൭. ഇദ്ധിപാദസംയുത്തം
൧. ചാപാലവഗ്ഗോ
൧. അപാരസുത്തം
൮൧൩. ‘‘ചത്താരോമേ ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ അപാരാ പാരം ഗമനായ സംവത്തന്തി. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, ചിത്തസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ അപാരാ പാരം ഗമനായ സംവത്തന്തീ’’തി. പഠമം.
൨. വിരദ്ധസുത്തം
൮൧൪. ‘‘യേസം കേസഞ്ചി, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ വിരദ്ധാ, വിരദ്ധോ തേസം അരിയോ മഗ്ഗോ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമീ. യേസം കേസഞ്ചി, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ആരദ്ധാ, ആരദ്ധോ തേസം അരിയോ മഗ്ഗോ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമീ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. യേസം കേസഞ്ചി, ഭിക്ഖവേ, ഇമേ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ വിരദ്ധാ, വിരദ്ധോ തേസം അരിയോ മഗ്ഗോ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമീ. യേസം കേസഞ്ചി, ഭിക്ഖവേ, ഇമേ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ആരദ്ധാ, ആരദ്ധോ തേസം അരിയോ മഗ്ഗോ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമീ’’തി. ദുതിയം.
൩. അരിയസുത്തം
൮൧൫. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ അരിയാ നിയ്യാനികാ നിയ്യന്തി തക്കരസ്സ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയായ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ അരിയാ നിയ്യാനികാ നിയ്യന്തി തക്കരസ്സ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയായാ’’തി. തതിയം.
൪. നിബ്ബിദാസുത്തം
൮൧൬. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ ഏകന്തനിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ ഉപസമായ അഭിഞ്ഞായ സമ്ബോധായ നിബ്ബാനായ സംവത്തന്തി. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ ഏകന്തനിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ ഉപസമായ അഭിഞ്ഞായ സമ്ബോധായ നിബ്ബാനായ സംവത്തന്തീ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. ഇദ്ധിപദേസസുത്തം
൮൧൭. ‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇദ്ധിപദേസം അഭിനിപ്ഫാദേസും സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി , ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇദ്ധിപദേസം അഭിനിപ്ഫാദെസ്സന്തി സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇദ്ധിപദേസം അഭിനിപ്ഫാദെന്തി സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇദ്ധിപദേസം അഭിനിപ്ഫാദേസും, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇദ്ധിപദേസം അഭിനിപ്ഫാദെസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ ഇദ്ധിപദേസം അഭിനിപ്ഫാദെന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. സമത്തസുത്തം
൮൧൮. ‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ സമത്തം ഇദ്ധിം അഭിനിപ്ഫാദേസും, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ സമത്തം ഇദ്ധിം അഭിനിപ്ഫാദെസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ സമത്തം ഇദ്ധിം അഭിനിപ്ഫാദെന്തി , സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ സമത്തം ഇദ്ധിം അഭിനിപ്ഫാദേസും, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ സമത്തം ഇദ്ധിം അഭിനിപ്ഫാദെസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ സമത്തം ഇദ്ധിം അഭിനിപ്ഫാദെന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. ഭിക്ഖുസുത്തം
൮൧൯. ‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം ഭിക്ഖൂ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിംസു, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം ഭിക്ഖൂ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി ഭിക്ഖൂ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരന്തി, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം ഭിക്ഖൂ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിംസു സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം ഭിക്ഖൂ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി ഭിക്ഖൂ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ’’തി. സത്തമം.
൮. ബുദ്ധസുത്തം
൮൨൦. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി …പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ . ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ തഥാഗതോ ‘അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’തി വുച്ചതീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. ഞാണസുത്തം
൮൨൧. ‘‘‘അയം ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’തി മേ ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി. ‘സോ ഖോ പനായം ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ ഭാവേതബ്ബോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… ‘ഭാവിതോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി.
‘‘‘അയം വീരിയസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി. ‘സോ ഖോ പനായം വീരിയസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ ഭാവേതബ്ബോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… ‘ഭാവിതോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി.
‘‘‘അയം ചിത്തസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി. ‘സോ ഖോ പനായം ചിത്തസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ ഭാവേതബ്ബോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… ‘ഭാവിതോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി.
‘‘‘അയം വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദി. ‘സോ ഖോ പനായം വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ ഭാവേതബ്ബോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… ‘ഭാവിതോ’തി മേ, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു ചക്ഖും ഉദപാദി, ഞാണം ഉദപാദി, പഞ്ഞാ ഉദപാദി, വിജ്ജാ ഉദപാദി, ആലോകോ ഉദപാദീ’’തി. നവമം.
൧൦. ചേതിയസുത്തം
൮൨൨. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ വേസാലിയം വിഹരതി മഹാവനേ കൂടാഗാരസാലായം. അഥ ഖോ ഭഗവാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസെത്വാ പത്തചീവരമാദായ വേസാലിം പിണ്ഡായ പാവിസി. വേസാലിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആമന്തേസി – ‘‘ഗണ്ഹാഹി, ആനന്ദ, നിസീദനം. യേന ചാപാലം ചേതിയം പാവാലചേതിയം (സ്യാ॰ കം॰) തേനുപസങ്കമിസ്സാമ ദിവാവിഹാരായാ’’തി. ‘‘ഏവം ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ നിസീദനം ആദായ ഭഗവന്തം പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധി. അഥ ഖോ ഭഗവാ യേന ചാപാലം ചേതിയം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. ആയസ്മാപി ഖോ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘രമണീയാ, ആനന്ദ, വേസാലീ, രമണീയം ഉദേനം ചേതിയം, രമണീയം ഗോതമകം ചേതിയം, രമണീയം സത്തമ്ബം ചേതിയം, രമണീയം ബഹുപുത്തം ചേതിയം ബഹുപുത്തകചേതിയം (സ്യാ॰ കം॰ പീ॰ ക॰), രമണീയം സാരന്ദദം ചേതിയം ആനന്ദചേതിയം (ക॰), സാനന്ദരം (ക॰), രമണീയം ചാപാലം ചേതിയം. യസ്സ കസ്സചി, ആനന്ദ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ യാനീകതാ വത്ഥുകതാ അനുട്ഠിതാ പരിചിതാ സുസമാരദ്ധാ, സോ ആകങ്ഖമാനോ കപ്പം വാ തിട്ഠെയ്യ കപ്പാവസേസം വാ. തഥാഗതസ്സ ഖോ, ആനന്ദ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ യാനീകതാ വത്ഥുകതാ അനുട്ഠിതാ പരിചിതാ സുസമാരദ്ധാ. ആകങ്ഖമാനോ, ആനന്ദ, തഥാഗതോ കപ്പം വാ തിട്ഠെയ്യ കപ്പാവസേസം വാ’’തി.
ഏവമ്പി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതാ ഓളാരികേ നിമിത്തേ കയിരമാനേ ഓളാരികേ ഓഭാസേ കയിരമാനേ നാസക്ഖി പടിവിജ്ഝിതും; ന ഭഗവന്തം യാചി – ‘‘തിട്ഠതു, ഭന്തേ, ഭഗവാ കപ്പം, തിട്ഠതു സുഗതോ കപ്പം സുഗതോ കപ്പാവസേസം (പീ॰ ക॰) ദീ॰ നി॰ ൨.൧൬൭ ബഹുജനഹിതായ ബഹുജനസുഖായ ലോകാനുകമ്പായ അത്ഥായ ഹിതായ സുഖായ ദേവമനുസ്സാന’’ന്തി യഥാ തം മാരേന പരിയുട്ഠിതചിത്തോ.
ദുതിയമ്പി ഖോ ഭഗവാ…പേ॰… തതിയമ്പി ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആമന്തേസി – ‘‘രമണീയാ, ആനന്ദ, വേസാലീ, രമണീയം ഉദേനം ചേതിയം, രമണീയം ഗോതമകം ചേതിയം, രമണീയം സത്തമ്ബം ചേതിയം, രമണീയം ബഹുപുത്തം ചേതിയം, രമണീയം സാരന്ദദം ചേതിയം, രമണീയം ചാപാലം ചേതിയം. യസ്സ കസ്സചി, ആനന്ദ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ യാനീകതാ വത്ഥുകതാ അനുട്ഠിതാ പരിചിതാ സുസമാരദ്ധാ, സോ ആകങ്ഖമാനോ കപ്പം വാ തിട്ഠെയ്യ കപ്പാവസേസം വാ. തഥാഗതസ്സ ഖോ, ആനന്ദ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ യാനീകതാ വത്ഥുകതാ അനുട്ഠിതാ പരിചിതാ സുസമാരദ്ധാ. ആകങ്ഖമാനോ, ആനന്ദ, തഥാഗതോ കപ്പം വാ തിട്ഠെയ്യ കപ്പാവസേസം വാ’’തി.
ഏവമ്പി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതാ ഓളാരികേ നിമിത്തേ കയിരമാനേ ഓളാരികേ ഓഭാസേ കയിരമാനേ നാസക്ഖി പടിവിജ്ഝിതും; ന ഭഗവന്തം യാചി – ‘‘തിട്ഠതു, ഭന്തേ, ഭഗവാ കപ്പം, തിട്ഠതു സുഗതോ കപ്പം ബഹുജനഹിതായ ബഹുജനസുഖായ ലോകാനുകമ്പായ അത്ഥായ ഹിതായ സുഖായ ദേവമനുസ്സാന’’ന്തി യഥാ തം മാരേന പരിയുട്ഠിതചിത്തോ.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആമന്തേസി – ‘‘ഗച്ഛ ഖോ ത്വം, ആനന്ദ, യസ്സ ദാനി കാലം മഞ്ഞസീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ അവിദൂരേ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിസീദി. അഥ ഖോ മാരോ പാപിമാ, അചിരപക്കന്തേ ആയസ്മന്തേ ആനന്ദേ, യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘പരിനിബ്ബാതു ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവാ, പരിനിബ്ബാതു ദാനി സുഗതോ പരിനിബ്ബാതു സുഗതോ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) ഏവമുപരിപി! പരിനിബ്ബാനകാലോ ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതോ. ഭാസിതാ ഖോ പനേസാ, ഭന്തേ, ഭഗവതാ വാചാ – ‘ന താവാഹം, പാപിമ , പരിനിബ്ബായിസ്സാമി യാവ മേ ഭിക്ഖൂ ന സാവകാ ഭവിസ്സന്തി വിയത്താ വിനീതാ വിസാരദാ ബഹുസ്സുതാ ധമ്മധരാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നാ സാമീചിപ്പടിപന്നാ അനുധമ്മചാരിനോ, സകം ആചരിയകം ഉഗ്ഗഹെത്വാ ആചിക്ഖിസ്സന്തി ദേസെസ്സന്തി പഞ്ഞപെസ്സന്തി പട്ഠപെസ്സന്തി വിവരിസ്സന്തി വിഭജിസ്സന്തി ഉത്താനീകരിസ്സന്തി ഉത്താനിം കരിസ്സന്തി (ക॰), ഉത്താനികരിസ്സന്തി (പീ॰), ഉപ്പന്നം പരപ്പവാദം സഹധമ്മേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹെത്വാ സപ്പാടിഹാരിയം ധമ്മം ദേസെസ്സന്തീ’’’തി.
സന്തി ഖോ പന, ഭന്തേ, ഏതരഹി ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ സാവകാ വിയത്താ വിനീതാ വിസാരദാ ബഹുസ്സുതാ ധമ്മധരാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നാ സാമീചിപ്പടിപന്നാ അനുധമ്മചാരിനോ, സകം ആചരിയകം ഉഗ്ഗഹെത്വാ ആചിക്ഖന്തി ദേസെന്തി പഞ്ഞപെന്തി പട്ഠപെന്തി വിവരന്തി വിഭജന്തി ഉത്താനീകരൊന്തി, ഉപ്പന്നം പരപ്പവാദം സഹധമ്മേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹെത്വാ സപ്പാടിഹാരിയം ധമ്മം ദേസെന്തി. പരിനിബ്ബാതു ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവാ, പരിനിബ്ബാതു ദാനി, സുഗതോ! പരിനിബ്ബാനകാലോ ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതോ.
‘‘ഭാസിതാ ഖോ പനേസാ, ഭന്തേ, ഭഗവതാ വാചാ – ‘ന താവാഹം, പാപിമ, പരിനിബ്ബായിസ്സാമി യാവ മേ ഭിക്ഖുനിയോ ന സാവികാ ഭവിസ്സന്തി വിയത്താ വിനീതാ വിസാരദാ ബഹുസ്സുതാ ധമ്മധരാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നാ സാമീചിപ്പടിപന്നാ അനുധമ്മചാരിനിയോ, സകം ആചരിയകം ഉഗ്ഗഹെത്വാ ആചിക്ഖിസ്സന്തി ദേസെസ്സന്തി പഞ്ഞപെസ്സന്തി പട്ഠപെസ്സന്തി വിവരിസ്സന്തി വിഭജിസ്സന്തി ഉത്താനീകരിസ്സന്തി, ഉപ്പന്നം പരപ്പവാദം സഹധമ്മേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹെത്വാ സപ്പാടിഹാരിയം ധമ്മം ദേസെസ്സന്തീ’’’തി.
‘‘സന്തി ഖോ പന, ഭന്തേ, ഏതരഹി ഭിക്ഖുനിയോ ഭഗവതോ സാവികാ വിയത്താ വിനീതാ വിസാരദാ ബഹുസ്സുതാ ധമ്മധരാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നാ സാമീചിപ്പടിപന്നാ അനുധമ്മചാരിനിയോ, സകം ആചരിയകം ഉഗ്ഗഹെത്വാ ആചിക്ഖന്തി ദേസെന്തി പഞ്ഞപെന്തി പട്ഠപെന്തി വിവരന്തി വിഭജന്തി ഉത്താനീകരൊന്തി, ഉപ്പന്നം പരപ്പവാദം സഹധമ്മേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹെത്വാ സപ്പാടിഹാരിയം ധമ്മം ദേസെന്തി. പരിനിബ്ബാതു ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവാ, പരിനിബ്ബാതു ദാനി, സുഗതോ! പരിനിബ്ബാനകാലോ ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതോ.
‘‘ഭാസിതാ ഖോ പനേസാ, ഭന്തേ, ഭഗവതാ വാചാ – ‘ന താവാഹം, പാപിമ, പരിനിബ്ബായിസ്സാമി യാവ മേ ഉപാസകാ…പേ॰… യാവ മേ ഉപാസികാ ന സാവികാ ഭവിസ്സന്തി വിയത്താ വിനീതാ വിസാരദാ ബഹുസ്സുതാ ധമ്മധരാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നാ സാമീചിപ്പടിപന്നാ അനുധമ്മചാരിനിയോ, സകം ആചരിയകം ഉഗ്ഗഹെത്വാ ആചിക്ഖിസ്സന്തി ദേസെസ്സന്തി പഞ്ഞപെസ്സന്തി പട്ഠപെസ്സന്തി വിവരിസ്സന്തി വിഭജിസ്സന്തി ഉത്താനീകരിസ്സന്തി, ഉപ്പന്നം പരപ്പവാദം സഹധമ്മേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹെത്വാ സപ്പാടിഹാരിയം ധമ്മം ദേസെസ്സന്തീ’’’തി.
‘‘സന്തി ഖോ പന, ഭന്തേ, ഏതരഹി ഉപാസകാ…പേ॰… ഉപാസികാ ഭഗവതോ സാവികാ വിയത്താ വിനീതാ വിസാരദാ ബഹുസ്സുതാ ധമ്മധരാ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നാ സാമീചിപ്പടിപന്നാ അനുധമ്മചാരിനിയോ , സകം ആചരിയകം ഉഗ്ഗഹെത്വാ ആചിക്ഖന്തി ദേസെന്തി പഞ്ഞപെന്തി പട്ഠപെന്തി വിവരന്തി വിഭജന്തി ഉത്താനീകരൊന്തി, ഉപ്പന്നം പരപ്പവാദം സഹധമ്മേന സുനിഗ്ഗഹിതം നിഗ്ഗഹെത്വാ സപ്പാടിഹാരിയം ധമ്മം ദേസെന്തി. പരിനിബ്ബാതു ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവാ, പരിനിബ്ബാതു ദാനി, സുഗതോ! പരിനിബ്ബാനകാലോ ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതോ.
‘‘ഭാസിതാ ഖോ പനേസാ, ഭന്തേ, ഭഗവതാ വാചാ – ‘ന താവാഹം, പാപിമ, പരിനിബ്ബായിസ്സാമി യാവ മേ ഇദം ബ്രഹ്മചരിയം ന ഇദ്ധഞ്ചേവ ഭവിസ്സതി ഫീതഞ്ച വിത്ഥാരിതം ബാഹുജഞ്ഞം പുഥുഭൂതം യാവ ദേവമനുസ്സേഹി സുപ്പകാസിത’ന്തി. തയിദം, ഭന്തേ, ഭഗവതോ ബ്രഹ്മചരിയം ഇദ്ധഞ്ചേവ ഫീതഞ്ച വിത്ഥാരിതം ബാഹുജഞ്ഞം പുഥുഭൂതം യാവ ദേവമനുസ്സേഹി സുപ്പകാസിതം. പരിനിബ്ബാതു ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവാ, പരിനിബ്ബാതു ദാനി സുഗതോ. പരിനിബ്ബാനകാലോ ദാനി, ഭന്തേ, ഭഗവതോ’’തി.
ഏവം വുത്തേ ഭഗവാ മാരം പാപിമന്തം ഏതദവോച – ‘‘അപ്പൊസ്സുക്കോ ത്വം, പാപിമ, ഹോഹി. ന ചിരം നചിരസ്സേവ (ക॰) തഥാഗതസ്സ പരിനിബ്ബാനം ഭവിസ്സതി. ഇതോ തിണ്ണം മാസാനം അച്ചയേന തഥാഗതോ പരിനിബ്ബായിസ്സതീ’’തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ചാപാലേ ചേതിയേ സതോ സമ്പജാനോ ആയുസങ്ഖാരം ഒസ്സജി. ഒസ്സട്ഠേ ച ഓസജ്ജേ പന (ക॰) ഭഗവതാ ആയുസങ്ഖാരേ മഹാഭൂമിചാലോ അഹോസി ഭിംസനകോ ലോമഹംസോ, ദേവദുന്ദുഭിയോ ദേവദുദ്രഭിയോ (ക॰) ച ഫലിംസു. അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
‘‘തുലമതുലഞ്ച സമ്ഭവം, ഭവസങ്ഖാരമവസ്സജി മുനി;
അജ്ഝത്തരതോ സമാഹിതോ, അഭിന്ദി കവചമിവത്തസമ്ഭവ’’ന്തി. ദസമം;
ചാപാലവഗ്ഗോ പഠമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
അപാരാപി വിരദ്ധോ ച, അരിയാ നിബ്ബിദാപി ച;
പദേസം സമത്തം ഭിക്ഖു, ബുദ്ധം ഞാണഞ്ച ചേതിയന്തി.
൨. പാസാദകമ്പനവഗ്ഗോ
൧. പുബ്ബസുത്തം
൮൨൩. സാവത്ഥിനിദാനം . ‘‘പുബ്ബേവ മേ, ഭിക്ഖവേ, സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ ഹേതു, കോ പച്ചയോ ഇദ്ധിപാദഭാവനായാ’തി? തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ഇധ ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇതി മേ ഛന്ദോ ന ച അതിലീനോ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഭവിസ്സതി. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി’’’.
‘‘വീരിയസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇതി മേ വീരിയം ന ച അതിലീനം ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതം ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തം ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തം ഭവിസ്സതി. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘ചിത്തസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇതി മേ ചിത്തം ന ച അതിലീനം ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതം ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തം ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തം ഭവിസ്സതി. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി , ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖു, ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി; ആവിഭാവം, തിരോഭാവം; തിരോകുട്ടം തിരോപാകാരം തിരോപബ്ബതം അസജ്ജമാനോ ഗച്ഛതി, സെയ്യഥാപി ആകാസേ; പഥവിയാപി ഉമ്മുജ്ജനിമുജ്ജം കരോതി, സെയ്യഥാപി ഉദകേ; ഉദകേപി അഭിജ്ജമാനേ അഭിജ്ജമാനോ (സീ॰ പീ॰ ക॰) ഗച്ഛതി, സെയ്യഥാപി പഥവിയം; ആകാസേപി പല്ലങ്കേന കമതി, സെയ്യഥാപി പക്ഖീ സകുണോ; ഇമേപി ചന്ദിമസൂരിയേ ഏവംമഹിദ്ധികേ ഏവംമഹാനുഭാവേ പാണിനാ പരിമസതി പരാമസതി (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) പരിമജ്ജതി; യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖു, ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു ദിബ്ബായ സോതധാതുയാ വിസുദ്ധായ അതിക്കന്തമാനുസികായ ഉഭോ സദ്ദേ സുണാതി – ദിബ്ബേ ച മാനുസേ ച, ദൂരേ സന്തികേ ചാതി.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖു, ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാതി. സരാഗം വാ ചിത്തം ‘സരാഗം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; വീതരാഗം വാ ചിത്തം ‘വീതരാഗം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; സദോസം വാ ചിത്തം ‘സദോസം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; വീതദോസം വാ ചിത്തം ‘വീതദോസം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; സമോഹം വാ ചിത്തം ‘സമോഹം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; വീതമോഹം വാ ചിത്തം ‘വീതമോഹം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; സംഖിത്തം വാ ചിത്തം ‘സംഖിത്തം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; വിക്ഖിത്തം വാ ചിത്തം ‘വിക്ഖിത്തം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; മഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം ‘മഹഗ്ഗതം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; അമഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം ‘അമഹഗ്ഗതം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; സഉത്തരം വാ ചിത്തം ‘സഉത്തരം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; അനുത്തരം വാ ചിത്തം ‘അനുത്തരം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; സമാഹിതം വാ ചിത്തം ‘സമാഹിതം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; അസമാഹിതം വാ ചിത്തം ‘അസമാഹിതം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; വിമുത്തം വാ ചിത്തം ‘വിമുത്തം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി; അവിമുത്തം വാ ചിത്തം ‘അവിമുത്തം ചിത്ത’ന്തി പജാനാതി’’.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖു, ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി, സെയ്യഥിദം – ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ തിസ്സോപി ജാതിയോ ചതസ്സോപി ജാതിയോ പഞ്ചപി ജാതിയോ ദസപി ജാതിയോ വീസമ്പി ജാതിയോ തിംസമ്പി ജാതിയോ ചത്താലീസമ്പി ജാതിയോ പഞ്ഞാസമ്പി ജാതിയോ ജാതിസതമ്പി ജാതിസഹസ്സമ്പി ജാതിസതസഹസ്സമ്പി അനേകേപി സംവട്ടകപ്പേ അനേകേപി വിവട്ടകപ്പേ അനേകേപി സംവട്ടവിവട്ടകപ്പേ – ‘അമുത്രാസിം ഏവംനാമോ ഏവംഗൊത്തോ ഏവംവണ്ണോ ഏവമാഹാരോ ഏവംസുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഏവമായുപരിയന്തോ, സോ തതോ ചുതോ അമുത്ര ഉദപാദിം ഉപ്പാദിം (സീ॰); തത്രാപാസിം ഏവംനാമോ ഏവംഗൊത്തോ ഏവംവണ്ണോ ഏവമാഹാരോ ഏവംസുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഏവമായുപരിയന്തോ, സോ തതോ ചുതോ ഇധൂപപന്നോ’തി. ഇതി സാകാരം സഉദ്ദേസം അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരതി.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ ഭിക്ഖു, ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സത്തേ പസ്സതി ചവമാനേ ഉപപജ്ജമാനേ ഹീനേ പണീതേ സുവണ്ണേ ദുബ്ബണ്ണേ, സുഗതേ ദുഗ്ഗതേ യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി – ‘ഇമേ വത, ഭൊന്തോ, സത്താ കായദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ വചീദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ മനോദുച്ചരിതേന സമന്നാഗതാ അരിയാനം ഉപവാദകാ മിച്ഛാദിട്ഠികാ മിച്ഛാദിട്ഠികമ്മസമാദാനാ; തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപന്നാ. ഇമേ വാ പന, ഭൊന്തോ, സത്താ കായസുചരിതേന സമന്നാഗതാ വചീസുചരിതേന സമന്നാഗതാ മനോസുചരിതേന സമന്നാഗതാ അരിയാനം അനുപവാദകാ സമ്മാദിട്ഠികാ സമ്മാദിട്ഠികമ്മസമാദാനാ; തേ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപന്നാ’തി. ഇതി ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സത്തേ പസ്സതി ചവമാനേ ഉപപജ്ജമാനേ ഹീനേ പണീതേ സുവണ്ണേ ദുബ്ബണ്ണേ, സുഗതേ ദുഗ്ഗതേ യഥാകമ്മൂപഗേ സത്തേ പജാനാതി.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖു, ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. പഠമം.
൨. മഹപ്ഫലസുത്തം
൮൨൪. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ മഹപ്ഫലാ ഹൊന്തി മഹാനിസംസാ. കഥം ഭാവിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ കഥം ബഹുലീകതാ മഹപ്ഫലാ ഹൊന്തി മഹാനിസംസാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ ഛന്ദോ ന ച അതിലീനോ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. ഏവം ഭാവിതാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഏവം ബഹുലീകതാ മഹപ്ഫലാ ഹൊന്തി മഹാനിസംസാ.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി…പേ॰….
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. ദുതിയം.
൩. ഛന്ദസമാധിസുത്തം
൮൨൫. ‘‘ഛന്ദം ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിസ്സായ ലഭതി സമാധിം, ലഭതി ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതം – അയം വുച്ചതി ഛന്ദസമാധി. സോ അനുപ്പന്നാനം പാപകാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം അനുപ്പാദായ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. ഉപ്പന്നാനം പാപകാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. അനുപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഉപ്പാദായ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ അസമ്മോസായ ഭിയ്യോഭാവായ വേപുല്ലായ ഭാവനായ പാരിപൂരിയാ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘പധാനസങ്ഖാരാ’തി. ഇതി അയഞ്ച ഛന്ദോ, അയഞ്ച ഛന്ദസമാധി, ഇമേ ച പധാനസങ്ഖാരാ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’’’.
‘‘വീരിയം ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിസ്സായ ലഭതി സമാധിം, ലഭതി ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതം – അയം വുച്ചതി ‘വീരിയസമാധി’. സോ അനുപ്പന്നാനം…പേ॰… ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ അസമ്മോസായ ഭിയ്യോഭാവായ വേപുല്ലായ ഭാവനായ പാരിപൂരിയാ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘പധാനസങ്ഖാരാ’തി. ഇതി ഇദഞ്ച വീരിയം, അയഞ്ച വീരിയസമാധി, ഇമേ ച പധാനസങ്ഖാരാ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘വീരിയസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’’’.
‘‘ചിത്തം ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിസ്സായ ലഭതി സമാധിം, ലഭതി ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതം – അയം വുച്ചതി ‘ചിത്തസമാധി’. സോ അനുപ്പന്നാനം പാപകാനം…പേ॰… ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ അസമ്മോസായ ഭിയ്യോഭാവായ വേപുല്ലായ ഭാവനായ പാരിപൂരിയാ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘പധാനസങ്ഖാരാ’തി. ഇതി ഇദഞ്ച ചിത്തം, അയഞ്ച ചിത്തസമാധി, ഇമേ ച പധാനസങ്ഖാരാ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘ചിത്തസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’’’.
‘‘വീമംസം ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു നിസ്സായ ലഭതി സമാധിം, ലഭതി ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതം – അയം വുച്ചതി ‘വീമംസാസമാധി’. സോ അനുപ്പന്നാനം പാപകാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം അനുപ്പാദായ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി…പേ॰… ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ അസമ്മോസായ ഭിയ്യോഭാവായ വേപുല്ലായ ഭാവനായ പാരിപൂരിയാ ഛന്ദം ജനേതി വായമതി വീരിയം ആരഭതി ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി പദഹതി. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘പധാനസങ്ഖാരാ’തി . ഇതി അയഞ്ച വീമംസാ, അയഞ്ച വീമംസാസമാധി, ഇമേ ച പധാനസങ്ഖാരാ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ‘വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതോ ഇദ്ധിപാദോ’’’തി. തതിയം.
൪. മൊഗ്ഗല്ലാനസുത്തം
൮൨൬. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി പുബ്ബാരാമേ മിഗാരമാതുപാസാദേ. തേന ഖോ പന സമയേന സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ ഹെട്ഠാമിഗാരമാതുപാസാദേ വിഹരന്തി ഉദ്ധതാ ഉന്നളാ ചപലാ മുഖരാ വികിണ്ണവാചാ മുട്ഠസ്സതിനോ അസമ്പജാനാ അസമാഹിതാ ഭന്തചിത്താ വിബ്ഭന്തചിത്താ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) പാകതിന്ദ്രിയാ.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനം ആമന്തേസി – ‘‘ഏതേ ഖോ, മൊഗ്ഗല്ലാന, സബ്രഹ്മചാരിനോ ഹെട്ഠാമിഗാരമാതുപാസാദേ വിഹരന്തി ഉദ്ധതാ ഉന്നളാ ചപലാ മുഖരാ വികിണ്ണവാചാ മുട്ഠസ്സതിനോ അസമ്പജാനാ അസമാഹിതാ ഭന്തചിത്താ പാകതിന്ദ്രിയാ. ഗച്ഛ, മൊഗ്ഗല്ലാന, തേ ഭിക്ഖൂ സംവേജേഹീ’’തി.
‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ മഹാമൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ തഥാരൂപം ഇദ്ധാഭിസങ്ഖാരം അഭിസങ്ഖാരേസി അഭിസങ്ഖരേസി (സ്യാ॰ പീ॰ ക॰) യഥാ പാദങ്ഗുട്ഠകേന മിഗാരമാതുപാസാദം സങ്കമ്പേസി സമ്പകമ്പേസി സമ്പചാലേസി. അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ സംവിഗ്ഗാ ലോമഹട്ഠജാതാ ഏകമന്തം അട്ഠംസു – ‘‘അച്ഛരിയം വത, ഭോ, അബ്ഭുതം വത, ഭോ! നിവാതഞ്ച വത അയഞ്ച മിഗാരമാതുപാസാദോ ഗമ്ഭീരനേമോ സുനിഖാതോ അചലോ അസമ്പകമ്പീ, അഥ ച പന സങ്കമ്പിതോ സമ്പകമ്പിതോ സമ്പചാലിതോ’’തി!
അഥ ഖോ ഭഗവാ യേന തേ ഭിക്ഖൂ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘കിം നു തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, സംവിഗ്ഗാ ലോമഹട്ഠജാതാ ഏകമന്തം ഠിതാ’’തി? ‘‘അച്ഛരിയം, ഭന്തേ, അബ്ഭുതം ഭന്തേ! നിവാതഞ്ച വത അയഞ്ച മിഗാരമാതുപാസാദോ ഗമ്ഭീരനേമോ സുനിഖാതോ അചലോ അസമ്പകമ്പീ, അഥ ച പന സങ്കമ്പിതോ സമ്പകമ്പിതോ സമ്പചാലിതോ’’തി! ‘‘തുമ്ഹേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സംവേജേതുകാമേന മൊഗ്ഗല്ലാനേന ഭിക്ഖുനാ പാദങ്ഗുട്ഠകേന മിഗാരമാതുപാസാദോ, സങ്കമ്പിതോ സമ്പകമ്പിതോ സമ്പചാലിതോ. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, കതമേസം ധമ്മാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ’’തി ? ‘‘ഭഗവംമൂലകാ നോ, ഭന്തേ, ധമ്മാ, ഭഗവംനെത്തികാ ഭഗവംപടിസരണാ. സാധു വത, ഭന്തേ, ഭഗവന്തംയേവ പടിഭാതു ഏതസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ. ഭഗവതോ സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ധാരെസ്സന്തീ’’തി.
‘‘തേന ഹി, ഭിക്ഖവേ, സുണാഥ. ചതുന്നം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ. കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി; ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ. ഇമേസഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി…പേ॰… ഇമേസഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. ഉണ്ണാഭബ്രാഹ്മണസുത്തം
൮൨൭. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ആയസ്മാ ആനന്ദോ കോസമ്ബിയം വിഹരതി ഘോസിതാരാമേ. അഥ ഖോ ഉണ്ണാഭോ ബ്രാഹ്മണോ യേനായസ്മാ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മതാ ആനന്ദേന സദ്ധിം സമ്മോദി. സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ഉണ്ണാഭോ ബ്രാഹ്മണോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘കിമത്ഥിയം നു ഖോ, ഭോ ആനന്ദ, സമണേ ഗോതമേ ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി? ‘‘ഛന്ദപ്പഹാനത്ഥം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി.
‘‘അത്ഥി പന, ഭോ ആനന്ദ, മഗ്ഗോ അത്ഥി പടിപദാ ഏതസ്സ ഛന്ദസ്സ പഹാനായാ’’തി? ‘‘അത്ഥി ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, മഗ്ഗോ അത്ഥി പടിപദാ ഏതസ്സ ഛന്ദസ്സ പഹാനായാ’’തി.
‘‘കതമോ പന, ഭോ ആനന്ദ, മഗ്ഗോ കതമാ പടിപദാ ഏതസ്സ ഛന്ദസ്സ പഹാനായാ’’തി? ‘‘ഇധ, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – അയം ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, മഗ്ഗോ അയം പടിപദാ ഏതസ്സ ഛന്ദസ്സ പഹാനായാ’’തി.
‘‘ഏവം സന്തേ, ഭോ ആനന്ദ, സന്തകം ഹോതി നോ അസന്തകം. ഛന്ദേനേവ ഛന്ദം പജഹിസ്സതീതി – നേതം ഠാനം വിജ്ജതി’’. ‘‘തേന ഹി, ബ്രാഹ്മണ, തഞ്ഞേവെത്ഥ പടിപുച്ഛിസ്സാമി. യഥാ തേ ഖമെയ്യ തഥാ തം ബ്യാകരെയ്യാസി. തം കിം മഞ്ഞസി, ബ്രാഹ്മണ, അഹോസി തേ പുബ്ബേ ഛന്ദോ ‘ആരാമം ഗമിസ്സാമീ’തി? തസ്സ തേ ആരാമഗതസ്സ യോ തജ്ജോ ഛന്ദോ സോ പടിപ്പസ്സദ്ധോ’’തി? ‘‘ഏവം , ഭോ’’. ‘‘അഹോസി തേ പുബ്ബേ വീരിയം ‘ആരാമം ഗമിസ്സാമീ’തി? തസ്സ തേ ആരാമഗതസ്സ യം തജ്ജം വീരിയം തം പടിപ്പസ്സദ്ധ’’ന്തി? ‘‘ഏവം, ഭോ’’. ‘‘അഹോസി തേ പുബ്ബേ ചിത്തം ‘ആരാമം ഗമിസ്സാമീ’തി? തസ്സ തേ ആരാമഗതസ്സ യം തജ്ജം ചിത്തം തം പടിപ്പസ്സദ്ധ’’ന്തി? ‘‘ഏവം, ഭോ’’. ‘‘അഹോസി തേ പുബ്ബേ വീമംസാ ‘ആരാമം ഗമിസ്സാമീ’തി? തസ്സ തേ ആരാമഗതസ്സ യാ തജ്ജാ വീമംസാ സാ പടിപ്പസ്സദ്ധാ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭോ’’.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, യോ സോ ഭിക്ഖു അരഹം ഖീണാസവോ വുസിതവാ കതകരണീയോ ഓഹിതഭാരോ അനുപ്പത്തസദത്ഥോ പരിക്ഖീണഭവസംയോജനോ സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്തോ, തസ്സ യോ പുബ്ബേ ഛന്ദോ അഹോസി അരഹത്തപ്പത്തിയാ, അരഹത്തപ്പത്തേ അരഹത്തേ പത്തേ (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) യോ തജ്ജോ ഛന്ദോ സോ പടിപ്പസ്സദ്ധോ; യം പുബ്ബേ വീരിയം അഹോസി അരഹത്തപ്പത്തിയാ, അരഹത്തപ്പത്തേ യം തജ്ജം വീരിയം തം പടിപ്പസ്സദ്ധം; യം പുബ്ബേ ചിത്തം അഹോസി അരഹത്തപ്പത്തിയാ, അരഹത്തപ്പത്തേ യം തജ്ജം ചിത്തം തം പടിപ്പസ്സദ്ധം; യാ പുബ്ബേ വീമംസാ അഹോസി അരഹത്തപ്പത്തിയാ, അരഹത്തപ്പത്തേ യാ തജ്ജാ വീമംസാ സാ പടിപ്പസ്സദ്ധാ. തം കിം മഞ്ഞസി, ബ്രാഹ്മണ, ഇതി ഏവം സന്തേ, സന്തകം വാ ഹോതി നോ അസന്തകം വാ’’തി?
‘‘അദ്ധാ, ഭോ ആനന്ദ, ഏവം സന്തേ, സന്തകം ഹോതി നോ അസന്തകം. അഭിക്കന്തം, ഭോ ആനന്ദ, അഭിക്കന്തം, ഭോ ആനന്ദ! സെയ്യഥാപി, ഭോ ആനന്ദ, നിക്കുജ്ജിതം വാ ഉക്കുജ്ജെയ്യ, പടിച്ഛന്നം വാ വിവരെയ്യ, മൂള്ഹസ്സ വാ മഗ്ഗം ആചിക്ഖെയ്യ, അന്ധകാരേ വാ തേലപജ്ജോതം ധാരെയ്യ – ചക്ഖുമന്തോ രൂപാനി ദക്ഖന്തീതി; ഏവമേവം ഭോതാ ആനന്ദേന അനേകപരിയായേന ധമ്മോ പകാസിതോ. ഏസാഹം, ഭോ ആനന്ദ, തം ഭവന്തം ഗോതമം സരണം ഗച്ഛാമി ധമ്മഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച. ഉപാസകം മം ഭവം ആനന്ദോ ധാരേതു അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി. പഞ്ചമം.
൬. പഠമസമണബ്രാഹ്മണസുത്തം
൮൨൮. ‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ മഹിദ്ധികാ അഹേസും മഹാനുഭാവാ, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ മഹിദ്ധികാ ഭവിസ്സന്തി മഹാനുഭാവാ, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ മഹിദ്ധികാ മഹാനുഭാവാ, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ മഹിദ്ധികാ അഹേസും മഹാനുഭാവാ, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ മഹിദ്ധികാ ഭവിസ്സന്തി മഹാനുഭാവാ, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ മഹിദ്ധികാ മഹാനുഭാവാ, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. ദുതിയസമണബ്രാഹ്മണസുത്തം
൮൨൯. ‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോസും – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ അഹേസും, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ അഹേസും; ആവിഭാവം, തിരോഭാവം; തിരോകുട്ടം തിരോപാകാരം തിരോപബ്ബതം അസജ്ജമാനാ അഗമംസു, സെയ്യഥാപി ആകാസേ; പഥവിയാപി ഉമ്മുജ്ജനിമുജ്ജം അകംസു, സെയ്യഥാപി ഉദകേ; ഉദകേപി അഭിജ്ജമാനേ അഭിജ്ജമാനാ (സീ॰ പീ॰ ക॰) അഗമംസു, സെയ്യഥാപി പഥവിയം; ആകാസേപി പല്ലങ്കേന കമിംസു, സെയ്യഥാപി പക്ഖീ സകുണോ; ഇമേപി ചന്ദിമസൂരിയേ ഏവംമഹിദ്ധികേ ഏവംമഹാനുഭാവേ പാണിനാ പരിമസിംസു പരാമസിംസു (സ്യാ॰ കം॰ ക॰) പരിമജ്ജിംസു; യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേസും, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭൊസ്സന്തി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഭവിസ്സന്തി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഭവിസ്സന്തി; ആവിഭാവം, തിരോഭാവം; തിരോകുട്ടം തിരോപാകാരം തിരോപബ്ബതം അസജ്ജമാനാ ഗമിസ്സന്തി , സെയ്യഥാപി ആകാസേ; പഥവിയാപി ഉമ്മുജ്ജനിമുജ്ജം കരിസ്സന്തി, സെയ്യഥാപി ഉദകേ; ഉദകേപി അഭിജ്ജമാനേ ഗമിസ്സന്തി, സെയ്യഥാപി പഥവിയം; ആകാസേപി പല്ലങ്കേന കമിസ്സന്തി, സെയ്യഥാപി പക്ഖീ സകുണോ; ഇമേപി ചന്ദിമസൂരിയേ ഏവംമഹിദ്ധികേ ഏവംമഹാനുഭാവേ പാണിനാ പരിമസിസ്സന്തി പരിമജ്ജിസ്സന്തി; യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തിസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭൊന്തി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹൊന്തി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹൊന്തി; ആവിഭാവം, തിരോഭാവം; തിരോകുട്ടം തിരോപാകാരം തിരോപബ്ബതം അസജ്ജമാനാ ഗച്ഛന്തി, സെയ്യഥാപി ആകാസേ; പഥവിയാപി ഉമ്മുജ്ജനിമുജ്ജം കരൊന്തി, സെയ്യഥാപി ഉദകേ; ഉദകേപി അഭിജ്ജമാനേ ഗച്ഛന്തി, സെയ്യഥാപി പഥവിയം; ആകാസേപി പല്ലങ്കേന കമന്തി, സെയ്യഥാപി പക്ഖീ സകുണോ; ഇമേപി ചന്ദിമസൂരിയേ ഏവംമഹിദ്ധികേ ഏവംമഹാനുഭാവേ പാണിനാ പരിമസന്തി പരാമസന്തി (സ്യാ॰ കം॰) പരിമജ്ജന്തി; യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തെന്തി, സബ്ബേ തേ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താതി.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അതീതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോസും – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ അഹേസും…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേസും, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ, അനാഗതമദ്ധാനം സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭൊസ്സന്തി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഭവിസ്സന്തി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തിസ്സന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ.
‘‘യേ ഹി കേചി ഭിക്ഖവേ ഏതരഹി സമണാ വാ ബ്രാഹ്മണാ വാ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭൊന്തി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹൊന്തി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തെന്തി, സബ്ബേ തേ ഇമേസംയേവ ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ’’തി. സത്തമം.
൮. ഭിക്ഖുസുത്തം
൮൩൦. ‘‘ചതുന്നം, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ ഭിക്ഖു ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ ഭിക്ഖു ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. അട്ഠമം.
൯. ഇദ്ധാദിദേസനാസുത്തം
൮൩൧. ‘‘ഇദ്ധിം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസെസ്സാമി ഇദ്ധിപാദഞ്ച ഇദ്ധിപാദഭാവനഞ്ച ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനിഞ്ച പടിപദം. തം സുണാഥ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധി.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദോ? യോ സോ, ഭിക്ഖവേ, മഗ്ഗോ യാ പടിപദാ ഇദ്ധിലാഭായ ഇദ്ധിപടിലാഭായ സംവത്തതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദോ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി …പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ? അയമേവ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, സെയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി, സമ്മാസങ്കപ്പോ, സമ്മാവാചാ, സമ്മാകമ്മന്തോ, സമ്മാആജീവോ, സമ്മാവായാമോ, സമ്മാസതി, സമ്മാസമാധി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി. നവമം.
൧൦. വിഭങ്ഗസുത്തം
൮൩൨. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ മഹപ്ഫലാ ഹൊന്തി മഹാനിസംസാ’’.
‘‘കഥം ഭാവിതാ ച, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ കഥം ബഹുലീകതാ മഹപ്ഫലാ ഹൊന്തി മഹാനിസംസാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ , ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ ഛന്ദോ ന ച അതിലീനോ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – ‘യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ’. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – ‘യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ’. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനോ ഛന്ദോ? യോ, ഭിക്ഖവേ, ഛന്ദോ കോസജ്ജസഹഗതോ കോസജ്ജസമ്പയുത്തോ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനോ ഛന്ദോ.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഛന്ദോ? യോ, ഭിക്ഖവേ, ഛന്ദോ ഉദ്ധച്ചസഹഗതോ ഉദ്ധച്ചസമ്പയുത്തോ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഛന്ദോ.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഛന്ദോ? യോ, ഭിക്ഖവേ, ഛന്ദോ ഥിനമിദ്ധസഹഗതോ ഥിനമിദ്ധസമ്പയുത്തോ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഛന്ദോ.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഛന്ദോ? യോ, ഭിക്ഖവേ, ഛന്ദോ ബഹിദ്ധാ പഞ്ച കാമഗുണേ ആരബ്ഭ അനുവിക്ഖിത്തോ അനുവിസടോ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഛന്ദോ.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ? ഇധ , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ പച്ഛാപുരേസഞ്ഞാ സുഗ്ഗഹിതാ ഹോതി സുമനസികതാ സൂപധാരിതാ സുപ്പടിവിദ്ധാ പഞ്ഞായ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ.
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ വിഹരതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഇമമേവ കായം ഉദ്ധം പാദതലാ അധോ കേസമത്ഥകാ തചപരിയന്തം പൂരം നാനപ്പകാരസ്സ അസുചിനോ പച്ചവെക്ഖതി – ‘അത്ഥി ഇമസ്മിം കായേ കേസാ ലോമാ നഖാ ദന്താ തചോ മംസം ന്ഹാരു അട്ഠി അട്ഠിമിഞ്ജം വക്കം ഹദയം യകനം കിലോമകം പിഹകം പപ്ഫാസം അന്തം അന്തഗുണം ഉദരിയം കരീസം പിത്തം സെമ്ഹം പുബ്ബോ ലോഹിതം സേദോ മേദോ അസ്സു വസാ ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ ലസികാ മുത്ത’ന്തി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ വിഹരതി.
‘‘കഥഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ വിഹരതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു യേഹി ആകാരേഹി യേഹി ലിങ്ഗേഹി യേഹി നിമിത്തേഹി ദിവാ ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, സോ തേഹി ആകാരേഹി തേഹി ലിങ്ഗേഹി തേഹി നിമിത്തേഹി രത്തിം ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി; യേഹി വാ പന ആകാരേഹി യേഹി ലിങ്ഗേഹി യേഹി നിമിത്തേഹി രത്തിം ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, സോ തേഹി ആകാരേഹി തേഹി ലിങ്ഗേഹി തേഹി നിമിത്തേഹി ദിവാ ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ വിഹരതി.
‘‘കഥഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ ആലോകസഞ്ഞാ സുഗ്ഗഹിതാ ഹോതി ദിവാസഞ്ഞാ സ്വാധിട്ഠിതാ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘കതമഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, അതിലീനം വീരിയം? യം, ഭിക്ഖവേ, വീരിയം കോസജ്ജസഹഗതം കോസജ്ജസമ്പയുത്തം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനം വീരിയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതം വീരിയം? യം, ഭിക്ഖവേ, വീരിയം ഉദ്ധച്ചസഹഗതം ഉദ്ധച്ചസമ്പയുത്തം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതം വീരിയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്തം വീരിയം? യം, ഭിക്ഖവേ, വീരിയം ഥിനമിദ്ധസഹഗതം ഥിനമിദ്ധസമ്പയുത്തം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്തം വീരിയം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തം വീരിയം? യം, ഭിക്ഖവേ, വീരിയം ബഹിദ്ധാ പഞ്ച കാമഗുണേ ആരബ്ഭ അനുവിക്ഖിത്തം അനുവിസടം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തം വീരിയം…പേ॰….
‘‘കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ ആലോകസഞ്ഞാ സുഗ്ഗഹിതാ ഹോതി ദിവാസഞ്ഞാ സ്വാധിട്ഠിതാ. ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനം ചിത്തം? യം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം കോസജ്ജസഹഗതം കോസജ്ജസമ്പയുത്തം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനം ചിത്തം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതം ചിത്തം? യം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം ഉദ്ധച്ചസഹഗതം ഉദ്ധച്ചസമ്പയുത്തം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതം ചിത്തം.
‘‘കതമഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്തം ചിത്തം? യം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം ഥിനമിദ്ധസഹഗതം ഥിനമിദ്ധസമ്പയുത്തം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്തം ചിത്തം.
‘‘കതമഞ്ച , ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തം ചിത്തം? യം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം ബഹിദ്ധാ പഞ്ച കാമഗുണേ ആരബ്ഭ അനുവിക്ഖിത്തം അനുവിസടം – ഇദം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തം ചിത്തം…പേ॰… ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനാ വീമംസാ? യാ, ഭിക്ഖവേ, വീമംസാ കോസജ്ജസഹഗതാ കോസജ്ജസമ്പയുത്താ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിലീനാ വീമംസാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ വീമംസാ? യാ, ഭിക്ഖവേ, വീമംസാ ഉദ്ധച്ചസഹഗതാ ഉദ്ധച്ചസമ്പയുത്താ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ വീമംസാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ വീമംസാ? യാ, ഭിക്ഖവേ, വീമംസാ ഥിനമിദ്ധസഹഗതാ ഥിനമിദ്ധസമ്പയുത്താ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ വീമംസാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ വീമംസാ? യാ, ഭിക്ഖവേ, വീമംസാ ബഹിദ്ധാ പഞ്ച കാമഗുണേ ആരബ്ഭ അനുവിക്ഖിത്താ അനുവിസടാ – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ വീമംസാ…പേ॰… ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. ഏവം ഭാവിതാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഏവം ബഹുലീകതാ മഹപ്ഫലാ ഹൊന്തി മഹാനിസംസാ.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി. ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. ദസമം.
പാസാദകമ്പനവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
പുബ്ബം മഹപ്ഫലം ഛന്ദം, മൊഗ്ഗല്ലാനഞ്ച ഉണ്ണാഭം;
ദ്വേ സമണബ്രാഹ്മണാ ഭിക്ഖു, ദേസനാ വിഭങ്ഗേന ചാതി.
൩. അയോഗുളവഗ്ഗോ
൧. മഗ്ഗസുത്തം
൮൩൩. സാവത്ഥിനിദാനം . ‘‘പുബ്ബേവ മേ, ഭിക്ഖവേ, സമ്ബോധാ അനഭിസമ്ബുദ്ധസ്സ ബോധിസത്തസ്സേവ സതോ ഏതദഹോസി – ‘കോ നു ഖോ മഗ്ഗോ, കാ പടിപദാ ഇദ്ധിപാദഭാവനായാ’തി ? തസ്സ മയ്ഹം, ഭിക്ഖവേ, ഏതദഹോസി – ‘ഇധ ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇതി മേ ഛന്ദോ ന ച അതിലീനോ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഭവിസ്സതി. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി . വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ’ – ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി.
‘‘ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി. ഏവം ഭാവിതേസു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചതൂസു ഇദ്ധിപാദേസു ഏവം ബഹുലീകതേസു, ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. പഠമം.
(ഛപി അഭിഞ്ഞായോ വിത്ഥാരേതബ്ബാ).
൨. അയോഗുളസുത്തം
൮൩൪. സാവത്ഥിനിദാനം. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അഭിജാനാതി നു ഖോ, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഇദ്ധിയാ മനോമയേന കായേന ബ്രഹ്മലോകം ഉപസങ്കമിതാ’’തി? ‘‘അഭിജാനാമി ഖ്വാഹം, ആനന്ദ, ഇദ്ധിയാ മനോമയേന കായേന ബ്രഹ്മലോകം ഉപസങ്കമിതാ’’തി. ‘‘അഭിജാനാതി പന, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഇമിനാ ചാതുമഹാഭൂതികേന കായേന ഇദ്ധിയാ ബ്രഹ്മലോകം ഉപസങ്കമിതാ’’തി ? ‘‘അഭിജാനാമി ഖ്വാഹം, ആനന്ദ, ഇമിനാ ചാതുമഹാഭൂതികേന ചാതുമ്മഹാഭൂതികേന (സീ॰ സ്യാ॰ കം॰) കായേന ഇദ്ധിയാ ബ്രഹ്മലോകം ഉപസങ്കമിതാ’’തി.
‘‘യഞ്ച ഖോ, ഓമാതി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഇദ്ധിയാ മനോമയേന കായേന ബ്രഹ്മലോകം ഉപസങ്കമിതും, യഞ്ച ഖോ അഭിജാനാതി, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഇമിനാ ചാതുമഹാഭൂതികേന കായേന ഇദ്ധിയാ ബ്രഹ്മലോകം ഉപസങ്കമിതാ , തയിദം, ഭന്തേ, ഭഗവതോ അച്ഛരിയഞ്ചേവ അബ്ഭുതഞ്ചാ’’തി. ‘‘അച്ഛരിയാ ചേവ, ആനന്ദ, തഥാഗതാ അച്ഛരിയധമ്മസമന്നാഗതാ ച, അബ്ഭുതാ ചേവ, ആനന്ദ, തഥാഗതാ അബ്ഭുതധമ്മസമന്നാഗതാ ച’’.
‘‘യസ്മിം, ആനന്ദ, സമയേ തഥാഗതോ കായമ്പി ചിത്തേ സമോദഹതി സമാദഹതി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰) ചിത്തമ്പി കായേ സമോദഹതി, സുഖസഞ്ഞഞ്ച ലഹുസഞ്ഞഞ്ച കായേ ഒക്കമിത്വാ വിഹരതി; തസ്മിം, ആനന്ദ, സമയേ തഥാഗതസ്സ കായോ ലഹുതരോ ചേവ ഹോതി മുദുതരോ ച കമ്മനിയതരോ ച പഭസ്സരതരോ ച.
‘‘സെയ്യഥാപി, ആനന്ദ, അയോഗുളോ ദിവസം സന്തത്തോ ലഹുതരോ ചേവ ഹോതി മുദുതരോ ച കമ്മനിയതരോ ച പഭസ്സരതരോ ച; ഏവമേവ ഖോ, ആനന്ദ, യസ്മിം സമയേ തഥാഗതോ കായമ്പി ചിത്തേ സമോദഹതി, ചിത്തമ്പി കായേ സമോദഹതി, സുഖസഞ്ഞഞ്ച ലഹുസഞ്ഞഞ്ച കായേ ഒക്കമിത്വാ വിഹരതി; തസ്മിം, ആനന്ദ, സമയേ തഥാഗതസ്സ കായോ ലഹുതരോ ചേവ ഹോതി മുദുതരോ ച കമ്മനിയതരോ ച പഭസ്സരതരോ ച.
‘‘യസ്മിം, ആനന്ദ, സമയേ തഥാഗതോ കായമ്പി ചിത്തേ സമോദഹതി, ചിത്തമ്പി കായേ സമോദഹതി, സുഖസഞ്ഞഞ്ച ലഹുസഞ്ഞഞ്ച കായേ ഒക്കമിത്വാ വിഹരതി; തസ്മിം, ആനന്ദ, സമയേ തഥാഗതസ്സ കായോ അപ്പകസിരേനേവ പഥവിയാ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി, സോ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി.
‘‘സെയ്യഥാപി , ആനന്ദ, തൂലപിചു വാ കപ്പാസപിചു വാ ലഹുകോ വാതൂപാദാനോ അപ്പകസിരേനേവ പഥവിയാ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി; ഏവമേവ ഖോ, ആനന്ദ, യസ്മിം സമയേ തഥാഗതോ കായമ്പി ചിത്തേ സമോദഹതി, ചിത്തമ്പി കായേ സമോദഹതി, സുഖസഞ്ഞഞ്ച ലഹുസഞ്ഞഞ്ച കായേ ഒക്കമിത്വാ വിഹരതി; തസ്മിം, ആനന്ദ, സമയേ തഥാഗതസ്സ കായോ അപ്പകസിരേനേവ പഥവിയാ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി, സോ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതീ’’തി. ദുതിയം.
൩. ഭിക്ഖുസുത്തം
൮൩൫. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി …പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ ഭിക്ഖു ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. തതിയം.
൪. സുദ്ധികസുത്തം
൮൩൬. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ’’തി. ചതുത്ഥം.
൫. പഠമഫലസുത്തം
൮൩൭. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി …പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ ഭിക്ഖുനാ ദ്വിന്നം ഫലാനം അഞ്ഞതരം ഫലം പാടികങ്ഖം – ദിട്ഠേവ ധമ്മേ അഞ്ഞാ, സതി വാ ഉപാദിസേസേ അനാഗാമിതാ’’തി. പഞ്ചമം.
൬. ദുതിയഫലസുത്തം
൮൩൮. ‘‘ചത്താരോമേ , ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി …പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ സത്ത ഫലാ സത്താനിസംസാ പാടികങ്ഖാ.
‘‘കതമേ സത്ത ഫലാ സത്താനിസംസാ? ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പടികച്ച പടിഗച്ച (സീ॰), പടിഹച്ച (പീ॰) അഞ്ഞം ആരാധേതി നോ ചേ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പടികച്ച അഞ്ഞം ആരാധേതി; അഥ മരണകാലേ അഞ്ഞം ആരാധേതി, നോ ചേ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പടികച്ച അഞ്ഞം ആരാധേതി, നോ ചേ മരണകാലേ അഞ്ഞം ആരാധേതി; അഥ പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ അന്തരാപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, ഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, അസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, സസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീ ഹോതി, ഉദ്ധംസോതോ ഹോതി അകനിട്ഠഗാമീ. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ ഇമേ സത്ത ഫലാ സത്താനിസംസാ പാടികങ്ഖാ’’തി. ഛട്ഠം.
൭. പഠമആനന്ദസുത്തം
൮൩൯. സാവത്ഥിനിദാനം. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച –
‘‘കതമാ നു ഖോ, ഭന്തേ , ഇദ്ധി, കതമോ ഇദ്ധിപാദോ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി? ‘‘ഇധാനന്ദ, ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധി’’.
‘‘കതമോ ചാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദോ? യോ, ആനന്ദ, മഗ്ഗോ യാ പടിപദാ ഇദ്ധിലാഭായ ഇദ്ധിപടിലാഭായ സംവത്തതി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദോ.
‘‘കതമാ ചാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ? ഇധാനന്ദ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ.
‘‘കതമാ ചാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ? അയമേവ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, സെയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി…പേ॰… സമ്മാസമാധി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി. സത്തമം.
൮. ദുതിയആനന്ദസുത്തം
൮൪൦. ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘കതമാ നു ഖോ, ആനന്ദ, ഇദ്ധി, കതമോ ഇദ്ധിപാദോ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി? ഭഗവംമൂലകാ നോ, ഭന്തേ, ധമ്മാ ഭഗവംനെത്തികാ…പേ॰….
‘‘ഇധാനന്ദ, ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധി.
‘‘കതമോ ചാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദോ? യോ, ആനന്ദ, മഗ്ഗോ യാ പടിപദാ ഇദ്ധിലാഭായ ഇദ്ധിപടിലാഭായ സംവത്തതി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദോ.
‘‘കതമാ ചാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ? ഇധാനന്ദ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ.
‘‘കതമാ ചാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ? അയമേവ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, സെയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി…പേ॰… സമ്മാസമാധി – അയം വുച്ചതാനന്ദ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി. അട്ഠമം.
൯. പഠമഭിക്ഖുസുത്തം
൮൪൧. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദെത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവന്തം ഏതദവോചും – ‘‘കതമാ നു ഖോ, ഭന്തേ, ഇദ്ധി, കതമോ ഇദ്ധിപാദോ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി?
‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധി.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദോ? യോ, ഭിക്ഖവേ, മഗ്ഗോ, യാ പടിപദാ ഇദ്ധിലാഭായ ഇദ്ധിപടിലാഭായ സംവത്തതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദോ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ? അയമേവ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, സെയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി…പേ॰… സമ്മാസമാധി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി. നവമം.
൧൦. ദുതിയഭിക്ഖുസുത്തം
൮൪൨. അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസു…പേ॰… ഏകമന്തം നിസിന്നേ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘‘കതമാ നു ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധി, കതമോ ഇദ്ധിപാദോ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാ, കതമാ ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി? ഭഗവംമൂലകാ നോ, ഭന്തേ, ധമ്മാ ഭഗവംനെത്തികാ…പേ॰….
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധി.
‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദോ? യോ, ഭിക്ഖവേ, മഗ്ഗോ, യാ പടിപദാ ഇദ്ധിലാഭായ ഇദ്ധിപടിലാഭായ സംവത്തതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദോ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാ.
‘‘കതമാ ച, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ? അയമേവ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, സെയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി…പേ॰… സമ്മാസമാധി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദഭാവനാഗാമിനീ പടിപദാ’’തി. ദസമം.
൧൧. മൊഗ്ഗല്ലാനസുത്തം
൮൪൩. തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, കതമേസം ധമ്മാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ’’തി? ഭഗവംമൂലകാ നോ, ഭന്തേ, ധമ്മാ ഭഗവംനെത്തികാ…പേ॰… ‘‘ചതുന്നം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ’’.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ ഛന്ദോ ന ച അതിലീനോ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – ‘യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ’. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി’…പേ॰… ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ.
‘‘ഇമേസഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗലാനോ ഭിക്ഖു ഏവം അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി, ബഹുധാപി ഹുത്വാ ഏകോ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി. ഇമേസഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ മൊഗ്ഗല്ലാനോ ഭിക്ഖു ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. ഏകാദസമം.
൧൨. തഥാഗതസുത്തം
൮൪൪. തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, കതമേസം ധമ്മാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ തഥാഗതോ ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ’’തി? ഭഗവംമൂലകാ നോ, ഭന്തേ, ധമ്മാ…പേ॰… ‘‘ചതുന്നം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ തഥാഗതോ ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ’’.
‘‘കതമേസം ചതുന്നം? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ ഛന്ദോ ന ച അതിലീനോ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപ്പഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്തോ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തോ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – ‘യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ’. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി – ‘ഇതി മേ വീമംസാ ന ച അതിലീനാ ഭവിസ്സതി, ന ച അതിപഗ്ഗഹിതാ ഭവിസ്സതി, ന ച അജ്ഝത്തം സംഖിത്താ ഭവിസ്സതി, ന ച ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്താ ഭവിസ്സതി’. പച്ഛാപുരേസഞ്ഞീ ച വിഹരതി – ‘യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ; യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ; യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ’. ഇതി വിവടേന ചേതസാ അപരിയോനദ്ധേന സപ്പഭാസം ചിത്തം ഭാവേതി. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ തഥാഗതോ ഏവംമഹിദ്ധികോ ഏവംമഹാനുഭാവോ.
‘‘ഇമേസഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ തഥാഗതോ അനേകവിഹിതം ഇദ്ധിവിധം പച്ചനുഭോതി – ഏകോപി ഹുത്വാ ബഹുധാ ഹോതി…പേ॰… യാവ ബ്രഹ്മലോകാപി കായേന വസം വത്തേതി. ഇമേസഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം ഇദ്ധിപാദാനം ഭാവിതത്താ ബഹുലീകതത്താ തഥാഗതോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. ദ്വാദസമം.
(ഛപി അഭിഞ്ഞായോ വിത്ഥാരേതബ്ബാ).
അയോഗുളവഗ്ഗോ തതിയോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
മഗ്ഗോ അയോഗുളോ ഭിക്ഖു, സുദ്ധികഞ്ചാപി ദ്വേ ഫലാ;
ദ്വേ ചാനന്ദാ ദുവേ ഭിക്ഖൂ, മൊഗ്ഗല്ലാനോ തഥാഗതോതി.
൪. ഗങ്ഗാപെയ്യാലവഗ്ഗോ
൧-൧൨. ഗങ്ഗാനദീആദിസുത്തദ്വാദസകം
൮൪൫-൮൫൬. ‘‘സെയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേ, ഗങ്ഗാ നദീ പാചീനനിന്നാ പാചീനപോണാ പാചീനപബ്ഭാരാ; ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ ഭാവെന്തോ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ ബഹുലീകരൊന്തോ നിബ്ബാനനിന്നോ ഹോതി നിബ്ബാനപോണോ നിബ്ബാനപബ്ഭാരോ. കഥഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ ഭാവെന്തോ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ ബഹുലീകരൊന്തോ നിബ്ബാനനിന്നോ ഹോതി നിബ്ബാനപോണോ നിബ്ബാനപബ്ഭാരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി…പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി.
‘‘ഏവം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ ഭാവെന്തോ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ ബഹുലീകരൊന്തോ നിബ്ബാനനിന്നോ ഹോതി നിബ്ബാനപോണോ നിബ്ബാനപബ്ഭാരോ’’തി. ദ്വാദസമം.
ഗങ്ഗാപെയ്യാലവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഛ പാചീനതോ നിന്നാ, ഛ നിന്നാ ച സമുദ്ദതോ;
ദ്വേതേ ഛ ദ്വാദസ ഹൊന്തി, വഗ്ഗോ തേന പവുച്ചതീതി.
അപ്പമാദവഗ്ഗോ വിത്ഥാരേതബ്ബോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
തഥാഗതം പദം കൂടം, മൂലം സാരോ ച വസ്സികം;
രാജാ ചന്ദിമസൂരിയാ, വത്ഥേന ദസമം പദന്തി.
ബലകരണീയവഗ്ഗോ വിത്ഥാരേതബ്ബോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ബലം ബീജഞ്ച നാഗോ ച, രുക്ഖോ കുമ്ഭേന സൂകിയാ;
ആകാസേന ച ദ്വേ മേഘാ, നാവാ ആഗന്തുകാ നദീതി.
ഏസനാവഗ്ഗോ വിത്ഥാരേതബ്ബോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഏസനാ വിധാ ആസവോ, ഭവോ ച ദുക്ഖതാ തിസ്സോ;
ഖിലം മലഞ്ച നീഘോ ച, വേദനാ തണ്ഹാ തസിനാ ചാതി.
൮. ഓഘവഗ്ഗോ
൧-൧൦. ഓഘാദിസുത്തദസകം
൮൮൯-൮൯൮. ‘‘പഞ്ചിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി. കതമാനി പഞ്ച ? രൂപരാഗോ, അരൂപരാഗോ, മാനോ, ഉദ്ധച്ചം, അവിജ്ജാ – ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചുദ്ധമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചന്നം ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം അഭിഞ്ഞായ പരിഞ്ഞായ പരിക്ഖയായ പഹാനായ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവേതബ്ബാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി, വീരിയസമാധി…പേ॰… ചിത്തസമാധി …പേ॰… വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി. ഇമേസം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചന്നം ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം അഭിഞ്ഞായ പരിഞ്ഞായ പരിക്ഖയായ പഹാനായ ഇമേ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ഭാവേതബ്ബാ’’തി.
(യഥാ മഗ്ഗസംയുത്തം തഥാ വിത്ഥാരേതബ്ബം).
ഓഘവഗ്ഗോ അട്ഠമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഓഘോ യോഗോ ഉപാദാനം, ഗന്ഥാ അനുസയേന ച;
കാമഗുണാ നീവരണാ, ഖന്ധാ ഓരുദ്ധമ്ഭാഗിയാതി.
ഇദ്ധിപാദസംയുത്തം സത്തമം.