൬. അച്ഛരാസങ്ഘാതവഗ്ഗവണ്ണനാ
൫൧. ഛട്ഠസ്സ തം അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോതി തം ഭവങ്ഗചിത്തം സുതവിരഹിതോ പുഥുജ്ജനോ. തത്ഥ ആഗമാധിഗമാഭാവാ ഞെയ്യോ അസ്സുതവാ ഇതി. യോ ഹി ഇദം സുത്തം ആദിതോ പട്ഠായ അത്ഥവസേന ഉപപരിക്ഖന്തോ ‘‘ഇദം ഭവങ്ഗചിത്തം നാമ പകതിപരിസുദ്ധമ്പി ജവനക്ഖണേ ഉപ്പന്നേഹി ലോഭാദീഹി ഉപക്കിലേസേഹി ഉപക്കിലിട്ഠ’’ന്തി നേവ ആഗമവസേന ന അധിഗമവസേന ജാനാതി, യസ്സ ച ഖന്ധധാതുആയതനപച്ചയാകാരസതിപട്ഠാനാദീസു ഉഗ്ഗഹപരിപുച്ഛാവിനിച്ഛയവിരഹിതത്താ യഥാഭൂതഞാണപടിവേധസാധകോ നേവ ആഗമോ, പടിപത്തിയാ അധിഗന്തബ്ബസ്സ അനധിഗതത്താ ന അധിഗമോ അത്ഥി. സോ ആഗമാധിഗമാഭാവാ ഞെയ്യോ അസ്സുതവാ ഇതി. സ്വായം –
‘‘പുഥൂനം
പുഥുജ്ജനന്തോഗധത്താ, പുഥുവായം ജനോ ഇതി’’.
സോ
‘‘പുഥു കിലേസേ ജനെന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു അവിഹതസക്കായദിട്ഠികാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു സത്ഥാരാനം മുഖുല്ലോകികാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു സബ്ബഗതീഹി അവുട്ഠിതാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാഭിസങ്ഖാരേ അഭിസങ്ഖരൊന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാഓഘേഹി വുയ്ഹന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാസന്താപേഹി സന്തപ്പന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാപരിളാഹേഹി പരിഡയ്ഹന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു പഞ്ചസു കാമഗുണേസു രത്താ ഗിദ്ധാ ഗധിതാ മുച്ഛിതാ അജ്ഝോപന്നാ ലഗ്ഗാ ലഗ്ഗിതാ പലിബുദ്ധാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു പഞ്ചഹി നീവരണേഹി ആവുതാ നിവുതാ ഓവുതാ പിഹിതാ പടിച്ഛന്നാ പടികുജ്ജിതാതി പുഥുജ്ജനാ’’തി (മഹാനി॰ ൫൧, ൯൪).
പുഥൂനം വാ ഗണനപഥമതീതാനം അരിയധമ്മപരമ്മുഖാനം നീചധമ്മസമാചാരാനം ജനാനം അന്തോഗധത്താപി പുഥുജ്ജനോ, പുഥു വാ അയം വിസുംയേവ സങ്ഖം ഗതോ, വിസംസട്ഠോ സീലസുതാദിഗുണയുത്തേഹി അരിയേഹി ജനോതി പുഥുജ്ജനോ. ഏവമേതേഹി ‘‘അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ’’തി ദ്വീഹി പദേഹി യേ തേ –
‘‘ദുവേ
അന്ധോ പുഥുജ്ജനോ ഏകോ, കല്യാണേകോ പുഥുജ്ജനോ’’തി. –
ദ്വേ പുഥുജ്ജനാ വുത്താ, തേസു അന്ധപുഥുജ്ജനോ വുത്തോ ഹോതീതി വേദിതബ്ബോ.
യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതീതി ‘‘ഇദഞ്ച ഭവങ്ഗചിത്തം ഏവം ആഗന്തുകേഹി തസ്മാതി യസ്മാ ന ജാനാതി, തസ്മാ. ചിത്തഭാവനാ നത്ഥീതി ചിത്തട്ഠിതി ചിത്തപരിഗ്ഗഹോ നത്ഥി, നത്ഥിഭാവേനേവ ‘‘നത്ഥീ’’തി വദാമീതി ദസ്സേതി.
൫൨. ദുതിയേ സുതവാതി സുതസമ്പന്നോ. വിത്ഥാരതോ പനെത്ഥ അസ്സുതവാതി പദസ്സ പടിപക്ഖവസേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അരിയസാവകോതി അത്ഥി അരിയോ ന സാവകോ, സെയ്യഥാപി ബുദ്ധാ ചേവ പച്ചേകബുദ്ധാ ച; അത്ഥി സാവകോ ന അരിയോ, സെയ്യഥാപി ഗിഹീ അനാഗതഫലോ; അത്ഥി നേവ അരിയോ ന സാവകോ സെയ്യഥാപി പുഥുതിത്ഥിയാ. അത്ഥി അരിയോചേവ സാവകോ ച, സെയ്യഥാപി സമണാ സക്യപുത്തിയാ ആഗതഫലാ വിഞ്ഞാതസാസനാ. ഇധ പന ഗിഹീ വാ ഹോതു പബ്ബജിതോ വാ, യോ കോചി സുതവാതി എത്ഥ വുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ വസേന സുതസമ്പന്നോ, അയം അരിയസാവകോതി വേദിതബ്ബോ. യഥാഭൂതം പജാനാതീതി ‘‘ഏവമിദം ഭവങ്ഗചിത്തം ആഗന്തുകേഹി ഉപക്കിലേസേഹി വിപ്പമുത്തം ഹോതി, ഏവം ഉപക്കിലിട്ഠ’’ന്തി യഥാസഭാവതോ ജാനാതി. ചിത്തഭാവനാ അത്ഥീതി ചിത്തട്ഠിതി ചിത്തപരിഗ്ഗഹോ അത്ഥി, അത്ഥിഭാവേനേവ ‘‘അത്ഥീ’’തി വദാമീതി ദസ്സേതി. ഇമസ്മിം സുത്തേ ബലവവിപസ്സനാ കഥിതാ. കേചി തരുണവിപസ്സനാതി വദന്തി.
൫൩. തതിയം അട്ഠുപ്പത്തിയം കഥിതം. കതരായം പന അട്ഠുപ്പത്തിയം? അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമസുത്തന്തഅട്ഠുപ്പത്തിയം. ഭഗവാ കിര ഏകസ്മിം സമയേ സാവത്ഥിം ഉപനിസ്സായ ജേതവനമഹാവിഹാരേ പടിവസതി. ബുദ്ധാനഞ്ച യത്ഥ കത്ഥചി
തത്രിദം പുരേഭത്തകിച്ചം – ഭഗവാ ഹി പാതോവ വുട്ഠായ ഉപട്ഠാകാനുഗ്ഗഹത്ഥം സരീരഫാസുകത്ഥഞ്ച മുഖധോവനാദിസരീരപരികമ്മം പുരേഭത്തകിച്ചം.
അഥ ഭഗവാ ഏവം കതപുരേഭത്തകിച്ചോ ഗന്ധകുടിയാ ഉപട്ഠാനേ നിസീദിത്വാ പാദേ പക്ഖാലെത്വാ പാദപീഠേ ഠത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഓവദതി – ‘‘ഭിക്ഖവേ, അപ്പമാദേന സമ്പാദേഥ, ദുല്ലഭോ ബുദ്ധുപ്പാദോ ലോകസ്മിം, ദുല്ലഭോ മനുസ്സത്തപടിലാഭോ, ദുല്ലഭാ ഖണസമ്പത്തി, ദുല്ലഭാ പബ്ബജ്ജാ, ദുല്ലഭം സദ്ധമ്മസ്സവന’’ന്തി. തത്ഥ കേചി ഭഗവന്തം കമ്മട്ഠാനം പുച്ഛന്തി. ഭഗവാ തേസം ചരിയാനുരൂപം കമ്മട്ഠാനം പച്ഛാഭത്തകിച്ചം.
സോ ഏവം നിട്ഠിതപച്ഛാഭത്തകിച്ചോ സചേ ഗത്താനി ഓസിഞ്ചിതുകാമോ ഹോതി, ബുദ്ധാസനാ ഉട്ഠായ ന്ഹാനകൊട്ഠകം പവിസിത്വാ ഉപട്ഠാകേന പടിയാദിതഉദകേന ഗത്താനി ഉതും ഗണ്ഹാപേതി. ഉപട്ഠാകോപി ബുദ്ധാസനം ആനെത്വാ ഗന്ധകുടിപരിവേണേ പഞ്ഞപേതി. ഭഗവാ സുരത്തദുപട്ടം നിവാസെത്വാ കായബന്ധനം ബന്ധിത്വാ ഉത്തരാസങ്ഗം ഏകംസം കത്വാ തത്ഥ ആഗന്ത്വാ നിസീദതി ഏകകോവ മുഹുത്തം പടിസല്ലീനോ, അഥ ഭിക്ഖൂ തതോ തതോ ആഗമ്മ ഭഗവതോ ഉപട്ഠാനം ആഗച്ഛന്തി. തത്ഥ ഏകച്ചേ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി, ഏകച്ചേ കമ്മട്ഠാനം, ഏകച്ചേ ധമ്മസ്സവനം യാചന്തി. ഭഗവാ തേസം അധിപ്പായം സമ്പാദെന്തോ പുരിമയാമം വിതിനാമേതി. ഇദം പുരിമയാമകിച്ചം.
പുരിമയാമകിച്ചപരിയോസാനേ പന ഭിക്ഖൂസു ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ പക്കന്തേസു സകലദസസഹസ്സിലോകധാതുദേവതായോ ഓകാസം ലഭമാനാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി യഥാഭിസങ്ഖതം അന്തമസോ ചതുരക്ഖരമ്പി. ഭഗവാ താസം ദേവതാനം പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജെന്തോ മജ്ഝിമയാമം വീതിനാമേതി. ഇദം മജ്ഝിമയാമകിച്ചം.
പച്ഛിമയാമം പന തയോ കൊട്ഠാസേ കത്വാ പുരേഭത്തതോ പട്ഠായ നിസജ്ജാപീളിതസ്സ സരീരസ്സ കിലാസുഭാവമോചനത്ഥം ഏകം കൊട്ഠാസം ചങ്കമേന വീതിനാമേതി, ദുതിയകൊട്ഠാസേ ഗന്ധകുടിം പവിസിത്വാ ദക്ഖിണേന പസ്സേന സതോ സമ്പജാനോ സീഹസെയ്യം കപ്പേതി. തതിയകൊട്ഠാസേ പച്ചുട്ഠായ നിസീദിത്വാ പുരിമബുദ്ധാനം പച്ഛിമയാമകിച്ചം.
തമ്പി
ഥേരോ അനുപരിവേണം ഗന്ത്വാ, ‘‘ആവുസോ, സത്ഥാ മഹാജനസ്സ സങ്ഗഹത്ഥായ ചാരികം ചരിതുകാമോ, ഗന്തുകാമാ ആഗച്ഛഥാ’’തി ആഹ. ഭിക്ഖൂ മഹാലാഭം ലഭിത്വാ വിയ തുട്ഠമാനസാ ‘‘ലഭിസ്സാമ വത മഹാജനസ്സ ധമ്മം ദേസെന്തസ്സ ഭഗവതോ സുവണ്ണവണ്ണം സരീരം ഓലോകേതും മധുരഞ്ച ധമ്മകഥം സോതു’’ന്തി പരുള്ഹകേസാ കേസേ ഓഹാരെത്വാ മലഗ്ഗഹിതപത്താ പത്തേ പചിത്വാ കിലിട്ഠചീവരാ ചീവരാനി ധോവിത്വാ ഗമനസജ്ജാ അഹേസും. സത്ഥാ അപരിച്ഛിന്നേന ഭിക്ഖുസങ്ഘേന പരിവുതോ കോസലരട്ഠം ചാരികായ നിക്ഖന്തോ ഗാമനിഗമപടിപാടിയാ ഏകദിവസം ഗാവുതഅഡ്ഢയോജനതിഗാവുതയോജനപരമം ചാരികം ചരന്തോ ഏകസ്മിം പദേസേ മഹന്തം സുസിരരുക്ഖം അഗ്ഗിനാ സമ്പജ്ജലിതം ദിസ്വാ ‘‘ഇമമേവ വത്ഥും കത്വാ സത്തഹി അങ്ഗേഹി പടിമണ്ഡെത്വാ ധമ്മദേസനം കഥെസ്സാമീ’’തി ഗമനം പച്ഛിന്ദിത്വാ അഞ്ഞതരം രുക്ഖമൂലം ഉപസങ്കമിത്വാ നിസജ്ജാകാരം ദസ്സേസി. ആനന്ദത്ഥേരോ സത്ഥു അധിപ്പായം അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമസുത്തന്തം (അ॰ നി॰ ൭.൭൨) ദേസേതി.
ഇമസ്മിഞ്ച പന വെയ്യാകരണേ ഭഞ്ഞമാനേ സട്ഠിമത്താനം ഭിക്ഖൂനം ഉണ്ഹം ലോഹിതം മുഖതോ ഉഗ്ഗഞ്ഛി, സട്ഠിമത്താ ഭിക്ഖൂ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിംസു, സട്ഠിമത്താനം ഭിക്ഖൂനം അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്താനി വിമുച്ചിംസു. തഞ്ഹി വെയ്യാകരണം സുത്വാ സട്ഠിമത്താനം ഭിക്ഖൂനം നാമകായോ സന്തത്തോ, നാമകായേ സന്തത്തേ കരജകായോ സന്തത്തോ, കരജകായേ സന്തത്തേ നിധാനഗതം ഉണ്ഹം
തത്ഥ യേസം ഉണ്ഹം ലോഹിതം മുഖതോ ഉഗ്ഗഞ്ഛി, തേ പാരാജികം ആപജ്ജിംസു. യേ ഗിഹിഭാവം പത്താ, തേ ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകാനി സിക്ഖാപദാനി മദ്ദന്താ വിചരിംസു. യേ അരഹത്തം പത്താ, തേ പരിസുദ്ധസീലാവ അഹേസും. സത്ഥു ധമ്മദേസനാ ഇമേസം തിണ്ണമ്പി സഫലാവ ജാതാതി. അരഹത്തം പത്താനം താവ സഫലാ ഹോതു, ഇതരേസം കഥം സഫലാ ജാതാതി? തേപി ഹി സചേ ഇമം ധമ്മദേസനം ന സുണെയ്യും, പമത്താവ ഹുത്വാ ഠാനം ജഹിതും ന സക്കുണെയ്യും. തതോ നേസം തം പാപം വഡ്ഢമാനം അപായേസുയേവ സംസീദാപെയ്യ
ഇമം പന സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ ദേവസങ്ഘാ യേഹിപി സുതാ, യേഹിപി ന സുതാ, സബ്ബേസംയേവ ആരോചെന്താ വിചരിംസു. ഭിക്ഖൂ സുത്വാ സുത്വാ ‘‘ദുക്കരം, ഭോ, ബുദ്ധാനം സാസനേ യാവജീവം പരിപുണ്ണം പരിസുദ്ധം ബ്രഹ്മചരിയം ചരിതു’’ന്തി ഏകക്ഖണേനേവ ദസപി ഭിക്ഖൂ വീസതിപി സട്ഠിപി സതമ്പി സഹസ്സമ്പി ഭിക്ഖൂ ഗിഹീ ഹൊന്തി. സത്ഥാ യഥാരുചിയാ ചാരികം ചരിത്വാ പുന ജേതവനമേവ ആഗന്ത്വാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ചാരികം ചരമാനോ ചിരം ആകിണ്ണോ വിഹാസി, ഇച്ഛാമഹം, ഭിക്ഖവേ, അഡ്ഢമാസം പടിസല്ലീയിതും, നാമ്ഹി കേനചി ഉപസങ്കമിതബ്ബോ അഞ്ഞത്ര ഏകേന പിണ്ഡപാതനീഹാരകേനാ’’തി. അഡ്ഢമാസം
തസ്മിം ഖണേ ഭഗവതോ ധമ്മസംവേഗോ ഉപ്പജ്ജി. തതോ ഥേരം ആഹ – ‘‘മയി പടിസല്ലാനേ വീതിനാമെന്തേ ന കോചി മമ പുത്താനം ഏകം അസ്സാസട്ഠാനം കഥേസി. സാഗരസ്സ ഹി ഓതരണതിത്ഥാനി വിയ ബഹൂനി ഇമസ്മിം സാസനേ അസ്സാസകാരണാനി. ഗച്ഛാനന്ദ, ഗന്ധകുടിപരിവേണേ ബുദ്ധാസനം പഞ്ഞാപെത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം സന്നിപാതേഹീ’’തി. ഥേരോ തഥാ അകാസി. സത്ഥാ ബുദ്ധാസനവരഗതോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തെത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, മെത്തായ സബ്ബപുബ്ബഭാഗോ നാമ നേവ അപ്പനാ, ന ഉപചാരോ, സത്താനം ഹിതഫരണമത്തമേവാ’’തി വത്വാ ഇമിസ്സാ അട്ഠുപ്പത്തിയാ ഇമം ചൂളച്ഛരാസങ്ഘാതസുത്തം ദേസേസി.
തത്ഥ അച്ഛരാസങ്ഘാതമത്തന്തി അച്ഛരാപഹരണമത്തം, ദ്വേ അങ്ഗുലിയോ പഹരിത്വാ സദ്ദകരണമത്തന്തി അത്ഥോ. മെത്താചിത്തന്തി സബ്ബസത്താനം ഹിതഫരണചിത്തം. ആസേവതീതി കഥം ആസേവതി? ആവജ്ജെന്തോ ആസേവതി, ജാനന്തോ ആസേവതി, പസ്സന്തോ ആസേവതി, പച്ചവെക്ഖന്തോ ആസേവതി, ചിത്തം അധിട്ഠഹന്തോ ആസേവതി, സദ്ധായ അധിമുച്ചന്തോ ആസേവതി, വീരിയം പഗ്ഗണ്ഹന്തോ ആസേവതി, സതിം ഉപട്ഠാപെന്തോ ആസേവതി, ചിത്തം സമാദഹന്തോ ആസേവതി, പഞ്ഞായ പജാനന്തോ ആസേവതി, അഭിഞ്ഞെയ്യം അഭിജാനന്തോ ആസേവതി, പരിഞ്ഞെയ്യം പരിജാനന്തോ ആസേവതി, പഹാതബ്ബം പജഹന്തോ ആസേവതി, ഭാവേതബ്ബം ഭാവെന്തോ ആസേവതി, സച്ഛികാതബ്ബം സച്ഛികരൊന്തോ ആസേവതീതി (പടി॰ മ॰ ൨.൨). ഇധ പന മെത്താപുബ്ബഭാഗേന ഹിതഫരണപ്പവത്തനമത്തേനേവ ആസേവതീതി വേദിതബ്ബോ.
അരിത്തജ്ഝാനോതി വിഹരതീതി ഇരിയതി പവത്തതി പാലേതി യപേതി യാപേതി ചരതി വിഹരതി. തേന വുച്ചതി വിഹരതീതി. ഇമിനാ പദേന മെത്തം ആസേവന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഇരിയാപഥവിഹാരോ കഥിതോ. സത്ഥുസാസനകരോതി സത്ഥു അനുസാസനികരോ. ഓവാദപതികരോതി ഓവാദകാരകോ. എത്ഥ ച സകിംവചനം ഓവാദോ, പുനപ്പുനവചനം അനുസാസനീ. സമ്മുഖാവചനമ്പി
അമോഘന്തി അതുച്ഛം. രട്ഠപിണ്ഡന്തി ഞാതിപരിവട്ടം പഹായ രട്ഠം നിസ്സായ പബ്ബജിതേന പരേസം ഗേഹതോ പടിലദ്ധത്താ പിണ്ഡപാതോ രട്ഠപിണ്ഡോ നാമ വുച്ചതി. പരിഭുഞ്ജതീതി ചത്താരോ പരിഭോഗാ ഥെയ്യപരിഭോഗോ ഇണപരിഭോഗോ ദായജ്ജപരിഭോഗോ സാമിപരിഭോഗോതി. തത്ഥ ദുസ്സീലസ്സ പരിഭോഗോ ഥെയ്യപരിഭോഗോ നാമ. സീലവതോ അപച്ചവെക്ഖിതപരിഭോഗോ ഇണപരിഭോഗോ നാമ. സത്തന്നം സെക്ഖാനം പരിഭോഗോ ദായജ്ജപരിഭോഗാ നാമ. ഖീണാസവസ്സ പരിഭോഗോ സാമിപരിഭോഗോ നാമ. തത്ഥ കോ പന വാദോ യേ നം ബഹുലീകരൊന്തീതി യേ പന ഇമം മെത്താചിത്തം ബഹുലം ആസേവന്തി ഭാവെന്തി പുനപ്പുനം കരൊന്തി, തേ അമോഘം രട്ഠപിണ്ഡം പരിഭുഞ്ജന്തീതി എത്ഥ വത്തബ്ബമേവ കിം? ഏവരൂപാ ഹി ഭിക്ഖൂ രട്ഠപിണ്ഡസ്സ സാമിനോ അണണാ ദായാദാ ഹുത്വാ പരിഭുഞ്ജന്തീതി.
൫൪-൫൫. ചതുത്ഥേ ഭാവേതീതി ഉപ്പാദേതി വഡ്ഢേതി. പഞ്ചമേ മനസി കരോതീതി മനസ്മിം കരോതി. സേസം ഇമേസു ദ്വീസുപി തതിയേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. യോ ഹി ആസേവതി, അയമേവ ഭാവേതി, അയം മനസി കരോതി. യേന ചിത്തേന ആസേവതി, തേനേവ ഭാവേതി, തേന മനസി കരോതി. സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പന യായ ധമ്മധാതുയാ സുപ്പടിവിദ്ധത്താ ദേസനാവിലാസപ്പത്തോ നാമ ഹോതി, തസ്സാ സുപ്പടിവിദ്ധത്താ അത്തനോ ദേസനാവിലാസം ധമ്മിസ്സരിയതം പടിസമ്ഭിദാപഭേദകുസലതം അപ്പടിഹതസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണഞ്ച നിസ്സായ ഏകക്ഖണേ ഉപ്പന്നം ഏകചിത്തമേവ തീഹി കൊട്ഠാസേഹി വിഭജിത്വാ ദസ്സേസീതി.
൫൬. ഛട്ഠേ യേ കേചീതി അനിയാമിതവചനം. അകുസലാതി തേസം നിയാമിതവചനം. എത്താവതാ സബ്ബാകുസലാ അസേസതോ പരിയാദിന്നാ ഹൊന്തി. അകുസലഭാഗിയാ അകുസലപക്ഖികാതി അകുസലാനമേവേതം നാമം. അകുസലായേവ ഹി ഏകച്ചേ അകുസലം സഹജാതവസേന, ഏകച്ചേ ഉപനിസ്സയവസേന ഭജന്തി ചേവ, തേസഞ്ച പക്ഖാ ഭവന്തീതി ‘‘അകുസലഭാഗിയാ അകുസലപക്ഖികാ’’തി വുച്ചന്തി. സബ്ബേതേ മനോപുബ്ബങ്ഗമാതി മനോ പുബ്ബം പഠമതരം ഗച്ഛതി ഏതേസന്തി മനോപുബ്ബങ്ഗമാ. ഏതേ ഹി കിഞ്ചാപി മനേന സദ്ധിം ഏകുപ്പാദാ ഏകവത്ഥുകാ ഏകനിരോധാ ഏകാരമ്മണാ ച ഹൊന്തി. യസ്മാ പന തേസം മനോ ഉപ്പാദകോ കാരകോ ജനകോ സമുട്ഠാപകോ നിബ്ബത്തകോ, തസ്മാ മനോപുബ്ബങ്ഗമാ നാമ ഹൊന്തി.
പഠമം ഉപ്പജ്ജതീതി യഥാ നാമ ‘‘രാജാ നിക്ഖന്തോ’’തി വുത്തേ ‘‘രാജായേവ നിക്ഖന്തോ, സേസാ രാജസേനാ നിക്ഖന്താ അനിക്ഖന്താ’’തി പുച്ഛിതബ്ബകാരണം നത്ഥി, സബ്ബാ നിക്ഖന്താതേവ പഞ്ഞായന്തി, ഏവമേവ മനോ ഉപ്പന്നോതി വുത്തകാലതോ പട്ഠായ അവസേസാ സഹജാതസംസട്ഠസമ്പയുത്താ ഉപ്പന്നാ ന ഉപ്പന്നാതി പുച്ഛിതബ്ബകാരണം നത്ഥി, സബ്ബേ തേ ഉപ്പന്നാ ത്വേവ പഞ്ഞായന്തി. ഏതമത്ഥവസം പടിച്ച തേഹി സംസട്ഠസമ്പയുത്തോ ഏകുപ്പാദേകനിരോധോപി സമാനോ മനോ തേസം ധമ്മാനം പഠമം ഉപ്പജ്ജതീതി വുത്തോ. അന്വദേവാതി അനുദേവ, സഹേവ ഏകതോയേവാതി അത്ഥോ. ബ്യഞ്ജനച്ഛായം പന ഗഹെത്വാ പഠമം ചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, പച്ഛാ ചേതസികാതി ന ഗഹേതബ്ബം. അത്ഥോ ഹി പടിസരണം
൫൭. സത്തമേ കുസലാതി ചതുഭൂമകാപി കുസലാ ധമ്മാ കഥിതാ. സേസം ഛട്ഠേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
൫൮. അട്ഠമേ യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ, പമാദോതി എത്ഥ, ഭിക്ഖവേതി ആലപനം, യഥാ അയം പമാദോതി അത്ഥോ. പമാദോതി പമജ്ജനാകാരോ. വുത്തഞ്ഹേതം –
‘‘തത്ഥ കതമോ പമാദോ? കായദുച്ചരിതേ വാ വചീദുച്ചരിതേ വാ മനോദുച്ചരിതേ വാ പഞ്ചസു വാ കാമഗുണേസു ചിത്തസ്സ വൊസ്സഗ്ഗോ വൊസ്സഗ്ഗാനുപ്പദാനം കുസലാനം വാ ധമ്മാനം ഭാവനായ അസക്കച്ചകിരിയതാ അസാതച്ചകിരിയതാ അനട്ഠിതകിരിയതാ ഓലീനവുത്തിതാ നിക്ഖിത്തഛന്ദതാ നിക്ഖിത്തധുരതാ അനധിട്ഠാനം അനനുയോഗോ അനാസേവനാ അഭാവനാ അബഹുലീകമ്മം
ഉപ്പന്നാ ച കുസലാ ധമ്മാ പരിഹായന്തീതി ഇദം ഝാനവിപസ്സനാനം വസേന വുത്തം. മഗ്ഗഫലാനം പന സകിം ഉപ്പന്നാനം പുന പരിഹാനം നാമ നത്ഥി.
൫൯. നവമേ അപ്പമാദോ പമാദസ്സ പടിപക്ഖവസേന വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബോ.
൬൦. ദസമേ കോസജ്ജന്തി കുസീതഭാവോ. സേസം വുത്തനയമേവാതി.
അച്ഛരാസങ്ഘാതവഗ്ഗവണ്ണനാ.