൩. പുഗ്ഗലവഗ്ഗോ
൧. സമിദ്ധസുത്തവണ്ണനാ
൨൧. തതിയസ്സ കായസക്ഖി. ദിട്ഠന്തം പത്തോതി ദിട്ഠിപ്പത്തോ. സദ്ദഹന്തോ വിമുത്തോതി സദ്ധാവിമുത്തോ. ഖമതീതി രുച്ചതി. അഭിക്കന്തതരോതി അതിസുന്ദരതരോ. പണീതതരോതി അതിപണീതതരോ. സദ്ധിന്ദ്രിയം അധിമത്തം ഹോതീതി സമിദ്ധത്ഥേരസ്സ കിര അരഹത്തമഗ്ഗക്ഖണേ സദ്ധിന്ദ്രിയം ധുരം അഹോസി, സേസാനി ചത്താരി സഹജാതിന്ദ്രിയാനി തസ്സേവ പരിവാരാനി അഹേസും. ഇതി ഥേരോ അത്തനാ പടിവിദ്ധമഗ്ഗം കഥെന്തോ ഏവമാഹ. മഹാകൊട്ഠികത്ഥേരസ്സ പന അരഹത്തമഗ്ഗക്ഖണേ സമാധിന്ദ്രിയം ധുരം അഹോസി, സേസാനി ചത്താരി ഇന്ദ്രിയാനി തസ്സേവ പരിവാരാനി അഹേസും. തസ്മാ സോപി സമാധിന്ദ്രിയം അധിമത്തന്തി കഥെന്തോ അത്തനാ പടിവിദ്ധമഗ്ഗമേവ കഥേസി. സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ പന അരഹത്തമഗ്ഗക്ഖണേ പഞ്ഞിന്ദ്രിയം ധുരം അഹോസി. സേസാനി ചത്താരി ഇന്ദ്രിയാനി തസ്സേവ പരിവാരാനി അഹേസും. തസ്മാ സോപി പഞ്ഞിന്ദ്രിയം അധിമത്തന്തി കഥെന്തോ അത്തനാ പടിവിദ്ധമഗ്ഗമേവ കഥേസി.
ന ഖ്വെത്ഥാതി ന ഖോ എത്ഥ. ഏകംസേന ബ്യാകാതുന്തി ഏകന്തേന ബ്യാകരിതും. അരഹത്തായ പടിപന്നോതി അരഹത്തമഗ്ഗസമങ്ഗിം ദസ്സേതി. ഏവമേതസ്മിം സുത്തേ തീഹിപി ഥേരേഹി അത്തനാ പടിവിദ്ധമഗ്ഗോവ കഥിതോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പന ഭുമ്മന്തരേനേവ കഥേസി.
൨. ഗിലാനസുത്തവണ്ണനാ
൨൨. ദുതിയേ സപ്പായാനീതി ഹിതാനി വുദ്ധികരാനി. പതിരൂപന്തി അനുച്ഛവികം. നേവ വുട്ഠാതി തമ്ഹാ ആബാധാതി ഇമിനാ അതേകിച്ഛേന വാതാപമാരാദിനാ രോഗേന സമന്നാഗതോ നിട്ഠാപത്തഗിലാനോ കഥിതോ. വുട്ഠാതി തമ്ഹാ ആബാധാതി ഇമിനാ ഖിപിതകകച്ഛുതിണപുപ്ഫകജരാദിഭേദോ അപ്പമത്തആബാധോ കഥിതോ. ലഭന്തോ സപ്പായാനി ഭോജനാനി നോ അലഭന്തോതി ഇമിനാ പന യേസം പടിജഗ്ഗനേന ഫാസുകം ഹോതി, സബ്ബേപി തേ ആബാധാ കഥിതാ. എത്ഥ ച പതിരൂപോ ഉപട്ഠാകോ നാമ ഗിലാനുപട്ഠാകോ അനുഞ്ഞാതോതി ഭിക്ഖുസങ്ഘേന ദാതബ്ബോതി അനുഞ്ഞാതോ. തസ്മിഞ്ഹി ഗിലാനേ അത്തനോ ധമ്മതായ യാപേതും അസക്കൊന്തേ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന
അഞ്ഞേപി ഗിലാനാ ഉപട്ഠാതബ്ബാതി ഇതരേപി ദ്വേ ഗിലാനാ ഉപട്ഠാപേതബ്ബാ. കിം കാരണാ? യോപി ഹി നിട്ഠപത്തഗിലാനോ, സോ അനുപട്ഠിയമാനോ ‘‘സചേ മം പടിജഗ്ഗെയ്യും, ഫാസുകം മേ ഭവെയ്യ. ന ഖോ പന മം പടിജഗ്ഗന്തീ’’തി മനോപദോസം കത്വാ അപായേ നിബ്ബത്തെയ്യ. പടിജഗ്ഗിയമാനസ്സ പനസ്സ ഏവം ഹോതി ‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘേന യം കാതബ്ബം, തം കതം. മയ്ഹം പന കമ്മവിപാകോ ഈദിസോ’’തി. സോ ഭിക്ഖുസങ്ഘേ മെത്തം
നേവ ഒക്കമതീതി നേവ പവിസതി. നിയാമം കുസലേസു ധമ്മേസു സമ്മത്തന്തി കുസലേസു ധമ്മേസു മഗ്ഗനിയാമസങ്ഖാതം സമ്മത്തം. ഇമിനാ പദപരമോ പുഗ്ഗലോ കഥിതോ. ദുതിയവാരേന ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ ഗഹിതോ സാസനേ നാലകത്ഥേരസദിസോ ബുദ്ധന്തരേ ഏകവാരം പച്ചേകബുദ്ധാനം സന്തികേ ഓവാദം ലഭിത്വാ പടിവിദ്ധപച്ചേകബോധിഞാണോ ച. തതിയവാരേന വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ പുഗ്ഗലോ കഥിതോ, നെയ്യോ പന തന്നിസ്സിതോവ ഹോതി.
ധമ്മദേസനാ അനുഞ്ഞാതാതി മാസസ്സ അട്ഠ വാരേ ധമ്മകഥാ അനുഞ്ഞാതാ. അഞ്ഞേസമ്പി ധമ്മോ ദേസേതബ്ബോതി ഇതരേസമ്പി ധമ്മോ കഥേതബ്ബോ. കിം കാരണാ? പദപരമസ്സ ഹി ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ ധമ്മം പടിവിജ്ഝിതും അസക്കൊന്തസ്സാപി അനാഗതേ പച്ചയോ ഭവിസ്സതി. യോ പന തഥാഗതസ്സ രൂപദസ്സനം ലഭന്തോപി അലഭന്തോപി ധമ്മവിനയഞ്ച സവനായ ലഭന്തോപി അലഭന്തോപി ധമ്മം അഭിസമേതി, സോ അലഭന്തോ താവ അഭിസമേതി. ലഭന്തോ പന ഖിപ്പമേവ അഭിസമെസ്സതീതി ഇമിനാ കാരണേന
൩. സങ്ഖാരസുത്തവണ്ണനാ
൨൩. തതിയേ സബ്യാബജ്ഝന്തി സദുക്ഖം. കായസങ്ഖാരന്തി കായദ്വാരേ ചേതനാരാസിം. അഭിസങ്ഖരോതീതി ആയൂഹതി രാസിം കരോതി പിണ്ഡം കരോതി. വചീമനൊദ്വാരേസുപി ഏസേവ നയോ. സബ്യാബജ്ഝം ലോകന്തി സദുക്ഖം ലോകം. സബ്യാബജ്ഝാ ഫസ്സാ ഫുസന്തീതി സദുക്ഖാ വിപാകഫസ്സാ ഫുസന്തി. സബ്യാബജ്ഝം വേദനം വേദിയതീതി സദുക്ഖം വിപാകവേദനം വേദിയതി, സാബാധം നിരസ്സാദന്തി അത്ഥോ. സെയ്യഥാപി സത്താ നേരയികാതി യഥാ നിരയേ നിബ്ബത്തസത്താ ഏകന്തദുക്ഖം വേദനം വേദിയന്തി, ഏവം വേദിയതീതി അത്ഥോ. കിം പന തത്ഥ ഉപെക്ഖാവേദനാ നത്ഥീതി? അത്ഥി, ദുക്ഖവേദനായ പന ബലവഭാവേന സാ അബ്ബോഹാരികട്ഠാനേ ഠിതാ. ഇതി നിരയോവ നിരയസ്സ ഉപമം കത്വാ ആഹടോ. തത്ര പടിഭാഗഉപമാ നാമ കിര ഏസാ.
സെയ്യഥാപി ദേവാ സുഭകിണ്ഹാതി ഇധാപി ദേവലോകോവ ദേവലോകസ്സ ഉപമം കത്വാ ആഹടോ. യസ്മാ പന ഹെട്ഠിമേസു ബ്രഹ്മലോകേസു സപ്പീതികജ്ഝാനവിപാകോ വത്തതി, സുഭകിണ്ഹേസു നിപ്പീതികോ ഏകന്തസുഖോവ, തസ്മാ തേ അഗ്ഗഹെത്വാ സുഭകിണ്ഹാവ കഥിതാ. ഇതി അയമ്പി തത്ര പടിഭാഗഉപമാ നാമാതി വേദിതബ്ബാ.
വോകിണ്ണസുഖദുക്ഖന്തി വോമിസ്സകസുഖദുക്ഖം. സെയ്യഥാപി മനുസ്സാതി മനുസ്സാനം ഹി കാലേന സുഖം ഹോതി, കാലേന ദുക്ഖം. ഏകച്ചേ ച ദേവാതി കാമാവചരദേവാ. തേസമ്പി കാലേന സുഖം ഹോതി, കാലേന ദുക്ഖം. തേസം ഹി ഹീനതരാനം മഹേസക്ഖതരാ ദേവതാ ദിസ്വാ ആസനാ വുട്ഠാതബ്ബം ഹോതി, മഗ്ഗാ ഉക്കമിതബ്ബം, പാരുതവത്ഥം അപനേതബ്ബം, അഞ്ജലികമ്മം കാതബ്ബന്തി തം സബ്ബമ്പി ദുക്ഖം നാമ ഹോതി. ഏകച്ചേ ച വിനിപാതികാതി വേമാനികപേതാ. തേ ഹി കാലേന സമ്പത്തിം അനുഭവന്തി കാലേന കമ്മന്തി വോകിണ്ണസുഖദുക്ഖാവ ഹൊന്തി. ഇതി ഇമസ്മിം സുത്തേ തീണി സുചരിതാനി ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാനി കഥിതാനീതി വേദിതബ്ബാനി.
൪. ബഹുകാരസുത്തവണ്ണനാ
൨൪. ചതുത്ഥേ തയോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാതി തയോ ആചരിയപുഗ്ഗലാ. പുഗ്ഗലസ്സ ബഹുകാരാതി അന്തേവാസികപുഗ്ഗലസ്സ ബഹൂപകാരാ. ബുദ്ധന്തി സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധം. സരണം ഗതോ ഹോതീതി അവസ്സയം ധമ്മന്തി സതന്തികം നവലോകുത്തരധമ്മം. സങ്ഘന്തി അട്ഠഅരിയപുഗ്ഗലസമൂഹം. ഇദഞ്ച പന സരണഗമനം അഗ്ഗഹിതസരണപുബ്ബസ്സ അകതാഭിനിവേസസ്സ വസേന വുത്തം. ഇതി ഇമസ്മിം സുത്തേ സരണദായകോ സോതാപത്തിമഗ്ഗസമ്പാപകോ അരഹത്തമഗ്ഗസമ്പാപകോതി തയോ ആചരിയാ ബഹുകാരാതി ആഗതാ, പബ്ബജ്ജാദായകോ ബുദ്ധവചനദായകോ കമ്മവാചാചരിയോ സകദാഗാമിമഗ്ഗസമ്പാപകോ അനാഗാമിമഗ്ഗസമ്പാപകോതി ഇമേ ആചരിയാ ന ആഗതാ, കിം ഏതേ ന ബഹുകാരാതി? നോ, ന ബഹുകാരാ. അയം പന ദേസനാ ദുവിധേന പരിച്ഛിന്നാ. തസ്മാ സബ്ബേപേതേ ബഹുകാരാ. തേസു സരണഗമനസ്മിംയേവ അകതാഭിനിവേസോ വട്ടതി, ചതുപാരിസുദ്ധിസീലകസിണപരികമ്മവിപസ്സനാഞാണാനി പന പഠമമഗ്ഗസന്നിസ്സിതാനി ഹൊന്തി, ഉപരി ദ്വേ മഗ്ഗാ ച ഫലാനി ച അരഹത്തമഗ്ഗസന്നിസ്സിതാനീതി വേദിതബ്ബാനി.
ഇമിനാ പുഗ്ഗലേനാതി ഇമിനാ അന്തേവാസികപുഗ്ഗലേന. ന സുപ്പതികാരം വദാമീതി പതികാരം കാതും ന സുകരന്തി വദാമി. അഭിവാദനാദീസു അനേകസതവാരം അനേകസഹസ്സവാരമ്പി ഹി പഞ്ചപതിട്ഠിതേന നിപതിത്വാ വന്ദന്തോ ആസനാ വുട്ഠായ പച്ചുഗ്ഗച്ഛന്തോ ദിട്ഠദിട്ഠക്ഖണേ അഞ്ജലിം പഗ്ഗണ്ഹന്തോ അനുച്ഛവികം സാമീചികമ്മം കരൊന്തോ ദിവസേ ദിവസേ ചീവരസതം ചീവരസഹസ്സം പിണ്ഡപാതസതം പിണ്ഡപാതസഹസ്സം ദദമാനോ ചക്കവാളപരിയന്തേന സബ്ബരതനമയം ആവാസം കരൊന്തോ സപ്പിനവനീതാദിനാനപ്പകാരം ഭേസജ്ജം അനുപ്പദജ്ജമാനോ നേവ സക്കോതി ആചരിയേന കതസ്സ പതികാരം നാമ കാതുന്തി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
൫. വജിരൂപമസുത്തവണ്ണനാ
൨൫. പഞ്ചമേ അരുകൂപമചിത്തോതി പുരാണവണസദിസചിത്തോ. വിജ്ജൂപമചിത്തോതി ഇത്തരകാലോഭാസനേന വിജ്ജുസദിസചിത്തോ. വജിരൂപമചിത്തോതി അഭിസജ്ജതീതി ലഗ്ഗതി. കുപ്പതീതി കോപവസേന കുപ്പതി. ബ്യാപജ്ജതീതി പകതിഭാവം പജഹതി, പൂതികോ ഹോതി. പതിത്ഥീയതീതി ഥിനഭാവം ഥദ്ധഭാവം ആപജ്ജതി. കോപന്തി ദുബ്ബലകോധം. ദോസന്തി ദുസ്സനവസേന തതോ ബലവതരം. അപ്പച്ചയന്തി അതുട്ഠാകാരം ദോമനസ്സം. ദുട്ഠാരുകോതി പുരാണവണോ. കട്ഠേനാതി ദണ്ഡകകോടിയാ. കഠലേനാതി കപാലേന. ആസവം ദേതീതി അപരാപരം സവതി. പുരാണവണോ ഹി അത്തനോ ധമ്മതായേവ പുബ്ബം ലോഹിതം യൂസന്തി ഇമാനി തീണി സവതി, ഘട്ടിതോ പന താനി അധികതരം സവതി.
ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ ഇദം ഓപമ്മസംസന്ദനം – ദുട്ഠാരുകോ വിയ ഹി കോധനപുഗ്ഗലോ, തസ്സ അത്തനോ ധമ്മതായ സവനം വിയ കോധനസ്സപി അത്തനോ ധമ്മതായ ഉദ്ധുമാതസ്സ വിയ ചണ്ഡികതസ്സ ചരണം, കട്ഠേന വാ കഠലായ വാ ഘട്ടനം വിയ അപ്പമത്തം വചനം, ഭിയ്യോസോമത്തായ സവനം വിയ ‘‘മാദിസം നാമ ഏസ ഏവം വദതീ’’തി ഭിയ്യോസോമത്തായ ഉദ്ധുമായനഭാവോ ദട്ഠബ്ബോ.
രത്തന്ധകാരതിമിസായന്തി രത്തിം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണുപ്പത്തിനിവാരണേന അന്ധഭാവകരണേ ബഹലതമേ. വിജ്ജന്തരികായാതി വിജ്ജുപ്പത്തിക്ഖണേ. ഇധാപി ഇദം ഓപമ്മസംസന്ദനം – ചക്ഖുമാ പുരിസോ വിയ ഹി യോഗാവചരോ ദട്ഠബ്ബോ, അന്ധകാരം വിയ സോതാപത്തിമഗ്ഗവജ്ഝാ കിലേസാ, വിജ്ജുസഞ്ചരണം വിയ സോതാപത്തിമഗ്ഗഞാണസ്സ ഉപ്പത്തികാലോ, വിജ്ജന്തരികായ ചക്ഖുമതോ പുരിസസ്സ സമന്താ രൂപദസ്സനം വിയ
വജിരൂപമചിത്തതായപി
൬. സേവിതബ്ബസുത്തവണ്ണനാ
൨൬. ഛട്ഠേ സേവിതബ്ബോതി ഉപസങ്കമിതബ്ബോ. ഭജിതബ്ബോതി അല്ലീയിതബ്ബോ. പയിരുപാസിതബ്ബോതി സന്തികേ നിസീദനവസേന പുനപ്പുനം ഉപാസിതബ്ബോ. സക്കത്വാ ഗരും കത്വാതി സക്കാരഞ്ചേവ ഗരുകാരഞ്ച കത്വാ. ഹീനോ ഹോതി സീലേനാതിആദീസു ഉപാദായുപാദായ ഹീനതാ വേദിതബ്ബാ. തത്ഥ യോ ഹി പഞ്ച സീലാനി രക്ഖതി, സോ ദസ സീലാനി രക്ഖന്തേന ന സേവിതബ്ബോ അഞ്ഞത്ര അനുദ്ദയാ അഞ്ഞത്ര അനുകമ്പാതി ഠപെത്വാ അനുദ്ദയഞ്ച അനുകമ്പഞ്ച. അത്തനോ അത്ഥായേവ ഹി ഏവരൂപോ പുഗ്ഗലോ ന സേവിതബ്ബോ, അനുദ്ദയാനുകമ്പാവസേന പന തം ഉപസങ്കമിതും വട്ടതി.
സീലസാമഞ്ഞഗതാനം സതന്തി സീലേന സമാനഭാവം ഗതാനം സന്താനം. സീലകഥാ ച നോ ഭവിസ്സതീതി ഏവം സമാനസീലാനം അമ്ഹാകം സീലമേവ ആരബ്ഭ കഥാ ഭവിസ്സതി. സാ ച നോ പവത്തിനീ ഭവിസ്സതീതി സാ ച അമ്ഹാകം കഥാ ദിവസമ്പി കഥെന്താനം പവത്തിസ്സതി ന പടിഹഞ്ഞിസ്സതി. സാ ച നോ ഫാസു ഭവിസ്സതീതി സാ ച ദിവസമ്പി പവത്തമാനാ സീലകഥാ അമ്ഹാകം ഫാസുവിഹാരോ സുഖവിഹാരോ ഭവിസ്സതി. സമാധിപഞ്ഞാകഥാസുപി ഏസേവ നയോ.
സീലക്ഖന്ധന്തി സീലരാസിം. തത്ഥ തത്ഥ പഞ്ഞായ അനുഗ്ഗഹെസ്സാമീതി എത്ഥ സീലസ്സ അസപ്പായേ അനുപകാരധമ്മേ വജ്ജെത്വാ സപ്പായേ ഉപകാരധമ്മേ സേവന്തോ തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ സീലക്ഖന്ധം പഞ്ഞായ അനുഗ്ഗണ്ഹാതി നാമ. സമാധിപഞ്ഞാക്ഖന്ധേസുപി ഏസേവ നയോ. നിഹീയതീതി അത്തനോ ഹീനതരം പുഗ്ഗലം സേവന്തോ ഖാരപരിസ്സാവനേ ആസിത്തഉദകം വിയ സതതം സമിതം ഹായതി പരിഹായതി. തുല്യസേവീതി അത്തനാ സമാനസേവീ. സെട്ഠമുപനമന്തി സെട്ഠം ഉദേതി ഖിപ്പന്തി ഖിപ്പമേവ വഡ്ഢതി. തസ്മാ അത്തനോ ഉത്തരിം ഭജേഥാതി യസ്മാ സെട്ഠം പുഗ്ഗലം ഉപനമന്തോ ഉദേതി ഖിപ്പം, തസ്മാ അത്തനോ ഉത്തരിതരം വിസിട്ഠതരം ഭജേഥ.
൭. ജിഗുച്ഛിതബ്ബസുത്തവണ്ണനാ
൨൭. സത്തമേ ജിഗുച്ഛിതബ്ബോതി ഗൂഥം വിയ ജിഗുച്ഛിതബ്ബോ. അഥ ഖോ നന്തി അഥ ഖോ അസ്സ. കിത്തിസദ്ദോതി കഥാസദ്ദോ. ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ ഗൂഥകൂപോ വിയ ദുസ്സീല്യം ദട്ഠബ്ബം. ഗൂഥകൂപേ പതിത്വാ ഠിതോ ധമ്മനിഅഹി വിയ ദുസ്സീലപുഗ്ഗലോ. ഗൂഥകൂപതോ ഉദ്ധരിയമാനേന തേന അഹിനാ പുരിസസ്സ സരീരം ആരുള്ഹേനാപി അദട്ഠഭാവോ വിയ ദുസ്സീലം സേവമാനസ്സാപി തസ്സ കിരിയായ അകരണഭാവോ. സരീരം ഗൂഥേന മക്ഖെത്വാ
തിന്ദുകാലാതന്തി തിന്ദുകരുക്ഖഅലാതം. ഭിയ്യോസോമത്തായ ചിച്ചിടായതീതി തം ഹി ഝായമാനം പകതിയാപി ഏവമേവ ഖോതി ഏവമേവം കോധനോ അത്തനോ ധമ്മതായപി ഉദ്ധതോ ചണ്ഡികതോ ഹുത്വാ ചരതി, അപ്പമത്തകം പന വചനം സുതകാലേ ‘‘മാദിസം നാമ ഏവം വദതി ഏവം വദതീ’’തി അതിരേകതരം ഉദ്ധതോ ചണ്ഡികതോ ഹുത്വാ ചരതി. ഗൂഥകൂപോതി ഗൂഥപുണ്ണകൂപോ, ഗൂഥരാസിയേവ വാ. ഓപമ്മസംസന്ദനം പനെത്ഥ പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം. തസ്മാ ഏവരൂപോ പുഗ്ഗലോ അജ്ഝുപെക്ഖിതബ്ബോ ന സേവിതബ്ബോതി യസ്മാ കോധനോ അതിസേവിയമാനോ അതിഉപസങ്കമിയമാനോപി കുജ്ഝതിയേവ, ‘‘കിം ഇമിനാ’’തി പടിക്കമന്തേപി കുജ്ഝതിയേവ. തസ്മാ പലാലഗ്ഗി വിയ അജ്ഝുപെക്ഖിതബ്ബോ ന സേവിതബ്ബോ ന ഭജിതബ്ബോ. കിം വുത്തം ഹോതി? യോ ഹി പലാലഗ്ഗിം അതിഉപസങ്കമിത്വാ തപ്പതി, തസ്സ സരീരം ഝായതി. യോ അതിപടിക്കമിത്വാ തപ്പതി, തസ്സ സീതം ന വൂപസമ്മതി. അനുപസങ്കമിത്വാ അപടിക്കമിത്വാ പന മജ്ഝത്തഭാവേന തപ്പന്തസ്സ സീതം വൂപസമ്മതി, തസ്മാ പലാലഗ്ഗി വിയ കോധനോ പുഗ്ഗലോ മജ്ഝത്തഭാവേന
കല്യാണമിത്തോതി സുചിമിത്തോ. കല്യാണസഹായോതി സുചിസഹായോ. സഹായാ നാമ സഹഗാമിനോ സദ്ധിംചരാ. കല്യാണസമ്പവങ്കോതി കല്യാണേസു സുചിപുഗ്ഗലേസു സമ്പവങ്കോ, തന്നിന്നതപ്പോണതപ്പബ്ഭാരമാനസോതി അത്ഥോ.
൮. ഗൂഥഭാണീസുത്തവണ്ണനാ
൨൮. അട്ഠമേ ഗൂഥഭാണീതി യോ ഗൂഥം വിയ ദുഗ്ഗന്ധകഥം കഥേതി. പുപ്ഫഭാണീതി മധുഭാണീതി യോ മധു വിയ മധുരകഥം കഥേതി. സഭഗ്ഗതോതി സഭായ ഠിതോ. പരിസഗ്ഗതോതി ഗാമപരിസായ ഠിതോ. ഞാതിമജ്ഝഗതോതി ഞാതീനം മജ്ഝേ ഠിതോ. പൂഗമജ്ഝഗതോതി സേണീനം മജ്ഝേ ഠിതോ. രാജകുലമജ്ഝഗതോതി രാജകുലസ്സ മജ്ഝേ മഹാവിനിച്ഛയേ ഠിതോ. അഭിനീതോതി പുച്ഛനത്ഥായാനീതോ. സക്ഖിപുട്ഠോതി സക്ഖിം കത്വാ പുച്ഛിതോ. ഏഹമ്ഭോ പുരിസാതി ആലപനമേതം. അത്തഹേതു വാ പരഹേതു വാതി അത്തനോ വാ പരസ്സ വാ ഹത്ഥപാദാദിഹേതു വാ ധനഹേതു വാ. ആമിസകിഞ്ചിക്ഖഹേതു വാതി എത്ഥ ആമിസന്തി ലഞ്ജോ അധിപ്പേതോ. കിഞ്ചിക്ഖന്തി യം വാ തം വാ അപ്പമത്തകം അന്തമസോ തിത്തിരിയവട്ടകസപ്പിപിണ്ഡനവനീതപിണ്ഡാദിമത്തകസ്സ ലഞ്ജസ്സ ഹേതൂതി അത്ഥോ. സമ്പജാനമുസാ ഭാസിതാ ഹോതീതി ജാനന്തോയേവ മുസാവാദം കത്താ ഹോതി.
നേലാതി കണ്ണസുഖാതി ബ്യഞ്ജനമധുരതായ കണ്ണാനം സുഖാ, സൂചിവിജ്ഝനം വിയ കണ്ണസൂലം ന ജനേതി. അത്ഥമധുരതായ സകലസരീരേ കോപം അജനെത്വാ പേമം ജനേതീതി പേമനീയാ. ഹദയം ഗച്ഛതി അപ്പടിഹഞ്ഞമാനാ സുഖേന ചിത്തം പവിസതീതി ഹദയങ്ഗമാ. ഗുണപരിപുണ്ണതായ പുരേ ഭവാതി പോരീ. പുരേ സംവഡ്ഢനാരീ വിയ സുകുമാരാതിപി പോരീ. പുരസ്സ ഏസാതിപി പോരീ. പുരസ്സ ഏസാതി നഗരവാസീനം കഥാതി അത്ഥോ. നഗരവാസിനോ ബഹുജനകന്താ. കന്തഭാവേനേവ ബഹുനോ ജനസ്സ മനാപാ ചിത്തവുദ്ധികരാതി ബഹുജനമനാപാ.
൯. അന്ധസുത്തവണ്ണനാ
൨൯. നവമേ ചക്ഖു ന ഹോതീതി പഞ്ഞാചക്ഖു ന ഹോതി. ഫാതിം കരെയ്യാതി ഫീതം വഡ്ഢിതം കരെയ്യ. സാവജ്ജാനവജ്ജേതി സദോസനിദ്ദോസേ. ഹീനപ്പണീതേതി അധമുത്തമേ. കണ്ഹസുക്കസപ്പടിഭാഗേതി കണ്ഹസുക്കായേവ അഞ്ഞമഞ്ഞം പടിബാഹനതോ പടിപക്ഖവസേന സപ്പടിഭാഗാതി വുച്ചന്തി. അയം പനെത്ഥ സങ്ഖേപോ – കുസലേ ധമ്മേ ‘‘കുസലാ ധമ്മാ’’തി ജാനെയ്യ, അകുസലേ ധമ്മേ ‘‘അകുസലാ ധമ്മാ’’തി ജാനെയ്യ. സാവജ്ജാദീസുപി ഏസേവ നയോ. കണ്ഹസുക്കസപ്പടിഭാഗേസു പന കണ്ഹധമ്മേ ‘‘സുക്കസപ്പടിഭാഗാ’’തി ജാനെയ്യ, സുക്കധമ്മേ ‘‘കണ്ഹസപ്പടിഭാഗാ’’തി യേന പഞ്ഞാചക്ഖുനാ ജാനെയ്യ, തഥാരൂപമ്പിസ്സ ചക്ഖു ന ഹോതീതി. ഇമിനാ നയേന സേസവാരേസുപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
ന ചേവ ഭോഗാ തഥാരൂപാതി തഥാജാതികാ ഭോഗാപിസ്സ ന ഹൊന്തി. ന ച പുഞ്ഞാനി കുബ്ബതീതി പുഞ്ഞാനി ച ന കരോതി. എത്താവതാ ഭോഗുപ്പാദനചക്ഖുനോ ച പുഞ്ഞകരണചക്ഖുനോ ച അഭാവോ വുത്തോ. ഉഭയത്ഥ കലിഗ്ഗാഹോതി ഇധലോകേ ച പരലോകേ ചാതി ഉഭയസ്മിമ്പി അപരദ്ധഗ്ഗാഹോ, പരാജയഗ്ഗാഹോ ഹോതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ ഉഭയത്ഥ കലിഗ്ഗാഹോതി ഉഭയേസമ്പി ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികാനം അത്ഥാനം കലിഗ്ഗാഹോ, പരാജയഗ്ഗാഹോതി അത്ഥോ. ധമ്മാധമ്മേനാതി ദസകുസലകമ്മപഥധമ്മേനപി ദസഅകുസലകമ്മപഥഅധമ്മേനപി. സഠോതി കേരാടികോ. ഭോഗാനി പരിയേസതീതി ഭോഗേ ഗവേസതി. ഥെയ്യേന കൂടകമ്മേന, മുസാവാദേന ചൂഭയന്തി ഥെയ്യാദീസു ഉഭയേന പരിയേസതീതി അത്ഥോ. കഥം? ഥെയ്യേന കൂടകമ്മേന ച പരിയേസതി, ഥെയ്യേന മുസാവാദേന ച പരിയേസതി സങ്ഘാതുന്തി സങ്ഘരിതും. ധമ്മലദ്ധേഹീതി ദസകുസലകമ്മപഥധമ്മം അകോപെത്വാ ലദ്ധേഹി. ഉട്ഠാനാധിഗതന്തി വീരിയേന അബ്യഗ്ഘമാനസോതി നിബ്ബിചികിച്ഛചിത്തോ. ഭദ്ദകം ഠാനന്തി സെട്ഠം ദേവട്ഠാനം. ന സോചതീതി യസ്മിം ഠാനേ അന്തോസോകേന ന സോചതി.
൧൦. അവകുജ്ജസുത്തവണ്ണനാ
൩൦. ദസമേ അവകുജ്ജപഞ്ഞോതി അധോമുഖപഞ്ഞോ. ഉച്ഛങ്ഗപഞ്ഞോതി ഉച്ഛങ്ഗസദിസപഞ്ഞോ. പുഥുപഞ്ഞോതി വിത്ഥാരികപഞ്ഞോ. ആദികല്യാണന്തിആദീസു ആദീതി പുബ്ബപട്ഠപനാ. മജ്ഝന്തി കഥാവേമജ്ഝം. പരിയോസാനന്തി സന്നിട്ഠാനം. ഇതിസ്സ തേ ധമ്മം കഥെന്താ പുബ്ബപട്ഠപനേപി കല്യാണം ഭദ്ദകം അനവജ്ജമേവ കത്വാ കഥെന്തി, വേമജ്ഝേപി പരിയോസാനേപി. എത്ഥ ച അത്ഥി ദേസനായ ആദിമജ്ഝപരിയോസാനാനി, അത്ഥി സാസനസ്സ. തത്ഥ ദേസനായ താവ ചതുപ്പദികഗാഥായ പഠമപദം ആദി, ദ്വേ പദാനി മജ്ഝം, അവസാനപദം പരിയോസാനം. ഏകാനുസന്ധികസ്സ സുത്തസ്സ നിദാനം ആദി, അനുസന്ധി മജ്ഝം, ഇദമവോചാതി അപ്പനാ പരിയോസാനം. അനേകാനുസന്ധികസ്സ പഠമോ അനുസന്ധി ആദി, തതോ പരം ഏകോ വാ അനേകേ വാ മജ്ഝം, പച്ഛിമോ പരിയോസാനം. അയം താവ ദേസനായ നയോ. സാസനസ്സ പന സീലം ആദി, സമാധി മജ്ഝം, വിപസ്സനാ പരിയോസാനം. സമാധി വാ ആദി, വിപസ്സനാ മജ്ഝം, മഗ്ഗോ പരിയോസാനം. വിപസ്സനാ വാ ആദി, മഗ്ഗോ മജ്ഝം, ഫലം പരിയോസാനം. മഗ്ഗോ വാ ആദി, ഫലം മജ്ഝം, നിബ്ബാനം പരിയോസാനം. ദ്വേ ദ്വേ വാ കയിരമാനേ സീലസമാധയോ ആദി, വിപസ്സനാമഗ്ഗാ മജ്ഝം, ഫലനിബ്ബാനാനി പരിയോസാനം.
സാത്ഥന്തി സബ്യഞ്ജനന്തി അക്ഖരപാരിപൂരിം കത്വാ ദേസെന്തി. കേവലപരിപുണ്ണന്തി സകലപരിപുണ്ണം അനൂനം കത്വാ ദേസെന്തി. പരിസുദ്ധന്തി പരിസുദ്ധം നിജ്ജടം നിഗ്ഗണ്ഠിം കത്വാ ദേസെന്തി. ബ്രഹ്മചരിയം പകാസെന്തീതി ഏവം ദേസെന്താ ച സെട്ഠചരിയഭൂതം സിക്ഖത്തയസങ്ഗഹിതം അരിയം അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം പകാസെന്തി. നേവ ആദിം മനസി കരോതീതി നേവ പുബ്ബപട്ഠപനം മനസി കരോതി.
കുമ്ഭോതി ഘടോ. നികുജ്ജോതി അധോമുഖോ ഠപിതോ. ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ കുമ്ഭോ നികുജ്ജോ വിയ അവകുജ്ജപഞ്ഞോ പുഗ്ഗലോ ദട്ഠബ്ബോ, ഉദകാസിഞ്ചനകാലോ
ആകിണ്ണാനീതി പക്ഖിത്താനി. സതിസമ്മോസായ പകിരെയ്യാതി മുട്ഠസ്സതിതായ വികിരെയ്യ. ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ ഉച്ഛങ്ഗോ വിയ ഉച്ഛങ്ഗപഞ്ഞോ പുഗ്ഗലോ ദട്ഠബ്ബോ, നാനാഖജ്ജകാനി വിയ നാനപ്പകാരം ബുദ്ധവചനം, ഉച്ഛങ്ഗേ നാനാഖജ്ജകാനി ഖാദന്തസ്സ നിസിന്നകാലോ വിയ തസ്മിം ആസനേ നിസിന്നസ്സ ഉഗ്ഗണ്ഹനകാലോ, വുട്ഠഹന്തസ്സ സതിസമ്മോസാ പകിരണകാലോ വിയ തസ്മാ ആസനാ വുട്ഠായ ഗച്ഛന്തസ്സ അസല്ലക്ഖണകാലോ വേദിതബ്ബോ.
ഉക്കുജ്ജോതി ഉപരിമുഖോ ഠപിതോ. സണ്ഠാതീതി പതിട്ഠഹതി. ഏവമേവ ഖോതി എത്ഥ ഉപരിമുഖോ ഠപിതോ കുമ്ഭോ വിയ പുഥുപഞ്ഞോ പുഗ്ഗലോ ദട്ഠബ്ബോ, ഉദകസ്സ ആസിത്തകാലോ വിയ ദേസനായ
ദുമ്മേധോതി നിപ്പഞ്ഞോ. അവിചക്ഖണോതി സംവിദഹനപഞ്ഞായ രഹിതോ. ഗന്താതി ഗമനസീലോ. സെയ്യോ ഏതേന വുച്ചതീതി ഏതസ്മാ പുഗ്ഗലാ ഉത്തരിതരോതി വുച്ചതി. ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നോതി നവലോകുത്തരധമ്മസ്സ അനുധമ്മം സഹ സീലേന പുബ്ബഭാഗപടിപദം പടിപന്നോ. ദുക്ഖസ്സാതി വട്ടദുക്ഖസ്സ. അന്തകരോ സിയാതി കോടികരോ പരിച്ഛേദകരോ പരിവടുമകരോ ഭവെയ്യാതി.
പുഗ്ഗലവഗ്ഗോ തതിയോ.