൧൧. സോതാപത്തിസംയുത്തം
൧. വേളുദ്വാരവഗ്ഗോ
൧. ചക്കവത്തിരാജസുത്തം
൯൯൭. സാവത്ഥിനിദാനം
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ
൨. ബ്രഹ്മചരിയോഗധസുത്തം
൯൯൮. ‘‘ചതൂഹി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ.
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വിജ്ജാചരണസമ്പന്നോ സുഗതോ ലോകവിദൂ അനുത്തരോ പുരിസദമ്മസാരഥി സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാ’തി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി
ഇദമവോച ഭഗവാ. ഇദം വത്വാന
‘‘യേസം സദ്ധാ ച സീലഞ്ച, പസാദോ ധമ്മദസ്സനം;
തേ വേ കാലേന പച്ചെന്തി, ബ്രഹ്മചരിയോഗധം സുഖ’’ന്തി. ദുതിയം;
൩. ദീഘാവുഉപാസകസുത്തം
൯൯൯. ഏകം സമയം ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. തേന ഖോ പന സമയേന ദീഘാവു ഉപാസകോ ആബാധികോ ഹോതി ദുക്ഖിതോ ബാള്ഹഗിലാനോ. അഥ ഖോ ദീഘാവു ഉപാസകോ
അഥ ഖോ ഭഗവാ നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ യേന ദീഘാവുസ്സ ഉപാസകസ്സ നിവേസനം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ
‘‘യാനിമാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ചത്താരി സോതാപത്തിയങ്ഗാനി ദേസിതാനി, സംവിജ്ജന്തേ തേ ധമ്മാ മയി, അഹഞ്ച തേസു ധമ്മേസു സന്ദിസ്സാമി. അഹഞ്ഹി, ഭന്തേ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ – ഇതിപി
‘‘യേമേ, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ഛ വിജ്ജാഭാഗിയാ ധമ്മാ ദേസിതാ, സംവിജ്ജന്തേ തേ ധമ്മാ മയി, അഹഞ്ച തേസു ധമ്മേസു സന്ദിസ്സാമി. അഹഞ്ഹി, ഭന്തേ, സബ്ബസങ്ഖാരേസു അനിച്ചാനുപസ്സീ വിഹരാമി, അനിച്ചേ ദുക്ഖസഞ്ഞീ, ദുക്ഖേ അനത്തസഞ്ഞീ പഹാനസഞ്ഞീ വിരാഗസഞ്ഞീ നിരോധസഞ്ഞീ. അപി ച മേ, ഭന്തേ, ഏവം ഹോതി – ‘മാ ഹേവായം ജോതികോ ഗഹപതി മമച്ചയേന വിഘാതം ആപജ്ജീ’’’തി
അഥ ഖോ ഭഗവാ ദീഘാവും ഉപാസകം ഇമിനാ ഓവാദേന ഓവദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമി. അഥ ഖോ ദീഘാവു ഉപാസകോ അചിരപക്കന്തസ്സ ഭഗവതോ കാലമകാസി. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ
൪. പഠമസാരിപുത്തസുത്തം
൧൦൦൦. ഏകം സമയം ആയസ്മാ ച സാരിപുത്തോ ആയസ്മാ ച ആനന്ദോ സാവത്ഥിയം വിഹരന്തി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ…പേ॰… ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഏതദവോച – ‘‘കതിനം നു ഖോ, ആവുസോ സാരിപുത്ത, ധമ്മാനം സമന്നാഗമനഹേതു ഏവമയം പജാ
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധാവുസോ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി
൫. ദുതിയസാരിപുത്തസുത്തം
൧൦൦൧. അഥ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘‘സോതാപത്തിയങ്ഗം, സോതാപത്തിയങ്ഗ’ന്തി ഹിദം, സാരിപുത്ത, വുച്ചതി. കതമം നു ഖോ സാരിപുത്ത, സോതാപത്തിയങ്ഗ’’ന്തി? ‘‘സപ്പുരിസസംസേവോ ഹി, ഭന്തേ, സോതാപത്തിയങ്ഗം, സദ്ധമ്മസ്സവനം സോതാപത്തിയങ്ഗം, യോനിസോമനസികാരോ സോതാപത്തിയങ്ഗം, ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി സോതാപത്തിയങ്ഗ’’ന്തി. ‘‘സാധു സാധു, സാരിപുത്ത! സപ്പുരിസസംസേവോ ഹി, സാരിപുത്ത, സോതാപത്തിയങ്ഗം, സദ്ധമ്മസ്സവനം സോതാപത്തിയങ്ഗം, യോനിസോമനസികാരോ സോതാപത്തിയങ്ഗം, ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി സോതാപത്തിയങ്ഗം’’.
‘‘‘സോതോ, സോതോ’തി ഹിദം, സാരിപുത്ത, വുച്ചതി. കതമോ നു ഖോ, സാരിപുത്ത, സോതോ’’തി? ‘‘അയമേവ ഹി, ഭന്തേ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ സോതോ, സെയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി, സമ്മാസങ്കപ്പോ, സമ്മാവാചാ, സമ്മാകമ്മന്തോ, സമ്മാആജീവോ, സമ്മാവായാമോ, സമ്മാസതി, സമ്മാസമാധീ’’തി. ‘‘സാധു
‘‘‘സോതാപന്നോ
൬. ഥപതിസുത്തം
൧൦൦൨. സാവത്ഥിനിദാനം. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ചീവരകമ്മം കരൊന്തി – ‘‘നിട്ഠിതചീവരോ ഭഗവാ തേമാസച്ചയേന ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’’തി. തേന ഖോ പന സമയേന ഇസിദത്തപുരാണാ ഥപതയോ സാധുകേ പടിവസന്തി കേനചിദേവ കരണീയേന. അസ്സോസും ഖോ ഇസിദത്തപുരാണാ ഥപതയോ – ‘‘സമ്ബഹുലാ കിര ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ചീവരകമ്മം കരൊന്തി – ‘നിട്ഠിതചീവരോ ഭഗവാ തേമാസച്ചയേന ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’’’തി.
അഥ ഖോ ഇസിദത്തപുരാണാ ഥപതയോ മഗ്ഗേ പുരിസം ഠപേസും – ‘‘യദാ ത്വം, അമ്ഭോ പുരിസ, പസ്സെയ്യാസി ഭഗവന്തം ആഗച്ഛന്തം അരഹന്തം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം, അഥ അമ്ഹാകം ആരോചെയ്യാസീ’’തി. ദ്വീഹതീഹം ഠിതോ ഖോ സോ
അഥ ഖോ ഇസിദത്തപുരാണാ ഥപതയോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഭഗവന്തം പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധിംസു. അഥ ഖോ ഭഗവാ മഗ്ഗാ ഒക്കമ്മ യേന അഞ്ഞതരം രുക്ഖമൂലം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ
‘‘യദാ മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘സാവത്ഥിയാ കോസലേസു ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അനത്തമനതാ ഹോതി ദോമനസ്സം – ‘ദൂരേ നോ ഭഗവാ ഭവിസ്സതീ’തി. യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘സാവത്ഥിയാ കോസലേസു ചാരികം പക്കന്തോ’തി
‘‘യദാ
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘മല്ലേഹി വജ്ജീസു ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അനത്തമനതാ ഹോതി ദോമനസ്സം – ‘ദൂരേ നോ ഭഗവാ ഭവിസ്സതീ’തി. യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘മല്ലേഹി വജ്ജീസു ചാരികം പക്കന്തോ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അനത്തമനതാ ഹോതി ദോമനസ്സം – ‘ദൂരേ നോ ഭഗവാ’’’തി.
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘വജ്ജീഹി കാസീസു ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അനത്തമനതാ ഹോതി ദോമനസ്സം – ‘ദൂരേ നോ ഭഗവാ ഭവിസ്സതീ’തി. യദാ പന മയം, ഭന്തേ ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘വജ്ജീഹി കാസീസു ചാരികം പക്കന്തോ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അനത്തമനതാ ഹോതി ദോമനസ്സം – ‘ദൂരേ നോ ഭഗവാ’’’തി.
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘കാസീഹി മാഗധേ ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അനത്തമനതാ
‘‘യദാ
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘കാസീഹി വജ്ജീസു ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അത്തമനതാ ഹോതി സോമനസ്സം
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘വജ്ജീഹി മല്ലേസു ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അത്തമനതാ ഹോതി സോമനസ്സം – ‘ആസന്നേ നോ ഭഗവാ ഭവിസ്സതീ’തി. യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘വജ്ജീഹി മല്ലേസു ചാരികം പക്കന്തോ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അത്തമനതാ ഹോതി സോമനസ്സം – ‘ആസന്നേ നോ ഭഗവാ’’’തി.
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘മല്ലേഹി കോസലേ ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അത്തമനതാ
‘‘യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘കോസലേഹി സാവത്ഥിം ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’തി, ഹോതി നോ തസ്മിം സമയേ അത്തമനതാ ഹോതി സോമനസ്സം – ‘ആസന്നേ നോ ഭഗവാ ഭവിസ്സതീ’തി. യദാ പന മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സുണാമ – ‘സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ’തി, ഹോതി അനപ്പകാ നോ തസ്മിം സമയേ അത്തമനതാ ഹോതി അനപ്പകം സോമനസ്സം – ‘ആസന്നേ നോ ഭഗവാ’’’തി.
‘‘തസ്മാതിഹ, ഥപതയോ, സമ്ബാധോ ഘരാവാസോ രജാപഥോ, അബ്ഭോകാസോ പബ്ബജ്ജാ. അലഞ്ച പന
‘‘ഇധ മയം, ഭന്തേ, യദാ രാജാ പസേനദി കോസലോ ഉയ്യാനഭൂമിം നിയ്യാതുകാമോ ഹോതി, യേ തേ രഞ്ഞോ പസേനദിസ്സ കോസലസ്സ നാഗാ ഓപവയ്ഹാ തേ കപ്പെത്വാ, യാ താ രഞ്ഞോ പസേനദിസ്സ കോസലസ്സ പജാപതിയോ പിയാ മനാപാ താ ഏകം പുരതോ ഏകം
‘‘തസ്മാതിഹ, ഥപതയോ, സമ്ബാധോ ഘരാവാസോ രജാപഥോ, അബ്ഭോകാസോ പബ്ബജ്ജാ. അലഞ്ച പന വോ, ഥപതയോ, അപ്പമാദായ. ചതൂഹി ഖോ, ഥപതയോ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ.
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഥപതയോ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… വിഗതമലമച്ഛേരേന ചേതസാ അജ്ഝാഗാരം വസതി മുത്തചാഗോ പയതപാണി വൊസ്സഗ്ഗരതോ യാചയോഗോ ദാനസംവിഭാഗരതോ. ഇമേഹി ഖോ, ഥപതയോ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ
‘‘തുമ്ഹേ ഖോ, ഥപതയോ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതാ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… യം ഖോ പന കിഞ്ചി കുലേ ദെയ്യധമ്മം സബ്ബം തം അപ്പടിവിഭത്തം സീലവന്തേഹി കല്യാണധമ്മേഹി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഥപതയോ, കതിവിധാ
൭. വേളുദ്വാരെയ്യസുത്തം
൧൦൦൩. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ കോസലേസു ചാരികം ചരമാനോ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം യേന വേളുദ്വാരം നാമ കോസലാനം ബ്രാഹ്മണഗാമോ
അഥ
‘‘അത്തൂപനായികം
‘‘കതമോ
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതയോ, അരിയസാവകോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘യോ ഖോ മേ അദിന്നം ഥെയ്യസങ്ഖാതം ആദിയെയ്യ, ന മേതം അസ്സ പിയം മനാപം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന പരസ്സ അദിന്നം ഥെയ്യസങ്ഖാതം ആദിയെയ്യം, പരസ്സപി തം അസ്സ അപ്പിയം അമനാപം. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, പരസ്സ പേസോ ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, കഥാഹം പരം തേന സംയോജെയ്യ’ന്തി
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതയോ, അരിയസാവകോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘യോ ഖോ മേ ദാരേസു ചാരിത്തം ആപജ്ജെയ്യ, ന മേതം അസ്സ പിയം മനാപം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന പരസ്സ ദാരേസു ചാരിത്തം ആപജ്ജെയ്യം, പരസ്സപി തം അസ്സ അപ്പിയം അമനാപം. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, പരസ്സ പേസോ ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, കഥാഹം പരം തേന സംയോജെയ്യ’ന്തി! സോ ഇതി പടിസങ്ഖായ അത്തനാ ച കാമേസുമിച്ഛാചാരാ പടിവിരതോ
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതയോ, അരിയസാവകോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘യോ ഖോ മേ മുസാവാദേന അത്ഥം ഭഞ്ജെയ്യ, ന മേതം അസ്സ പിയം മനാപം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന പരസ്സ മുസാവാദേന അത്ഥം ഭഞ്ജെയ്യം, പരസ്സപി തം അസ്സ അപ്പിയം അമനാപം. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, പരസ്സ പേസോ ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ. യോ
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതയോ, അരിയസാവകോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – യോ ഖോ മം പിസുണായ വാചായ മിത്തേ ഭിന്ദെയ്യ
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതയോ, അരിയസാവകോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – യോ ഖോ മം ഫരുസായ വാചായ സമുദാചരെയ്യ, ന മേതം അസ്സ പിയം മനാപം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന പരം ഫരുസായ വാചായ സമുദാചരെയ്യം, പരസ്സപി തം അസ്സ അപ്പിയം അമനാപം. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ…പേ॰… ഏവമസ്സായം വചീസമാചാരോ തികോടിപരിസുദ്ധോ ഹോതി.
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതയോ, അരിയസാവകോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘യോ ഖോ മം സമ്ഫഭാസേന സമ്ഫപ്പലാപഭാസേന സമുദാചരെയ്യ, ന മേതം അസ്സ പിയം മനാപം. അഹഞ്ചേവ ഖോ പന പരം സമ്ഫഭാസേന സമ്ഫപ്പലാപഭാസേന സമുദാചരെയ്യം, പരസ്സപി തം അസ്സ അപ്പിയം അമനാപം. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, പരസ്സ പേസോ ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ. യോ ഖോ മ്യായം ധമ്മോ അപ്പിയോ അമനാപോ, കഥാഹം പരം തേന സംയോജെയ്യ’ന്തി! സോ ഇതി പടിസങ്ഖായ അത്തനാ ച സമ്ഫപ്പലാപാ പടിവിരതോ ഹോതി
‘‘സോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി; ധമ്മേ
ഏവം വുത്തേ വേളുദ്വാരെയ്യകാ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും – ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ…പേ॰… ഏതേ മയം ഭവന്തം ഗോതമം സരണം ഗച്ഛാമ ധമ്മഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച. ഉപാസകേ നോ ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതേ
൮. പഠമഗിഞ്ജകാവസഥസുത്തം
൧൦൦൪. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ ഞാതികേ വിഹരതി ഗിഞ്ജകാവസഥേ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി
‘‘സാള്ഹോ നാമ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖു കാലങ്കതോ; തസ്സ കാ ഗതി കോ അഭിസമ്പരായോ? നന്ദാ നാമ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖുനീ കാലങ്കതാ; തസ്സാ കാ ഗതി കോ അഭിസമ്പരായോ? സുദത്തോ നാമ, ഭന്തേ, ഉപാസകോ കാലങ്കതോ; തസ്സ കാ ഗതി കോ അഭിസമ്പരായോ? സുജാതാ നാമ, ഭന്തേ, ഉപാസികാ കാലങ്കതാ; തസ്സാ കാ ഗതി, കോ അഭിസമ്പരായോ’’തി?
‘‘സാള്ഹോ
‘‘അനച്ഛരിയം ഖോ പനേതം, ആനന്ദ, യം മനുസ്സഭൂതോ കാലം കരെയ്യ; തസ്മിം തസ്മിം ചേ മം കാലങ്കതേ ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതമത്ഥം പടിപുച്ഛിസ്സഥ. വിഹേസാ പേസാ, ആനന്ദ, അസ്സ തഥാഗതസ്സ. തസ്മാതിഹാനന്ദ
‘‘കതമോ ച സോ, ആനന്ദ, ധമ്മാദാസോ ധമ്മപരിയായോ; യേന സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി ഖീണതിരച്ഛാനയോനി ഖീണപെത്തിവിസയോ ഖീണാപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതോ, സോതാപന്നോഹമസ്മി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’’?
‘‘ഇധ, ആനന്ദ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. അയം ഖോ സോ, ആനന്ദ, ധമ്മാദാസോ ധമ്മപരിയായോ; യേന സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി ഖീണതിരച്ഛാനയോനി ഖീണപെത്തിവിസയോ ഖീണാപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതോ, സോതാപന്നോഹമസ്മി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’’തി. അട്ഠമം.
(തീണിപി സുത്തന്താനി ഏകനിദാനാനി).
൯. ദുതിയഗിഞ്ജകാവസഥസുത്തം
൧൦൦൫. ഏകമന്തം
‘‘അസോകോ, ആനന്ദ, ഭിക്ഖു കാലങ്കതോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാസി…പേ॰… (പുരിമവെയ്യാകരണേന ഏകനിദാനം).
‘‘അയം ഖോ സോ, ആനന്ദ, ധമ്മാദാസോ ധമ്മപരിയായോ; യേന സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി ഖീണതിരച്ഛാനയോനി ഖീണപെത്തിവിസയോ ഖീണാപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതോ, സോതാപന്നോഹമസ്മി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’’തി. നവമം.
൧൦. തതിയഗിഞ്ജകാവസഥസുത്തം
൧൦൦൬. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘കക്കടോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ കാലങ്കതോ; തസ്സ കാ ഗതി, കോ അഭിസമ്പരായോ? കളിഭോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ…പേ॰… നികതോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ…പേ॰… കടിസ്സഹോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ…പേ॰… തുട്ഠോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ…പേ॰… സന്തുട്ഠോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ…പേ॰… ഭദ്ദോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ…പേ॰… സുഭദ്ദോ നാമ, ഭന്തേ, ഞാതികേ ഉപാസകോ കാലങ്കതോ; തസ്സ കാ ഗതി കോ അഭിസമ്പരായോ’’തി?
‘‘കക്കടോ
‘‘പരോപഞ്ഞാസ, ആനന്ദ, ഞാതികേ ഉപാസകാ കാലങ്കതാ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ ഓപപാതികാ തത്ഥ പരിനിബ്ബായിനോ അനാവത്തിധമ്മാ തസ്മാ ലോകാ. സാധികനവുതി, ആനന്ദ, ഞാതികേ ഉപാസകാ കാലങ്കതാ തിണ്ണം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ രാഗദോസമോഹാനം തനുത്താ സകദാഗാമിനോ; സകിദേവ ഇമം ലോകം ആഗന്ത്വാ ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സന്തി. ഛാതിരേകാനി ഖോ, ആനന്ദ, പഞ്ചസതാനി ഞാതികേ ഉപാസകാ കാലങ്കതാ തിണ്ണം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ സോതാപന്നാ അവിനിപാതധമ്മാ നിയതാ സമ്ബോധിപരായണാ.
‘‘അനച്ഛരിയം ഖോ പനേതം, ആനന്ദ, യം മനുസ്സഭൂതോ കാലം കരെയ്യ; തസ്മിം തസ്മിം ചേ മം കാലങ്കതേ ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതമത്ഥം പടിപുച്ഛിസ്സഥ. വിഹേസാ പേസാ, ആനന്ദ, അസ്സ തഥാഗതസ്സ. തസ്മാതിഹാനന്ദ, ധമ്മാദാസം നാമ ധമ്മപരിയായം ദേസെസ്സാമി; യേന സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി
‘‘കതമോ ച സോ, ആനന്ദ, ധമ്മാദാസോ ധമ്മപരിയായോ; യേന സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി ഖീണതിരച്ഛാനയോനി ഖീണപെത്തിവിസയോ ഖീണാപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതോ, സോതാപന്നോഹമസ്മി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’’.
‘‘ഇധാനന്ദ
വേളുദ്വാരവഗ്ഗോ പഠമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
രാജാ ഓഗധദീഘാവു, സാരിപുത്താപരേ ദുവേ;
ഥപതീ വേളുദ്വാരെയ്യാ, ഗിഞ്ജകാവസഥേ തയോതി.
൨. രാജകാരാമവഗ്ഗോ
൧. സഹസ്സഭിക്ഖുനിസങ്ഘസുത്തം
൧൦൦൭. ഏകം
‘‘ചതൂഹി ഖോ, ഭിക്ഖുനിയോ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖുനിയോ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ
൨. ബ്രാഹ്മണസുത്തം
൧൦൦൮. സാവത്ഥിനിദാനം
‘‘തം
‘‘കതമാ ച സാ, ഭിക്ഖവേ, ഉദയഗാമിനീ പടിപദാ; യാ ഏകന്തനിബ്ബിദായ…പേ॰… നിബ്ബാനായ സംവത്തതി? ഇധ
൩. ആനന്ദത്ഥേരസുത്തം
൧൦൦൯. ഏകം സമയം ആയസ്മാ ച ആനന്ദോ ആയസ്മാ ച സാരിപുത്തോ സാവത്ഥിയം വിഹരന്തി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ യേനായസ്മാ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മതാ ആനന്ദേന സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ആയസ്മന്തം
‘‘കതമേസം
‘‘യഥാരൂപേന ച ഖോ, ആവുസോ, ധമ്മേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി തഥാരൂപസ്സ ധമ്മേ അപ്പസാദോ ന ഹോതി. യഥാരൂപേന ച ഖോ, ആവുസോ, ധമ്മേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ സുതവാ അരിയസാവകോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി തഥാരൂപസ്സ ധമ്മേ അവെച്ചപ്പസാദോ
‘‘യഥാരൂപേന ച ഖോ, ആവുസോ, സങ്ഘേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി തഥാരൂപസ്സ സങ്ഘേ അപ്പസാദോ ന ഹോതി. യഥാരൂപേന ച ഖോ, ആവുസോ, സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ സുതവാ അരിയസാവകോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി തഥാരൂപസ്സ സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദോ ഹോതി – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി.
‘‘യഥാരൂപേന ച ഖോ, ആവുസോ, ദുസ്സീല്യേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി തഥാരൂപസ്സ ദുസ്സീല്യം ന ഹോതി. യഥാരൂപേഹി ച ഖോ, ആവുസോ, അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ സുതവാ അരിയസാവകോ
൪. ദുഗ്ഗതിഭയസുത്തം
൧൦൧൦. ‘‘ചതൂഹി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സബ്ബദുഗ്ഗതിഭയം സമതിക്കന്തോ ഹോതി. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ
൫. ദുഗ്ഗതിവിനിപാതഭയസുത്തം
൧൦൧൧. ‘‘ചതൂഹി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സബ്ബദുഗ്ഗതിവിനിപാതഭയം സമതിക്കന്തോ ഹോതി. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സബ്ബദുഗ്ഗതിവിനിപാതഭയം സമതിക്കന്തോ ഹോതീ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. പഠമമിത്താമച്ചസുത്തം
൧൦൧൨. ‘‘യേ തേ, ഭിക്ഖവേ, അനുകമ്പെയ്യാഥ, യേ ച സോതബ്ബം മഞ്ഞെയ്യും – മിത്താ വാ അമച്ചാ വാ ഞാതീ വാ സാലോഹിതാ വാ – തേ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂസു സോതാപത്തിയങ്ഗേസു സമാദപേതബ്ബാ
൭. ദുതിയമിത്താമച്ചസുത്തം
൧൦൧൩. ‘‘യേ തേ, ഭിക്ഖവേ, അനുകമ്പെയ്യാഥ, യേ ച സോതബ്ബം മഞ്ഞെയ്യും – മിത്താ വാ അമച്ചാ വാ ഞാതീ വാ സാലോഹിതാ വാ – തേ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂസു സോതാപത്തിയങ്ഗേസു സമാദപേതബ്ബാ, നിവേസേതബ്ബാ, പതിട്ഠാപേതബ്ബാ. കതമേസു ചതൂസു? ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേ സമാദപേതബ്ബാ, നിവേസേതബ്ബാ, പതിട്ഠാപേതബ്ബാ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാ’’തി.
‘‘സിയാ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം അഞ്ഞഥത്തം – പഥവീധാതുയാ, ആപോധാതുയാ, തേജോധാതുയാ, വായോധാതുയാ – ന ത്വേവ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതസ്സ അരിയസാവകസ്സ സിയാ അഞ്ഞഥത്തം. തത്രിദം അഞ്ഞഥത്തം – സോ വത ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ നിരയം വാ തിരച്ഛാനയോനിം വാ പെത്തിവിസയം വാ ഉപപജ്ജിസ്സതീ’’തി – നേതം ഠാനം വിജ്ജതി. ‘‘ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേസു സീലേസു സമാദപേതബ്ബാ, നിവേസേതബ്ബാ, പതിട്ഠാപേതബ്ബാ അഖണ്ഡേസു…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേസു. സിയാ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം അഞ്ഞഥത്തം – പഥവീധാതുയാ, ആപോധാതുയാ, തേജോധാതുയാ, വായോധാതുയാ – ന ത്വേവ അരിയകന്തേഹി
൮. പഠമദേവചാരികസുത്തം
൧൦൧൪. സാവത്ഥിനിദാനം. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനോ – സെയ്യഥാപി നാമ ബലവാ പുരിസോ സമിഞ്ജിതം വാ ബാഹം പസാരെയ്യ, പസാരിതം വാ
‘‘സാധു ഖോ, ആവുസോ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനം ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, ആവുസോ, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജന്തി. സാധു ഖോ, ആവുസോ, ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… സാധു ഖോ, ആവുസോ, അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനം ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰…
‘‘സാധു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനം ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജന്തി. സാധു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനം ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജന്തീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. ദുതിയദേവചാരികസുത്തം
൧൦൧൫. സാവത്ഥിനിദാനം
‘‘സാധു
‘‘സാധു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനം ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപന്നാ. സാധു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനം ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, മാരിസ മൊഗ്ഗല്ലാന, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപന്നാ’’തി. നവമം.
൧൦. തതിയദേവചാരികസുത്തം
൧൦൧൬. അഥ ഖോ ഭഗവാ – സെയ്യഥാപി നാമ ബലവാ പുരിസോ സമിഞ്ജിതം വാ ബാഹം പസാരെയ്യ, പസാരിതം വാ ബാഹം സമിഞ്ജെയ്യ, ഏവമേവ – ജേതവനേ അന്തരഹിതോ ദേവേസു താവതിംസേസു പാതുരഹോസി. അഥ
‘‘സാധു ഖോ, ആവുസോ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനം ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, ആവുസോ, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ സോതാപന്നാ അവിനിപാതധമ്മാ നിയതാ സമ്ബോധിപരായണാ. സാധു ഖോ, ആവുസോ
‘‘സാധു ഖോ, മാരിസ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനം ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, മാരിസ, ഏവമയം പജാ സോതാപന്നാ അവിനിപാതധമ്മാ നിയതാ സമ്ബോധിപരായണാ. സാധു ഖോ, മാരിസ, ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനം ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗമനഹേതു ഖോ, മാരിസ, ഏവമയം പജാ സോതാപന്നാ അവിനിപാതധമ്മാ നിയതാ സമ്ബോധിപരായണാ’’തി. ദസമം.
രാജകാരാമവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സഹസ്സബ്രാഹ്മണാനന്ദ
മിത്താമച്ചാ ദുവേ വുത്താ, തയോ ച ദേവചാരികാതി.
൩. സരണാനിവഗ്ഗോ
൧. പഠമമഹാനാമസുത്തം
൧൦൧൭. ഏവം
‘‘മാ ഭായി, മഹാനാമ, മാ ഭായി, മഹാനാമ! അപാപകം തേ മരണം ഭവിസ്സതി അപാപികാ കാലംകിരിയാ
‘‘സെയ്യഥാപി, മഹാനാമ, പുരിസോ സപ്പികുമ്ഭം വാ തേലകുമ്ഭം വാ ഗമ്ഭീരം ഉദകരഹദം ഓഗാഹിത്വാ ഭിന്ദെയ്യ. തത്ര യാ അസ്സ സക്ഖരാ വാ കഠലാ
൨. ദുതിയമഹാനാമസുത്തം
൧൦൧൮. ഏവം
‘‘മാ ഭായി, മഹാനാമ, മാ ഭായി, മഹാനാമ! അപാപകം തേ മരണം ഭവിസ്സതി അപാപികാ കാലംകിരിയാ. ചതൂഹി ഖോ, മഹാനാമ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ നിബ്ബാനനിന്നോ ഹോതി നിബ്ബാനപോണോ നിബ്ബാനപബ്ഭാരോ. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, മഹാനാമ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ
‘‘സെയ്യഥാപി
൩. ഗോധസക്കസുത്തം
൧൦൧൯. കപിലവത്ഥുനിദാനം
‘‘തീഹി ഖ്വാഹം, മഹാനാമ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാമി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണം. കതമേഹി തീഹി? ഇധ, മഹാനാമ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി. ഇമേഹി ഖ്വാഹം, മഹാനാമ, തീഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാമി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണം.
‘‘ത്വം പന, മഹാനാമ, കതിഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം
‘‘ആഗമേഹി ത്വം, മഹാനാമ, ആഗമേഹി ത്വം, മഹാനാമ! ഭഗവാവ ഏതം ജാനെയ്യ ഏതേഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം വാ അസമന്നാഗതം വാ’’തി. ‘‘ആയാമ, ഗോധേ, യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമെയ്യാമ; ഉപസങ്കമിത്വാ
‘‘ഇധാഹം
‘‘തീഹി ഖ്വാഹം, മഹാനാമ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാമി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണം. കതമേഹി തീഹി? ഇധ, മഹാനാമ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി. ഇമേഹി ഖ്വാഹം, മഹാനാമ, തീഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാമി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണം. ത്വം പന, മഹാനാമ, കതമേഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാസി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണ’’ന്തി?
‘‘ഏവം വുത്താഹം, ഭന്തേ, ഗോധം സക്കം ഏതദവോചം – ‘ചതൂഹി ഖ്വാഹം, ഗോധേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാമി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണം. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഗോധേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ഖ്വാഹം, ഗോധേ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം സോതാപന്നപുഗ്ഗലം ആജാനാമി അവിനിപാതധമ്മം നിയതം സമ്ബോധിപരായണ’’’ന്തി.
‘‘ഏവം
൪. പഠമസരണാനിസക്കസുത്തം
൧൦൨൦. കപിലവത്ഥുനിദാനം
അഥ ഖോ മഹാനാമോ സക്കോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ മഹാനാമോ സക്കോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഇധ, ഭന്തേ, സരണാനി സക്കോ കാലങ്കതോ. സോ ഭഗവതാ ബ്യാകതോ – ‘സോതാപന്നോ അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’തി. തത്ര സുദം, ഭന്തേ, സമ്ബഹുലാ സക്കാ സങ്ഗമ്മ സമാഗമ്മ ഉജ്ഝായന്തി ഖീയന്തി വിപാചെന്തി – ‘‘അച്ഛരിയം
‘‘യോ സോ, മഹാനാമ, ദീഘരത്തം ഉപാസകോ ബുദ്ധം സരണം ഗതോ ധമ്മം സരണം ഗതോ സങ്ഘം സരണം ഗതോ, സോ കഥം വിനിപാതം ഗച്ഛെയ്യ! യഞ്ഹി തം, മഹാനാമ, സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യ – ‘ദീഘരത്തം ഉപാസകോ ബുദ്ധം സരണം ഗതോ ധമ്മം സരണം ഗതോ സങ്ഘം സരണം ഗതോ’തി, സരണാനി സക്കം സമ്മാ വദമാനോ വദെയ്യ. സരണാനി
‘‘ഇധ, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… ഹാസപഞ്ഞോ ജവനപഞ്ഞോ വിമുത്തിയാ ച സമന്നാഗതോ. സോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയമ്പി ഖോ, മഹാനാമ, പുഗ്ഗലോ പരിമുത്തോ നിരയാ പരിമുത്തോ തിരച്ഛാനയോനിയാ പരിമുത്തോ പെത്തിവിസയാ പരിമുത്തോ അപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതാ.
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന
‘‘ഇധ
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി; ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… ന ഹാസപഞ്ഞോ ന ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ. സോ തിണ്ണം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോതി
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ന ഹേവ ഖോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി… ന ധമ്മേ…പേ॰… ന സങ്ഘേ…പേ॰… ന ഹാസപഞ്ഞോ ന ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ. അപി ചസ്സ ഇമേ ധമ്മാ ഹൊന്തി – സദ്ധിന്ദ്രിയം, വീരിയിന്ദ്രിയം, സതിന്ദ്രിയം, സമാധിന്ദ്രിയം, പഞ്ഞിന്ദ്രിയം. തഥാഗതപ്പവേദിതാ ചസ്സ ധമ്മാ പഞ്ഞായ മത്തസോ നിജ്ഝാനം ഖമന്തി. അയമ്പി ഖോ, മഹാനാമ, പുഗ്ഗലോ അഗന്താ നിരയം അഗന്താ തിരച്ഛാനയോനിം അഗന്താ പെത്തിവിസയം അഗന്താ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം.
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ന ഹേവ ഖോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി… ന ധമ്മേ…പേ॰… ന സങ്ഘേ…പേ॰… ന ഹാസപഞ്ഞോ ന ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ, അപി ചസ്സ ഇമേ ധമ്മാ ഹൊന്തി സദ്ധിന്ദ്രിയം…പേ॰… പഞ്ഞിന്ദ്രിയം. തഥാഗതേ ചസ്സ സദ്ധാമത്തം ഹോതി പേമമത്തം. അയമ്പി ഖോ, മഹാനാമ, പുഗ്ഗലോ അഗന്താ നിരയം അഗന്താ തിരച്ഛാനയോനിം അഗന്താ പെത്തിവിസയം അഗന്താ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം. ഇമേ ചേപി, മഹാനാമ, മഹാസാലാ സുഭാസിതം ദുബ്ഭാസിതം ആജാനെയ്യും, ഇമേ ചാഹം
൫. ദുതിയസരണാനിസക്കസുത്തം
൧൦൨൧. കപിലവത്ഥുനിദാനം
‘‘ഇധ, ഭന്തേ, സരണാനി സക്കോ കാലങ്കതോ. സോ ഭഗവതാ ബ്യാകതോ – ‘സോതാപന്നോ അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’തി. തത്ര സുദം, ഭന്തേ, സമ്ബഹുലാ സക്കാ സങ്ഗമ്മ സമാഗമ്മ ഉജ്ഝായന്തി ഖീയന്തി വിപാചെന്തി – ‘അച്ഛരിയം വത, ഭോ, അബ്ഭുതം വത, ഭോ! എത്ഥ ദാനി കോ ന സോതാപന്നോ ഭവിസ്സതി! യത്ര ഹി നാമ സരണാനി സക്കോ കാലങ്കതോ. സോ ഭഗവതാ ബ്യാകതോ – സോതാപന്നോ അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോതി. സരണാനി സക്കോ സിക്ഖായ അപരിപൂരകാരീ അഹോസീ’’’തി.
‘‘യോ
‘‘ഇധ, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ ഏകന്തഗതോ ഹോതി അഭിപ്പസന്നോ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… ഹാസപഞ്ഞോ ജവനപഞ്ഞോ വിമുത്തിയാ ച സമന്നാഗതോ
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ ഏകന്തഗതോ ഹോതി അഭിപ്പസന്നോ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… ഹാസപഞ്ഞോ ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ. സോ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ അന്തരാപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, ഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, അസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, സസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, ഉദ്ധംസോതോ ഹോതി
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ ഏകന്തഗതോ ഹോതി അഭിപ്പസന്നോ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… ന ഹാസപഞ്ഞോ ന ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ. സോ തിണ്ണം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ രാഗദോസമോഹാനം തനുത്താ സകദാഗാമീ ഹോതി, സകിദേവ ഇമം ലോകം ആഗന്ത്വാ ദുക്ഖസ്സന്തം കരോതി. അയമ്പി ഖോ, മഹാനാമ
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധേ ഏകന്തഗതോ ഹോതി അഭിപ്പസന്നോ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… ന ഹാസപഞ്ഞോ ന ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ. സോ തിണ്ണം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ. അയമ്പി ഖോ, മഹാനാമ, പുഗ്ഗലോ പരിമുത്തോ നിരയാ പരിമുത്തോ തിരച്ഛാനയോനിയാ പരിമുത്തോ പെത്തിവിസയാ പരിമുത്തോ അപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതാ.
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ന ഹേവ ഖോ ബുദ്ധേ ഏകന്തഗതോ ഹോതി അഭിപ്പസന്നോ…പേ॰… ന ധമ്മേ…പേ॰… ന സങ്ഘേ…പേ॰… ന
‘‘ഇധ പന, മഹാനാമ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ ന ഹേവ ഖോ ബുദ്ധേ ഏകന്തഗതോ ഹോതി അഭിപ്പസന്നോ… ന ധമ്മേ…പേ॰… ന സങ്ഘേ…പേ॰… ന ഹാസപഞ്ഞോ ന ജവനപഞ്ഞോ ന ച വിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ; അപി ചസ്സ ഇമേ ധമ്മാ ഹൊന്തി – സദ്ധിന്ദ്രിയം…പേ॰… പഞ്ഞിന്ദ്രിയം. തഥാഗതേ ചസ്സ സദ്ധാമത്തം ഹോതി പേമമത്തം. അയമ്പി ഖോ, മഹാനാമ, പുഗ്ഗലോ അഗന്താ നിരയം അഗന്താ തിരച്ഛാനയോനിം അഗന്താ പെത്തിവിസയം അഗന്താ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം.
‘‘സെയ്യഥാപി, മഹാനാമ, ദുക്ഖെത്തം ദുബ്ഭൂമം അവിഹതഖാണുകം, ബീജാനി ചസ്സു ഖണ്ഡാനി പൂതീനി വാതാതപഹതാനി അസാരാദാനി അസുഖസയിതാനി
‘‘സെയ്യഥാപി, മഹാനാമ, സുഖെത്തം സുഭൂമം സുവിഹതഖാണുകം, ബീജാനി ചസ്സു അഖണ്ഡാനി അപൂതീനി അവാതാതപഹതാനി സാരാദാനി സുഖസയിതാനി; ദേവോ ച
൬. പഠമഅനാഥപിണ്ഡികസുത്തം
൧൦൨൨. സാവത്ഥിനിദാനം
‘‘ഏവം
‘‘അനാഥപിണ്ഡികോ, ഭന്തേ, ഗഹപതി ആബാധികോ ദുക്ഖിതോ ബാള്ഹഗിലാനോ. സോ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ പാദേ സിരസാ വന്ദതി. ഏവഞ്ച വദതി – ‘സാധു കിര, ഭന്തേ, ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ യേന അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഗഹപതിസ്സ നിവേസനം തേനുപസങ്കമതു അനുകമ്പം ഉപാദായാ’’’തി. അധിവാസേസി ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ തുണ്ഹീഭാവേന.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ ആയസ്മതാ ആനന്ദേന പച്ഛാസമണേന യേന അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഗഹപതിസ്സ നിവേസനം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. നിസജ്ജ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ അനാഥപിണ്ഡികം ഗഹപതിം ഏതദവോച – ‘‘കച്ചി തേ, ഗഹപതി, ഖമനീയം കച്ചി യാപനീയം? കച്ചി ദുക്ഖാ വേദനാ പടിക്കമന്തി, നോ അഭിക്കമന്തി; പടിക്കമോസാനം പഞ്ഞായതി, നോ അഭിക്കമോ’’തി? ‘‘ന മേ, ഭന്തേ, ഖമനീയം, ന യാപനീയം. ബാള്ഹാ മേ ദുക്ഖാ വേദനാ അഭിക്കമന്തി, നോ പടിക്കമന്തി; അഭിക്കമോസാനം പഞ്ഞായതി, നോ പടിക്കമോ’’തി.
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, ബുദ്ധേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, ധമ്മേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, സങ്ഘേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി, തഥാരൂപോ തേ സങ്ഘേ അപ്പസാദോ നത്ഥി. അത്ഥി ച ഖോ തേ, ഗഹപതി, സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദോ – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി. തഞ്ച പന തേ സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യ.
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, ദുസ്സീല്യേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി, തഥാരൂപം തേ ദുസ്സീല്യം നത്ഥി. അത്ഥി ച ഖോ തേ, ഗഹപതി, അരിയകന്താനി സീലാനി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികാനി. താനി ച പന തേ അരിയകന്താനി സീലാനി അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യ.
‘‘യഥാരൂപായ ഖോ, ഗഹപതി, മിച്ഛാദിട്ഠിയാ സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, മിച്ഛാസങ്കപ്പേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ
‘‘യഥാരൂപായ
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, മിച്ഛാകമ്മന്തേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി, തഥാരൂപോ തേ മിച്ഛാകമ്മന്തോ നത്ഥി. അത്ഥി ച ഖോ തേ, ഗഹപതി, സമ്മാകമ്മന്തോ. തഞ്ച പന തേ സമ്മാകമ്മന്തം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യ.
‘‘യഥാരൂപേന
‘‘യഥാരൂപേന ഖോ, ഗഹപതി, മിച്ഛാവായാമേന സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി, തഥാരൂപോ തേ മിച്ഛാവായാമോ നത്ഥി. അത്ഥി ച ഖോ തേ, ഗഹപതി, സമ്മാവായാമോ. തഞ്ച പന തേ സമ്മാവായാമം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യ.
‘‘യഥാരൂപായ ഖോ, ഗഹപതി, മിച്ഛാസതിയാ സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി, തഥാരൂപാ തേ മിച്ഛാസതി നത്ഥി. അത്ഥി ച ഖോ തേ, ഗഹപതി, സമ്മാസതി. തഞ്ച പന തേ സമ്മാസതിം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യ.
‘‘യഥാരൂപേന
‘‘യഥാരൂപേന
‘‘യഥാരൂപായ ഖോ, ഗഹപതി, മിച്ഛാവിമുത്തിയാ സമന്നാഗതോ അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജതി, തഥാരൂപാ തേ മിച്ഛാവിമുത്തി നത്ഥി. അത്ഥി ച ഖോ തേ, ഗഹപതി, സമ്മാവിമുത്തി. തഞ്ച പന തേ സമ്മാവിമുത്തിം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭെയ്യാ’’തി.
അഥ ഖോ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഗഹപതിസ്സ ഠാനസോ വേദനാ പടിപ്പസ്സമ്ഭിംസു. അഥ ഖോ അനാഥപിണ്ഡികോ ഗഹപതി ആയസ്മന്തഞ്ച സാരിപുത്തം ആയസ്മന്തഞ്ച ആനന്ദം സകേനേവ ഥാലിപാകേന പരിവിസി. അഥ ഖോ അനാഥപിണ്ഡികോ ഗഹപതി ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ഭുത്താവിം ഓനീതപത്തപാണിം അഞ്ഞതരം നീചാസനം ഗഹെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം
‘‘യസ്സ സദ്ധാ തഥാഗതേ, അചലാ സുപ്പതിട്ഠിതാ;
സീലഞ്ച യസ്സ കല്യാണം, അരിയകന്തം പസംസിതം.
‘‘സങ്ഘേ പസാദോ യസ്സത്ഥി, ഉജുഭൂതഞ്ച ദസ്സനം;
അദലിദ്ദോതി
‘‘തസ്മാ
അനുയുഞ്ജേഥ മേധാവീ, സരം ബുദ്ധാനസാസന’’ന്തി.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ അനാഥപിണ്ഡികം ഗഹപതിം ഇമാഹി ഗാഥാഹി അനുമോദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമി.
അഥ
൭. ദുതിയഅനാഥപിണ്ഡികസുത്തം
൧൦൨൩. സാവത്ഥിനിദാനം. തേന ഖോ പന സമയേന അനാഥപിണ്ഡികോ ഗഹപതി ആബാധികോ ഹോതി ദുക്ഖിതോ ബാള്ഹഗിലാനോ. അഥ ഖോ അനാഥപിണ്ഡികോ
‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ സോ പുരിസോ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഗഹപതിസ്സ പടിസ്സുത്വാ യേനായസ്മാ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ സോ പുരിസോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘അനാഥപിണ്ഡികോ, ഭന്തേ, ഗഹപതി ആബാധികോ ദുക്ഖിതോ ബാള്ഹഗിലാനോ. സോ ആയസ്മതോ ആനന്ദസ്സ പാദേ സിരസാ വന്ദതി. ഏവഞ്ച വദതി – ‘സാധു കിര, ഭന്തേ, ആയസ്മാ ആനന്ദോ യേന അനാഥപിണ്ഡികസ്സ
അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ യേന അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഗഹപതിസ്സ നിവേസനം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. നിസജ്ജ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ അനാഥപിണ്ഡികം
‘‘ചതൂഹി
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതി, അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ ധമ്മേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി. തഞ്ച പനസ്സ ധമ്മേ അപ്പസാദം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഹോതി ഉത്താസോ, ഹോതി ഛമ്ഭിതത്തം, ഹോതി സമ്പരായികം മരണഭയം.
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതി, അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ സങ്ഘേ അപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി. തഞ്ച പനസ്സ സങ്ഘേ അപ്പസാദം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഹോതി ഉത്താസോ, ഹോതി ഛമ്ഭിതത്തം, ഹോതി സമ്പരായികം മരണഭയം.
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതി, അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ ദുസ്സീല്യേന സമന്നാഗതോ ഹോതി. തഞ്ച പനസ്സ ദുസ്സീല്യം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ഹോതി ഉത്താസോ, ഹോതി ഛമ്ഭിതത്തം, ഹോതി സമ്പരായികം മരണഭയം. ഇമേഹി ഖോ, ഗഹപതി, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതസ്സ അസ്സുതവതോ
‘‘ചതൂഹി
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതി, സുതവാ അരിയസാവകോ ധമ്മേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ…പേ॰… പച്ചത്തം വേദിതബ്ബോ
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതി, സുതവാ അരിയസാവകോ സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി. തഞ്ച പനസ്സ സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദം അത്തനി സമനുപസ്സതോ ന ഹോതി ഉത്താസോ, ന ഹോതി ഛമ്ഭിതത്തം, ന ഹോതി സമ്പരായികം മരണഭയം.
‘‘പുന ചപരം, ഗഹപതി, സുതവാ അരിയസാവകോ അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. താനി ച പനസ്സ അരിയകന്താനി സീലാനി
‘‘നാഹം, ഭന്തേ ആനന്ദ, ഭായാമി. ക്യാഹം ഭായിസ്സാമി! അഹഞ്ഹി, ഭന്തേ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോമി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോമി – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി. യാനി ചിമാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ഗിഹിസാമീചികാനി സിക്ഖാപദാനി ദേസിതാനി, നാഹം തേസം കിഞ്ചി അത്തനി ഖണ്ഡം സമനുപസ്സാമീ’’തി
൮. പഠമഭയവേരൂപസന്തസുത്തം
൧൦൨൪. സാവത്ഥിനിദാനം. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ അനാഥപിണ്ഡികം ഗഹപതിം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘യതോ ഖോ, ഗഹപതി, അരിയസാവകസ്സ പഞ്ച ഭയാനി വേരാനി വൂപസന്താനി ച ഹൊന്തി, ചതൂഹി ച സോതാപത്തിയങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി, അരിയോ ചസ്സ ഞായോ പഞ്ഞായ സുദിട്ഠോ ഹോതി സുപ്പടിവിദ്ധോ, സോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി ഖീണതിരച്ഛാനയോനി
‘‘കതമാനി
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി സോതാപത്തിയങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി? ഇധ, ഗഹപതി, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ചതൂഹി സോതാപത്തിയങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി.
‘‘കതമോ ചസ്സ അരിയോ ഞായോ പഞ്ഞായ സുദിട്ഠോ ഹോതി സുപ്പടിവിദ്ധോ? ഇധ, ഗഹപതി, അരിയസാവകോ
‘‘യതോ ഖോ, ഗഹപതി, അരിയസാവകസ്സ ഇമാനി പഞ്ച ഭയാനി വേരാനി വൂപസന്താനി ഹൊന്തി, ഇമേഹി ചതൂഹി സോതാപത്തിയങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി, അയഞ്ചസ്സ അരിയോ ഞായോ പഞ്ഞായ സുദിട്ഠോ ഹോതി സുപ്പടിവിദ്ധോ
൯. ദുതിയഭയവേരൂപസന്തസുത്തം
൧൦൨൫. സാവത്ഥിനിദാനം…പേ॰… ‘‘യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകസ്സ ഇമാനി പഞ്ച ഭയാനി വേരാനി വൂപസന്താനി ഹൊന്തി, ഇമേഹി ചതൂഹി സോതാപത്തിയങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി, അയഞ്ചസ്സ അരിയോ ഞായോ പഞ്ഞായ സുദിട്ഠോ ഹോതി സുപ്പടിവിദ്ധോ; സോ ആകങ്ഖമാനോ അത്തനാവ അത്താനം ബ്യാകരെയ്യ – ‘ഖീണനിരയൊമ്ഹി ഖീണതിരച്ഛാനയോനി ഖീണപെത്തിവിസയോ ഖീണാപായദുഗ്ഗതിവിനിപാതോ; സോതാപന്നോഹമസ്മി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’’തി. നവമം.
൧൦. നന്ദകലിച്ഛവിസുത്തം
൧൦൨൬. ഏകം
‘‘ചതൂഹി
‘‘ഇമേഹി ച പന, നന്ദക, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ആയുനാ സംയുത്തോ ഹോതി ദിബ്ബേനപി മാനുസേനപി; വണ്ണേന സംയുത്തോ ഹോതി ദിബ്ബേനപി മാനുസേനപി; സുഖേന സംയുത്തോ ഹോതി ദിബ്ബേനപി മാനുസേനപി; യസേന സംയുത്തോ ഹോതി ദിബ്ബേനപി മാനുസേനപി; ആധിപതെയ്യേന സംയുത്തോ ഹോതി ദിബ്ബേനപി മാനുസേനപി. തം ഖോ പനാഹം, നന്ദക
ഏവം
സരണാനിവഗ്ഗോ തതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
മഹാനാമേന ദ്വേ വുത്താ, ഗോധാ ച സരണാ ദുവേ;
ദുവേ അനാഥപിണ്ഡികാ, ദുവേ വേരഭയേന ച;
ലിച്ഛവീ ദസമോ വുത്തോ, വഗ്ഗോ തേന പവുച്ചതീതി.
൪. പുഞ്ഞാഭിസന്ദവഗ്ഗോ
൧. പഠമപുഞ്ഞാഭിസന്ദസുത്തം
൧൦൨൭. സാവത്ഥിനിദാനം
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ…പേ॰… പച്ചത്തം വേദിതബ്ബോ വിഞ്ഞൂഹീതി. അയം ദുതിയോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ സങ്ഘേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി. അയം തതിയോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ.
‘‘പുന
൨. ദുതിയപുഞ്ഞാഭിസന്ദസുത്തം
൧൦൨൮. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ കുസലാഭിസന്ദാ സുഖസ്സാഹാരാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ വിഗതമലമച്ഛേരേന ചേതസാ അഗാരം അജ്ഝാവസതി മുത്തചാഗോ പയതപാണി വൊസ്സഗ്ഗരതോ യാചയോഗോ ദാനസംവിഭാഗരതോ. അയം ചതുത്ഥോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ കുസലാഭിസന്ദാ സുഖസ്സാഹാരാ’’തി. ദുതിയം.
൩. തതിയപുഞ്ഞാഭിസന്ദസുത്തം
൧൦൨൯. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ കുസലാഭിസന്ദാ സുഖസ്സാഹാരാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. അയം പഠമോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ പഞ്ഞവാ ഹോതി ഉദയത്ഥഗാമിനിയാ പഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ അരിയായ നിബ്ബേധികായ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമിനിയാ. അയം ചതുത്ഥോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ കുസലാഭിസന്ദാ സുഖസ്സാഹാരാ’’തി. തതിയം.
൪. പഠമദേവപദസുത്തം
൧൦൩൦. സാവത്ഥിനിദാനം
കതമാനി
‘‘പുന
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇദം ചതുത്ഥം ദേവാനം ദേവപദം അവിസുദ്ധാനം സത്താനം വിസുദ്ധിയാ അപരിയോദാതാനം സത്താനം പരിയോദപനായ. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരി ദേവാനം ദേവപദാനി അവിസുദ്ധാനം സത്താനം വിസുദ്ധിയാ അപരിയോദാതാനം സത്താനം പരിയോദപനായാ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. ദുതിയദേവപദസുത്തം
൧൦൩൧. ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ദേവാനം ദേവപദാനി അവിസുദ്ധാനം സത്താനം വിസുദ്ധിയാ അപരിയോദാതാനം സത്താനം പരിയോദപനായ.
‘‘കതമാനി ചത്താരി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. സോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘കിം നു ഖോ ദേവാനം ദേവപദ’ന്തി? സോ ഏവം പജാനാതി – ‘അബ്യാബജ്ഝപരമേ ഖ്വാഹം ഏതരഹി ദേവേ
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. സോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി – ‘കിം നു ഖോ ദേവാനം ദേവപദ’ന്തി
൬. ദേവസഭാഗസുത്തം
൧൦൩൨. ‘‘ചതൂഹി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതം അത്തമനാ ദേവാ സഭാഗതം കഥെന്തി. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. യാ താ ദേവതാ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതാ ഇതോ ചുതാ തത്രൂപപന്നാ താസം ഏവം ഹോതി – ‘യഥാരൂപേന ഖോ മയം ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതാ തതോ ചുതാ ഇധൂപപന്നാ, അരിയസാവകോപി തഥാരൂപേന ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഏഹീതി ദേവാനം സന്തികേ’’’തി.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. യാ താ ദേവതാ അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതാ ഇതോ ചുതാ തത്രൂപപന്നാ താസം ഏവം ഹോതി – ‘യഥാരൂപേഹി ഖോ മയം അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതാ തതോ ചുതാ ഇധൂപപന്നാ, അരിയസാവകോപി തഥാരൂപേഹി അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഏഹീതി ദേവാനം സന്തികേ’തി. ഇമേഹി
൭. മഹാനാമസുത്തം
൧൦൩൩. ഏകം
‘‘കിത്താവതാ
‘‘കിത്താവതാ പന, ഭന്തേ, ഉപാസകോ സീലസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി? ‘‘യതോ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ പാണാതിപാതാ പടിവിരതോ ഹോതി, അദിന്നാദാനാ പടിവിരതോ ഹോതി, കാമേസുമിച്ഛാചാരാ പടിവിരതോ ഹോതി, മുസാവാദാ പടിവിരതോ ഹോതി, സുരാമേരയമജ്ജപ്പമാദട്ഠാനാ പടിവിരതോ ഹോതി, – എത്താവതാ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ സീലസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി.
‘‘കിത്താവതാ പന, ഭന്തേ, ഉപാസകോ സദ്ധാസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി? ‘‘ഇധ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ സദ്ധോ ഹോതി, സദ്ദഹതി തഥാഗതസ്സ ബോധിം – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. എത്താവതാ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ സദ്ധാസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി.
‘‘കിത്താവതാ പന, ഭന്തേ, ഉപാസകോ ചാഗസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി? ‘‘ഇധ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ വിഗതമലമച്ഛേരേന ചേതസാ അഗാരം അജ്ഝാവസതി മുത്തചാഗോ
‘‘കിത്താവതാ പന, ഭന്തേ, ഉപാസകോ പഞ്ഞാസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി? ‘‘ഇധ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ പഞ്ഞവാ ഹോതി ഉദയത്ഥഗാമിനിയാ പഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ അരിയായ നിബ്ബേധികായ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമിനിയാ – എത്താവതാ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ പഞ്ഞാസമ്പന്നോ ഹോതീ’’തി. സത്തമം.
൮. വസ്സസുത്തം
൧൦൩൪. ‘‘സെയ്യഥാപി
൯. കാളിഗോധസുത്തം
൧൦൩൫. ഏകം സമയം ഭഗവാ സക്കേസു വിഹരതി കപിലവത്ഥുസ്മിം നിഗ്രോധാരാമേ. അഥ ഖോ ഭഗവാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ യേന കാളിഗോധായ സാകിയാനിയാ നിവേസനം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. അഥ ഖോ കാളിഗോധാ സാകിയാനീ
‘‘ചതൂഹി ഖോ, ഗോധേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതാ അരിയസാവികാ സോതാപന്നാ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മാ നിയതാ സമ്ബോധിപരായണാ. കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഗോധേ, അരിയസാവികാ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതാ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… വിഗതമലമച്ഛേരേന
‘‘യാനിമാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ചത്താരി സോതാപത്തിയങ്ഗാനി ദേസിതാനി, സംവിജ്ജന്തേ തേ ധമ്മാ മയി, അഹഞ്ച തേസു ധമ്മേസു സന്ദിസ്സാമി. അഹഞ്ഹി, ഭന്തേ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതാ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… യം ഖോ പന കിഞ്ചി കുലേ ദെയ്യധമ്മം സബ്ബം തം അപ്പടിവിഭത്തം സീലവന്തേഹി കല്യാണധമ്മേഹീ’’തി. ‘‘ലാഭാ തേ, ഗോധേ, സുലദ്ധം തേ, ഗോധേ! സോതാപത്തിഫലം തയാ, ഗോധേ, ബ്യാകത’’ന്തി. നവമം.
൧൦. നന്ദിയസക്കസുത്തം
൧൦൩൬. ഏകം
‘‘‘യസ്സ ഖോ, നന്ദിയ, ചത്താരി സോതാപത്തിയങ്ഗാനി സബ്ബേന സബ്ബം സബ്ബഥാ സബ്ബം നത്ഥി തമഹം ബാഹിരോ പുഥുജ്ജനപക്ഖേ ഠിതോ’തി വദാമി. അപി ച, നന്ദിയ, യഥാ അരിയസാവകോ പമാദവിഹാരീ ചേവ ഹോതി, അപ്പമാദവിഹാരീ ച തം സുണാഹി, സാധുകം മനസി കരോഹി; ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം
‘‘കഥഞ്ച, നന്ദിയ, അരിയസാവകോ പമാദവിഹാരീ ഹോതി? ഇധ നന്ദിയ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. സോ തേന ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സന്തുട്ഠോ ന ഉത്തരി വായമതി ദിവാ പവിവേകായ, രത്തിം പടിസല്ലാനായ. തസ്സ ഏവം പമത്തസ്സ വിഹരതോ പാമൊജ്ജം ന ഹോതി. പാമൊജ്ജേ അസതി, പീതി ന ഹോതി. പീതിയാ അസതി, പസ്സദ്ധി ന ഹോതി. പസ്സദ്ധിയാ അസതി, ദുക്ഖം വിഹരതി. ദുക്ഖിനോ ചിത്തം ന സമാധിയതി. അസമാഹിതേ ചിത്തേ ധമ്മാ ന പാതുഭവന്തി. ധമ്മാനം അപാതുഭാവാ പമാദവിഹാരീ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി.
‘‘പുന ചപരം, നന്ദിയ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി
‘‘കഥഞ്ച, നന്ദിയ, അരിയസാവകോ അപ്പമാദവിഹാരീ ഹോതി? ഇധ, നന്ദിയ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. സോ തേന ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന അസന്തുട്ഠോ ഉത്തരി വായമതി ദിവാ പവിവേകായ രത്തിം പടിസല്ലാനായ. തസ്സ ഏവം അപ്പമത്തസ്സ വിഹരതോ പാമൊജ്ജം ജായതി. പമുദിതസ്സ
‘‘പുന ചപരം, നന്ദിയ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. സോ തേഹി അരിയകന്തേഹി സീലേഹി അസന്തുട്ഠോ ഉത്തരി വായമതി ദിവാ പവിവേകായ രത്തിം പടിസല്ലാനായ
പുഞ്ഞാഭിസന്ദവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
അഭിസന്ദാ തയോ വുത്താ, ദുവേ ദേവപദാനി ച;
സഭാഗതം മഹാനാമോ, വസ്സം കാളീ ച നന്ദിയാതി.
൫. സഗാഥകപുഞ്ഞാഭിസന്ദവഗ്ഗോ
൧. പഠമഅഭിസന്ദസുത്തം
൧൦൩൭. ‘‘ചത്താരോമേ
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. അയം ചതുത്ഥോ
‘‘ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി പുഞ്ഞാഭിസന്ദേഹി കുസലാഭിസന്ദേഹി സമന്നാഗതസ്സ അരിയസാവകസ്സ ന സുകരം പുഞ്ഞസ്സ പമാണം ഗണേതും – ‘എത്തകോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ, കുസലാഭിസന്ദോ, സുഖസ്സാഹാരോ’തി. അഥ ഖോ അസങ്ഖ്യെയ്യോ അപ്പമെയ്യോ മഹാപുഞ്ഞക്ഖന്ധോ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി.
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, മഹാസമുദ്ദേ ന സുകരം ഉദകസ്സ പമാണം ഗണേതും – ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകാനീ’തി വാ ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകസതാനീ’തി വാ ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകസഹസ്സാനീ’തി വാ ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകസതസഹസ്സാനീ’തി വാതി. അഥ ഖോ അസങ്ഖ്യെയ്യോ
ഇദമവോച
‘‘മഹോദധിം അപരിമിതം മഹാസരം,
ബഹുഭേരവം രതനഗണാനമാലയം;
നജ്ജോ യഥാ നരഗണസങ്ഘസേവിതാ,
പുഥൂ സവന്തീ ഉപയന്തി സാഗരം.
‘‘ഏവം നരം അന്നപാനവത്ഥദദം,
സെയ്യാനി പച്ചത്ഥരണസ്സ
പുഞ്ഞസ്സ ധാരാ ഉപയന്തി പണ്ഡിതം,
നജ്ജോ യഥാ വാരിവഹാവ സാഗര’’ന്തി. പഠമം;
൨. ദുതിയഅഭിസന്ദസുത്തം
൧൦൩൮. ‘‘ചത്താരോമേ
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰….
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ വിഗതമലമച്ഛേരേന ചേതസാ അഗാരം അജ്ഝാവസതി മുത്തചാഗോ പയതപാണി വൊസ്സഗ്ഗരതോ യാചയോഗോ ദാനസംവിഭാഗരതോ. അയം ചതുത്ഥോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ
‘‘ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി പുഞ്ഞാഭിസന്ദേഹി കുസലാഭിസന്ദേഹി സമന്നാഗതസ്സ അരിയസാവകസ്സ ന സുകരം പുഞ്ഞസ്സ പമാണം ഗണേതും – ‘എത്തകോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ, കുസലാഭിസന്ദോ
‘‘സെയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, യത്ഥിമാ മഹാനദിയോ സംസന്ദന്തി സമെന്തി, സെയ്യഥിദം – ഗങ്ഗാ, യമുനാ, അചിരവതീ, സരഭൂ, മഹീ, തത്ഥ ന സുകരം ഉദകസ്സ പമാണം ഗണേതും – ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകാനീ’തി വാ ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകസതാനീ’തി വാ ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകസഹസ്സാനീ’തി വാ ‘എത്തകാനി ഉദകാള്ഹകസതസഹസ്സാനീ’തി വാതി. അഥ ഖോ അസങ്ഖ്യെയ്യോ അപ്പമെയ്യോ മഹാഉദകക്ഖന്ധോ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇമേഹി ചതൂഹി പുഞ്ഞാഭിസന്ദേഹി കുസലാഭിസന്ദേഹി സമന്നാഗതസ്സ അരിയസാവകസ്സ ന സുകരം പുഞ്ഞസ്സ പമാണം ഗണേതും – ‘എത്തകോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ, കുസലാഭിസന്ദോ, സുഖസ്സാഹാരോ’തി. അഥ ഖോ അസങ്ഖ്യെയ്യോ അപ്പമെയ്യോ മഹാപുഞ്ഞക്ഖന്ധോ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതീ’’തി. ഇദമവോച ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ –
‘‘മഹോദധിം അപരിമിതം മഹാസരം,
ബഹുഭേരവം രതനഗണാനമാലയം;
നജ്ജോ യഥാ നരഗണസങ്ഘസേവിതാ,
പുഥൂ സവന്തീ ഉപയന്തി സാഗരം.
‘‘ഏവം
സെയ്യാനി പച്ചത്ഥരണസ്സ ദായകം;
പുഞ്ഞസ്സ ധാരാ ഉപയന്തി പണ്ഡിതം,
നജ്ജോ യഥാ വാരിവഹാവ സാഗര’’ന്തി. ദുതിയം;
൩. തതിയഅഭിസന്ദസുത്തം
൧൦൩൯. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ, കുസലാഭിസന്ദാ, സുഖസ്സാഹാരാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. അയം പഠമോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ, കുസലാഭിസന്ദോ, സുഖസ്സാഹാരോ.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰….
‘‘പുന
‘‘ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി പുഞ്ഞാഭിസന്ദേഹി കുസലാഭിസന്ദേഹി സമന്നാഗതസ്സ അരിയസാവകസ്സ ന സുകരം പുഞ്ഞസ്സ പമാണം ഗണേതും – ‘എത്തകോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ, കുസലാഭിസന്ദോ, സുഖസ്സാഹാരോ’തി. അഥ ഖോ അസങ്ഖ്യെയ്യോ അപ്പമെയ്യോ മഹാപുഞ്ഞക്ഖന്ധോ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതീ’’തി. ഇദമവോച ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ –
‘‘യോ പുഞ്ഞകാമോ കുസലേ പതിട്ഠിതോ,
ഭാവേതി മഗ്ഗം അമതസ്സ പത്തിയാ;
സോ ധമ്മസാരാധിഗമോ ഖയേ രതോ,
ന വേധതി മച്ചുരാജാഗമനസ്മി’’ന്തി
൪. പഠമമഹദ്ധനസുത്തം
൧൦൪൦. ‘‘ചതൂഹി
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി; ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ‘അഡ്ഢോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ’തി വുച്ചതീ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. ദുതിയമഹദ്ധനസുത്തം
൧൦൪൧. ‘‘ചതൂഹി
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ ‘അഡ്ഢോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ മഹായസോ’തി വുച്ചതീ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. സുദ്ധകസുത്തം
൧൦൪൨. ‘‘ചതൂഹി
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി. ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി
൭. നന്ദിയസുത്തം
൧൦൪൩. കപിലവത്ഥുനിദാനം
‘‘കതമേഹി
൮. ഭദ്ദിയസുത്തം
൧൦൪൪. കപിലവത്ഥുനിദാനം. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ഭദ്ദിയം സക്കം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘ചതൂഹി ഖോ, ഭദ്ദിയ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ.
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, ഭദ്ദിയ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ…പേ॰… ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ഖോ, ഭദ്ദിയ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’തി. അട്ഠമം.
൯. മഹാനാമസുത്തം
൧൦൪൫. കപിലവത്ഥുനിദാനം
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ, മഹാനാമ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ…പേ॰… ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അരിയകന്തേഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ഹോതി അഖണ്ഡേഹി…പേ॰… സമാധിസംവത്തനികേഹി. ഇമേഹി ഖോ, മഹാനാമ, ചതൂഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ അരിയസാവകോ സോതാപന്നോ ഹോതി അവിനിപാതധമ്മോ നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’തി. നവമം.
൧൦. അങ്ഗസുത്തം
൧൦൪൬. ‘‘ചത്താരിമാനി
സഗാഥകപുഞ്ഞാഭിസന്ദവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
അഭിസന്ദാ തയോ വുത്താ, ദുവേ മഹദ്ധനേന ച;
സുദ്ധം നന്ദിയം ഭദ്ദിയം, മഹാനാമങ്ഗേന തേ ദസാതി.
൬. സപ്പഞ്ഞവഗ്ഗോ
൧. സഗാഥകസുത്തം
൧൦൪൭. ‘‘ചതൂഹി
‘‘കതമേഹി ചതൂഹി? ഇധ
‘‘യസ്സ
സീലഞ്ച യസ്സ കല്യാണം, അരിയകന്തം പസംസിതം.
‘‘സങ്ഘേ പസാദോ യസ്സത്ഥി, ഉജുഭൂതഞ്ച ദസ്സനം;
അദലിദ്ദോതി തം ആഹു, അമോഘം തസ്സ ജീവിതം.
‘‘തസ്മാ സദ്ധഞ്ച സീലഞ്ച, പസാദം ധമ്മദസ്സനം;
അനുയുഞ്ജേഥ മേധാവീ, സരം ബുദ്ധാനസാസന’’ന്തി. പഠമം;
൨. വസ്സംവുത്ഥസുത്തം
൧൦൪൮. ഏകം
അഥ ഖോ കാപിലവത്ഥവാ സക്യാ യേന സോ ഭിക്ഖു തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ തം ഭിക്ഖും അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ കാപിലവത്ഥവാ സക്യാ തം ഭിക്ഖും ഏതദവോചും – ‘‘കച്ചി, ഭന്തേ, ഭഗവാ അരോഗോ ചേവ ബലവാ ചാ’’തി? ‘‘അരോഗോ ചാവുസോ, ഭഗവാ ബലവാ ചാ’’തി. ‘‘കച്ചി
‘‘അപരമ്പി
‘‘അപരമ്പി ഖോ മേ, ആവുസോ, ഭഗവതോ സമ്മുഖാ സുതം സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതം – ‘അപ്പകാ തേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ യേ തിണ്ണം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ രാഗദോസമോഹാനം തനുത്താ സകദാഗാമിനോ, സകിദേവ ഇമം ലോകം ആഗന്ത്വാ
൩. ധമ്മദിന്നസുത്തം
൧൦൪൯. ഏകം സമയം ഭഗവാ ബാരാണസിയം വിഹരതി ഇസിപതനേ മിഗദായേ. അഥ
‘‘തസ്മാതിഹ വോ, ധമ്മദിന്നം, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം – ‘യേ തേ സുത്തന്താ തഥാഗതഭാസിതാ ഗമ്ഭീരാ ഗമ്ഭീരത്ഥാ ലോകുത്തരാ സുഞ്ഞതപടിസംയുത്താ തേ കാലേന കാലം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സാമാ’തി. ഏവഞ്ഹി വോ, ധമ്മദിന്ന, സിക്ഖിതബ്ബ’’ന്തി. ‘‘ന ഖോ നേതം, ഭന്തേ, സുകരം അമ്ഹേഹി പുത്തസമ്ബാധസയനം അജ്ഝാവസന്തേഹി കാസികചന്ദനം പച്ചനുഭൊന്തേഹി മാലാഗന്ധവിലേപനം ധാരയന്തേഹി ജാതരൂപരജതം സാദിയന്തേഹി – യേ തേ സുത്തന്താ തഥാഗതഭാസിതാ ഗമ്ഭീരാ
‘‘തസ്മാതിഹ
‘‘യാനിമാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ചത്താരി സോതാപത്തിയങ്ഗാനി ദേസിതാനി, സംവിജ്ജന്തേ തേ ധമ്മാ അമ്ഹേസു, മയഞ്ച തേസു ധമ്മേസു സന്ദിസ്സാമ. മയഞ്ഹി ഭന്തേ, ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതാ – ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ
൪. ഗിലാനസുത്തം
൧൦൫൦. ഏകം സമയം ഭഗവാ സക്കേസു വിഹരതി കപിലവത്ഥുസ്മിം നിഗ്രോധാരാമേ. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ചീവരകമ്മം കരൊന്തി – ‘‘നിട്ഠിതചീവരോ ഭഗവാ തേമാസച്ചയേന ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’’തി. അസ്സോസി ഖോ മഹാനാമോ സക്കോ – ‘‘സമ്ബഹുലാ കിര ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ചീവരകമ്മം കരൊന്തി – ‘നിട്ഠിതചീവരോ ഭഗവാ തേമാസച്ചയേന ചാരികം പക്കമിസ്സതീ’’’തി
‘‘സപ്പഞ്ഞേന മഹാനാമ, ഉപാസകേന സപ്പഞ്ഞോ ഉപാസകോ ആബാധികോ ദുക്ഖിതോ ബാള്ഹഗിലാനോ ചതൂഹി അസ്സാസനീയേഹി ധമ്മേഹി അസ്സാസേതബ്ബോ – ‘അസ്സാസതായസ്മാ – അത്ഥായസ്മതോ ബുദ്ധേ അവെച്ചപ്പസാദോ ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… സത്ഥാ ദേവമനുസ്സാനം ബുദ്ധോ ഭഗവാതി
‘‘സപ്പഞ്ഞേന
‘‘സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘യാ മേ മാതാപിതൂസു അപെക്ഖാ സാ പഹീനാ’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘അത്ഥി പനായസ്മതോ പുത്തദാരേസു അപെക്ഖാ’തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘അത്ഥി മേ പുത്തദാരേസു അപെക്ഖാ’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ആയസ്മാ ഖോ മാരിസോ മരണധമ്മോ. സചേ പായസ്മാ പുത്തദാരേസു അപെക്ഖം കരിസ്സതി, മരിസ്സതേവ; നോ ചേ പായസ്മാ പുത്തദാരേസു അപെക്ഖം കരിസ്സതി, മരിസ്സതേവ. സാധായസ്മാ, യാ തേ പുത്തദാരേസു അപെക്ഖാ തം പജഹാ’’’തി.
‘‘സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘യാ മേ പുത്തദാരേസു അപെക്ഖാ സാ പഹീനാ’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘അത്ഥി പനായസ്മതോ മാനുസകേസു പഞ്ചസു കാമഗുണേസു അപെക്ഖാ’തി? സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘അത്ഥി മേ മാനുസകേസു പഞ്ചസു കാമഗുണേസു അപെക്ഖാ’തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘മാനുസകേഹി ഖോ, ആവുസോ, കാമേഹി ദിബ്ബാ കാമാ അഭിക്കന്തതരാ ച പണീതതരാ ച. സാധായസ്മാ, മാനുസകേഹി കാമേഹി ചിത്തം വുട്ഠാപെത്വാ ചാതുമഹാരാജികേസു
‘‘സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘മാനുസകേഹി മേ കാമേഹി ചിത്തം വുട്ഠിതം, ചാതുമഹാരാജികേസു ദേവേസു ചിത്തം അധിമോചിത’ന്തി, സോ ഏവമസ്സ വചനീയോ – ‘ചാതുമഹാരാജികേഹി ഖോ, ആവുസോ
‘‘സോ
‘‘സോ ചേ ഏവം വദെയ്യ – ‘ബ്രഹ്മലോകാ മേ ചിത്തം വുട്ഠിതം, സക്കായനിരോധേ ചിത്തം ഉപസംഹരാമീ’തി; ഏവം വിമുത്തചിത്തസ്സ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകസ്സ ആസവാ
൫. സോതാപത്തിഫലസുത്തം
൧൦൫൧. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ സോതാപത്തിഫലസച്ഛികിരിയായ സംവത്തന്തി. കതമേ ചത്താരോ? സപ്പുരിസസംസേവോ
൬. സകദാഗാമിഫലസുത്തം
൧൦൫൨. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ സകദാഗാമിഫലസച്ഛികിരിയായ സംവത്തന്തി. കതമേ ചത്താരോ? …പേ॰… സംവത്തന്തീ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. അനാഗാമിഫലസുത്തം
൧൦൫൩. …പേ॰…
൮. അരഹത്തഫലസുത്തം
൧൦൫൪. …പേ॰… അരഹത്തഫലസച്ഛികിരിയായ…പേ॰… സംവത്തന്തീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. പഞ്ഞാപടിലാഭസുത്തം
൧൦൫൫. …പേ॰… പഞ്ഞാപടിലാഭായ…പേ॰… സംവത്തന്തീ’’തി. നവമം.
൧൦. പഞ്ഞാവുദ്ധിസുത്തം
൧൦൫൬. …പേ॰… പഞ്ഞാവുദ്ധിയാ
൧൧. പഞ്ഞാവേപുല്ലസുത്തം
൧൦൫൭. …പേ॰…. പഞ്ഞാവേപുല്ലായ…പേ॰… സംവത്തന്തീ’’തി. ഏകാദസമം.
സപ്പഞ്ഞവഗ്ഗോ ഛട്ഠോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സഗാഥകം
ചതുരോ ഫലാ പടിലാഭോ, വുദ്ധി വേപുല്ലതായ ചാതി.
൭. മഹാപഞ്ഞവഗ്ഗോ
൧. മഹാപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൫൮. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ മഹാപഞ്ഞതായ
൨. പുഥുപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൫൯. … പുഥുപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. ദുതിയം.
൩. വിപുലപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൦. … വിപുലപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. തതിയം.
൪. ഗമ്ഭീരപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൧. … ഗമ്ഭീരപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. അപ്പമത്തപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൨. …
൬. ഭൂരിപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൩. … ഭൂരിപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. പഞ്ഞാബാഹുല്ലസുത്തം
൧൦൬൪. … പഞ്ഞാബാഹുല്ലാ സംവത്തന്തീ’’തി. സത്തമം.
൮. സീഘപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൫. … സീഘപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. ലഹുപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൬. … ലഹുപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. നവമം.
൧൦. ഹാസപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൭. … ഹാസപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തീ’’തി. ദസമം.
൧൧. ജവനപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൮. … ജവനപഞ്ഞതാ
൧൨. തിക്ഖപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൬൯. …
൧൩. നിബ്ബേധികപഞ്ഞാസുത്തം
൧൦൭൦. … നിബ്ബേധികപഞ്ഞതാ സംവത്തന്തി. കതമേ ചത്താരോ? സപ്പുരിസസംസേവോ, സദ്ധമ്മസ്സവനം, യോനിസോമനസികാരോ, ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തി – ഇമേ
മഹാപഞ്ഞവഗ്ഗോ സത്തമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
മഹാ
സീഘ-ലഹു-ഹാസ-ജവന, തിക്ഖ-നിബ്ബേധികായ ചാതി.
സോതാപത്തിസംയുത്തം ഏകാദസമം.