൫. കസ്സപസംയുത്തം
൧. സന്തുട്ഠസുത്തവണ്ണനാ
൧൪൪. കസ്സപസംയുത്തസ്സ സന്തുട്ഠായന്തി സന്തുട്ഠോ അയം. ഇതരീതരേനാതി ന ഥൂലസുഖുമലൂഖപണീതഥിരജിണ്ണാനം യേന കേനചി, അഥ ഖോ യഥാലദ്ധാദീനം ഇതരീതരേന യേന കേനചി സന്തുട്ഠോതി അത്ഥോ. ചീവരസ്മിഞ്ഹി തയോ സന്തോസാ യഥാലാഭസന്തോസോ യഥാബലസന്തോസോ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോതി. പിണ്ഡപാതാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
തേസം അയം പഭേദസംവണ്ണനാ – ഇധ ഭിക്ഖു ചീവരം ലഭതി സുന്ദരം വാ അസുന്ദരം വാ, സോ തേനേവ യാപേതി, അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി. അയമസ്സ ചീവരേ യഥാലാഭസന്തോസോ. അഥ പന പകതിദുബ്ബലോ വാ ഹോതി ആബാധജരാഭിഭൂതോ വാ, ഗരുചീവരം പാരുപന്തോ കിലമതി, സോ സഭാഗേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം തം പരിവത്തെത്വാ ലഹുകേന യാപെന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ ചീവരേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ പണീതപച്ചയലാഭീ ഹോതി, സോ പട്ടചീവരാദീനം അഞ്ഞതരം മഹഗ്ഘചീവരം ബഹൂനി വാ ചീവരാനി ലഭിത്വാ – ‘‘ഇദം ഥേരാനം ചിരപബ്ബജിതാനം, ഇദം ബഹുസ്സുതാനം അനുരൂപം, ഇദം ഗിലാനാനം, ഇദം അപ്പലാഭീനം ഹോതൂ’’തി ദത്വാ തേസം പുരാണചീവരം വാ സങ്കാരകൂടാദിതോ വാ പന നന്തകാനി ഉച്ചിനിത്വാ തേഹി സങ്ഘാടിം കത്വാ ധാരെന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ ചീവരേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.
ഇധ പന ഭിക്ഖു പിണ്ഡപാതം ലഭതി ലൂഖം വാ പണീതം വാ, സോ തേനേവ യാപേതി, അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി. അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാലാഭ സന്തോസോ. യോ പന അത്തനോ പകതിവിരുദ്ധം വാ ബ്യാധിവിരുദ്ധം വാ പിണ്ഡപാതം ലഭതി, യേനസ്സ പരിഭുത്തേന അഫാസു ഹോതി, സോ സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ തം ദത്വാ തസ്സ ഹത്ഥതോ സപ്പായഭോജനം ഭുത്വാ
ഇധ പന ഭിക്ഖു സേനാസനം ലഭതി മനാപം വാ അമനാപം വാ, സോ തേന നേവ സോമനസ്സം ന പടിഘം ഉപ്പാദേതി, അന്തമസോ തിണസന്ഥാരകേനാപി യഥാലദ്ധേനേവ തുസ്സതി. അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാലാഭസന്തോസോ. യോ പന അത്തനോ പകതിവിരുദ്ധം വാ ബ്യാധിവിരുദ്ധം വാ സേനാസനം ലഭതി, യത്ഥസ്സ വസതോ അഫാസു ഹോതി, സോ തം സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ തസ്സ സന്തകേ സപ്പായസേനാസനേ വസന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ മഹാപുഞ്ഞോ ലേണമണ്ഡപകൂടാഗാരാദീനി ബഹൂനി പണീതസേനാസനാനി ലഭതി, സോ താനി ചീവരാദീനി വിയ ചിരപബ്ബജിതബഹുസ്സുതഅപ്പലാഭഗിലാനാനം ദത്വാ യത്ഥ കത്ഥചി വസന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ. യോപി ‘‘ഉത്തമസേനാസനം നാമ പമാദട്ഠാനം, തത്ഥ നിസിന്നസ്സ ഥിനമിദ്ധം ഒക്കമതി, നിദ്ദാഭിഭൂതസ്സ പടിബുജ്ഝതോ പാപവിതക്കാ പാതുഭവന്തീ’’തി പടിസഞ്ചിക്ഖിത്വാ താദിസം സേനാസനം പത്തമ്പി ന സമ്പടിച്ഛതി, സോ തം പടിക്ഖിപിത്വാ അബ്ഭോകാസരുക്ഖമൂലാദീസു വസന്തോ സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമ്പി സേനാസനേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.
ഇധ പന ഭിക്ഖു ഭേസജ്ജം ലഭതി ലൂഖം വാ പണീതം വാ, സോ യം ലഭതി തേനേവ തുസ്സതി, അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി. അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാലാഭസന്തോസോ. യോ പന തേലേനത്ഥികോ ഫാണിതം ലഭതി, സോ തം സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ തസ്സ ഹത്ഥതോ തേലം ഗഹെത്വാ വാ അഞ്ഞദേവ വാ പരിയേസിത്വാ ഭേസജ്ജം കരൊന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ മഹാപുഞ്ഞോ ബഹും തേലമധുഫാണിതാദിപണീതഭേസജ്ജം ലഭതി, സോ തം ചീവരം വിയ ചിരപബ്ബജിത-ബഹുസ്സുത-അപ്പലാഭഗിലാനാനം ദത്വാ തേസം ആഭതേന യേന കേനചി യാപെന്തോപി
വണ്ണവാദീതി ഇതരീതരചീവരസന്തുട്ഠിയാ ച വണ്ണവാദീതി വുത്തം. അനേസനന്തി ദൂതെയ്യപഹിണഗമനാനുയോഗപ്പഭേദം നാനപ്പകാരം അനേസനം. അലദ്ധാതി അലഭിത്വാ. യഥാ ച ഏകച്ചോ ‘‘കഥം നു ഖോ ചീവരം ലഭിസ്സാമീ’’തി പുഞ്ഞവന്തേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ഏകതോ ഹുത്വാ കോഹഞ്ഞം കരൊന്തോ ഉത്തസതി പരിതസ്സതി, അയം ഏവം അലദ്ധാ ച ചീവരം ന പരിതസ്സതി. ലദ്ധാ ചാതി ധമ്മേന സമേന ലഭിത്വാ. അഗധിതോതി വിഗതലോഭഗേധോ. അമുച്ഛിതോതി അധിമത്തതണ്ഹായ മുച്ഛം അനാപന്നോ. അനജ്ഝാപന്നോതി തണ്ഹായ അനൊത്ഥടോ അപരിയോനദ്ധോ. ആദീനവദസ്സാവീതി അനേസനാപത്തിയഞ്ച ഗധിതപരിഭോഗേ ച ആദീനവം പസ്സമാനോ. നിസ്സരണപഞ്ഞോതി, ‘‘യാവദേവ സീതസ്സ പടിഘാതായാ’’തി വുത്തനിസ്സരണമേവ ജാനന്തോ പരിഭുഞ്ജതീതി അത്ഥോ. ഇതരീതരേന പിണ്ഡപാതേനാതിആദീസുപി യഥാലദ്ധാദീനം യേന കേനചി പിണ്ഡപാതേന, യേന കേനചി സേനാസനേന, യേന കേനചി ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരേനാതി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
കസ്സപേന വാ ഹി വോ, ഭിക്ഖവേ, ഓവദിസ്സാമീതി എത്ഥ യഥാ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ ചതൂസു പച്ചയേസു തീഹി സന്തോസേഹി സന്തുട്ഠോ, തുമ്ഹേപി തഥാരൂപാ ഭവഥാതി ഓവദന്തോ കസ്സപേന ഓവദതി നാമ. യോ വാ പനസ്സ കസ്സപസദിസോതി എത്ഥാപി യോ വാ പനഞ്ഞോപി തഥത്തായ പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ഇമായ ഇമസ്മിം സന്തുട്ഠിസുത്തേ വുത്തസല്ലേഖാചാരപടിപത്തിയാ കഥനം നാമ ഭാരോ, അമ്ഹാകമ്പി
൨. അനൊത്തപ്പീസുത്തവണ്ണനാ
൧൪൫. ദുതിയേ അനാതാപീതി യം വീരിയം കിലേസേ ആതപതി, തേന രഹിതോ. അനൊത്തപ്പീതി നിബ്ഭയോ കിലേസുപ്പത്തിതോ കുസലാനുപ്പത്തിതോ ച ഭയരഹിതോ. സമ്ബോധായാതി സമ്ബുജ്ഝനത്ഥായ. നിബ്ബാനായാതി അനുത്തരസ്സ യോഗക്ഖേമസ്സാതി അരഹത്തസ്സ തഞ്ഹി അനുത്തരഞ്ചേവ ചതൂഹി ച യോഗേഹി ഖേമം.
അനുപ്പന്നാതിആദീസു യേ പുബ്ബേ അപ്പടിലദ്ധപുബ്ബം ചീവരാദിം വാ പച്ചയം ഉപട്ഠാകസദ്ധിവിഹാരിക-അന്തേവാസീനം വാ അഞ്ഞതരതോ മനുഞ്ഞവത്ഥും പടിലഭിത്വാ തം സുഭം സുഖന്തി അയോനിസോ ഗണ്ഹന്തസ്സ അഞ്ഞതരം വാ പന അനനുഭൂതപുബ്ബം ആരമ്മണം യഥാ തഥാ വാ അയോനിസോ ആവജ്ജെന്തസ്സ ലോഭാദയോ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ ഉപ്പജ്ജന്തി, തേ അനുപ്പന്നാതി വേദിതബ്ബാ. അഞ്ഞഥാ ഹി അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ അനുപ്പന്നാ നാമ പാപകാ ധമ്മാ നത്ഥി. അനുഭൂതപുബ്ബേപി ച വത്ഥുമ്ഹി ആരമ്മണേ വാ യസ്സ പകതിബുദ്ധിയാ വാ ഉദ്ദേസപരിപുച്ഛായ വാ പരിയത്തിനവകമ്മയോനിസോമനസികാരാനം വാ അഞ്ഞതരവസേന പുബ്ബേ അനുപ്പജ്ജിത്വാ പച്ഛാ താദിസേന പച്ചയേന സഹസാ ഉപ്പജ്ജന്തി, ഇമേപി ‘‘അനുപ്പന്നാ ഉപ്പജ്ജമാനാ അനത്ഥായ സംവത്തെയ്യു’’ന്തി വേദിതബ്ബാ. തേസുയേവ പന വത്ഥാരമ്മണേസു പുനപ്പുനം ഉപ്പജ്ജമാനാ നപ്പഹീയന്തി നാമ, തേ ‘‘ഉപ്പന്നാ അപ്പഹീയമാനാ അനത്ഥായ സംവത്തെയ്യു’’ന്തി വേദിതബ്ബാ. അയമെത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരതോ പന ഉപ്പന്നാനുപ്പന്നഭേദോ ച പഹാനപ്പഹാനവിധാനഞ്ച സബ്ബം വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിനിദ്ദേസേ കഥിതം.
അനുപ്പന്നാ മേ കുസലാ ധമ്മാതി അപ്പടിലദ്ധാപി സീലസമാധിമഗ്ഗഫലസങ്ഖാതാ അനവജ്ജധമ്മാ. ഉപ്പന്നാതി തേയേവ പടിലദ്ധാ. നിരുജ്ഝമാനാ അനത്ഥായ സംവത്തെയ്യുന്തി തേ സീലാദിധമ്മാ പരിഹാനിവസേന പുന അനുപ്പത്തിയാ നിരുജ്ഝമാനാ അനത്ഥായ സംവത്തെയ്യുന്തി വേദിതബ്ബാ. എത്ഥ ച ലോകിയാ പരിഹായന്തി, ലോകുത്തരാനം പരിഹാനി നത്ഥീതി. ‘‘ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ’’തി ഇമസ്സ
൩. ചന്ദൂപമസുത്തവണ്ണനാ
൧൪൬. തതിയേ ചന്ദൂപമാതി ചന്ദസദിസാ ഹുത്വാ. കിം പരിമണ്ഡലതായ? നോ, അപിച ഖോ യഥാ ചന്ദോ ഗഗനതലം പക്ഖന്ദമാനോ ന കേനചി സദ്ധിം സന്ഥവം വാ സിനേഹം വാ ആലയം വാ
അപകസ്സേവ കായം അപകസ്സ ചിത്തന്തി തേനേവ സന്ഥവാദീനം അകരണേന കായഞ്ച ചിത്തഞ്ച അപകസ്സിത്വാ, അപനെത്വാതി അത്ഥോ. യോ ഹി ഭിക്ഖു അരഞ്ഞേപി ന വസതി, കാമവിതക്കാദയോപി വിതക്കേതി, അയം നേവ കായം അപകസ്സതി, ന ചിത്തം. യോ ഹി അരഞ്ഞേപി ഖോ വിഹരതി, കാമവിതക്കാദയോ പന വിതക്കേതി, അയം കായമേവ അപകസ്സതി, ന ചിത്തം. യോ ഗാമന്തേ വസതി
നിച്ചനവകാതി നിച്ചം നവകാവ, ആഗന്തുകസദിസാ ഏവ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. ആഗന്തുകോ ഹി പടിപാടിയാ സമ്പത്തഗേഹം പവിസിത്വാ സചേ നം ഘരസാമികാ ദിസ്വാ, ‘‘അമ്ഹാകം പുത്തഭാതരോ വിപ്പവാസം ഗതാ ഏവം വിചരിംസൂ’’തി അനുകമ്പമാനാ നിസീദാപെത്വാ ഭോജെന്തി, ഭുത്തമത്തോയേവ ‘‘തുമ്ഹാകം ഭാജനം
ഇമസ്സ പന നിച്ചനവകഭാവസ്സ ആവിഭാവത്ഥം ദ്വേഭാതികവത്ഥു കഥേതബ്ബം – വസാളനഗരഗാമതോ കിര ദ്വേ ഭാതികാ നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിതാ, തേ ചൂളനാഗത്ഥേരോ ച മഹാനാഗത്ഥേരോ ചാതി പഞ്ഞായിംസു. തേ ചിത്തലപബ്ബതേ തിംസ വസ്സാനി വസിത്വാ അരഹത്തം പത്താ ‘‘മാതരം പസ്സിസ്സാമാ’’തി ആഗന്ത്വാ വസാളനഗരവിഹാരേ വസിത്വാ പുനദിവസേ മാതുഗാമം പിണ്ഡായ പവിസിംസു. മാതാപി തേസം ഉളുങ്കേന യാഗും നീഹരിത്വാ ഏകസ്സ പത്തേ ആകിരി. തസ്സാ തം ഓലോകയമാനായ
അപ്പഗബ്ഭാതി ന പഗബ്ഭാ, അട്ഠട്ഠാനേന കായപാഗബ്ഭിയേന, ചതുട്ഠാനേന വചീപാഗബ്ഭിയേന, അനേകട്ഠാനേന മനോപാഗബ്ഭിയേന ച വിരഹിതാതി അത്ഥോ. അട്ഠട്ഠാനം കായപാഗബ്ഭിയം നാമ സങ്ഘഗണപുഗ്ഗല-ഭോജനസാലാ-ജന്താഘരനഹാനതിത്ഥ-ഭിക്ഖാചാരമഗ്ഗ-അന്തരഘരപ്പവേസനേസു കായേന അപ്പതിരൂപകരണം. സെയ്യഥിദം – ഇധേകച്ചോ സങ്ഘമജ്ഝേ പല്ലത്ഥികായ വാ നിസീദതി പാദേ പാദം ആധായിത്വാ വാതി ഏവമാദി (മഹാനി॰ ൧൬൫). തഥാ ഗണമജ്ഝേ. ഗണമജ്ഝേതി ചതുപരിസസന്നിപാതേ വാ സുത്തന്തികഗണാദിസന്നിപാതേ വാ. തഥാ വുഡ്ഢതരേ പുഗ്ഗലേ. ഭോജനസാലായ പന വുഡ്ഢാനം ആസനം ന ദേതി, നവാനം ആസനം പടിബാഹതി. തഥാ ജന്താഘരേ. വുഡ്ഢേ ചെത്ഥ അനാപുച്ഛാ അഗ്ഗിജലനാദീനി കരോതി. ന്ഹാനതിത്ഥേ ച യദിദം ‘‘ദഹരോ വുഡ്ഢോതി പമാണം അകത്വാ ആഗതപടിപാടിയാ ന്ഹായിതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം, തമ്പി അനാദിയന്തോ പച്ഛാ ആഗന്ത്വാ ഉദകം ഓതരിത്വാ വുഡ്ഢേ ച നവേ ച ബാധതി. ഭിക്ഖാചാരമഗ്ഗേ പന അഗ്ഗാസനഅഗ്ഗോദകഅഗ്ഗപിണ്ഡാനം
ചതുട്ഠാനം വചീപാഗബ്ഭിയം നാമ സങ്ഘഗണപുഗ്ഗലഅന്തരഘരേസു അപ്പതിരൂപവാചാനിച്ഛാരണം. സെയ്യഥിദം – ഇധേകച്ചോ സങ്ഘമജ്ഝേ അനാപുച്ഛാ ധമ്മം ഭാസതി. തഥാ പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരസ്സ ഗണസ്സ മജ്ഝേ പുഗ്ഗലസ്സ ച സന്തികേ, തത്ഥേവ മനുസ്സേഹി പഞ്ഹം പുട്ഠോ വുഡ്ഢതരം അനാപുച്ഛാ
അനേകട്ഠാനം മനോപാഗബ്ഭിയം നാമ തേസു തേസു ഠാനേസു കായവാചാഹി അജ്ഝാചാരം അനാപജ്ജിത്വാപി മനസാവ കാമവിതക്കാദീനം വിതക്കനം. അപിച ദുസ്സീലസ്സേവ സതോ ‘‘സീലവാതി
ജരുദപാനന്തി ജിണ്ണകൂപം. പബ്ബതവിസമന്തി പബ്ബതേ വിസമം പപാതട്ഠാനം. നദീവിദുഗ്ഗന്തി നദിയാ വിദുഗ്ഗം ഛിന്നതടട്ഠാനം. അപകസ്സേവ കായന്തി താദിസാനി ഠാനാനി യോ ഖിഡ്ഡാദിപസുതോ കായം അനപകസ്സ ഏകതോഭാരിയം അകത്വാവ വായുപത്ഥമ്ഭകം അഗ്ഗാഹാപെത്വാ ചിത്തമ്പി അനപകസ്സ ‘‘എത്ഥ പതിതോ ഹത്ഥപാദഭഞ്ജനാദീനി പാപുണാതീ’’തി അനാദീനവദസ്സാവിതായ അനുബ്ബേജെത്വാ സമ്പിയായമാനോ ഓലോകേതി, സോ പതിത്വാ ഹത്ഥപാദഭഞ്ജനാദിഅനത്ഥം പാപുണാതി. യോ പന ഉദകത്ഥികോ വാ അഞ്ഞേന വാ കേനചി കിച്ചേന ഓലോകേതുകാമോ കായം അപകസ്സ ഏകതോ ഭാരിയം കത്വാ വായുപത്ഥമ്ഭകം ഗാഹാപെത്വാ, ചിത്തമ്പി അപകസ്സ ആദീനവദസ്സനേന സംവേജെത്വാ ഓലോകേതി, സോ ന പതതി, യഥാരുചിം ഓലോകെത്വാ സുഖീ യേനകാമം പക്കമതി.
ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ ഇദം ഓപമ്മസംസന്ദനം – ജരുദപാനാദയോ വിയ ഹി ചത്താരി കുലാനി, ഓലോകനപുരിസോ വിയ ഭിക്ഖു. യഥാ അനപകട്ഠകായചിത്തോ താനി ഓലോകെന്തോ പുരിസോ തത്ഥ പതതി, ഏവം അരക്ഖിതേഹി കായാദീഹി കുലാനി ഉപസങ്കമന്തോ ഭിക്ഖു കുലേസു ബജ്ഝതി, തതോ നാനപ്പകാരം സീലപാദഭഞ്ജനാദിഅനത്ഥം പാപുണാതി. യഥാ പന അപകട്ഠകായചിത്തോ പുരിസോ തത്ഥ ന പതതി, ഏവം രക്ഖിതേനേവ കായേന രക്ഖിതേഹി ചിത്തേഹി രക്ഖിതായ വാചായ സുപ്പട്ഠിതായ സതിയാ അപകട്ഠകായചിത്തോ ഹുത്വാ കുലാനി ഉപസങ്കമന്തോ ഭിക്ഖു കുലേസു ന ബജ്ഝതി. അഥസ്സ യഥാ തത്ഥ അപതിതസ്സ പുരിസസ്സ, ന പാദാ ഭഞ്ജന്തി, ഏവം സീലപാദോ ന ഭിജ്ജതി. യഥാ ഹത്ഥാ ന
ഇദാനി യോ ഹീനാധിമുത്തികോ മിച്ഛാപടിപന്നോ ഏവം വദെയ്യ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ‘തിവിധം പാഗബ്ഭിയം പഹായ നിച്ചനവകത്തേന ചന്ദൂപമാ കുലാനി ഉപസങ്കമഥാ’തി വദന്തോ അട്ഠാനേ ഠപേതി, അസയ്ഹം കസ്സപോ, ഭിക്ഖവേതിആദിമാഹ.
ആകാസേ പാണിം ചാലേസീതി നീലേ ഗഗനന്തരേ യമകവിജ്ജുതം ചാരയമാനോ വിയ ഹെട്ഠാഭാഗം ഉപരിഭാഗം ഉഭതോപസ്സേസു പാണിം സഞ്ചാരേസി. ഇദഞ്ച പന തേപിടകേ ബുദ്ധവചനേ അസമ്ഭിന്നപദം നാമ. അത്തമനോതി തുട്ഠചിത്തോ സകമനോ, ന ദോമനസ്സേന പച്ഛിന്ദിത്വാ ഗഹിതമനോ. കസ്സപസ്സ, ഭിക്ഖവേതി ഇദമ്പി പുരിമനയേനേവ പരവാദം പച്ഛിന്ദിത്വാ അത്ഥി ഏവരൂപോ ഭിക്ഖൂതി ദസ്സനത്ഥം വുത്തം.
പസന്നാകാരം കരെയ്യുന്തി ചീവരാദയോ പച്ചയേ ദദെയ്യും. തഥത്തായ പടിപജ്ജെയ്യുന്തി സീലസ്സ ആഗതട്ഠാനേ സീലം പൂരയമാനാ, സമാധിവിപസ്സനാ മഗ്ഗഫലാനം ആഗതട്ഠാനേ താനി താനി സമ്പാദയമാനാ തഥാഭാവായ പടിപജ്ജെയ്യും. അനുദയന്തി രക്ഖണഭാവം. അനുകമ്പന്തി മുദുചിത്തതം. ഉഭയഞ്ചേതം കാരുഞ്ഞസ്സേവ വേവചനം. കസ്സപോ, ഭിക്ഖവേതി ഇദമ്പി പുരിമനയേനേവ പരവാദം പച്ഛിന്ദിത്വാ അത്ഥി ഏവരൂപോ ഭിക്ഖൂതി ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. കസ്സപേന വാതി എത്ഥ ചന്ദോപമാദിവസേന യോജനം കത്വാ പുരിമനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തതിയം.
൪. കുലൂപകസുത്തവണ്ണനാ
൧൪൭. ചതുത്ഥേ കുലൂപകോതി കുലഘരാനം ഉപഗന്താ. ദെന്തുയേവ മേതി ദദന്തുയേവ മയ്ഹം. സന്ദീയതീതി അട്ടീയതി പീളിയതി. സേസമെത്ഥ വുത്തനയാനുസാരേനേവ വേദിതബ്ബം. ചതുത്ഥം.
൫. ജിണ്ണസുത്തവണ്ണനാ
൧൪൮. പഞ്ചമേ ജിണ്ണോതി ഥേരോ മഹല്ലകോ. ഗരുകാനീതി തം സത്ഥു സന്തികാ ലദ്ധകാലതോ പട്ഠായ ഛിന്നഭിന്നട്ഠാനേ സുത്തസംസിബ്ബനേന ചേവ അഗ്ഗളദാനേന ച അനേകാനി പടലാനി ഹുത്വാ ഗരുകാനി ജാതാനി. നിബ്ബസനാനീതി പുബ്ബേ ഭഗവതാ നിവാസെത്വാ അപനീതതായ ഏവംലദ്ധനാമാനി. തസ്മാതി യസ്മാ ത്വം ജിണ്ണോ ചേവ ഗരുപംസുകൂലോ ച. ഗഹപതാനീതി പംസുകൂലികങ്ഗം വിസ്സജ്ജെത്വാ ഗഹപതീഹി ദിന്നചീവരാനി ധാരേഹീതി വദതി. നിമന്തനാനീതി പിണ്ഡപാതികങ്ഗം വിസ്സജ്ജെത്വാ സലാകഭത്താദീനി മമ ച സന്തികേതി ആരഞ്ഞികങ്ഗം വിസ്സജ്ജെത്വാ ഗാമന്തസേനാസനേയേവ വസാഹീതി വദതി.
നനു ച യഥാ രാജാ സേനാപതിം സേനാപതിട്ഠാനേ ഠപെത്വാ തസ്സ രാജൂപട്ഠാനാദിനാ അത്തനോ കമ്മേന ആരാധെന്തസ്സേവ തം ഠാനന്തരം ഗഹെത്വാ അഞ്ഞസ്സ ദദമാനോ അയുത്തം നാമ കരോതി, ഏവം സത്ഥാ മഹാകസ്സപത്ഥേരസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനത്ഥായ തിഗാവുതം മഗ്ഗം ഗന്ത്വാ രാജഗഹസ്സ ച നാളന്ദായ ച അന്തരേ ബഹുപുത്തകരുക്ഖമൂലേ നിസിന്നോ തീഹി ഓവാദേഹി ഉപസമ്പാദെത്വാ തേന സദ്ധിം അത്തനോ ചീവരം പരിവത്തെത്വാ ഥേരം ജാതിആരഞ്ഞികങ്ഗഞ്ചേവ ജാതിപംസുകൂലികങ്ഗഞ്ച
ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരന്തി ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരോ നാമ ആരഞ്ഞികസ്സേവ ലബ്ഭതി, നോ ഗാമന്തവാസിനോ. ഗാമന്തസ്മിഞ്ഹി വസന്തോ ദാരകസദ്ദം സുണാതി, അസപ്പായരൂപാനി പസ്സതി, അസപ്പായേ സദ്ദേ സുണാതി, തേനസ്സ അനഭിരതി ഉപ്പജ്ജതി. ആരഞ്ഞികോ പന ഗാവുതം വാ അഡ്ഢയോജനം വാ അതിക്കമിത്വാ അരഞ്ഞം അജ്ഝോഗാഹെത്വാ വസന്തോ ദീപിബ്യഗ്ഘസീഹാദീനം സദ്ദേ സുണാതി, യേസം സവനപച്ചയാ അമാനുസികാസവനരതി ഉപ്പജ്ജതി. യം സന്ധായ വുത്തം –
‘‘സുഞ്ഞാഗാരം പവിട്ഠസ്സ, സന്തചിത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
അമാനുസീ രതീ ഹോതി, സമ്മാ ധമ്മം വിപസ്സതോ.
‘‘യതോ യതോ സമ്മസതി, ഖന്ധാനം ഉദയബ്ബയം;
ലഭതീ പീതിപാമൊജ്ജം, അമതം തം വിജാനതം. (ധ॰ പ॰ ൩൭൩-൩൭൪);
‘‘പുരതോ
തത്ഥേവ ഫാസു ഭവതി, ഏകസ്സ രമതോ വനേ’’തി.
തഥാ പിണ്ഡപാതികസ്സേവ ലബ്ഭതി, നോ അപിണ്ഡപാതികസ്സ. അപിണ്ഡപാതികോ ഹി അകാലചാരീ ഹോതി, തുരിതചാരം ഗച്ഛതി, പരിവത്തേതി, പലിബുദ്ധോവ ഗച്ഛതി, തത്ഥ ച ബഹുസംസയോ ഹോതി. പിണ്ഡപാതികോ പന ന അകാലചാരീ ഹോതി, ന തുരിതചാരം ഗച്ഛതി, ന പരിവത്തേതി, അപലിബുദ്ധോവ ഗച്ഛതി, തത്ഥ ച ന ബഹുസംസയോ ഹോതി.
കഥം? അപിണ്ഡപാതികോ ഹി ഗാമതോ ദൂരവിഹാരേ വസമാനോ കാലസ്സേവ ‘‘യാഗും വാ പാരിവാസികഭത്തം വാ ലച്ഛാമി, ആസനസാലായ വാ പന
പിണ്ഡപാതികോ പന കാലസ്സേവ വുട്ഠായ വത്തപടിവത്തം കത്വാ സരീരം പടിജഗ്ഗിത്വാ വസനട്ഠാനം
പംസുകൂലികസ്സേവ ലബ്ഭതി, നോ അപംസുകൂലികസ്സ. അപംസുകൂലികോ ഹി വസ്സാവാസികം പരിയേസന്തോ ചരതി, ന സേനാസനസപ്പായം പരിയേസതി. പംസുകൂലികോ പന ന വസ്സാവാസികം പരിയേസന്തോ ചരതി, സേനാസനസപ്പായമേവ പരിയേസതി. തേചീവരികസ്സേവ ലബ്ഭതി, ന ഇതരസ്സ. അതേചീവരികോ ഹി ബഹുഭണ്ഡോ ബഹുപരിക്ഖാരോ ഹോതി, തേനസ്സ ഫാസുവിഹാരോ നത്ഥി. അപ്പിച്ഛാദീനഞ്ചേവ ലബ്ഭതി, ന ഇതരേസന്തി. തേന വുത്തം – ‘‘അത്തനോ ച ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരം സമ്പസ്സമാനോ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. ഓവാദസുത്തവണ്ണനാ
൧൪൯. ഛട്ഠേ അഹം വാതി കസ്മാ ആഹ? ഥേരം അത്തനോ ഠാനേ ഠപനത്ഥം. കിം സാരിപുത്തമൊഗ്ഗല്ലാനാ നത്ഥീതി? അത്ഥി. ഏവം പനസ്സ അഹോസി ‘‘ഇമേ ന ചിരം ഠസ്സന്തി, കസ്സപോ പന വീസവസ്സസതായുകോ, സോ മയി പരിനിബ്ബുതേ സത്തപണ്ണിഗുഹായം നിസീദിത്വാ ധമ്മവിനയസങ്ഗഹം കത്വാ മമ സാസനം പഞ്ചവസ്സസഹസ്സപരിമാണകാലപവത്തനകം കരിസ്സതി, അത്തനോ തം ഠാനേ ഠപേമി, ഏവം ഭിക്ഖൂ കസ്സപസ്സ സുസ്സൂസിതബ്ബം മഞ്ഞിസ്സന്തീ’’തി. തസ്മാ ഏവമാഹ. ദുബ്ബചാതി ദുക്ഖേന വത്തബ്ബാ. ദോവചസ്സകരണേഹീതി ദുബ്ബചഭാവകരണേഹി. അപ്പദക്ഖിണഗ്ഗാഹിനോതി അനുസാസനിം സുത്വാ പദക്ഖിണം ന ഗണ്ഹന്തി യഥാനുസിട്ഠം ന പടിപജ്ജന്തി, അപ്പടിപജ്ജന്താ വാമഗാഹിനോ നാമ ജാതാതി ദസ്സേതി. അച്ചാവദന്തേതി അതിക്കമ്മ വദന്തേ, സുതപരിയത്തിം നിസ്സായ അതിവിയ വാദം കരൊന്തേതി അത്ഥോ. കോ ബഹുതരം ഭാസിസ്സതീതി ധമ്മം കഥെന്തോ കോ ബഹും ഭാസിസ്സതി, കിം ത്വം, ഉദാഹു അഹന്തി? കോ സുന്ദരതരന്തി, ഏകോ ബഹും ഭാസന്തോ അസഹിതം അമധുരം ഭാസതി, ഏകോ സഹിതം
൭. ദുതിയഓവാദസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൦. സത്തമേ സദ്ധാതി ഓകപ്പനസദ്ധാ. വീരിയന്തി കായികചേതസികം വീരിയം. പഞ്ഞാതി കുസലധമ്മജാനനപഞ്ഞാ. ന സന്തി ഭിക്ഖൂ ഓവാദകാതി ഇമസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഓവാദകാ അനുസാസകാ കല്യാണമിത്താ നത്ഥീതി ഇദം, ഭന്തേ, പരിഹാനന്തി ദസ്സേതി. സത്തമം.
൮. തതിയഓവാദസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൧. അട്ഠമേ തഥാ ഹി പനാതി പുബ്ബേ സോവചസ്സതായ, ഏതരഹി ച ദോവചസ്സതായ കാരണപട്ഠപനേ നിപാതോ. തത്രാതി തേസു ഥേരേസു. കോ നാമായം ഭിക്ഖൂതി കോ നാമോ അയം ഭിക്ഖു? കിം തിസ്സത്ഥേരോ കിം നാഗത്ഥേരോതി? തത്രാതി തസ്മിം ഏവം സക്കാരേ കയിരമാനേ. തഥത്തായാതി തഥാഭാവായ, ആരഞ്ഞികാദിഭാവായാതി അത്ഥോ. സബ്രഹ്മചാരികാമോതി ‘‘ഇമേ മം പരിവാരെത്വാ ചരന്തൂ’’തി ഏവം കാമേതി ഇച്ഛതി പത്ഥേതീതി സബ്രഹ്മചാരികാമോ. തഥത്തായാതി ലാഭസക്കാരനിബ്ബത്തനത്ഥായ. ബ്രഹ്മചാരുപദ്ദവേനാതി യോ സബ്രഹ്മചാരീനം ചതൂസു പച്ചയേസു അധിമത്തച്ഛന്ദരാഗോ ഉപദ്ദവോതി വുച്ചതി, തേന ഉപദ്ദുതാ. അഭിപത്ഥനാതി അധിമത്തപത്ഥനാ. ബ്രഹ്മചാരിഅഭിപത്ഥനേനാതി ബ്രഹ്മചാരീനം അധിമത്തപത്ഥനാസങ്ഖാതേന ചതുപച്ചയഭാവേന. അട്ഠമം.
൯. ഝാനാഭിഞ്ഞസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൨. നവമേ യാവദേവ ആകങ്ഖാമീതി യാവദേവ ഇച്ഛാമി. യാനി പന ഇതോ പരം വിവിച്ചേവ കാമേഹീതിആദിനാ നയേന ചത്താരി രൂപാവചരജ്ഝാനാനി, സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാതിആദിനാ നയേന ചതസ്സോ അരൂപസമാപത്തിയോ, സബ്ബസോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധന്തി ഏവം നിരോധസമാപത്തി, അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധന്തിആദിനാ നയേന പഞ്ച ലോകികാഭിഞ്ഞാ ച വുത്താ. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം സിയാ, തം സബ്ബം അനുപദവണ്ണനായ ചേവ ആസവാനം ഖയാതി ആസവാനം ഖയേന. അനാസവന്തി ആസവാനം അപച്ചയഭൂതം. ചേതോവിമുത്തിന്തി അരഹത്തഫലസമാധിം. പഞ്ഞാവിമുത്തിന്തി അരഹത്തഫലപഞ്ഞം. നവമം.
൧൦. ഉപസ്സയസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൩. ദസമേ ആയാമ, ഭന്തേതി കസ്മാ ഭിക്ഖുനീഉപസ്സയഗമനം യാചതി? ന ലാഭസക്കാരഹേതു, കമ്മട്ഠാനത്ഥികാ പനെത്ഥ ഭിക്ഖുനിയോ അത്ഥി, താ ഉസ്സുക്കാപെത്വാ കമ്മട്ഠാനം കഥാപെസ്സാമീതി യാചതി. നനു ച സോ സയമ്പി തേപിടകോ ബഹുസ്സുതോ, കിം സയം കഥേതും ന സക്കോതീതി? നോ ന സക്കോതി. ബുദ്ധപടിഭാഗസ്സ പന സാവകസ്സ കഥം സദ്ധാതബ്ബം മഞ്ഞിസ്സന്തീതി യാചതി. ബഹുകിച്ചോ ത്വം ബഹുകരണീയോതി കിം ഥേരോ നവകമ്മാദിപസുതോ, യേന നം ഏവമാഹാതി? നോ, സത്ഥരി പന പരിനിബ്ബുതേ ചതസ്സോ പരിസാ ആനന്ദത്ഥേരം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ഇദാനി കസ്സ പത്തചീവരം ഗഹെത്വാ ചരഥ, കസ്സ പരിവേണം സമ്മജ്ജഥ, കസ്സ മുഖോദകം ദേഥാ’’തി രോദന്തി പരിദേവന്തി. ഥേരോ ‘‘അനിച്ചാ സങ്ഖാരാ, വുദ്ധസരീരേപി നില്ലജ്ജോവ മച്ചുരാജാ പഹരി. ഏസാ സങ്ഖാരാനം ധമ്മതാ, മാ സോചിത്ഥ, മാ പരിദേവിത്ഥാ’’തി പരിസം സഞ്ഞാപേതി. ഇദമസ്സ ബഹുകിച്ചം. തം സന്ധായ ഥേരോ ഏവമാഹ. സന്ദസ്സേസീതി പടിപത്തിഗുണം ദസ്സേസി. സമാദപേസീതി ഗണ്ഹാപേസി. സമുത്തേജേസീതി സമുസ്സാഹേസി. സമ്പഹംസേസീതി പടിലദ്ധഗുണേന മോദാപേസി.
ഥുല്ലതിസ്സാതി സരീരേന ഥൂലാ, നാമേന തിസ്സാ. വേദേഹമുനിനോതി പണ്ഡിതമുനിനോ. പണ്ഡിതോ ഹി ഞാണസങ്ഖാതേന വേദേന ഈഹതി സബ്ബകിച്ചാനി കരോതി, തസ്മാ ‘‘വേദേഹോ’’തി വുച്ചതി. വേദേഹോ ച സോ മുനി ചാതി, വേദേഹമുനി. ധമ്മം ഭാസിതബ്ബം മഞ്ഞതീതി തിപിടകധരസ്സ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികസ്സ സമ്മുഖേ സയം അരഞ്ഞവാസീ പംസുകൂലികോ സമാനോ ‘‘ധമ്മകഥികോ അഹ’’ന്തി ധമ്മം ഭാസിതബ്ബം മഞ്ഞതി. ഇദം കിം പന, കഥം പനാതി? അവജാനമാനാ ഭണതി. അസ്സോസീതി അഞ്ഞേന ആഗന്ത്വാ ആരോചിതവസേന അസ്സോസി. ആഗമേഹി ത്വം, ആവുസോതി തിട്ഠ ത്വം, ആവുസോ. മാ തേ സങ്ഘോ ഉത്തരി ഉപപരിക്ഖീതി മാ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ അതിരേകഓകാസേ തം ഉപപരിക്ഖീതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘ആനന്ദേന ബുദ്ധപടിഭാഗോ സാവകോ വാരിതോ, ഏകാ ഭിക്ഖുനീ ന വാരിതാ, തായ സദ്ധിം സന്ഥവോ വാ സിനേഹോ വാ ഭവിസ്സതീ’’തി മാ തം സങ്ഘോ ഏവം അമഞ്ഞീതി.
ഇദാനി തം കിം മഞ്ഞസി, ആവുസോതിആദിമാഹ? സത്തരതനന്തി സത്തഹത്ഥപ്പമാണം. നാഗന്തി ഹത്ഥിം. അഡ്ഢട്ഠരതനം വാതി അഡ്ഢരതനേന ഊനഅട്ഠരതനം, പുരിമപാദതോ പട്ഠായ യാവ കുമ്ഭാ വിദത്ഥാധികസത്തഹത്ഥുബ്ബേധന്തി അത്ഥോ. താലപത്തികായാതി തരുണതാലപണ്ണേന. ചവിത്ഥാതി ചുതാ, ന മതാ വാ നട്ഠാ വാ, ബുദ്ധപടിഭാഗസ്സ പന സാവകസ്സ ഉപവാദം വത്വാ മഹാകസ്സപത്ഥേരേ ഛഹി അഭിഞ്ഞാഹി സീഹനാദം നദന്തേ തസ്സാ കാസാവാനി കണ്ടകസാഖാ വിയ കച്ഛുസാഖാ വിയ ച സരീരം ഖാദിതും ആരദ്ധാനി, താനി ഹാരെത്വാ സേതകാനി നിവത്ഥക്ഖണേയേവസ്സാ ചിത്തസ്സാദോ ഉദപാദീതി. ദസമം.
൧൧. ചീവരസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൪. ഏകാദസമേ ദക്ഖിണാഗിരിസ്മിന്തി രാജഗഹം പരിവാരെത്വാ ഠിതസ്സ ഗിരിനോ ദക്ഖിണഭാഗേ ജനപദോ ദക്ഖിണാഗിരി നാമ, തസ്മിം ചാരികം ചരതീതി അത്ഥോ. ചാരികാ ച നാമ ദുവിധാ ഹോതി തുരിതചാരികാ ച അതുരിതചാരികാ ച. തത്ഥ യം ഏകച്ചോ ഏകം കാസാവം നിവാസെത്വാ ഏകം പാരുപിത്വാ പത്തചീവരം അംസേ ലഗ്ഗെത്വാ ഛത്തം ആദായ സരീരതോ സേദേഹി പഗ്ഘരന്തേഹി ദിവസേന സത്തട്ഠയോജനാനി ഗച്ഛതി, യം വാ പന ബുദ്ധാ കിഞ്ചിദേവ തുരിതചാരികാ നാമ. ദേവസികം പന ഗാവുതം അഡ്ഢയോജനം തിഗാവുതം യോജനന്തി എത്തകം അദ്ധാനം അജ്ജതനായ നിമന്തനം അധിവാസയതോ ജനസങ്ഗഹം കരോതോ ഗമനം, ഏസാ അതുരിതചാരികാ നാമ. അയം ഇധ അധിപ്പേതാ.
നനു ച ഥേരോ പഞ്ചവീസതി വസ്സാനി ഛായാ വിയ ദസബലസ്സ പച്ഛതോ പച്ഛതോ ഗച്ഛന്തോവ അഹോസി, ‘‘കഹം ആനന്ദോ’’തി വചനസ്സ ഓകാസമേവ ന അദാസി, സോ കിസ്മിം കാലേ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം ചാരികം ചരിതും ഓകാസം ലഭതീതി? സത്ഥു പരിനിബ്ബാനസംവച്ഛരേ. പരിനിബ്ബുതേ കിര സത്ഥരി മഹാകസ്സപത്ഥേരോ സത്ഥു പരിനിബ്ബാനേ സന്നിപതിതസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മജ്ഝേ നിസീദിത്വാ ധമ്മവിനയസങ്ഗായനത്ഥം പഞ്ചസതേ ഭിക്ഖൂ ഉച്ചിനിത്വാ, ‘‘ആവുസോ, മയം രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താ ധമ്മവിനയം സങ്ഗായിസ്സാമ, തുമ്ഹേ പുരേ
യേഭുയ്യേന കുമാരഭൂതാതി യേ തേ ഹീനായാവത്താ നാമ, തേ യേഭുയ്യേന കുമാരകാ ദഹരാ തരുണാ ഏകവസ്സികദ്വേവസ്സികാ ഭിക്ഖൂ ചേവ അനുപസമ്പന്നകുമാരകാ ച. കസ്മാ പനേതേ പബ്ബജിതാ, കസ്മാ ഹീനായാവത്താതി? തേസം കിര മാതാപിതരോ ചിന്തേസും – ‘‘ആനന്ദത്ഥേരോ സത്ഥു വിസ്സാസികോ അട്ഠ വരേ യാചിത്വാ ഉപട്ഠഹതി, ഇച്ഛിതിച്ഛിതട്ഠാനം സത്ഥാരം ഗഹെത്വാ ഗന്തും സക്കോതി, അമ്ഹാകം ദാരകേ ഏതസ്സ സന്തികേ പബ്ബാജേമ, സോ സത്ഥാരം ഗഹെത്വാ ആഗമിസ്സതി, തസ്മിം ആഗതേ മയം മഹാസക്കാരം കാതും ലഭിസ്സാമാ’’തി. ഇമിനാ താവ കാരണേന നേസം ഞാതകാ തേ പബ്ബാജേസും. സത്ഥരി പന പരിനിബ്ബുതേ തേസം സാ പത്ഥനാ ഉപച്ഛിന്നാ, അഥ തേ ഏകദിവസേനേവ ഉപ്പബ്ബാജേസും.
യഥാഭിരന്തന്തി തികഭോജനം പഞ്ഞത്തന്തി, ഇദം ‘‘ഗണഭോജനേ അഞ്ഞത്ര സമയാ പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ ൨൧൧). ഇദം സന്ധായ വുത്തം. തത്ഥ ഹി തിണ്ണം ജനാനം അകപ്പിയനിമന്തനം സാദിയിത്വാ ഏകതോ പടിഗ്ഗണ്ഹന്താനമ്പി അനാപത്തി, തസ്മാ ‘‘തികഭോജന’’ന്തി വുത്തം.
ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായാതി ദുസ്സീലപുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗണ്ഹനത്ഥം. പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായാതി ദുമ്മങ്കൂനം നിഗ്ഗഹേനേവ പേസലാനം ഉപോസഥപവാരണാ വത്തന്തി, സമഗ്ഗവാസോ ഹോതി, അയം തേസം ഫാസുവിഹാരോ ഹോതി, ഇമസ്സ ഫാസുവിഹാരസ്സ അത്ഥായ. മാ പാപിച്ഛാ പക്ഖം നിസ്സായ സങ്ഘം ഭിന്ദെയ്യുന്തി യഥാ ദേവദത്തോ സപരിസോ കുലേസു വിഞ്ഞാപെത്വാ ഭുഞ്ജന്തോ പാപിച്ഛേ നിസ്സായ സങ്ഘം ഭിന്ദി, ഏവം അഞ്ഞേപി പാപിച്ഛാ ഗണബന്ധേന കുലേസു വിഞ്ഞാപെത്വാ ഭുഞ്ജമാനാ ഗണം വഡ്ഢെത്വാ തം പക്ഖം നിസ്സായ മാ സങ്ഘം ഭിന്ദെയ്യുന്തി, ഇതി ഇമിനാ കാരണേന പഞ്ഞത്തന്തി അത്ഥോ. കുലാനുദ്ദയതായ ചാതി ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഉപോസഥപവാരണം കത്വാ സമഗ്ഗവാസം വസന്തേ
സസ്സഘാതം മഞ്ഞേ ചരസീതി സസ്സം ഘാതെന്തോ വിയ ആഹിണ്ഡസി. കുലൂപഘാതം മഞ്ഞേ ചരസീതി കുലാനി ഉപഘാതെന്തോ വിയ ഹനന്തോ വിയ ആഹിണ്ഡസി. ഓലുജ്ജതീതി വിസേസേന പലുജ്ജതി ഭിജ്ജതി. പലുജ്ജന്തി ഖോ തേ, ആവുസോ, നവപ്പായാതി, ആവുസോ, ഏതേ തുയ്ഹം പായേന യേഭുയ്യേന നവകാ ഏകവസ്സികദുവസ്സികാ ദഹരാ ചേവ സാമണേരാ ച പലുജ്ജന്തി ഭിജ്ജന്തി. ന വായം കുമാരകോ മത്തമഞ്ഞാസീതി അയം കുമാരകോ അത്തനോ പമാണം ന ജാനാതീതി ഥേരം തജ്ജെന്തോ ആഹ.
കുമാരകവാദാ ന മുച്ചാമാതി കുമാരകവാദതോ ന മുച്ചാമ തഥാ ഹി പന ത്വന്തി ഇദമസ്സ ഏവം വത്തബ്ബതായ കാരണദസ്സനത്ഥം വുത്തം. അയഞ്ഹെത്ഥ അധിപ്പായോ – യസ്മാ ത്വം ഇമേഹി നവേഹി ഭിക്ഖൂഹി ഇന്ദ്രിയസംവരരഹിതേഹി സദ്ധിം വിചരസി, തസ്മാ കുമാരകേഹി സദ്ധിം വിചരന്തോ കുമാരകോതി വത്തബ്ബതം അരഹസീതി.
അഞ്ഞതിത്ഥിയപുബ്ബോ സമാനോതി ഇദം യസ്മാ ഥേരസ്സ ഇമസ്മിം സാസനേ നേവ ആചരിയോ ന ഉപജ്ഝായോ പഞ്ഞായതി, സയം കാസായാനി ഗഹെത്വാ നിക്ഖന്തോ, തസ്മാ അനത്തമനതായ അഞ്ഞതിത്ഥിയപുബ്ബതം ആരോപയമാനാ ആഹ.
സഹസാതി എത്ഥ രാഗമോഹചാരോപി സഹസാചാരോ, ഇദം പന ദോസചാരവസേന വുത്തം. അപ്പടിസങ്ഖാതി അപ്പച്ചവെക്ഖിത്വാ, ഇദാനി അത്തനോ പബ്ബജ്ജം സോധെന്തോ യത്വാഹം, ആവുസോതിആദിമാഹ. തത്ഥ അഞ്ഞം സത്ഥാരം ഉദ്ദിസിതുന്തി ഠപെത്വാ ഭഗവന്തം അഞ്ഞം മയ്ഹം സത്ഥാതി ഏവം ഉദ്ദിസിതും ന ജാനാമി. സമ്ബാധോ ഘരാവാസോതിആദീസു സചേപി സട്ഠിഹത്ഥേ ഘരേ യോജനസതന്തരേപി വാ ദ്വേ ജായമ്പതികാ വസന്തി, തഥാപി തേസം സകിഞ്ചനസപലിബോധട്ഠേന ഘരാവാസോ സമ്ബാധോയേവ. രജാപഥോതി രാഗരജാദീനം ഉട്ഠാനട്ഠാനന്തി മഹാഅട്ഠകഥായം വുത്തം. ‘‘ആഗമനപഥോ’’തിപി വത്തും വട്ടതി. അലഗ്ഗനട്ഠേന അബ്ഭോകാസോ വിയാതി അബ്ഭോകാസോ. പബ്ബജിതോ ഹി കൂടാഗാരരതനമയപാസാദദേവവിമാനാദീസു പിഹിതദ്വാരവാതപാനേസു പടിച്ഛന്നേസു വസന്തോപി നേവ ലഗ്ഗതി ന സജ്ജതി ന ബജ്ഝതി, തേന വുത്തം സമ്ബാധോ ഘരാവാസോ കുസലകിരിയായ ഓകാസാഭാവതോ രജാപഥോ അസംവുതസങ്കാരട്ഠാനം വിയ രജാനം, കിലേസരജാനം സന്നിപാതട്ഠാനതോ, അബ്ഭോകാസോ പബ്ബജ്ജാ കുസലകിരിയായ യഥാ സുഖം ഓകാസസബ്ഭാവതോ.
നയിദം സുകരം…പേ॰… പബ്ബജെയ്യന്തി എത്ഥ അയം സങ്ഖേപകഥാ – യദേതം സിക്ഖത്തയബ്രഹ്മചരിയം ഏകമ്പി ദിവസം അഖണ്ഡം കത്വാ ചരിമകചിത്തം പാപേതബ്ബതായ ഏകന്തപരിപുണ്ണം ഏകന്തപരിസുദ്ധം, സങ്ഖലിഖിതം ലിഖിതസങ്ഖസദിസം ധോതസങ്ഖസപ്പടിഭാഗം ചരിതബ്ബം, ഇദം ന സുകരം അഗാരം അജ്ഝാവസതാ അഗാരമജ്ഝേ വസന്തേന ഏകന്തപരിപുണ്ണം…പേ॰… ചരിതും, യംനൂനാഹം കേസമസ്സും ഓഹാരെത്വാ കസായരസപീതതായ കാസായാനി ബ്രഹ്മചരിയം ചരന്താനം അനുച്ഛവികാനി വത്ഥാനി അച്ഛാദെത്വാ പരിദഹിത്വാ അഗാരസ്മാ നിക്ഖമിത്വാ അനഗാരിയം പബ്ബജ്ജെയ്യന്തി. എത്ഥ ച യസ്മാ അഗാരസ്സ അഗാരിയന്തി വുച്ചതി, തം പബ്ബജ്ജായ നത്ഥി, തസ്മാ പബ്ബജ്ജാ അനഗാരിയാതി ഞാതബ്ബാ, തം അനഗാരിയം. പബ്ബജെയ്യന്തി പടിപജ്ജെയ്യം.
പടപിലോതികാനന്തി ജിണ്ണപിലോതികാനം തേരസഹത്ഥോപി ഹി നവസാടകോ ദസാനം ഛിന്നകാലതോ പട്ഠായ പിലോതികാതി വുച്ചതി. ഇതി മഹാരഹാനി വത്ഥാനി ഛിന്ദിത്വാ കതം സങ്ഘാടിം സന്ധായ ‘‘പടപിലോതികാനം സങ്ഘാടി’’ന്തി വുത്തം. അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോതി അഡ്ഢയോജനതോ പട്ഠായ മഗ്ഗോ അദ്ധാനന്തി വുച്ചതി, തം അദ്ധാനമഗ്ഗം പടിപന്നോ, ദീഘമഗ്ഗം പടിപന്നോതി അത്ഥോ.
ഇദാനി യഥാ ഏസ പബ്ബജിതോ, യഥാ ച അദ്ധാനമഗ്ഗം പടിപന്നോ, ഇമസ്സത്ഥസ്സ ആവിഭാവത്ഥം അഭിനീഹാരതോ പട്ഠായ അനുപുബ്ബികഥാ കഥേതബ്ബാ – അതീതേ കിര കപ്പസതസഹസ്സമത്ഥകേ പദുമുത്തരോ നാമ സത്ഥാ ഉദപാദി, തസ്മിം ഹംസവതീനഗരം ഉപനിസ്സായ ഖേമേ മിഗദായേ വിഹരന്തേ വേദേഹോ നാമ കുടുമ്ബികോ അസീതികോടിധനവിഭവോ പാതോവ സുഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ ഉപോസഥങ്ഗാനി അധിട്ഠായ ഗന്ധപുപ്ഫാദീനി ഗഹെത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം പൂജെത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. തസ്മിം ഖണേ സത്ഥാ മഹാനിസഭത്ഥേരം നാമ തതിയസാവകം ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം
തസ്മിം അന്തരേ മഹാനിസഭത്ഥേരോ പിണ്ഡായ ചരന്തോ തമേവ വീഥിം പടിപജ്ജി. ഉപാസകോ ദിസ്വാ ഉട്ഠായ ഗന്ത്വാ ഥേരം വന്ദിത്വാ ‘‘പത്തം, ഭന്തേ, നോ ദേഥാ’’തി ആഹ. ഥേരോ പത്തം അദാസി. ഭന്തേ, ഇധേവ പവിസഥ, സത്ഥാപി ഗേഹേ നിസിന്നോതി. ന വട്ടിസ്സതി ഉപാസകാതി. ഉപാസകോ ഥേരസ്സ പത്തം ഗഹെത്വാ പിണ്ഡപാതസ്സ പൂരെത്വാ നീഹരിത്വാ അദാസി. തതോ ഥേരം അനുഗന്ത്വാ നിവത്തോ സത്ഥു സന്തികേ നിസീദിത്വാ ഏവമാഹ – ‘‘ഭന്തേ, മഹാനിസഭത്ഥേരോ ‘സത്ഥാ ഗേഹേ നിസിന്നോ’തി വുത്തേപി പവിസിതും
സോ
തതോ പട്ഠായ ദേവമനുസ്സേസു സമ്പത്തിം അനുഭവന്തോ ഇതോ ഏകനവുതികപ്പേ വിപസ്സിമ്ഹി സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ ബന്ധുമതീനഗരം നിസ്സായ ഖേമേ മിഗദായേ വിഹരന്തേ ദേവലോകാ ചവിത്വാ അഞ്ഞതരസ്മിം പരിജിണ്ണേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തി. തസ്മിഞ്ച കാലേ ‘‘വിപസ്സീ ഭഗവാ സത്തമേ സത്തമേ സംവച്ഛരേ ധമ്മം കഥേതീ’’തി മഹന്തം കോലാഹലം ഹോതി. സകലജമ്ബുദീപേ ദേവതാ ‘‘സത്ഥാ ധമ്മം കഥെസ്സതീ’’തി ആരോചെന്തി, ബ്രാഹ്മണോ തം സാസനം അസ്സോസി. തസ്സ ച നിവാസനസാടകോ ഏകോ ഹോതി, തഥാ ബ്രാഹ്മണിയാ, പാരുപനം പന ദ്വിന്നമ്പി ഏകമേവ. സകലനഗരേ ‘‘ഏകസാടകബ്രാഹ്മണോ’’തി പഞ്ഞായതി. ബ്രാഹ്മണാനം കേനചിദേവ കിച്ചേന സന്നിപാതേ സതി ബ്രാഹ്മണിം ഗേഹേ ഠപെത്വാ സയം ഗച്ഛതി
തസ്മിം ച സമയേ സത്ഥാ പരിസമജ്ഝേ അലങ്കതധമ്മാസനേ സന്നിസിന്നോ ചിത്തബീജനിം ആദായ ആകാസഗങ്ഗം ഓതാരെന്തോ വിയ സിനേരും മത്ഥം കത്വാ
തസ്മിഞ്ച സമയേ ബന്ധുമരാജാ ധമ്മാസനസ്സ പച്ഛതോ അന്തോസാണിയം നിസിന്നോ ധമ്മം സുണാതി. രഞ്ഞോ ച നാമ ‘‘ജിതം മേ’’തി സദ്ദോ അമനാപോ ഹോതി. സോ പുരിസം പേസേസി ‘‘ഗച്ഛ ഏതം പുച്ഛ കിം വദേസീ’’തി? സോ തേന ഗന്ത്വാ പുച്ഛിതോ ആഹ – ‘‘അവസേസാ ഹത്ഥിയാനാദീനി ആരുയ്ഹ അസിചമ്മാദീനി ഗഹെത്വാ പരസേനം ജിനന്തി, ന തം അച്ഛരിയം, അഹം പന
അഥ നം രാജാ ഏകദിവസം സീതസമയേ സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുണന്തം ദിസ്വാ സതസഹസ്സഗ്ഘനികം അത്തനോ പാരുതം രത്തകമ്ബലം ദത്വാ ആഹ – ‘‘ഇതോ പട്ഠായ ഇദം പാരുപിത്വാ ധമ്മം സുണാഹീ’’തി. സോ ‘‘കിം മേ ഇമിനാ കമ്ബലേന ഇമസ്മിം പൂതികായേ ഉപനീതേനാ’’തി? ചിന്തെത്വാ, അന്തോഗന്ധകുടിയം തഥാഗതമഞ്ചസ്സ ഉപരി വിതാനം കത്വാ അഗമാസി. അഥ ഏകദിവസം രാജാ പാതോവ വിഹാരം ഗന്ത്വാ അന്തോഗന്ധകുടിയം സത്ഥു സന്തികേ നിസീദി. തസ്മിഞ്ച സമയേ ഛബ്ബണ്ണാ ബുദ്ധരസ്മിയോ കമ്ബലം പടിഹഞ്ഞന്തി, കമ്ബലോ അതിവിയ വിരോചതി. രാജാ ഉദ്ധം ഓലോകെന്തോ സഞ്ജാനിത്വാ ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ഏസ കമ്ബലോ, അമ്ഹേഹി ഏകസാടകബ്രാഹ്മണസ്സ ദിന്നോ’’തി. തുമ്ഹേഹി, മഹാരാജ, ബ്രാഹ്മണോ പൂജിതോ, ബ്രാഹ്മണേന അഹം പൂജിതോതി. രാജാ ‘‘ബ്രാഹ്മണോ യുത്തകം അഞ്ഞാസി, ന മയ’’ന്തി പസീദിത്വാ യം മനുസ്സാനം ഉപകാരഭൂതം, തം
പുന തതോ ചുതോ ഇമസ്മിം കപ്പേ കോണാഗമനസ്സ ച ഭഗവതോ കസ്സപദസബലസ്സ ചാതി ദ്വിന്നം ബുദ്ധാനം അന്തരേ ബാരാണസിയം കുടുമ്ബിയഘരേ നിബ്ബത്തോ, സോ വുദ്ധിമന്വായ ഘരാവാസം വസന്തോ ഏകദിവസം അരഞ്ഞേ ജങ്ഘവിഹാരം ചരതി. തസ്മിഞ്ച സമയേ പച്ചേകബുദ്ധോ നദീതീരേ ചീവരകമ്മം കരൊന്തോ അനുവാതേ അപ്പഹൊന്തേ സങ്ഘരിത്വാ ഠപേതും ആരദ്ധോ. സോ ദിസ്വാ, ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, സങ്ഘരിത്വാ ഠപേഥാ’’തി? ആഹ. അനുവാതോ നപ്പഹോതീതി. ‘‘ഇമിനാ, ഭന്തേ, കരോഥാ’’തി സാടകം ദത്വാ, ‘‘നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ മേ കേനചി പരിഹാനി മാ ഹോതൂ’’തി പത്ഥനം പട്ഠപേസി. ഘരേപിസ്സ ഭഗിനിയാ സദ്ധിം ഭരിയായ കലഹം കരൊന്തിയാ പച്ചേകബുദ്ധോ പിണ്ഡായ പാവിസി.
അഥസ്സ
തസ്സ വുദ്ധിപ്പത്തസ്സ തമേവ സെട്ഠിധീതരം ആനയിംസു. തസ്സാ പുബ്ബേ അദിന്നവിപാകസ്സ തസ്സ കമ്മസ്സ ആനുഭാവേന പതികുലം പവിട്ഠമത്തായ ഉമ്മാരബ്ഭന്തരേ സകലസരീരം ഉഗ്ഘാടിതവച്ചകുടി വിയ ദുഗ്ഗന്ധം ജാതം. സെട്ഠികുമാരോ ‘‘കസ്സായം ഗന്ധോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സെട്ഠികഞ്ഞായാ’’തി സുത്വാ ‘‘നീഹരഥ നീഹരഥാ’’തി ആഭതനിയാമേനേവ കുലഘരം പേസേസി. സാ ഏതേനേവ നീഹാരേന സത്തസു ഠാനേസു പടിനിവത്തിതാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം സത്തസു ഠാനേസു പടിനിവത്താ. കിം മേ ജീവിതേനാ’’തി? അത്തനോ ആഭരണഭണ്ഡം ഭഞ്ജാപെത്വാ സുവണ്ണിട്ഠകം കാരേസി രതനായതം വിദത്ഥിവിത്ഥതം ചതുരങ്ഗുലുബ്ബേധം. തതോ ഹരിതാലമനോസിലാപിണ്ഡം ഗഹെത്വാ അട്ഠ ഉപ്പലഹത്ഥകേ ആദായ കസ്സപദസബലസ്സ ചേതിയകരണട്ഠാനം ഗതാ. തസ്മിഞ്ച ഖണേ ഏകാ ഇട്ഠകപന്തി പരിക്ഖിപിത്വാ ആഗച്ഛമാനാ ഘടനിട്ഠകായ ഊനാ ഹോതി. സെട്ഠിധീതാ വഡ്ഢകിം ആഹ – ‘‘ഇമം ഇട്ഠകം എത്ഥ ഠപേഥാ’’തി. അമ്മ, ഭദ്ദകേ കാലേ ആഗതാസി, സയമേവ ഠപേഹീതി. സാ ആരുയ്ഹ തേലേന ഹരിതാലമനോസിലം യോജെത്വാ തേന ബന്ധനേന ഇട്ഠകം പതിട്ഠപെത്വാ ഉപരി
അഥ തസ്മിംയേവ ഖണേ യസ്സ സെട്ഠിപുത്തസ്സ പഠമം ഗേഹം നീതാ, തസ്സ തം ആരബ്ഭ സതി ഉദപാദി
സെട്ഠിപുത്തോ തം പുച്ഛി – ‘‘പഠമം തവ സരീരതോ ദുഗ്ഗന്ധോ വായി, ഇദാനി പന തേ സരീരതോ ചന്ദനഗന്ധോ, മുഖതോ ഉപ്പലഗന്ധോ വായതി. കിം ഏത’’ന്തി? സാ ആദിതോ പട്ഠായ അത്തനോ കതകമ്മം ആരോചേസി. സെട്ഠിപുത്തോ ‘‘നിയ്യാനികം വത ബുദ്ധാനം സാസന’’ന്തി പസീദിത്വാ യോജനികം സുവണ്ണചേതിയം കമ്ബലകഞ്ചുകേന പരിക്ഖിപിത്വാ തത്ഥ തത്ഥ രഥചക്കപ്പമാണേഹി സുവണ്ണപദുമേഹി അലങ്കരി. തേസം ദ്വാദസഹത്ഥാ ഓലമ്ബകാ ഹൊന്തി. സോ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ സഗ്ഗേ നിബ്ബത്തിത്വാ തതോ ചുതോ ബാരാണസിതോ യോജനമത്തേ ഠാനേ അഞ്ഞതരസ്മിം അമച്ചകുലേ നിബ്ബത്തി. സെട്ഠികഞ്ഞാ ദേവലോകതോ ചവിത്വാ രാജകുലേ ജെട്ഠധീതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി.
തേസു വയപ്പത്തേസു കുമാരസ്സ വസനഗാമേ നക്ഖത്തം സംഘുട്ഠം, സോ മാതരം ആഹ – ‘‘സാടകം മേ അമ്മ ദേഹി, നക്ഖത്തം കീളിസ്സാമീ’’തി. സാ ധോതവത്ഥം നീഹരിത്വാ അദാസി. ‘‘അമ്മ ഥൂലം ഇദ’’ന്തി. അഞ്ഞം നീഹരിത്വാ അദാസി, തമ്പി പടിക്ഖിപി. അഞ്ഞം നീഹരിത്വാ അദാസി, തമ്പി പടിക്ഖിപി. അഥ നം മാതാ ആഹ – ‘‘താത, യാദിസേ ഗേഹേ മയം ജാതാ, നത്ഥി നോ ഇതോ സുഖുമതരസ്സ പടിലാഭായ പുഞ്ഞ’’ന്തി. ‘‘ലഭനട്ഠാനം ഗച്ഛാമി അമ്മാ’’തി. ‘‘പുത്ത അഹം അജ്ജേവ തുയ്ഹം ബാരാണസിനഗരേ രജ്ജപടിലാഭമ്പി ഇച്ഛാമീ’’തി. സോ മാതരം വന്ദിത്വാ ആഹ – ‘‘ഗച്ഛാമി അമ്മാ’’തി. ‘‘ഗച്ഛ, താതാ’’തി. ഏവം കിരസ്സാ ചിത്തം അഹോസി
അമച്ചാ രഞ്ഞോ സരീരകിച്ചം കത്വാ രാജങ്ഗണേ നിസീദിത്വാ മന്തയിംസു – ‘‘രഞ്ഞോ ഏകാ ധീതാവ അത്ഥി, പുത്തോ നത്ഥി. അരാജകം രജ്ജം ന തിട്ഠതി. കോ രാജാ ഹോതീ’’തി മന്തെത്വാ, ‘‘ത്വം
അഥ കുമാരോ മുഖം വിവരിത്വാ ഓലോകെത്വാ, ‘‘കേന കമ്മേന ആഗതത്ഥാ’’തി? ആഹ. ‘‘ദേവ, തുമ്ഹാകം രജ്ജം പാപുണാതീ’’തി. ‘‘രാജാ കഹ’’ന്തി. ‘‘ദേവത്തം ഗതോ സാമീ’’തി. ‘‘കതി ദിവസാ അതിക്കന്താ’’തി? ‘‘അജ്ജ സത്തമോ ദിവസോ’’തി. ‘‘പുത്തോ വാ ധീതാ വാ നത്ഥീ’’തി. ‘‘ധീതാ അത്ഥി ദേവ, പുത്തോ നത്ഥീ’’തി. ‘‘തേന ഹി കരിസ്സാമി രജ്ജ’’ന്തി. തേ താവദേവ അഭിസേകമണ്ഡപം കത്വാ രാജധീതരം സബ്ബാലങ്കാരേഹി അലങ്കരിത്വാ ഉയ്യാനം ആനെത്വാ കുമാരസ്സ അഭിസേകം അകംസു.
അഥസ്സ കതാഭിസേകസ്സ സതസഹസ്സഗ്ഘനികം വത്ഥം ഉപഹരിംസു. സോ ‘‘കിമിദം, താതാ’’തി? ആഹ. ‘‘നിവാസനവത്ഥം ദേവാ’’തി. ‘‘നനു, താതാ, ഥൂല’’ന്തി. ‘‘മനുസ്സാനം പരിഭോഗവത്ഥേസു ഇതോ സുഖുമതരം നത്ഥി ദേവാ’’തി. ‘‘തുമ്ഹാകം രാജാ ഏവരൂപം നിവാസേസീ’’തി? ‘‘ആമ, ദേവാ’’തി. ‘‘ന മഞ്ഞേ പുഞ്ഞവാ തുമ്ഹാകം
ഏവം
പുനദിവസേ ദക്ഖിണദ്വാരേ ദാനം സജ്ജെത്വാ തഥേവ അകാസി, പുനദിവസേ പച്ഛിമദ്വാരേ. ഉത്തരദ്വാരേ സജ്ജിതദിവസേ പന ദേവിയാ തഥേവ നിമന്തെന്തിയാ ഹിമവന്തേ വസന്താനം പദുമവതിയാ പുത്താനം പഞ്ചസതാനം പച്ചേകബുദ്ധാനം ജെട്ഠകോ മഹാപദുമപച്ചേകബുദ്ധോ ഭാതികേ ആമന്തേസി ‘‘മാരിസാ, നന്ദരാജാ
ഏവം കാലേ ഗച്ഛന്തേ രഞ്ഞോ പച്ചന്തോ കുപിതോ. ‘‘അഹം പച്ചന്തം വൂപസമേതും ഗച്ഛാമി, ത്വം പച്ചേകബുദ്ധേസു മാ പമജ്ജീ’’തി ദേവിം ഓവദിത്വാ ഗതോ. തസ്മിം അനാഗതേയേവ പച്ചേകബുദ്ധാനം ആയുസങ്ഖാരാ ഖീണാ. മഹാപദുമപച്ചേകബുദ്ധോ തിയാമരത്തിം ഝാനകീളം കീളിത്വാ അരുണുഗ്ഗമനേ ആലമ്ബനഫലകം ആലമ്ബിത്വാ ഠിതകോവ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായി, ഏതേനുപായേന സേസാപീതി സബ്ബേപി പരിനിബ്ബുതാ. പുനദിവസേ ദേവീ പച്ചേകബുദ്ധാനം നിസീദനട്ഠാനം ഹരിതൂപലിത്തം കാരെത്വാ പുപ്ഫാനി വികിരിത്വാ ധൂപം ദത്വാ തേസം ആഗമനം ഓലോകയന്തീ
രാജാ പച്ചന്തം വൂപസമെത്വാ ആഗതോ പച്ചുഗ്ഗമനം ആഗതം ദേവിം പുച്ഛി ‘‘കിം, ഭദ്ദേ, പച്ചേകബുദ്ധേസു നപ്പമജ്ജി, നിരോഗാ അയ്യാ’’തി? ‘‘പരിനിബ്ബുതാ ദേവാ’’തി. രാജാ ചിന്തേസി – ‘‘ഏവരൂപാനമ്പി പണ്ഡിതാനം മരണം ഉപ്പജ്ജതി, അമ്ഹാകം കുതോ മൊക്ഖോ’’തി? സോ നഗരം അഗന്ത്വാ ഉയ്യാനമേവ പവിസിത്വാ ജെട്ഠപുത്തം പക്കോസാപെത്വാ തസ്സ രജ്ജം പടിയാദെത്വാ സയം സമണകപബ്ബജ്ജം പബ്ബജി, ദേവീപി
തേസു തത്ഥേവ വസന്തേസു അമ്ഹാകം സത്ഥാ ലോകേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ അനുപുബ്ബേന രാജഗഹം പാവിസി. അയം പിപ്പലിമാണവോ മഗധരട്ഠേ മഹാതിത്ഥബ്രാഹ്മണഗാമേ കപിലബ്രാഹ്മണസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തോ, അയം ഭദ്ദാ കാപിലാനീ മദ്ദരട്ഠേ സാഗലനഗരേ കോസിയഗൊത്തബ്രാഹ്മണസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം നിബ്ബത്താ. തേസം ഖോ അനുക്കമേന വഡ്ഢമാനാനം പിപ്പലിമാണവസ്സ വീസതിമേ വസ്സേ ഭദ്ദായ സോളസമേ വസ്സേ സമ്പത്തേ മാതാപിതരോ പുത്തം ഓലോകെത്വാ, ‘‘താത, ത്വം വയപ്പത്തോ, കുലവംസോ നാമ പതിട്ഠപേതബ്ബോ’’തി അതിവിയ നിപ്പീളയിംസു. മാണവോ ആഹ – ‘‘മയ്ഹം സോതപഥേ ഏവരൂപം കഥം മാ കഥേഥ. അഹം യാവ തുമ്ഹേ ധരഥ, താവ പടിജഗ്ഗിസ്സാമി, തുമ്ഹാകം പച്ഛതോ നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. തേ കതിപാഹം അതിക്കമിത്വാ പുന കഥയിംസു, സോപി തഥേവ പടിക്ഖിപി. പുന കഥയിംസു, പുനപി പടിക്ഖിപി. തതോ പട്ഠായ മാതാ നിരന്തരം കഥേതിയേവ.
മാണവോ
തേ ‘‘അമ്ഹാകം നാമ ഏതം കമ്മ’’ന്തി നിക്ഖമിത്വാ, ‘‘കത്ഥ ഗമിസ്സാമാ’’തി? ചിന്തെത്വാ, ‘‘മദ്ദരട്ഠം നാമ ഇത്ഥാകരോ, മദ്ദരട്ഠം ഗമിസ്സാമാ’’തി മദ്ദരട്ഠേ സാഗലനഗരം
ബ്രാഹ്മണോ പടിസന്ഥാരം കത്വാ, ‘‘കുതോ ആഗതത്ഥാ’’തി? പുച്ഛി. ‘‘മഗധരട്ഠേ മഹാതിത്ഥഗാമേ കപിലബ്രാഹ്മണസ്സ ഘരതോ’’തി. ‘‘കിം
തംദിവസംയേവ ച മാണവോപി ഏകം പുപ്ഫദാമം ഗന്ഥാപേസി, ഭദ്ദാപി ഏകം ഗന്ഥാപേസി. താനി ആസനമജ്ഝേ ഠപെത്വാ ഭുത്തസായമാസാ ഉഭോപി ‘‘സയനം ആരുഹിസ്സാമാ’’തി സമാഗന്ത്വാ മാണവോ ദക്ഖിണപസ്സേന സയനം ആരുഹി. ഭദ്ദാ വാമപസ്സേന ആരുഹിത്വാ ആഹ – ‘‘യസ്സ പസ്സേ പുപ്ഫാനി മിലായന്തി, തസ്സ രാഗചിത്തം ഉപ്പന്നന്തി വിജാനിസ്സാമ, ഇമം പുപ്ഫദാമം ന അല്ലീയിതബ്ബ’’ന്തി. തേ പന അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ സരീരസമ്ഫസ്സഭയേന തിയാമരത്തിം നിദ്ദം അനൊക്കമന്താവ വീതിനാമെന്തി, ദിവാ പന ഹസിതമത്തമ്പി ന ഹോതി. തേ ലോകാമിസേന അസംസട്ഠാ യാവ മാതാപിതരോ ധരന്തി, താവ കുടുമ്ബം അവിചാരെത്വാ
സോ ഏകദിവസം അലങ്കതം അസ്സം ആരുയ്ഹ മഹാജനപരിവുതോ കമ്മന്തം ഗന്ത്വാ ഖെത്തകോടിയം ഠിതോ നങ്ഗലേഹി ഭിന്നട്ഠാനതോ കാകാദയോ സകുണേ ഗണ്ഡുപ്പാദകാദിപാണേ ഉദ്ധരിത്വാ ഖാദന്തേ ദിസ്വാ, ‘‘താതാ, ഇമേ കിം ഖാദന്തീ’’തി പുച്ഛി? ‘‘ഗണ്ഡുപ്പാദകേ അയ്യാ’’തി. ‘‘ഏതേഹി കതം പാപം കസ്സ ഹോതീ’’തി? ‘‘തുമ്ഹാകം, അയ്യാ’’തി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ ഏതേഹി കതം പാപം മയ്ഹം ഹോതി, കിം മേ കരിസ്സതി സത്തഅസീതികോടിധനം? കിം ദ്വാദസയോജനോ കമ്മന്തോ, കിം യന്തബദ്ധാനി
ഭദ്ദാപി കാപിലാനീ തസ്മിം ഖണേ അബ്ഭന്തരവത്ഥുമ്ഹി തയോ തിലകുമ്ഭേ പത്ഥരാപെത്വാ ധാതീഹി പരിവുതാ നിസിന്നാ കാകേ തിലപാണകേ ഖാദമാനേ ദിസ്വാ, ‘‘അമ്മാ കിം ഇമേ ഖാദന്തീ’’തി? പുച്ഛി. ‘‘പാണകേ അയ്യേ’’തി. ‘‘അകുസലം കസ്സ ഹോതീ’’തി? ‘‘തുമ്ഹാകം അയ്യേ’’തി. സാ ചിന്തേസി – ‘‘മയ്ഹം ചതുഹത്ഥവത്ഥം നാളികോദനമത്തഞ്ച ലദ്ധും വട്ടതി, യദി ച പനേതം എത്തകേന ജനേന കതം അകുസലം മയ്ഹം ഹോതി, ഭവസഹസ്സേനപി വട്ടതോ സീസം ഉക്ഖിപിതും ന സക്കാ
മാണവോ ആഗന്ത്വാ ന്ഹത്വാ പാസാദം ആരുയ്ഹ മഹാരഹേ പല്ലങ്കേ നിസീദി, അഥസ്സ ചക്കവത്തിനോ അനുച്ഛവികം ഭോജനം സജ്ജയിംസു. ദ്വേപി ഭുഞ്ജിത്വാ പരിജനേ നിക്ഖന്തേ രഹോഗതാ ഫാസുകട്ഠാനേ നിസീദിംസു. തതോ മാണവോ ഭദ്ദം ആഹ – ‘‘ഭദ്ദേ, ത്വം ഇമം ഘരം ആഗച്ഛന്തീ കിത്തകം ധനം ആഹരീ’’തി? ‘‘പഞ്ചപണ്ണാസ സകടസഹസ്സാനി അയ്യാ’’തി. ‘‘ഏതം സബ്ബം, യാ ച ഇമസ്മിം ഘരേ സത്തഅസീതികോടിയോ, യന്തബദ്ധാ സട്ഠിതളാകാദിഭേദാ സമ്പത്തി
അഥ നേ ബ്രാഹ്മണഗാമതോ നിക്ഖമ്മ ദാസഗാമദ്വാരേന ഗച്ഛന്തേ ആകപ്പകുത്തവസേന ദാസഗാമവാസിനോ സഞ്ജാനിംസു. തേ രുദന്താ പാദേസു നിപതിത്വാ ‘‘കിം അമ്ഹേ അനാഥേ കരോഥ അയ്യാ’’തി? ആഹംസു. ‘‘മയം, ഭണേ ‘ആദിത്തപണ്ണസാലാ വിയ തയോ ഭവാ’തി പബ്ബജിമ്ഹാ, സചേ തുമ്ഹേസു ഏകേകം ഭുജിസ്സം കരോമ, വസ്സസതമ്പി നപ്പഹോതി, തുമ്ഹേവ തുമ്ഹാകം സീസം ധോവിത്വാ ഭുജിസ്സാ ഹുത്വാ ജീവഥാ’’തി വത്വാ തേസം രോദന്താനംയേവ പക്കമിംസു. ഥേരോ പുരതോ ഗച്ഛന്തോ നിവത്തിത്വാ ഓലോകെന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘അയം ഭദ്ദാ കാപിലാനീ സകലജമ്ബുദീപഗ്ഘനികാ ഇത്ഥീ മയ്ഹം
സോ
സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വേളുവനമഹാവിഹാരേ ഗന്ധകുടിയം നിസിന്നോ പഥവീകമ്പനസദ്ദം സുത്വാ, ‘‘കസ്സ നു ഖോ പഥവീ കമ്പതീ’’തി? ആവജ്ജെന്തോ ‘‘പിപ്പലിമാണവോ ച ഭദ്ദാ ച കാപിലാനീ മം ഉദ്ദിസ്സ അപ്പമെയ്യം സമ്പത്തിം പഹായ പബ്ബജിതാ, തേസം വിയോഗട്ഠാനേ ഉഭിന്നമ്പി ഗുണബലേന അയം പഥവീകമ്പോ ജാതോ, മയാപി ഏതേസം സങ്ഗഹം കാതും വട്ടതീ’’തി ഗന്ധകുടിതോ നിക്ഖമ്മ സയമേവ പത്തചീവരം ആദായ, അസീതിമഹാഥേരേസു കഞ്ചി അനാമന്തെത്വാ തിഗാവുതം മഗ്ഗം പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ രാജഗഹസ്സ ച നാളന്ദായ ച അന്തരേ ബഹുപുത്തകനിഗ്രോധരുക്ഖമൂലേ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ നിസീദി. നിസീദന്തോ പന അഞ്ഞതരോ പംസുകൂലികോ വിയ അനിസീദിത്വാ ബുദ്ധവേസം ഗഹെത്വാ അസീതിഹത്ഥാ ഘനബുദ്ധരസ്മിയോ വിസ്സജ്ജെന്തോ നിസീദി. ഇതി തസ്മിം ഖണേ പണ്ണഛത്തസകടചക്കകൂടാഗാരാദിപ്പമാണാ ബുദ്ധരസ്മിയോ ഇതോ ചിതോ ച വിപ്ഫന്ദന്തിയോ വിധാവന്തിയോ ചന്ദിമസഹസ്സസൂരിയസഹസ്സഉഗ്ഗമനകാലോ വിയ കുരുമാനാ തം വനന്തരം ഏകോഭാസം അകംസു. ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണാനം
ഇതി യാ സാ അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോതി പദസ്സ അത്ഥം വത്വാ, ‘‘ഇദാനി യഥാ ഏസ പബ്ബജിതോ, യഥാ ച അദ്ധാനമഗ്ഗം പടിപന്നോ. ഇമസ്സ അത്ഥസ്സ ആവിഭാവത്ഥം അഭിനീഹാരതോ പട്ഠായ അയം അനുപുബ്ബികഥാ കഥേതബ്ബാ’’തി വുത്താ, സാ ഏവം വേദിതബ്ബാ.
അന്തരാ ച രാജഗഹം അന്തരാ ച നാളന്ദന്തി രാജഗഹസ്സ ച നാളന്ദായ ച അന്തരേ. സത്ഥാരഞ്ച വതാഹം പസ്സെയ്യം ഭഗവന്തമേവ പസ്സെയ്യന്തി സചേ അഹം സത്ഥാരം പസ്സെയ്യം, ഇമംയേവ ഭഗവന്തം പസ്സെയ്യം. ന ഹി മേ ഇതോ അഞ്ഞേന സത്ഥാരാ ഭവിതും സക്കാതി. സുഗതഞ്ച വതാഹം പസ്സെയ്യം ഭഗവന്തമേവ പസ്സെയ്യന്തി സചേ അഹം സമ്മാപടിപത്തിയാ സുട്ഠു ഗതത്താ സുഗതം നാമ പസ്സെയ്യം, ഇമംയേവ ഭഗവന്തം പസ്സെയ്യം. ന ഹി മേ ഇതോ അഞ്ഞേന സുഗതേന ഭവിതും സക്കാതി. സമ്മാസമ്ബുദ്ധഞ്ച വതാഹം പസ്സെയ്യം ഭഗവന്തമേവ പസ്സെയ്യന്തി സചേ അഹം സമ്മാ സാമഞ്ച സച്ചാനി ബുദ്ധത്താ സമ്മാസമ്ബുദ്ധം നാമ പസ്സെയ്യം, ഇമംയേവ ഭഗവന്തം പസ്സെയ്യം. ന ഹി മേ ഇതോ അഞ്ഞേന സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന ഭവിതും സക്കാതി അയമെത്ഥ അധിപ്പായോ. ഏവം ദസ്സനേനേവ ‘‘ഭഗവതി ‘അയം സത്ഥാ, അയം സുഗതോ, അയം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’തി നിക്കങ്ഖോ അഹം, ആവുസോ, അഹോസി’’ന്തി ദീപേതി. സത്ഥാ മേ, ഭന്തേതി ഇദം കിഞ്ചാപി ദ്വേ വാരേ ആഗതം, തിക്ഖത്തും പന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. ഇമിനാ ഹി സോ ‘‘ഏവം തിക്ഖത്തും സാവകത്തം സാവേസിം, ആവുസോ’’തി ദീപേതി.
അജാനഞ്ഞേവാതി അജാനമാനോവ. ദുതിയപദേപി ഏസേവ നയോ. മുദ്ധാപി തസ്സ വിപതെയ്യാതി യസ്സ അഞ്ഞസ്സ ‘‘അജാനംയേവ ജാനാമീ’’തി പടിഞ്ഞസ്സ ബാഹിരകസ്സ സത്ഥുനോ ഏവം സബ്ബചേതസാ സമന്നാഗതോ പസന്നചിത്തോ സാവകോ ഏവരൂപം പരമനിപച്ചകാരം കരെയ്യ, തസ്സ വണ്ടഛിന്നതാലപക്കം വിയ ഗീവതോ മുദ്ധാപി വിപതെയ്യ, സത്തധാ പന ഫലെയ്യാതി അത്ഥോ. കിം വാ ഏതേന, സചേ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ
തസ്മാതിഹ തേ കസ്സപാതി യസ്മാ അഹം ജാനന്തോ ഏവ ‘‘ജാനാമീ’’തി, പസ്സന്തോ ഏവ ച ‘‘പസ്സാമീ’’തി വദാമി, തസ്മാ, കസ്സപ, തയാ ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം. തിബ്ബന്തി ബഹലം മഹന്തം. ഹിരൊത്തപ്പന്തി ഹിരീ ച ഒത്തപ്പഞ്ച. പച്ചുപട്ഠിതം ഭവിസ്സതീതി പഠമതരമേവ ഉപട്ഠിതം ഭവിസ്സതി. യോ ഹി ഥേരാദീസു ഹിരൊത്തപ്പം ഉപട്ഠപെത്വാ ഉപസങ്കമതി ഥേരാദയോപി തം സഹിരികാ സഒത്തപ്പാ ച ഹുത്വാ ഉപസങ്കമന്തീതി അയമെത്ഥ ആനിസംസോ. കുസലൂപസംഹിതന്തി കുസലസന്നിസ്സിതം. അട്ഠിം കത്വാതി അത്താനം തേന ധമ്മേന അട്ഠികം കത്വാ, തം വാ ധമ്മം ‘‘ഏസ മയ്ഹം അത്ഥോ’’തി അട്ഠിം കത്വാ. മനസി കത്വാതി ചിത്തേ ഠപെത്വാ. സബ്ബചേതസാ സമന്നാഹരിത്വാതി ചിത്തസ്സ ഥോകമ്പി ബഹി ഗന്തും അദെന്തോ സബ്ബേന സമന്നാഹാരചിത്തേന സമന്നാഹരിത്വാ. ഓഹിതസോതോതി ഠപിതസോതോ, ഞാണസോതഞ്ച പസാദസോതഞ്ച ഓദഹിത്വാ മയാ ദേസിതം ധമ്മം സക്കച്ചമേവ സുണിസ്സാമീതി ഏവഞ്ഹി തേ സിക്ഖിതബ്ബം. സാതസഹഗതാ ച മേ കായഗതാസതീതി അസുഭേസു ചേവ ആനാപാനേ ച പഠമജ്ഝാനവസേന സുഖസമ്പയുത്താ കായഗതാസതി. യോ ച പനായം തിവിധോ ഓവാദോ, ഥേരസ്സ അയമേവ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച അഹോസി.
സരണോതി രട്ഠപിണ്ഡം ഭുഞ്ജിന്തി സദ്ധാദെയ്യം ഭുഞ്ജിം. ചത്താരോ ഹി പരിഭോഗാ ഥെയ്യപരിഭോഗോ ഇണപരിഭോഗോ ദായജ്ജപരിഭോഗോ സാമിപരിഭോഗോതി. തത്ഥ ദുസ്സീലസ്സ സങ്ഘമജ്ഝേ നിസീദിത്വാ ഭുഞ്ജന്തസ്സാപി പരിഭോഗോ ഥെയ്യപരിഭോഗോ നാമ. കസ്മാ? ചതൂസു പച്ചയേസു അനിസ്സരതായ. സീലവതോ അപച്ചവെക്ഖിതപരിഭോഗോ ഇണപരിഭോഗോ നാമ. സത്തന്നം സേഖാനം പരിഭോഗോ ദായജ്ജപരിഭോഗോ നാമ. ഖീണാസവസ്സ പരിഭോഗോ സാമിപരിഭോഗോ നാമ. ഇതി ഖീണാസവോവ സാമീ ഹുത്വാ അനണോ പരിഭുഞ്ജതി. ഥേരോ അത്തനാ അട്ഠമിയാ അഞ്ഞാ ഉദപാദീതി അട്ഠമേ ദിവസേ അരഹത്തഫലം ഉപ്പജ്ജി.
അഥ ഖോ, ആവുസോ, ഭഗവാ മഗ്ഗാ ഒക്കമ്മാതി മഗ്ഗതോ ഒക്കമനം പഠമതരം തംദിവസേയേവ
മുദുകാ ഖോ ത്യായന്തി മുദുകാ ഖോ തേ അയം. ഇമഞ്ച പന വാചം ഭഗവാ തം ചീവരം പദുമപുപ്ഫവണ്ണേന പാണിനാ അന്തന്തേന പരാമസന്തോ ആഹ. കസ്മാ ഏവമാഹാതി? ഥേരേന സഹ ചീവരം പരിവത്തേതുകാമതായ. കസ്മാ പരിവത്തേതുകാമോ ജാതോതി? ഥേരം അത്തനോ ഠാനേ ഠപേതുകാമതായ. ഥേരോ പന യസ്മാ ചീവരസ്സ വാ പത്തസ്സ വാ വണ്ണേ കഥിതേ ‘‘ഇമം തുമ്ഹാകം ഗണ്ഹഥാ’’തിവചനം ചാരിത്തമേവ, തസ്മാ ‘‘പടിഗ്ഗണ്ഹാതു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ’’തി ആഹ. ധാരെസ്സസി പന മേ ത്വം, കസ്സപ, സാണാനി പംസുകൂലാനി നിബ്ബസനാനീതി, കസ്സപ, ത്വം ഇമാനി പരിഭോഗജിണ്ണാനി പംസുകൂലാനി പാരുപിതും സക്ഖിസ്സസീതി വദതി. തഞ്ച ഖോ ന കായബലം സന്ധായ, പടിപത്തിപൂരണം പന സന്ധായ ഏവമാഹ. അയഞ്ഹെത്ഥ അധിപ്പായോ – അഹം ഇമം ചീവരം പുണ്ണം നാമ ദാസിം പാരുപിത്വാ ആമകസുസാനേ ഛഡ്ഡിതം തം സുസാനം പവിസിത്വാ തുമ്ബമത്തേഹി പാണകേഹി സമ്പരികിണ്ണം തേ പാണകേ വിധുനിത്വാ മഹാഅരിയവംസേ ഠത്വാ അഗ്ഗഹേസിം, തസ്സ മേ ഇമം ചീവരം ഗഹിതദിവസേ ദസസഹസ്സചക്കവാളേ മഹാപഥവീ മഹാവിരവം പടിപജ്ജിന്തി പടിപന്നൊസ്മി. ഏവം പന ചീവരപരിവത്തനം കത്വാ ച ഥേരേന പാരുതചീവരം ഭഗവാ
ഭഗവതോ പുത്തോതിആദീസു ഥേരോ ഭഗവന്തം നിസ്സായ അരിയായ ജാതിയാ ജാതോതി ഭഗവതോ പുത്തോ. ഉരേന വസിത്വാ മുഖതോ നിക്ഖന്തഓവാദവസേന പബ്ബജ്ജായ ചേവ ഉപസമ്പദായ ച പതിട്ഠിതത്താ ഓരസോ മുഖതോ ജാതോ. ഓവാദധമ്മതോ ജാതത്താ ഓവാദധമ്മേന ച നിമ്മിതത്താ ധമ്മജോ ധമ്മനിമ്മിതോ. ഓവാദധമ്മദായാദം നവലോകുത്തരധമ്മദായാദമേവ വാ അരഹതീതി ധമ്മദായാദോ . പടിഗ്ഗഹിതാനി സാണാനി പംസുകൂലാനീതി സത്ഥാരാ പാരുതം പംസുകൂലചീവരം പാരുപനത്ഥായ പടിഗ്ഗഹിതം.
സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യാതി യം പുഗ്ഗലം ‘‘ഭഗവതോ പുത്തോ’’തിആദീഹി ഗുണേഹി സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യ, മമം തം സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യ, അഹം ഏവരൂപോതി. എത്താവതാ ഥേരേന പബ്ബജ്ജാ ച പരിസോധിതാ ഹോതി. അയഞ്ഹെത്ഥ അധിപ്പായോ – ആവുസോ, യസ്സ ന ഉപജ്ഝായോ പഞ്ഞായതി, ന ആചരിയോ, കിം സോ അനുപജ്ഝായോ അനാചരിയോ ന്ഹാപിതമുണ്ഡകോ സയംഗഹിതകാസാവോ ‘‘തിത്ഥിയപക്കന്തകോ’’തി സങ്ഖം ഗതോ ഏവം തിഗാവുതം മഗ്ഗം പച്ചുഗ്ഗമനം ലഭതി, തീഹി ഓവാദേഹി പബ്ബജ്ജം വാ ഉപസമ്പദം വാ ലഭതി, കായേന കായം ചീവരപരിവത്തനം ലഭതി? പസ്സ യാവ ദുബ്ഭാസിതം വചനം ഥുല്ലനന്ദായ ഭിക്ഖുനിയാതി. ഏവം പബ്ബജ്ജം അഹം ഖോ, ആവുസോതിആദിമാഹ. സേസം പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഏകാദസമം.
൧൨. പരംമരണസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൫. ദ്വാദസമേ തഥാഗതോതി സത്തോ. ന ഹേതം, ആവുസോ, അത്ഥസംഹിതന്തി, ആവുസോ, ഏതം ദിട്ഠിഗതം അത്ഥസന്നിസ്സിതം ന ഹോതി. നാദിബ്രഹ്മചരിയകന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയസ്സ പുബ്ബഭാഗപടിപദാപി ന ഹോതി. ഏതഞ്ഹി, ആവുസോ, അത്ഥസംഹിതന്തി, ആവുസോ, ഏതം ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനം അത്ഥസന്നിസ്സിതം. ഏതം ആദിബ്രഹ്മചരിയകന്തി ഏതം മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയസ്സ ആദി പുബ്ബഭാഗപടിപദാ. ദ്വാദസമം.
൧൩. സദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകസുത്തവണ്ണനാ
൧൫൬. തേരസമേ അഞ്ഞായ സണ്ഠഹിംസൂതി അരഹത്തേ പതിട്ഠഹിംസു. സദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകന്തി ദ്വേ സദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകാനി അധിഗമസദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകഞ്ച പരിയത്തിസദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകഞ്ച. തത്ഥ –
‘‘ഓഭാസേ ചേവ ഞാണേ ച, പീതിയാ ച വികമ്പതി;
പസ്സദ്ധിയാ സുഖേ ചേവ, യേഹി ചിത്തം പവേധതി.
‘‘അധിമൊക്ഖേ
ഉപെക്ഖാവജ്ജനായ ചേവ, ഉപെക്ഖായ ച നികന്തിയാ.
‘‘ഇമാനി ദസ ഠാനാനി, പഞ്ഞാ യസ്സ പരിചിതാ;
ധമ്മുദ്ധച്ചകുസലോ ഹോതി, ന ച സമ്മോഹ ഗച്ഛതീ’’തി. (പടി॰ മ॰ ൨.൭); –
ഇദം വിപസ്സനാഞാണസ്സ ഉപക്കിലേസജാതം അധിഗമസദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകം നാമ. തിസ്സോ പന സങ്ഗീതിയോ അനാരുള്ഹം ധാതുകഥാ ആരമ്മണകഥാ അസുഭകഥാ ഞാണവത്ഥുകഥാ വിജ്ജാകരണ്ഡകോതി ഇമേഹി പഞ്ചഹി കഥാവത്ഥൂഹി പരിബാഹിരം ഗുള്ഹവിനയം ഗുള്ഹവെസ്സന്തരം ഗുള്ഹമഹോസധം വണ്ണപിടകം അങ്ഗുലിമാലപിടകം രട്ഠപാലഗജ്ജിതം ആളവകഗജ്ജിതം പരിയത്തിസദ്ധമ്മപ്പതിരൂപകം നാമ.
ജാതരൂപപ്പതിരൂപകന്തി സുവണ്ണരസവിധാനം ആരകൂടമയം സുവണ്ണവണ്ണം ആഭരണജാതം. ഛണകാലേസു ഹി മനുസ്സാ ‘‘ആഭരണഭണ്ഡകം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’’തി ആപണം ഗച്ഛന്തി. അഥ നേ ആപണികാ ഏവം വദന്തി, ‘‘സചേ തുമ്ഹേ ആഭരണത്ഥികാ, ഇമാനി ഗണ്ഹഥ. ഇമാനി ഹി ഘനാനി ചേവ വണ്ണവന്താനി ച അപ്പഗ്ഘാനി ചാ’’തി. തേ തേസം സുത്വാ, ‘‘കാരണം ഇമേ വദന്തി, ഇമാനി പിളന്ധിത്വാ സക്കാ നക്ഖത്തം കീളിതും, സോഭന്തി ചേവ അപ്പഗ്ഘാനി ചാ’’തി താനി ഗഹെത്വാ ഗച്ഛന്തി. സുവണ്ണഭണ്ഡം അവിക്കിയമാനം നിദഹിത്വാ ഠപേതബ്ബം ഹോതി. ഏവം തം ജാതരൂപപ്പതിരൂപകേ ഉപ്പന്നേ അന്തരധായതി നാമ.
അഥ സദ്ധമ്മസ്സ അന്തരധാനം ഹോതീതി അധിഗമസദ്ധമ്മസ്സ പടിപത്തിസദ്ധമ്മസ്സ പരിയത്തിസദ്ധമ്മസ്സാതി തിവിധസ്സാപി സദ്ധമ്മസ്സ അന്തരധാനം ഹോതി. പഠമബോധിയഞ്ഹി
പഠമബോധിയഞ്ഹി ഭിക്ഖൂ ചതുന്നം പടിസമ്ഭിദാനം അനുച്ഛവികം പടിപത്തിം പൂരയിംസു. ഗച്ഛന്തേ കാലേ തം അസക്കൊന്താ ഛന്നം അഭിഞ്ഞാനം, തമ്പി അസക്കൊന്താ തിസ്സന്നം വിജ്ജാനം, തമ്പി അസക്കൊന്താ അരഹത്തഫലമത്തസ്സ. ഗച്ഛന്തേ പന കാലേ അരഹത്തസ്സ അനുച്ഛവികം പടിപത്തിം പൂരേതും അസക്കൊന്താ അനാഗാമിഫലസ്സ അനുച്ഛവികം പടിപത്തിം പൂരെസ്സന്തി
യാവ പന തേപിടകം ബുദ്ധവചനം വത്തതി, ന താവ സാസനം അന്തരഹിതന്തി വത്തും വട്ടതി. തിട്ഠന്തു തീണി വാ, അഭിധമ്മപിടകേ അന്തരഹിതേ ഇതരേസു ദ്വീസു തിട്ഠന്തേസുപി അന്തരഹിതന്തി ന വത്തബ്ബമേവ. ദ്വീസു അന്തരഹിതേസു വിനയപിടകമത്തേ ഠിതേപി, തത്രാപി ഖന്ധകപരിവാരേസു അന്തരഹിതേസു ഉഭതോവിഭങ്ഗമത്തേ, മഹാവിനയേ അന്തരഹിതേ ദ്വീസു പാതിമൊക്ഖേസു വത്തമാനേസുപി സാസനം അനന്തരഹിതമേവ. യദാ പന ദ്വേ പാതിമൊക്ഖാ അന്തരധായിസ്സന്തി, അഥ പരിയത്തിസദ്ധമ്മസ്സ അന്തരധാനം ഭവിസ്സതി. തസ്മിം അന്തരഹിതേ സാസനം അന്തരഹിതം നാമ ഹോതി. പരിയത്തിയാ ഹി അന്തരഹിതായ പടിപത്തി അന്തരധായതി, പടിപത്തിയാ അന്തരഹിതായ അധിഗമോ അന്തരധായതി. കിം കാരണാ? അയഞ്ഹി പരിയത്തി പടിപത്തിയാ പച്ചയോ ഹോതി, പടിപത്തി അധിഗമസ്സ. ഇതി പടിപത്തിതോപി പരിയത്തിമേവ പമാണം.
നനു
പഥവീധാതൂതി ദ്വേ സതസഹസ്സാനി ചത്താരി ച നഹുതാനി ബഹലാ മഹാപഥവീ. ആപോധാതൂതി പഥവിതോ പട്ഠായ യാവ സുഭകിണ്ഹബ്രഹ്മലോകാ ഉഗ്ഗതം കപ്പവിനാസകം ഉദകം. തേജോധാതൂതി പഥവിതോ പട്ഠായ യാവ ആഭസ്സരബ്രഹ്മലോകാ ഉഗ്ഗതോ കപ്പവിനാസകോ അഗ്ഗി. വായോധാതൂതി പഥവിതോ പട്ഠായ യാവ വേഹപ്ഫലബ്രഹ്മലോകാ ഉഗ്ഗതോ കപ്പവിനാസകോ വായു. ഏതേസു ഹി ഏകധമ്മോപി സത്ഥു സാസനം അന്തരധാപേതും ന സക്കോതി, തസ്മാ ഏവമാഹ. ഇധേവ തേ ഉപ്പജ്ജന്തീതി ലോഹതോ ലോഹഖാദകം മലം വിയ ഇമസ്മിം മയ്ഹംയേവ സാസനേ തേ ഉപ്പജ്ജന്തി. മോഘപുരിസാതി തുച്ഛപുരിസാ.
ആദികേനേവ ഓപിലവതീതി എത്ഥ ആദികേനാതി ആദാനേന ഗഹണേന. ഓപിലവതീതി നിമുജ്ജതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ ഉദകചരാ നാവാ ഭണ്ഡം ഗണ്ഹന്തീ നിമുജ്ജതി, ഏവം പരിയത്തിആദീനം പൂരണേന സദ്ധമ്മസ്സ അന്തരധാനം ന ഹോതി. പരിയത്തിയാ ഹി ഹായമാനായ പടിപത്തി ഹായതി, പടിപത്തിയാ ഹായമാനായ അധിഗമോ ഹായതി. പരിയത്തിയാ പൂരയമാനായ പരിയത്തിധരാ പുഗ്ഗലാ പടിപത്തിം പൂരെന്തി, പടിപത്തിപൂരകാ അധിഗമം പൂരെന്തി. ഇതി നവചന്ദോ
ഇദാനി യേഹി ധമ്മേഹി സദ്ധമ്മസ്സ അന്തരധാനഞ്ചേവ ഠിതി ച ഹോതി, തേ ദസ്സെന്തോ പഞ്ച ഖോതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഒക്കമനീയാതി അവക്കമനീയാ, ഹെട്ഠാഗമനീയാതി അത്ഥോ. സത്ഥരി അഗാരവാതിആദീസു അഗാരവാതി ഗാരവരഹിതാ. അപ്പതിസ്സാതി അപ്പതിസ്സയാ അനീചവുത്തികാ. തത്ഥ യോ ചേതിയങ്ഗണം ആരോഹന്തോ ഛത്തം ധാരേതി, ഉപാഹനം ധാരേതി, അഞ്ഞതോ ഓലോകെത്വാ കഥം കഥെന്തോ ഗച്ഛതി, അയം സത്ഥരി അഗാരവോ നാമ.
യോ ധമ്മസ്സവനസ്സ കാലേ സങ്ഘുട്ഠേ ദഹരസാമണേരേഹി പരിവാരിതോ നിസീദതി, അഞ്ഞാനി വാ നവകമ്മാദീനി കരോതി, ധമ്മസ്സവനഗ്ഗേ നിസിന്നോ നിദ്ദായതി, വിക്ഖിത്തോ വാ അഞ്ഞം കഥെന്തോ നിസീദതി, അയം ധമ്മേ അഗാരവോ നാമ.
യോ സങ്ഘേ അഗാരവോ നാമ.
തിസ്സോ പന സിക്ഖാ അപൂരെന്തോവ സിക്ഖായ അഗാരവോ നാമ ഹോതി. അട്ഠ സമാപത്തിയോ അനിബ്ബത്തെന്തോ താസം വാ പന നിബ്ബത്തനത്ഥായ പയോഗം അകരൊന്തോ സമാധിസ്മിം അഗാരവോ നാമ. സുക്കപക്ഖോ വുത്തവിപല്ലാസേനേവ വേദിതബ്ബോതി. തേരസമം.
കസ്സപസംയുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.