ അമതപ്ഫലാ ഹോതി, അഥ ഖോ യോ കോചി ഖത്തിയോ വാ ബ്രാഹ്മണോ വാ വെസ്സോ വാ സുദ്ദോ വാ ഗഹട്ഠോ വാ പബ്ബജിതോ വാ ഏതം കസിം കസതി, സോ സബ്ബോപി ഏതം കസിത്വാന സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതീതി.
ഏവം ഭഗവാ ബ്രാഹ്മണസ്സ അരഹത്തനികൂടേന നിബ്ബാനപരിയോസാനം കത്വാ ദേസനം നിട്ഠാപേസി. തതോ ഭുഞ്ജതു ഭവം ഗോതമോതിആദിമാഹ. തം സബ്ബം തതോ പരഞ്ച വുത്തത്ഥമേവാതി. പഠമം.
൨. ഉദയസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൮. ദുതിയേ ഓദനേന പൂരേസീതി അത്തനോ അത്ഥായ സമ്പാദിതേന സൂപബ്യഞ്ജനേന ഓദനേന പൂരെത്വാ അദാസി. ഭഗവാ കിര പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകെന്തോവ തം ബ്രാഹ്മണം ദിസ്വാ, പാതോവ സരീരപടിജഗ്ഗനം കത്വാ, ഗന്ധകുടിം പവിസിത്വാ, ദ്വാരം പിധായ, നിസിന്നോ തസ്സ ഭോജനം ഉപസംഹരിയമാനം ദിസ്വാ, ഏകകോവ പത്തം അംസകൂടേ ലഗ്ഗെത്വാ, ഗന്ധകുടിതോ നിക്ഖമ്മ, നഗരദ്വാരേ പത്തം നീഹരിത്വാ, അന്തോനഗരം പവിസിത്വാ, പടിപാടിയാ ഗച്ഛന്തോ ബ്രാഹ്മണസ്സ ദ്വാരകൊട്ഠകേ അട്ഠാസി. ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ദിസ്വാ, അത്തനോ സജ്ജിതം ഭോജനം അദാസി. തം സന്ധായേതം വുത്തം. ദുതിയമ്പീതി ദുതിയദിവസേപി. തതിയമ്പീതി തതിയദിവസേപി. താനി കിര തീണി ദിവസാനി നിരന്തരം
ഏതദവോചാതി ബ്രാഹ്മണോ തീണി ദിവസാനി പത്തം പൂരെത്വാ ദെന്തോപി ന സദ്ധായ അദാസി, ‘‘ഘരദ്വാരം ആഗന്ത്വാ ഠിതസ്സ പബ്ബജിതസ്സ ഭിക്ഖാമത്തമ്പി അദത്വാ ഭുഞ്ജതീ’’തി ഉപാരമ്ഭഭയേന അദാസി. ദദന്തോ ച ദ്വേ ദിവസാനി ദത്വാ കിഞ്ചി അവത്വാവ നിവത്തോ. ഭഗവാപി കിഞ്ചി അവത്വാവ പക്കന്തോ. തതിയദിവസേ പന അധിവാസേതും അസക്കൊന്തോ ഏതം ‘‘പകട്ഠകോ’’തിആദിവചനം അവോച. ഭഗവാപി ഏതം വചനം നിച്ഛാരാപനത്ഥമേവ യാവ തതിയമഗമാസി. തത്ഥ പകട്ഠകോതി രസഗിദ്ധോ.
പുനപ്പുനം ചേവ വപന്തി ബീജന്തി സത്ഥാ ബ്രാഹ്മണസ്സ വചനം സുത്വാ, ‘‘ബ്രാഹ്മണ, ത്വം തീണി ദിവസാനി പിണ്ഡപാതം ദത്വാ ഓസക്കസി, പുനപ്പുനം കാതബ്ബാ നാമ ലോകസ്മിം സോളസ ധമ്മാ’’തി വത്വാ തേ ധമ്മേ ദസ്സേതും ഇമം ദേസനം ആരഭി. തത്ഥ പുനപ്പുനം ചേവ വപന്തീതി ഏകസ്മിം സസ്സവാരേ വുത്തം പുനപ്പുനം വസ്സതീതി ന ഏകദിവസം വസ്സിത്വാ തിട്ഠതി, പുനപ്പുനദിവസേസുപി പുനപ്പുനസംവച്ഛരേസുപി വസ്സതിയേവ, ഏവം ജനപദാ ഇദ്ധാ ഹൊന്തി. ഏതേനുപായേന സബ്ബത്ഥ നയോ വേദിതബ്ബോ.
യാചകാതി ഖീരനികാതി ഖീരകാരകാ ഗോദോഹകാ. ന ഹി തേ ഏകവാരമേവ ഥനം അഞ്ഛന്തി, പുനപ്പുനം അഞ്ഛന്താ ധേനും ദുഹന്തീതി അത്ഥോ. കിലമതി ഫന്ദതി ചാതി അയം സത്തോ തേന ഇരിയാപഥേന കിലമതി ചേവ ഫന്ദതി ച. ഗബ്ഭന്തി സോണസിങ്ഗാലാദീനമ്പി തിരച്ഛാനഗതാനം കുച്ഛിം. സിവഥികന്തി സുസാനം, മതം മതം സത്തം തത്ഥ പുനപ്പുനം ഹരന്തീതി അത്ഥോ. മഗ്ഗഞ്ച ലദ്ധാ അപുനബ്ഭവായാതി അപുനബ്ഭവായ മഗ്ഗോ നാമ നിബ്ബാനം, തം ലഭിത്വാതി അത്ഥോ.
ഏവം വുത്തേതി ഏവം ഭഗവതാ അന്തരവീഥിയം ഠത്വാവ സോളസ പുനപ്പുനധമ്മേ ദേസെന്തേന വുത്തേ. ഏതദവോചാതി ദേസനാപരിയോസാനേ പസന്നോ സദ്ധിം
൩. ദേവഹിതസുത്തവണ്ണനാ
൧൯൯. തതിയേ വാതേഹീതി ഉദരവാതേഹി. ഭഗവതോ കിര ഛബ്ബസ്സാനി ദുക്കരകാരികം കരൊന്തസ്സ പസതമുഗ്ഗയൂസാദീനി ആഹാരയതോ ദുബ്ഭോജനേന ചേവ ദുക്ഖസെയ്യായ ച ഉദരവാതോ കുപ്പി. അപരഭാഗേ സമ്ബോധിം പത്വാ പണീതഭോജനം ഭുഞ്ജന്തസ്സാപി അന്തരന്തരാ സോ ആബാധോ അത്താനം ദസ്സേതിയേവ. തം സന്ധായേതം വുത്തം. ഉപട്ഠാകോ ഹോതീതി പഠമബോധിയം അനിബദ്ധുപട്ഠാകകാലേ ഉപട്ഠാകോ ഹോതി. തസ്മിം കിര കാലേ സത്ഥുഅസീതിമഹാഥേരേസു ഉപട്ഠാകോ അഭൂതപുബ്ബോ നാമ നത്ഥി. നാഗസമാലോ ഉപവാനോ സുനക്ഖത്തോ ചുന്ദോ സമണുദ്ദേസോ സാഗതോ ബോധി മേഘിയോതി ഇമേ പന പാളിയം ആഗതുപട്ഠാകാ. ഇമസ്മിം പന കാലേ ഉപവാനത്ഥേരോ പാതോവ ഉട്ഠായ പരിവേണസമ്മജ്ജനം ദന്തകട്ഠദാനം ന്ഹാനോദകപരിയാദനം പത്തചീവരം ഗഹെത്വാ അനുഗമനന്തി സബ്ബം ഭഗവതോ ഉപട്ഠാനമകാസി. ഉപസങ്കമീതി പഠമബോധിയം കിര വീസതി വസ്സാനി നിദ്ധൂമം
കിം പത്ഥയാനോതി കിം ഇച്ഛന്തോ. കിം ഏസന്തി കിം ഗവേസന്തോ. പൂജിതോ പൂജനെയ്യാനന്തി ഇദം ഥേരോ ദസബലസ്സ വണ്ണം കഥേതുമാരഭി. ഗിലാനഭേസജ്ജത്ഥം ഗതേന കിര ഗിലാനസ്സ വണ്ണോ കഥേതബ്ബോതി വത്തമേതം. വണ്ണം ഹി സുത്വാ മനുസ്സാ സക്കച്ചം ഭേസജ്ജം ദാതബ്ബം മഞ്ഞന്തി. സപ്പായഭേസജ്ജം ലദ്ധാ ഗിലാനോ ഖിപ്പമേവ വുട്ഠാതി. കഥെന്തേന ച ഝാനവിമൊക്ഖസമാപത്തിമഗ്ഗഫലാനി ആരബ്ഭ കഥേതും ന വട്ടതി. ‘‘സീലവാ ലജ്ജീ കുക്കുച്ചകോ ബഹുസ്സുതോ ആഗമധരോ വംസാനുരക്ഖകോ’’തി ഏവം പന ആഗമനീയപടിപദംയേവ കഥേതും വട്ടതി. പൂജനെയ്യാനന്തി അസീതിമഹാഥേരാ സദേവകേന ലോകേന സക്കരെയ്യാ. തേസംയേവ അപചിതി കത്തബ്ബാതി അപചെയ്യാ. ഭഗവാ തേസം പൂജിതോ സക്കതോ അപചിതോ ച, ഇച്ചസ്സ തം ഗുണം പകാസെന്തോ ഥേരോ ഏവമാഹ. ഹാതവേതി ഹരിതും.
ഫാണിതസ്സ ച പുടന്തി മഹന്തം നിച്ഛാരികം ഗുളപിണ്ഡം. സോ കിര ‘‘കിം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ അഫാസുക’’ന്തി? പുച്ഛിത്വാ, ‘‘ഉദരവാതോ’’തി സുത്വാ, ‘‘തേന ഹി മയമെത്ഥ ഭേസജ്ജം ജാനാമ, ഇതോ ഥോകേന ഉദകേന ഇദം ഫാണിതം ആലോളെത്വാ ന്ഹാനപരിയോസാനേ പാതും ദേഥ, ഇതി ഉണ്ഹോദകേന ബഹി പരിസേദോ ഭവിസ്സതി, ഇമിനാ അന്തോതി ഏവം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ ഫാസുകം ഭവിസ്സതീ’’തി വത്വാ ഥേരസ്സ പത്തേ പക്ഖിപിത്വാ അദാസി.
ഉപസങ്കമീതി തസ്മിം കിര ആബാധേ പടിപ്പസ്സദ്ധേ ‘‘ദേവഹിതേന തഥാഗതസ്സ ഭേസജ്ജം ദിന്നം, തേനേവ രോഗോ വൂപസന്തോ, അഹോ ദാനം പരമദാനം ബ്രാഹ്മണസ്സാ’’തി കഥാ വിത്ഥാരിതാ ജാതാ. തം സുത്വാ കിത്തികാമോ ബ്രാഹ്മണോ ‘‘എത്തകേനപി
ദജ്ജാതി ദദെയ്യ. കഥം ഹി യജമാനസ്സാതി കേന കാരണേന യജന്തസ്സ. ഇജ്ഝതീതി സമിജ്ഝതി മഹപ്ഫലോ ഹോതി. യോവേദീതി യോ അവേദി അഞ്ഞാസി, വിദിതം പാകടമകാസി ‘‘യോവേതീ’’തിപി പസ്സതീതി ദിബ്ബചക്ഖുനാ പസ്സതി. ജാതിക്ഖയന്തി അരഹത്തം. അഭിഞ്ഞാവോസിതോതി ജാനിത്വാ വോസിതോ വോസാനം കതകിച്ചതം പത്തോ. ഏവം ഹി യജമാനസ്സാതി ഇമിനാ ഖീണാസവേ യജനാകാരേന യജന്തസ്സ. തതിയം.
൪. മഹാസാലസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൦. ചതുത്ഥേ ലൂഖോ ലൂഖപാവുരണോതി ജിണ്ണോ ജിണ്ണപാവുരണോ. ഉപസങ്കമീതി കസ്മാ ഉപസങ്കമി? തസ്സ കിര ഘരേ അട്ഠസതസഹസ്സധനം അഹോസി. സോ ചതുന്നം പുത്താനം ആവാഹം കത്വാ ചത്താരി സതസഹസ്സാനി അദാസി
അഥ നം ഏകദിവസം ന്ഹത്വാ ആഗച്ഛന്തം ദ്വാരകൊട്ഠകേ ഠത്വാ സുണ്ഹാ ഏവമാഹ – ‘‘കിം തയാ ജെട്ഠപുത്തസ്സ സതം വാ സഹസ്സം വാ അതിരേകം ദിന്നമത്ഥി? നനു സബ്ബേസം ദ്വേ ദ്വേ സതസഹസ്സാനി ദിന്നാനി, കിം സേസപുത്താനം ഘരസ്സ മഗ്ഗം ന ജാനാസീ’’തി? സോ ‘‘നസ്സ വസലീ’’തി
ദാരേഹി സംപുച്ഛ ഘരാ നിക്ഖാമെന്തീതി സബ്ബം മമ സന്തകം ഗഹെത്വാ മയ്ഹം നിദ്ധനഭാവം ഞത്വാ അത്തനോ ഭരിയാഹി സദ്ധിം മന്തയിത്വാ മം ഘരാ നിക്കഡ്ഢാപെന്തി.
നന്ദിസ്സന്തി നന്ദിജാതോ തുട്ഠോ പമുദിതോ അഹോസിം. ഭവമിച്ഛിസന്തി വുഡ്ഢിം പത്ഥയിം. സാവ വാരെന്തി സൂകരന്തി യഥാ സുനഖാ വഗ്ഗവഗ്ഗാ ഹുത്വാ ഭുസ്സന്താ
അസന്താതി അസപ്പുരിസാ. ജമ്മാതി ലാമകാ. ഭാസരേതി ഭാസന്തി. പുത്തരൂപേനാതി പുത്തവേസേന. വയോഗതന്തി തയോ വയേ ഗതം അതിക്കന്തം പച്ഛിമവയേ ഠിതം മം. ജഹന്തീതി പരിച്ചജന്തി.
നിബ്ഭോഗോതി നിപ്പരിഭോഗോ. ഖാദനാ അപനീയതീതി അസ്സോ ഹി യാവദേവ തരുണോ ഹോതി ജവസമ്പന്നോ, താവസ്സ നാനാരസം ഖാദനം ദദന്തി, ജിണ്ണം നിബ്ഭോഗം തതോ അപനെന്തി, അന്തിമവയേ തം വത്തം ന ലഭതി, ഗാവീഹി സദ്ധിം അടവിയം സുക്ഖതിണാനി ഖാദന്തോ ചരതി. യഥാ സോ അസ്സോ, ഏവം ജിണ്ണകാലേ വിലുത്തസബ്ബധനത്താ നിബ്ഭോഗോ മാദിസോപി ബാലകാനം പിതാ ഥേരോ പരഘരേസു ഭിക്ഖതി.
യഞ്ചേതി നിപാതോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യേ മമ പുത്താ അനസ്സവാ അപ്പതിസ്സാ അവസവത്തിനോ, തേഹി ദണ്ഡോവ കിര സെയ്യോ സുന്ദരതരോതി. ഇദാനിസ്സ സെയ്യഭാവം ദസ്സേതും ചണ്ഡമ്പി ഗോണന്തിആദി വുത്തം.
പുരേ ഹോതീതി അഗ്ഗതോ ഹോതി, തം പുരതോ കത്വാ ഗന്തും സുഖം ഹോതീതി അത്ഥോ ഗാധമേധതീതി ഉദകം ഓതരണകാലേ ഗമ്ഭീരേ ഉദകേ പതിട്ഠം ലഭതി.
പരിയാപുണിത്വാതി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ വാ വാചുഗ്ഗതാ കത്വാ. സന്നിസിന്നേസൂതി തഥാരൂപേ ബ്രാഹ്മണാനം സമാഗമദിവസേ സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതേസു പുത്തേസു തം സഭം ഓഗാഹെത്വാ ബ്രാഹ്മണാനം മജ്ഝേ മഹാരഹേ ആസനേ നിസിന്നേസു. അഭാസീതി ‘അയം മേ കാലോ’തി സഭായ മജ്ഝേ പവിസിത്വാ ഹത്ഥം ഉക്ഖിപിത്വാ
അഥസ്സ അഥ ഖോ നം ബ്രാഹ്മണമഹാസാലന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ നെത്വാതി പീഠേ നിസീദാപെത്വാ സയം ഉക്ഖിപിത്വാ നയിംസു. ന്ഹാപെത്വാതി സരീരം തേലേന അബ്ഭഞ്ജിത്വാ ഉബ്ബട്ടെത്വാ ഗന്ധചുണ്ണാദീഹി ന്ഹാപേസും. ബ്രാഹ്മണിയോപി പക്കോസാപെത്വാ, ‘‘അജ്ജ പട്ഠായ അമ്ഹാകം പിതരം സമ്മാ പടിജഗ്ഗഥ. സചേ പമാദം ആപജ്ജിസ്സഥ, ഘരതോ വോ നിക്കഡ്ഢിസ്സാമാ’’തി വത്വാ, പണീതഭോജനം ഭോജേസും.
ബ്രാഹ്മണോ സുഭോജനഞ്ച സുഖസെയ്യഞ്ച ആഗമ്മ കതിപാഹച്ചയേന സഞ്ജാതബലോ പീണിതിന്ദ്രിയോ അത്തഭാവം ഓലോകെത്വാ, ‘‘അയം മേ സമ്പത്തി സമണം ഗോതമം നിസ്സായ ലദ്ധാ’’തി പണ്ണാകാരം ആദായ ഭഗവതോ സന്തികം അഗമാസി. തം ദസ്സേതും അഥ ഖോ സോതിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഏതദവോചാതി ദുസ്സയുഗം പാദമൂലേ ഠപെത്വാ ഏതം അവോച. സരണഗമനാവസാനേ ചാപി ഭഗവന്തം ഏവമാഹ – ‘‘ഭോ ഗോതമ, മയ്ഹം പുത്തേഹി ചത്താരി ധുരഭത്താനി ദിന്നാനി
അഥേകദിവസം
൫. മാനത്ഥദ്ധസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൧. പഞ്ചമേ മാനത്ഥദ്ധോതി വാതഭരിതഭസ്താ വിയ മാനേന ഥദ്ധോ. ആചരിയന്തി സിപ്പുഗ്ഗഹണകാലേ ആചരിയോ അനഭിവാദെന്തസ്സ സിപ്പം ന ദേതി, അഞ്ഞസ്മിം പന കാലേ തം ന അഭിവാദേതി, അത്ഥിഭാവമ്പിസ്സ ന ജാനാതി. നായം സമണോതി ഏവം കിരസ്സ അഹോസി – ‘‘യസ്മാ അയം സമണോ മാദിസേ ജാതിസമ്പന്നബ്രാഹ്മണേ സമ്പത്തേ പടിസന്ഥാരമത്തമ്പി ന കരോതി, തസ്മാ ന കിഞ്ചി ജാനാതീ’’തി.
അബ്ഭുതവിത്തജാതാതി അഭൂതപുബ്ബായ തുട്ഠിയാ സമന്നാഗതാ. കേസു ചസ്സാതി കേസു ഭവെയ്യ. ക്യസ്സാതി കേ അസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ. അപചിതാ അസ്സൂതി അപചിതിം ദസ്സേതും യുത്താ ഭവെയ്യും. അരഹന്തേതി ഇമായ ഗാഥായ ദേസനാകുസലത്താ അത്താനം അന്തോകത്വാ പൂജനെയ്യം ദസ്സേതി. പഞ്ചമം.
൬. പച്ചനീകസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൨. ഛട്ഠേ പച്ചനീകസാതോ. യോ ച വിനെയ്യ സാരമ്ഭന്തി യോ കരണുത്തരിയലക്ഖണം സാരമ്ഭം വിനെത്വാ സുണാതീതി അത്ഥോ. ഛട്ഠം.
൭. നവകമ്മികസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൩. സത്തമേ നവകമ്മികഭാരദ്വാജോതി സോ കിര അരഞ്ഞേ രുക്ഖം ഛിന്ദാപെത്വാ തത്ഥേവ പാസാദകൂടാഗാരാദീനി യോജെത്വാ നഗരം ആഹരിത്വാ വിക്കിണാതി, ഇതി നവകമ്മം നിസ്സായ ജീവതീതി നവകമ്മികോ, ഗൊത്തേന ഭാരദ്വാജോതി നവകമ്മികഭാരദ്വാജോ. ദിസ്വാനസ്സ ഏതദഹോസീതി ഛബ്ബണ്ണരസ്മിയോ വിസ്സജ്ജെത്വാ നിസിന്നം ഭഗവന്തം ദിസ്വാന അസ്സ ഏതം അഹോസി. വനസ്മിന്തി ഇമസ്മിം വനസണ്ഡേ. ഉച്ഛിന്നമൂലം മേ വനന്തി മയ്ഹം കിലേസവനം ഉച്ഛിന്നമൂലം. നിബ്ബനഥോതി നിക്കിലേസവനോ. ഏകോ രമേതി ഏകകോ അഭിരമാമി. അരതിം വിപ്പഹായാതി പന്തസേനാസനേസു ചേവ ഭാവനായ ച ഉക്കണ്ഠിതം ജഹിത്വാ. സത്തമം.
൮. കട്ഠഹാരസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൪. അട്ഠമേ അന്തേവാസികാതി വെയ്യാവച്ചം കത്വാ സിപ്പുഗ്ഗണ്ഹനകാ ധമ്മന്തേവാസികാ. നിസിന്നന്തി ഛബ്ബണ്ണരസ്മിയോ വിസ്സജ്ജെത്വാ നിസിന്നം. ഗമ്ഭീരരൂപേതി ഗമ്ഭീരസഭാവേ.
ബഹുഭേരവേതി തത്രട്ഠകസവിഞ്ഞാണകഅവിഞ്ഞാണകഭേരവേഹി ബഹുഭേരവേ. വിഗാഹിയാതി അനുപവിസിത്വാ. അനിഞ്ജമാനേനാതിആദീനി കായവിസേസനാനി, ഏവരൂപേന കായേനാതി അത്ഥോ. സുചാരുരൂപം വതാതി അതിസുന്ദരം വത ഝാനം ഝായസീതി വദതി.
വനവസ്സിതോ മുനീതി വനം അവസ്സിതോ ബുദ്ധമുനി. ഇദന്തി ഇദം തുമ്ഹാകം ഏവം വനേ നിസിന്നകാരണം മയ്ഹം അച്ഛേരരൂപം പടിഭാതി. പീതിമനോതി തുട്ഠചിത്തോ. വനേ വസേതി വനമ്ഹി വസി.
മഞ്ഞാമഹന്തി ലോകാധിപതിസഹബ്യതന്തി ലോകാധിപതിമഹാബ്രഹ്മുനാ സഹഭാവം. ആകങ്ഖമാനോതി ഇച്ഛമാനോ. തിദിവം അനുത്തരന്തി ഇദം ബ്രഹ്മലോകമേവ സന്ധായാഹ. കസ്മാ ഭവം വിജനമരഞ്ഞമസ്സിതോതി അഹം താവ ബ്രഹ്മലോകം ആകങ്ഖമാനോതി മഞ്ഞാമി. യദി ഏവം ന ഹോതി, അഥ മേ ആചിക്ഖ, കസ്മാ ഭവന്തി? പുച്ഛതി. ബ്രഹ്മപത്തിയാതി സെട്ഠപത്തിയാ
കങ്ഖാതി തണ്ഹാ. അഭിനന്ദനാതി അഭിനന്ദനവസേന തണ്ഹാവ വുത്താ. അനേകധാതൂസൂതി അനേകസഭാവേസു ആരമ്മണേസു. പുഥൂതി നാനപ്പകാരാ തണ്ഹാ സേസകിലേസാ വാ. സദാസിതാതി നിച്ചകാലം അവസ്സിതാ. അഞ്ഞാണമൂലപ്പഭവാതി അവിജ്ജാമൂലാ ഹുത്വാ ജാതാ. പജപ്പിതാതി തണ്ഹാവ ‘‘ഇദമ്പി മയ്ഹം, ഇദമ്പി മയ്ഹ’’ന്തി പജപ്പാപനവസേന പജപ്പിതാ നാമാതി വുത്താ. സബ്ബാ മയാ ബ്യന്തികതാതി സബ്ബാ തണ്ഹാ മയാ അഗ്ഗമഗ്ഗേന വിഗതന്താ നിരന്താ കതാ. സമൂലികാതി സദ്ധിം അഞ്ഞാണമൂലേന.
അനൂപയോതി അനുപഗമനോ. സബ്ബേസു ധമ്മേസു വിസുദ്ധദസ്സനോതി ഇമിനാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ദീപേതി. സമ്ബോധിമനുത്തരന്തി അരഹത്തം സന്ധായാഹ. സിവന്തി സെട്ഠം ഝായാമീതി ദ്വീഹി ഝാനേഹി ഝായാമി. വിസാരദോതി വിഗതസാരജ്ജോ. അട്ഠമം.
൯. മാതുപോസകസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൫. നവമേ പെച്ചാതി ഇതോ പടിഗന്ത്വാ. നവമം.
൧൦. ഭിക്ഖകസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൬. ദസമേ ഇധാതി ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുഭാവേ. വിസ്സം ധമ്മന്തി ദുഗ്ഗന്ധം അകുസലധമ്മം. ബാഹിത്വാതി അഗ്ഗമഗ്ഗേന ജഹിത്വാ. സങ്ഖായാതി ഞാണേന. സ വേ ഭിക്ഖൂതി വുച്ചതീതി സോ വേ ഭിന്നകിലേസത്താ ഭിക്ഖു നാമ വുച്ചതി. ദസമം.
൧൧. സങ്ഗാരവസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൭. ഏകാദസമേ പച്ചേതീതി ഇച്ഛതി പത്ഥേതി. സാധു, ഭന്തേതി ആയാചമാനോ ആഹ. ഥേരസ്സ കിരേസ ഗിഹിസഹായോ, തസ്മാ ഥേരോ ‘‘അയം വരാകോ മം സഹായം ലഭിത്വാപി മിച്ഛാദിട്ഠിം ഗഹെത്വാ മാ അപായപൂരകോ അഹോസീ’’തി ആയാചതി. അപിചേസ മഹാപരിവാരോ, തസ്മിം അത്ഥവസന്തി അത്ഥാനിസംസം അത്ഥകാരണം. പാപന്തി പാണാതിപാതാദിഅകുസലം. പവാഹേമീതി ഗലപ്പമാണം ഉദകം ഓതരിത്വാ പവാഹേമി പലാപേമി. ധമ്മോതി ഗാഥാ വുത്തത്ഥാവ. ഏകാദസമം.
൧൨. ഖോമദുസ്സസുത്തവണ്ണനാ
൨൦൮. ദ്വാദസമേ ഖോമദുസ്സം നാമാതി ഖോമദുസ്സാനം ഉസ്സന്നത്താ ഏവംലദ്ധനാമം. സഭായന്തി സാലായം. ഫുസായതീതി ഫുസിതാനി മുഞ്ചതി വസ്സതി. സത്ഥാ കിര തം സഭം ഉപസങ്കമിതുകാമോ – ‘‘മയി ഏവമേവം ഉപസങ്കമന്തേ അഫാസുകധാതുകം ഹോതി, ഏകം കാരണം പടിച്ച ഉപസങ്കമിസ്സാമീ’’തി അധിട്ഠാനവസേന വുട്ഠിം ഉപ്പാദേസി. സഭാധമ്മന്തി സുഖനിസിന്നേ കിര അസഞ്ചാലെത്വാ ഏകപസ്സേന പവിസനം തേസം സഭാധമ്മോ സന്തോതി പണ്ഡിതാ സപ്പുരിസാ. പഹായാതി ഏതേ രാഗാദയോ ജഹിത്വാ രാഗാദിവിനയായ ധമ്മം ഭണന്തി, തസ്മാ തേ സന്തോ നാമാതി. ദ്വാദസമം.
ഉപാസകവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
ഇതി സാരത്ഥപ്പകാസിനിയാ
സംയുത്തനികായ-അട്ഠകഥായ
ബ്രാഹ്മണസംയുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.