(൧൦) ൫. ലോണകപല്ലവഗ്ഗോ
൧. അച്ചായികസുത്തവണ്ണനാ
൯൩. പഞ്ചമസ്സ അച്ചായികാനീതി അതിപാതികാനി. കരണീയാനീതി അവസ്സകിച്ചാനി. യഞ്ഹി ന അവസ്സം കാതബ്ബം, തം കിച്ചന്തി വുച്ചതി. അവസ്സം കാതബ്ബം കരണീയം നാമ. സീഘം സീഘന്തി വേഗേന വേഗേന. തസ്സ ഖോ തന്തി എത്ഥ തന്തി നിപാതമത്തം. നത്ഥി സാ ഇദ്ധി വാ ആനുഭാവോ വാതി സാ വാ ഇദ്ധി സോ വാ ആനുഭാവോ നത്ഥി. ഉത്തരസ്വേതി തതിയദിവസേ. ഉതുപരിണാമിനീതി ലദ്ധഉതുപരിണാമാനി ഹുത്വാ. ജായന്തിപീതി തതിയദിവസേ നിക്ഖന്തസേതങ്കുരാനി ഹൊന്തി, സത്താഹേ പത്തേ നീലങ്കുരാനി ഹൊന്തി. ഗബ്ഭീനിപി ഹൊന്തീതി ദിയഡ്ഢമാസം പത്വാ ഗഹിതഗബ്ഭാനി ഹൊന്തി. പച്ചന്തിപീതി തയോ മാസേ പത്വാ പച്ചന്തി. ഇദാനി യസ്മാ ബുദ്ധാനം ഗഹപതികേന വാ സസ്സേഹി വാ അത്ഥോ നത്ഥി, സാസനേ പന തപ്പടിരൂപകം പുഗ്ഗലം വാ അത്ഥം വാ ദസ്സേതും തം തം ഓപമ്മം ആഹരന്തി. തസ്മാ യമത്ഥം ദസ്സേതുകാമേന ഏതം ആഭതം, തം ദസ്സെന്തോ ഏവമേവ ഖോതിആദിമാഹ. തം അത്ഥതോ ഉത്താനമേവ. സിക്ഖാ പന ഇധാപി മിസ്സികാ ഏവ കഥിതാ.
൨. പവിവേകസുത്തവണ്ണനാ
൯൪. ദുതിയേ ചീവരപവിവേകന്തി ചീവരം നിസ്സായ ഉപ്പജ്ജനകകിലേസേഹി വിവിത്തഭാവം. സേസദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. സാണാനീതി സാണവാകചേലാനി. മസാണാനീതി മിസ്സകചേലാനി. ഛവദുസ്സാനീതി മതസരീരതോ ഛഡ്ഡിതവത്ഥാനി, ഏരകതിണാദീനി വാ ഗന്ഥെത്വാ കതനിവാസനാനി. പംസുകൂലാനീതി പഥവിയം ഛഡ്ഡിതനന്തകാനി. തിരീടാനീതി രുക്ഖതചവത്ഥാനി. അജിനാനീതി അജിനക്ഖിപന്തി തദേവ മജ്ഝേ ഫാലിതം, സഹഖുരകന്തിപി വദന്തി. കുസചീരന്തി കുസതിണാനി ഗന്ഥെത്വാ കതചീരം. വാകചീരഫലകചീരേസുപി ഏസേവ നയോ. കേസകമ്ബലന്തി മനുസ്സകേസേഹി കതകമ്ബലം. വാലകമ്ബലന്തി അസ്സവാലാദീഹി കതകമ്ബലം. ഉലൂകപക്ഖികന്തി ഉലൂകപത്താനി ഗന്ഥെത്വാ കതനിവാസനം.
സാകഭക്ഖാതി സാമാകഭക്ഖാതി സാമാകതണ്ഡുലഭക്ഖാ. നീവാരാദീസു നീവാരാ നാമ അരഞ്ഞേ സയം ജാതവീഹിജാതി. ദദ്ദുലന്തി ചമ്മകാരേഹി ചമ്മം ലിഖിത്വാ ഛഡ്ഡിതകസടം. ഹടം വുച്ചതി സിലേസോപി സേവാലോപി കണികാരാദിരുക്ഖനിയ്യാസോപി. കണന്തി കുണ്ഡകം. ആചാമോതി ഭത്തഉക്ഖലികായ ലഗ്ഗോ ഝാമഓദനോ. തം ഛഡ്ഡിതട്ഠാനേ ഗഹെത്വാ ഖാദന്തി, ഓദനകഞ്ജിയന്തിപി വദന്തി. പിഞ്ഞാകാദയോ പാകടാവ. പവത്തഫലഭോജീതി പതിതഫലഭോജീ. ഭുസാഗാരന്തി ഖലസാലം.
സീലവാതി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലേന സമന്നാഗതോ. ദുസ്സീല്യഞ്ചസ്സ പഹീനം ഹോതീതി പഞ്ച ദുസ്സീല്യാനി പഹീനാനി ഹൊന്തി. സമ്മാദിട്ഠികോതി യാഥാവദിട്ഠികോ. മിച്ഛാദിട്ഠീതി അയാഥാവദിട്ഠി. ആസവാതി ചത്താരോ ആസവാ. അഗ്ഗപ്പത്തോതി സീലഗ്ഗപ്പത്തോ. സാരപ്പത്തോതി സീലസാരം പത്തോ. സുദ്ധോതി പരിസുദ്ധോ. സാരേ പതിട്ഠിതോതി സീലസമാധിപഞ്ഞാസാരേ പതിട്ഠിതോ.
സെയ്യഥാപീതി യഥാ നാമ. സമ്പന്നന്തി സങ്ഘരാപെയ്യാതി സങ്കഡ്ഢാപെയ്യ. ഉബ്ബഹാപെയ്യാതി ഖലട്ഠാനം ആഹരാപെയ്യ. ഭുസികന്തി ഭുസം. കൊട്ടാപെയ്യാതി ഉദുക്ഖലേ പക്ഖിപാപെത്വാ മുസലേഹി പഹരാപെയ്യ. അഗ്ഗപ്പത്താനീതി തണ്ഡുലഗ്ഗം പത്താനി. സാരപ്പത്താദീസുപി ഏസേവ നയോ. സേസം ഉത്താനമേവ. യം പനെത്ഥ ‘‘ദുസ്സീല്യഞ്ചസ്സ പഹീനം മിച്ഛാദിട്ഠി ചസ്സ പഹീനാ’’തി വുത്തം, തം സോതാപത്തിമഗ്ഗേന പഹീനഭാവം സന്ധായ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
൩. സരദസുത്തവണ്ണനാ
൯൫. തതിയേ വിദ്ധേതി വലാഹകവിഗമേന ദൂരീഭൂതേ. ദേവേതി ആകാസേ. അഭിവിഹച്ചാതി അഭിവിഹനിത്വാ. യതോതി യസ്മിം കാലേ. വിരജന്തി രാഗരജാദിരഹിതം. തേസംയേവ മലാനം വിഗതത്താ വീതമലം. ധമ്മചക്ഖുന്തി ചതുസച്ചധമ്മപരിഗ്ഗാഹകം സോതാപത്തിമഗ്ഗചക്ഖും. നത്ഥി തം സംയോജനന്തി ദുവിധമേവസ്സ സംയോജനം നത്ഥി, ഇതരമ്പി പന പുന ഇമം ലോകം ആനേതും അസമത്ഥതായ നത്ഥീതി വുത്തം. ഇമസ്മിം സുത്തേ ഝാനാനാഗാമീ നാമ കഥിതോതി.
൪. പരിസാസുത്തവണ്ണനാ
൯൬. ചതുത്ഥേ ന ബാഹുലികാ ഹൊന്തീതി പച്ചയബാഹുല്ലികാ ന ഹൊന്തി. ന സാഥലികാതി തിസ്സോ സിക്ഖാ സിഥിലം കത്വാ ന ഗണ്ഹന്തി. ഒക്കമനേ നിക്ഖിത്തധുരാതി പവിവേകേ പുബ്ബങ്ഗമാതി കായചിത്തഉപധിവിവേകസങ്ഖാതേ തിവിധേപി വിവേകേ പുബ്ബങ്ഗമാ. വീരിയം ആരഭന്തീതി ദുവിധമ്പി വീരിയം പഗ്ഗണ്ഹന്തി. അപ്പത്തസ്സാതി ഝാനവിപസ്സനാമഗ്ഗഫലസങ്ഖാതസ്സ അപ്പത്തവിസേസസ്സ. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. പച്ഛിമാ ജനതാതി സദ്ധിവിഹാരികഅന്തേവാസികാദയോ. ദിട്ഠാനുഗതിം ആപജ്ജതീതി ആചരിയുപജ്ഝായേഹി കതം അനുകരോതി. യം തായ ജനതായ ആചരിയുപജ്ഝായേസു ദിട്ഠം, തസ്സ അനുഗതിം ആപജ്ജതി നാമ. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, അഗ്ഗവതീ പരിസാതി, ഭിക്ഖവേ, അയം പരിസാ അഗ്ഗപുഗ്ഗലവതീ നാമ വുച്ചതി.
ഭണ്ഡനജാതാതി ജാതഭണ്ഡനാ. കലഹജാതാതി ജാതകലഹാ. ഭണ്ഡനന്തി ചെത്ഥ കലഹസ്സ പുബ്ബഭാഗോ, ഹത്ഥപരാമാസാദിവസേന വീതിക്കമോ കലഹോ നാമ. വിവാദാപന്നാതി വിരുദ്ധവാദം ആപന്നാ. മുഖസത്തീഹീതി ഗുണവിജ്ഝനട്ഠേന ഫരുസാ വാചാ ‘‘മുഖസത്തിയോ’’തി വുച്ചന്തി, താഹി മുഖസത്തീഹി. വിതുദന്താ വിഹരന്തീതി വിജ്ഝന്താ വിചരന്തി.
സമഗ്ഗാതി സഹിതാ. സമ്മോദമാനാതി സമപ്പവത്തമോദാ. ഖീരോദകീഭൂതാതി ഖീരോദകം വിയ ഭൂതാ. പിയചക്ഖൂഹീതി ഉപസന്തേഹി മെത്തചക്ഖൂഹി. പീതി ജായതീതി പഞ്ചവണ്ണാ പീതി ഉപ്പജ്ജതി. കായോ പസ്സമ്ഭതീതി നാമകായോപി രൂപകായോപി വിഗതദരഥോ ഹോതി. പസ്സദ്ധകായോതി അസാരദ്ധകായോ. സുഖം വേദിയതീതി കായികചേതസികസുഖം വേദിയതി. സമാധിയതീതി ആരമ്മണേ സമ്മാ ഠപീയതി.
ഥുല്ലഫുസിതകേതി മഹാഫുസിതകേ. പബ്ബതകന്ദരപദരസാഖാതി എത്ഥ കന്ദരോ നാമ ‘‘ക’’ന്തി ലദ്ധനാമേന ഉദകേന ദാരിതോ ഉദകഭിന്നോ പബ്ബതപ്പദേസോ, യോ ‘‘നിതമ്ഭോ’’തിപി ‘‘നദികുഞ്ജോ’’തിപി വുച്ചതി. പദരം നാമ അട്ഠ മാസേ ദേവേ അവസ്സന്തേ ഫലിതോ ഭൂമിപ്പദേസോ. സാഖാതി കുസൊബ്ഭഗാമിനിയോ ഖുദ്ദകമാതികായോ. കുസൊബ്ഭാതി ഖുദ്ദകആവാടാ. മഹാസൊബ്ഭാതി മഹാആവാടാ. കുന്നദിയോതി ഖുദ്ദകനദിയോ. മഹാനദിയോതി
൫-൭. പഠമആജാനീയസുത്താദിവണ്ണനാ
൯൭-൯൯. പഞ്ചമേ അങ്ഗേഹീതി ഗുണങ്ഗേഹി. രാജാരഹോതി രഞ്ഞോ അരഹോ അനുച്ഛവികോ. രാജഭൊഗ്ഗോതി രഞ്ഞോ ഉപഭോഗഭൂതോ. രഞ്ഞോ അങ്ഗന്തി രഞ്ഞോ ഹത്ഥപാദാദിഅങ്ഗസമതായ അങ്ഗന്തേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി. വണ്ണസമ്പന്നോതി സരീരവണ്ണേന സമ്പന്നോ. ബലസമ്പന്നോതി കായബലേന സമ്പന്നോ. ആഹുനെയ്യോതി ആഹുതിസങ്ഖാതം പിണ്ഡപാതം പടിഗ്ഗഹേതും യുത്തോ. പാഹുനെയ്യോതി പാഹുനകഭത്തസ്സ അനുച്ഛവികോ. ദക്ഖിണെയ്യോതി ദസവിധദാനവത്ഥുപരിച്ചാഗവസേന സദ്ധാദാനസങ്ഖാതായ ദക്ഖിണായ അനുച്ഛവികോ. അഞ്ജലികരണീയോതി അഞ്ജലിപഗ്ഗഹണസ്സ അനുച്ഛവികോ. അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖെത്തം ലോകസ്സാതി സബ്ബലോകസ്സ അസദിസം പുഞ്ഞവിരുഹനട്ഠാനം.
വണ്ണസമ്പന്നോതി ഗുണവണ്ണേന സമ്പന്നോ. ബലസമ്പന്നോതി വീരിയബലേന സമ്പന്നോ. ജവസമ്പന്നോതി ഞാണജവേന സമ്പന്നോ. ഥാമവാതി ഞാണഥാമേന സമന്നാഗതോ. ദള്ഹപരക്കമോതി ഥിരപരക്കമോ. അനിക്ഖിത്തധുരോതി അട്ഠപിതധുരോ പഗ്ഗഹിതധുരോ, അഗ്ഗഫലം അരഹത്തം അപ്പത്വാ വീരിയധുരം ന നിക്ഖിപിസ്സാമീതി ഏവം പടിപന്നോ. ഇമസ്മിം സുത്തേ ചതുസച്ചവസേന സോതാപത്തിമഗ്ഗോ, സോതാപത്തിമഗ്ഗേന ച ഞാണജവസമ്പന്നതാ കഥിതാതി. ഛട്ഠേ തീണി ച മഗ്ഗാനി തീണി ച ഫലാനി, തീഹി മഗ്ഗഫലേഹി ച ഞാണജവസമ്പന്നതാ കഥിതാ. സത്തമേ അരഹത്തഫലം, അരഹത്തഫലേനേവ ച മഗ്ഗകിച്ചം കഥിതം. ഫലം പന ജവിതജവേന ഉപ്പജ്ജനതോ ജവോതി ച വത്തും വട്ടതി.
൮. പൊത്ഥകസുത്തവണ്ണനാ
൧൦൦. അട്ഠമേ നവോതി കരണം ഉപാദായ വുച്ചതി. പൊത്ഥകോതി വാകമയവത്ഥം. മജ്ഝിമോതി പരിഭോഗമജ്ഝിമോ. ജിണ്ണോതി പരിഭോഗജിണ്ണോ. ഉക്ഖലിപരിമജ്ജനന്തി ഉക്ഖലിപരിപുഞ്ഛനം ദുസ്സീലോതി നിസ്സീലോ. ദുബ്ബണ്ണതായാതി ഗുണവണ്ണാഭാവേന ദുബ്ബണ്ണതായ. ദിട്ഠാനുഗതിം ആപജ്ജന്തീതി തേന കതം അനുകരൊന്തി. ന മഹപ്ഫലം ഹോതീതി വിപാകഫലേന മഹപ്ഫലം ന ഹോതി. ന മഹാനിസംസന്തി വിപാകാനിസംസേനേവ ന മഹാനിസംസം. അപ്പഗ്ഘതായാതി കാസികം വത്ഥന്തി തീഹി കപ്പാസഅംസൂഹി സുത്തം കന്തിത്വാ കതവത്ഥം, തഞ്ച ഖോ കാസിരട്ഠേയേവ ഉട്ഠിതം. സേസം ഉത്താനമേവ. സീലം പനെത്ഥ മിസ്സകം കഥിതന്തി.
൯. ലോണകപല്ലസുത്തവണ്ണനാ
൧൦൧. നവമേ യഥാ യഥായന്തി യഥാ യഥാ അയം. തഥാ തഥാ തന്തി തഥാ തഥാ തം കമ്മം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ ഏവം വദെയ്യ – ‘‘യഥാ യഥാ കമ്മം കരോതി, തഥാ തഥാസ്സ വിപാകം പടിസംവേദിയതേവ. ന ഹി സക്കാ കതസ്സ കമ്മസ്സ വിപാകം പടിസേധേതും. തസ്മാ യത്തകം കമ്മം കരോതി, തത്തകസ്സ വിപാകം പടിസംവേദിയതേവാ’’തി. ഏവം സന്തന്തി ഏവം സന്തേ. ബ്രഹ്മചരിയവാസോ ന ഹോതീതി യം മഗ്ഗഭാവനതോ പുബ്ബേ ഉപപജ്ജവേദനീയം കമ്മം കതം, തസ്സ അവസ്സം പടിസംവേദനീയത്താ ബ്രഹ്മചരിയം വുത്ഥമ്പി അവുത്ഥമേവ ഹോതി. ഓകാസോ ന പഞ്ഞായതി സമ്മാ ദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയായാതി യസ്മാ ച ഏവം സന്തേ തേന കമ്മായൂഹനഞ്ചേവ വിപാകാനുഭവനാ ച ഹോതി, തസ്മാ ഹേതുനാ നയേന വട്ടദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയായ ഓകാസോ ന പഞ്ഞായതി നാമ.
യഥാ യഥാ വേദനീയന്തി യേന യേനാകാരേന വേദിതബ്ബം. തഥാ തഥാസ്സ വിപാകം പടിസംവേദിയതീതി തേന തേനാകാരേന അസ്സ വിപാകം പച്ചനുഭോതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യദേതം സത്തസു ജവനേസു പഠമജവനകമ്മം സതി പച്ചയേ വിപാകവാരം ലഭന്തമേവ ദിട്ഠധമ്മവേദനീയം ഹോതി, അസതി അഹോസികമ്മം നാമ. യഞ്ച സത്തമജവനകമ്മം സതി പച്ചയേ ഉപപജ്ജവേദനീയം ഹോതി, അസതി അഹോസികമ്മം നാമ. യഞ്ച മജ്ഝേ പഞ്ചജവനകമ്മം യാവ സംസാരപ്പവത്തി, താവ അപരപരിയായവേദനീയം നാമ ഹോതി. ഏതേസു ആകാരേസു യേന യേനാകാരേന വേദിതബ്ബം കമ്മം അയം പുരിസോ കരോതി, തേന തേനേവസ്സ വിപാകം പടിസംവേദിയതി നാമ. അട്ഠകഥായഞ്ഹി ലദ്ധവിപാകവാരമേവ കമ്മം യഥാവേദനീയം കമ്മം നാമാതി വുത്തം. ഏവം സന്തം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മചരിയവാസോ ഹോതീതി കമ്മക്ഖയകരസ്സ ബ്രഹ്മചരിയസ്സ ഖേപേതബ്ബകമ്മസമ്ഭവതോ വാസോ നാമ ഹോതി, വുത്ഥം സുവുത്ഥമേവ ഹോതീതി ഓകാസോ പഞ്ഞായതി സമ്മാ ദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയായാതി യസ്മാ ഏവം സന്തേ തേന തേന മഗ്ഗേന അഭിസങ്ഖാരവിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധേന തേസു തേസു ഭവേസു ആയതിം വട്ടദുക്ഖം ന ഉപ്പജ്ജതി, തസ്മാ ഓകാസോ പഞ്ഞായതി സമ്മാ ദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയായ.
ഇദാനി തം യഥാവേദനീയകമ്മസഭാവം ദസ്സെന്തോ ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചസ്സാതിആദിമാഹ. തത്ഥ അപ്പമത്തകന്തി പരിത്തം ഥോകം മന്ദം ലാമകം. താദിസംയേവാതി തംസരിക്ഖകമേവ. ദിട്ഠധമ്മവേദനീയന്തി തസ്മിം കമ്മേയേവ ദിട്ഠധമ്മേ വിപച്ചിതബ്ബം വിപാകവാരം ലഭന്തം ദിട്ഠധമ്മവേദനീയം ഹോതി. നാണുപി ഖായതീതി ദുതിയേ അത്തഭാവേ അണുപി ന ഖായതി, അണുമത്തമ്പി ദുതിയേ അത്തഭാവേ ബഹുദേവാതി അഭാവിതകായോതിആദീഹി കായഭാവനാരഹിതോ വട്ടഗാമീ പുഥുജ്ജനോ ദസ്സിതോ. പരിത്തോതി പരിത്തഗുണോ. അപ്പാതുമോതി ആതുമാ വുച്ചതി അത്തഭാവോ, തസ്മിം മഹന്തേപി ഗുണപരിത്തതായ അപ്പാതുമോയേവ. അപ്പദുക്ഖവിഹാരീതി അപ്പകേനപി പാപേന ദുക്ഖവിഹാരീ. ഭാവിതകായോതിആദീഹി ഖീണാസവോ ദസ്സിതോ. സോ ഹി കായാനുപസ്സനാസങ്ഖാതായ കായഭാവനായ ഭാവിതകായോ നാമ. കായസ്സ വാ വഡ്ഢിതത്താ ഭാവിതകായോ. ഭാവിതസീലോതി വഡ്ഢിതസീലോ. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. പഞ്ചദ്വാരഭാവനായ വാ ഭാവിതകായോ. ഏതേന ഇന്ദ്രിയസംവരസീലം വുത്തം, ഭാവിതസീലോതി ഇമിനാ സേസാനി തീണി സീലാനി. അപരിത്തോതി ന പരിത്തഗുണോ. മഹത്തോതി അത്തഭാവേ പരിത്തേപി ഗുണമഹന്തതായ മഹത്തോ. അപ്പമാണവിഹാരീതി ഖീണാസവസ്സേതം നാമമേവ. സോ ഹി പമാണകരാനം രാഗാദീനം അഭാവേന അപ്പമാണവിഹാരീ നാമ.
പരിത്തേതി ഖുദ്ദകേ. ഉദകമല്ലകേതി ഉദകസരാവേ. ഓരബ്ഭികോതി ഉരബ്ഭസാമികോ. ഉരബ്ഭഘാതകോതി സൂനകാരോ. ജാപേതും വാതി ധനജാനിയാ ജാപേതും. ഝാപേതുന്തിപി പാഠോ, അയമേവത്ഥോ. യഥാപച്ചയം വാ കാതുന്തി യഥാ ഇച്ഛതി, തഥാ കാതും. ഉരബ്ഭധനന്തി ഏളകഅഗ്ഘനകമൂലം. സോ പനസ്സ സചേ ഇച്ഛതി, ദേതി. നോ ചേ ഇച്ഛതി, ഗീവായം ഗഹെത്വാ
൧൦. പംസുധോവകസുത്തവണ്ണനാ
൧൦൨. ദസമേ ധോവതീതി വിക്ഖാലേതി. സന്ധോവതീതി സുട്ഠു ധോവതി, പുനപ്പുനം ധോവതി. നിദ്ധോവതീതി നിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ധോവതി. അനിദ്ധന്തകസാവന്തി അനീഹതദോസം അനപനീതകസാവം. പഭങ്ഗൂതി പഭിജ്ജനസഭാവം, അധികരണീയം ഠപെത്വാ മുട്ഠികായ പഹടമത്തം ഭിജ്ജതി. പട്ടികായാതി സുവണ്ണപട്ടകായ. ഗീവെയ്യകേതി ഗീവാലങ്കാരേ.
അധിചിത്തന്തി സമഥവിപസ്സനാചിത്തം. അനുയുത്തസ്സാതി ഭാവെന്തസ്സ. സചേതസോതി ചിത്തസമ്പന്നോ. ദബ്ബജാതികോതി പണ്ഡിതജാതികോ. കാമവിതക്കാദീസു കാമേ ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നോ വിതക്കോ കാമവിതക്കോ. ബ്യാപാദവിഹിംസസമ്പയുത്താ വിതക്കാ ബ്യാപാദവിഹിംസവിതക്കാ നാമ. ഞാതിവിതക്കാദീസു ‘‘അമ്ഹാകം ഞാതകാ ബഹൂ പുഞ്ഞവന്താ’’തിആദിനാ നയേന ഞാതകേ ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നോ ഞാതിവിതക്കോ. ‘‘അസുകോ ജനപദോ ഖേമോ സുഭിക്ഖോ’’തിആദിനാ നയേന ജനപദമാരബ്ഭ ഉപ്പന്നോ വിതക്കോ ജനപദവിതക്കോ. ‘‘അഹോ വത മം പരേ ന അവജാനെയ്യു’’ന്തി ഏവം ഉപ്പന്നോ വിതക്കോ അനവഞ്ഞത്തിപടിസംയുത്തോ വിതക്കോ നാമ. ധമ്മവിതക്കാവസിസ്സന്തീതി ധമ്മവിതക്കാ നാമ ദസവിപസ്സനുപക്കിലേസവിതക്കാ. സോ ഹോതി സമാധി ന ചേവ സന്തോതി സോ അവസിട്ഠധമ്മവിതക്കോ വിപസ്സനാസമാധി അവൂപസന്തകിലേസത്താ സന്തോ ന ഹോതി. ന പണീതോതി ന അതപ്പകോ. നപ്പടിപ്പസ്സദ്ധിലദ്ധോതി ന ഏകോദിഭാവാധിഗതോതി ന ഏകഗ്ഗഭാവപ്പത്തോ. സസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിതഗതോതി സസങ്ഖാരേന സപ്പയോഗേന കിലേസേ നിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ വാരെത്വാ വാരിതോ, ന കിലേസാനം ഛിന്നന്തേ ഉപ്പന്നോ, കിലേസേ പന വാരെത്വാ ഉപ്പന്നോ.
ഹോതി സോ, ഭിക്ഖവേ, സമയോതി എത്ഥ സമയോ നാമ ഉതുസപ്പായം ആഹാരസപ്പായം സേനാസനസപ്പായം പുഗ്ഗലസപ്പായം ധമ്മസ്സവനസപ്പായന്തി ഇമേസം പഞ്ചന്നം സപ്പായാനം പടിലാഭകാലോ. യം തം ചിത്തന്തി യസ്മിം സമയേ തം വിപസ്സനാചിത്തം. അജ്ഝത്തംയേവ സന്തിട്ഠതീതി അത്തനിയേവ തിട്ഠതി. നിയകജ്ഝത്തഞ്ഹി ഇധ അജ്ഝത്തം നാമ. ഗോചരജ്ഝത്തമ്പി വട്ടതി. പുഥുത്താരമ്മണം പഹായ ഏകസ്മിം നിബ്ബാനഗോചരേയേവ തിട്ഠതീതി വുത്തം ഹോതി. സന്നിസീദതീതി സുട്ഠു നിസീദതി. ഏകോദി ഹോതീതി ഏകഗ്ഗം ഹോതി. സമാധിയതീതി സമ്മാ ആധിയതി. സന്തോതിആദീസു പച്ചനീകകിലേസവൂപസമേന സന്തോ. അതപ്പകട്ഠേന പണീതോ. കിലേസപടിപ്പസ്സദ്ധിയാ ലദ്ധത്താ പടിപ്പസ്സദ്ധലദ്ധോ. ഏകഗ്ഗഭാവം ഗതത്താ ഏകോദിഭാവാധിഗതോ. കിലേസാനം ഛിന്നന്തേ ഉപ്പന്നത്താ ന സപ്പയോഗേന കിലേസേ നിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ വാരെത്വാ വാരിതോതി ന സസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിതഗതോ. എത്താവതാ അയം ഭിക്ഖു വിവട്ടെത്വാ അരഹത്തം പത്തോ നാമ ഹോതി.
ഇദാനി ഖീണാസവസ്സ സതോ അഭിഞ്ഞാപടിപദം ദസ്സെന്തോ യസ്സ യസ്സ ചാതിആദിമാഹ. തത്ഥ അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികരണീയസ്സാതി അഭിജാനിത്വാ പച്ചക്ഖം കാതബ്ബസ്സ. സതി സതിആയതനേതി പുബ്ബഹേതുസങ്ഖാതേ ചേവ ഇദാനി ച പടിലദ്ധബ്ബേ അഭിഞ്ഞാപാദകജ്ഝാനാദിഭേദേ ച സതി സതികാരണേ. വിത്ഥാരതോ ആസവാനം ഖയാതിആദി ചെത്ഥ ഫലസമാപത്തിവസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
൧൧. നിമിത്തസുത്തവണ്ണനാ
൧൦൩. ഏകാദസമേപി അധിചിത്തം സമഥവിപസ്സനാചിത്തമേവ. തീണി നിമിത്താനീതി തീണി കാരണാനി. കാലേന കാലന്തി കാലേ കാലേ, യുത്തകാലേതി അത്ഥോ. കാലേന കാലം സമാധിനിമിത്തം മനസികാതബ്ബന്തിആദീസു തം തം കാലം സല്ലക്ഖെത്വാ ഏകഗ്ഗതായ യുത്തകാലേ ഏകഗ്ഗതാ മനസികാതബ്ബാ. ഏകഗ്ഗതാ ഹി ഇധ സമാധിനിമിത്തന്തി വുത്താ. തത്ര വചനത്ഥോ – സമാധിയേവ നിമിത്തം സമാധിനിമിത്തം. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. പഗ്ഗഹോതി പന വീരിയസ്സ നാമം, ഉപെക്ഖാതി മജ്ഝത്തഭാവസ്സ. തസ്മാ ഠാനം തം ചിത്തം കോസജ്ജായ സംവത്തെയ്യാതി കാരണം വിജ്ജതി യേന തം ചിത്തം കോസജ്ജഭാവേ തിട്ഠെയ്യ. ഇതരേസുപി ഏസേവ നയോ. ഉപെക്ഖാനിമിത്തംയേവ മനസി കരെയ്യാതി എത്ഥ ച ഞാണജവം ഉപെക്ഖെയ്യാതി അയമത്ഥോ. ആസവാനം ഖയായാതി അരഹത്തഫലത്ഥായ.
ഉക്കം ബന്ധെയ്യാതി അങ്ഗാരകപല്ലം സജ്ജെയ്യ. ആലിമ്പെയ്യാതി തത്ഥ അങ്ഗാരേ പക്ഖിപിത്വാ അഗ്ഗിം ദത്വാ നാളികായ ധമന്തോ അഗ്ഗിം ഗാഹാപെയ്യ. ഉക്കാമുഖേ പക്ഖിപെയ്യാതി അങ്ഗാരേ വിയൂഹിത്വാ അങ്ഗാരമത്ഥകേ വാ ഠപെയ്യ, മൂസായ വാ പക്ഖിപെയ്യ. അജ്ഝുപെക്ഖതീതി പക്കാപക്കഭാവം ഉപധാരേതി.
സമ്മാ സമാധിയതി ആസവാനം ഖയായാതി അരഹത്തഫലത്ഥായ സമ്മാ ഠപീയതി. എത്താവതാ യസ്സ യസ്സ ചാതിആദിമാഹ. തം ഹെട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
ലോണകപല്ലവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.
ദുതിയപണ്ണാസകം നിട്ഠിതം.
൩. തതിയപണ്ണാസകം