൮. ഗാമണിസംയുത്തം
൧. ചണ്ഡസുത്തവണ്ണനാ
൩൫൩. ഗാമണിസംയുത്തസ്സ ചണ്ഡോ ഗാമണീതി ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി ചണ്ഡോതി ഗഹിതനാമോ ഏകോ ഗാമണി. പാതുകരോതീതി ഭണ്ഡന്തം പടിഭണ്ഡന്തോ അക്കോസന്തം പച്ചക്കോസന്തോ പഹരന്തം പടിപഹരന്തോ പാകടം കരോതീതി ദസ്സേതി. ന പാതുകരോതീതി അക്കുട്ഠോപി പഹടോപി കിഞ്ചി പച്ചനീകം അകരൊന്തോതി ദസ്സേതി.
൨. താലപുടസുത്തവണ്ണനാ
൩൫൪. ദുതിയേ താലപുടോതി ഏവംനാമകോ. തസ്സ കിര ബന്ധനാ പമുത്തതാലപക്കവണ്ണോ വിയ മുഖവണ്ണോ വിപ്പസന്നോ അഹോസി, തേനസ്സ താലപുടോതി നാമം അകംസു. സ്വായം അഭിനീഹാരസമ്പന്നോ പച്ഛിമഭവികപുഗ്ഗലോ. യസ്മാ പന പടിസന്ധി നാമ അനിയതാ ആകാസേ ഖിത്തദണ്ഡസദിസാ, തസ്മാ ഏസ നടകുലേ നിബ്ബത്തി. വുഡ്ഢിപ്പത്തോ പന നടസിപ്പേ അഗ്ഗോ ഹുത്വാ സകലജമ്ബുദീപേ പാകടോ ജാതോ. തസ്സ പഞ്ച സകടസതാനി പഞ്ച മാതുഗാമസതാനി പരിവാരോ, ഭരിയായപിസ്സ താവതകാവാതി മാതുഗാമസഹസ്സേന ചേവ സകടസഹസ്സേന ച സദ്ധിം യം യം നഗരം വാ നിഗമം വാ പവിസതി, തത്ഥസ്സ പുരേതരമേവ സതസഹസ്സം ദെന്തി. സമജ്ജവേസം ഗണ്ഹിത്വാ പന മാതുഗാമസഹസ്സേന സദ്ധിം കീളം കരൊന്തസ്സ യം ഹത്ഥൂപഗപാദൂപഗാദിആഭരണജാതം ഖിപന്തി, തസ്സ പരിയന്തോ നത്ഥി. സോ തംദിവസം മാതുഗാമസഹസ്സപരിവാരിതോ രാജഗഹേ കീളം കത്വാ പരിപക്കഞാണത്താ സപരിവാരോവ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി.
സച്ചാലികേനാതി തിട്ഠതേതന്തി തിട്ഠതു ഏതം. രജനീയാതി രാഗപ്പച്ചയാ മുഖതോ പഞ്ചവണ്ണസുത്തനീഹരണവാതവുട്ഠിദസ്സനാദയോ അഞ്ഞേ ച കാമസ്സാദസംയുത്താകാരദസ്സനകാ ഭിയ്യോസോമത്തായാതി അധികപ്പമാണത്തായ. ദോസനീയാതി ദോസപ്പച്ചയാ ഹത്ഥപാദച്ഛേദാദിദസ്സനാകാരാ. മോഹനീയാതി മോഹപ്പച്ചയാ ഉദകം ഗഹെത്വാ തേലകരണം, തേലം ഗഹെത്വാ ഉദകകരണന്തി ഏവമാദയോ മായാപഭേദാ.
പഹാസോ നാമ നിരയോതി വിസും പഹാസനാമകോ നിരയോ നാമ നത്ഥി, അവീചിസ്സേവ പന ഏകസ്മിം കൊട്ഠാസേ നച്ചന്താ വിയ ഗായന്താ വിയ ച നടവേസം ഗഹെത്വാവ പച്ചന്തി, തം സന്ധായേതം വുത്തം. നാഹം, ഭന്തേ, ഏതം രോദാമീതി അഹം, ഭന്തേ, ഏതം ഭഗവതോ ബ്യാകരണം ന രോദാമീതി ഏവം സകമ്മകവസേനെത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ, ന അസ്സുവിമോചനമത്തേന. ‘‘മതം വാ അമ്മരോദന്തീ’’തിആദയോ ചെത്ഥ അഞ്ഞേപി വോഹാരാ വേദിതബ്ബാ.
൩-൫. യോധാജീവസുത്താദിവണ്ണനാ
൩൫൫-൩൫൭. തതിയേ യോധാജീവോതി യുദ്ധേന ജീവികം കപ്പനകോ ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി ഏവം ഗഹിതനാമോ. ഉസ്സഹതി വായമതീതി ഉസ്സാഹം വായാമം കരോതി. പരിയാപാദെന്തീതി മരണം പടിപജ്ജാപെന്തി. ദുക്കടന്തി ദുട്ഠു കതം. ദുപ്പണിഹിതന്തി ദുട്ഠു ഠപിതം. പരജിതോ നാമ നിരയോതി അയമ്പി ന വിസും ഏകോ നിരയോ, അവീചിസ്സേവ പന ഏകസ്മിം കൊട്ഠാസേ പഞ്ചാവുധസന്നദ്ധാ
൬. അസിബന്ധകപുത്തസുത്തവണ്ണനാ
൩൫൮. ഛട്ഠേ പച്ഛാഭൂമകാതി പച്ഛാഭൂമിവാസിനോ. കാമണ്ഡലുകാതി സകമണ്ഡലുനോ. സേവാലമാലികാതി പാതോവ ഉദകതോ സേവാലഞ്ചേവ ഉപ്പലാദീനി ച ഗഹെത്വാ ഉദകസുദ്ധികഭാവജാനനത്ഥായ മാലം കത്വാ പിളന്ധനകാ. ഉദകോരോഹകാതി സായംപാതം ഉദകം ഓരോഹനകാ. ഉയ്യാപെന്തീതി ഉപരി യാപെന്തി. സഞ്ഞാപെന്തീതി സമ്മാ ഞാപെന്തി. സഗ്ഗം നാമ ഒക്കാമെന്തീതി പരിവാരെത്വാ ഠിതാ ‘‘ഗച്ഛ, ഭോ, ബ്രഹ്മലോകം, ഗച്ഛ, ഭോ, ബ്രഹ്മലോക’’ന്തി വദന്താ സഗ്ഗം പവേസെന്തി. അനുപരിസക്കെയ്യാതി അനുപരിഗച്ഛെയ്യ. ഉമ്മുജ്ജാതി ഉമ്മുജ്ജ ഉട്ഠഹ. ഥലമുപ്ലവാതി ഥലമഭിരുഹ. തത്ര യാസ്സാതി തത്ര യാ ഭവെയ്യ. സക്ഖരാ വാ കഠലാ വാതി സക്ഖരാ ച കഠലാ ച സാ അധോഗാമീ അസ്സാതി സാ അധോ ഗച്ഛെയ്യ, ഹെട്ഠാഗാമീ ഭവെയ്യ. അധോഗച്ഛാതി ഹെട്ഠാ ഗച്ഛ.
൭. ഖെത്തൂപമസുത്തവണ്ണനാ
൩൫൯. സത്തമേ ജങ്ഗലന്തി ഥദ്ധം ന മുദു. ഊസരന്തി സഞ്ജാതലോണം. പാപഭൂമീതി ലാമകഭൂമിഭാഗം. മംദീപാതിആദീസു അഹം ദീപോ പതിട്ഠാ ഏതേസന്തി മംദീപാ. അഹം ലേണോ അല്ലീയനട്ഠാനം ഏതേസന്തി മംലേണാ. അഹം താണം രക്ഖാ ഏതേസന്തി മംതാണാ. അഹം സരണം ഭയനാസനം ഏതേസന്തി മംസരണാ. വിഹരന്തീതി മം ഏവം കത്വാ വിഹരന്തി.
ഗോഭത്തമ്പീതി ധഞ്ഞഫലസ്സ അഭാവേന ലായിത്വാ കലാപകലാപം ബന്ധിത്വാ ഠപിതം ഗിമ്ഹകാലേ ഗുന്നമ്പി ഖാദനം ഭവിസ്സതീതി അത്ഥോ. ഉദകമണികോതി കുച്ഛിയം മണികമേഖലായ ഏവം ലദ്ധനാമോ ഭാജനവിസേസോ. അഹാരീ അപരിഹാരീതി ഉദകം ന ഹരതി ന പരിഹരതി, ന പരിയാദിയതീതി അത്ഥോ. ഇതി
൮. സങ്ഖധമസുത്തവണ്ണനാ
൩൬൦. അട്ഠമേ യംബഹുലം യംബഹുലന്തി ഇമിനാ നിഗണ്ഠോ അത്തനാവ അത്തനോ വാദം ഭിന്ദതി. തസ്മാ ഭഗവാ ഏവം സന്തേ ന കോചി ആപായികോതിആദിമാഹ. പുരിമാനി പന ചത്താരി പദാനി ദിട്ഠിയാ പച്ചയാ ഹൊന്തി. തസ്മാ തേസുപി ആദീനവം ദസ്സെന്തോ ഇധ, ഗാമണി, ഏകച്ചോ സത്ഥാ ഏവംവാദീ ഹോതീതിആദിമാഹ. തത്ഥ അഹമ്പമ്ഹീതി അഹമ്പി അമ്ഹി.
മെത്താസഹഗതേനാതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം സബ്ബം സദ്ധിം ഭാവനാനയേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തമേവ. സെയ്യഥാപി, ഗാമണി, ബലവാ സങ്ഖധമോതിആദി പന ഇധ അപുബ്ബം. തത്ഥ ബലവാതി ബലസമ്പന്നോ. സങ്ഖധമോതി സങ്ഖധമകോ. അപ്പകസിരേനാതി അകിച്ഛേന അദുക്ഖേന. ദുബ്ബലോ ഹി സങ്ഖധമോ സങ്ഖം ധമന്തോപി
മെത്തായ ചേതോവിമുത്തിയാതി എത്ഥ ‘‘മെത്താ’’തി വുത്തേ ഉപചാരോപി അപ്പനാപി വട്ടതി, ‘‘ചേതോവിമുത്തീ’’തി വുത്തേ പന അപ്പനാവ വട്ടതി. യം പമാണകതം കമ്മന്തി പമാണകതം കമ്മം നാമ കാമാവചരം വുച്ചതി, അപ്പമാണകതം കമ്മം നാമ രൂപാവചരം. തഞ്ഹി പമാണം അതിക്കമിത്വാ ഓധിസകഅനോധിസകദിസാഫരണവസേന വഡ്ഢെത്വാ കതത്താ അപ്പമാണകതന്തി വുച്ചതി.
ന തം തത്രാവസിസ്സതി, ന തം തത്രാവതിട്ഠതീതി തം കാമാവചരകമ്മം
൯. കുലസുത്തവണ്ണനാ
൩൬൧. നവമേ ദുബ്ഭിക്ഖാതി ദുല്ലഭഭിക്ഖാ. ദ്വീഹിതികാതി ‘‘ജീവിസ്സാമ നു ഖോ ന നു ഖോ’’തി ഏവം പവത്തഈഹിതികാ. ‘‘ദുഹിതികാ’’തിപി പാഠോ. അയമേവ അത്ഥോ. ദുക്ഖാ ഈഹിതി എത്ഥ ന സക്കാ കോചി പയോഗോ സുഖേന കാതുന്തി ദുഹിതികാ. തത്ഥ തത്ഥ മതമനുസ്സാനം വിപ്പകിണ്ണാനി സേതാനി അട്ഠികാനി എത്ഥാതി സേതട്ഠികാ. സലാകാവുത്താതി സലാകമത്തവുത്താ, യം തത്ഥ വുത്തം വാപിതം, തം സലാകമത്തമേവ അഹോസി, ഫലേ ന ജനയതീതി അത്ഥോ.
ഉഗ്ഗിലിതുന്തി ഓഗിലിതുന്തി പുച്ഛായ ദോസം ദിസ്വാ ഹാരേതും അസക്കൊന്തോ ഓഗിലിതും അന്തോ പവേസേതും ന സക്ഖീതി.
ഇതോ സോ ഗാമണി ഏകനവുതികപ്പേതി ഭഗവാ കഥയമാനോവ യാവ നിക്ഖന്തോ നാസികവാതോ ന പുന പവിസതി, താവതകേന കാലേന ഏകനവുതികപ്പേ അനുസ്സരി ‘‘അത്ഥി നു ഖോ കിഞ്ചി കുലേ പക്കഭിക്ഖാദാനേന ഉപഹതപുബ്ബ’’ന്തി പരിജാനനത്ഥം. അഥേകമ്പി അഥ ഖോ യാനി താനി കുലാനി അഡ്ഢാനീതി ധമ്മദേസനം ആരഭി. തത്ഥ ദാനസമ്ഭൂതാനീതി ദാനേന സമ്ഭൂതാനി നിബ്ബത്താനി. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. എത്ഥ പന സച്ചം നാമ സച്ചവാദിതാ. സാമഞ്ഞം നാമ സേസസീലം. വികിരതീതി അയോഗേന വളഞ്ജെന്തോ വിപ്പകിരതി. വിധമതീതി ധമെന്തോ വിയ നാസേതി. വിദ്ധംസേതീതി നാസേതി. അനിച്ചതാതി ഹുത്വാ അഭാവോ ബഹുനാപി കാലേന സങ്ഗതാനം ഖണേനേവ അന്തരധാനം.
൧൦. മണിചൂളകസുത്തവണ്ണനാ
൩൬൨. ദസമേ തം പരിസം ഏതദവോചാതി തസ്സ കിര ഏവം അഹോസി ‘‘കുലപുത്താ പബ്ബജന്താ പുത്തദാരഞ്ചേവ ജാതരൂപരജതഞ്ച പഹായേവ പബ്ബജന്തി, ന ച സക്കാ യം പഹായ പബ്ബജിതാ, തം തേഹി ഗഹേതു’’ന്തി നയഗ്ഗാഹേ ഠത്വാ ‘‘മാ അയ്യോ’’തിആദിവചനം അവോച. ഏകംസേനേതന്തി ഏതം പഞ്ചകാമഗുണകപ്പനം അസ്സമണധമ്മോ അസക്യപുത്തിയധമ്മോതി ഏകംസേന ധാരെയ്യാസി.
തിണന്തി സേനാസനച്ഛദനതിണം. പരിയേസിതബ്ബന്തി തിണച്ഛദനേ വാ ഇട്ഠകച്ഛദനേ വാ ഗേഹേ പലുജ്ജന്തേ യേഹി തം കാരിതം, തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘തുമ്ഹേഹി കാരിതസേനാസനം ഓവസ്സതി, ന സക്കാ തത്ഥ വസിതു’’ന്തി ആചിക്ഖിതബ്ബം. മനുസ്സാ സക്കൊന്താ കരിസ്സന്തി, അസക്കൊന്താ ‘‘തുമ്ഹേ വഡ്ഢകിം ഗഹെത്വാ കാരാപേഥ, മയം തേ സഞ്ഞാപെസ്സാമാ’’തി വക്ഖന്തി. ഏവം വുത്തേ കാരെത്വാ തേസം ആചിക്ഖിതബ്ബം. മനുസ്സാ വഡ്ഢകീനം ദാതബ്ബം ദസ്സന്തി. സചേ ആവാസസാമികാ നത്ഥി, അഞ്ഞേസമ്പി ഭിക്ഖാചാരവത്തേന ആരോചെത്വാ കാരേതും വട്ടതി. ഇദം സന്ധായ ‘‘പരിയേസിതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം.
ദാരുന്തി സകടന്തി ഗിഹിവികതം കത്വാ താവകാലികസകടം. ന കേവലഞ്ച സകടമേവ, അഞ്ഞമ്പി വാസിഫരസുകുദ്ദാലാദിഉപകരണം ഏവം പരിയേസിതും വട്ടതി. പുരിസോതി ഹത്ഥകമ്മവസേന പുരിസോ പരിയേസിതബ്ബോ. യംകിഞ്ചി ഹി പുരിസം ‘‘ഹത്ഥകമ്മം ന ത്വേവാഹം, ഗാമണി, കേനചി പരിയായേനാതി ജാതരൂപരജതം പനാഹം കേനചിപി കാരണേന പരിയേസിതബ്ബന്തി ന വദാമി.
൧൧. ഭദ്രകസുത്തവണ്ണനാ
൩൬൩. ഏകാദസമേ മല്ലേസൂതി ഏവംനാമകേ ജനപദേ. വധേനാതി മാരണേന. ജാനിയാതി ധനജാനിയാ. അകാലികേന പത്തേനാതി ന കാലന്തരേന പത്തേന, കാലം അനതിക്കമിത്വാവ പത്തേനാതി അത്ഥോ. ചിരവാസീ നാമ കുമാരോതി ഏവംനാമകോ തസ്സ പുത്തോ. ബഹി ആവസഥേ പടിവസതീതി ബഹിനഗരേ കിഞ്ചിദേവ സിപ്പം ഉഗ്ഗണ്ഹന്തോ വസതി. ഇമസ്മിം സുത്തേ വട്ടദുക്ഖം കഥിതം.
൧൨. രാസിയസുത്തവണ്ണനാ
൩൬൪. ദ്വാദസമേ രാസിയോതി രാസിം കത്വാ പഞ്ഹസ്സ പുച്ഛിതത്താ രാസിയോതി ഏവം ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി ഗഹിതനാമോ. തപസ്സിന്തി തപനിസ്സിതകം. ലൂഖജീവിന്തി ലൂഖജീവികം. അന്താതി കൊട്ഠാസാ. ഗാമോതി ഗാമ്മോ. ഗമ്മോതിപി പാഠോ, ഗാമവാസീനം ധമ്മോതി അത്ഥോ. അത്തകിലമഥാനുയോഗോതി അത്തനോ കിലമഥാനുയോഗോ, സരീരദുക്ഖകരണന്തി അത്ഥോ.
കസ്മാ പനെത്ഥ കാമസുഖല്ലികാനുയോഗോ ഗഹിതോ, കസ്മാ അത്തകിലമഥാനുയോഗോ, കസ്മാ മജ്ഝിമാ പടിപദാതി? കാമസുഖല്ലികാനുയോഗോ താവ കാമഭോഗീനം ദസ്സനത്ഥം ഗഹിതോ, അത്തകിലമഥാനുയോഗോ തപനിസ്സിതകാനം, മജ്ഝിമാ പടിപദാ തിണ്ണം നിജ്ജരവത്ഥൂനം ദസ്സനത്ഥം ഗഹിതാ. കിം ഏതേസം ദസ്സനേ പയോജനന്തി? ഇമേ ദ്വേ അന്തേ പഹായ തഥാഗതോ മജ്ഝിമായ പടിപദായ സമ്മാസമ്ബോധിം പത്തോ. സോ കാമഭോഗിനോപി ന സബ്ബേ ഗരഹതി ന പസംസതി, തപനിസ്സിതകേപി ന സബ്ബേ ഗരഹതി ന
ഇദാനി തയോ ഖോമേ, ഗാമണി, കാമഭോഗിനോതിആദിമാഹ. തത്ഥ സാഹസേനാതി സാഹസികകമ്മേന. ന സംവിഭജതീതി മിത്തസഹായസന്ദിട്ഠസമ്ഭത്താനം സംവിഭാഗം ന കരോതി. ന പുഞ്ഞാനി കരോതീതി അനാഗതഭവസ്സ പച്ചയഭൂതാനി പുഞ്ഞാനി ന കരോതി. ധമ്മാധമ്മേനാതി ധമ്മേന ച അധമ്മേന ച. ഠാനേഹീതി കാരണേഹി. സച്ഛികരോതീതി കഥം അത്താനം ആതാപെന്തോ പരിതാപെന്തോ സച്ഛികരോതി? ചതുരങ്ഗവീരിയവസേന ച ധുതങ്ഗവസേന ച. തിസ്സോ സന്ദിട്ഠികാ നിജ്ജരാതി എത്ഥ ഏകോപി മഗ്ഗോ തിണ്ണം കിലേസാനം നിജ്ജരണതായ തിസ്സോ നിജ്ജരാതി വുത്തോതി.
൧൩. പാടലിയസുത്തവണ്ണനാ
൩൬൫. തേരസമേ ദൂതെയ്യാനീതി ദൂതകമ്മാനി പണ്ണാനി ചേവ മുഖസാസനാനി ച. പാണാതിപാതഞ്ചാഹന്തി ഇദം കസ്മാ ആരദ്ധം? ന കേവലം അഹം മായം ജാനാമി, അഞ്ഞമ്പി ഇദഞ്ചിദഞ്ച ജാനാമീതി സബ്ബഞ്ഞുഭാവദസ്സനത്ഥം ആരദ്ധം. സന്തി ഹി, ഗാമണി, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാതി ഇദം സേസസമണബ്രാഹ്മണാനം ലദ്ധിം ദസ്സെത്വാ തസ്സാ പജഹാപനത്ഥം ആരദ്ധം.
മാലീ കുണ്ഡലീതി മാലായ മാലീ, കുണ്ഡലേഹി കുണ്ഡലീ. ഇത്ഥികാമേഹീതി ഇത്ഥീഹി സദ്ധിം കാമാ ഇത്ഥികാമാ, തേഹി ഇത്ഥികാമേഹി. ആവസഥാഗാരന്തി കുലഘരസ്സ ഏകസ്മിം ഠാനേ ഏകേകസ്സേവ സുഖനിവാസത്ഥായ കതം വാസാഗാരം. തേനാഹം യഥാസത്തി യഥാബലം സംവിഭജാമീതി തസ്സാഹം അത്തനോ സത്തിഅനുരൂപേന ചേവ ബലാനുരൂപേന ച സംവിഭാഗം കരോമി. അലന്തി യുത്തം. കങ്ഖനിയേ ഠാനേതി കങ്ഖിതബ്ബേ കാരണേ. ചിത്തസമാധിന്തി തസ്മിം ധമ്മസമാധിസ്മിം ഠിതോ ത്വം സഹ വിപസ്സനായ ചതുന്നം മഗ്ഗാനം വസേന ചിത്തസമാധിം സചേ പടിലഭെയ്യാസീതി ദസ്സേതി. അപണ്ണകതായ മയ്ഹന്തി അയം പടിപദാ മയ്ഹം അപണ്ണകതായ അനപരാധകതായ ഏവ സംവത്തതീതി അത്ഥോ. കടഗ്ഗാഹോതി ജയഗ്ഗാഹോ.
അയം ഖോ, ഗാമണി, ധമ്മസമാധി, തത്ര ചേ ത്വം ചിത്തസമാധിം പടിലഭെയ്യാസീതി എത്ഥ ധമ്മസമാധീതി ദസകുസലകമ്മപഥധമ്മാ, ചിത്തസമാധീതി സഹ വിപസ്സനായ ഏവം ത്വം ഇമം കങ്ഖാധമ്മം പജഹെയ്യാസീതി ഏവം ത്വം ഇമസ്മിം വുത്തപ്പഭേദേ ധമ്മസമാധിസ്മിം ഠിതോ സചേ ഏവം ചിത്തസമാധിം പടിലഭെയ്യാസി, ഏകംസേനേതം കങ്ഖം പജഹെയ്യാസീതി അത്ഥോ. സേസം സബ്ബത്ഥ വുത്തനയമേവാതി.
ഗാമണിസംയുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.